11 JAP.RGANG SEPT/o a
Prijs
8 1988 FI 2,00
REDACTIONEEL
Werelddierendag
'Allicht' iseenuitgave van de stichting Allicht. Deze zet zich in voor eendemocratisch, mens- en milieuvriendelijk energiebeleid. Geen .kernenergie of kolen' dus, maar doelmatiger gebruik van energie enzoveel mogelijk aanwending van alternatieven als zon enwind. Aan regionale ontwikkelingen wordt in ruime mate aandacht besteed. Ingezonden artikelen of brieven kunnen doorde redactie worden bekort. Ondertekende artikelen geven niet noodzakelijk de mening van de redactie weer. Overname van tekstmetbronvermelding istoegestaan. Voor overname van illustraties dient men contact op te nemen met de redactie. Redactie: Thijs Belgers. Peter Bielars. Wim Kersten. René Maagdenberg. Medewerkers: Hans Bannink, Joost Andrik, Toon de Laaf, Toine Huysmans, Wilbert Willems, Joost van derAalst. Alard Gevers, Sander Neijnens. Vormgeving: Stichting Scavutti (postbus 1522. 5200 BN Den Bosch). Fotografie: Stichting Scavutti, Wim Kersten. Illustraties: Tik-Tak-Iekeningen (postbus 3042. 5003 DA Tilburg). Cees Charnuleau, Sander Neijnens. Zetwerk: Skwadraat, Den Bosch. Druk: Drukkerij deWerkwinkel c.v., Tilburg. Redactieadres: postbus 8107, 5004 GC Tilburg. Deredactie istelefonisch te bereiken onder nlJ1lmer 013 - 351535. Een jaargang omvat minimaal zesnummers. Een abonnement kunt u nemen doorstorting van f 10,- (steunabonnement f 15,-; instellingen f 25,-) op gironummer4208201 van Penningmeester Allicht te Tilburg. ISSN 0168·3748 Oplage: 7S0
Er was eens een kippetje en dat woonde in een gigantische legbatterij met wel 14 miljoen andere kippetjes: grote kippetjes, kleine kippetjes, dikke kippetjes en dunne kippetjes; kippetjes met een grote tok en kippetjes met een klein tokketje. Maar ons kippetje was een heel bijzonder kippetje. In de legbatterij was ons kippetje de baas over het verkeer en dus telkens als er iets verkeerd ging, kon je er tok op zeggen, dat zij er iets mee te maken had. De legbatterij was zeer vooruitstrevend. Alle kippetjes mochten vrij rondscharrelen, al bracht dat natuurlijk ingewikkelde problemen met zich mee. Al die miljoenen kippetjes, die elke morgen op weg gingen om hun ei kwijt te kunnen, nou, je kunt je wel voorstellen dat dat de nodige opstoppingen veroorzaakte. Nellie, want zo heette ons kippetje, moest ervoor zorgen, dat het verkeer in goede banen werd geleid. Zat er ergens een eileider verstopt, dan zorgde Nellie ervoor dat er een nieuwe Ei-tunnel werd aangelegd bijvoorbeeld. Maar Nellie moest er ook voor zorgen dat er onderweg geen eieren braken en zo gebeurde het, dat op een dag de langzaamste kippetjes een reflecterend ringetje om hun pootje moesten dragen en de snellere kippetjes werden verplicht een klein lampje op hun hoofd te laten monteren. Maar ondanks al die maatregelen kwam het toch regelmatig voor dat er kippetjes in het verkeer werden geslacht. Dat was niet zo heel erg, want dat waren toch meestal heel oude kippetjes. Of piepjonge kuikentjes. En die legden toch geen eieren.
windeieren die de legbatterij van alternatieve energie moesten voorzien; fopeieren die dienden om alle kippetjes nog harder te laten werken en paaseieren, die voor het hiernamaals zorgden; zachte eieren, die de kippen hielpen bij legstoornissen, en harde eieren om de orde te handhaven. Er waren eieren, waarin de hennetjes zich mooi konden maken en eieren om nieuwe kippetjes te maken. Maar natuurlijk waren er ook halve eieren en roereieren en daar werden uitsmijters van gemaakt. Voor als er lege doppen werden gekraakt. Bruine eieren waren er ook, maar die waren in de minderheid. En 's-zomers waren er veel gebakken eieren. En tenslotte waren er vuile eieren en die kwanen later in de regering van de legbatterij. Nellie was zo'n ei. En nu zit ze in een kabinet, dat bruine eieren het land uitzet en zelf valse paspoorten uitgeeft; gouden eieren belooft aan kippen die niets te verwachten hebben. Windeieren legt, om er storm mee te óogsten en maximum-snelheden verhoogt om er de vleesconsumptie mee te bevorderen. En maar kakelen! En dat alles - zo lijkt het om zelf beter in de veren te komen zitten. Wie het eerst komt, het eerst maalt. De kip of het ei. To legg or not to legg! Het werd in de legbatterij toch wel hoog tijd, om eindelijk weer eens een andere haan victorie te laten kraaien ...
Eieren waren heel belangrijk en je had ze in allerlei soorten: Gouden eieren, die de economie moesten versterken;
INHOUD 2. Redactioneel 3. Kernenergie West-Europa in afbouwfase 6. Eén megaWatt in zicht 8. Nieuwe Amercentrale kan veel schoner 9. Een atoomramp wordt weggepoetst 14. SEP wil meer op gas stoken 16. Overname geslaagd 19. Buitenparlem ••• 20. Brandstof
DAAR KOMEN DE SLOPERS...
Kernenergie West-Europa in afbouwfase
Fr a nkr ijk weet van nie t s , e n bouwt ongestoord ver der aan een ambitieus kernenergieprogramma. De meeste
andere Westeuropese landen hebben toch iets gele erd va n de ramp i n Tsjernobyl. Protesten van de be volking en koersc orre cti es binn e n politi e ke partij e n
l eide n t ot bijstelling van het atoom-avontuur. In s ommi ge landen wordt openl i j k gesproken ov er ' ui t s t a ppe n ' , en het begrip 'ontmantelen' (slopen) duikt s teed s vaker op.
Italië
Spanje
De huidige Italiaanse regering wordt gekweld door het kernenerg i e-dilemma .
Me t acht ke r n r e a c to ren i n de s teige rs o f op de t ekentaf el wild e Sp anj e he t b es t aande a rsen a a l v e r du bbe len. Nie t temin i s nu b esl o ten he t bouwpro g r amma t e ve rt r a gen, hetgeen e r o p ne er komt dat er uit eindelij k sl e chts twee nieuwe central es bij z u l len komen .
Er is in 1987 een comp r o mi s tot stand g ekomen, waarbij afgesproken werd dat
het volk bij r efere ndum ~ocbt zeggen wat er verde r moest ge be ur e n. In mee rderheid st emd e n de It ali anen tegen kernenergie, waaru it het Italiaanse
parlement de c onc l us ie trok dat de in aanbouw zijnde kernreactor van Montalto di Castro n iet in gebruik z ou wor den genomen. Deze c entrale wordt omgebouwd tot gasgestookte e l e k t r i c i teits central e . Tegeli jkert ijd werd besloten dat de
twe e bestaande kerncentrales van CaoTeo en Trlno Vercellese op termijn zullen worden gesloten en ontmanteld . Zes geplande kernc entrales in Lombard i j e, Piemonte en Palia z i j n geschrapt . Itali ë zal zich nu meer g a a n r i c h t e n op gas en steenkool al s brandstof voor stroomopwekking .
Groot-Brittanië Het Br itse kernc entral ebestand gee ft e e n prachtige dwar s doorsnede van mogel ijkheden : van oud tot n ieuw . Onlangs besloot de Central El ectrlc it y Generat ing Board (CEGB) dat de oud ste cen t r a l e s (bouwjaar 1962) t e Berkely e n Bradweil gesloten zullen wo r den. Naast de o ude r dom speelt het v e il igh eidsaspect een r ol : er be sta an steeds meer twijfels ove r de we rking v an de g asgeko elde r e a c tor in Berk el y . De kosten v a n de ontmanteling soperat ie v a n deze cen t r a le worden ger aamd o p
Peter Bielars Wim Kersten
ruim 1 miljard gulden. Men verwacht circa honderd (!) jaar bezig te zijn met deze operatie, die voor veel Britten veel ervaring zal opleveren voor de ontmanteling van de resterende centrales. Maar de CEGB heeft ook plannen aangekondigd voor de bouw van twee kerncentrales te Hinkley Point en Wylfa. Men opteert voor drukwaterreactoren, en sluit zich aan bij het meest gangbare type kerncentrale. De grootste verrassing is het plotselinge terugschroeven van de budgetten voor onderzoek naar de kweek-technologie. Het Britse parlement nam in juli het besluit om deze weg niet (meer) in te slaan en eerder de resultaten van andere onderzoeksinstellingen elders (Frankrijk) over te nemen. De 1800 werknemers van de kweekstad Dounreay zullen ergens anders geplaatst moeteh worden.
Zweden Na een verhit referendum in 1980 werd het kernenergiebeleid van Zweden vastgelegd op een middenkoers: geen ja en geen nee. Dit beleid resulteerde in de bouw van twaalf kerncentrales, die vanaf het jaar 1995 één voor één gesloten en ontmanteld zullen worden. Tegelijkertijd zoeken de Zweden naar mogelijkheden om radioactief afval op
te slaan in rotsformaties onder het zee-oppervlak.
Frankrijk De Franse regering heeft kernenergie gepropageerd als dè energiebron voor de toekomst. Daardoor is een ambitieus bouwprogramma voor kerncentrales opgesteld. Veel centrales staan intussen al te draaien. Z6veel zelfs al, dat ze tesamen veel meer energie leveren dan de Franse bevolking verbruikt. De nationale energiemaatschappij EDF zit nu met een enorme schuld van 24 miljard franken, dat is 1,65 maal de totale omzet van de centrales in het afgelopen jaar. Alleen aan rente moet het bedrijf jaarlijks al 25 miljard franken (8.250 miljoen gulden) betalen. Een verhoging van de energieprijs durft niemand aan. Wel is de Franse regering nu bereid het aantal nieuwe centrales per jaar terug te brengen van vier naar twee. Wat er met de overproduktie aan energie moet gebeuren, weet intussen niemand.
West-Duitsland De voorstanders van kernenergie in West-Duitsland hebben een stap terug moeten doen. Nadat bekend was geworden
dat er gesjoemeld was met de verwerking va n rad ioactief afval , is het geloof in kernenergie ernstig aangetast . Vooral de gevolgen van fraude met het kernafval en het giftige afval op zich houden de gemoederen in West-Duitsland nu al enige tijd bezig. De oppositiepartijen in de verschillende deelstaten overwegen serieus een " Aus s t i e g" uit de kernenergie . Zelfs binnen de regeringspartijen neemt de twijfel over kernenergie toe. In West-Duitsl~nd wordt het milieu- en kernenergiebeleid per deelstaat geregeld. In iedere deelstaat is het deelstaatpariement verantwoordelijk voor zijn eigen beleid . Dat kan dus nogal wat regionale verschillen te zien geven . Hoe het beleid is, hangt sterk af van de politieke kleur van de belangriJkste partijen ln de deelstaat . Zo is in Sleeswijk-Holstein onlangs de r edelijk progressieve SPD aan de macht gekomen . Deze partij wil geen nieuwe plannen meer in overweging nemen. Er worden wel plannen ontwikkeld om de bestaande centrales (OQ te beginnen de oudste) over enige tijd te sluiten . Sleeswijk-Holstein is 6én van de belangrijkste economi sche centra van het land. De SPD-regering in Noor dr i j n- We s t f a l e n weigert al jarenlang de kWèekreactor van Kalkar in gebruik te nemen . De "Au8stieg" uit de kernenergie is hier al enige tijd een belangrijk discussiepunt. Energieproducenten staan in deze deelstaat niet langer te popelen om plannen voor andere kernenergiecentrales te ontwikkelen. Wel wordt er nog in Hamm. een "Uochtemperatur-reaktor" ontwikkeld . In Nedersaksen waar de conservatieve CDU aan de macht is , vindt het werk op de nieuwbouwlokatie Lingen gewoon doorgang . In Bessen ls e l k pro-kernenergiegeluid verstomd na het schandaal bij Trans-
nukl e ar . Vorig jaar is i n Rheinland-Pfal z nog een nieuwe ce nt r a le in gebruik gen omen , en 1n Baden-Würtenberg is tensl ot t e de s ituatie niet ve r a nde r d .
België Zoals in de vorige Allicht te le zen va l t , heef t de kernene rgielobby in België, evenals in West-Duitsland , een flinke klap gekregen door het schandaal met de plutoniumvaten en de frauduleuze handelingen bij het Studiece ntrum voor Kernenergie in Mol . De discussie over de bouw van e e n vijfde kernenergiecentrale bij Doel, loopt nog , maar de regeringsp artijen zijn inmiddels erg verdeeld . De kans dat België een achtste kerncentrale krijgt, neemt daardoor af .
Nederland En in Nederland moet het kabinet begin volgend jaar besluiten of er alsnog é6n of meerdere kerncentrales gebouwd moeten worden.===========================
AANTAL COLLECTIEVE WINDMOLENS GROEIT
EénmegaWatt in zicht De ontwikkeling van col l ectie ve windmolens ve r loopt redelijk voorspoedig . Ondanks allerlei problemen rond t e r ugle ve r i ngt ari e ve n en l ok atie s wordt verwacht dat eind 1988 de ge zame n l i j ke collectieve molens een ve rmogen van 1 megaWatt ve r t e ge nwoo r d i ge n . De opze t van de coöperatieve verenigingen is landelijk identiek , maar de uitvoering verschi lt van st reek tot str ee k .
voo r een bepaald be drag een l ening he bben a f ge s l o t e n met de vere ni gin g .
tussen Doel en Denemarken Bi j de ingeb r uikstel li ng van het park in Bath sp rak Zeeuwi nd -secret aris Jan de Vr i es over de positie van deze mol ens " t us s e n Doe l en De ne mar ken" . Da a r me e kenschetste hij de typisc he si t uatie van Belgi ë ( a lle s voo r kernenergie) en De ne marken ( gé én ke r nenergie ) . " De ne mar-ke n is een ba ke n. Wie da ar r ond toert kan binnen een wee ke nd ho nde rden molens t ege nk omen . Hoe he eft Dene marken dat kl a a rges pe e l d? Ni e t door gro ter t echn i s c h vernuft of soe peler pl an ologi sche r egels dan bi j on s . Maar door bewust t e k iezen tege n kernenergi e en v66r z oveel mog elijk duurzame energi e va n ei ge n bod em. En door een ex pl oi t a tievo rm mogelijk t e maken wa a r doo r windenergi e voor groe pe n burgers , bedrijven, kant o r en ge zamenlijk r endabel wordt. De c oö pe r a t ieformul e " .
Collec ti eve molen in
Delft
Wim Kersten
Si nd s 28 apr il 1988 s t a a t In Dodewaard een co llectieve molen t e dra a i en . De o pg ewek te el ek tr ic i t e it wor dt ge leverd a an het Zuive r in gs 8chap Ri v i eranl and voor d e i nst a l laties v an een ri o o l -
wate r zu ive ri ng . Daa r me e beeft de ee r s te Neder l andse ke rncent rale (Dodewaa r d) conc urrentie gekregen van een part icul ier opgezet wi ndmo lenp r ojec t van 75 ki l o Watt .
Re cht te genover de v i e r ke rncentral es v an Doel (Belg i ë) is aan de Nede r l and se oeve r van de Wes te rsc he l de ln Bath een wi ndmolenp a r k met drie wi nd t urb i ne s ve rreze n . De coöp erat i eve Verenigi ng Colle ct ief Bezit Windm olens ( VCBW) • Zeeuw ind , hoopt j aarl ijks 400 .000 kiloWattuu r s troom t e producer e n e n te ve rkopen a a n de PZEM , de Provinc iale Zeeuws e Energi e Maatschappij . Dankzi j een gu nstig ta rie f kan Zee uwi nd dit park op ve r a ntwoor de wij ze r endabel ex ploite ren . De inkomsten worde n, na a f trek van de kos t en , verde eld onder de l eden , d i e iede r
St andplaa t s en van windmole nve r eni gingen in Nederland (j uli 1988). 1) Groningen . 2) Nyemir dum, 3) Zeewo l de, 4) De Waa l, 5) St . Maa r t ensvlo t br ug , 6) Venhuizen, 7) Alkmaar, 8) Cas t r icum , 9) Monnickendam, 10) Zaandam, 11) Hoofddorp, 12) Oude r kerk aId Ams tel. 13l Wi l nis . 14) Utre ch t. 15) Nie uwegein, 16) ' s -Gravenhag e , 17) De l ft, 18) Oost voo r ne , 19) Dodewaar d, 20) Nijmegen, 21) Ti l bur8. 22) Goes.
Die formule heeft nu ook in Nederland wortel geschoten : in september 1988 zijn er negen collectieve molens operationeel. De Friese VCBW Fryslln telt drie molens , verspreid over Zürich, Holwerd en Franeker . De oudste collectieve windmolen draait al een jaar in Delft , terwijl VCBW West-Friesland in april van dit jaar haar eerste molen in Andijk in gebruik stelde. Momenteel telt Nederland 23 actieve en minder actieve windmolenverenigingen, waarvan de meeste. gehuisvest zijn in de provincies Noord- en Zuid-Holland en Utrecht . De oudste vereniging, Vereniging Windenergie Haarlem, verkeert in een impasse . Na jaren zoeken en knokken is men erin geslaagd om een zeer gunstig teruglevertarief geregeld te krijgen bij de Provinciale Elektriciteitsmaatschappij Noord-Bolland (PEN). Tegelijkertijd is er echter nog geen uitzicht op een geschikte lokatie voor de molen, doordat de provincie Noord-Holland weigert een bouwvergunning af te geven . De v.ereniging spant DOg wel een AROB-procedure aan tegen de provincie. maar heeft inmiddels besloten zichzelf op te heffen . Alle 140 leden worden geadviseerd lid te worden van andere coöperaties of deel te nemen aan de windenergieprojecten van de Triodosbank .
I
tarieven Alle activeiten van de windmolencoöperatieB worden landelijk begeleid, gecoördineerd en geadviseerd door Vereniging ODE (Organisatie voor Duurzame Energie), die zich met name inspant op het gebied van de teruglevertarieven aan elektriciteitsmaatschappijen en energiedistributlebedrijven . De onderhandelingen zijn uiterst taai, verlopen moeizaam en vaak teleurstellend. Het plaatsen van een windmolen lijkt kinderspel, vergeleken bij de energie die opgebracht moet worden om een redelijke prijs voor de opgewekte stroom te ontvangen .. Zo bestaan er grote verschillen in het land. VCBW Fryslin ontvangt 9,5 cent voor elke geleverde kiloWattuur, terwijl Zeeuwind op 16,5 cent mag rekenen . Brabant scoort laag met ongeveer 7 cent. Windmolenexploitanten in Denemarken ontvangen (omgerekend) een vergoeding van 15 tot 20 cent .. De coöperatieve verenigingen en ODE zijn van mening dat er één landelijk tarief goet komen . Een daartoe uitgewerkt voorstel wordt echter door de VEEN (Vereniging Elektriciteits Exploitanten in Nederland) "niet zinvol geacht om overleg over te voeren'". Alle hoop wordt nu gevestigd op de nieuwe Elektriciteitswet, die voorziet in een ge8chill~Dcommissie bij onenigheden tussen de nutsbedrijven en (representatieve organisati&8 van) terugleveraars. De verdeeldheid binnen de VEEN geeft overigens ook al aan dat men het spoor een beetje bijster is geraakt. Niet alleen de hoogte van de terugleverlngsprijs varieert van provincie
Collectief
windmol~n??rk
tot provincie, ook de inhoudelijke benaming verschilt nogal. De PZEM heeft het over een "redelijke vergoeding VOGr vermeden kosten", terwijl de PEN hardnekkig de term "subsidie" hanteert . Met alle betrokken partijen wordt hard gewerkt aan een uniforme regeling , die de toekomst van bestaande en nieuwe windenergieprojecten veilig moet stel-
len .
=================="===========
Voor informatie: Landelijk Steunpunt Windmolen Coöperaties, Vere-
niging ODE. Postbus '750, 3500 AT Dtrecht. Tel. 030 - 734422.
Bath (Zeeland)
UITSTOOT STIKSTOFOXYDE HALVEERT, MAAR:
Nieuwe Amercentrale kan veel schoner De nieuwe ko l e nce ntra le in Geertruidenberg, d e AC 9, ma g per j aar 400 mg/m3 stikstofoxyde uitstoten. Dat i s de helft van wat de huidige centrales de lucht in blazen, maar het kan nog ve e l schoner. In We stDuitsland geldt e en norm v a n 200 mg/m3 stikstofoxyde per j a ar . De provincie Noord-Brabant houdt z ich e c hte r lie ver va s t aan de Nederlandse norm. Terwijl de e igen aar v a n de AC 9 , de EPZ, schonere lucht gewoon te duur v i ndt.
Peter Bielars
Onlangs heeft d e provincie Noord-Brabant e e n positi eve beschikking af gege-
ven voo r de bouw van een nieuwe kolenc entrale , de AC 9. op het Amercomplex in Geertruidenberg . Tegen de beschikking 18 weliswaar beroep aangetekend door de stichting Natuur en Milieu , mede namens de Brabantse Mtl1eufederatie en de Milieugroep Oosterhout , maar de ve rwa chting i s dat de defini tieve vergunning niet lang meer op z ich zal laten wachten. De n ieuwe Amercent rale moet in 1993 gaan draaien . Hij vervangt dan de twee oudste kolenc entrales o p het c ompl e x . De AC 8, de op dit moment nog 'jongste' centrale, zal nog dit jaar aangepast wor de n met e e n rookgas-ontzwavelingsinstallatie. Zowel de aangepaste AC 8 als de AC 9 moeten gezien worden als testcase voor het milieubeleid van de N.V. EPZ (Elektriciteits Produktiemaats chappij Zuid-Nederland) èn voor het milieubeleid van de provincie . En daar in schijnt een gunstige ontwikkeling op gang gebracht te zijn .
zwaardere milieunonn De Provincie had oorspronkelijk 1 augustus van dit jaar als datum genoemd waarv66r de vergunning voor de nieuwe
kolencentrale nog verleend zou worden volgens de oude normen , dat wil z e gge n een toegestane jaarlijkse uitstoot va n maximaa l 800 mg/m3 s t i ks t of ox yde ( NOx) . Zou de vergunn ing ná 1 augustus afgegeven worden, dan werd een maximum Dorm gesteld van 400 mg/m3 stikstofoxyde. Deze zwaardere mil ieunorm is landelijk ingevoerd en daar kunnen zowel de Provincie als de EPZ niet onder uit. Maar de vergunning, althans een positieve beschikking (waartegen nog beroep aangetekend kan wo r den bij de Kroon, wat nu gebeurd is) is al op 1 mei j .l . afgegeven door de Pr o vi nc i e . Die had formeel de EPZ niet hoeven verplichten d e uitstoot van stikstofoxyde i n de nieuwe cent rale t e halveren ten opz ichte van de huidige centrales . Dat is wel gebeurd . In de ni euwe vergunning s t a a t dat de AC 9 niet meer dan 400 mg/m3 s tikstofoxyde jaarlijks de lucht i n mag st uren. Nu is 400 mg/m3 per jaar nog veel . In West-Duit sland geldt sinds e nige tijd een uitstoot van maximaal 200 mg/m3 voor elke kolencentrale . De Provincie berekende dat begin dit jaar in Geertruidenberg door alle centrales samen 22.300 ton s t i ks t o f ox yde de schoorstenen verlaat. Die vervuiling wordt teweeg gebracht door alle vijf centrales : drie kolen- en twee gascentrales , waarbij natuurlijk opgemerkt moet worden dat de gascentrales uitermate schoon zijn . Het overgrote deel van de u itstoot aan stikstofoxyde komt u it de pijpen van de kolencentrales . De uitstoot is de laatste jaren nauwelijks gedaald4 In 1985 bedroeg de ver-
Lees verder op
pagina 13.
TOTALE ONTSMETTING ONBEGONNEN WERK
Een atoomramp wordt weggepoetst
De 'sar co faag ' ove r de reactor Thans, t wee Jaar na de reactorramp in de kerncentrale van Tsjernobyl. wordt zowel in de central e z e l f , alsook op het omliggende terrein hard gewerkt aan l iquidatie va n de gevolgen van de tragedie die zich in april 1986 heeft voorgedaan. Na de eerste en de tweede ls nu ook de derde reactor in gebruik
genomen . Een enorm aantal installaties, gebouwen. bossen en gronden is ontsmet. In Slawoetltsj - de ni e uwe s tad van het centralepersoneel - zijn de eerste woningen betrokken.
werkritme "Ue t werkrltme van de kerncentrale van TsJernobyl wordt door de volgende gegevens gekenmerkt : drie reactoren hebben reeds meer dan 16 miljoen mWh elektriciteit geproduceerd. Het staatsplan voor 1987 ls gehaald", zo v e r t e l de Wladimir Komarov . Hij is de waarnèmende hoofdingenieur van het samenwerkingsverband 'Combinaat ' dat voor praktisch a l l e werkzaamheden binnen de straal van 30 k ilometer rond de kern-
Rond Tsjernobyl wordt hard gewerkt om de gevolgen van de atoomramp (april 1986) weg te we r ken . I n ' I n f or ma t i e Bulletin', het weekblad van de Russische ambassade in Nederland, stond onlangs een optimistisch stemmend verhaal van Maksim Rylski over de grote schoonmaak . All icht drukt, met t oestemming , het verhaal i n t e gr a a l op de vo l gende pagina's af, in de hoop een tipje va n de sluier over de gevolgen van Tsjernobyl te lichten . I n juni sprak de redactie met Zhores Medvedev, schrij ver van het boek 'Kernramp in de Oeral', waarin hij een atoomongeluk uit 1957 beschrijft. Volgens hem is het onbegonnen werk om het hele gebied rond de kerncentrale te ontsmetten . c e nt r al e van Tsjernobyl verantwoordeliJk 1• .
"Het is waar dat de reparat iewerkzaamheden aan de derde reactor grote inspanningen hebben geëist. Deze reactor grenst met name aan de vierde waarin zich het ongeluk voordeed. De verbindingen tussen deze twee reactoren werden ver broke n en ge t soleerd. Ofschoon de installaties na de explosie intact bleven, werden ze meermalen op betrouwbaarheid gecontroleerd. De reactor werd afgelopen december in gebruik genomen en blijft sindsdien stabiel en betrouwbaar werken. Grote moeilijkheden waren verbonden met decontaminatie ( on t s me t t i ng , red .) van zijn ruimten en installaties die sterk radioactief waren . Niettemin werden er technische oplossingen gevonden die tot aanz ienl ijke verbetering van de radioactieve toestand hebben geleid . Alles werd ontsmet, zodat het personeel zich thans even veilig voelt als in de eerste twee reactoren, zo niet beter. In 1987 bijvoorbeeld bedroeg de gemiddelde radioactieve ioNi e uwbouw i n het geb ied van Gomels kaj a
,
werking op de personeelsleden van de kern centrale van Tsjernobyl 1 ,5 bar (internationale norm is 5 bar per jaar) . Men hoopt deze norm dit j aa r nog meer te verlagen. "
. ..
\
object "Schuilplaats" "Ue onde rzoe ke n in het obj ec t 'Schu i l plaats' aan de verni elde r eact or duren voo r t . Er worden de r esten van de brand stof, hun s ituering, de kr ac h t van ga mmastraling, de tempe r a t uur en de wa r mt e s t room be studeerd. He t ond erzoe ks yst ee m 'Tent ' dat ve rs ch illende i mpulsopnemers en e e n meet apparaat omva t, houdt de reactor dag e n nacht in de gate n . De gegevens die door apparat uur in vers chille nd e delen van de 'sarcofaag ' worden verkregen , maken het mo gel i jk de proce ssen daarbinnen t e vo l ge n e n t e prognoser en . De r esul taten van de waarnemingen van het obj ec t 'Schu ilplaats' ge ve n het laatst e jaar geen redenen tot be zorgdhei d", aldus Wladi mir Koma rov. " De t e mperatuur van binnen vers chilt wei n i g va n die aan de buitenzijde . Zij i s i e t s hog er daar wa a r de ve r br uikt e brand stof ligt , maar tendeert wel naar e e n dal i ng . Onder de mees t ongelooflijke s i t ua t ie s di e wij on s zouden kunnen ve ronde r s t e l l e n , was de aanw ez ighe i d va n ve r s e brandstof het gevaarl ijkst . De brandsto f was voor overladen be s t e md t oen de reactor v66 r de ramp normaal werkte . Nu is deze brandstof uit de ' sa rcof aag' verw ijderd . Mensen trachten ve rsc hi l lende ruimten van de be schadigde reactor binnen te dringen, natuurlijk als de radioactieve toest and dat toelaat . Anders wor de n er r ob ots en tv- camera's gebruikt . Er wor de n muren doorgebrand, tunnel s gegraven en stap voor stap s t e e ds nieuwe ru imten op de r ad i oac t i v i t e i t heroverd . Het is van groot belang de f ysi sch-che mi sche t oestand van de verbr u ikte brandstof te kennen, i n we l ke hoeveel heid en waar precies deze zi ch bevindt .
mens ofrobot Over al wa a r de mens of de robot doordringt . worden verschillende nieuwe i ns t r ume nt e n opgesteld . Ondanks het feit dat de gegevens de veiligheid van de ve r n ie lde reactor bevestigen, wor dt e e n programma van nieuwe werkzaamheden en metingen ve r we ze nl i j kt , waarbij met behulp van v i de o- appa r a tuur en robots moeilijk doordringbare ruimten onder de r eactor worden onde r zoc ht. Dit programma is bedoeld voor de naaste toekomst, als ook voor de c onse r va t i e van de 'SChuilplaats ' op lange termijn. Thans i s i n de zone van de kernce ntrale e e n nieuw s amenwe r ki ngsve r ba nd ' Spe t s a t oom' opge r icht , dat zich met de reparatiewerkz aamheden onder de oms t an d i ghede n van hoge rad ioactieve straling zal bezig houden. Dit centruc z al z ich van r obots, speciale in' s t a l l a t i e e e n mac h ine s bedienen, die voor toepassing in kerncentrales van
•
De r ampre act or vla k na het ongeluk (Fo to 's : APN)
de USSR onde rmee r in Tsjernobyl z i j n ont wi kk e l d. Ervaren specialisten zu l len snel In een kerncentrale ingezet kunnen worden , waar z i j bijvoorbeeld reparatiewerkzaamheden zullen verrichten of oudge wor de n installaties ontmantelen . Thans wordt materiaal voor zulke spoedoperaties ontworpen " .
Pripjat Op de weg naar Pripjat zijn verlaten
bouwwerken van de vijfde en zesde reactor t e zi en. Deze reactoren staan niet op het programma vo or de ontwikkeling van elektriciteitsvoorziening in de Oekralne en zullen evenmin in gebruik worden genomen . Zij worden geconserveerd opdat d& reeds opg e s t e l de installaties en bouwconstructies niet verloren gingen, daar ze misschien voor andere doeleinden, bijvoorbeeld voor opl e i di ng zullen worden gebruikt . Thans 1a hier de contaminati e aan de gang . "Let op, het we l be ke nde 'rode bos' waarover radioactiviteit een spoor had getrokken , is er ni et. Het boe is gekapt en betrouwbaar begraven, terWiJl de begraafplaats zelf voortdurend onder controle staat" . vertelt de directeur van bet speciale be dr i j f 'Complex' . Waleri Starodoemov . Dit bedrijf is in de zone met een straal van v ij f kilometer r ond de rampreactor met ont s met t i ngswerkz aa mhede n bezig . "Vorig jaar hebben we ons ei ndelijk van de aeest besmette gebieden ontdaan . Er is een enorm territorium schoongemaakt . Er z ijn geen plekken e n haarden meer , die r öntgens of zelfs tiende gedeelten ervan zouden uitstralen. Deze radioactivitelts-
~
,. "
• . .
\
.'
te make n , dan e l ke dag over g ro te afst a nd naa r he t werk t e moeten r ijde n . Di t J a ar wil l e n w1j 60 0 won ingen met all e gemakken besc hi kb a a r st ell en , d a ar wij i n Prip j a t a l ve el voor her st e l van he t le1d ingennet he bbe n ge da a n . De woningen zi j n schoonge maakt en t e n dele va n rad io activite i t gezuiver d . Let op : de r amen zi jn op e n - wi j zi j n aan het venti lere n . Pripjat be g in t aan z ijn n i euwe l e ve n" .
waterkwaliteit ,
ni veaus mogen vergeten worde n . Nu word t er me t mll 1irönt ge os get eld. Het terrein rond de cen t rale e n de
bouwbasls ls Cez ui ve r d . We moesten hi erbij nieuwe t ec hn i eken van decontaminat ie leren. U kunt best ge love n dat het inge wikkeld en intens ie f werk met t oe pa s s t ng van nieuwe me-
thoden en technische middel en Is . Wij zijn e r in geslaagd ni et a lleen e en grote hoeveelheid installatle8 aan d e
vol ks hui s houdi ng terug te ge ven, maar ook de verspreiding van rad lODucliden Daar dichtbevolkte gebieden te voor kome n.
Er I s een sp eciaal s ysteem van begraafplaatsen ontwikkeld . De meest eenvo udige hebben ' l e men slatten' die radIo-
nuc l i den a antrekken . Sterk actief ker n a fv a l wordt verborgen in betonnen blokken met e en be t rouwba a r s ysteem van biol ogisc he beveiliging voor langdurige cons e r va t i e . 8ij s t e r ke d08es worden mac h i ne s. me chani smen en televisie met afstandsbedi ening gebruikt . Thans doet Pripj at allerminst aan een dode stad denken. Honderden medewer ke r s van 'Complex ' wer ke n e n wonen hier volgens een pendelschema. 's Avonds brandt er li cht in sommige huizen : d e mensen blijve n bier overnachten . Hi er werken 23 objecten : een herst el lingscomplex, een zwe mba d, e en c u l t uur p a le i s e n e e n ka nt i ne . Wij staan voor de taak d e 8tad geleidelijk aan bruikbaar te _aken voor produktledoel einden en voor het personeel dat er een pendeldienst hee ft ", vertelt Starodoemov . " He t is re äel en ook noodzakelijk : het is immers vee l gemakkelijker e en apart e flat met e e n t ele visi e en een airconditioning t e hebben, van een bibliotheek e n een stadion gebru i k
"Hoe zal de s ituat ie met hoogwater i n he t voor jaar zi j n. hoe zal het de wa terkwal i t e i t i n g rot e en kl eine r i vi e r en in he t st roomge bied van de Pr1pJ at (is zowel de na am van e en s tadje a ls van ee n r i v i er bi j Tsje rnoby l. r e d. ) e n de Dnj epr betnvl oeden ? We willen eraan her i n ne r en da t de prognose s va n vo ri g j aar o ver het algemeen wel ui t ge ko men wa r e n: het hoo gwat erpeil blee f norm aal , de be sche rm- e n f iltree r d ijken, vangers e n bez inkv1 j ve rs hielde n he t wa ter tegen en beletten het we gspoel e n van radi onuc l i den" , a ldus J evgeni Stoekin , l eider van de o pe ratione l e g roep van de wee r kun di ge d ienst i n Tsj ernob yl . " Ook dit voo rj a a r I s er ge e n r eden t ot be z orgdhei d . Di t jaar was er vi jf maal zo wei n ig sneeuw a ls vorig jaar. Deze ke er was de bo venlaag va n de aarde goe d be vroren e n voch t ig . Toen hij nog n i et ontdooid wa s, vre esden wi j zware r e gens . De ze vr e es was e c hter o ng egrond e n wi j verwach t e n dat he t hoo gwat erpe il deze kee r anderhalf to t t wee maal z o l aa g z a l zi j n al s norm a al . We hoe ve n ook wat erver ontreinging n1et t e vrezen . De hoogst t oel aat bar e conc entrat i e s va n radionucli den z ul len ni e t over sch reden wor den e n bovendien hebbe n wi j va nt e vo ren berekend hoe veel rad i onuclid en er wegg e s poe l d zulle n kun nen worden. Onda nks a l deze vo orzorgsmaa t re ge l e n hebbe n wij s eri e uz e stappen voor bes cherming van he t s t roomge b ie d ondernomen. De dammen e n di j ken r ond Een ni eu w dorp in de cent r a le van Ts j e r nobyl z ijn ver Borodyansky voor Ts j ernobyl-eva cué e s
r amp in de Oe ra l . welke in 1957 heeft plaatsgevonden . "In de Oeral. in Ta j e Lj abdnak , heeft men vanaf 1957 alles in het we rk ges t e l d om een groo t gebi ed van radioactieve s t o f f en te on t sme t t en . Ogenschi j nl i j k i s dat ook ge l ukt. Maar in 1967 is in dat gebi ed een langdurige droogteperiode ingetreden. waardoor de tal r ijke meren kwamen droog te s taan . Het daarin ve rzame l de r adioa ctieve materiaal (want de meren ze l f kunnen niet worden on t sme t) he chtte zich aan de droge stofdeeltje s en werd door wind en s ne euws t ormen ve r s pr e i d over een nog groter ge-
bied."
Zhor e s A. Medvedev
(Foto : Allicht)
NIET TE VROEG JUICHEN I Het is nog te vroeg om te spreken van een vo l l ed ige ontsme t t i ng van het geb ied in en r ond Tsjernobyl . Dat i s de conclusie van Zhores Medvedev. de Russis che biochemicus die sinds 1973 in Londen werkzaam i s . Medvedev werd onder ande r e bekend met zijn boek ove r een atoom-
s~erkt. In de toekomst zal de beslissing worden genomen over de noodzaak van hun exploitatie. Misschien zal een deel ervan weggehaald moeten worden om de bossen voor overstromingen t e behoeden" .
landbouw Jevgeni Stoekin toonde een kaart van radioactieve toestand in de zone rond de centrale van Tsjernobyl. Deze s i t uatie i s opval l end verbeterd . Niet alleen dankzij de splitsing van kortlevende isotopen . Er word en ook effectieve biochemische stofwerende methoden toegepast en worden planten gebruikt voor deconta.inat ie van de grond en de wateren en voor het weren van stof . Er wordt ook een reeks problemen van radiobiologie in de landbouw opgelost. Medewerkers in broeikassen en in het radiobiologische laboratorium 1n Pripjat ve r t e l de n over de eerste proeven met het kweken van groenten en technische gewassen en over recul tivatie van gronden in ve r s chi l l ende sectoren van de zone. naar waar de vruchtb are bovenlaag weggenomen is,
Medvedev wijst op de parallel t uss en de rampen i n Tsjeljabinsk en Tsjernobyl: "Na de eerste besmetting al s gevo lg van de ramp in april 1986 werd de grond in de omgevi ng grond i g gedec on t ami ne e r d (o n t s me t) en ge zuive r d van radi oa ctieve neerslag. Die operat ie lijkt vol t ooid en ges l aagd. Maar de enorme Pr i pj a t - moe ras sen ten westen van de rampcentrale zijn niet s choo ngemaak t . Dat is ook onbegonnen werk. Wannee r er een droogteperiode zou aanbreken. zoal s in 1967 in de Oer a l is geb eur d. en zoals in 1988 in het midden van de Verenigde Staten plaats vond. kan een herhaling van Ts j e l jabi nsk ont st aan. Door de uitdroging van de moerassen komen de aanwe z ige radioa ctieve st offen vrij en kunnen ze door weer en wind ve rs pr e i d worden over een groot gebied. Dan is er sprake van een tweede besmetting door Tsjernobyl."
wordt een kunstmatig voedingsmilieu geschapen en worden planten voor grondbevestiging uitgepoot. Er worden methoden uitgewerkt voor decontaminatie van bos Ben - deze meest betrouwbare filter van radioactief stof . Het terrein rond de cent r a l e met een straal van vijf tot tien kilometer WOrdt langzaamaan een testgebied voor bestudering van verschillende radiobiologische . natuuren scheikundige problemen . ::::::::::::=
vui ling na meli jk ongeveer het zelfde : 22 .800 t on . Wordt de a t r e nge r e norm van 400 mg/m3 ge ha nteer d, dan ve r mindert de uitstoot t o t 18.600 t on in 1993 . Op dat moment kunnen de twe e ouds t e ko lencent r a les uit bedrijf wor den genomen e n gaat de ni euwe AC 9 we r ke n : een vermindering van 3700 ton stikstofoxyde . De vervu ili ng komt dan voor een belangrijk de el uit de AC 8, die onda nks de installat i e voor r oo kgasont zwaveling t och nog 12.000 ton stikst o foxyde de lucht i n blaast. Voor deze cent r a l e blijft de oude norm van 800 mg/m3 gelden . De AC 9 blaast ' s l ech t s' de hel ft aan vui le de eltjes ui t . De t wee gaecentrales t en sl otte ge ve n ee n t e verwaarlozen ve rvu i l i ng van 300 mg/m3 s t iks tofoxyde per jaar .
nOg schoner De s t i c h t i ng Natuur e n Mili eu , de Brabantse Milieufederatie en de Mili eugroep Oosterhout vinden beide normen (800 e n 400 mg/ m3 pe r jaar) veel t e hoog . Zi j h andha ve n de eis dat de uite too t terug wordt gebracht naar 200 mg/ m3 per Jaar . Dit is de in We stDuitsland geldende norm. Nederland neemt ech ter die norm vo oralsnog niet ove r . De Algeaene Maatre gel van Bes t uur houdt het voorl opig op de gereduceerde uitstoot van 400 mg/m3 jaarlijks . Hieraan hebben de Provincie e n EPZ zich te houden . De Provinc ie kan n6g s c ho ne re c e nt r al es eisen, maar da t doet ze niet . Een voorlicht er van de Provincie : "In e erste instantie waren e r veel be zwaren tegen de nieuwe Amercentrale. De uitstoot van zwaveldi ox yde en stikstofox yde lag te ho og volgens de bezwaarmakers . Bovendien bestond e r princip i eel be zwaar tegen de bouw van een nieuwe kol encentrale. De voorwaa rden voor de vergunning zi jn da arop aangepast. Dat de ni euwe cent rale op kolen gést ookt wor dt , stond ni et te r discuss ie . De bestaande elektri cite1tsplannen leggen bet aant al en de soort centrales vas t . Daaraan 1s niets t e ve r an de r e n .
Kerncentrales bij Cruas, Frankr ijk
We hadden nog strengere norm en kun ne n ha nter e n , zoals in We s t -Duitsland, maar we h ouden ons voorlopig l i ever va st aan de nor me n zo als die in ons eigen land gelden . " De EPZ gaat op kort e t ermijn ook niet verder dan een halve ring va n de vervuil ende uitst oot van zwav e l dioxyde e n stikstofoxyde : " De bestaande ce nt rales hebben ee n vergunni ng die nog uitgaat va n 1100 mg/a3 stikstofox yde per jaar . Dat wordt nu teruggebracht naar 800 mg . Voor de n i e uwe kol encentrale ligt dat natuurlijk anders. Ue EPZ he ef t ze l f al een half jaar geleden gezegd te kiezen vo or de op dit moment meest gunstige situatie. Voor ons geldt als mee st gunstige è n ha a l bare s i t u a t i e een halvering van de vervuiling t en opz icht e van de oude c e nt r a l es" , aldus mi lieudeskund i ge Van de HeiJkant van de EPZ in Eindhoven. Hij vervol gt: " Een vermindering van 800 naar 20 0 mg kan technisch gezien vrijwel ni et . Bovendi en ve r ge n de benodigde i nve s ter ingen ongeveer 3 miljard gulden. De nieuwe installaties di e nu gebouwd wor de n voor de AC 9 . kosten 1 milj a rd gulden. N6 hoeft de e ne r giepr i js niet omboog, bij de eerstgenoemde investering we l l i c ht wel. "
gascentraJe De PvdA-fracti e in de Prov inciale Staten va n Noord-Brabant heeft eind augustus vr a ge n gesteld aan he t co llege van GS ov er de nieuwe AmerCentrale . De PvdA wi l alsoog onderzocht zien o f de AC 9 ni et geheel of gedeeltelijk omgebouwd kan word on tot een op gas gestookte centrale . De fracti e ve rwi j s t na a r het nieuwe Elektri citeitsplan van de Samenwerkende Elektri citeits Produktiebedrijven (SEP) 1989-1998, wa a r in het voorstel ge l an ce e r d i 8 aardgas en st room t e importeren uit Noorwegen e n Frankrijk . De bouw va n een aantal kole ncentrales zou daarmee . oge lij k kunnen worden voor kome n , meent de Pvd A. De partij is allerminst gelukkig met de uitstoot van ve rzurende stoffen uit de diverse ko l e nc e nt r a l e s in Geertruidenberg.
================
Vervo lg va n pag ina 8 .
IN AFWACHTING VAN KERNENERGIE
SEP wil meer op gas stoken De wonde ren Z1 J n de wer eld no g n i e t ui t . Het r a pp ort v a n Mi lieudefensie over de bo uw v a n ko -
l e nc e n t r a l e s was nog n i et in · de b ure au laden van de redacties v a n kr anten en tij ds c h r i f ten verdwenen , of de Samenwerkende Elektr icitei ts Produkti ebedri jven (SEP) b rach ten hun Elektricite i t s plan voor de komende tien j a ar uit . Daari n s t a a t he t onve rwach te voo r s t e l aa r d ga s i n t e vo e r en uit Noorwe gen voo r twee cent ra les 1n Groningen . Cen t rales di e aanv anke li jk op vervu i lende ko len ges t ook t z ouden worde n . Maar is de SEP d aa rme e ook ineens milieuvr i e ndel ij k ?
Peter Biela~
Het mag duideli jk zijn dat elke milieuorganisatie , dus ook de Ver eniging Mi l i e ude fe ns i e , wars i s van nieuwe kol enc entrales. Het jongste rapport van Milieudefensie heet dan ook 'K olencentrales , e e n zwarte toekomst' . De verzuring in Nederland is voor een belangrijk deel terug te VOe r e n o p de uitstoot van zwav e l d i o xyde en stikstofoxyde uit de schoorstenen van de zich no g s~e e d s uitbrei dende g r oe p kolenc e nt r a l e s. Zo komt er een ni euwe in Geertruidenberg (Noo rd-Brabant) en is e r zojuist ~~n geopend op de Ma a s vl akt e ( Zu i d- Ho l l and ). Voor de laatste geldt overigens we l dat de SEP wil proberen op deze centrale voor het eerst een groot schalige kolenvergas singsinstallatie aan te s l u i t e n . Of dat inderdaad gebeurt, afhankelijk van h e t succ e s van de t e bouwen demonstratie-installatie in het Limburg s e Buggenum, waarin de kolengassing voo r e lek t r i c i t e it sopwekk i ng beproefd wordt . Deze installatie moet in 1993 voor gebru ik gereed z i jn . Een woordvoerde r van de Elektriciteits ProduktiemaBtschapp iJ Zuid-Nederland , de EPZ, gaat e r van uit dat deze ins t a l l a t ie minimaal anderhalf jaar moet proefdraaien, voordat co nc l u s i e s vallen te trekken u it dit experiment.
ls
onjuiste stip Maa r o ndanks de n ieuwe kol encentral e s kiest de SEP nu dus onverwacht voor meer a ardg a svermogen , een s t ap vooru it op milieugebied . Volgens S i ble Sch6ne , bel e idsmedewerker b ij Milieudefensie, i s h et e ch t e r ee n onjuiste stap : " De e ni ge ech t e oplos sing van het mil ieuprobleem van e ne ~ ie c e n t r a l e s is i nvesteren in ele k t r i c i t e i t s bes par i ng; geen uitbreiding dus va n h et verIDOgen" . De mi l i eu orga ni s a t ie he rinnert de SEP eraan dat min ist er Ni j pel s van Milieu zi ch t en do el he e ft ge s t eld de uitstoot van verzurende s t i kstofo xyde n in 1998 o ml a ag t e brengen t ot 34.000 t on. Volgens Mili eudefensi e zal de uit stoot meer dan het dubbele bedragen , name-
Kole nce nt ral e Nij meg en
l ijk 70 .000 ton . De hoeveelheid zwa ve l d i ox yde di e de centrales uit stoten. moet van Nijpels oo k flink omlaag . Ook hiervoor ge l d t dat de nu aangepaste plannen van de SEP wel iswa ar gun stiger cijfers vertonen , maar de vervuiling blijft de ko mende jaren een veelvoud van wat offic i e e l is toesestaan door zo wel het minist erie van Mi l i eu, als de Cent rale Raad voor Milieu HygUne (CRMH) . Deze o r g a ni s a t i e hant e ert nog veel strengere normen dan de minister . De CRNH v indt dat de uit stoot van verzurende stoffen in 2000 met 80 pro cent t erug moet worden gedrongen ten opzichte va n 1980. De uitstoot van stikstofoxyde mag dan nog maar maximaal 17 .000 ton bedragen ( SEP : 70 .000 t o n ; Nijpels : 34 .000 ton). Een e ventuele vervanging van de kolenc ent rales door kolenvergaasers of zelfs door gascentral es, betekent vanuit ailieu-oogpunt slechts een lichte ve r betering. De uitstoot van stikstofoxyden blijft bestaan . Als bet gewens te niveau van 17 .000 ton bere ikt moet wo r de n , zullen Alle be staande kolen-
Nieuwe centrale op de Maasvlakte centrales over moeten gaan op reiniging.
Foto: Ron Bazuin
rook~as
kemener~e Energiebesparing levert een beter resultaat op. Hoe denkt de SEP hierover? "In het nieuwe elektriciteitsplan is maximaal r.ekening gehouden met de ontwikkeling van warmte-krachtkoppeling en duurzame energiebronnen. Ook is uitgegaan van aanzienlijke besparingen op het elektriciteitsverbruik. Aanvankelijk leek de invulling van het noodzakelijke produktie vermogen voor opwekking van elektriciteit alleen mogelijk door de bouw van vijf kolencentrales van 600 mW ieder. Dit als gevolg van het restrictieve aardgasbeleid van de overheid en het uitblijven van een besluit over de eventuele toepassing van kernenergie. In het nieuwe elektriciteitsplan is een besluit tot verdere uitbreiding van het aantal kolencentrales achterwege gebleven. Dit is mogelijk omdat de SEP erin is geslaagd gunstige contracten af te sluiten voor de import van elektriciteit en aardgas ." De reden om (voor een deel) over te gaan op het schone aardgas is dus niet zo nobel . De SEP blijft voorstander van kernenergie, maar omdat daarover nog geen kabinetsbesluit op tafel ligt, moet men nu voor iets anders kiezen. Bovendien hikt de SEP nog steeds aan tegen de hoge prijzen die de Nederlandse regering vraagt voor het aardgas. Noorwegen blijkt nu een stuk goedkoper te zijn en ook minder moeilijk te doen,
dus de BEP gaat zaken ondernemen met dit Scandinavische land. De stroomproducenten gaan ervan uit dat het totale elektriciteitsverbruik jaarlijks tot 1998 met 1 ,9 procent zal stijgen . Hier in zit een "aanzienlijke" (vindt de SEP) besparing op het verbruik door huishoudens van twint ig procent verrekend. Dat het verbruik toch blijft stijgen, is volgens de produktiebedrijven een gevolg van de verdere t o ename van het aantal inwo ners van ons land, de groei va n het aantal e lek t r i s che apparaten àn de groei van de industrie. Nog enkele c ij f er s : De SEP verwacht een toename van het warmte-krachtvermogen met 1000 mW tot 1995. Het vermogen door winde nergie z a l oplopen van 30 mW t ot 1000 mW in het jaar 2000.
oppassen De conclusie mag duidelijk z ijn. De lobby voor meer kolencentrales taant. Schone energiebronnen winnen nu ook bij d e Samenwerkende Elektriciteits Produkt ie bedrijven terrein. Maar het blijft oppassen. Import van aardgas vanwege het uitblijven van besluiten over nieuwe kerncentrales biedt weinig vertrouwen in een serieus ander en gunstiger milieubeleid. Vereniging Milieudefens i e voert nog steeds de 'Aktie Schoonstroom' , een actie die wèl serieus ingaat op schone alternatieven voor kolen- en kerncentrales . De SEP heeft enkele punten uit die acite nu overgenomen. Het is een be gin . • • ~~~~~==
HET BRABANTSE NUTSNET /S GESPONNEN
Overname geslaagd
Nu de PNEM en PLEM zijn gefuseerd, lijkt de rol van de Provinciale Noordbrabantse Energie (vh. Elektriciteits- red.) Maatschappij te zijn uitgespeeld. Maar door het opkopen van bijna alle gemeentelijke distributiebedrijven, houdt de Bossche gigant de Brabantse energie in een ijzeren greep. Het volledig beheersen van de stroomproduktie èn -distributie is het doel van de N.V. PNEM, die zich nooit zo bekommerd heeft om de kleinverbruikers en kleinschalige stroomopwekkers.
Wim Kersten
Zo'n 2000 jaar geleden was heel Gallië (zo heette Frankrijk toen) bezet door soldaten van Ceasar. de Romeinse veldheer. Heel Gallië? Neen. een kleine nederzetting bleef moedig weerstand bieden aan de overweldigers en maakte het leven van de Romeinen in de omringende legerplaatsen bepaald niet gemakkelijk ...
Dit citaat uit de Astérix-boeken zou van toepassing kunnen zijn op het beleid van de N.V. PNEM. In ruim twee jaar tijd werd de provincie NoordBrabant opgerold. Een aantal van 210.000 klanten is de PNEM rijker geworden. door plaatselijke en regionale stroomdistributiebedrijven over te nemen of op te kopen. Van de vroegere lappendeken is nu een glad dekbed gemaakt. Alleen de distributiebedrijven van 's-Hertogenbosch en Eindhoven zijn nog zelfstandig.
Tilburg Zeventien zelfstandige distributiebedrijven werden in de periode 19861988 overgenomen door middel van aandelenkoop en/of betaling in contanten.
Het totale bedrag dat hiermee gemoeid is, Is nl~t bekend . Maar alleen al voor Energiebedrijven Tilburg . de grootste traneactie, werd in april van dit jaar ruim 82 miljoen gulden neergeteld. Volgens de PNEU Is de reorganis~tle van de Brabantse distributie nu al geslaagd. Met dit beleid voldoet de provinciale energiemaatschappij aan de uitgangspunten van de nieuwe Elektriciteitswet die in het najaar naar verwachting door de Tweede Kamer zal worden aangenomen . Wat in Noord-Brabant gebeurt, is min of meer het sluitstuk van een landelijke operatie diè bedoeld is om de produktie en .de distributie van energie uit elkaar te balen . In grote lijnen stelt de Elektriciteitswet dat de grote stroomproducenten (zoals de N.V. Elektriciteits Produktiebedrijven Zuid-Nederland, de EPZ, een fusie van PNEM en PLEK) hun produkt verkopen aan regionale distributiebedrijven, die hun achterland bedienen. De distributiebedrijven krijgen de vrijheid om naar keuze in te kopen. daarmee worden de kansen van kleinschalige opwekkers (windmolens, waratekrachtinstallaties) vergroot, doordat ook zij het recht krijgen bun opgewekte stroom te verkopen aan de regionale maatschappijen.
PNEH-dochters De ironie voor Noord-Brabant is echter dat de N.V. PNEM overal de grootste vinger in de pap heeft. Alle opgekochte of overgenomen energiebedrijven zijn direct of indirect 'eigendom' geworden van de PNEM en worden als PNEMdochters omgetoverd in zeven regionale distributiemaatschappijen (ENWA's, Energie- en Watermaatschappijen). Daardoor wordt de kans voor een windmolenexploitant niet groter dan v66r de operatie. Immers, de PNEU kan overal bepalen of iemand wel of niet met stroom mag venten en tevens het tarief vastleggen. Ook de belangen van de consumenten, met name die van de kleinverbruikers. dreigen ondergesneeuwd te raken. In het verleden heeft de PNEM zich altijd sterk gemaakt voor de belangen van de industrie en de grootverbruikers. Zelfs de Provincie zette twee jaar geleden haar handtekening onder paginagrote advertenties met de oproep (aan bet bedrijfsleven) om naar Brabant te komen u waa r de energie goedkoop is".
zelforganisatie Sinds 14 januari 1987 aaakt de PNEM deel uit van de N.V. EPZ. Deze naamloze vennootschap ls het resultaat van een fusie tussen de Brabantse en Limburgse elektriciteitsmaatschappijen. Een fusie die tot stand kwam overeenko.stig de wensen en uitgangspunten van het ministerie van Economische Zaken om de strooaproduktie in ons land te concentreren. De EPZ is eigenaar geworden van de elektriciteitscentrales in Geertruidenberg . Buggenu. en Maasbracht .
- "E
--.::::;- -*'=="-=-----_.- -- --
,-
-- -.-J _.. '-
-~- .; _.- =--=-- - --- _.. _--~ -A-· ·-•
~,
'_"-W--
-
o
_.~
:: 1>10••.• • . - . _
•'
1
,-
....
_
_
Daarmee lijkt de n.v. PNEM uitgekleed, maar niets is minder waar. Alle energie werd en wordt gestoken in de reorganisatie van de distributie . De eerder vermelde overname-activiteiten vormen de voorbode van een algehele reorganisatie van de PNEM, die in de nabije toetomst als 'concern' door hot leven wl1 gaan .. Volgens plan zal de provincie NoordBrabant worden opgedeeld in zeven regionale distributiebedrijven (ENWA's) die geacht worden zelfstandig te opereren. Volgens de Elektriciteitswet 1987 kunnen deze maatschappijen zelf bepalen waar en hoe ze hun elektriciteit inkopen en doorgeven aan klanten .
Heel Brabant? Nee . twee s t eden bieden weerstand
Regionale Nutsbedrijven , s-Hertogenbos ch
_
\"
"
S0\ \ \, -\
\... I
-;:.=~• , '\ .
v,
~I:
1
_
. ~-r- --
/1
\
1:.
""
.
I
."
~J
,
'
,
,
\
1
1
\
\
De g r o t e lijne n van Brabants energ iebele id
In de Brabantse praktijk zal dit een illusi e blijken . De di stributiebedriJve n zijn dochters van de PNEM. en dan ligt het voor de hand da t de PNEM het ve rfoe i de middel van 'gedwongen winkelner ing ' zal hanteren . De dochters mogen alleen inkopen bij de moeder • • • Voor e en Brabants d istributiebedrijf zou het niet al te moeilijk zijn om stroom in te kopen bij de Belgische atoomcentrales (waarvan men altijd bewe ert dat die go edkoper i s dan st room uit de PNEM-centrales). Die transactie zou betekenen dat moe de r PNEM (in de EPZ) een grote kl an t (het di stributiebedr ijf) verli est . . • En dan ligt het vo or de hand dat daar een stokje voo r wordt gestoken. De dochter wordt berispt en tot de orde geroepen, doordat de PNEM nu eenmaal de baas is en ook het beleid mede bepaalt . Wanneer het distributiebedrijf t och haar plan zou willen u i tvoe r e n . kan de moeder t ot tegenmaatregel en overgaan. De distributiebedrijven 'doen' niet alleen in stroom, maar ook in gas, wat er, s tads verwa r mi ng e n zelfs centr ale antenne-s ystemen. Bij alle overnamen is ni et alle en de distributie van elektr iciteit ve r koc h t aan de PNEM. maar vr i j we l all e nutsvoorzieningen . Een o nwi l l i ge do chter is op alle mogelijke manieren afhankelijk van het moederbedrijf. DaarDe e wo~~ t een belangrijk element van de Elek~~i c i t e i t s we t 1987 en de (binnenkort te verwac h ten ) Wet Energiedist ribut ie buiten we r king geplaat st . En dat zal noo it de bedoel ing zijn geweest van de wetgever .
energie u~ afval Omd at de N.V . PNEM nu bij ongeveer alle Brabantse huishoudens (met uit z onde ring van Eindhoven en ' s - He r t o-
genbosch) kind aan hui s is geworden, heeft Den het plan opgevat om ook het hu i shoudel ijk afval in goede banen te gaan leiden . Met dri e afvalverwerkingsbe d r i jve n wil de PNEU e e n integral e a fvalver werking voor heel Noord-Bra bant op t ouw zett en . Het afval wo rdt centraal ges cheiden en het brandbare gedeelte kr i j gt een nieuwe bestemming al s brandstof i n twee e no r me verbrandingsin stallaties in Oost- en WestBrabant. Men wil op d i e manier elektriciteit opwekken , en warmte voor stadsverwarmingstoepassingen . Deze opzet leidt ertoe dat het opgestelde produkti evermogen l n Brabant met 85 megaWatt wordt uit ge~ reid. De PNEU-plannen voor afvalverwerking hebben de Eindhovens e nutsbedrijven op een idee gebr acht : men overweegt in de Lichtstad exact hetzelfde te gaan uitvoer e n, op wa t kleinere schaal. Het l s n l e t bekend of de Eindhovena ren slecht s e e n dreigend signaal afgeven , of dat zij daadwerkelijk t ot realisa tie ov ergaan . In ieder geval bewijst het Eindho vense energiebedrij f dat een. zelfstandig distributiebedrijf ook zelfstandige beslissingen kan nemen . Dat kan straks van de PNEU-dochters niet worden gezegd. Tenzij de mini ster van Economische Zaken met een rode kaart gaat wa ppe r e n .
PNEM, een gierige rijkaard Ongev ee r ee n jaar geleden sc hree f i k, naa r aanleidi ng van h et PNEM-jaarvers lag over 1986 , o p deze p laats een k r i t i s c h commentaar op het eenzijdige bele id van de PNEM: wi l stee ds meer t a ken (en bed ri jven) ove r nemen, ma ar heeft wei nig a and a c h t voor haar ma a t schappe lijke ve rantwoorde lij kheid Met name de o ntwikke l i ng van schone s t room s to nd nie t h o o g op d e agen da
va n PNEM-directie en Ra ad van Commi s sa r issen . Het jaarvers lag over 19 87 geef t al evenm in rede n voo r opti misme .
Zel fs i n he t wi ndmolenpark i n Be r ge n op Zoom l i j kt n auwel i j ks sc ho t te zit ten . De bezware n van d e plaatse li j ke b e v o l k i n g tegen d e te verw ac h ten ove r -
l a s t van het grootsc halige pro j e c t zu l len n o g we l vo or a ndere ver t raging zorgen .
museum Bi j ge legenheid van de be hande li ng van de Muse um-notitie door de S ta tencommissie voor Cu ltuur we r d me l ding gemaak t van de gif ten van de P NEM aan verschi l lende mu s e a we lke doo r de provi ncie i n de s teek werden gel a ten: h e t Ti l burgse Natuur mu seum b i j v o o rbe el d moe t d e provi ncia le s u bsi die van f 20 .000 .- i n leveren. maar wo r dt ge l u k k i g ui t de PNEM- kas weer wat biJ ges pekt . Nu k un Je met een ei gen v e rm o g e n van meer da n é én mi lj ard gulden (op 3 1 dece~ber 19 87 f 1 .076 . 2 9 2.000,- !) oo k gemak ke l ijk de we ldoende t ant e s pe len , zeke r als j e s lech ts vij f mi l j o e n di v i d e n d aan de aandeelhouders h o e ft u i t te keren, van de r ui me wi n s t van bij na 32 mi l joen . Ma a r h e t bl ijft toch een v reemde z a a k dat de PNEM zich we l v ol ove rgave sto rt op n i e u we ma rkten a ls a fva lverb randing . mestver we r ki ng, wat e r v o o r z i en ing en ze lfs - n aar deze ma and de k ra n ten wis ten t e me lde n - op de overname v an g emeente lij ke ce ntrale- a n tenne bed rijven . terwij l voor echt schone e ne rgieprod u k tie we i nig be langste l l i ng bl i j k t . De exp er im en t e l e ko len ve rgasser die de EPZ in Li mburg wi l g a an bouwen ( 2 2 5 mW) moe t de schijn een b e e tj e hoo g ho uden.
scheiding De scheidi n g t ussen d istri b utie ( PNEM) en produ ktie (EPZ) h a d a ls éé n van de bel angr ij k s t e d o el stell in g e n . a lt hans vo lgens regering en p a r l eme nt, "het
optima a l b e nu t t e n van eigen d e c e n t r al e opwekking (doo r dist rib utiebedr ijven) in concu r rentie me t i nkoop van e lekt r i c it e i t s produ k t i e be d ri j v en da n wel van d e N.V . Nederlandse Ga sun i e" . Al dus par . 4 .4 .1. u i t de Memorie van To el i c h t ing b ij h et Vo o r o ntwerp Wet En erg i e d i stri b u t i e 1 9 8 8 . Nu heb ik n iet de indruk dat i n NoordBr ab a n t die scheiding tu s s en distributie en produ ktie meer is d an een formee l - j uridische scheiding . Wel licht verk laart dat de t erug h o u d e n d e opste l ling van de PNEM t en opzic h te van z e lfopwe k ki ng en decentrale opwekki ng . Wan nee r de PNEM e r wei nig voor voelt o m ze lf de d e c entral e (schone) opwekki ng ter han d t e n e men . l a at ze da n t e nmins t e wat r o y al e r zi jn t e n opzichte van particu liere ze lfopwekkkers ( warmt e- kra ch t in st a ll at i e s . wi ndmolens. zonnepane len. etc .) . Bijvoorbee ld doo r gUnstige te ruglevertarieven t e bieden of een inves teringsfonds voor wi ndmol en s i n te s te l len . Gebrek aan finan cië le ~ i dd e l e n ka n d a a r v o o r Ree n be l e mmering zi j n! ::: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :==
Wilbert Willems Statenlid Loks Brabant
PARAPLU TE GEN STRA LING Pl a at s , da t um e n ti j d z ij n n o g on beke nd. Maar één di ng is z e ker: in oktober zal de r us s i s ch e sa te lliet Kosmos-190Q na ar de aa r de te r ugva l len en in de a t mos feer ve rbr ande n. Deze satelliet he el t een k lei ne kernreactor aan boord . die eve nzee r zal opgaan in rook. De b r an d s t ofelementen, ruim 50 kilog ram hoogverrijkt uranium, zullen o ngecontrolee rd worden u itgestrooid o ver een nog onbekend gebied . U k u nt dit nummer van 'al licht' mis sch ien als stralingsparaplu ~eb r u i k en . En na geh ruik niet weggooien, want C T c i rkelen nóg bijna 50 v an de rgelijke atoomsatellieten (zowel Russische als Amerikaanse) d ie te zijner tijd in de aarda tmosfeer z u l len terugkeren .
VAN MI LIEUWIN KEL NAAR MI LIEUBOEK
4~ % MILIEUBoEK Vt rkoop en diltributit van niltuur· en milit upublikiltiu
Va nwege d e on t wi k k eling t ot l andel i j k di stributi e c ent rum hee f t de Mil i eu wink e l Amsterd am b es l ot en v e rd e r te g a a n ond er e e n ni e uwe n a a m: Mi li eub o ek , verkoop en d ist rib ut i e van n a tu ur- en mi l ie u p ub l i katies. De n a am Mili eubo ek g e ef t meer dui d e l i j k h e i d o ve r h a ar f u nct ie als ve r spre idingsp unt va n na tuu r- en mi lieupub likaties . Da t i s belangri j k voor ie de reen die mili eu inf o r ma t i e zoekt en daarom ook voor d e n a tuur- en mi li euo r ganis at i e s di e h un u itg aven door Mili eub o ek l at en di st r ibue r e n . S t ich ti ng Natuu r e n Mi lieu is d e e erst e o rgan isat ie d ie à l haar uitga ve n d o or Milieuboek l aat verspreiden. Mil i c ub o e k , He n r i Polaklaan 42, Amsterd am .
HART VOOR HE T REGENWOUD Vereniging Milieude fe ns ie, Werkg roep Behoud Tropisch Re genwo u d e n Kons u menten Kontakt zijn ges ta rt me t de campagne "Hart voor he t r egenwo ud" . In eerste ins t a n ti e r i cht men zi ch op de comme rciële hou t k ap. èè n van de b e l a n g r i j k s t e oo rz a ke n v a n h e t verdwijnen va n trop is c he b oss en . Daa rnaas t wi l men a a n n e me r s , gem e e n ten, a r ch itec ten e n con sum en t e n zo ve r zien te krij gen d a t er mi nde r trop isch h ard hout wordt g ebruikt e n t o e ge pas t . De im po r t van hardhout z o u gere la teerd moe ten wo r den aan de wi j ze wa a ro p h e t export erend e l a n d h a a r bo s gebieden e xp l o i teert. Tens lo tte will e n d e o rgan i s a t i es steun ve r le nen aan gro e pe n d i e z i ch i n d e Derd e Wer eld i nze tt en voor h e t be houd va n h e t t r o pi sch bos . I n f o r ma t i e : We rkg r oep Behoud Trop isch Re genwo ud , p/ a Damrak 26 , 1 0 1 2 ZG Ams t e r d a m (020-221366)
-. I'
.~
1_
.'
~
. "~
.
..
