Nummer 4 Colofon Geedi Nieuwsbrief Somalië is een zelfstandige uitgave, niet gebonden aan een bestaande organisatie. Geedi is een stichting in oprichting.
Voor informatie: Gerard de Bondtstraat 25 5017 GS Tilburg 013-5357041 (na 19.00 uur)
[email protected] www.nieuwsbriefsomalie.nl
Medewerkers: Abdillatif, Abshir, Mohamed, Coen (lay-out) en Gijs Met speciale dank aan: KAAH EXPRESS BV
Deze Geedi is ook bestemd voor de brievenbus van je buren, vrienden en familie. Geedi is voor iedereen, dus verspreidt Geedi.
Januari 2014
Gratis
Januari 2014
Dadaalaawuugaaraa Jij als lezer zult misschien deze zin wel kunnen lezen, maar of je dan ook de betekenis ervan kunt begrijpen… dat is niet zeker. Letterlijk betekent dat vreemde zinnetje “ degene die zijn best doet, bereikt iets”. Er zit immers een verhaal achter: mijn verhaal! Lees maar. Stel je eens voor: je bent een tiener met een donkere huidskleur. Geboren in een stad, Mogadishu, in een land, Somalië, voor de hele wereld bekend als de meest gevaarlijke plek op aarde.
Hij is dan al omgekomen door de oorlog. Dat je familie je niet kan beschermen, veiligheid bieden, dat was de grote nachtmerrie in je leven. Zij zijn voortdurend bang om opnieuw te horen te krijgen dat er weer een geliefd iemand uit de familie is omgekomen in het oorlogsgeweld. En wat zou jouw familie dan doen?
Er doet zich een kans voor om jou naar een veilig land te brengen, waar een betere toekomst misschien binnen bereik ligt. En dan opeens ben je in dat land: Nederland! Een volkomen Het woord vrede is je onbekend, gewoon omdat je de echte nieuwe wereld voor jou, omdat betekenis ervan nog nooit hebt het allemaal zo anders is dan waar je vandaan komt: de taal, meegemaakt, er nog niet van hebt kunnen genieten. Gelukkig de cultuur, de mensen. heb je wel de kans gekregen om iedere dag naar school te gaan. Die eerste nacht in dat nieuwe Iedere dag neem je dan afscheid land kun je niet slapen. Je mist van je familie, omdat je gewoon de geluiden van geweerschoten. niet zeker weet of je ’s middags Je moet aan alles wennen. Niet weer veilig thuis zult komen. In lang daarna is er nieuwjaarsnacht en dan opeens hoor je deze omstandigheden heb je gelukkig wel je school kunnen weer die geluiden die je héél afmaken. Maar erg jammer dat goed kent. “Niet schrikken, niet je vader daar niet bij is geweest. schrikken!”, zeggen je nieuwe ouders (lees: voogden).”Het is
GEEDI
1
nieuwjaar”. Twee dagen daarna word je 18 jaar. Dat betekent in je nieuwe land dat je volwassen bent en dus alles zelf moet gaan doen. Je krijgt eigen huisvesting. Je spreekt de taal van dat nieuwe land nog niet goed. En in plaats van te gaan studeren aan een universiteit -jouw droom- ga je de inburgeringscursus doen. Je hebt niemand! Dat is de stand van zaken. Binnen één jaar spreek je de taal, de Nederlandse. Je zit op MBO-niveau. Nog een paar jaar verder en je hebt je diploma. Je
hebt intussen ook nog werkervaring opgedaan. Je kijkt terug naar die tijd, toen je in Nederland aankwam, zo’n viereneenhalf jaar geleden. Wat een korte en prachtige tijd! Tijd die zo ontzettend snel voorbij vloog! Je hebt je land verlaten, maar dat land, mijn land, is nooit ook maar één moment uit mijn hart weg geweest! Mohamed Midnimo
Politieke situatie in Somalië In grote lijnen willen we onderstaand een overzicht geven van de ontwikkelingen in Somalië van het afgelopen anderhalf jaar. en op een breder draagvlak voor gekozen door de burgers. Het is samengesteld door een commisde toekomstige regering. sie waarin alle Somalische clans en stammen vertegenwoordigd Parlement Medio augustus 2012 wordt er zijn. een nieuw parlement beëdigd. Een zeer belangrijke taak voor Einde maken aan Al-Shabaab, de islamitische terhet parlement ligt te wachten: reurorganisatie die actief is in het aannemen van de nieuwe grondwet. Daarmee kan er een zowel Somalië als daarbuiten, wordt verdreven uit Mogadishu. nieuwe regering alsook een nieuwe president worden geko- Daarnaast worden belangrijke zen. Er komt dan een einde aan plaatsen zoals Kismaayo, hade interim-regeringen over een venstad in het zuiden, heroverd Opmerkelijk door pro regeringstroepen. De periode die acht jaar heeft geIedereen, ongeacht van welke clan, is gelijk. Er zal een com- duurd. In september 2012 wor- nieuwe president benoemt een missie van waarheid en verzoe- den er verkiezingen gehouden. nieuwe premier. Dit wordt de zakenman Abdi Farah Shirdon, Sheikh Shariff Ahmed van de ning ingesteld worden voor slachtoffers én voor daders van laatste interim-regering verliest die tevens partijgenoot is van de president. Aan de premier komt de burgeroorlog. Er is het recht daarbij van Hassan Sheikh van abortus in opgenomen om Mahmoud, die door het kersver- de taak toe om nationale cohehet leven van de moeder te red- se parlement verkozen wordt tot sie te promoten, corruptie te beden. Bovendien is -héél opmer- president van Somalië. Het par- strijden en een einde te maken kelijk- een verbod aanwezig om lement dat meer dan tweehon- aan nepotisme, het almaar bevoordelen van eigen familielevrouwen te besnijden. Op basis derd zetels telt is de den, clangenoten, vriendjes. vertegenwoordiger van de bevan deze nieuwe grondwet Veel Somaliërs wantrouwen rehoopt men op meer legitimiteit volking. Maar het is zelf niet Met de komst van een nieuwe grondwet wordt er een nieuwe start gemaakt in Somalië. Een nieuw tijdperk breekt aan. Stamoudsten gaven op 1 augustus 2012 vrijwel unaniem hun goedkeuring aan deze nieuwe grondwet, die verkiezingen mogelijk maakt. De grondwet is gebaseerd op islamitische grondslag, de sharia, en is toch nogal liberaal.
2
GEEDI
Januari 2014
stabiliteit, veiligheid, economisch herstel,vredesopbouw, opbouw van basisvoorzieningen, investeren in internationale partnerschappen. De internationale gemeenschap heeft beloofd om op drie beleidsterreinen steun te bieden: veiligheid en stabiliteit, rechtvaardigheid en beheer van overheidsfinanciën . Deze belofte is gedaan tijdens Puntland is een semi-autonome de grote Conferentie in Londen regio die graag deel wil uitma- in mei 2013,waarbij veel westerse landen aanwezig waren, ken van de rest van Somalië. Verzoening Ook in Puntland worden verkie- alsook naties die voor Somalië Kort na de benoeming van dit kabinet wordt de Somalische re- zingen gehouden, maar anders zelf van groot belang zijn: buurlanden en landen die hun bijdragering erkend door de Verenig- dan in Somaliland zijn het de de Staten, de Europese Unie en stamhoofden die de president of ge leveren aan de AMISOM missie. leider kunnen kiezen. de Verenigde Naties. Deze erkenning werd gevolgd door instemming van de Veiligheidsraad van de VN met het gedeeltelijk opheffen van het wapenembargo. geringshoofden. Op 4 november 2012 benoemt de nieuwe premier zijn kabinet bestaande uit tien ministers waaronder twee vrouwelijke. De eerste minister van Buitenlandse Zaken wordt mevrouw Fausia Yusuf Haji Aden, die tevens ook vicepremier is. Zij is afkomstig uit Somaliland en heeft lange tijd in Groot-Brittannië en Duitsland gewoond.
De Somalische regering had twintig jaar lang geen wapens kunnen kopen. De opheffing geldt voor een periode van 12 maanden. De Somalische regering voert nog altijd strijd met Al-Shabaab en om de veiligheid te waarborgen is de Somalische regering gedwongen zich te bewapenen. Daarnaast is het land ruim twintig jaar in oorlog geweest. Er zijn verschillende milities die macht willen. De macht van de huidige regering reikt op dit moment niet veel verder dan Mogadishu en omgeving. Ook in het noorden is er verzet, met name in Puntland en Somaliland. Al in 1991, na de val van Siad Barre, heeft Somaliland zich afgesplitst van de rest van Somalië. Er wordt gestreefd naar erkenning door de internationale gemeenschap als een aparte en onafhankelijke staat. Het land voert al jarenlang een strijd voor deze onafJanuari 2014
hankelijkheid. De huidige regering zoekt verzoening met Somaliland, maar is daar nog altijd niet in geslaagd. Somaliland kent een meerpartijen democratie. Er worden verkiezingen gehouden en anders dan in Somalië is het de bevolking die stemt in plaats van de clanoudsten.
Vooralsnog kent Somalië geen goed bestuur of eenduidige richting. De huidige regering wordt dag en nacht bewaakt door AMISOM, de vredesmacht van de Afrikaanse Unie. De troepen van AMISOM tellen ongeveer 18.000 man en met een mandaat van de VN voeren zij oorlog tegen Al-Shabaab en beschermen zij de president.
Er is zonder enige twijfel een periode van hoop en optimisme. Er wordt beroep gedaan op Somaliërs elders in de wereld om terug te keren naar Somalië en veel mensen uit de diaspora doen dat ook inderdaad. Velen beginnen er hun eigen zaak en nemen actief deel aan de wederopbouw.
Er is mede door ingrijpen van De regering staat voor enorme met name Westerse landen duiuitdagingen, maar haar macht is delijk sprake van een afnemen in feite zeer beperkt. Men heeft van piraterij. Het wegvallen van de focus gelegd op zes pilaren: steun van het thuisfront speelt GEEDI
3
Al-Shabaab is geweest. Bij deze grote aanslag in Nairobi vielen zeker 67 doden en er worden nog altijd tientallen mensen vermist. Een poging van Amerikaanse commando’s -begin oktober 2013- om kopstukken van Al-Shabaab te arresteren in Strijd De veiligheid in het land is per- Baraawe, stad aan de kust in het tinent aanzienlijk verbeterd, zuiden van Somalië, liep uit op maar blijft toch altijd nog fraeen groot fiasco. Er vielen doden, maar het beoogde doel giel. Al-Shabaab is weliswaar verdreven uit een aantal belang- werd niet bereikt: de militaire rijke steden, maar zij hebben commando’s moesten zich onhun strategie aangepast en verrichterzake terugtrekken. daarbij ook een rol. Onderhandelingen over losgeld verlopen uitermate traag en geringe opbrengsten maken de piraterij momenteel minder aantrekkelijk.
doden, aanvallen of ontvoeren van medewerkers steeds vaker goed”, zo valt te lezen in een verklaring van de voorzitter van AzG. De organisatie blijft wel steun verlenen aan Somalische vluchtelingen die in groten getale verblijven in immense kampen in de buurlanden Kenia en Ethiopië. Er is ook nog altijd veel onenigheid over de onderlinge samenwerking om te komen tot een federatieve staat, waarbij er meer autonomie zou kunnen zijn voor de diverse delen van het land: Somaliland, Puntland, Zuidwest-Somalië en andere regio’s. Hoewel er groeiende steun is van de internationale gemeenschap, is vooralsnog de weg die Somalië zal moeten belopen een lange. Tenslotte is dit allemaal een gigantische uitdaging waarvoor het Somalische volk momenteel en in de nabije toekomst staat. Abdi & Gijs PS
plegen op talrijke plaatsen zelfmoordaanslagen. Ook in het buitenland is Al-Shabaab op soortgelijke wijze actief en worden er aanslagen gepleegd. De bezetting van winkelcentrum West Gate in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, eind september 2013, mag als een voorbeeld zijn van wraak op het buurland vanwege zijn deelname aan de internationale troepenmacht die in Somalië actief is. Keniaanse troepen hebben een groot aandeel gehad in de herovering van Kismaayo, dat lange tijd in handen van
4
Steun Door voortdurende bedreigingen en extreme aanvallen op of ontvoeringen van buitenlandse hulpverleners wordt bewerkstelligd dat Artsen zonder Grenzen (AzG) zich in augustus 2013 heeft teruggetrokken uit Somalië. 22 jaar is deze medische hulporganisatie daar dan actief geweest; 16 medewerkers vonden er in die periode de dood. Met deze terugtrekking zijn alle medische noodhulpprogramma’s stilgevallen. “Gewapende milities en civiele leiders ondersteunen, tolereren of keuren het
GEEDI
Op het moment van de afronding van deze Geedi -december 2013- is daar het bericht dat het parlement van Somalië de minister-president en met hem zijn kabinet naar huis heeft gestuurd. Onenigheid en verschil van mening tussen parlement aan de ene kant en de regering anderzijds over interpretatie van de grondwet met betrekking tot de federatieve gedachte ligt -naar het schijnt- hieraan ten grondslag.
Januari 2014
Stichting Himilo In deze Geedi is er aandacht voor Stichting Himilo, een Somalische organisatie van vrijwilligers, die zich sinds 2006 inzet voor de verbetering van de leefomstandigheden van de allerarmsten in Somalië. Himilo is met name actief in Zuid- en Centraal-Somalië, een gebied dat ook naar Somalische maatstaven een zeer arme streek is. Door de oorlog en het langdurig ontbreken van een centrale overheid zijn er nauwelijks voorzieningen aanwezig op het gebied van onderwijs, water en gezondheidszorg. In een helder geschreven jaarverslag over 2012 -op te vragen bij de stichting- staan de doelstellingen van Himilo geformuleerd. Wederopbouw en zelfredzaamheid zijn daarin belangrijke kernbegrippen. Uiteraard helpt de stichting waar nodig ook de in Nederland wonende achterban om volwaardig te kunnen functioneren in de Nederlandse samenleving. Somaliërs hier worden gestimuleerd hulp te bieden bij de wederopbouw van het land van herkomst. Eén bijzonder project van Stichting Himilo, dat onder de naam “ICT-Centrum Somalië” wordt uitgevoerd, vraagt om meer aandacht. In 2012 werd de voorzitter van de stichting, op bezoek in Mogadishu, geconfronteerd met de werkeloosheid van veel mensen die op hoog niveau waren afgestudeerd. Een van de redenen daarvoor is dat er nauwelijks of geen basiskennis aanwezig was van het werken met computers. Het bestuur van de Salaam Uni-
Januari 2014
studenten zullen naast versiteit (lees HBO) gaf als vercomputerkennis ook toegang klaring dat er geen of toch onkrijgen tot internet, waardoor voldoende middelen daarvoor ook deze informatie binnen aanwezig waren. Om basiscombereik gaat komen. puterkennis te kunnen volgen in Mogadishu is men aangewezen • Verbetering positie van vrouwen: vrouwelijke op privé-scholen. Een uiterst studenten, toch al op kostbare en dure aangelegenachterstand op de heid, die maar voor weinigen arbeidsmarkt, zullen binnen bereik is. voorrang krijgen tot de computerlessen. Expertise Stichting Himilo is in nauwe Speciaal voor dit artikel heeft samenwerking met de Salaam Universiteit erg actief van start een tweetal personen van het project “ICT-centrum Somalië” gegaan met de opzet van een open-leer-centrum. Daar zullen vanuit Mogadishu een bijdrage de studenten tijdens hun studie geleverd. Zij waren bereid tot een basiscomputer cursus kun- een kort interview. nen volgen. Als dit project gerealiseerd is, zal de universiteit twee docenten beschikbaar stellen die de betreffende cursussen kunnen geven. Daarnaast zal er vanuit Himilo ondersteuning geboden worden in mogelijke vervolgcursussen en toepassingsmogelijkheden. De stichting is hiertoe in staat, omdat zij beschikt over een uitgebreide expertise op het gebied van ICT. Isak Ali is docent en geeft basis computerkennis. Isak is 44 jaar en vader van vijf kinderen. Hij Himilo reflecteert de doelstelheeft in India Computersciences lingen van dit project aan de gestudeerd en is sinds 2010 Millenniumdoelen: weer terug in Mogadishu. Hij is • Armoedebestrijding: De één van de initiatiefnemers van studenten van de Salaam dit project. Hij is van mening Universiteit behoren tot de dat de toegang voor informatie onderkant van de op internet een recht is, dat voor maatschappij. De geboden mogelijkheden vergroten hun iedere student beschikbaar moet zijn. kansen op de arbeidsmarkt. • Verbetering onderwijskwaliteit: de
GEEDI
5
best te doen om er wat van te maken. Hij wil graag bij een bank gaan werken of bij een financieel dienstverlenend bedrijf.
Zijn verwachtingen van dit project: “Ik ben blij dat we in samenwerking met Stichting Himilo dit project kunnen realiseren. Mijn verwachtingen zijn best wel groot in aantal.”
probleem tijdens studieperiode aan te pakken.
Gelijke kansen
Over het project en zijn verwachtingen zegt Mohamed: “Ik ben blij om te horen dat er drie computerlokalen gaan komen, waarin we toegang tot internet zullen krijgen. Ik heb een klasgenote die met een laptop mij heeft geleerd hoe ik kan internetten. Ik heb zelf geen computer. Ik verwacht veel van meer lessen over basiskennis van computer. Ik wil graag leren hoe ik met Excel kan werken. Ik zou heel graag willen zien dat alle kinderen dezelfde rechten krijgen en dat ze een school kunnen bezoeken. Aan de ene kant ben ik blij dat ik de kans heb gekregen om te studeren, aan de andere kant vind ik het erg triest dat mijn broers en zussen niet naar school kunnen.”
Misschien is het bekend dat momenteel het gemiddelde Somalische gezin onder de armoedegrens leeft. Dit beteKwaliteitsverbetering van het kent dat veel studenten van ons onderwijs van studenten. Zij zullen toegang krijgen tot inter- uit die gezinnen komen. Ze hebnet, waardoor ze meer informa- ben nog nooit een computer tie naar zich toe kunnen halen. aangeraakt, laat staan van interDit zal hun kijk op de wereld net gebruik kunnen maken. We vergroten. Studenten zullen via kunnen niet alle problemen de basiskennis van de computer oplossen, maar we doen ons alle werkstukken die ze op dit best om die studenten voorrang moment met pen en papier te geven.” schrijven, op de computer kunnen maken. Dit zal het proces Mohamed Geedi -wat een van leren versnellen en vergemooie achternaam!- is student. makkelijken Mohamed is 21 jaar, heeft drie Tot zover het project “ICT-cenbroers en vier zussen. Zijn va- trum Somalië” van Stichting Vergroting van kansen op werk der is tijdens de oorlog om het Himilo, dat gesteund wordt voor studenten. Het zal niet ver- leven gekomen door een verdoor Wilde Ganzen. bazen dat ook vrijwel alle werk- dwaalde kogel. Zijn moeder leeft nog. Mohamed studeert gevers in Somalië kennis Voor méér informatie: vereisen van computer en inter- economie. Hij is de enige van Stichting Himilo net. Ik zag afgelopen jaren veel het gezin die studeert, omdat er Postbus 4443 simpelweg geen geld is om de studenten die met een hoger 2003 EK Haarlem studiekosten voor de andere diploma geen baan konden
[email protected] kinderen te betalen. De hoop vinden, omdat ze die kennis www.himilo.org gewoon niet bezaten. Sommige van de andere gezinsleden is op studenten moesten ze zich scho- hem gevestigd. Hij probeert zijn len om die kennis alsnog te verkrijgen, maar dit is uiteraard niet voor alle studenten weggeLampedusa 3 oktober 2013 legd. Het is onze bedoeling om met behulp van dit project dit 366 doden, 156 mensen gered, onbekend aantal vermisten! Laten we nog een keer even denken aan hen die uit pure wanhoop op de vlucht waren voor oorlog, honger, geweld,
6
GEEDI
Januari 2014
Al Ihsaan Community College Al Ihsaan Community College is een onafhankelijke islamitische middelbare school in Leicester in Engeland. Meer dan 50% van de leerlingen komt oorspronkelijk uit Nederland en heeft de Nederlandse nationaliteit. De meeste leraren in de school zijn Nederlands, evenals de oprichter en tevens hoofd van de school Mahamed Farah (M. Shukri). Hij heeft tien jaar in het onderwijs gewerkt en dan vooral bij het 2College Wandelbos in Tilburg. identiteit. We bieden een relaxte en vriendelijke omgeving waarin alle kinderen: • voortdurend aangemoedigd worden om hoge resultaten te behalen in alle aspecten van het leren; • wekelijks bij elkaar komen voor maatschappijleer en het bestuderen van de Koran en de Sunnah; • daardoor ook een positieve relatie kunnen ervaren tussen Veel ouders in Leicester hebben de school en de ouders. een sterke interesse getoond in Wij als leraren, deel uitmakend van de Somalische gemeenschap, hebben besloten om een onafhankelijke islamitische middelbare school op te richten. Daarmee kunnen we voorzien in de culturele en academische behoeften van onze kinderen. We streven ernaar de beste educatieve kansen te bieden in een vriendelijke omgeving.
Moreel & Sociaal De waardigheid van ieder jong persoon door zelfrespect, respect voor ouders, ouderen en anderen, door de ontwikkeling van individuele verantwoordelijkheid. De hulp die wordt geboden aan jonge mensen, zodat zij de complexiteit van de wereld waarin zij leven leren begrijpen en dat daarin hun eigen welzijn heel nauw verbonden is met het welzijn van anderen.
Spiritueel Verwerving van de juiste morele houding door gewetensvol bewustzijn en het gebruik van goddelijke leiding in alle zaken en handelingen.
Educatie & Vaardigheden Aanbod van een breed en evenwichtig onderwijsplan dat in de behoeften en wensen van de leerlingen voorziet en aanmoedigt tot het op zoek gaan naar en het verkrijgen van algemene kennis en vaardigheden. Al Ihsaan College; allereerst voor hun kinderen als leerling, maar ook omdat ze achter dit initiatief staan. Onze school heeft een duidelijk ethische visie op een evenwichtig en uitgebreid onderwijsaanbod, dat het nationale onderwijsplan combineert met islamitische kennis en het behoud van de islamitische
Januari 2014
Het doel van de school is elke leerling als persoon zo volledig mogelijk te ontwikkelen door het aanbieden van de beste educatieve kansen voor onze lokale gemeenschap. Wij moedigen aan en concentreren ons op de volgende aspecten:
GEEDI
Plezier Een waarborg dat jonge mensen plezier hebben in hun leven op school en dat zij een liefde voor leren ontwikkelen en een sterke drang om hun educatie voort te zetten als een levenslange ervaring.
7
Aansluiting op de gemeenschap
maatschappijleer, handvaardigheid en gym.
Bevordering van nauwe relatie met de eigen gemeenschap door Mahamed Ali Farah nevenactiviteiten op school en aanbod van uitgebreide diensten Hoofd van Al-Ihsaan Community College vanuit de school. Tenslotte streven wij ernaar elke leerling zo te onderwijzen dat zij succesvolle leerlingen worden, die in alle oprechtheid hard willen werken, plezier hebben in het leren, naar perfectie streven en hun leven lang willen blijven leren en hiermee alle mogelijkheden daartoe zullen benutten. Zelfverzekerde individuen die samenwerken met anderen om veilige, gezonde en betekenisvolle levens te leiden.
Mijn hartelijke groet voor alle medewerkers van 2College Wandelbos en 2College Cobbenhagen vanuit Leicester, UK. Mahamed Ali Farah
De vakken die wij aanbieden zijn: Engels, wiskunde, natuurwetenschappen, islamitische les, Arabisch en/of Somalisch, geschiedenis, aardrijkskunde,
Een impressie van Mogadishu, toen en nu Voor het eerst ben ik weer terug geweest in Mogadishu. In 2003-2004 heb ik een paar keer kort na elkaar de stad bezocht. De verschillende wijken waren toen voor elkaar afgesloten. Ze waren verdeeld tussen diverse clans of waren in handen van milities, of soms van mensen die eigenlijk heel erg voor hun eigen belangen aan het werk waren. In die periode was het heel gewoon dat je, wanneer je naar de stad wilde gaan, vooraf eerst naar de radio luisterde over hoe de situatie daar was. Het kon immers zo zijn dat door de clan waartoe jezelf behoorde mensen gedood waren van een andere clan. Om die reden zou je dan gezocht kunnen worden door leden van de clan die schade had geleden. Kwestie van revanche nemen, van wraak! Dat jij de persoon die gemoord heeft zelf zou kennen, of de slachtoffers, 8
of mogelijkerwijs achter deze moorden zou kunnen staan, dat alles is dan gewoon niet van belang.
Gekidnapt Er werden in die tijd in de hoofdstad regelmatig mensen gekidnapt. Om deze mensen weer vrij te krijgen moesten er dan achteraf grote bedragen betaald worden. Voor de kidnappers was het zaak dat er bij de kidnapping voldaan moest worden aan een GEEDI
aantal voorwaarden. Zo moest de gekidnapte bij voorkeur geld bezitten, of moest zijn familie geld kunnen verkrijgen, bijvoorbeeld vanuit het buitenland. De gekidnapte persoon moest eveneens tot een andere clan behoren dan die van de ontvoerders. Maar die andere clan moest dan weer niet zelf in de stad aanwezig zijn en over wapens beschikken, want dat zou immers kunnen leiden tot een groot onderling conflict.
Januari 2014
Het kwam ook geregeld voor dat er een auto afhandig werd gemaakt, simpelweg door de chauffeur met een pistool te bedreigen. Die auto werd dan vervolgens overgebracht naar een ander deel van de stad, waar de clan waartoe de chauffeur behoorde niet aanwezig was en ook niet kon komen. Om nu die gestolen auto weer terug te krijgen werden er gangs ingezet. Aan deze gangs werden geldbedragen gegeven om de auto weer vrij te kopen. Maar veelal waren dan de spullen van enige waarde, zoals telefoons, radio, reservewiel, verdwenen. Gemakshalve werd daar maar niet meer over gesproken.
derlinge conflicten. Dat was dagelijks aan de orde. Een Reisadvies naar Somalië belangrijke reden daarvoor was 2013 inclusief Somaliland dat het leger bestond uit leden van allerlei splintergroeperingNog alle reizen worden en, die eigenlijk nog nooit werk dringend ontraden! hadden verricht waarvoor ze Laatst gewijzigd op 25 juni zelf verantwoording hadden moeten afleggen. Bovendien 2013. Nog altijd van waren ze slecht op de hoogte kracht op 15 december. van wet- en regelgeving binnen voor wie ze bestemd waren. het leger. Fouten die werden Niemand wist hoe daar een eind gemaakt hadden nauwelijks of aan gemaakt kon worden. Zij geen daadwerkelijke consedie de schoten afvuurden quenties. behoorden niet tot het gewone
Zelfs de kinderen Zo rond 2004 had Mogadishu de primeur de stad te zijn met de meeste wapens in de gehele wereld. Het was dan heel normaal dat je op ieder moment van allerlei soorten wapens de schoten kon horen. Zelfs de kinderen spraken onderling over het soort wapen dat was afgevuurd. Zij wisten vaak exact te vertellen waar dat betreffende wapen vandaan kwam, waarvandaan er geschoten werd en welke plaats het beoogde doel was van de schutters.
volk, maar waren mensen in uniform. Zij droegen kleding die normaliter bij het Somalische leger hoorde. Het kwam veelvuldig voor dat gewone burgers door het leger werden gedood. Een chauffeur van een bus voor personenvervoer bijvoorbeeld. Ofwel wilden de soldaten geld zien van die chauffeur, ofwel was er sprake van intimidatie, omdat de bus op dat moment op een verkeerde plaats of weg reed -aldus de militairen- wat dan uiteindelijk een fatale afloop betekende voor de buschauffeur.
De stad die om al dat soort zaken wereldwijd bekend stond heb ik in 2004 verlaten. In november 2011 ben ik er weer teruggekeerd. Een paar dagen voor mijn aankomst heeft Al-Shabaab bekend gemaakt dat het zich terug zouden trekken uit Mogadishu. Die dagen stonden erom bekend dat in de straten van Mogadishu kogels vlogen, waarvan niemand exact Toch vielen de meeste slachtofkon vertellen waar ze precies fers bij het leger zelf door onvandaan kwamen, laat staan Januari 2014
GEEDI
Ik verbleef daar in Hotel Safari, dat gelegen is in district KM5 tegenover Soobe. Het was daar compleet oorlogsgebied, waar vierentwintig uur per dag en zeven dagen in de week geschoten werd. Het kwam niet in je hoofd op om het hotel te verlaten. Sterker nog: voortdurend was er de gedachte dat het hotel misschien wel zou worden aangevallen.
Beter Begin januari 2012 ben ik opnieuw teruggegaan naar Mogadishu. En opnieuw verbleef ik in Hotel Safari. Hoewel je constant in de omgeving nog schoten hoorde, was de situatie er
9
is enorm en dat mag beschouwd worden als een stevige vooruitgang. Tientallen soldaten houden zich bezig met dagelijkse controles op de wegen. Ze zijn correct in gedrag, vragen beleefd bij aanhouding naar identiteitspapieren (“Beste meneer, heeft u enige vorm van identificatie bij zich?”). Bij afwezigheid daarvan wordt beleefd gemeld dat ze dan de auto gaan
zaak het gebrek aan voldoende financiën.
doorzoeken. Personeel van de wegenpolitie vraagt uitdrukkelijk naar de autopapieren. Er bestaat geen wegenbelasting in Somalië. De wegenpolitie zelf is duidelijk herkenbaar aan het uniform, dat verschilt van de legerkleding. Soldaten dragen niet allemaal hetzelfde uniform.
tie en andere werknemers van de overheid. Doordat niet altijd tijdige betaling van de lonen kan plaats vinden, is dat weer voortdurend een potentiële basis dat mensen zich niet langer aan de wet zullen houden of hun werkzaamheden naar behoren zullen uitvoeren.
Structureel is er intussen veel veranderd in Mogadishu en wat betreft de veiligheid is dat een goede ontwikkeling. Het creëren van werkgelegenheid, het ontwikkelen van het staatsapparaat, het stimuleren van de verschillende clans, regulering van de visserij, hebben eraan bijdraBeleefd gen, hoewel de Somalische Het was erg indrukwekkend om overheid deze taken nog onvolte zien en te ervaren dat de doende kan vervullen. Dat is Somalische militairen van nu dan geen kwestie van onwil, beter zijn opgeleid. Het verschil maar heeft als voornaamste oor-
De huidige regering, waarvan Hassan Sheikh de president is, gaat ervan uit dat ze veel steun zal krijgen van de internationale gemeenschap. Dit omdat het de eerste Somalische regering is die door diezelfde internationale gemeenschap erkend is. Bovendien bestaat deze regering uit personen die gestudeerd hebben, dus met een academische achtergrond. Zij hebben niet deelgenomen aan de burgeroorlog en sommigen, onder wie de
beter dan een paar maanden daarvoor, eind 2011. Steeds weer hoorde je op de radio berichten over aanslagen, waarbij chauffeur “Jan, Kees of Piet” was omgekomen op deze route of die weg. Van regeringswege kwam er nieuwe wetgeving met betrekking tot het leger. Zo is er bijvoorbeeld een wet in werking getreden op grond waarvan militairen tot de doodstraf worden veroordeeld wanneer zij zelf iemand vermoord hebben. Gevolg ervan was dat de agressie zich binnen het leger zelf ging uiten en gingen militairen elkaar uitmoorden. In die periode heeft de regering maatregelen genomen, die betrekking hadden op de opleidingen binnen het leger. Zo worden er nu soldaten opgeleid in binnenen buitenland, met name in de buurlanden Djibouti, Kenia, Ethiopië en Oeganda.
De enige bronnen van inkomsten voor de Somalische overheid komen momenteel van de haven en het vliegveld van Mogadishu, alsook vanuit donaties van met name de Golfstaten. Deze inkomsten dekken amper de dagelijkse uitgaven, zoals de lonen voor het leger en de poli-
Veel geluid Vergeleken met mijn eerdere bezoeken aan Mogadishu was de stad tijdens mijn laatste verblijf een andere plek. Er was volop straatverlichting en er reden ontzettend veel auto’s, waarvoor er op de wegen nauwelijks plaats genoeg was. Er was voortdurend heel veel geluid van toeterende claxons. Het geluid van schoten is enorm verminderd; dat hoorde niet meer tot het dagelijkse leven van de gewone burgers in Mogadishu. Verbaasd vroeg men zich af wanneer er schoten werden gehoord, waar die dan vandaan kwamen.
10
GEEDI
Januari 2014
president zelf, hebben samengewerkt met internationale organisaties.
Eigenbelang Verschillende westerse landen beloven dat ze hulp zullen verstrekken aan Somalië. Maar dit gaat vrijwel altijd gepaard met eigenbelang. Zij streven ernaar contracten binnen te halen be-
treffende de vele natuurlijke grondstoffen die er in Somalië aanwezig zijn (olie, uranium), maar ook wat betreft de visserij in Somalische wateren. De Somalische overheid doet bewust weinig tot geen zaken met oosterse landen. De machtspositie van de westerse landen speelt hierbij een belangrijke rol. Men is bang dat er opnieuw onrust in
Somalië veroorzaakt gaat worden, zoals dat voorheen ook heeft plaats gevonden. Samenvattend wil ik vaststellen dat met de veiligheid in de hoofdstad Mogadishu aanzienlijke vooruitgang is geboekt. Dat blijft steun nodig hebben van mensen die zich in de stad gaan vestigen, maar ook van de diaspora. Deze grote verandering is met name te danken aan de mensen van de stad zelf, hoewel de overheid en meerdere staatshoofden beweren dat het hun verdiensten zijn geweest. Duidelijk is dat de Somalische overheid dringend financiële steun nodig heeft om de grote problemen van vandaag te kunnen aanpakken: hoge werkeloosheid, veiligheid en niet te vergeten de zorg voor gezondheid. Abdinasir M. Halane
Somalische soep of … soep van een Somalische Ingrediënten: 100 gram kipfilet 1 grote aardappel 1 grote wortel kopje (diepvries)erwten paar maggiblokjes 3 teentjes knoflook 2 eetlepels boter 2 eetlepels witte bloem beetje zwarte peper Doe de kipfilet, de aardappel en de wortel in stukjes en samen met de erwtjes in een pan met 2-3 glazen water en daarbij de maggiblokjes. Breng alles aan de kook, totdat de kipfilet voldoende gaar is. Verhit de boter in een pannetje en doe daar de bloem bij. Goed blijven roeren! Voeg het toe aan de soep en laat alles gedurende 5 minuten goed mengen. Vervolgens alles in een blender of staafmixer malen en dan nog een paar minuten op het vuur. De peper als allerlaatste toevoegen. En klaar is deze voortreffelijke soep die kortgeleden in Leicester UK werd opgediend! Echt verrukkelijk! Januari 2014
GEEDI
11
Geld naar huis Het is een algemeen bekend fenomeen dat de diaspora geld naar huis, naar familie stuurt. Dit geldt ook voor de Somalische gemeenschap. Veelal gebeurt dit via een bijzondere vorm, namelijk het hawala systeem. De hawala is een zuiver informeel systeem, vooral gesitueerd in het Midden-Oosten, waarbij er geen afschriften of verrekeningen plaatsvinden. Het is dan ook niet te verwonderen dat het aan populariteit wint in het misdaadmilieu, omdat de opsporingsautoriteiten geen inzicht hebben in de transacties. Het systeem leent zich uitstekend voor overboekingen van zwart geld. De hawala is vaak ouder In Nederland zijn verschillende dan het officiële banksysteem. van deze bedrijven actief, waarbij een onderscheid kan worden Om in Nederland (en de rest gemaakt tussen bedrijven die levan Europa) legaal geld gaal actief zijn en bedrijven die overmaken aan te kunnen bie- illegaal actief zijn. Het hawala den, moet je een vergunning bankieren leent zich uitstekend hebben of agent zijn van een voor de illegaal opererende bebedrijf met een vergunning die drijven. in Nederland geldig is. Dit kan ook een vergunning in een Het grootste verschil tussen de ander Europees land zijn. legale en illegale bedrijven zijn niet de kosten van een transactie, die bestaan uit een combinatie van de wisselkoers en de commissie, maar de informatie die verstrekt moet worden om Dit spel kom je veel tegen op het platteland. Het kan alleen gespeeld een transactie te kunnen maken. Je moet daarbij denken aan het worden met een heleboel personen tegelijk. De kinderen gaan achter tonen van een geldig ID-bewijs. elkaar staan en ieder kind pakt het shirt vast van degene die voor Bij veel mensen is er vooral hem staat. Op die manier kan een grote, gesloten kring gevormd veel weerstand tegen het verworden. strekken van deze informatie, omdat men bang is dat deze inVervolgens begint men in het rond te lopen, waarbij men de voorformatie bij de overheid (bijgaande persoon niet mag loslaten. De snelheid wordt dan langzaam voorbeeld belastingdienst) aan opgevoerd. Degene die er niet in slaagt vast te houden, valt uit het spel. De kring wordt op die manier langzaam maar zeker kleiner. terechtkomt.
Wikipedia geeft de volgende omschrijving van hawala bankieren: “Hawala werkt op een systeem van vertrouwen. Het geld wordt contant op tafel gelegd in een steunpunt, en via een contact (telefonisch, per fax of e-mail) kan overal ter wereld in een ander steunpunt dezelfde som afgehaald worden. Lidmaatschap of rekeningen zijn niet nodig.”
Wareerhow, een tempospel
De drie personen die uiteindelijk overblijven, worden als de sterksten, de overwinnaars beschouwd. Wareerhow stoelt -dat moge duidelijk zijn- op snelheid en op het duizelig maken van de deelnemende kinderen.
12
GEEDI
Dit is echter een groot misverstand. De informatie wordt beschermd door de Wet Bescherming Persoonsgegevens
Januari 2014
en mag niet zomaar aan iedereen verstrekt worden. Daarnaast hebben de legale bedrijven het voordeel dat de transacties vallen binnen een garantieregeling en kunnen de transacties gebruikt worden om bij een verzoek tot gezinshereniging aan te tonen dat de familie in het buitenland wordt onderhouden. Ook leveren de legale bedrijven een bijdrage aan de gemeenschap door bijvoorbeeld het bieden van werkgelegenheid en de mogelijkheid voor jongeren om werkervaring op te doen.
Kleine ontmoeting met een Somalische jongeman, opgegroeid in Nederland, maar al zo’n jaar of tien in Leicester woonachtig. Hij zegt veel van Nederland vergeten te zijn, maar op de vraag wat hij zich nog wel herinneren kan, begint hij onmiddellijk te zingen: “Sinterklaas Kapoentje, gooi wat in mijn schoentje…”. In Nederland wordt op hetzelfde moment in alle hevigheid de discussie gevoerd rondom Zwarte Piet …
wereldwijd en Somalië in het bijzonder -denk hierbij aan de dreiging van Al-Shaabab en aan de piraterij- maakt het steeds moeilijker om geld te sturen. Dat dit een reëel probleem is Als je kijkt naar de toekomst is blijkt uit de recente sluiting van de bankrekeningen van onder er nog een ander element dat andere Somalische geld voor de Somalische gemeenovermakingsbedrijven door schap belangrijk zou moeten zijn. De dreiging van terrorisme Barclays bank in Engeland, die een grote impact heeft op deze bedrijven én de Somalische gemeenschap. Deze geldtransacties zijn voor heel veel mensen in Somalië noodzakelijk om te kunnen overleven en het stoppen van deze geldstroom zou een humanitaire ramp betekenen.
lijk te houden, is het daarom van belang dat deze bedrijven zich houden aan de regels en daarmee laten zien dat ze oog hebben voor wat er in de wereld speelt. Door te kiezen voor een bedrijf dat zich hieraan houdt, kan de Somalische gemeenschap dit ondersteunen. P. M.
Om het versturen van geld naar huis ook in de toekomst moge-
Onschuldige slachtoffers van oorlogsmisdaden Tijdens de oorlog gaat, hoe gek het ook klinkt, het gewone leven door, inclusief vlinders in de buik. Maar laat ik hier één van de gruwelijkste aspecten van de oorlog naar voren brengen: oorlogsmisdaden waar onschuldige burgers slachtoffer van worden. We hoeven onszelf maar één vraag te stellen: was het de bedoeling om deze burgers te doden of probeerde men burgerdoden te voorkomen en ging dat tragisch genoeg niet helemaal goed? Januari 2014
Uiteindelijk is dat niet altijd goed aan te geven, maar in Somalië vielen er tijdens conflicten zeer veel slachtoffers onder de burgerbevolking. Veel mannen zijn gedood omdat ze GEEDI
bewust ten onrechte geïdentificeerd werden als soldaat en nadat het moorden eenmaal was begonnen, werden er willekeurig mensen vermoord. Hier werden ook talloze vrouwen en 13
kinderen het slachtoffers van. Het is waar dat er in de strijd tégen terreur ook onschuldige burgerslachtoffers vielen.
Kinderen Onderwijs in Somalië heeft erg te lijden door de vernietiging of beschadiging van scholen tijdens de aanvallen in stedelijke gebieden. In de hoofdstad Mogadishu zijn bovendien veel scholen gesloten omdat de weg naar school voor kinderen en leerkrachten niet veilig was en zij gevaar liepen te worden gedood. Kinderen hebben er geen toegang tot onderwijs; ze lopen veel kans te worden gerekruteerd als kindsoldaten of ze worden gewond of gedood tijdens aanvallen in dichtbevolkte buurten waarbij onvoldoende onderscheid wordt gemaakt tussen burgers en strijders. Somalië heeft momenteel niet alleen af te rekenen met hongersnood, het land wordt ook geteisterd door een ware mensenrechtencrisis waar vooral kinderen het slachtoffers van zijn. Zij kunnen zomaar vermoord worden of naar het front gestuurd. Rebellen gebruiken bovendien steeds vaker gewelddadige rekruteringsmethoden en er worden nu meer en meer scholen overvallen of kinderen ontvoerd op publieke plaatsen. Kinderen kunnen niet voor zichzelf zorgen en de kinderen
en sommige kinderen moesten toekijken hoe familie en vrienden werden gefolterd en vermoord. Dit is een nachtmerrie zonder einde waarin kinderen dag na dag ondenkbare gruweldaden meemaken. Deze kinderen riskeren een verloren Veel van de Somalische vluch- generatie te worden als de wetelingen, waaronder kinderen, reld de oorlogsmisdaden waar zijn erg getraumatiseerd door de zo veel van hen het slachtoffers mensenrechtenschendingen die van zijn -krankzinnig genoegze hebben gezien of zelf hebben blijft negeren. ondergaan: de verwoestende impact van het voortdurende Vrouwen gewapende conflict in het zui- Verkrachting tijdens oorlogsden van Somalië. Heel wat kin- situaties is zo oud als oorlog zelf; het wordt ‘een gebruikelijk deren waren getuige van de kwaad’ genoemd. Voor militaimeest vreselijke mensenrechtenschendingen, waaronder steniging, amputaties en publieke executies, uitgevoerd door gewapende rebellen of groeperingen. Ook waren sommigen zelf het slachtoffer van geseling van wie de ouders verdwenen of gestorven zijn (omdat ze vermoord zijn, of simpelweg geen toegang hadden tot adequate gezondheidszorg) belanden uiteindelijk als weeskinderen in weeshuizen.
Op dit moment zijn er in Somalië zo’n 200.000 kinderen onder de vijf jaar die lijden aan ernstige ondervoeding. Steeds vaker gaan zij met honger naar bed. Zonder specialistische medische zorg dreigt hun situatie alleen nog maar te verslechteren. Snelle hulp is daarom van groot belang. Ondervoede kinderen kunnen we laten aansterken door middel van een kindermenu.
14
GEEDI
Januari 2014
ren wordt het al sinds lang beschouwd als ‘oorlogsbuit’. Verkrachting wordt vaak gepleegd door ongedisciplineerde soldaten, maar er zijn ook voorbeelden in de geschiedenis dat verkrachting strategisch werd ingezet om te vernederen en te terroriseren. Verkrachting is een middel om de vijand te onderwerpen zonder deel te nemen aan het riskante deel van de strijd. Geconfronteerd met verkrachting ontvluchten burgers hun land en laten onroerend goed aan hun aanvallers. In het ergste geval is verkrachting een instrument van etnische zuivering en genocide. Verkrachting wordt inmiddels ook in Somalië herkend als een wapen in de oorlog.
honderden kilometers lopen om moeilijk. Het is nog schrijnender als je ziet hoe ze de effecten hulp te vinden nadat ze zijn van verkrachting moeten aangevallen. Zelfs als zij hulp kunnen krijgen, kan dat maan- verduren. den of jaren na de aanval zijn. De omvang van seksueel geVelen melden de verkrachting ‘Liefde’ weld tijdens oorlog is duidelijk: echter niet vanwege het stigma. Juist met een dreigende dood op de achtergrond wordt de liefde De meesten zijn terughoudend ontvoering van vrouwen als seksslaven, marteling en verom het te melden omdat ze intenser beleefd dan ooit. Ook minking van vrouwen en verde liefde voor ‘foute’ mannen. bang zijn dat hun familie het krachting in Maar dat rechthet openbaar. vaardigt niet Vrede is niet de afwezigheid van een conflict, van oorlog, dat mannen ‘de maar de aanwezigheid van gerechtigheid Jaren van liefde bedrijgevechten ven’ met vrouMaarten Luther King hebben in wen tegen hun Somalië geleid zin; het tot een cultuur verkrachten van verkrachvan vrouwen is hen kwalijk zal nemen en de genooit goed te praten. meenschap hen af zal wijzen, of ting en geweld. omdat ze te beschaamd zijn om Het is dieptriest dat ook veel Oorlogen zijn verhuisd van erover te praten. Zo blijft veel slagvelden naar dorpen en geweld tegen vrouwen verbor- burgers zo om het leven zijn gekomen bij recente gevechten, hierdoor zijn vrouwen en meis- gen. maar helaas is het niet anders. jes kwetsbaarder geworden. Voor velen is het thuisfront niet Schrijnend meer veilig, elk huis staat nu op Moe, zwak en ondervoed, stro- Er is nog altijd een oorlog de frontlinie. men dagelijks vrouwen en kin- gaande die niet vergeten mag deren de vluchtelingenkampen worden! In gebieden waar gevechten het binnen. De reis ernaar toe is A. Ahmed felst zijn, moeten vrouwen vaak voor veel van de vrouwen erg
Januari 2014
GEEDI
15
Zwarte Mamba
Web-site
“Ik vertel je dit verhaal over oorlog en over mijn vader en over mijn geliefde Somalië, omdat niemand anders het zal vertellen”.
Wij willen de lezer van deze nieuwsbrief wijzen op de web-site die we aan het ontwikkelen zijn. Daar is meer informatie te vinden over de achtergronden van Geedi, Nieuwsbrief Somalië.
Nadifa Mohamed woont sinds haar jeugd in Londen. Zij studeerde geschiedenis en politicologie in Oxford en werkte na haar afstuderen als film researcher. Zwarte Mamba is haar debuutroman en voor onderzoek hiervoor reisde zij naar Eritrea, Somalië en Djibouti.
te wijzen naar zijn vader, die altijd net een dag of twee reizen buiten zijn bereik lijkt te blijven. Op zijn tocht ondervindt Jama zowel warme menselijkheid als grote wreedheid, wanneer hij belandt in de onverschillige, alles vermalende oorlogsmachine.
Jemen, 1935. Jama is een straatschoffie dat met zijn vriendjes de stoffige markten van Aden afstruint. Wanneer zijn moeder sterft, staat Jama er alleen voor. De oorlog nadert en de fascistische Italiaanse troepen, die delen van Oost-Afrika in handen hebben, bereiden zich voor op de strijd. Toch besluit Jama op zoek te gaan naar zijn vader, die -volgens de geruchten die hem via clangenoten bereikenergens in het noorden als chauffeur voor de Britten werkt.
Deze roman over een jongen en zijn lange tocht naar de vrijheid is een afwisselend grappig, schokkend en hartverscheurend verhaal over ontworteling en familiebanden. Zwarte Mamba laat tegelijkertijd zien hoe Afrika heeft geleden onder de Tweede Wereldoorlog.
Verschenen in 2010 bij Orlando Uitgevers, Utrecht ISBN 978.90.229.5974.9 Vertaling van Josephine Ruitenberg
Nadifa Mohamed: Zwarte Mamba
”Een ongelooflijk mooi debuut.” The Times
U vindt de web-site op www.nieuwsbriefsomalie.nl En verspreidt deze Geedi in uw eigen omgeving.
“Een fascinerende roman over overleven, koste wat kost.” Metro
En zo begint Jama’s opzienbarende reis. Een tocht van ruim 1500 kilometer die hij per kameel, vrachtwagen en trein maar vooral te voet aflegt, en die hem door Somalië, Djibouti en het door oorlog verscheurde Eritrea en Soedan naar het noorden zal brengen.
“Een indrukwekkend verhaal over vaders en zonen, en de banden van liefde en verplichting die er tussen hen bestaan.” The Independent ”Nadifa Mohamed schrijft beeldend en vol gevoel. Ze schrikt niet terug voor het weergeven van de schokkende werkelijkheid in een onbarmhartig chaotisch deel van de wereld. Dit is een vijfsterrenboek dat een vergelijkbaar succes als De vliegeraar verdient.” Amazon
Jama trekt van de ene gevaarlijke stad naar de andere, vertrouwend op zijn grote netwerk aan clangenoten om hem onderdak te bieden en de weg
16
De lezer kan via de web-site reageren en die reacties zien wij graag tegemoet!
GEEDI
Januari 2014
