nr. 2 Mei KRAAMSUPPORT H ÉT VAKBLAD VOOR ALLE KRAAMVERZORGENDEN IN NEDERLAND

2

nr. Mei 2013 www.kraamsupportonline.nl

KRA AMSUPPORT HÉT

VAKBLAD

VOOR

ALLE

KRAAMVERZORGENDEN

IN

NEDERLAND

CANADESE GEBOORTEZORG Nederland lichtend voorbeeld | GEZONDE VOEDING Kleine stapjes maken groot verschil | HYPERTENSIEVE AANDOENINGEN Alert op symptomen

KS_13_02.indd 1

4/18/13 10:49 AM

IN

Met welke Welke flesvoeding flesvoeding begin je?

adviseert u? Kijk naar je kleine deskundige Kijk naar de kleine deskundigen

Dieetvoeding bij spugen

Voor hongerige baby’s

Om privacyredenen van moeder(s) en kind(eren) is gebruik gemaakt van modellen.

“Mees lag verkrampt in de box en al snel begon hij voeding terug te geven. Nu we de juiste flesvoeding hebben gevonden is hij veel meer ontspannen!” Sandra, moeder van Mees

Met de juiste bouwstenen voor je kindje in deze fase

Dieetvoeding bij koemelkallergie

Dieetvoeding bij krampjes of moeizame ontlasting

Voor een kind is het ‘t allerbeste dat hij zo lang mogelijk borstvoeding krijgt. Op het moment dat een moeder wil overstappen van borst- naar flesvoeding is het belangrijk dat ze direct met de juiste flesvoeding begint. Vaak zijn er al signalen, zoals regelmatig voeding teruggeven of gevoelig zijn voor krampjes en/of moeizame ontlasting, die erop kunnen wijzen dat een bepaalde voeding nodig is. Deze signalen kunnen u helpen bij uw voedingsadvies. Wat ook kan helpen is de wetenschap dat wij voor elk kind een passende fles- of dieetvoeding hebben die het positieve effect van moedermelk op de ontwikkeling optimaal continueert. Kijk voor meer informatie op www.nutriciavoorprofessionals.nl

Ieder kindje zijn eigen Nutrilon flesvoeding

KS_13_02.indd 2

4/18/13 10:49 AM

INHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINHOUDINH

Ik … Gea Gerritsen Gea Gerritsen kraamde bij een verslaafde moeder.

6

‘Ze was de avond voor de bevalling nog op een feest geweest en had een pil geslikt. Maar ik veroordeel niet hoe mensen leven.’ Foto: Jan Schermer

Canadese geboortezorg Canada putte inspiratie uit het Nederlandse

10

verloskundige model. De gestage opkomst van de

Maartje van der Zedde

Canadese verloskundige is een feit en lijkt onomkeerbaar.

Coverfoto: Ivonne Zijp | Kraamverzorgende: Gea Gerritsen | Baby: Ize van Ameijde

Hoofdredacteur KraamSupport De vrijheid om te bevallen waar je zelf wilt. Het lijkt zo vanzelfsprekend maar dat is het zeker niet, zo laat de documentaire Freedom for Birth zien. Meestal wordt die keuze gemaakt door de heersende medische klasse, aldus de makers van de film die een revolutie willen ontketenen. Centraal in de documentaire staat Ágnes Geréb, een verloskundige uit Hongarije die op last van de Hongaarse overheid gevangene is in haar eigen huis. De overheid legde haar een gevangenisstraf op – nu omgezet in huisarrest – vanwege het simpele feit dat zij bij thuisbevallingen assisteerde. Het onrecht dat vrouwen wordt aangedaan is niets minder dan een schending van een mensenrecht, betoogt de documentaire. Lees het artikel vanaf pagina 10 en oordeel zelf. Maartje van der Zedde E: [email protected] T: 020-520 60 66

Hypertensieve aandoeningen Na de bevalling is het risico op hypertensieve

14

aandoeningen niet geweken. Sterker nog: ongeveer 30 procent van de diagnoses wordt in de kraamperiode gesteld.

Gezonde voeding in het kraamgezin Als kraamverzorgende kun je slechte eetgewoontes in

18

zo’n korte tijd natuurlijk niet veranderen. Toch kun je wel kleine dingen doen die later een groot verschil kunnen maken.

Borstvoeding en medicatie Borstvoedende moeders die medicijnen slikken kunnen

22

vrijwel altijd borstvoeding blijven geven. Veel medicijnen komen in de moedermelk terecht, maar in zeer geringe hoeveelheden.

en verder … Nieuws

4

Vier vragen aan

5

Collegiaal

9

Mijn scriptie

24

Jouw mening

28

Voeding en Verzorging

30

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 3

3

4/18/13 10:49 AM

NIEUWSNIEUWSNIEUWSNIEUWSNIEUWSNIEUWSNIEUWSNIEUWSNIEUWSNIEUWS N

www.kraamsupportonline.nl

Meer nieuws Wil je altijd op de hoogte zijn van het laatste nieuws rond de kraamzorg. Meld je dan nu aan voor de KraamSupport nieuwsbrief via de website : www.kraamsupportonline.nl/nieuwsbrief.

Test voorspelt vroegtijdige bevalling Een simpele test geeft uitsluitsel of een vrouw met risico op vroeggeboorte inderdaad te snel dreigt te bevallen. Invoering daarvan in alle Nederlandse ziekenhuizen bespaart jaarlijks een bedrag van circa vijf miljoen euro. Dit constateert Gert-Jan van Baaren, arts-onderzoeker aan het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam. Van Baaren onderzocht of een ongunstige uitkomst te voorspellen is met behulp van de fibronectinetest. Fibronectine is een eiwit dat vrijkomt als de aanhechting van de moederkoek aan de baarmoeder verslechtert. Met een eenvoudige test is dat eiwit in vaginale afscheiding aan te tonen. Als de test het eiwit aantoont, dan is de kans op een vroeggeboorte groot en is behandeling nodig. ‘Ik ben ervan uitgegaan dat hij in alle ziekenhuizen kan worden gedaan. Veelal gaan de vrouwen niet meteen naar een academisch ziekenhuis, maar eerst naar het ziekenhuis in de buurt. Als de test daar wordt gedaan, hoeft maar een deel te worden doorgestuurd naar een duur academisch ziekenhuis.’ Van Baaren pleit ervoor de fibronectinetest standaard in alle ziekenhuizen in te voeren. (Bron: AMC)

Folder ‘Screeningen bij pasgeborenen’ herzien In januari 2013 heeft er een herdruk plaatsgevonden van de algemene folder Screeningen bij pasgeborenen. Hielprikscreening en Screeningen bij pasgeborenen Gehoorscreening. In de herdruk van Hielprikscreening 2013 staan enkele wijzigingen in het Gehoorscreening gedeelte over de hielprikscreening. Dit zijn de belangrijkste: • De aangiftetermijn van geboorte van het kind bij de Burgerlijke stand is gewijzigd van drie werkdagen in drie dagen. • De informatie over dragerschap van sikkelcelziekte en taaislijmziekte is uitgebreid. • Er is informatie toegevoegd met betrekking tot een afwijkende uitslag. Organisatie die de folders van 2012 nog op voorraad hebben, kunnen deze eerst opmaken.

Gezonde voeding geeft hogere kans op zwangerschap bij ivf Vrouwen met een verminderde vruchtbaarheid die een gezonde voeding gebruiken ten tijde van hun ivf-behandeling, hebben een tot 60 procent hogere kans op een zwangerschap na ivf. Dit blijkt uit onderzoek van John Twigt, wetenschappelijk onderzoeker op de afdeling Verloskunde en Vrouwenziekten van het Erasmus MC. De genoemde gezonde voeding bestaat uit een dieet van veel volkorenproducten en fruit, en weinig snacks en verwerkte graanproducten. Twigt: ‘Een slecht dieet hangt samen met een verkeerde balans tussen zuurstofradicalen en antioxidanten. Dat heeft een negatieve invloed op de eicel zelf, en mogelijk dus ook op het embryo en vervolgens de zwangerschap. Daarnaast zorgt een slecht dieet van de moeder ook voor een tekort aan voedingsstoffen in de baarmoeder en dus voor het embryo.’

Extra ijzer aan SGAgeborene beschermt tegen gedragsproblemen Wanneer baby’s met een laag geboortegewicht extra ijzer krijgen gedurende de eerste levensmaanden, dan hebben ze op latere leeftijd minder te kampen met gedragsproblemen, zoals ADHD en ADD. Dit blijkt uit Zweeds onderzoek naar het geven van extra ijzer aan kinderen die zijn geboren met een laag geboortegewicht (SGA) en het effect hiervan op cognitie en gedragsproblemen. Vroegtijdig toedienen van extra ijzer bij SGA-geborenen heeft geen effect op de cognitie op 3,5 jarige leeftijd, maar vermindert wel significant het voorkomen van gedragsproblemen. Dit suggereert een oorzakelijk verband tussen ijzerdeficiëntie bij zuigelingen en gedragsproblemen op latere leeftijd. De studie toont aan hoe belangrijk optimale voeding tijdens de eerste levensmaanden is. (Bron: Nieuws over Kindervoeding)

Algemene informatie voor ouders

4

Waterinjecties als pijnbestrijding Injecties met steriel water tegen pijn in de onderrug; naar verwachting kunnen verloskundigen in Nederland deze vanaf 1 juli geven aan vrouwen die thuis of in het ziekenhuis bevallen. Gezien de toenemende vraag naar pijnbestrijding bij bevallingen kan deze pijnbehandeling een goed en goedkoper alternatief zijn vergeleken met medicamenteuze behandelingen, aldus verloskundigenorganisatie KNOV. In veel andere westerse landen gebruiken verloskundigen al langer deze methode. Het is niet bekend hoe het precies werkt, maar gedacht wordt dat de waterinjecties een sterke pijnprikkel geven die naar de hersenen wordt gestuurd. Hierdoor blokkeren de hersenen de pijnsignalen van de baarmoeder en onderrug. Het effect kan dertig minuten tot twee uur aanhouden.

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 4

4/18/13 10:50 AM

S NIEUWSNIEUWSNIEU

Pessarium verkleint sterfte bij zwangerschap tweeling Het plaatsen van een pessarium (rubberen ring) bij vrouwen met een korte baarmoederhals die in verwachting zijn van een meerling, verkleint de kans op sterfte van de baby tijdens of vlak na de geboorte. Bij moeders met een langere baarmoederhals maakt een pessarium geen verschil. Dit blijkt uit een onderzoek in veertig Nederlandse ziekenhuizen gecoördineerd door het AMC met als doel te kijken of de zwangerschap kon worden verlengd en wat het effect is op de baby’s. Van de achthonderd deelnemende vrouwen die in verwachting waren van een tweeling, kreeg de helft tussen de zestiende en de twintigste week van de zwangerschap een pessarium. Het pessarium bleek effect te hebben bij vrouwen die halverwege de zwangerschap een relatief korte baarmoederhals (onder de 38 millimeter) hadden. Met een pessarium halveerde het aantal geboortes voor de 32ste week van 29 naar 14 procent; 4 procent van de baby’s kwam te overlijden. Bij vergelijkbare vrouwen zonder pessarium was dat 17 procent. Ook het aantal complicaties daalde. De exacte werking van het pessarium is onbekend. Mogelijk is de druk op de baarmoederhals bij een meerlingenzwangerschap groter en bestaat de kans dat deze te vroeg opengaat. Bij vrouwen met een korte baarmoederhals biedt het pessarium mogelijk extra ondersteuning. Veel ziekenhuizen bieden nu vrouwen met een korte baarmoederhals die in verwachting zijn van een meerling het pessarium aan, dat halverwege de zwangerschap wordt geplaatst. De bedoeling is dat het onderzoek wordt vervolgd zodat de resultaten kunnen worden bevestigd en de ingreep in de richtlijnen kan worden opgenomen. Landelijke invoering van het pessarium bij alle 3200 vrouwen die jaarlijks een meerlingenzwangerschap hebben, vermindert het aantal vroeggeboorten voor de 32ste week met circa honderd.

VIER VRAGEN AANVIER VRAGEN AANVIER VRAGEN AA

Marc Spaanderman Bijzonder hoogleraar Transmurale Verloskunde aan de Universiteit Maastricht

‘De wereld van de verloskunde bestaat uit twee bijna gescheiden werelden’ In Limburg werken ziekenhuizen, verloskundigenpraktijken, kraamcentra, patiëntenorganisaties en de jeugdgezondheidszorg samen om in de toekomst op een integrale, uniforme manier de zorg voor moeder en kind te dragen. Marc Spaanderman wil behalve een verdere versterking en intensivering van de samenwerking ook ‘af’ van het idee dat zwanger zijn een gezonde conditie is.

Waarom is uniformiteit in de geboortezorg belangrijk? ‘Omdat we zaken moeten kunnen toetsen en tellen om te weten welke manieren van zorg verlenen tot het gewenste resultaat leiden. Dit betekent niet dat alle zorg op dezelfde manier moet worden gegeven. Mensen hebben bepaalde voorkeuren en de ene situatie is de andere niet. Maar het moet wel duidelijk zijn welke keuzemogelijkheden er zijn en waarom er voor het een en niet voor het ander is gekozen. Hoe vaak leidde een bepaalde keuze tot het gewenste resultaat? Door dat vast te leggen kunnen we erachter komen wat het beste werkt.

Waarom moet een zwangerschap niet langer als ‘gezond’ worden gezien? ‘De wereld van de verloskunde bestaat op dit moment uit twee bijna gescheiden werelden: of je bent ‘probleemloos’ zwanger en wordt begeleidt door de verloskundige, of er is ‘iets’ aan de hand, en je wordt begeleidt door een gynaecoloog. Binnen dat systeem proberen we iedereen in “zwart” en “wit”, in “gezond” en “ziek”, in te delen terwijl eigenlijk alles “grijs” is. Elke zwangerschap levert een risico op. Het is een belasting voor het lichaam van een vrouw en niet elk lichaam kan die belasting goed dragen. Je kunt ziek worden of gedoe krijgen. Het is een misvatting dat een zwangerschap gezond is.’

Maar het moet dus ook niet als ‘ziek’ worden beschouwd? ‘We moeten af van die strikte scheiding tussen de eerste en de tweede lijn. Nu is het zo dat als iemand vroeg in de zwangerschap een hoog risico heeft nooit de eerste lijn ziet. Een vrouw heeft bijvoorbeeld een auto-immuunziekte en is aangewezen op een gynaecoloog terwijl de zwangerschap heel normaal verloopt en ze best baat zou kunnen hebben deels begeleid te worden door de verloskundige. Ik pleit ervoor om die werelden meer in elkaar te schuiven, om samen te werken.’

Hoe moet dit worden bewerkstelligd? ‘In Limburg gaan we per zwangerschap een zorgpad bepalen, met een ‘case manager’ die het hele proces bewaakt. Het zorgpad is van tevoren vastgesteld en is in de eerste en twede lijn gelijk. Veel van de mogelijke problemen en risico’s zijn namelijk al op voorhand te voorzien. Als we daar in onze zorg rekening mee houden, kunnen we deze risico ’s verkleinen of sneller ingrijpen als dat nodig is De zorgverleners werken samen in één systeem zodat ze altijd met elkaar mee kunnen kijken en elkaar kunnen adviseren zonder de zorg van elkaar te hoeven overnemen. Zo ben je automatisch geen concurrenten van elkaar maar werk je samen om vrouwen de beste zorg te kunnen bieden.’

(Bron: AMC)

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 5

5

4/18/13 10:50 AM

Sofia Groenewold (rechts) werd ingewerkt door Gea omdat zij lange tijd uit het vak was geweest.

6

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 6

4/18/13 10:50 AM

➫

In deze rubriek vertellen kraamverzorgenden over hun werk.

Gea Gerritsen Je hobby is je werk? ‘Ja, ik vind alles leuk aan mijn werk. Het is geweldig om mensen van onzekerheid naar zekerheid te helpen. En een bevalling meemaken blijft altijd bijzonder. Het is steeds weer anders. In het ene gezin zijn de ouders meteen ontzettend blij en wordt er gehuild. In het andere gezin zijn ze geslotener. Je hebt zo veel verschillende karakters. Ik vind het heel bijzonder om daar steeds weer op in te spelen.’

gende af op het gezin, kijken wie het meest geschikt is. Zodra je in een gezin bent en er zijn problemen, bijvoorbeeld met de borstvoeding, dan is het lijntje naar de verloskundigen veel korter. We werken allemaal volgens een protocol dat is afgestemd op de werkwijze van ’t Geboortehuys. De verloskundigen weten ook precies wie ze voor zich hebben. Het is op deze manier heel fijn om te werken.’

Wat was je bijzonderste kraam? Hoe doe je dat? ‘Door mijn gevoel te volgen. Ik heb goede voelsprieten. Meestal weet ik na een kwartier welke kant ik met het gezin op moet. Natuurlijk vergis ik me wel eens, maar meestal voel ik de situatie goed aan. In sommige gezinnen is het bijvoorbeeld belangrijk om niet te direct te zijn. Hoe ik dat weet? Dat is moeilijk uit te leggen. Dat voel ik gewoon. Als ik bijvoorbeeld bij de ouders in de slaapkamer ben, dan voel ik het als ze even alleen gelaten willen worden. Als ik aan het eind van de kraam wegga dan zeggen ouders vaak: “het was heel fijn, je was er wel en je was er niet.”’

‘Een keer wist ik dat er iets niet klopte, dat er iets mis was met het kindje maar ik wist niet wat. Ik had er een ander soort gevoel bij. Ik heb het toch maar gemeld aan de verloskundige, maar die zei: “Ja, daar kan ik niks mee.” Toen kwamen ze de hielprik doen. Meestal hoor je in de kraamtijd niets, maar aan het eind van de week werd er gebeld dat de baby een schildklierafwijking had en twee gaatjes in het hart. Ze moest naar het ziekenhuis en gelukkig is alles goed gekomen. Ik had het dus toch goed gevoeld.’ •

Tekst: Maartje van der Zedde | Foto: Ivonne Zijp

Maak je ook moeilijke gezinnen mee? ‘Natuurlijk, dat hoort erbij. In sommige gezinnen zijn er problemen met drugs of heb je te maken met een tienermoeder. Een paar jaar geleden kraamde ik bij een verslaafde moeder die de avond voor de bevalling nog op een feest was geweest en een pil had geslikt. Ze had vijf dagen in het ziekenhuis gelegen. De verloskundige en het maatschappelijk werk kwamen elke dag langs. Je ziet mensen denken als je binnenkomt: o, nee, straks ziet ze alles. Maar ik veroordeel niet hoe ze leven. Het gaat om moeder en kind. Daar kom ik voor.’

Hoe bevalt het werken bij ’t Geboortehuys? ‘Heel goed. ’t Geboortehuys is een verloskundigenpraktijk die een jaar geleden is begonnen met een eigen kraambureau. De verloskundigen doen de intake en komen al voor de geboorte in het gezin. Ze weten dus vaak al waar knelpunten liggen en daar kun je dan op inspelen. Ze stemmen de kraamverzor-

rritsen Gea Ge 55 n ageninge ts: W a la p n huys in o Wo eboorte G ’t er: Werkgev beek Ooster 12 jaar aring: 30) en Werkerv tricia ( a P : n Kindere (23) Renate rgen rk en zo e w n ij : M deren Hobby’s kleinkin voor de Naam: Leeftijd:

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 7

7

4/18/13 10:50 AM

IA

Voeding al vanaf de geboorte van belang voor hersenontwikkeling In de eerste drie levensjaren maakt een kind een enorme groei door. In deze levensfase wordt de basis gelegd voor onder meer de hersenontwikkeling en de opbouw van het immuunsysteem. Vanuit je vakkennis en betrokkenheid kun je al vanaf de geboorte een bijdrage leveren aan de manier waarop een baby zich mentaal, emotioneel en sociaal ontwikkelt. Een veilige, liefdevolle omgeving, voldoende zorg en aandacht én een goed voedingsadvies zijn belangrijke bouwstenen waarmee je een baby een optimale start kunt geven. Snelle groei van de hersenen Wist je dat de hersenen in de eerste drie levensjaren van het kind gemiddeld met 1 gram per dag toenemen in gewicht?1 Deze groei zet al ruimschoots in voor de geboorte. Om je een idee te geven: • rond de geboorte is het hersengewicht 30% van dat van een volwassene • rond de leeftijd van 2 jaar is het hersengewicht 80% van dat van een volwassene. De eerste drie levensjaren nemen de hersenen gemiddeld elke dag met 1g toe in gewicht1 1500

gram

1000

500

200 geboorte 0

1

2

3

5

9

16

30

jaren

Het is van groot belang dat de ontwikkeling van de hersenen in deze periode zo goed mogelijk wordt ondersteund. Voeding speelt daarbij een belangrijke rol. “Nutrition in the early years of life can have a profound effect on a child’s ability to learn.2” UNICEF Moedermelk is de standaard Moedermelk is het allerbeste voor een kind. Moedermelk bevat van nature alle voedingsstoffen in exact de juiste hoeveelheden die een baby nodig heeft voor zijn (hersen) ontwikkeling. Daarom is het belangrijk dat de gunstige effecten van moedermelk worden voortgezet. Belangrijke voedingsstoffen zijn DHA en ijzer DHA (omega 3-vetzuur) en ijzer zijn belangrijke voedingsstoffen voor een normale hersenontwikkeling. 30% van de membranen van het centraal zenuwstelsel bestaat uit DHA3. Daarom is het van belang dat een baby elke dag de

juiste voeding met voldoende DHA binnenkrijgt. Onderzoek wijst echter uit dat jonge kinderen gemiddeld te weinig DHA binnenkrijgen4,5. Lagere DHA-inname dan wordt aanbevolen • de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid DHA voor 0-6 maanden is 20-50 mg per dag • de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid DHA van 6-36 maanden is 100 mg per dag • de gemiddelde inname van DHA bij kinderen van 1-3 jaar is slechts 11 mg4,5 Voor de ontwikkeling van het kind is het belangrijk dat het vanaf de geboorte voldoende DHA binnenkrijgt met de voeding, om tekorten nu en later te voorkomen. Hersenontwikkeling

Nutrilon met Pronutra™ bevat extra DHA Groei Juist omdat de eerste levensjaren zo Immuunsysteem belangrijk zijn voor de ontwikkeling van het kind heeft Nutricia extra DHA toegevoegd aan de gehele Nutrilon range. Met als doel de gunstige ontwikkeling die is ingezet door moedermelk zo goed en zo lang mogelijk te continueren. Voor nu en later. Meer informatie vind je op www.nutriciavoorprofessionals.nl

Referenties: 1. Dobbing J, Sands J. Comparative aspects of the brain growth spurt. Early Hum Dev 1979;3(1):79-83. 2. UNICEF. Early childhood development: the key to a full and productive life. Available at: www.unicef.org/dprk/ecd.pdf. 3. Field CJ, et al. Lower proportion of CD45RO+ cells and deficient interleukin 10 production by formula-fed, is corrected with supplementation of long chain polyonsaturated fatty acids. J Pediatr Gastroenterol 2000;31 (3):291-299. 4. Eet Compleet Test, intern rapport Nutricia (2012). 5. EFSA (2010), Scientific opinion on dietary reference values for fat, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol. EFSA Journal 2010;8(3)1461.

Zijn toekomst begint vandaag

KS_13_02.indd 8

4/18/13 10:50 AM

IA ALCOLLEGIA ALCOLLEGIA ALCOLLEGIA ALCOLLEGIA ALCOLLEGIA ALCOLLEGIA ALC

Oma’s zandkoekjes Bereiding: Verwarm de oven voor op 180˚C ˚ (heteluchtoven 160˚C) en vet twee Ingrediënten: 250 g ongezouten roomboter • 110 g poedersuiker • 1 eetlepel vanille-eesence • 70 g maizena • 300 g zelfrijzend bakmeel • flinke snuf zout • fijne kristalsuiker

grote bakplaten in. Klop met een mixer de boter en poedersuiker licht en romig, en werk er dan de vanille-essence door. Zeef de maizena, het zelfrijzend bakmeel en zout in een kom. Voeg toe aan het botermengsel en werk alles met een tafelmes grondig door elkaar. Maak van het deeg balletjes ter grootte van een walnoot. Doop die in de suiker en leg ze op een bakplaat, ongeveer 5 cm uit elkaar. Druk ze een beetje plat met een vork. Bak 8-10 minuten, of totdat ze aan de onderkant net beginnen te kleuren (de koekjes zijn dan nog zacht en bleek aan de bovenkant). Laat 10 minuten stevig worden op de bakplaat en leg ze dan op een rooster om helemaal af te koelen. Bewaren in een luchtdichte trommel. Bron: Koken voor familie en vrienden. Uitgeverij Van Dishoeck. ISBN 9789000311484. Prijs: € 25,99.

Kraamverzorgende Elgra geeft handige tips voor in de kraamweek. In dit nummer: ‘babybadje tegen droge huid’.

rg 013 aamzo 8 juni 2 tionale Dag Kr , wissel ennis op doe je k ste Na an de

AG E N DA

T IP

‘Veel baby’s hebben een droog huidje. Hier kun je rooibosthee voor gebruiken. Zet anderhalve liter sterke rooibosthee van zes zakjes en voeg deze aan het badwater toe. Het kan ook heel goed met zemelen. Koop een zak zemelen. Doe de inhoud ook in anderhalve liter water en laat dit een tijdje trekken. Giet het vervolgens door een zeef en voeg het zemelenwater bij het badwater. Laat de baby daar even in liggen net zoals je normaal een baby in bad doet. Als je de baby uit bad haalt dep de baby dan af en ga niet wrijven. Gebruik eventueel een lauwe haardroger om er zeker van te zijn dat het kindje overal goed droog is.’

20

KraamSupport mag drie voedingsschorten van Udder Covers verloten onder haar lezers! Een Udder Cover biedt een uitstekende oplossing om baby’s rustiger te laten drinken zonder al te veel afleidende prikkels en om moeders zich comfortabeler te laten voelen tijdens het voeden in het openbaar. Door de buigbare balein blijft het schort van boven open staan waardoor de moeder goed zicht heeft op haar baby. Zo kan zij contact houden met haar kind en controleren of het goed drinkt. De stoffen zijn van fijn en licht katoen. Door de ruime keuze uit dessins is er voor iedere moeder wat wils. De Udder Covers zijn verkrijgbaar in de webshop van smartmama: www.smartmamashop.nl. Maak kans op een Udder Cover ter waarde van € 24,95 en stuur je naam en adres naar: [email protected] onder vermelding van ‘Udder Covers’.

v org gesteld Kraamz ale Dag e hoogte n d t ocho e p ti h o jaar a s N je n twintig . Tijde Op de n word d e ie it b u e elopen g n k fg e a a g iet. v z e in r it d je a u en in st er t er in je erv toekom ikkeling n op wa e a tw d a n g n e o e y o g S h te t in aby n en laats ma word haken B nu staa m e ‘S met ra w ls g n r a a ro re o a z e unic tendp olgen m derd, w v m n s o p ra o ‘C e v h g’, rks l is stvoedin drie wo allemaa ?’. tlijn Bor g kun je h a moeien ic d e R b id f e m o ir a n n e li m In de r ip c e ch ‘Multidis org: bes droom’, ‘Jeugdz n e ’ s r e oud lastige e rst in Ed e Reeho D : e ti a Loc 7.30 : 09.30-1 mmissie Tijdstip sief btw nts.nl itatieco e d lu v c re e x c s e c s 5 A e 7 et sin verKosten: .reedbu agd bij h gd voor angevra en: www ngevraa a a ld a et is e h e e m ti p ti n a a Aa r in o redit redit numme tie: Acc ook acc e a ti is it a r d tr E e r . is c V eg Ac n. ter V& l je BIG-r ilt kome .nl, itsregis rking w sten. Vu e li m Kwalite ia ssevents n c e a e a p in s s in u e r b ig o d d o e v n e w.r hier pleegku nts, ww er als je ess Eve in fformuli s ij r u h B c d s in e: Ree formati Meer in 25 37 77 ) : (078 6 n o fo le te K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 9

9

4/18/13 10:50 AM

Canadese geboortezorg

Nederlandse verloskundige lichtend voorbeeld voor Canada Canada putte inspiratie uit het Nederlandse verloskundige model. Toch koos het land er bewust voor andere accenten te leggen. De gestage opkomst van de Canadese verloskundige is een feit en lijkt onomkeerbaar. Tekst en foto’s: Maaike de Visser

Het Nederlandse verloskundige model, dat in eigen land regelmatig onder vuur ligt, diende als lichtend voorbeeld voor Canada: een land waar het beroep van verloskundige nog in de kinderschoenen staat. Legalisering van het vak kwam pas in de jaren negentig op gang. Daarvoor werkten verloskundigen in de luwte, zo onzichtbaar mogelijk. Verloskundigen waren geen formeel erkende zorgprofessionals. Hun professie bevond zich in een schemergebied: noch legaal, noch illegaal. Gevaar voor vervolging – met als uiterste consequentie een gevangenisstraf – lag steeds op de loer. De provincie Ontario waagde als eerste de stap richting legalisering. Het beroep van verloskundige is hier sinds 1994 wettelijk verankerd, inclusief bijbehorende regulering (richtlijnen, opleidingseisen, rechten etc.). In navolging van Ontario omarmden meer provincies de verloskundige. Met uitzondering van twee provincies is verloskundige zorg nu overal in Canada gereguleerd. De weg naar legalisering verliep echter niet zonder slag of stoot. Er ging een hele geschiedenis van actief lobbyen en onderzoek aan vooraf.

Inspiratie ‘Twintig jaar geleden kenden wij het woord “verloskundige” helemaal niet’, vertelt Eileen Hutton, oud-verloskundige, hoogleraar Midwifery Science in Nederland, en wetenschappelijk docent en onderzoeker aan de McMaster University in Canada. Hut-

10

ton is blij dat Canada een verse start kon maken: ‘We kregen de gelegenheid om een systeem te introduceren dat doordacht en innovatief is, en bovenal aan de behoeften van vrouwen voldoet.’ Eind jaren tachtig stelde de regering van Ontario een expertgroep in (bestaande uit een advocaat, een huisarts met een verloskundige praktijk en een hoogleraar verpleegkunde) om de implementatie van het verloskundig systeem in goede banen te leiden. Tijdens hoorzittingen kregen vrouwen en belanghebbenden uit de medische wereld de kans om hun wensen uit de doeken te doen. Bovendien keek de expertgroep over de grens. Denemarken, enemarken, het Verenigd

Koninkrijk, Frankrijk en Nederland waren een bron van inspiratie. Het Nederlandse model sprak het meest tot de verbeelding. Hutton heeft daar wel een verklaring voor: ‘Vrouwen in Canada lobbyden al jaren voor het recht om zelf te mogen bepalen waar zij bevallen. Die vrijheid is gemeengoed in het Nederlandse systeem. Bovendien kies je in Nederland bewust voor het beroep van verloskundige. Het is niet een specialisatie van een verpleegkundige opleiding, zoals in het Verenigd Koninrijk toen nog het geval was.’

Universitair Naar Nederlands voorbeeld werken Canadese verloskundigen tege tegenwoordig als autonome zorgprofessi zorgprofessionals. Ze zijn verantwoordelijk voor d de zorg begeleiden aan laagrisicozwangeren en beg een bevalling op de plek die een ee vrouw wenst: thuis, in een geboo geboortecenziekenhuis. trum of in een ziekenh Maar het systeem is niet kopie van simpelweg een ko model. het Nederlandse m In tegenstelling tot Nederlandse verloskundigen hebkundige ben Canadese ver-

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 10

4/18/13 10:51 AM

Françoise Dufresne controleert baby Alexandre Lévesque. De nazorg voor moeder en kind – tot zes weken na de bevalling – is in Canada in handen van een verloskundige.

loskundigen een universitaire achtergrond. De keuze voor academisch geschoolde verloskundigen is weloverwogen. Canadese verloskundigen voorzagen dat met ‘alleen’ een college degree (ofwel een hbo-diploma) acceptatie binnen de hiërarchische medische wereld moeilijk zou worden. ‘Met een universiteitsdiploma sta je als verloskundige sterker’, aldus Hutton, een van de grondleggers van de universitaire opleiding voor verloskundigen. Daarnaast mikt het Canadese systeem, sterker dan het Nederlandse, op continuïteit van zorg. Overdracht van de ene naar de andere zorgverlener wordt tot een minimum beperkt. Er is een verloskundige die zich vanaf de zwangerschap tot na de geboorte over een vrouw ontfermt, in plaats van een keur aan professionals: huisarts, verpleeg-

kundige, gynaecoloog, opleidingsassistent, administratief personeel etc. Die versnippering was veel Canadese vrouwen een doorn in het oog.

Regie Het Canadese model biedt op een aantal fronten meer continuïteit dan het Nederlandse. Mede door hun academische achtergrond hebben verloskundigen in Canada een ruimer takenpakket. Ook in het ziekenhuis blijven Canadese verloskundigen vaak verantwoordelijk voor de medische zorg aan de zwangere vrouw. Zo hoeven bijvoorbeeld inductie of een verzoek om pijnbestrijding geen reden te zijn voor overdracht naar een gynaecoloog. De verloskundige overlegt met een anesthesist en houdt de regie. Daarmee

behoudt de zwangere vrouw haar vertrouwde zorgverlener.

Bekaaid Ook in de postnatale fase, tot zes weken na de bevalling, staat de verloskundige de vrouw en haar pasgeborene bij. Binnen 24 uur na de bevalling staat de verloskundige weer bij het gezin op de stoep. Op dag drie en vijf na de bevalling komt zij weer langs voor een huisbezoek. Daarna volgen nog twee tot drie afspraken bij de verloskundige. In totaal beslaat de postnatale zorg hooguit tien uur. Vergeleken met het aantal uren kraamzorg dat de Nederlandse vrouw ontvangt komt de Canadese vrouw er dus bekaaid vanaf. Bovendien verricht een verloskundige geen huishoudelijke taken.

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 11

11

4/18/13 10:51 AM

Moeders willen advies over de juiste flesvoeding Borstvoeding is het allerbeste voor een kind, maar er kan een moment komen dat de moeder wil overstappen op flesvoeding. Veel moeders geven aan dat ze voor de keuze van de juiste flesvoeding graag uw advies willen. Als medisch professional bent u de aangewezen persoon om, samen met de moeder, te bekijken wat in combinatie met of na de borstvoeding de beste keuze is voor haar kind. Kijken naar de borstvoedingsperiode Om een goed advies te kunnen geven over flesvoeding, is het belangrijk dat u weet hoe het kind reageerde op de borstvoeding. Signalen zoals krampjes en spugen kunnen een leidraad zijn voor uw voedingsadvies. Nutrilon Omneo-Comfort en Nutrilon A.R. zijn dieetvoedingen die speciaal zijn afgestemd op de voedingsbehoeften van kindjes die spugen of last hebben van krampjes en/of moeizame ontlasting.

‘Ik heb voor Mees de juiste flesvoeding gevonden’ ‘Mijn overstap van borstvoeding standaard opvolgmelk bij Mees leek eerst goed te gaan, maar al snel begon hij voeding terug te geven. Je zag dat hij gewoon niet lekker in zijn vel zat. Hij had steeds oprispingen en lag helemaal verkrampt in de box. Nadat ik het advies kreeg om Nutrilon A.R. te gaan gebruiken, zag je dat Mees met de dag meer ontspannen werd. Ik had na twee weken gewoon een ander kind.’

Sandra, moeder van Mees

Voor zuigelingen die spugen Nutrilon A.R. bevat johannesbroodpitmeel, waardoor het kind minder vaak en minder veel spuugt.1 Daarnaast wordt dankzij een wei/caseïneverhouding van 20/80 de voeding minder makkelijk teruggegeven. Nutrilon A.R. bevat het juiste gehalte ijzer, calcium, fosfor en zink. Johannesbroodpitmeel

naar

zorgt er namelijk voor dat deze voedingsstoffen minder goed worden opgenomen in de dunne darm. Onderzoek toont echter aan dat een zuigeling gevoed met Nutrilon A.R. vergelijkbare mineraalwaarden in het bloed heeft ten opzichte van zuigelingen gevoed met standaard zuigelingenvoeding zonder johannesbroodpitmeel. 2

‘En ik voor Lena!’ ‘Je merkte wel aan Lena dat ze een beetje onrustig was. Dan trok ze met haar beentjes. Toen dacht ik nog: het gaat wel weer over. Tot ze steeds meer ging huilen en rustelozer werd. Ze had vaak krampjes en buikpijn. Heel moeilijk vond ik dat. Op aanraden van de arts in het ziekenhuis ben ik Nutrilon OmneoComfort gaan gebruiken in plaats van gewone opvolgmelk. Inmiddels gaat het perfect. Lena is niet meer onrustig en poept goed.’

Dana, moeder van Lena

Bij krampjes en moeizame ontlasting Nutrilon Omneo-Comfort zorgt binnen twee weken voor een duidelijke verbetering van de klachten. 79% van de zuigelingen met krampjes heeft minder krampjes3, waardoor het huilen afneemt4. Daarbij is de afname van krampjes sneller en effectiever dan met simethione-bevattende druppels in combinatie met standaard zuigelingenvoeding.4 Bij kinderen met moeizame ontlasting zorgt Nutrilon Omneo-Comfort voor een hogere frequentie van de ontlasting5 en een blijvend6 zachtere ontlasting7.

Kijk voor meer informatie op www.nutriciavoorprofessionals.nl Referenties 1. Wenzl TG et al. (2003) Pediatrics 111 e355-359. 2. Levtchenko E et al. (1998) Acta gastroenetrol Belg 61 285-287. 3. Savino F et al. (2003) Acta Pediatr Suppl 91 (441), 86-90. 4. Savino F et al. (2006) Eur J Clin Nutr 60, 1304-1310. 5. Schmelzle H et al. (2003) J Pediatr Gastroenterol Nutr 36, 343-51. 6. Bongers ME et al. (2007) Nutr J 6:8. 7. Veitl V et al. (2000) J Emährungsmed 2 14-20. Om privacyredenen van moeder(s) en kind(eren) is gebruik gemaakt van modellen.

Ieder kindje zijn eigen Nutrilon flesvoeding

KS_13_02.indd 12

4/18/13 10:51 AM

Canadese geboortezorg

Aan de andere kant: er is geen extra schakel in de gezondheidsketen. Het vallen van het woord ‘kraamzorg’ ontlokt bij Hutton direct de reactie: ‘What a fabulous system!’ Waarom heeft Canada bij de introductie van verloskundige zorg dan geen kraamzorg geïntegreerd? Nederland was toch een inspirerend voorbeeld? Hutton: ‘In Canada is dit idee nooit opgepikt. Ik vermoed dat het strategisch niet slim was om naast het nieuwe beroep van verloskundige ook nog een ander beroep te introduceren. Het risico van overvragen was blijkbaar te groot.’

Belabberd Misschien komt het door de academische achtergrond van verloskundigen, maar gynaecologen en verloskundigen lijken in Canada goed door een deur te kunnen. In Nederland hoor en bespeur je meer over belabberde communicatie en rivaliteit tussen beide beroepsgroepen in hun strijd om de

‘De huisarts die zwangeren bijstaat is een uitstervend ras’ zwangere vrouw, ofwel het geld van de zorgverzekeraar. Toch is dit Canada ook niet geheel onbekend. ‘In rurale gebieden kan een verloskundige in de knel komen met gynaecologen die vrezen voor concurrentie’, zegt Anne Wilson, voorzitter van de Canadian Association of Midwives. ‘Zo hoor je verhalen over verloskundigen die geen voet aan de grond krijgen in een ziekenhuis om daar bevallingen te begeleiden.’ Vóór de legalisering was het verzet onder ziekenhuizen echter veel wijdverbreider. Begrijpelijk, want wie garandeerde het ziekenhuis dat een verloskundige daadwerkelijk een ‘erkende’ zorgprofessional was? Een bekend beeld voor Hutton: ‘Het ziekenhuis bij mij in de buurt wilde niets met mij en mijn collega’s te maken hebben. Totdat ik na de legalisering

een uitnodiging kreeg om langs te komen. Nu regelgeving, registratie en verantwoording waren vastgelegd, werden we met open armen ontvangen. Sterker nog: g: ze werken liever met ons dan met een huisarts die als hobby bevallingen ngen erbij doet.’

Populariteit Zo timmeren Canadese verloskundigen langzaam maar zeker aan de weg. Hun aandeel in het aantal bevallingen is nog verwaarloosbaar: hooguit 5 procent Canadawijd. Toch lijkt hun opmars een kwestie van tijd. De huisarts die zwangeren bijstaat is, net als in Nederland, een uitstervend ras. In Canada was in 1998 nog 31 procent van de huisartsen betrokken bij een bevalling, in 2005 was dat aantal al gekelderd naar 13 procent. Hutton: ‘Tegenwoordig is zorg voor zwangeren een stuk complexer geworden. Om up-to-date te blijven moet je als arts wel buitengewoon geïnteresseerd zijn in dit vakgebied.’ De onvoorspelbare werktijden leggen ongetwijfeld ook gewicht in de schaal bij de keuze te stoppen met zwangerschapszorg. Het arsenaal aan gynaecologen vergrijst in rap tempo. Hun werkdruk is ongekend hoog. Volgens Hutton zijn gynaecologen die jaarlijks vierhonderd bevallingen begeleiden geen uitzondering. Zelfs in Ontario, waar verloskundigen het sterkst vertegenwoordigd zijn, komt 80 procent van de geboorten nog voor rekening van een gynaecoloog. Kortom, bij huisartsen en gynaecologen is de rek eruit. Daar komt bij dat verloskundigen steeds meer bekendheid en daarmee populariteit genieten. Persoonlijke aandacht van een academisch geschoolde verloskundige van het begin van je zwangerschap tot zes weken na de bevalling, dat klinkt menige vrouw aanlokkelijk in de oren. Ondanks de fikse groei kan de verloskundige zorg de vraag bij lange na niet aan. Ten tijde van de legalisatie in 1994 waren er in Ontario (13 miljoen inwoners) vijftig verloskundigen,

hun aantal is nu gestegen naar zeshonderd. In heel Canada (ruim 33 miljoen inwoners) zijn er inmiddels ongeveer duizend verloskundigen. Vergeleken met Nederland is dat peanuts: Nederland heeft ruim 2600 verloskundigen op een bevolking van een kleine zeventien miljoen. Niet verwonderlijk dus dat in de provincie Manitoba 75 procent van de vrouwen nul op het rekest krijgt bij hun zoektocht naar een verloskundige. In Ontario – de provincie die meer dan de helft van alle verloskundigen in Canada herbergt – is dat nog steeds zo’n 40 procent.

Onstuitbaar Nederland kende die schaarste aan verloskundigen ook. Een forse stijging van het aantal opleidingsplekken heeft dat probleem uit de wereld geholpen. En dat is precies waar het in Canada nog knaagt: de opleidingscapaciteit. Wilson: ‘Er is een tekort aan gekwalificeerde verloskundigen die studenten één-op-één kunnen begeleiden.’ Gevolg: weinig beschikbare opleidingsplekken en dus minimale aanwas van verloskundigen. Het is een vicieuze cirkel die pas over jaren kan worden doorbroken. Bovendien draaien Canadese verloskundigen minder ‘productie’. Gemiddeld neemt een Canadese verloskundige per jaar veertig bevallingen voor haar rekening. Een klein aantal afgezet tegen de 110 bevallingen die op conto van een Nederlandse verloskundige komen. Een gestage opmars van Canadese verloskundigen dus, maar wel een die onstuitbaar lijkt. Wie weet trekt de Canadese vrouw de ‘oer-Hollandse thuisbevalling’ ooit nog uit het slop. •

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 13

13

4/18/13 10:51 AM

➫

In deze rubriek komt telkens een complicatie aan de orde die in het kraambed kan optreden. KraamSupport raadt je aan altijd de verloskundige of huisarts in te lichten en te overleggen over de gewenste behandeling.

GECOMPLICEERD: HYPERTENSIEVE AANDOENINGEN

C

Tekst: Mirjam Bedaf | Foto: Roel Burgler | Illustratie: dokterisbezig.nl/martijnvandervoo

CASUS

Marianne Westerling (29 jaar) is zwanger van haar eerste kind. Ze heeft bij het intakegesprek met de verloskundige een bloeddruk van 130/80. Bij de twintigste week is haar bloeddruk iets gedaald tot 130/75, maar na de dertigste week weer gestegen tot 140/95. Ze vertelt dat ze zich niet lekker voelt. Ze is misselijk, heeft last van maagzuur en heeft een ‘bandgevoel’ in haar bovenbuik. Ze heeft geen last van sterretjes zien en hoofdpijn. Wel heeft ze een klein beetje eiwit in haar urine. Ze wordt doorgestuurd naar het ziekenhuis. Haar bloedbeeld blijkt normaal te zijn. Ze krijgt drie maal daags 250 mg methyldopa en moet wekelijks op controle komen bij de gynaecoloog. De diastolische bloeddruk (onderdruk) daalt dankzij het bloeddrukverlagende middel naar 85 mmHG en de eerder genoemde lichamelijke klachten verdwijnen. De rest van de zwangerschap verloopt voorspoedig. Na 41 weken is Marianne nog steeds niet bevallen en stijgt de diastolische druk weer naar 100 mm HG. Ze wordt geprimed en bevalt daarna van een gezonde dochter van 3250 gram. De derde dag na de bevalling mogen Marianne en Sofie naar huis. Kraamverzorgende Hester is op de hoogte van de achtergrond van Marianne en houdt haar in de gaten. Onder begeleiding van de huisarts bouwt Marianne daarna met succes het bloeddrukverlagende medicijn af.

Hypertensie Er is sprake van zwangerschapshypertensie als na twintig weken zwangerschap de diastolische bloeddruk (onderdruk, DBD) meer is dan 90 mm HG en/of de systolische bloeddruk (bovendruk, SBD) meer is dan

hogere druk op arterie, arterie zet uit hoge bloeddruk hart

SYSTOLE lage bloeddruk hart: hart trekt samen, bloeddruk stijgt, bloed stroomt uit de vaten hypertensie ❯ 140 normale bloeddruk 120 systole / 80 diastole

14

Hypertensieve aandoeningen zoals chronische hypertensie, zwangerschapshypertensie, (pre)eclampsie en het HELLP-syndroom komen veel voor bij zwangere vrouwen: ongeveer een op de tien zwangeren krijgt ermee te maken. Daarmee staat de aandoening op de eerste plaats als categorie verwijzingen van de eerste naar de tweede lijn tijdens de zwangerschap. Vaak hebben vrouwen met een van deze aandoeningen weinig klachten, maar toch zijn complicaties van ernstige hypertensieve aandoeningen de belangrijkste oorzaak van moedersterfte in Nederland. Goede diagnostiek en voorlichting zijn daarom letterlijk van levensbelang.

hoge bloeddruk nier: verminderde doorbloeding

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 14

4/18/13 10:51 AM

ECOMPLICEERD

‘Na de bevalling is het risico niet verdwenen’

Josien de Boer Beleidsmedewerker bij de Koninklijke Nederlandse Organisatie voor Verloskundigen

140 mm HG is. Chronische hypertens hypertensie is de zwanhoge bloeddruk die al bestaat voor d ontdekt in gerschap of hoge bloeddruk die is on

Na de bevalling is het risico op (pre-)eclampsie of het HELLPsyndroom niet geweken. Sterker nog: ongeveer 30 procent van de diagnoses pre-eclampsie, eclampsie en HELLP-syndroom wordt in de kraamperiode gesteld. Het risico is het hoogst tijdens de eerste twee dagen na de bevalling. Daarom zal de verloskundige bij alle vrouwen in het kraambed ten minste twee keer de bloeddruk meten: een keer tussen 24 en 48 uur na de bevalling en een keer op de achtste dag na de bevalling. Bij vrouwen met een hypertensieve aandoening zal ze dat bij ieder consult doen. Bij een systolische bloeddruk van meer dan 150 of een diastolische bloeddruk van meer dan 95, bij pre-eclamptische klachten of proteïnurie zal de verloskundige verwijzen naar het ziekenhuis. Borstvoeding verlaagt overigens zowel de systolische als de diastolische bloeddruk en wordt daarom zeker bij vrouwen met een hoge bloeddruk aanbevolen. Als kraamverzorgende is het goed alert te zijn op symptomen die kunnen duiden op een late hypertensieve aandoening, zoals ernstige hoofdpijn en pijn hoog in de buik en in de maagstreek. Verder hebben vrouwen met een ernstige hypertensieve aandoening tijdens de zwangerschap of bevalling emotioneel en lichamelijk veel te verduren gehad. Aandacht voor hun psychische en psychosociale problemen is daarom ook heel belangrijk.’

de eerste helft van de zwangerschap. Oorzaken kunnen zijn: chronische nierziekten, auto-immuunziekten, medicijngebruik en obesitas. Maar in de meeste gevallen is de oorzaak niet bekend. Het komt naar schatting voor bij 0,2 procent van de zwangeren. Meestal hebben de vrouwen geen lichamelijke klachten. Toch is vroege diagnose belangrijk. Uit onderzoek blijkt namelijk dat vrouwen met chronische hypertensie twee keer zo veel kans hebben op zwangerschapsdiabetes. En ook het ongeboren kind loopt gevaar. De kans op groeivertraging, vroeggeboorte en placentaloslating is verhoogd.

Pre-eclampsie DIASTOLE hoge bloeddruk hart: hart ontspant, bloeddruk daalt, hart vult met bloed hypertensie ❯ 90

Pre-eclampsie, in de volksmond bekend als zwangerschapsvergiftiging, is een aandoening met als symptomen een hoge bloeddruk en eiwit in de urine (proteïnurie). Bij (ernstige) pre-eclampsie kunnen afwijkingen in verschillende organen ontstaan waardoor verschillende lichamelijke klachten en verschijnselen kunnen optreden, zoals

neurologische afwijkingen (hevige hoofdpijn, stoornissen in het zien), afwijkingen aan de lever (misselijkheid, braken, pijn rechts boven in de buik of de maagstreek), afwijkingen aan de nieren (verminderde urineproductie, acuut nierfalen), oedeem en afwijkingen in het bloed (te weinig bloedplaatjes en afbraak van rode bloedcellen). Deze verschijnselen komen lang niet altijd voor. De meeste zwangeren met zwangerschapshypertensie en (milde) pre-eclampsie hebben helemaal geen klachten. Veel van deze klachten zien we ook terug bij het HELLP-syndroom. Bij deze complicatie staat de afkorting ‘HELLP’ voor Hemolyse, Elevated Liver enzymes Low Platelets. Het staat voor een afbraak van rode bloedcellen, een gestoorde leverfunctie en een tekort aan bloedplaatjes. Vroeger dacht men dat het syndroom een op zichzelf staande ziekte was, maar tegenwoordig gaat men ervan uit dat HELLP een complicatie is van preeclampsie. Toch heeft slechts 70% van de zwangeren met HELLP een verhoogde

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 15

15

4/18/13 10:51 AM

bloeddruk. Hoe dat precies zit, is nog niet bekend.

Eclampsie Eclampsie lijkt op stuipen zoals die bij een epileptisch insult worden gezien. Eclampsie is een levensbedreigende situatie voor zowel moeder als kind. Eclampsie dient met spoed in een ziekenhuis te worden behandeld. Het ontstaat waarschijnlijk als gevolg van een (heel) hoge bloeddruk en door vaatproblemen in de hersenschors. Eclampsie treedt als complicatie op bij één op de tweehonderd vrouwen met een ernstige pre-eclampsie of het HELLP-syndroom. Bij aanwijzingen voor een verhoogd risico kan met preventieve behandelingen als magnesiumsulfaat dit verhoogde risico aanzienlijk worden verlaagd. Eclampsie kan zowel voor, tijdens of na de bevalling optreden en wordt meestal voorafgegaan door klachten als verhoogde prikkelbaarheid, ‘bandgevoel’ (het gevoel dat er om de buik een band strak wordt aangetrokken), hoofdpijn, tintelingen in de handen, toenemende vochtophoping (oedeem) en sterretjes of flitsen zien. De eerste twee dagen na de bevalling bestaat er nog steeds kans op een eclamptisch insult. Het is goed om je dit te realiseren, omdat vaak wordt gezegd dat de aandoening gelijk met de geboorte van het kind verdwijnt. Dit is dus niet altijd het geval.

Onzeker Over het ontstaan van hypertensieve aandoeningen is nog veel onzeker. Bekend is wel dat elke zwangerschap gepaard gaat

Meer informatie • Stichting HELLP-syndroom voor boeken, brochures en het memoblokje. Website: www.hellp.nl. • Koninklijke Nederlandse Organisatie voor Verloskundigen voor onder meer de KNOV-standaard Hypertensieve aandoeningen tijdens de zwangerschap, bevalling en kraamperiode: aanbevelingen voor risicoselectie, diagnostiek en beleid. Website: www.knov.nl.

16

met ingrijpende veranderingen in het hart- en vaatstelsel. Hierdoor daalt normaal gesproken de bloeddruk de eerste weken van de zwangerschap om tussen de 20 en 26 weken het laagste niveau te bereiken. Dit wordt de mid-pregnancy drop genoemd. Vanaf ongeveer 28 weken stijgt de bloeddruk weer naar een waarde die vergelijkbaar is met de bloeddruk van voor de zwangerschap. De bloeddrukdaling tot halverwege de zwangerschap kan dus een hoge bloeddruk van voor de zwangerschap maskeren.

Het ‘memoblokje’ van de patiëntenvereniging Stichting HELLP-syndroom waarop de meest voorkomende klachten van pre-eclampsie en HELLP-syndroom staan vermeld.

Risico Hypertensieve aandoeningen kunnen voor ernstige gezondheidsproblemen zorgen. Zowel bij moeder als kind, en zowel op korte als op lange termijn. De gevolgen zijn afhankelijk van de ernst van de aandoening en het tijdstip waarop deze zich openbaart. Treedt de pre-eclampsie voor de 30ste week op, dan zijn de gevolgen meestal ernstiger. Een zwangere vrouw met zwangerschapshypertensie heeft een hoger risico op preeclampsie dan een zwangere zonder hypertensie: 26 tot 46 procent krijgt preeclampsie. Ook bestaat er een verhoogde kans op herhaling in een volgende zwangerschap.

Complicaties Vrouwen met zwangerschapshypertensie of pre-eclampsie kunnen ernstige complicaties krijgen zoals placentaloslating, leverruptuur, longoedeem, beroerte en zelfs sterfte. Het ongeboren kind heeft een verhoogd risico op onder andere vroeggeboorte en groeivertraging. Dat komt vermoedelijk door stoornissen in de aanleg en doorbloeding van de placenta. Een vroeggeboorte is overigens vaak niet het directe gevolg van de aandoening. Soms is een opgewekte vroeggeboorte de

enige manier om ernstige complicaties bij moeder en kind te voorkomen. Hypertensieve aandoeningen en vooral de complicaties van pre-eclampsie en eclampsie vormen een belangrijke oorzaak van moedersterfte in Nederland. In de periode 2000 tot 2004 ging het om 27 op een totaal van 135 sterfgevallen. Dat is 20 procent. De meesten van hen (71 procent) stierven aan een beroerte. Andere moeders stierven aan hartfalen (4 procent), een leverruptuur (4 procent), het falen van meerdere organen (8 procent) of een onbekende oorzaak (11 procent).

Na de bevalling Van de vrouwen die pre-eclampsie hebben gehad heeft drie maanden na de bevalling 39 procent nog hypertensie en 14 procent nog eiwit in de urine. Na twee jaar zijn deze percentages gedaald tot respectievelijk 18 en 2 procent. Vrouwen die een ernstige hypertensieve aandoening hebben gehad, hebben tot een jaar na de bevalling meer lichamelijke klachten en psychosociale problemen dan vrouwen zonder deze aandoening. En na een zwangerschap met pre-eclampsie hebben vrouwen een hogere kans op hart- en vaatziekten vergeleken met vrouwen zonder pre-eclampsie. De gevolgen op lange termijn voor het kind worden vooral bepaald door

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 16

4/18/13 10:51 AM

De Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) beveelt aan om bij zwangere vrouwen met een hoge bloeddruk (SBD minder dan 160 en DBD minder dan 110 mm HG) zonder eiwit in de urine de bloeddruk en de conditie van de vrouw en het ongeboren kind zorgvuldig in de gaten te houden. Een behandeling met medicijnen is niet nodig. Bij een SBD van meer dan 160 en of een DBD van meer dan 110 mm HG is behandeling met bloeddrukverlagende middelen volgens de beroepsvereniging wel nodig. Deze vrouwen krijgen naast antihy-

DOE DE TEST

Ernstige vormen van hypertensieve aandoe-

Test je kennis

1

Er is sprake van zwangerschapshypertensie na twintig weken zwangerschap bij een systolische en diastolische bloeddruk van: A 120/70 mm HG. B 140/90 mm HG. C 160/95 mm HG.

2

Bij het HELLP-syndroom is er sprake van: A Afbraak van rode bloedcellen, ijzertekort en een

Elk goed antwoord levert één punt op. Tel al je punten bij elkaar op en bekijk de uitslag!

5

Bij een normale zwangerschap daalt de bloeddruk tot een minimum tussen: A 14 en 20 weken. B 20 en 26 weken. C 26 tot 32 weken.

6

Voor hoeveel procent zijn hypertensieve aandoeningen in Nederland verantwoordelijk voor moedersterfte? A 15%. B 20%. C 25%.

Antwoorden

★

Memoblokje

ningen kunnen een heel snel beloop hebben. Lichamelijke klachten kunnen het eerste signaal zijn, nog voordat hypertensie is vastgesteld. Op tijd doorverwijzen en behandelen kan levensreddend zijn. In samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Organisatie voor Verloskundigen (KNOV) en de NVOG heeft de patiëntenvereniging Stichting HELLP-syndroom daarom een ‘memoblokje’ (zie pagina 16) ontwikkeld waarop de meest voorkomende klachten van pre-eclampsie en HELLP-syndroom staan vermeld. Een blaadje van het blokje wordt uitgedeeld door verloskundigen en spoort zwangeren aan om contact op te nemen wanneer een of meer van de genoemde klachten zich voordoen. •

gestoorde leverfunctie.

B Een gestoorde leverfunctie, ijzertekort en een tekort aan bloedplaatjes.

C Afbraak van rode bloedcellen, een gestoorde leverfunctie en een tekort aan bloedplaatjes.

3

4

Hoeveel procent van de zwangeren met HELLPsyndroom heeft een verhoogde bloeddruk? A 50%. B 60%. C 70%. Chronische hypertensie komt voor bij: A 0,2% van de zwangeren. B 1,0% van de zwangeren. C 2,0% van de zwangeren.

5B 6B 7A 8B

Behandeling

pertensiva (bloeddrukverlagers) ook magnesiumsulfaat om toevallen te voorkomen. Bij zwangeren met een SBD van meer dan 160 mm HG en of een DBD van meer dan 110 mm HG en/of pre-eclamptische klachten en/of proteïnurie van meer dan 5 gram per 24 uur leidt men meestal de bevalling in. Dit is om ernstige complicaties te voorkomen. Dat geldt niet voor vrouwen die minder dan 34 weken zwanger zijn. Daar blijkt een afwachtend beleid voordelen voor het kind en weinig gevaar voor de moeder te hebben vergeleken met het inleiden van de bevalling.

1B 2C 3C 4A

(complicaties van) vroeggeboorte en groeivertraging.

7

8

Bij pre-eclampsie hebben vrouwen een verhoogde kans op: A Hart- en vaatziekten. B Diabetes. C Bloedarmoede. Vrouwen met een sterk verhoogde bloeddruk worden ingeleid bij: A 34 weken. B 36 weken. C 38 weken.

Uitslag 0-3 goed Je weet nog niet voldoende. 3-6 goed De belangrijkste dingen weet je. 6-8 goed Je hebt het helemaal begrepen!

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 17

17

4/18/13 10:51 AM

Gezonde voeding in het kraamgezin

‘Ouders hebben in alles Een op de tien mensen in Nederland kampt met ernstig overgewicht. We eten te vet, te veel en te weinig verse producten. Als kraamverzorgende kun je de slechte eetgewoontes van mensen in zo’n korte tijd natuurlijk niet veranderen. Toch kun je wel kleinee dingen doen die later een groot verschil kunnen maken. Tekst: Maartje van der Zedde

‘Als we gezonder zouden eten, zouden er veel minder mensen ziek worden en bijvoorbeeld diabetes, kanker, en hart- en vaatziektes krijgen’, vertelt Astrid Postma-Smeets, voedingsdeskundige en kennisspecialist voeding en gezondheid bij het Voedingscentrum. Maar wat is nu gezond en wat is ongezond? Er komt zoveel informatie over voeding op ons af dat we door de bomen het bos bijna niet meer zien. Postma-Smeets: ‘Je moet toch gewoon een beetje je boerenverstand gebruiken. Boterhammen, fruit, groente, aardappelen, rijst, pasta en weinig verzadigd vet en zout. Dat is de basis van gezond eten. Dan heb je daarnaast nog een klein beetje ruimte voor iets extra’s zoals chips en frisdrank. Verhalen over bijvoorbeeld bessen met magische krachten kloppen niet. Dat soort dingen wordt vaak geroepen op basis van één studie die vaak nog niet eens met mensen is uitgevoerd. De boodschap van het Voedingscentrum heeft een wetenschappelijke basis. We baseren ons altijd op meerdere onderzoeken die mensen hebben bestudeerd.’

Niet makkelijk

Voorbeeldfunctie orbeeldfunctie Wat at doe je als een gezin heel veel el uit de frituur eet en er bijna na geen verse producten in huis zijn? Denk je dan: ach, h, hier gaat toch niets ts veranderen? Postma-Smeets: stma-Smeets: ‘In zo’n gezin moet oet heel veel el gebeuren. n. Als kraamaam-

18

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 18

Fo to’ s:

Sh

utt ers

toc

k

Het Voedingscentrum zweert dan ook nog altijd bij de Schijf van Vijf die bestaat uit een gevarieerd dieet van groente, fruit, brood, granen, aardappelen, pasta, rijst, peulvruchten, zuivelproducten, vlees en vis. Als je steeds hetzelfde eet, is het lastig om alle benodigde voedingsstoffen binnen te krijgen, aldus het Voedingscentrum. Wat kun je als kraamverzorgende op dit gebied voor een

gezin zin betekenen? Postma-Smeets: ‘Na de geboorte boorte van een baby is er nieuw leven in een n gezin. Ze hebben een kraamverzorgende in huis. Het is een heel hectische tijd. Alles is anders. ders. Hun hele ritme is in de war. Het is dan niett zo makkelijk om gewoontes te veranderen. n. Daarmee is niet gezegd dat het niet kan, maar ar je moet zeker niet te hoge verwachtingen n hebben. Hygiëne in de keuken is erg belangrijk. langrijk. Mensen kunnen een voedselvergiftiging ing oplopen doordat voedingsmiddelen niett goed worden verhit of bewaard. Als je bijvoorbeeld orbeeld ziet dat mensen spullen te warm bewaren, waren, de koelkast of de keuken vies is, of ze voedingsmiddelen niet goed afdekken, dan n kun je daar een aandachtspunt van maken. ken. Maak mensen rustig bewust van n hygiëneregels: vlees en groenten op een apart bordje en met een apart of grondig afgewassen mes snijden, producten oducten koel genoeg bewaren etc.’

4/18/13 10:52 AM

een voorbeeldfunctie’ verzorgende kun je ze wellicht helpen met het zetten van een klein stapje. Kijk wat goed is om te doen en wat makkelijk kan. Kijk wat het patroon is in een gezin. Je kunt ze laten zien hoe ze het zichzelf zo gemakkelijk mogelijk kunnen maken. Door dingen voor te bereiden, wat extra boodschappen te doen zodat ze niet steeds de deur uit hoeven. Daarmee creeer je rust, want je weet dat je dingen in huis hebt. Je kunt wat vooruit koken en invriezen zodat je het

alleen nog hoeft op te warmen. Diepvriesgroenten zijn ook prima. Als kraamverzorgende kun je de man daarin een beetje sturen. Als hij boodschappen gaat doen, vraag hem dan om wat meer te kopen dan alleen de melk die op is, dan hoef je er even niet meer aan te denken. Leg wat fruit in een schaal of vraag of ze een fruitmoment hebben. Doe alsof het heel normaal is. Vraag bijvoorbeeld: “Zullen we met zijn allen wat stukjes fruit eten?” Laat de ouders ook mee-eten. Zij hebben namelijk in alles een voorbeeldfunctie. Je kunt proberen ouders daarvan bewust te maken.’ En wat als de vader zegt: ‘Ik eet geen groente en fruit, ik ben geen konijntje’? Postma-Smeets: ‘Als iemand zoiets zegt kun je hem daar best op aanspreken als de kinderen er niet bij zijn. Zeg dat het niet helpt bij het leren om gezond te eten, dat het averechts werkt. Je kunt dat heel redelijk ter sprake brengen, maar uiteindelijk moeten ouders zelf weten wat ze van je overnemen.’

Dieet ‘Rust creeëren rondom de maaltijd is belangrijk’, vertelt Postma-Smeets. ‘Zo vang je eerder de signalen op die je lichaam afgeeft. Je lichaam laat je weten als je genoeg hebt gegeten, maar als je snel en haastig eet komen die signalen minder goed aan en eet je snel te veel.’ En wat als mensen niet te veel maar juist te weinig eten? Overgewicht is een probleem, maar een neveneffect is dat veel mensen regelmatig een of ander dieet volgen. Vooral koolhydraten worden tegenwoordig niet of veel minder gegeten als mensen een dieet volgen. ‘Als je iets uit je dieet schrapt val je altijd af. Zodra je geen koolhydraten of eiwitten meer eet krijg je minder calorieën binnen. Daarom kunnen mensen blijven roepen dat het werkt. Het nadeel van dit soort diëten is dat je bepaalde belangrijke voedingsstoffen niet meer binnenkrijgt. Als je geen brood meer eet, krijg je al snel te weinig B-vitamines en vezels binnen. Wij houden de Schijf van Vijf aan omdat bewezen

Tips • Wijs mensen op het belang van hygiëne in de keuken als je bijvoorbeeld ziet dat mensen spullen te warm bewaren, de koelkast of keuken vies is, of ze voedingsmiddelen niet goed afdekken. • Mensen kunnen zonder vet niet overleven, zeker kinderen onder de vier jaar moeten hier voldoende van binnenkrijgen. Het is daarom belangrijk om te bakken in vloeibaar bak- en braadvet en om halvarine op het brood te smeren. • Als een pas bevallen vrouw heel graag wil afvallen, benadruk dan dat ze goed voor zichzelf moet zorgen door goed en gezond te eten. • Als ouders kunstvoeding geven dienen ze zich te houden aan de hoeveelheid die op de verpakking staat. Dus geen extra schepje poeder als ze de melk maken. • Vertel ouders dat het belangrijk is om hun baby niet te pas en te onpas in een stoeltje te zetten. Een baby moet kunnen bewegen.

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 19

19

4/18/13 10:52 AM

Gezonde voeding in het kraamgezin

is dat je zo voldoende van alle benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt. Ook te weinig vet kan problemen geven. Mensen kunnen zonder vet niet overleven, zeker kinderen onder de vier jaar moeten hier voldoende van binnenkrijgen. Het is daarom belangrijk om te bakken in vloeibaar bak- en braadvet en om halvarine op je brood te smeren.’

Buitenaards Wat kun je doen als de kraamvrouw erg bezig is met haar overtollige kilo’s kwijt te raken en je het gevoel hebt dat ze te snel wil afvallen? Postma-Smeets: ‘Het is eigenlijk vooral belangrijk dat vrouwen tijdens de zwangerschap niet méér aankomen dan nodig is voor het kind. Als je na de bevalling kilo’s kwijt wilt dan is het

verstandig om daar de tijd voor te nemen. Ik kan me voorstellen dat sommige vrouwen dat lastig vinden als ze geconfronteerd worden met supermodellen zoals Doutzen Kroes die binnen twee weken weer op gewicht zijn, maar dat is natuurlijk niet normaal. Dat soort vrouwen lijkt wel een soort buitenaardse wezens. Als je borstvoeding geeft is het belangrijk om goed te blijven eten. Ook moet je gewoon voldoende voedingsstoffen binnenkrijgen om weer op de been te komen. Het beste is gezond eten en de tijd nemen om geleidelijk af te vallen. Normaal gesproken is een halve kilo tot een kilo per week afvallen prima, maar na een

zwangerschap is het zeer afhankelijk van de gezondheidstoestand van de vrouw en is het extra belangrijk om geen tekort te krijgen aan bepaalde voedingsstoffen. Als een pas bevallen vrouw heel graag wil afvallen, benadruk dan dat ze goed voor zichzelf moet zorgen door goed en gezond te eten.’ zo

Mollige baby M Ni alleen veel volwassenen hebben overNiet gewicht, ook steeds meer kinderen kampen ge met dit probleem. m Volgens een omvangrijke studie van TNO, Vo VUmc en LUMC onder twintigduizend kindeVU ren lijdt momenteel 14 procent van de re Nederlandse kinderen aan overgewicht, Ne waarvan 2 procent ernstig. Om dit groeienw de probleem aan te pakken werd onlangs de nieuwe richtlijn Overgewicht voor de Jeugdni gezondheidszorg opgesteld, bedoeld voor ge professionals in de jeugdgezondheidszorg pr (doktersassistenten, verpleegkundigen, (d jeugdartsen) om overgewicht tijdig te signaje leren en te voorkomen. ‘Als er vroeger een le mollige baby bij mij op het spreekuur kwam m dan was mijn reactie altijd: dat komt wel da goed, die raakt dat babyvet wel kwijt’, zegt go Joana Kist, kinderarts en onderzoeker bij Jo het VUmc en betrokken bij het opstellen van he de richtlijn. ‘Nu blijkt echter dat baby’s steeds zwaarder worden en dat deze kindest ren op latere leeftijd een grotere kans hebre ben op overgewicht. Dat wisten we vroeger be niet. Mollige baby’s zijn dus niet schattig ni meer. In de richtlijn staat een aantal praktim sche adviezen om te voorkomen dat kindesc ren te dik worden. Zo is het stimuleren van re borstvoeding belangrijk, want baby’s die bo borstvoeding krijgen hebben minder kans bo op overgewicht. Als ouders kunstvoeding geven dienen ze zich te houden aan de hoeveelheid die op de verpakking staat. ‘Dus geen extra schepje poeder als je de melk maakt. Ouders denken vaak dat dit goed is en daar moeten we vanaf. Ook mogen baby’s tot vier maanden geen vaste voeding krijgen.’

Momenteel lijdt 14 procent van de Nederlandse kinderen aan overgewicht. ‘Mollige baby’s zijn niet schattig meer’.

20

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 20

4/18/13 10:52 AM

Bewegen Ook Kist beseft dat het erg moeilijk is om de leefstijl van mensen te veranderen en te zorgen dat ze gezonder gaan eten en meer bewegen. ‘We moeten het echt hebben van preventie en stimuleren dat vrouwen hun leefgewoontes aanpassen voordat ze zwanger worden.’ Dit betekent niet dat alle adviezen na de geboorte geen zin meer hebben. Kist: ‘Als kraamverzorgende kun je ouders vertellen dat het goed is om veel te bewegen met hun baby. Bewegen in buikligging is goed voor de ontwikkeling en gaat overgewicht tegen. Uiteraard moet dit wel onder supervisie gebeuren. Vanaf een paar weken kunnen ouders al met hun kindje spelen op bijvoorbeeld een schoon kleed in de kamer. Je ziet vaak dat ouders hun kindje in een

autostoeltje zetten. Uiteraard is dit prima als je even je handen vrij wilt hebben, maar in de richtlijn hebben we nu het advies opgenomen om dit niet langer vijftien minuten te laten duren.’ En als een alleenstaande moeder haar eten moet klaarmaken? ‘Een autostoeltje is natuurlijk veiliger dan op de grond als je even druk bezig bent. We hebben die vijftien minuten bedacht als richtlijn, maar als het een halfuur duurt is dat ook niet erg. Het gaat erom dat ouders hun baby niet te pas en te onpas in zo’n stoeltje zetten. Een baby moet kunnen bewegen.’

Geduld Het advies om meer te bewegen geldt voor alle leeftijden. Kist: ‘Zodra het kindje begint te lopen, loop er dan ook mee, en stop het

niet steeds in een buggy. Je moet er geduld voor hebben om met een jong kind aan de hand te lopen. Het is niet praktisch, maar wel heel belangrijk voor de ontwikkeling. Je ziet sommige ouders met een baby in de buggy en hun 3-jarige op het treetje achter de buggy. Pas je tempo aan je kinderen aan, ook als je allebei fulltime werkt en het heel druk hebt. Steeds meer kinderen hebben een televisie op hun kamer. Je kunt je afvragen of dat gezond is. Kinderen zouden minder televisie moeten kijken en meer moeten bewegen. Je moet kinderen ook niet belonen met eten. Ga een balletje met ze trappen op het plein als ze een goed cijfer hebben gehaald. Ga iets leuks doen. Dreig ook niet dat ze geen toetje krijgen als ze stout zijn. Zo geef je een verkeerde lading aan eten.’ •

Bepanthen helpt omdat: • lanoline een beschermend laagje legt zonder de huid af te sluiten • dexpanthenol (5%) het huidherstel ondersteunt • het geen parfum, conserveringsmiddelen of kleurstoffen bevat

Baby Zalf

* Uit het Baby Zalf onderzoek van Bayer HealthCare in 2010 blijkt dat 2/3 van de kraamverzorgsters Bepanthen Baby Zalf adviseert voor de behandeling van luieruitslag. Bron: 2010, online onderzoek onder 500 kraamverzorgsters.

Luieruitslag? Verantwoord verzorgen met Bepanthen!

van Eerste keuze ers* st rg o kraamverz

Bepanthen - Beschermt èn ondersteunt het huidherstel. Meer weten? www.huidherstel-pro.nl - Dit is vakinformatie uitsluitend bestemd voor beroepsbeoefenaren -

KS_13_02.indd 21

4/18/13 10:52 AM

Foto: Shutterstock

Borstvoedende moeders die medicijnen slikken kunnen vrijwel altijd borstvoeding blijven geven. Veel medicijnen komen in de moedermelk terecht, maar in zeer geringe hoeveelheden. Het hangt van veel factoren af of dit schadelijk is voor de baby. Tekst: www.richtlijnborstvoeding.nl | Bewerking: Maartje van der Zedde

Sinds begin 2012 is de multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding voor iedereen online beschikbaar. De richtlijn geeft praktische aanbevelingen om vrouwen uniform te adviseren bij borstvoeding en eventuele problemen. De richtlijn is ontwikkeld voor verloskundigen, kraamverzorgenden, lactatiekundigen, artsen, verpleegkundigen, (dokters)assistenten, diëtisten in ziekenhuizen en organisaties voor thuis- en/of kraamzorg en vrijwilligers bij borstvoedingorganisaties. Als kraamverzorgende mag je een vrouw niet adviseren over medicatie, maar dat neemt niet weg dat

22

het prettig is om er wat van te weten. Over borstvoeding en medicatie meldt de richtlijn het volgende:

Veilig Borstvoedende moeders die medicijnen slikken kunnen vrijwel altijd borstvoeding blijven geven. Veel medicijnen komen in de moedermelk terecht, maar in zeer geringe hoeveelheden. Het hangt van veel factoren af of dit schadelijk is voor de baby. Een klein aantal medicijnen is wel schadelijk voor de baby. In die gevallen moet de zorgverlener bepalen of de vrouw

kan doorgaan met het gebruik van het medicijn. Meestal wordt er dan gekozen voor een veilig ander medicijn. Als dan niet kan, kan de moeder beslissen tijdelijk te kolven en de melk weg te gooien. Wanneer het medicijn niet meer nodig is, kan ze de borstvoeding weer oppakken. Als de moeder meerdere middelen gebruikt, dient de zorgverlener kritischer te zijn in de beoordeling of de moeder borstvoeding kan geven. Een geneesmiddel dat op zich veilig is voor de zuigelin, kan in combinatie met een ander middel wel schadelijke bijwerkingen hebben.

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 22

4/18/13 10:52 AM

Foto: Shutterstock

❯

Deze rubriek gaat over borstvoeding. Heb jij een vraag over borstvoeding? Stuur dan een e-mail naar: [email protected].

Afwegen

Halfwaardetijd

Bij het besluit om een borstvoedende moeder een geneesmiddel voor te schrijven zijn twee zaken van belang: de moeder moet een doeltreffende behandeling krijgen en bij haar baby mogen geen schadelijke effecten optreden. Of een baby nadelige effecten ondervindt van een geneesmiddel dat hij via de moedermelk binnenkrijgt, hangt af van: • de hoeveelheid van het geneesmiddel; • de duur van het medicijngebruik; • de eigenschappen van het geneesmiddel; • de conditie van het kind; • de leeftijd van het kind en of het nog uitsluitend moedermelk krijgt; • het aantal voedingen per etmaal. De zorgverlener zal per geneesmiddel de eventuele schadelijkheid en de veiligere alternatieven tegen elkaar afwegen. Ook zal hij of zij het belang van borstvoeding afwegen tegen de eventuele nadelige effecten van het geneesmiddel op het kind.

Ingenomen medicijnen bereiken na een bepaalde tijd een maximale waarde in het bloed van de moeder. Daarna neemt de concentratie af doordat onder andere de lever de werkzame stoffen afbreekt. De halfwaardetijd is de tijd die het lichaam nodig heeft om de maximale concentratie van het medicijn in het bloed te halveren. Na twee halfwaardetijden is de concentratie dus nog een kwart. Als de moeder borstvoeding geeft vlak voordat zij het geneesmiddel

Onterecht Bijna alle geneesmiddelen die zogende moeders gebruiken komen in enige mate terecht in de moedermelk. Vaak wordt onterecht aangenomen dat baby’s die borstvoeding krijgen worden blootgesteld aan hoge doses van die geneesmiddelen. Door de vele barrières en farmacokinetische processen (de route in het lichaam, de omzetting, de werking en de uitscheiding van de werkzame bestanddelen) die medicijnen ondergaan voordat ze het kind bereiken, is dat meestal juist niet het geval. Medicatie tijdens de borstvoedingsperiode wordt op een heel andere manier overgedragen dan medicatie die via de placenta het ongeboren kind bereikt. De baby moet de melk eerst drinken. Vervolgens moet de werkzame stof van het medicijn het spijsverteringskanaal overleven en daaruit worden opgenomen om daarna in het bloed van de baby terecht te komen. Hoe ouder het kind, hoe beter het een geneesmiddel kan omzetten en uitscheiden en hoe kleiner de kans op negatieve effecten.

ORSTVOEDI NG

inneemt, dan vermijdt ze de ‘piekconcentratie’ en geeft ze minder van het geneesmiddel door aan haar kind. Dit geldt alleen voor geneesmiddelen met een korte halfwaardetijd en een korte tijd tot de ‘piekconcentratie’. De zorgverlener die het medicijn heeft voorgeschreven is verantwoordelijk voor de correcte afstemming tussen de inname en de borstvoedingsmomenten. • Bezoek voor meer informatie de website www.richtlijnborstvoeding.nl.

Veelgebruikte zelfzorgmedicatie tijdens de lactatie Behalve voorgeschreven medicijnen kan een borstvoedende moeder ook medicijnen gebruiken die ze gewoon bij een drogist kan kopen. Over het gebruik van veel toegepaste zelfzorgmedicatie tijdens de lactatie meldt de richtlijn het volgende: Pijnstilling Paracetamol (eventueel met coffeïne) is het middel van eerste keus. Paracetamol komt in kleine hoeveelheden in de moedermelk terecht, maar kan in de normale dosering worden gebruikt. NSAID’s (ontstekingsremmende geneesmiddelen) kunnen ook veilig worden gebruikt – mits in therapeutische dosering – door moeders die borstvoeding geven. Ibuprofen en diclofenac hebben de voorkeur. Deze middelen gaan in zeer minimale hoeveelheden over in de moedermelk en hebben een korte halfwaardetijd. Langdurig gebruik van hoge doseringen (meer dan de gebruikelijke dosering, zoals aangegeven in de bijsluiter) wordt echter afgeraden vanwege de kans op bloedingen en andere bijwerkingen. Middelen bij reflux Antacida (stoffen die het maagzuur binden en neutraliseren) die aluminium en magnesium bevatten worden slechts gedeeltelijk opgenomen door de darmen van de moeder. Theoretisch is het mogelijk dat een klein gedeelte hiervan in de moedermelk terechtkomt, maar dit leidt niet tot nadelige effecten voor de zuigeling. Bij chronisch gebruik wordt het geven van borstvoeding ontraden. Middelen van eerste keus zijn algedraat (Maalox), magaldraat en aluminiumvrije middelen (o.a. Rennie). Laxeermiddelen Middelen die niet of nauwelijks uit het maag-darmkanaal worden opgenomen, zoals volumevergrotende middelen (macrogol, psyllium en zemelen) en osmotisch werkende middelen (lactitol, lactulose, natrium- en magnesiumzouten), verdienen de voorkeur. Ook bisacodyl kan worden gebruikt omdat het nauwelijks wordt opgenomen uit het maag-darmkanaal. (Bron: Commentaren Medicatiebewaking 2010-2011. Houten; Stichting Health Base, 2010; geschreven door de Teratologie Informatie Service (TIS)).

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 23

23

4/18/13 10:52 AM

EMOTIONELE ONDERSTEUNING VAN HET KRAAMGEZIN Brenda Willems benadrukt in haar scriptie het belang van emotionele ondersteuning ‘op maat’. ‘Iedere persoon is uniek en heeft een eigen karakter en een eigen manier van communiceren.’

‘Aanpassen is belangrijk maar probeer daarbij wel jezelf te blijven.’

LSD De bevalling is vaak een mooie, maar heftige en af en toe zelfs een nare ervaring, aldus Brenda. ‘Door erover te praten leer je het gezin kennen. Soms hebben de partners ieder een eigen beleving van de bevalling. Het is belangrijk om op beide belevingen in te gaan en begrip te tonen voor de gevoelens

van beide ouders. Een goede gesprekstechniek die hierbij kan helpen is LSD. LSD staat voor: luisteren, samenvatten en doorvragen. Luisteren is meer dan alleen gebruikmaken van je gehoor. Het bestaat ook uit het observeren van de ander. Door wat de ouder zegt samen te vatten kun je controleren of je hem of haar goed hebt begrepen. Vervolgens kun je doorvragen over details die belangrijk zijn om de juiste emotionele ondersteuning te geven.’

Tekst: Maartje van der Zedde | Foto: Shutterstock

De kraamtijd is een mooie maar vooral ook een emotionele periode in het leven van nieuwe ouders, schrijft Brenda in haar scriptie. ‘Daarom is persoonlijke emotionele ondersteuning van groot belang. Iedere persoon is uniek en heeft een eigen karakter en manier van communiceren. Een onbevooroordeelde houding is daarom belangrijk.’ Brenda onderstreept dat het niet de bedoeling is dat de kraamverzorgende haar persoonlijkheid in elk gezin veranderd.

24

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 24

4/18/13 10:52 AM

IJN SCRIPTIE

BEOORDELING SCRIPTIE:

Brenda Willems

8

Scriptieschrijfster

Brenda Willems (47) volgde de verkorte opleiding tot kraamverzorgnde aan het ROC van Amsterdam. Op dit moment werkt ze bij Kraambureau De Kleine Amsterdammer. ‘Ik heb veel uit eigen ervaring moeten putten omdat er over dit onderwerp niet veel te vinden is. Ik wilde graag doorgeven aan collega’s hoe belangrijk dit aspect van het beroep is. Ouders zijn

dankbaar en blij als ik ze emotioneel ondersteun, en ik merk dat ze er kracht, energie en zelfvertrouwen uit halen. Dat is erg fijn en geeft me veel voldoening. Het schrijven van deze scriptie heeft me dieper laten nadenken over mijn functioneren in gezinnen. Ik heb voornamelijk geleerd dat het belangrijk is om je eigen grenzen te bewaken. Gezinnen kunnen veel

Empathie

Interesse

Waar hebben de kraamvrouw en haar partner behoefte aan? Dat is in elk gezin verschillend. Brenda: ‘Sommige kraamvrouwen vinden het fijn als je na de controles eerst de dagelijkse huishoudelijke taken doet en een plan maakt voor de dag. Dan heeft de vrouw ruimte in haar hoofd voor informatie en het verwerken van de gebeurtenissen. Andere kraamvrouwen overstelpen je bij binnenkomst met vragen en zijn totaal niet bezig met wat er die dag allemaal moet gebeuren. Ze denken vaak niet eens aan de controles.’ Hoe onderzoek je waar behoefte aan is? ‘Neem bij de kennismaking de tijd om te praten over de bevalling. Ga met empathie in op de ervaren emoties van de kraamvrouw en haar partner. Luister niet alleen goed naar de

In de kraamtijd spelen emoties een grote rol, weet Brenda. ‘Mensen zijn heel puur in deze fase. Het is belangrijk om je in de denk- en gevoelswereld van de kraamvrouw en haar partner te verplaatsen. Oprechte interesse in de baby is daarbij een belangrijke sleutel. Probeer zelf ook van het kindje te genieten, verwoord wat je voelt, en benoem de mooie, lieve kanten van de baby. Zo voelt de kraamvrouw jouw oprechte interesse en zal ze je eerder in vertrouwen nemen over zaken waar ze onzeker over is. Vertrouwen is een wezenlijk onderdeel van de relatie tussen het gezin en de kraamverzorgende. Als de kraamvrouw vertrouwen in je heeft is de kans ook groter is dat ze jouw adviezen aanvaardt en opvolgt. Blijf wel professioneel en laat je niet te veel afleiden door de emoties van de kraamvrouw en alle hectiek van de kraamweek.’

‘Oprechte interesse in de baby is een belangrijke sleutel’ inhoud van hun verhaal maar let ook op lichaamstaal (non-verbale communicatie). Let ook op de manier waarop de partners met elkaar communiceren. Praten ze op een serieuze manier met elkaar of gebruiken ze juist veel humor? Ook geeft de manier van communiceren je inzicht in de aard van de relatie van de ouders.’

Aanpassen Niet alleen wat je zegt maar ook wanneer en hoe je het zegt is van groot belang. ‘Een kraamvrouw voelt vaak haarfijn aan of je staat achter wat je zegt of dat het niet meer is dan een snelle, beroepsmatige opmerking. Het kan nodig zijn om je communicatiestijl aan te passen aan die van de kraamvrouw. Als een kraamvrouw bijvoorbeeld op een nuchtere, zakelijke manier communiceert en de kraamverzor-

energie van je vragen maar je bepaalt zelf tot hoever je dat wilt laten komen. Ik heb de neiging om verder te gaan dan ik aankan, waardoor ik soms totaal uitgeput thuiskom. Dat wil ik in de toekomst proberen te voorkomen. Inleven is goed en emotionele begeleiding is een prachtig element van dit vak, maar niet ten koste van je eigen energie.’

gende op een voorzichtige en gevoelige manier, dan kan dit de kraamvrouw gaan irriteren. Ze krijgt dan misschien het gevoel niet als een volwassen vrouw te worden behandeld.’

‘Humor zorgt voor ontspanning’ Humor Bij dit alles is het natuurlijk belangrijk, aldus Brenda, om je dagelijkse doelen niet uit het oog te verliezen: • vóór 10 uur de controles van moeder en kind; • begeleiden van de borstvoeding; • GVO’s en verdere informatie geven; • hygiëne en het verzorgen van gezonde voeding; • observeren en signaleren van de vooruitgang die de kraamvrouw wel of niet boekt in het verzorgen van haar baby. Brenda: ‘Combineer dit alles met gezelligheid en een goed gevoel voor humor, zodat er ontspanning ontstaat. Boodschappen voor het gezin doen, een lekkere lunch maken of een maaltijd voorbereiden is een kleine moeite waar gezinnen vaak heel blij mee zijn. Vooral als de kraamheer werkt kan dit voor het gezin een groot verschil maken.’ •

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 25

25

4/18/13 10:52 AM

20e Nationale Dag Kraamzorg 20 jaar vakkennis in kraamzorg 95% van de Nederlandse gezinnen krijgt te maken met een kraamverzorgende. Dat betekent dat kraamverzorgenden in alle bevolkingsgroepen in Nederland werkzaam zijn. Wat komen ze daar allemaal tegen? Tijdens de 20e editie van de Nationale Dag Kraamzorg leer je alles over baby’s en hun ouders anno 2013

voor alle Bestemd genden rzor kraamve

– Stand van zaken in de kraamzorg en geboortezorg – Opgroeien in Nederland anno 2013 – Kramen bij gezinnen met een andere cultuur – Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding: de nieuwste ontwikkelingen – Babymassage: hoe pas je dit toe in de dagelijkse praktijk?

De eerste 300 aanmeldingen betalen €25,- i.p.v. €75,- p.p. (excl. btw), gebruik maken van deze actie kan alleen via www.nationaledagkraamzorg.nl

Programma 09.30 uur Ontvangst 09.55 uur Opening door dagvoorzitter 10.00 uur Stand van zaken in de kraamzorg en geboortezorg Kraamzorg maakt steeds meer onderdeel uit van de keten Geboortezorg. Marja Huizer, bestuurslid van het College Perinatale Zorg, waar alle betrokken organisaties en professionals in de geboortezorg vertegenwoordigd zijn om de uitvoering van het Stuurgroep rapport ‘Een goed begin’ stimuleren en faciliteren, vertelt over wat de rol van de kraamzorg hierin is en hoe zij denkt hoe de geboortezorg en de kraamzorg als onderdeel daarin zich de komende jaren gaan ontwikkelen.

Het Kenniscentrum Kraamzorg is er voor jullie! Marie-Pauline van der Ven- Directeur Het Kenniscentrum Kraamzorg is er voor en door kraamverzorgenden. Maar wat houdt dat nu concreet in, wat kun jij daaraan bijdragen en wat levert het jou en de gehele kraamzorgsector op?

10.40 uur Waar bevalt Nederland? Marleen Bosch bespreekt de rol - en de kansen - voor kraamverzorgsters in geboortecentra en ziekenhuizen, gericht op de adviezen uit het Stuurgroeprapport. Marleen Bosch is verloskundige en projectmanager met jarenlange ervaring in de geboortezorg.

XXU .RI¿HSDX]H 11.50 uur Opgroeien in Nederland anno 2013 Wat komen kraamverzorgenden allemaal tegen? Hoe ziet het gezin anno 2013 eruit en waar worstelen jonge ouders mee als het gaat om opvoeden, kinderen krijgen etc.. En hoe kan je als kraamverzorgenden mensen ondersteunen en adviseren.

12.30 uur Lunchpauze 13.30 uur- – 17.10 uur Drie rondes met verdiepingssessies met afsluitend een borrel

Inschrijven via www.nationaledagkraamzorg.nl KS_13_02.indd 26

4/18/13 10:52 AM

8 juni 2013 | 9.30 - 17.10 | ReeHorst Ede Workshops 1. Kramen bij gezinnen met andere culturen Steeds meer vrouwen van allochtone oorsprong nemen kraamzorg af blijkt uit onderzoek van CBS, een van de onderzoekers legt het onderzoek uit. Wat zijn de succesfactoren van de kraamzorg in deze en hoe kunnen we doorgaan op deze weg? Kraamzorg Anne, Elmar Cakir 2. Jeugdzorg: beschermen of bemoeien? In deze workshop gaan we in op de vraag wat een gezinsvoogd eigenlijk doet. En wat het werk van Bureau Jeugdzorg verder inhoudt. Medewerkers van Bureau Jeugdzorg komen in gezinnen waar een hulpvraag niet vanzelfsprekend is, maar waar wel de nodige zorgen zijn over de opvoeding of het opgroeien van kinderen. Hoe zorg je ervoor dat je hier toch zo snel mogelijk bij bent? En hoe stem je af op andere professionals die ook in deze gezinnen komen? In deze workshop proberen we tot een uitwisseling te komen met professionals uit andere disciplines Gerard Lieverse, teamleider bij Bureau Jeugdzorg 3. Shaken Baby Syndroom Alle baby’s huilen. En iedere ouder is wel eens moe. En juist op die momenten kan het voor ouders moeilijk zijn om rustig te blijven. Met subsidie van 6WLFKWLQJ.LQGHUSRVW]HJHOV1HGHUODQGRQWZLNNHOGH712VDPHQPHW¿OPPDkers Jongens van de Wit en Vakblad Kraamzorg voorlichtingsmaterialen om met ouders in gesprek te gaan over omgaan met huilen en het voorkomen van schudden. In de workshop bespreken we: Ɣ Het normale patroon van huilen en slapen Ɣ De risico’s van schudden (Shaken Baby Syndroom) Ɣ Hoe jij met ouders in gesprek kunt gaan over omgaan met de huilen en voorkomen van het Shaken Baby Syndroom De workshop wordt geleid door dr. B.E. (Bregje) van Sleuwen, projectleider van de landelijke implementatie van de aanpak ter preventie van SBS. Zij werkt als onderzoeker bij TNO Child Health. 4. Herhaling EHBO: Reanimatie volwassenen met AED ,QGH]HZRUNVKRSZRUGWKHWZHUNHQPHWGH$XWRPDWLVFKH([WHUQH'H¿EULOlator inclusief de Reanimatie bij volwassenen intensief beoefend. Mogelijk nieuwe inzichten en antwoorden op vragen worden behandeld. Ook de theorie zal besproken worden. 5. Herhaling EHBO: Reanimatie kinderen & baby’s Een korte theoretische introductie en daarna op een baby- en peuter pop beoefenen van de Reanimatie. Vooral het beademen en de procedure van KXOSYHUOHQHQ]DOVSHFL¿HNHDDQGDFKWNULMJHQ 6. Herhaling EHBO: Levensreddend Handelen De 5 punten van de EHBO en verschillende oorzaken van mogelijk ernstig letsel worden besproken en daarbij de Eerste Hulp. O.a.: de Heimlich-methode, de greep volgens Rautek, het stelpen van een slagaderlijke bloeding en wat te doen bij een bewusteloos iemand?!! Deelnemers krijgen na deelQDPHHHQFHUWL¿FDDWZDDURSVWDDWZHONRQGHUGHOHQ]HJHRHIHQGKHEEHQ

7. De onschatbare waarde van de kraamverzorgende, juist bij rouw- en verliessituaties Deze workshop geeft je handvatten om cliënten die hun baby verloren hebben en ouders die een ernstig zieke of gehandicapte baby hebben gekregen, op een coachende manier te begeleiden. Ɣ De verschillen in rouw- en verliesverwerking tussen mannen en vrouwen worden toegelicht Ɣ Inspirerende workshop met veel praktijkvoorbeelden Diana Koster, VrouwenCoach en Verloskundige, auteur van het boek ‘Perfecte moeders bestaan niet’ 8. Aanpakken voor aanstaande vaders In de documentaire van Niels van Koevorden zien we dat de geboorte van een kind, en de overgang naar het vaderschap, een life event is voor de man. Hoewel de aanwezigheid van de vader bij de bevalling vanzelfsprekend is, is het minder vanzelfsprekend wat de rol is die hij kan innemen. In aansluiting op de documentaire zal David Borman, verloskundige, trainer bij Aanpakken voor aanstaande Vaders en zelf vader, de rol van de vader bij de zwangerschap en bevalling toelichten en zal blijken dat deze rol niet beperkt hoeft te blijven tot het aanreiken van een nat washandje. 9. Registreer je nu bij het Kenniscentrum Kraamzorg Waarom is er een landelijk registratiesysteem voor kraamverzorgenden nodig? Welke gegevens komen er in het registratiesysteem en wat gebeurt er mee? Demonstratie van het registratiesysteem en mogelijkheid tot direct inschrijven! Esther van der Zwan-Secretaris 10. Multidisciplinaire Richtlijn Borstvoeding Het doel en de inhoud van deze richtlijn voor de preventie en aanpak van borstvoedingsproblemen worden eerst besproken. Daarna is er een interactief gedeelte waarbij de deelnemers kunnen reageren op de richtlijn zodat duidelijk wordt hoe deze in de dagelijkse praktijk van de geboortezorg toegepast kan worden. Karin Tiktak lactatiekundige IBCLC en beheerder Multidisciplinaire Richtlijn 11. Babymassage Een groeiend aantal kraamverzorgenden heeft afgelopen jaren het diploma babymassage gehaald. Brigitte Pietersson van Meekramen vertelt in deze workshop over de opleiding en hoe je babymassage in de dageliMNVHNUDDP]RUJSUDNWLMNWRHSDVWGHDDQZH]LJHQNULMJHQRRNHHQNRUWHSURHÀHV 12. Handsfree kolven Alles over het nieuwe kolven met deze mamavriendelijke kolf. Ɣ Handenvrij, stil en onopvallend. Ɣ Reddot design award winnaar (2012). Ɣ Uitgebreide productdemonstratie Ɣ Kolf cadeau programma voor kraamverzorgers Door Difrax 13. Hechting, de eerste belangrijkste ontwikkelingstaak van het kind Steven Pont, ontwikkelingspsycholoog en auteur van het boek ‘Mensenkinderen’ een door Nutricia gesponsorde workshop

Praktische informatie Aanmelden

Accreditatie

Je kunt je aanmelden op de website www.nationaledagkraamzorg.nl. Je ontvangt dan direct een bewijs van inschrijving. De toewijzing van toegangsbewijzen en de workshopindeling geschiedt op volgorde van binnenkomst. Bellen kan ook 078 – 625 37 77. De bevestiging en routebeschrijving worden minimaal 3 weken voor aanvang van het congres verstuurd.

Voor de Nationale Dag Kraamzorg is accreditatie aangevraagd bij de Accreditatiecommissie van het Kwaliteitsregister Verpleegkundigen & Verzorgenden/Erkend door de NBvK als een Beroepsbevorderende Activiteit

Annuleringsvoorwaarden U kunt uw inschrijving alleen schriftelijk annuleren. Bij annulering tot drie weken voor aanvang van de conferentie brengen wij een bedrag van €15 (excl. btw) aan administratiekosten in rekening. Indien u binnen drie weken voor aanvang annuleert, berekenen wij het volledige bedrag. Bij verhindering kan een vervanger van uw inschrijving gebruikmaken.

KS_13_02.indd 27

Informatie Reed Business Events Gezondheidszorg, tel. 020-5159608 of [email protected]

4/18/13 10:52 AM

➫

Heb je zelf een vraag waarover je de mening van je collega’s wilt weten? Schrijf of mail naar Redactie KraamSupport, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam, [email protected].

JOUW MENING Merk jij ook dat steeds meer vrouwen geen borstvoeding willen geven? Deel 1 Zorgmedewerkers in de geboorteketen merken dat steeds meer vrouwen geen borstvoeding willen geven. Is dit een trend die ook kraamverzorgenden opmerken? En zo ja, welke redenen hebben vrouwen om hun baby met de fles te voeden?

Vera Pelleboer

Loes Sijm

is zelfstandig kraamverzorgende en werkt via bemiddelingsbureau Monique Boer

werkt bij kraamburo 10.nl

‘Nee, ik merk dat niet. Integendeel, de meeste vrouwen die voor het eerst moeder worden willen het wel proberen, waarbij de een er meer voor over heeft dan de ander. De meeste vrouwen weten en vinden dat borstvoeding belangrijk is voor hun baby, zeker de eerste tijd. Het helpt om ze over de moeilijke dagen heen te laten kijken. Ook helpt het om bij het kennismakingsbezoek goede voorlichting te geven, zodat ze weten dat het meestal enige investering vraagt en hoe dat ongeveer verloopt. Als je ze goed begeleidt is het leuk om te zien dat ze soms meer willen proberen dan ze zich van tevoren hadden voorgenomen. Vrouwen die geen borstvoeding willen geven kiezen meestal voor de fles omdat het een of meerdere keren mislukt is en ze het niet zien zitten om het nog een keer te proberen. Vaak is dit ook omdat er al dan al meerdere kinderen rondlopen en ze ondertussen een positieve ervaring met de fles hebben.

28

‘Ja, ik zie wel degelijk dat steeds meer vrouwen ervoor kiezen om geen borstvoeding te geven. Een verschil met vroeger vind ik dat hedendaagse vrouwen veel verder van zichzelf afstaan en geen vertrouwen hebben in hun eigen lichaam. Vroeger werden vrouwen zwanger, ze kregen een kind en gaven borstvoeding. Ze hadden geen redenen om te twijfelen. Nu met al die vooronderzoeken en echo’s vertrouwen ze niet meer op hun eigen kracht maar op wat de dokter of de verloskundige zegt. Vaak worden ze al in het begin van de zwangerschap als een medisch geval gezien en moeten dan heel vaak gecontroleerd worden, terwijl er lang niet altijd echt iets ernstigs aan de hand is. Dat ondermijnt ook hun vertrouwen. Als ze al in de zwangerschap hebben gekozen voor flesvoeding, dan respecteer ik die keus, maar vraag wel naar de redenen.’

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 28

4/18/13 10:52 AM

OUW MENING

Ellen Prijs

Maria Beek-Vervoorn

werkt bij Kraamzorg Naviva in Zwolle en Noord-Veluwe

is zorgmanager en kraamverzorgende bij Kraamzorg & Zo, in de regio Westland

‘Ik heb er niet heel goed zicht op omdat ik parttime werk, maar het lijkt er wel op. Als een kraamvrouw besloten heeft om geen borstvoeding te geven dan respecteer ik dat. Ik ga ervan uit dat ze daar samen met haar partner en de verloskundige goed over heeft nagedacht. Bij twijfel stimuleer ik de vrouw door haar goed onderbouwde voorlichting te geven. Tijdens de kraamweek probeer ik rust uit te stralen en het proces van het geven van borstvoeding goed te begeleiden door per dag duidelijke plannen maken en deze ook goed te evalueren. Als de borstvoeding “niet goed loopt” en er wordt overlegd met de verloskundige en eventueel de lactatiekundige, dan probeer ik de kraamvrouw te stimuleren om aan te geven wat zij zelf aankan. Als ik merk dat dit moeilijk is voor haar, dan probeer ik de goede vragen te stellen zodat ze hierover kan meedenken. Een goed gemotiveerde partner is ook erg belangrijk.

‘Het lijkt erop dat vrouwen vaker borstvoeding geven, maar er wel een negatiever beeld van hebben. Ze zijn bang dat het niet gaat lukken. Ook heb ik het idee dat men ongeduldiger is dan vroeger. Als een vrouw geen borstvoeding wil geven dan heeft ze dit meestal al in de zwangerschap besloten. Vaak heeft zij of iemand in haar omgeving dan eerder een slechte ervaring gehad. Soms geven ze cosmetische redenen, of vinden ze het makkelijker als de vader ook voeding kan geven. Ik respecteer haar keuze, maar probeer wel altijd te achterhalen waarom ze die keuze heeft gemaakt. Afhankelijk van de reden zal ik proberen om haar op andere gedachten te brengen, of om het in elk geval te proberen. Ik geef dan goede begeleiding en praat er veel over met haar. Het is ook afhankelijk van de persoon. Sommige vrouwen hebben duidelijk de keuze gemaakt en daarmee is het klaar. Ook als er al niet al te veel motivatie was, is het vaak moeilijk iemand te overtuigen.’

Djoke ten Kate is zzp’er

‘Ik denk dat er veel zeer gemotiveerde moeders zijn die borstvoeding geven, maar er is ook een groei gaande richting de fles. Moeders vinden het een gedoe dat zelf voeden. Degenen die naar een voorlichtingsavond gaan weten een beetje wat ze kunnen verwachten, maar een groot deel denkt dat het vanzelf gaat en is dan geneigd snel te stoppen. Vrouwen moeten beter worden voorbereid op het feit dat het even kan duren en dat ze moeten investeren. Zelf begeleid ik vrouwen na de kraamtijd en ik hoor vaak dat ze stoppen als zij of de partner weer aan het werk gaan, het wordt ze dan te veel. Er is nog steeds bar weinig geregeld om rustig te kunnen kolven. Ze vinden het ook moeilijk om het aan te kaarten bij de werkgever. De houding van werkgevers is erg belangrijk. Het gevoel om 24 uur per dag en zeven dagen per week beschikbaar te moeten zijn wordt door moeders soms als heftig ervaren en daardoor haken ze af.

Joke de Jongh werkt bij ZiNkraamzorg

‘Een verschil met vroeger is dat meer vrouwen het belang van borstvoeding inzien. Het besef dat het beter is voor de gezondheid van moeder en baby begint door te dringen. Nog altijd is goede begeleiding in veel gevallen cruciaal, want vaak gaat het niet zonder moeite. De eerste dagen echt voeden op verzoek en een goede start voor de baby kunnen het verschil maken. Dan merk je vaak hoe moeders erin staan, en of ze er echt moeite voor willen doen. Een enkele vrouw probeert het wel, maar wil het eigenlijk niet. Dat heeft vaak te maken met gedachten als: mijn borsten zijn van mij of van mijn man; ik wil mijn lijf terug. Ik luister altijd goed naar de moeder om te ontdekken hoeveel ze aankan. Als een vrouw van tevoren heeft gemeld geen borstvoeding te willen geven, dan praat ik daar niet over tenzij ze er zelf over begint. Ik begeleid de moeders bij wat ze nodig hebben.

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 29

29

4/18/13 10:52 AM

V O E D I N G & V E R Z O R G I N G V O E D I N G & V E R Z O R G I N G V O E D I N G & V E R Z O R G I N G V O E D I N G& V E R

Tips van Stichting VeiligheidNL

Veilig badderen Deel 2 Een thermostaatkraan zorgt ervoor dat het water altijd dezelfde druk en temperatuur heeft. Met een temperatuurblokkering op 38 graden kan niemand de watertemperatuur zomaar verhogen. De kans op verbranding wordt hierdoor verkleind. Door de knop van de temperatuurblokkering in te drukken kan de temperatuur van het water verhoogd worden. Tips die je ouders kunt geven voor het gebruik van een thermostaatkraan: • Vergeet nooit de temperatuurknop terug te draaien naar 38 graden zodat de begrenzer weer in zijn slot valt. Zo kan niemand zich verbranden als de kraan (per ongeluk) wordt aangezet. • Test altijd de watertemperatuur met hand, elleboog of badthermometer voordat uw kind in bad of onder de douche gaat, ook als uw kind oud genoeg is om zelf in bad te stappen. De thermostaatkraan kan na een tijdje minder goed werken door kalk of verontreiniging door bijvoorbeeld zeepresten. Maak de thermostaatkraan daarom regelmatig schoon en kalkvrij. • Houd er rekening mee dat een thermostaatkraan zelf wel heet kan worden. Zorg daarom dat uw kind niet bij de kraan kan of dat deze afgeschermd wordt met een badkraanbeschermer. Sommige typen thermostaatkranen hebben een ‘cool-touch’. De buitenkant van de kraan wordt dan nooit warmer dan de ingestelde watertemperatuur. Een kind kan dan gerust de kraan vastpakken zonder vervelende gevolgen. • Voor mensen die niet een nieuwe kraan willen aanschaffen bestaat er ook een minithermostaat waarmee elke kraan met een maximumtemperatuur kan worden beveiligd. De minithermostaat wordt net boven de plaats gemonteerd waar de waterleidingen uit de muur komen. Voor het badderen van een baby wordt meestal gebruikgemaakt van een babybad of een speciale bademmer die geplaatst wordt op een badstandaard. Sommige van deze badstandaarden kunnen op het ligbad geklemd worden, andere worden gewoon op de vloer geplaatst. Tips die je ouders kunt geven voor de aanschaf van een badstandaard: • Een badstandaard moet een dwarsbalk of stoppen hebben zodat het badje niet van de standaard af kan schuiven. • Een bad met inklapbare standaard moet een goede borging hebben zodat de badstandaard niet plotseling inklapt. • Een badstandaard die op een ligbad geplaatst kan worden moet stevig zijn en goed op het ligbad passen. • Is het badje ingebouwd in een commode, kijk dan of het bovenblad van de commode of het aankleedkussen volledig opengeklapt of weggeschoven kan worden zodat het niet op de baby kan vallen wanneer hij in bad zit.

30

Borstvoedinginfriesland.nl Sinds kort is de vernieuwde website Borstvoedinginfriesland online. Op de website vinden ouders en zorgverleners onder meer een compleet overzicht van informatieavonden in de provincie, feiten en fabels rondom het geven van borstvoeding en handige adressen bij vragen en problemen. De website is een initiatief van de beleidsgroep Zorg voor Borstvoeding in Friesland. Ga voor meer informatie naar www.borstvoedinginfriesland.nl.

Nieuwe brochure ‘Pijn bij borstvoeding’ Veel moeders voeden hun kind probleemloos. Toch zijn er specifieke problemen die een voedende moeder kan ervaren. In de nieuwe brochure Pijn bij borstvoeding van Borstvoedingsorganisatie La Leche League worden onder meer de volgende onderwerpen besproken: vlakke of ingetrokken tepels, stuwing, tepelkloven, vochtige wondgenezing, melkblaartjes, tepelhoedjes, verstopt melkkanaaltje en borstontsteking. Met deze informatie, tips en ondersteuning kan het merendeel van de moeders de problemen oplossen en herhaling voorkomen. De brochure Pijn bij borstvoeding kost € 1,50 bij afname tot negen stuks en is te bestellen via de website www.lalecheleague.nl.

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 30

4/18/13 10:52 AM

&V ER ZORGINGVOEDING &V ER ZORGINGVOEDING &VER ZORGINGVOEDING &V ER ZORGING

Melkproductie en het overlijden van de baby Na het overlijden van een baby – rond de geboorte of na enkele maanden – zullen de borsten van de moeder veelal nog melk produceren. Adequate begeleiding helpt om in deze verdrietige situatie lichamelijke ongemakken te verlichten en te voorkomen. De melkproductie kan al kolvend geleidelijk worden afgebouwd. Hoeveel tijd de moeder hiervoor wil nemen is een persoonlijke keuze. In deze brochure van Borstvoedingsorganisatie La Leche League is aandacht voor de gevoelens die dat teweeg kan brengen. Ook wordt er informatie gegeven over hoe moeders met de melkproductie kunnen omgaan en wat aandachtspunten zijn. De brochure Melkproductie en het overlijden van de baby kost € 1,25 bij afname tot negen stuks en is de bestellen via de website www.lalecheleague.nl.

Uitgeverij Y-Publicaties

Chronische pijn Naar schatting heeft één op de vijf mensen in Nederland en Vlaanderen chronische pijn. Pijn is een moeilijk te begrijpen fenomeen, niet alleen voor patiënten maar ook voor artsen en andere zorgverleners. Wat gebeurt er in ons brein en in de rest van ons centraal zenuwstelsel als er pijn optreedt en niet meer weggaat? Dit boek legt in begrijpelijke taal uit hoe het kan dat chronische pijn maar niet overgaat en welke factoren – lichamelijke, psychische en omgevingsfactoren – hierbij een rol spelen. Theorie wordt afgewisseld met diverse levensverhalen van bekende mensen die vertellen hoe chronische pijn hun leven beïnvloedt. Chronische pijn is een uitgave van Uitgeverij LannooCampus en kost € 29,99. ISBN 9789401406536.

KraamSupport, hét vakblad voor kraamverzorgenden, verschijnt 6 x per jaar in gedrukte vorm en 4 x per jaar digitaal, vijftiende jaargang, nummer 2 / mei 2013

Vragen over je abonnement? Klantenservice: S.P. Abonneeservice, Postbus 105, 2400 AC Alphen a/d Rijn, telefoon: (0172) 476 085, e-mail: [email protected] Vragen voor de redactie? Y-Publicaties, Redactie KraamSupport, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam, telefoon: (020) 520 60 66, fax: (020) 520 60 61, e-mail: [email protected] Abonnementsprijzen Particulier abonnement € 57,50 (Studenten 50% korting) Buitenland € 75,25 Instellingsabonnement € 113,85 Proefnummer € 8,95 Abonnementen Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via www.kraamsupportonline.nl of bij onze klantenservice. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt opgezegd. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt u contact opnemen met onze klantenservice. Bij betalen via acceptgiro wordt € 2,50 (incl. btw) aan acceptgirokosten in rekening gebracht. Uitgever Y-Publicaties, Ralf Beekveldt Hoofd- en beeldredactie Maartje van der Zedde Tekstcorrectie Marijn Mostart Marketing Marianne Verhallen, telefoon: (020) 520 60 60 Medewerkers Ivonne Zijp, Mirjam Bedaf, Dokter is Bezig, Anna Kroon, Anne Marleen Meulink, Maaike de Visser Webredacteur Rhijja Jansen, telefoon (0346) 577 352, e-mail: [email protected] Lay-out Thomson Digital Opmaakbegeleiding Hans Jansens (Impaginator.nl) Druk ETR, Estland Advertenties Cross Advertising, telefoon: (010) 742 10 23, e-mail: [email protected]. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid.

KraamSupport wordt mede mogelijk gemaakt door:

K R A A M S U P P O R T 2 / 2013

KS_13_02.indd 31

31

4/18/13 10:52 AM

Iets meegeven voor de ontwikkeling. Voor nu en later. In de eerste drie levensjaren maakt een kind een belangrijke groei door, waarin de basis wordt gelegd voor een gezonde ontwikkeling van onder meer de hersenen en het immuunsysteem, voor nu en later. Borstvoeding is hierbij van groot belang. Daarom is het belangrijk om na borstvoeding de gunstige effecten hiervan te continueren. Omdat de eerste drie levensjaren essentieel zijn voor de ontwikkeling voor nu en later, willen wij samen met jou jonge kinderen nog gerichter ondersteunen. Met PronutraTM zetten we een nieuwe stap vooruit in de voedingskundige zorg voor jonge kinderen. PronutraTM is onze commitment om samen met jou, vanuit onze ervaring, de groei en ontwikkeling van jonge kinderen te stimuleren, op het gebied van hersenen en het immuunsysteem. Dat doen we met onderzoek, educatie en met onze producten.

Hersenontwikkeling

Groei Immuunsysteem

Nutrilon PronutraTM bevat

• IJzer en extra DHA voor de hersenontwikkeling1,2 • GOS:lcFOS9:1 voor de ondersteuning van het immuunsysteem3,4,5 Nutrilon PronutraTM ondersteunt kinderen in iedere fase van de groei! Ga voor meer informatie over Nutrilon PronutraTM naar:

www.nutriciavoorprofessionals.nl Referenties 1. Uijterschout, et al (2011), Praktische Pediatrie 158:158-163. 2. www.efsa.europa.eu - geraadpleegd op 1 februari 2013. 3. Arslanoglu S, et al (2008), J Nutr;138(6):1091-1095. 4. Arslanoglu S, et al (2012), J Biol Reg & Homeos Agents;26s:40-60. 5. Bruzzese E, et al (2009), Clin Nutr;28:156-161.

Zijn toekomst begint vandaag

KS_13_02.indd 32

4/18/13 10:52 AM