NPV bestaat 25 jaar. Winterrietperen. Welke keuzes maak ik voor een boomgaard? Voorjaar 2014

Voorjaar 2014

Kwartaaluitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging

Welke keuzes maak ik voor een boomgaard?

Winterrietperen 1

24-01-14

15:37

PV2014

rd e

gi

sc

N

oo

he

Ve re n i gi n g

1989

N

PomoLogo_fc.pdf

lij ke Po m ol o

NPV bestaat 25 jaar

INHOUD

17

Colofon

Pomospost is een kwartaaluitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging Postbus 15 7990 AA Dwingeloo Website: www.npv-pomospost.nl Redactie Pomospost Jan Veel: eindredactie, pomologische onderwerpen Marianne van Lienden: redactie, bestuurszaken, boeken, culinair Marten Pelleboer: redactie, teelt Angela Wolbers: redactie, tekstcorrectie (www.blikoptaal.nl) Contact Pomospost Bousemalaan 24, 9356 SC Tolbert E-mail: [email protected] Tel.: 0594-549173 Aanleverdata kopij: Zomer 15/4, herfst 15/7 Lidmaatschap U ontvangt de Pomospost bij het lidmaatschap van de NPV en dit kan op elk moment ingaan. Het lidmaatschap kost € 30,per jaar. Beëindiging van het lidmaatschap dient voor 1 december per e-mail of per brief doorgegeven te worden aan de ledenadministratie. Ledenadministratie: N. Hovinga E-mail: [email protected]

Jubileumappel: Glorie van Holland Herkomst en eigenschappen van deze mooie appel en teeltadviezen.

25

Contributie en betalingen NL89INGB0000254692 t.n.v. Noordelijke Pomologische Vereniging te Assen

31

NPV-bestuur Voorzitter: Charley Erkens E-mail: [email protected] Tel.: 0317-350634 Secretaris: Nico Hovinga E-mail: [email protected] Tel.: 0513-646865 Penningmeester: Heim Nagelhout E-mail: [email protected] Tel.: 0525-682470 Leden: Roelf Koning, Marcel Tross, Tamme Katuin, Jan-Willem van Nugteren, Marianne van Lienden (documentatiecentrum) Algemeen secretariaat NPV Tel.: 0513-646865

Perenpluk in Ruinerwold

Warmtemuren Over kunstmatig en natuurlijk opgewarmde fruitmuren.

Iedereen mag meeoogsten.

36

38

Opmaak: Grafysk, Franeker Druk: SMG-Groep

Met fruit in het voorgerecht, hoofdgerecht en dessert. PV2014 Ve re n i gi n g

| POMOSPOST VOORJAAR 2014

Een bloemenweide voorkomt ziektes en plagen.

N

oo

he

R

rd e

gi

sc

2

E 3 C

Paasmenu N

2 01

De winter voorbij

1989

T

IF

IE

D B Y

De Pomospost is gedrukt op FSC-papier© en verstuurd in biologisch afbreekbaar plastic. De Pomospost is klimaatneutraal geproduceerd.

lij ke Po m ol o

INHOUD NPV-Nieuws 6 De NPV bestaat deze zomer 25 jaar. Alle reden om aan dit jubileum in ons blad dit jaar aandacht te besteden. In dit lentenummer wordt de appel Glorie van Holland voorgesteld. Deze is gekozen tot jubileumappel. In de rubriek Pomologie vindt u meer informatie over deze fraaie en lekkere appel. In volgende nummers zullen we u informeren over wat onze vereniging heeft bereikt en welke activiteiten georganiseerd worden. Verder bestuurlijke informatie: het verslag van de algemene ledenvergadering van vorig najaar en de weergave van de discussie in het bestuur over beleidszaken.

Pomologie 17

zaagwesp en wat daartegen te doen is. Ook komen we terug op de vraag die vorige keer gesteld is, namelijk wat de functie is van gaten in fruitmuren op landgoederen.

Buitengeluiden

28

De omvorming van een modern fruitbedrijf in Marknesse (Noordoostpolder) naar een collectieboomgaard door Leo en Anita Mabesoone en een beschrijving van de aanleg van een kersenboomgaard in Steggerda (Friesland) door het melkveehoudersechtpaar in ruste, Kees en Agnes Vernooij. Verder een terugblik op de perenpluk dit najaar in de beroemde perenbeplanting van de Dr. Larijweg te Ruinerwold.

Allereerst aandacht voor onze jubileumappel, Glorie van Holland. De afkomst, kenmerken en kwaliteiten van deze bijzonder fraaie en heerlijke appel, worden geschetst. Ook vindt u een beschrijving van de drie rietperen, waarvan de Winterrietpeer verreweg de bekendste is.

Kijk op de boom

Vraag en antwoord

De vraag wordt beantwoord welke werkzaamheden u de komende tijd in uw boomgaard kunt verrichten nu de winter voorbij is. Snoei van fruitbomen in het voorjaar voorkomt infecties van de boom. Een aanleg van een bloemenweide onder jonge hoogstammen voorkomt ook ziektes en plagen.

24

Het is voor de redactie een leuke uitdaging als er vragen van lezers binnenkomen. Vragen die waarschijnlijk bij meer mensen leven. Ze zijn verschillend van aard. Deze keer gaan ze over grijze kussentjes die op takken van fruitbomen kunnen verschijnen en over de pruimen-

Ziekten en plagen

In de regio Regiovertegenwoordigers (informatie over NPV-activiteiten) Friesland: Vacant Groningen: Karin Edens, tel.: 050-5281399 e-mail: [email protected] Drenthe: Trudy Koopman, tel.: 0528-361941 e-mail: [email protected] Overijssel: Geert Bosma, tel.: 0561-441567 e-mail: [email protected] Noord-Holland: Annemiek Dorland, tel.: 0299-432125 e-mail: [email protected]

34

Ger van Santvoort doet op een heldere en openhartige wijze verslag van de overwegingen en de keuzes die hij gemaakt heeft bij de aanleg van zijn collectieboomgaard.

Flevoland: Marten Pelleboer, tel.: 0320-223723 e-mail: [email protected] Gelderland en Utrecht: Rudolf Jan den Beer, tel.: 06-11003470 Melissa Portugael, tel.: 06-54625850 e-mail: [email protected] Noord-Brabant en Limburg: Ger van Santvoort, tel.: 0493-492656 e-mail: [email protected] Zuid-Holland en Zeeland : Vacant Informatie enten, determinatie en oude fruitrassen: Marten Pelleboer, tel.: 0320-223723 e-mail: [email protected] Informatie over ziekten en plagen in bomen en fruit: Marten Pelleboer, tel.: 0320-223723 e-mail: [email protected]

36

VAN DE VOORZITTER Voor de laatste keer als voorzitter zal ik deze bijdrage leveren voor de Pomospost. In de ALV van 5 april zal ik aftreden als voorzitter na een periode van vier jaar. Als de verwachtingen van het bestuur uitkomen, zullen de leden als nieuwe voorzitter Tamme Katuin kiezen. Het was al met al een goede periode voor de vereniging. Bij mijn aantreden heb ik de wens uitgesproken dat er meer samenhang zou komen tussen de verschillende verenigingen en stichtingen die zich in Nederland bezighouden met het behouden en beheren van oude rassen. ‘Samen Sterk’. Ondanks vele inspanningen is dat nog niet goed gelukt. De contacten van de NPV met verschillende andere clubs zoals in Zeeland, Limburg en met IJssel-boomgaarden zijn verbeterd. Met andere min of meer gelijk gebleven. Dit laatste is voor mij wat teleurstellend want ik had echt gehoopt samen in Nederland meer op te trekken, ook richting ‘Brussel’. Een tweede wens was om een fusie te krijgen tussen de NPV en de Fruithof. Deze wens is in grote mate wel uitgekomen: geen fusie, maar wel een zeer intensieve samenwerking tussen de Fruithof en NPV. De voordelen die deze samenwerking oplevert, zien we haast iedere dag terug. Een derde wens was om een stevigere verenigingsstructuur te krijgen, met duidelijke verantwoordelijkheden en bevoegdheden en een verbetering in de communicatie en samenwerking tussen bestuur en leden. Ook hierin zijn we goed op weg. Aan de hand van de notitie Fris en Fruitig (zie website) hebben alle bestuursleden zgn. portefeuilles gekregen en is in een aantal vergaderingen de regiostructuur vastgesteld. In Pomospost kunt u zien wie in welke regio werkzaam is. De website is vernieuwd en zowel voor de website als voor de administratie zijn vrijwilligers aangetrokken die deze werkzaamheden regelen. De redactie van de Pomospost blijft ongeëvenaarde goede nummers afleveren. De al langer bestaande bibliotheek van de vereniging is nieuw leven ingeblazen. We zien een enorme uitbreiding van de collectie, die sinds een paar jaar is ondergebracht in het onderkomen van de Fruithof. Momenteel werkt onze documentalist aan het digitaal maken van de bibliotheek. De ALV vindt nu twee keer per jaar plaats. Daardoor is de mogelijkVervolg op pagina 4

POMOSPOST VOORJAAR 2014 |

3

Nieuws Appelnaam beïnvloedt koopgedrag Onderzoekers van de Amerikaanse Charles H. Dyson School (Cornell University) vonden dat de consument bereid is om meer te betalen voor appelrassen die zich onderscheiden met de naam. Namen van appelrassen vallen meestal in drie categorieën. Er zijn appels die vernoemd zijn naar een veredelaar, persoon of locatie, zoals Cortland en Granny Smith, er zijn namen die het uiterlijk van een vrucht benadrukken, zoals Red Delicious, en er zijn spannende namen, zoals Honey Crisp. Deelnemers aan de proef kregen informatie over de herkomst, geschiedenis en kenmerken van elk ras en ze mochten proeven. Onder de geteste rassen was ook

Bijendichtheid is in Nederland laag Bijna de helft van alle bijenvolken leeft in de zuidelijke lidstaten van de EU. In totaal zijn er 13,8 miljoen bijenvolken. Dit blijkt uit grootschalig onderzoek door Plos One. Spanje levert de meeste bijenvolken, 2,3 miljoen. Het aantal volken per imker is daar het hoogst (103). Griekenland heeft 1,5 miljoen volken (75 per imker). Frankrijk, Italië, Hongarije, Polen en Roemenië hebben elk ongeveer 1 miljoen volken. Nederland heeft slechts 80.000 bijenvolken en 8.000 imkers. Gemiddeld is het aantal volken bij ons per vierkante kilometer 1,9 en dat is weinig.

Honingproductie in Europa.

PV2014 Ve re n i gi n g


N

oo

he

Percentage professionele bijenhouders.

90 procent van de bijenhouders is hobbyimker. De bijensterfte is in Nederland erg hoog (23%), alleen in België is die nog hoger. De sterfte wordt vooral toegeschreven aan de varroamijt en aan landbouwvergiften. Onderzoekslaboratoria zien echter de bijenziektes Amerikaans vuilbroed en Nosema als belangrijkere doodsoorzaken. Amerikaans vuilbroed wordt veroorzaakt door een bacterie en Nosema door een eencellige dierlijke parasiet.

rd e

gi

sc

Charley Erkens Voorzitter NPV

4

een onlangs ontwikkeld nieuw ras van Cornell, het ras NY1. De onderzoekers testten de NY1 onder drie namen: Williams, Burgundy Beauty en Flavor Haven. De deelnemers aan de proef namen deel aan een experimentele veiling, waar ze mochten bieden op appelrassen. In alle gevallen was het bod op het nieuwe ras gemiddeld 12 procent hoger dan voor Empire, Fuji, Honey Crisp en Piñata. Maar de naam Flavor Haven scoorde nog beter met een 27 procent hoger bod. De onderzoekers concludeerden dat consumenten bereid zijn om meer te betalen voor rassen die een spannende, zintuiglijk gerelateerde naam hebben.

N

heid om met het bestuur van gedachten te wisselen, verdubbeld. In het voorjaar presenteren we het (financiële) jaarverslag en in het najaar het werkplan en de begroting voor het volgende jaar. Kortom, ik denk dat er veel verbeteringen zijn opgetreden in onze mooie vereniging en ik heb hoge verwachtingen van het bestuur onder leiding van de nieuwe voorzitter. Al deze bestuurlijke zaken zijn geen doel op zich, maar een goede structuur van de vereniging is als het ware een voertuig om onze doelen te bereiken. Onze doelstelling is: het propageren en stimuleren van het gebruik en het beheer van oude boomvormen en fruitrassen. We trachten dit doel te bereiken door: • het zorgdragen voor het verzamelen van fruitsoorten, rassen en mutaties die geschikt zijn voor Nederland; • het verzorgen van determinatie en classificatie van fruitsoorten en -rassen en het vastleggen van de geografische verspreiding hiervan; • het stimuleren van de betrokkenheid en deskundigheid van particulieren, groeninstanties en overheidsorganen; • het ontplooien van initiatieven op het gebied van voorlichting, educatie en verwerken van vrijkomende producten. Als ik kijk naar onze doelstelling, ga ik als een tevreden voorzitter weg. Door de inzet van velen is veel bereikt. Ik hoop actief te kunnen blijven binnen de NPV. Het is nu nog niet helemaal duidelijk hoe, maar waarschijnlijk ligt dit op het vlak van de samenwerking tussen NPV en Fruithof enerzijds en de gemeente Westerveld, provincie Drenthe, Maatschappij van weldadigheid en een aantal andere partijen anderzijds. Zodra daarover meer bekend is laten we het zeker weten. De beste wensen voor de NPV en de leden, en ook voor de Fruithof met alle vrijwilligers. Het gaat jullie allemaal goed en tot ziens!

1989

Vervolg van pagina 3

lij ke Po m ol o

Tekort aan honingbijen door toegenomen teelt oliehoudende gewassen Uit onderzoek van de universiteit van Wageningen is gebleken dat de behoefte aan bestuiving in de periode 2005-2010 vijf keer zo snel is gegroeid als de groei van het aantal bijenkolonies. Dit wordt geconcludeerd uit een rekenstudie op basis van data uit 41 Europese landen. De behoefte aan bestuiving is zo sterk toegenomen door de explosieve groei van de teelt van oliehoudende gewassen als koolzaad, sojabonen en zonnebloemen. Boeren zijn deze gewassen massaal gaan verbouwen vanwege de vraag naar biodiesel. Dit is een gevolg van

Europees stimuleringsbeleid om biodiesel toe te voegen aan brandstof om de CO2-uitstoot te verminderen. Volgens David Kleijn, een van de Wageningse ecologen die bij het onderzoek betrokken zijn, betekent het tekort aan honingbijen niet dat er geen bestuiving plaatsvindt, want dit kan ook door andere insecten gebeuren, bijvoorbeeld door wilde bijen. Uitgaande van de aanbevolen verhoudingen tussen het aantal bijenkorven en de hectares aan te bestuiven gewassen, is er een tekort van 7 miljard

ESTO-project Vóór 1950 was het oppervlak aan traditionele boomgaarden in West-, Midden- en Zuid-Europa ongeveer twee miljoen hectare groot. De boomgaarden bevonden zich voornamelijk in Duitsland en Frankrijk, maar ook in België, Engeland, Oostenrijk, Polen, Slovenië, Spanje en Zwitserland. Traditionele boomgaarden zijn goed florerende boomgaarden met langlevende bomen en veel variëteit aan fruitsoorten (‘Streuobstwiesen’ in Duitsland of ‘pré-verger’ in Frankrijk). Deze vorm van fruitteelt was onderdeel van het gemengd bedrijf. Na 1960 is de omvang van deze traditionele combinatie van boomgaard met beweiding of landbouw met ongeveer de helft afgenomen. In sommige regio’s lijkt dit systeem geheel te verdwijnen als gevolg van verandering in gebruik van de grond, ontbrekend marktperspectief en verdwijnende kennis. In andere regio’s is er nog van continuï-

honingbijen. En ook met de wilde bijen gaat het om allerlei redenen slecht. Vooral in GrootBrittannië en Finland is de kans groot dat het bijentekort effect gaat hebben op de oogst. In ons land is het probleem minder aan de orde omdat er betrekkelijk weinig koolzaad en zonnebloemen worden geteeld.

Verwijder Amerikaanse vogelkers

teit sprake, waarmee ook de biodiversiteit die dit systeem kenmerkt, intact blijft. Om het traditionele boomgaardsysteem te laten voortbestaan is het Europese ESTO-project in het leven geroepen. Dit vanwege de grote landschappelijke waarde en de bijdrage aan de biodiversiteit. Het ESTO-project - European Specialist in Traditional Orchards - wordt gesteund door het Leonardo da Vinci Lifelong Learning Programme. Aan het project doen twaalf partnerorganisaties en andere deskundigen op het gebied van de traditionele boomgaard mee uit zes Europese landen: Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Oostenrijk en Polen. In eerste instantie wordt er informatie en literatuur verzameld, die toegankelijk wordt gemaakt voor geïnteresseerden en deskundigen en die ook in scholing zal worden gebruikt.

nabij fruitpercelen De Aziatische fruitvlieg Drosophila suzukii heeft bij ons tot nu toe nog weinig schade aangericht aan steenfruit en zachtfruit, terwijl ze in Zuid-Europa hele oogsten heeft vernietigd. Om een toekomstige plaag bij ons te voorkomen, wordt aangeraden om struiken van de Amerikaanse vogelkers die zich binnen een afstand van 200 tot 300 meter van fruitpercelen groeien, weg te halen. De fruitvlieg houdt zich hier op als er geen zacht fruit beschikbaar is. Opmerkelijk is dat deze vogelkers vooral op zandgronden voorkomt. Ooit aangeplant als bodemverbeteraar op arme gronden bleek na het kappen van dennenbomen dat de struiken zo dominant waren dat dennen er niet meer konden groeien. De struik kreeg hierdoor de naam bospest.

Meldpunt rattenoverlast Verwacht wordt dat overlast van ratten zal toenemen door de beperkte beschikbaarheid van bestrijdingsmiddelen in de landbouw, tuinbouw en fruitteelt. Om goed te inventariseren of er daadwerkelijk

rattenoverlast ontstaat, is eind november het Meldpunt rattenoverlast geopend. Ook particulieren kunnen anoniem overlast melden. Zie www.nvpb. org/meldpunt-rattenoverlast. POMOSPOST VOORJAAR 2014 |

5

NPV

NIEUWS

2014 Jubileumjaar NPV PomoLogo_fc.pdf

In de afgelopen kwart eeuw is er veel bereikt. Een groot aantal zeldzaam geworden fruitrassen zijn door NPVleden opgespoord en in collecties ondergebracht, zodat ze voor verdwijning behoed zijn. Het tot stand komen van de grote collectieboomgaard, de Fruithof te Frederiksoord, kan hier vermeld worden. Bij veel particulieren zijn jonge bomen van oude fruitrassen in tuinen en boomgaarden uitgeplant. Dit jaar wordt uitgebreid aandacht besteed aan ons 25-jarig jubileum. Voor de correspondentie van de NPV en in ons blad zal dit jaar een jubileumlogo gebruikt worden. In de zomer zal er een extra uitgave van Pomospost komen met een terugblik op 25 jaar NPV, een

24-01-14

15:37

sc

he

Ve re n i gi n g

PV2014

1989

N

karakterisering van het oude fruit in Noord-Nederland en een overzicht van bijzondere en zeldzame oude fruitrassen die door NPV’ers van het eerste uur zijn opgespoord. Ook een beoo i schrijving van de dig rd e lij ke Po m ol o verse collecties, die mede door NPV’ers zijn gevormd, zal niet ontbreken, met speciale aandacht voor de collectieboomgaard De Fruithof in Frederiksoord. Een Pomospost om naar uit te kijken! N

Vijfentwintig jaar geleden, op 26 juli 1989, is de Noordelijke Pomologische Vereniging, de NPV, opgericht. Op die datum zijn de statuten van onze vereniging bij notaris mr. A.S. de Boer te Akkrum gepasseerd. De oprichters waren Auke Kleefstra, Piet van der Schoof en Cor Couvert. Eind tachtiger jaren staken zij de koppen bij elkaar omdat ze met lede ogen moesten toezien hoe het rijke assortiment aan fruitrassen verdween uit groentewinkels en supermarkten. Niet alleen vonden ze het verdwijnen van de vele fruitrassen een gemis, ook de gevolgen voor het landschap betreurden ze. De oude karakteristieke hoogstamboomgaarden op het platteland en de hoogstammen op de boerenerven werden steeds zeldzamer. Zij namen het initiatief om met een vereniging te proberen oude fruitrassen voor de toekomst te bewaren. Gekozen werd voor een Noordelijke vereniging omdat zij uit het noorden van het land kwamen en hun blik op de eigen regio wilden richten. Pomologisch omdat dit begrip al eeuwenlang gebruikt werd bij het beschrijven van fruitsoorten en fruitrassen. En zij wilden een Vereniging omdat zij meer gelijkgestemde geïnteresseerden wilden betrekken bij het streven om het oude fruit te bewaren. Hun initiatief sloeg aan en langzamerhand werden meer mensen lid van de NPV. Nu zijn er meer dan 700 leden.

1

Als jubileumappel heeft het bestuur Glorie van Holland gekozen, een zaailing, gevonden te Rockanje in ca. 1880. Het is een sappige, aangenaam zachtzure handappel, gebruikstijd november tot januari. In de rubriek Pomologie vindt u meer informatie over de eigenschappen en de teelt van deze appel. Voor de fruittentoonstelling Souvenirs van Eeuwen (SvE) in het najaar zal dit jaar extra veel promotieactiviteit zijn. Stichting de Fruithof is volop ideeën aan het ontwikkelen om aan te sluiten bij het jubileumjaar, o.a. tijdens de fruittentoonstelling. Ook heeft het bestuur een brief gestuurd naar de leden van wie bekend is dat ze fruitbomen kweken, met de uitnodiging om aan te haken bij de jubileumactiviteiten. Samen kunnen we nog meer bekendheid geven aan het bestaan en behoud van oude fruitrassen. In het zomernummer zullen we u uitgebreider informeren over alle jubileumactiviteiten. Tot slot een vraag aan u: Heeft u herinneringen of leuke anekdotes uit de afgelopen 25 jaar? Laat het de redactie weten.

Heeft u een leuk artikel voor de Pomospost? Of een tip voor de agenda? Stuur uw tekst, samen met beeldmateriaal, naar [email protected]

PV2014 he

Ve re n i gi n g

N

oo

rd e

gi

sc


1989

6

N

* Foto’s 1024 pixels of hoger. Grote bestanden (boven 5 Mb) graag via www.wetransfer.com sturen.

lij ke Po m ol o

Uitnodiging algemene ledenvergadering op 5 april 2014 Locatie: Dorpshuis Wilhelminaoord, Linthorst Homanlaan 14, Wilhelminaoord

Agenda 09.30-10.00

Binnenkomst met koffie/thee

10.00-12.30

Huishoudelijk gedeelte

1. Opening en vaststelling agenda. 2. Notulen algemene ledenvergadering op zaterdag 19 oktober 2013. 3. Mededelingen en ingekomen stukken. 4. Algemeen jaarverslag van de NPV. 5. Financieel verslag 2013 van de NPV. 6. Verslag van de kascommissie en benoeming nieuwe commissie. 7. Presentatie Financieel verslag 2013 en Begroting 2014 van de Fruithof. 8. Bestuursverkiezing: aftredend als voorzitter: Charley Erkens. Het bestuur stelt voor als nieuwe voorzitter: Tamme Katuin. 9. Rondvraag. 10. Sluiting huishoudelijk gedeelte. 12.30-13.30

Lunch in het dorpshuis

Eventuele wijzigingen in de agenda kunt u vinden op onze website (www.npv-pomospost.nl). Het financieel verslag is ten tijde van het samenstellen van deze Pomospost nog niet beschikbaar. U kunt dit na 15 maart downloaden van de website of opvragen bij de secretaris (0513-646865, [email protected]). Hetzelfde geldt voor de stukken van de Fruithof. Het algemeen jaarverslag en de notulen van de vorige ledenvergadering staan in deze Pomospost.

Middagprogramma Presentatie De Limburgse hoogstamboomgaard door Jean Slijpen van het Pomologisch Genootschap Limburg Aanvang: 13.30 uur Hoogstamboomgaarden, en zeker wat daar nu nog van over is, worden vanwege de bloesempracht in het voorjaar ook wel de parels in het Limburgse landschap genoemd. Ook als al die bloesem zich omgevormd heeft tot smakelijke kersen, pruimen, appels of peren, is zo’n boomgaard een lust voor het oog. Onder het motto ‘De Limburgse hoogstamboomgaard in beeld’ wordt er stilgestaan bij de boomgaard en een groot aantal onderwerpen die daarmee en met de Limburgse fruitcultuur verbonden zijn. Hoogstamfruitbomen en Zuid-Limburg zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. Boomgaarden met hoogstamfruitbomen waren tot de jaren zestig beeldbepalend voor het Zuid-Limburgse landschap. De fruitbomen met een stam van circa 2 meter hoogte (vandaar hoogstam) leverden fruit, maar in de boomgaarden kon tevens vee onder de bomen grazen. Tijdens de presentatie komen aan de orde: oorsprong van de fruitcultuur, functie van de boomgaard, achteruitgang van het hoogstamareaal in de jaren 60, acties tot behoud, uitleg over de verschillende fruitsoorten, de oogst, het gebruik van het fruit etc. Denk hierbij o.a. aan vlaaien bakken en stroop stoken; en dat alles hier en daar gelardeerd met fraaie beelden uit onze omgeving. Kortom de gepresenteerde beelden geven u een impressie van de Limburgse hoogstamfruitcultuur en laten zien wat er nog te genieten valt in ons Limburgse land. De presentatie volgt de hoogstamboomgaard gedurende de vier seizoenen en wordt verzorgd door Jean Slijpen. POMOSPOST VOORJAAR 2014 |

7

Verslag van de algemene ledenvergadering op 19 oktober 2013

3. Mededelingen en ingekomen stukken Er zijn enkele afmeldingen: Henk en Jet Houtman, Harm Moek, Albert Smedinga, Tamme Katuin, Jan Willem van Nugteren. 8



2. Notulen van algemene ledenvergadering op 6 april 2013 (zie Pomospost zomer 2013) De notulen worden ongewijzigd vastgesteld. De voorzitter bedankt de notulist voor de verslaglegging.

N

oo

he

1. Opening en vaststelling agenda Voorzitter Charley Erkens heet de aanwezigen van harte welkom. Op deze tweede ALV van dit jaar worden de plannen voor 2014 gepresenteerd. Eerst wordt een voorstelronde gehouden, omdat er nieuwe leden en oude bekenden onder de aanwezigen zijn. De voorzitter staat stil bij het overlijden van Jans Koops, in mei jl., een zeer gewaardeerd bestuurslid. Zijn grootste verdienste was zijn inspanning voor een betere samenwerking van de NPV met de Fruithof. Het heengaan van deze aimabele man is een groot verlies voor zowel de Fruithof als de NPV.

Penningmeester Heim Nagelhout licht de begroting voor 2014 toe. Er is een reëel aantal leden van 775 begroot. Voor promotie is eenmalig 10% van de begroting uitgetrokken. Hiermee wordt promotie door regiovertegenwoordigers bedoeld. Alleen boeken, geen gereedschap. Voor de jubileumviering is 5000 euro begroot. Zie hiervoor agendapunt 9. Zie voor de uitgaven voor reiskosten agendapunt 7 Voorstel reiskostenvergoeding. Onder de post ‘betalingsverkeer’ vallen de bankkosten en de kosten voor de contributienota (drukker, porti). ‘Kosten bestuur’ hangen samen met 2 x een ALV. De webmaster en de boekhouder krijgen een vrijwilligersvergoeding voor hun activiteiten voor de NPV. De kosten voor het Bataviabeheer vallen niet onder de post ‘Kosten collectiebeheer’. Op de eerstvolgende bestuursvergadering is dit een agendapunt. De kosten voor het collectiebeheer vormen 20% van de begroting, zoals vastgelegd is in de samenwerkingsovereenkomst met de Fruithof. Hierin staat ook dat voor 1 oktober vergaderd moet worden. De voorzitter zal zich hier volgend jaar aan houden. De balans kan pas gepubliceerd worden bij de jaarrekening in april, na afloop van het kalenderjaar.

rd e

gi

sc

De dag bestond uit een huishoudelijk gedeelte van 10.00 tot 12.00 uur en de Ledendag. Men kon de Oogstmarkt vergeten fruit bezoeken, die samenviel met de sappersdagen op de Fruithof. Er was van alles te zien en te proeven.

N

Locatie: Fruithof, Frederiksoord.

1989

Aanwezige bestuursleden: Charley Erkens, Nico Hovinga, Roelf Koning, Marianne van Lienden (notulist), Heim Nagelhout, Marcel Tross. Aanwezige leden: Auke Kleefstra, Teun Kooistra, Ankie Kors, Lilli Labouchere, Harrie van Noort, Marten Pelleboer, Janne Thijms, Toos Verdouw, Fré Völlink, Stieneke van der Wal. Later komen binnen: de heer en mevrouw Tersteeg, Ad Dijkshoorn, C. van der Zwaag.

4. Werkplan en begroting 2014 Voorzitter Charley Erkens presenteert het werkplan voor 2014. Het is een verdere uitwerking van de notitie Fris en Fruitig. Onderwerpen zijn: vernieuwing van het regiobeleid, verdere uitbouw van het documentatiecentrum tot een multimediacentrum, modernisering van het voorlichtingsmateriaal, het uitwerken van het collectiebeleid, de opzet van de nieuwe cursussen en het ontwikkelen van het beleid ten aanzien van ledencontact en ledenwerving. Alles wordt in samenwerking met de Fruithof gestalte gegeven. Met betrekking tot het collectiebeleid wordt opgemerkt dat het determineren van de aanwezige rassen in de Fruithof een kwestie van lange adem is. De afgelopen 2 jaar zijn er goede resultaten geboekt. Het is nog niet mogelijk met een complete lijst te komen. Marten zal een verslag schrijven van zijn vorderingen in Pomospost. Collectiebeleid houdt ook in dat je je bijvoorbeeld bezighoudt met de vraag wat streekrassen zijn en wat je daarmee doet. De cursussen Ziekten en plagen…natuurlijk bestrijden en De aanleg van een boomgaard gaan volgend jaar draaien. Bij ledencontact staat streven naar verjonging van het ledenbestand centraal. Een positieve ontwikkeling is dat het aantal leden groeit dankzij de website. Nieuwe leden ontvangen de digitale Nieuwsbrief van de Fruithof.

lij ke Po m ol o

De naam Nederlandse Pomologische Vereniging was van de organisatie van fruittelers, nu NFO. Je krijgt er waarschijnlijk problemen mee. Eerst concentreren op noord, er is een goede relatie met POM Noord-Holland. 6. Collectiebeheer Dit agendapunt moet nog concreter gemaakt worden. Het schuift op naar de volgende ALV. 7. Voorstel reiskostenvergoeding Het voorstel van de penningmeester komt neer op een sobere reiskostenregeling. Het voorstel is om 10% van de jaarlijkse contributie te reserveren voor reiskosten. Na 1 jaar wordt de nieuwe regeling geëvalueerd. Er volgt een mondelinge stemming. Alle leden zijn voor. Korte pauze 5. Regiobeleid Er zijn enkele vacatures. De voorzitter geeft een samenvatting van de afspraken die er met de regiovertegenwoordigers gemaakt zijn. Taken en functies/rollen van de regiovertegenwoordiger: 1. Contactpersoon (feedback voor/met het bestuur) voor de provincie voor leden en andere belangstellenden. 2. Informatieverstrekker voor de provincie. 3. Informatieverzamelaar uit de provincie. 4. Coördinator ten behoeve van activiteiten in de provincie. 5. Kraamhouder samen met andere kraamhouders. 6. Regionale PR NPV- Fruithof. 7. A anleveren nieuws voor Pomospost (en Nieuwsbrief). 8. Contactpersoon voor regionale organisaties (Landschapsbeheer). 9. Opbouwen van een regionaal netwerk. Er ontstaat een discussie over de N van NPV: Noordelijk of Nederlands? De NPV begint meer nationaal te worden: meer dan de helft van de leden komt uit de rest van het land. De volgorde is: 1. Groningen, 2. Drenthe, 3. Gelderland, 4. Overijssel.

8. Bestuursverkiezing Afvaardiging van de Fruithof in het NPV-bestuur. Kandidaat als afgevaardigde van het Fruithof-bestuur is Jan Willem van Nugteren; de plaats van een tweede afgevaardigde is vacant. De bestuursverkiezing gebeurt schriftelijk. Teun Kooistra en C. van der Zwaag tellen de 19 stembriefjes (één aanwezige is toehoorder). De uitslag luidt: voor: 16, tegen: 2, blanco: 1 waarmee Jan Willem van Nugteren gekozen is in het bestuur van de NPV. 9. Viering jubileum NPV 1989-2014 Er wordt gedacht aan een themanummer van Pomospost. Rond de fruittentoonstelling Souvenirs van Eeuwen volgend jaar kan iets feestelijks gedaan worden. Ideeën van leden zijn welkom. Een symposium op de vrijdag voor SvE wordt geopperd. De redactie van Pomospost wordt uitgenodigd op de komende bestuursvergadering om over een jubileumnummer te brainstormen. 10. Rondvraag Er wordt gevraagd of de NPV contact gehad heeft met Bennie Giesen van Fructus in Doesburg, die stopt als hij geen opvolger kan vinden. De voorzitter heeft 4 keer geprobeerd hem te bellen en heeft zijn best gedaan, maar het is helaas niet gelukt iets af te spreken. De najaarsvergadering wordt zeer gewaardeerd door een paar leden die door drukke werkzaamheden nooit een ALV in het voorjaar kunnen bijwonen. Er is ook veel lof voor Pomospost en complimenten voor de redactie. 11. Sluiting van de najaars-ALV De voorzitter bedankt de aanwezigen voor hun bijdrage aan de vergadering en sluit de ALV om 12.00 uur precies. De aanwezigen hebben zin om de Oogstmarkt vergeten fruit te bezoeken.


9

Jaarverslag 2013 De samenwerkingsovereenkomst tussen NPV en Fruithof is in 2013 in werking getreden. Wederzijdse bestuursleden zijn benoemd. Regiosturing: op 16 februari en 12 juni werden bijeenkomsten gehouden met de regiovertegenwoordigers, respectievelijk in Elburg en Nagele. Niet alle regio’s hebben een regiovertegenwoordiger. Collectiebeleid: Tamme Katuin en Marcel Tross trachten dit beleid vorm te geven in samenhang met het determinatieprogramma. De ALV van 6 april werd aangevuld met een bezoek aan de voormalige Tuinbouwschool en de daarbij behorende tuinen. De gebouwen bieden thans onderkomen aan en werkterrein voor gehandicapte jongeren. Ook dit jaar werd een tweede ALV gehouden en wel op 19 oktober, in combinatie met een ledendag, de Oogstmarkt Vergeten Fruit en sap-persdagen. Daarnaast waren er dit jaar verschillende manifestaties waaraan het bestuur heeft deelgenomen, namelijk Europom in Hamburg en de Internationale Kwekerijdagen in Bingerden. Verdere vermelding verdient onze aanwezigheid op de Appeldag in de Tropische kas in Beetsterzwaag en bij de feestelijkheden op 13 december van POM Noord-Holland. Door de ziekte en het overlijden van Jans Koops werd het bestuur voor een krachtproef gesteld. Jans was niet alleen een kundig bestuurder, maar met zijn vrouw Jannie deed hij ook de hele administratie van de NPV. Wij missen hem zeer. Gelukkig hebben we Stieneke van der Wal bereid gevonden de administratie over te nemen, zij het in een wat gewijzigde vorm.

De vernieuwde website bevat steeds meer informatie over het wel en wee van de NPV. Agenda’s en verslagen van alle vergaderingen zijn hierop te vinden. Veel informatie bevat ook de vernieuwde bibliotheek, die nu op de Fruithof is ondergebracht en onder leiding van Marianne van Lienden verder wordt uitgebouwd. De familie Koops heeft de boekenverzameling van Jans in bruikleen afgestaan aan NPV/Fruithof. Het ledenbestand van de NPV ontwikkelt zich gunstig. Er hebben zich 41 nieuwe leden aangemeld, merendeels via de website. Er waren 25 opzeggingen. De bestuurssamenstelling is nagenoeg ongewijzigd. Naar een opvolger van Jans Koops wordt nog gezocht. J.W. van Nugteren neemt namens de Fruithof deel aan het bestuur van de NPV. Heim Nagelhout en Marcel Tross vertegenwoordigen de NPV bij de Fruithof. In 2014 bestaat de NPV 25 jaar. De voorbereiding van dit lustrum is gestart i.s.m. met de redactie van de Pomospost. In de Pomospost zal uitgebreid aandacht worden besteed aan de voorbije 25 jaar. Op 7 december is het bestuur bijeen geweest om beleid voor de toekomst uit te stippelen. G. Brouwer heeft een uitgebreide beschouwing gegeven over het masterplan van de gemeente Westerveld en de rol die NPV/Fruithof hierin kunnen spelen. Belangrijke elementen van bespreking waren collectiebeleid en determineren, alsmede de precisering van taken binnen het bestuur. Nico Hovinga, secretaris

Vacatures bestuur Binnen het bestuur zijn er op dit moment nog twee vacatures. Zijn er onder de leden of eventueel daarbuiten nog mensen die bij de NPV tot het bestuur willen toetreden? U bent van harte welkom! Graag contact opnemen met de voorzitter, Charley Erkens, tel. 0317-350634, e-mail [email protected] of de vicevoorzitter,

PV2014 he

Ve re n i gi n g

N

oo

rd e

gi

sc


1989

10

N

Tamme Katuin, tel. 0527-653699 of 06-30607113, e-mail [email protected].

lij ke Po m ol o

Beleidsdag 2013

Op 7 december was het bestuur de hele dag bijeen om te discussiëren over verschillende beleidszaken.

Masterplan gemeente Westerveld ’s Ochtends hield gastspreker Gerard Brouwer, voorzitter van Stichting Fruithof Frederiksoord, een presentatie over de toekomst van de Stichting De Tuinen van Frederiksoord. De gemeente Westerveld waar Frederiksoord onder valt, is bezig met de ontwikkeling van een masterplan voor de regio. Dit masterplan kan een positieve uitwerking hebben op de Tuinen van Frederiksoord, de overkoepelende stichting waarin het Corso Frederiksoord, de Stichting Fruithof Frederiksoord en de Gehandicaptentuin ondergebracht zijn. Het plan houdt de stimulering van de economische activiteit en revitalisering van de regio in, waaraan de 3 bovengenoemde stichtingen een grote bijdrage kunnen en willen leveren, met als gevolg een groter bestaansrecht en grotere zekerheid voor alle partijen. De 3 stichtingen hebben verschillende wensen: zoeken naar meer doelgroepen, bieden van meer activiteiten op de terreinen voorlichting, educatie, dagopvang, scholing van laagopgeleiden/werklozen (mbo-niveau 1 en 2) en recreatie en toerisme. Zij willen hun activiteiten onderling beter afstemmen, verbinding maken met de directe regio en meer draagvlak krijgen van de Maatschappij van Weldadigheid (verpachter van de grond), gemeente en provincie. De Fruithof streeft naar: • Grotere opbrengst uit verkoop van fruit en sap door betere organisatie van de verkoop en marketing. • Subsidiëring door overheden i.v.m. het beschikbaar

stellen van de tuinen als opleidingsplaats/dagbesteding. • Vergoeding van opleidingsorganisatie/scholen voor het beschikbaar stellen van de Tuinen. • Extra opbrengsten uit de kwekerijen van de Gehandicaptentuin en de Fruithof. • Meer tijd van de vrijwilligers voor specifiek onderhoud van de boomgaard. • Vergoeding van het werk van de coördinator en ondersteunende activiteiten van vrijwilligers. • Betere toegankelijkheid van de Tuinen, meer ruimte voor de NPV-Fruithof-bibliotheek en andere voorlichtende en wervende activiteiten. In het kader van de samenwerking tussen de NPV en de Stichting Fruithof Frederiksoord (zie het convenant) moet de NPV op de hoogte worden gebracht van de ontwikkelingen met de Tuinen van Frederiksoord. De NPV wil meedenken over de kansen voor zichzelf en kan als ondersteunende organisatie garanties vragen voor continuïteit en behoud van de collectieboomgaard en meer mogelijkheden voor bijeenkomsten en workshops. Afgesproken wordt dat Charley Erkens het belang van de NPV zal vertegenwoordigen bij de ontwikkeling van de plannen en dat hij, ook na zijn aftreden als voorzitter, het bestuur als bestuurslid zal blijven informeren over de ontwikkelingen ten aanzien van het plan.

Jubileumjaar Er wordt gediscussieerd over een jubileumappel. Twee rassen worden genoemd: Lunterse Pippeling en Glorie van Holland. Glorie van Holland krijgt de meeste stemmen: de naam spreekt de aanwezigen aan en het is een POMOSPOST VOORJAAR 2014 |

11

Katuin heeft de specialisten L. Duijts en J. Woltema gevraagd of zij hun kennis en ervaring weer met de NPV willen delen en willen meedoen aan de nieuwe determineercursus van de NPV. Maar zij hebben helaas aangegeven hier geen medewerking aan te willen geven, terwijl de NPV hun kennis echt nodig heeft. 12


De verdeling wordt nu: Regiobeleid: Tamme Katuin (vice-vz.) en Roelf Koning (best.) Externe contacten: Tamme Katuin Projecten: Determineren, collectiebeleid: Tamme Katuin, Marcel Tross (best.) Ledencontact/werving: Nico Zus-Hovinga (secr.), Roelf Koning Ledenadministratie: Nico Zus-Hovinga, Heim Nagelhout (penn.) Cursussen Heim Nagelhout Voorlichting/verkoop/pr Marianne van Lienden (best.) Verder heeft Marianne de verantwoordelijkheid voor de website, de bibliotheek en Pomospost, Jan-Willem van Nugteren is de vertegenwoordiger vanuit De Fruithof, Marcel Tross is afgevaardigde naar de Fruithof en Charley Erkens gaat de NPV vertegenwoordigen in het overleg over De Tuinen. Verslag: Marianne van Lienden Foto’s: Marten Pelleboer


Katuin is in het ontstaan van de NPV gedoken om de kwestie van de Vrienden van het Oude Fruit, verzameld rond Duijts en Woltema, te duiden. De NPV is voortgekomen uit de liefde van een clubje mensen voor oude appelsoorten. Erachter ligt een veel groter doel dat over de hele wereld, vanaf de FAO tot bij onze oosterburen, goed opgepakt wordt, namelijk de ontwikkeling van appelsoorten die de mensheid in tijden van voedselcrisis kunnen voeden, d.w.z. het in stand houden van een levende genenbank op het gebied van appels. Om als vereniging goed te kunnen werken aan de realisering van dit doel moet de NPV een goede structuur hebben en moeten kennisvergaring en –overdracht op het gebied van de pomologie centraal staan.

De veranderingen in de portefeuilles in 2014 zijn: nieuwe voorzitter en vicevoorzitter kiezen op 5 april a.s., de portefeuilles regio en extern gaan naar Tamme Katuin en voor de portefeuilles projecten, cursussen, voorlichting, verkoop en pr moeten weer duo’s compleet gemaakt worden. Er is nog steeds een vacature in het bestuur. Het bestuur mist een 2de vertegenwoordiger van de Fruithof.

N

oo

he

Voorbeelden van cursussen heeft hij in het buitenland gevonden, in Duitsland en Zwitserland. Hij komt tot de conclusie dat de nieuwe determineercursus in een apart ‘instituut’ ondergebracht kan worden, dat door het bestuur benoemd wordt en dat de determineercommissie gaat heten. Het zal niet op één dag ontwikkeld kunnen worden, de NPV zal stap voor stap naar professionaliteit toe moeten werken, volgens de bottom-up-gedachte. Het vervolg kan er als volgt uitzien: een ervaren pomoloog krijgt een boomgaard als praktijkgedeelte waar hij met zijn cursisten naartoe gaat om te determineren. Dat kan overal zijn, in de Fruithof, of in een boomgaard in de regio.

Er is nog veel te doen: • Vernieuwd regiobeleid. • Verdere uitbouw documentatiecentrum. • Vernieuwing voorlichtingsmateriaal. • Uitwerking collectiebeleid. • Opzet nieuwe cursussen: Ziekten en plagen, Aanleg boomgaard en Determineren. • Ontwikkeling beleid ledencontact en ledenwerving. Uiteraard alles in samenwerking met de Fruithof.

rd e

gi

sc

Tamme Katuin presenteert ’s middags zijn beleidsstuk over het determineer- en collectiebeleid. Hij wil antwoord krijgen op twee vragen: wat wil de NPV: een ‘ouderwetse’ determineercursus, zoals die van 2008 met de appels op tafel, voor de beginner, en hoe denkt de NPV over het vervolg?

Werkplan en portefeuilleverdeling

N

Collectiebeleid en determineren

In het ochtendgedeelte kwam al naar voren dat de collectieboomgaard De Fruithof de kernactiviteit en het bestaansrecht van de NPV is. De voorzitter van de Fruithof sprak daar de wens uit dat de NPV een goed collectiebeleid zal ontwikkelen. Het collectiebeleid is een losstaande activiteit van het bestuur en de verantwoordelijkheid van het NPV-bestuur. De determineercommissie is de informatiebron voor het te ontwikkelen beleid, omdat de determineerders de verschillende gekwalificeerde boomgaarden kennen.

1989

goede en smakelijke appel. NPV-leden die kunnen enten en professionele telers van fruitbomen moeten ingelicht worden over de jubileumappel, zodat ze de kans krijgen voldoende bomen te enten, want er komt zeker vraag naar. Zij krijgen een brief met informatie over de jubileumappel. Er wordt een pomologisch artikel over de jubileumappel in de voorjaarsuitgave van Pomospost geplaatst. Er komt een landelijke pr-campagne met persbericht om de NPV en de jubileumappel (met teeltadvies) onder de aandacht van een groot publiek te brengen. De Fruithof biedt aan te zorgen voor voldoende appels voor de verkoop tijdens de fruittentoonstelling Souvenirs van Eeuwen in oktober en wil de Glorie van Holland enten en verkopen. Er worden ansichtkaarten met een foto van de jubileumappel meegestuurd met Pomospost. In de zomer verschijnt een extra uitgave van Pomospost, het jubileumnummer.

lij ke Po m ol o

Regionale werkgroep in Gelderland

Activiteiten Fruitgroep Achterhoek verzameling oude rassen appels en peren in de boomgaard van de camping/recreatieboerderij heeft staan. Onder deskundige leiding van Hennie zelf konden we twee stadia in de ontwikkeling van heel bijzondere rassen aanschouwen.

Jo Tragter, Frank Koskamp en Cees Hartveld bestuderen appels en peren te Meddo.

Met enkele mensen waren we op 28 september op een ‘Obsttag’ van Kreislehrgarten Steinfurt aanwezig. ‘Gärtnermeister’ Klaus Krohme leidde ons met veel enthousiasme rond in een grote boomgaard waar, naast een verzameling oude rassen, nieuwe rassen beproefd werden op allerlei onderstammen en met verschillende leidsystemen. Het is eigenlijk meer een proefstation maar zeer de moeite waard om te bekijken.

Op 19 augustus waren we te gast bij Jo en Gerrit Tragter te Geesteren waar we een tiental pruimensoorten konden bekijken en ook een aantal proeven. We werden verwelkomd met een overheerlijke pruimentaart. Daarnaast hebben onze gastheer en gastvrouw een boomgaard met veel soorten appels en peren waarvan de eerste soorten ook rijp waren. Vervolgens waren we 5 en 24 september te gast bij de familie Pardijs te Vorden waar Hennie Rossel een grote

Op 19 oktober verving ik Ria Olijslager als informante voor de NPV op de sap-persdag bij Gert Smits in de Heurne. Hier werd een redelijk aantal appels voor determinatie aangeboden. Samen met een aantal appels die ik uit het aanbod voor de sap-pers selecteerde en wat onbekende appels uit eigen boomgaard ben ik op een morgen naar Hennie Rossel getogen en hebben we deze appels van een naam voorzien. Het resultaat hiervan was dat ik een verzameling van 30 appels met naam had en zo ook een 15-tal peren. En dat was vervolgens de moeite waard om ons clubje uit te nodigen voor een studie- en determineermiddag bij mij thuis. En dat gebeurde op 26 oktober. Helaas lieten wat mensen afweten, maar het was toch wel bijzonder om rassen als Birnformiger Apfel, Hollandse Bellefleur (Spaans zuur), Knolappel (Pediesen), Neuer Berner Rosenapfel en Roter Ananasapfel (Wienappel) te kunnen tonen (en proeven). En bij de peren de Oranjepeer en de Fondante Thirriot. 4 november 2013, Cees Hartveld

Aardbeien zitten bomvol vitamine C! In de zomer zijn er weer volop aardbeien te krijgen. Geniet ervan en bovendien: ze zijn supergezond. Aardbeien heten niet voor niets zomerkoninkjes. Per 100 gram bevatten ze meer vitamine C dan een sinaasappel! Vitamine C is een alleskunner onder de vitamines. Het is bijvoorbeeld goed voor de weerstand en voor een gezonde huid. En vergeet niet dat de aardbeien uit eigen tuin beter smaken dan die uit de winkel, want die zijn vaak te vroeg geplukt en nog niet goed rijp, dit omdat ze stevig moeten zijn voor het vervoer. Aardbeien zijn verkrijgbaar in juni en juli. POMOSPOST VOORJAAR 2014 |

13

Nieuws van het documentatiecentrum In de afgelopen maanden zijn weer enkele schenkingen gedaan: • Charley Erkens heeft de bibliotheek twee boeken geschonken, Gezond fruit, Bayer Chemie, 155 blz. en Georg Vukovits, Die wichtigsten Obstkrankheiten, Leopold Stocker Verlag, Graz/Stuttgart 1992. • Pieter Boekhout stuurde in december het Handboek Fruitteelt 2014/15 toe. • Op het moment dat ik dit schrijf, is de boekbinderij in Amsterdam druk bezig met het in de band zetten van 15 jaargangen Fruitteelt. Drie jaargangen van het weekblad konden helaas nog niet ingebonden worden wegens het ontbreken van 4 tijdschriften. Het gaat om de volgende nummers. • Op het symposium van de POMologische Vereniging Noord-Holland op 13 december gaf de directeur van het CGN, Bert Visser, een exemplaar weg van de Oranje Lijst, Wageningen UR, 47 blz. De gevers wil ik hartelijk bedanken. Op het moment dat ik dit schrijf, is de boekbinderij in Amsterdam druk bezig met het in de band zetten van 15 jaargangen Fruitteelt. Helaas konden 3 jaargangen van het weekblad nog niet ingebonden worden omdat er 4 tijdschriften ontbraken. Het gaat om de volgende nummers: 2000: nr. 9 en nr. 17, 2003: nr. 49, 2004: nr. 7. Wie is zo aardig om ze af te staan aan de NPV, zodat het documentatiecentrum straks beschikt over een zo goed als compleet naslagwerk over de fruitteelt in Nederland vanaf het begin van het blad in 1911?

oproep

oproep

oproep

Alleen jaargang 4 van 1914 ontbreekt dan nog. U kunt bellen naar tel. nr. 0593-562222 of een e-mail sturen naar [email protected]. Verzendkosten worden vergoed. Er ontbreken ook nog enkele nummers van Pomospost, Pomologia van de N.B.S. en Fructus, namelijk:

Pomospost Jrg. 1 (1990): alle 4 nummers, Jrg. 2 (1991): nr. 5, 6 en 7, Jrg. 3 (1992): nr. 1, 2 en 3, Jrg. 6 (1995): nr. 4.

Pomologia Jrg. 1 t/m 6 (1985 t/m 1990), Jrg. 10 (1994).

Fructus Jrg. 4 (1996): nr. 3 en 4, Jrg. 7 (1999): nr. 1, Jrg. 9 (2001): nr. 4. Het documentatiecentrum is geopend op de eerste woensdag van de maand. Plaats: de Fruithof, Frederiksoord. Tijd: 10.00 tot 15.00 uur. De boeken worden alleen ter inzage gegeven. Het is mogelijk kopieën te maken, tegen een kleine vergoeding. Leden kunnen de catalogus raadplegen op de website, binnenkort is hij weer up-to-date. Er is een papieren catalogus aanwezig in de bibliotheek. Marianne van Lienden, beheerder van het documentatiecentrum

oproep

oproep

oproep

oproep

oproep

Het documentatiecentrum zoekt nog 4 nummers van het weekblad Fruitteelt. Wie o wie kan ons eraan helpen? Het gaat om de volgende nummers: 2000: nr. 9 en nr. 17 2003: nr. 49 2004: nr. 7 Aarzel niet me te bellen of te mailen. Verzendkosten worden vergoed. Een welgemeend dankjewel, Marianne van Lienden, beheerder, tel. 0593 562222, [email protected]

oproep

oproep

oproep PV2014 Ve re n i gi n g

oproep

N

oo

he

oproep

rd e

gi

sc


oproep

N

14

oproep

1989

oproep

lij ke Po m ol o

Feest bij de POMologische Vereniging Noord-Holland

Op de zorgvuldig uitgekozen datum vrijdag 13 december 2013 vierde de POMologische Vereniging NoordHolland dubbel feest: het 10-jarige bestaan van hun collectieboomgaard in Middenbeemster en de 90ste verjaardag van Henk Houtman, mede-initiatiefnemer van de boomgaard aan de Volgerweg.

Daarna vond de onthulling plaats van een boombank en het planten van een Saffraanpeer. Op de herinneringsbank zijn twee plaatjes geschroefd ter herinnering aan Dirk Bor (in 2012 overleden) en Johan Mulder (in 2013 overleden). De twee vrijwilligers worden hiermee geëerd voor hun grote betekenis voor de vereniging.

De feestelijkheden begonnen om 11 uur ’s ochtends in de monumentale stolpboerderij van Anneke van Sijpveld en Jaap Bruin. Naast hun woonboerderij is door POM N-H een boomgaard met 333 fruitbomen aangelegd, aanvankelijk een deel van het subsidieproject van ‘De Groene Long’. De boomgaard wordt door vrijwilligers onderhouden. In de schuur achter het huis ligt een deel van het fruit gekoeld opgeslagen voor gebruik op tentoonstellingen.

De Saffraanpeer van de familie Balk in Blokker is helaas ter ziele, maar via een grote omweg is dit oude ras teruggekeerd in Middenbeemster. Een bijzonder verhaal is het: Anneke van Sijpveld las in een reisboek over een Saffraanpeer in Kaapstad waar ze haar dochter wilde opzoeken. Met een officieel verzoek om enthout is ze naar Kaapstad vertrokken. Daar heeft ze toestemming gekregen om drie enten van de naar zeggen 350 jaar oude perenboom uit de VOC-tijd te snijden. Dirk Bor en Henk Houtman kweekten ieder een hoogstam op.

Marten Pelleboer overhandigt het verjaardagscadeau van de NPV aan Henk Houtman.

Henk Houtman plant de zelf opgekweekte Saffraanpeer op een bijzondere plek.

Marten Pelleboer en ondergetekende bevonden zich onder de genodigden. Wij werden hartelijk verwelkomd met koffie en een appelbol met een Stichtse Bellefleur, een heerlijke creatie van een van de vrijwilligers die lid is van de commissie POM Culinair. Bij een dag als vandaag past een traktatie die 100 jaar geleden al veel gegeten werd. Bellefleuren worden nog steeds gebruikt in appelbollen, omdat ze hun ‘beet’ houden na het bakken in de oven. De oude Goudrenet (Schone van Boskoop) is hier ook geschikt voor, maar de moderne niet: deze wordt snel zacht bij verhitting. Voordat we de boomgaard in liepen, liet Cees Vroegop, voorzitter van POM N-H, een ingelijste oude foto zien van de Saffraanpeer die drie generaties geleden in de boomgaard van de familie Janny Balk in Blokker stond.

Henk Houtman plantte hem nu, op zijn verjaardag, op een opvallende plek in de collectieboomgaard. Het is voor hem een aanleiding om stug door te gaan, op naar de volgende mijlpaal. Dat is uiteraard de viering van de eerste oogst, maar ook het determineren van de peer aan de hand van de vruchten die eraan komen. Het namelijk niet bekend of het de Zomer-, Herfst- of Wintersaffraanpeer is (zie de Lente POM 2012 en Pomospost, winter 2013). Er was nog net tijd genoeg voor een korte rondleiding door de boomgaard, verzorgd door Henk Houtman, want om 12 uur werd het gezelschap in het clubhuis van de golfbaan Beemster verwacht voor de lunch. Daar bood Marten Pelleboer de jarige het cadeau van de NPV aan, een loep die 30 keer vergroot. Het middagprogramma bestond uit een symposium, waarvan verslag gedaan zal worden in de volgende Pomospost. Marianne van Lienden Foto’s: Marten Pelleboer


15

Winterboschfestijn Frederiksoord Op 25 november jl. hield het museum de Koloniehof in Frederiksoord voor het eerst een Winterboschfestijn in en rond het museum in het bos. Een unieke gelegenheid voor de Fruithof om zich weer eens in de omgeving te presenteren. Dit keer lag de nadruk op de gepasteuriseerde, vacuüm verpakte, 3 literpakken appelsap. Deze zijn nieuw in ons assortiment en kunnen nog wel wat naamsbekendheid gebruiken. Uiteraard hadden we ook appels en peren bij ons en gaven we uitleg over wat de Fruithof vertegenwoordigt en werden de mensen op de hoogte gebracht van onze cursussen. Midden in het sfeervolle bos stond een prachtig houten chaletje voor ons dat mooi werd ingericht door Inge, Kees en Agnes en met kratten appels en peren werd omlijst. Inge werd ‘s middag afgelost door Janne. Om belangstellenden te lokken hadden Agnes en Kees een mooie Russische Bras Samowar meegebracht, waarin appelsap met enkele kruiden verwarmd werd zodat

er ook geproefd kon worden. Uiteraard kon ook de appelsap geproefd worden. Mea en Agnes hadden appelcake gebakken en er stonden appelvogels op tafel. We vonden het opmerkelijk dat er al aardig wat mensen waren die onze appelsap hadden gekocht op andere locaties. Er was dus al wel enige bekendheid met dit nieuwe product. Het sloeg goed aan, want we waren aan het eind van de dag door onze voorraad pakken heen. Ook zijn er aardig wat appels en peren verkocht. Leuk om te merken dat mensen vooral de onbekende rassen wilden uitproberen, want onder andere de Gieser Wildeman kenden ze nu al wel. Al met al een gezellige en geslaagde dag, met hulde aan het museum die de organisatie goed voor elkaar had. Het zag er heel gezellig uit met veel vuur en lichtjes en het bezoekersaantal van ongeveer 1300 mensen was een mooie score. Chapeau. Gieny Meester

Lentefair In het weekend van 10 en 11 mei a.s. organiseert het Dagblad van het Noorden de Lentefair. Plaats: de Fruithof en de Gehandicaptentuin, Frederiksoord. Openingstijden op beide dagen: 10.00 - 18.00 uur. Het programma staat half april online, www.dvhnlentefair.ndcmediagroep.nl

PV2014 he

Ve re n i gi n g

N

oo

rd e

gi

sc


1989

16

N

Kijk ook eens op deze websites: www.fruithof-frederiksoord.nl, www.gehandicaptentuin.nl

lij ke Po m ol o

POMOLOGIE De Jubileumappel van de NPV

Glorie van Holland Het bestuur heeft de Glorie van Holland uitverkozen tot de Jubileumappel van de NPV. Deze appel met zijn fraaie naam verdient het om uit de vergetelheid gehaald te worden.

Herkomst In 1932 werd de appel Glorie van Holland, aanvankelijk Gloria de Hollande genoemd, aan de Landelijke Keuringscommissie voor Zaailingvruchten aangeboden door A. Langendoen Jzn uit Rockanje. De appel kreeg het certificaat 1e klas. Daarbij deelde Langendoen mee dat de appel zo’n vijftig jaar daarvoor, rond 1880 dus, als zaailingvrucht was gewonnen door Hazelbach te Rockanje. In de literatuur wordt ook de naam Hazelbag, Haselbag en Hasselbach gebruikt. Maar omdat er in Rockanje in die tijd alleen een familie met de naam Hazelbag voorkwam, zal de juiste naam van de vinder Hazelbag zijn. Ene Marinus Hazelbag Jzn, geboren in 1842, was toen de enige tuinder met de naam Hazelbag in Rockanje. Hij zal de vinder van de appel geweest zijn. Dat in Rockanje een goede zaailingappel werd gevonden is niet zo vreemd. Het uitgestrekte binnenduingebied bij Rockanje en Oostvoorne was zeer geschikt voor groente- en fruitteelt. De zavelgronden waren gunstig, het klimaat was mild en de nabijheid van de zee gaf minder vorstschade. Daar lagen dan ook de oudste boomgaarden van de Zuid-Hollandse eilanden. Er waren veel kleine tuindersbedrijven en ook landarbeiders hadden er een moestuin met boomgaardje bij hun kleine huisjes. Vooral na de aanleg van het kanaal door Voorne in 1839 werd de haven van Hellevoetsluis bereikbaar en konden de telers hun fruit aan de grote steden leveren en

groente- en fruitteelt kwam in deze streek tot grote bloei. Een kweker in Rockanje, waarschijnlijk uit de familie van bovengenoemde Langendoen, had de Glorie van Holland veredeld en in de regio verspreid. Al snel kwam de appel in Rockanje en omgeving vrij veel voor en werd daar beschouwd als een van de beste appels. Na de landelijke bekroning werd de appel in het midden van de twintigste eeuw in heel Nederland aangeplant. In Zeeland is hij enige tijd de

favoriete appel geweest. Na 1968 verdween hij uit de rassenlijst voor fruitgewassen en werd hij niet meer aangeplant. De voordelen van de Glorie van Holland waren het aantrekkelijke uiterlijk, de grote vruchtbaarheid en de lekkere smaak. Hij kon op den duur niet concurreren met de Cox’s Orange Pippin en met de Goudreinette. De kwaliteit van de vrucht was minder dan die van de Cox’s Orange Pippin, de prijs en de houdbaarheid waren minder dan die van de Goudreinette. Daarbij kwam ook nog de vatbaarheid voor kanker. Hierdoor is het ras in de zePOMOSPOST VOORJAAR 2014 |

17

ventiger jaren uit de belangstelling geraakt.

De appel De vrucht is meer plat dan hoog, middelgroot. Hij is eerst lichtgroen en bij rijpheid hoofdzakelijk fraai geel gekleurd met aan de zonzijde rode strepen en vlekjes. De vrucht is zeer regelmatig gevormd. De vrij grote, half open kelk zit vrij diep en is door kleine ribjes omgeven. De dunne steel is middellang en diep ingeplant. De schil is iets stervormig beroest rondom de steel. Het kleine klokhuis is matig met pitjes bezet. Het vruchtvlees is knappend, zachtzuur en aromatisch. Relatief rijk aan vitamine C. De kwaliteit als hand- en moesappel is goed.

De boom De boom was in Rockanje, gelegen achter de duinen, vrij gedrongen van vorm. Men dacht dat dit kwam door de invloed van de zeewind, maar ook in andere gebieden wordt de boom niet groot. Hij blijft als hoogstam relatief klein met een dicht bebladerde, bolvormige kroon. De boom groeit de eerste jaren vrij sterk en maakt stevig hout. Het vruchthout is kort. Op latere leeftijd wordt door de grote vruchtbaarheid de groei minder sterk, terwijl de vorming van vruchtknoppen gemakkelijk blijft plaatsvinden. De boom draagt op jeugdige leeftijd, is zeer vruchtbaar en blijft regelmatig dragen. Hij heeft met andere woorden weinig last van beurtjaren. Regelmatige snoei is bij oudere bomen nodig, anders blijven de vruchten te klein.

en kan door een groot aantal rassen bestoven worden. Omgekeerd bestuift hij ook veel andere rassen. De kleur van de bloesem is wat flets en neigt naar geel.

Pluktijd en bewaring Omdat de appel al snel in de zomer zijn kleur krijgt, wordt hij vaak te vroeg geplukt. Te vroeg geplukte vruchten blijven smakeloos. Er is ook veel vroege val. Deze vruchten die te vroeg vallen, hebben vaak een beschimmeld klokhuis en zijn onbruikbaar. Dat is geen probleem, want de boom draagt zo rijk dat er voldoende fruit overblijft. De pluktijd is half september en dan is de appel nog hard en zonder aroma. Pas na een paar weken bewaring komt het aroma vrij en krijgt de appel zijn heerlijke smaak. Hij is dan tot december te gebruiken als hand-

en moesappel, daarna gaat de smaak snel achteruit.

Ziekten en beschadigingen De boom was op de zandgronden van Rockanje zeer gezond, maar hij bleek al gauw minder geschikt voor zware, natte en koude gronden. De groei blijft daar achter, de boom is dan erg ziektegevoelig en krijgt veel last van vruchtboomkanker. Vooral jonge bomen moeten op kankerplekken gecontroleerd worden. Deze plekken moeten direct weggesneden worden. Oudere bomen groeien door de kanker heen. Bij oudere bomen komt de virusziekte ruwschilligheid voor, waardoor roestplekken op de schil komen waarin barstjes zitten. Soms zijn grote delen van de schil aangetast met gebarsten roest. Die appels blijven dan bovendien te klein. Grote

Bloei

PV2014 he

Ve re n i gi n g

N

oo

rd e

gi

sc


1989

18

N

De bloei is middentijds. De Glorie van Holland levert goed stuifmeel

lij ke Po m ol o

vruchten en vruchten van jonge bomen krijgen vaak last van stip. Voor schurft, bloedluis en meeldauw is de Glorie van Holland niet vatbaar.

Bestuiving en aanplant De Glorie van Holland is niet zelfbestuivend, maar bloeit middentijds, tegelijk met veel andere soorten en met sierappels, zodat de bestuiving weinig problematisch is. Hij kan in elke vorm gesnoeid en op elke onderstam geënt worden, behalve op M9, deze is te zwak. Op een sterke onderstam is een afstand van 8 meter van andere bomen voldoende. Doordat het vruchthout kort is, en flink terug gesnoeid kan worden, terwijl er voldoende opbrengst blijft, is hij ook geschikt als leiboom.

Conclusie De Glorie van Holland is een prima hand- en moesappel. Hij komt nog regelmatig voor in oude boomgaarden en wordt door de eigenaren zeer gewaardeerd. De appel verdient op lichtere gronden nog altijd een bredere verspreiding. Daar is het een van de beste appels. Ook op niet te zware kleigrond en op rivierklei voldoet hij nog. In ieder geval moet de

ontwatering van de grond goed zijn, dan is het zeker de moeite waard om Glorie van Holland aan te planten. Hij heeft voordelen boven andere appels die lichte gronden vragen. De boom blijft kleiner dan die van de Notarisappel en persoonlijk vind ik de appel lekkerder dan de Notaris. En het uiterlijk is aantrekkelijker

dan dat van de Lemoen en de Lunterse Pippeling, terwijl hij een vergelijkbare smaakkwaliteit heeft. Jan Veel

De Goudreinette te oud? In Nederland spreken we meestal over de Goudreinette, maar in de meeste andere landen hebben ze het over Boskoop. In het verleden is nogal eens negatief over dit ras geschreven, vooral in Nederland. De voorlichters zagen er geen heil meer in. Het ras was te oud, versleten en er waren veel betere rassen op de markt. De eigenschappen van moderne appelrassen werden bewierookt of in ieder geval goedgepraat of -geschreven. Andere appels dan de Goudreinette zouden even

goed voor de moes geschikt zijn of voor appelbollen.

in de handel en alleen nog bij een liefhebber verkrijgbaar.

Over het hoofd gezien werden de drie belangrijkste eigenschappen van de Goudreinette. Men kan hem bakken, koken en hij voldoet uitstekend als handappel. Geen enkel modern ras is voor deze drie doeleinden geschikt. Wel zijn er andere oudere rassen met vergelijkbare kwaliteiten, zoals de Blenheim Reinette, Lemoenappel en Lunterse pippeling, maar die zijn niet meer

Jan Veel


19

Country Winery

Voor verkoop van: * Resistente & bijzondere druivenplanten. * Bijzondere fruitplanten & oude fruitrassen. * BirdGard & Birdchaser vogelverschrikkers. * Nederlandse wijnen & wijnproducten. * Wijnproeverijen & cursussen. * Zorgkwekerij. Jipkesbeltweg 42 Nijverdal - Hulsen. Tel. 0548-623657, Mobiel: 06-38780384 www.Countrywinery.nl E-mail : [email protected] Geopend: donderdag, vrijdag en zaterdag van 10. 00 tot 17. 00 uur

Vruchtboomkwekerij G. Snel

eigen kwekerij sind 1924

Snoeibedrijf De Boomgaard

Het adres voor al uw vruchtbomen breed assortiment ook in zware bomen oude rassen kleinfruit, bessen enz. persoonlijk advies Voor:  Deskundig snoeien van uw vruchtbomen  Hulp/begeleiding bij snoeien (ook voor uw tuin)  Snoeiadvies op maat  Advies en onderhoud erfbeplanting  Snoeicursus (individueel / groep)  Meer…. Huizerstraatweg 2 voor, Naarden telefoon: 035-5253712 / 06-22315559

bezoek onze website: www.fruitbomenkwekerij.nl

T.050-5281399 M.06-25191441 [email protected]

www.snoeideboomgaard.nl

VRUCHTBOMEN EN KLEINFRUIT biologisch - dynamische

KWEKERIJ DE VROLIJKE NOOT Oosterbutenweg 2 8351 GH Wapserveen tel / fax 0521– 321580 www.devrolijkenoot.nl

NL-BIO-01

skal 6148

PV2014

rd e

gi

sc

N

oo

he

Ve re n i gi n g

1989

20 | POMOSPOST VOORJAAR 2014

N

verkoop van november tot mei vrijdag en zaterdag van 9.00 - 17.00 uur overige dagen op afspraak

lij ke Po m ol o

Nogmaals saffraanperen In het winternummer staat een artikel over saffraanperen. Hier volgt nog een aardig gegeven. De Zomersaffraanpeer behoort tot de eerst geïmporteerde perenrassen in de USA. Het is ook het oudste gedocumenteerde perenras. In 1647 ontving Peter Stuyvesant, gouverneur van Nieuw Amsterdam, het latere New York, een jonge boom van de Bon Chrétien d’Eté (Zomersaffraanpeer) in een houten vat dat uit Holland was toegestuurd. De boom moest een herinnering aan hemzelf De oude perenboom van worden. Hij liet het boompje gouverneur Stuyvesant op in zijn boomgaard planten in een gravure uit 1861. de wijk die nu als Bowery (bouwerij) bekend staat. De boom groeide uitstekend, bleef als restant van de boomgaard over en stond op den duur midden in het centrum van New York op de hoek van 3e Avenue en 13e Street. Ze werd erg oud en gold op den duur als Peter Stuyvesant tree, een bezienswaardigheid. Na ruim twee eeuwen sneuvelde de inmiddels afgeleefde en holle boom, toen hij in

De Zomersaffraanpeer in New York op twee oude foto’s.

‘Untimely End of the Stuyvesant Pear-Tree’, ontijdig einde van de Stuyvesant-perenboom, krantenartikel 1866.

1866 na een botsing van twee paardenkarren omver werd gereden. In 1890 werd bij de plek van de boom een herinneringsplaquette geplaatst en in 2003 werd op de plek van de boom een jonge perenboom geplant, geen Zomersaffraan, maar een sierpeer.

Plaquette op de plek in New York waar de boom gestaan heeft.

cott Street, Danvers, Massachusetts. De boom heeft vier tornado’s doorstaan en heeft een ernstige aanslag van vandalisme in 1964 overleefd. Omdat het een zaailingpeer is, heeft hij zich regelmatig met nieuwe scheuten van onder uit de stam kunnen verjongen.

Veel entjes en pitten van de boom zijn in de loop van de eeuwen verspreid onder de Hollandse kolonisten in de Hudson Valley, die er bloeiende fruitteeltbedrijven ontwikkelden. Het is weliswaar het oudste gedocumenteerde geïmporteerde perenras in de USA, maar niet het oudst bekende. Dat is de Endicott pear, die al in 1632 in de VS groeide. Het is een zaailingpeer, waarvan de moederboom onbekend is. Het bijzondere aan deze boom is dat hij na meer dan 380 jaar nog leeft. Hij staat in Endi-

De oudste peer van de VS, de Endicott pear.


21

De Winterrietpeer en andere rietperen De Winterrietpeer behoort tot onze beste stoofperen. Hij doet in smaak niet onder voor de bekende Gieser Wildeman, maar heeft het voordeel dat de peren veel groter zijn en dus gemakkelijker te schillen. De peren zijn alleen wat minder lang te bewaren. Toch is de Winterrietpeer ten onrechte weinig bekend. In de pomologische literatuur komen we meer rietperen tegen. Ik vond een zestal namen van rietperen: Enkele Rietpeer, Dubbele Rietpeer, Dubbele Witte Zomerrietpeer, Herfstrietpeer, Winterrietpeer, Zomerrietpeer. De aanduiding ‘dubbele’ in de naam duidt op een grote peer, ‘enkele’ staat voor een kleinere peer.


Een derde verklaring zegt dat de kleur van de rijpe rietpeer lijkt op die van riet. Een vierde verklaring vinden we in Franstalige Belgische literatuur. Daar wordt geopperd dat PV2014 Ve re n i gi n g

22

Voor de naam rietpeer zijn vier verklaringen te vinden. De eerste is de bewaarmethode: in kuilen, uitgespreid op rietmatten. Een andere is dat de soort groeide in de buurt van rietrijke veenlanden en moerasgebieden. Hoewel de rietpeer alleen op lichte zandige grond gedijd, sluit het een het ander niet uit. De abdij van Egmond bijvoorbeeld lag op een zandig binnenduingebied, omgeven door natte gronden. Beschikbaarheid van riet in de omgeving maakte bewaring in rietmatten gemakkelijk.

N

oo

he

Rietperen stammen waarschijnlijk uit Nederland, al komen ze ook in Noord-Duitsland van oudsher voor. Rietperen werden vroeger soms rieperen genoemd en in Vlaanderen incidenteel riekperen. Ze behoren tot de oudste peren in ons land.

De naam rietperen

rd e

gi

sc

Herkomst

Reeds in 1488 werd in een aantekenboek van de abdij van Egmond melding gemaakt van rietperen. Knoop beschrijft in 1758 summier de Enkele en de Dubbele Rietpeer. In 1868 geeft de Nederlandsche Boomgaard een uitgebreide beschrijving van de Winterrietpeer en zegt dat deze sedert onheuglijke tijden in Nederland wordt geteeld en dat de herkomst onbekend is. Dittrich (in 1837) deelt mee dat de Zomerrietpeer uit Haarlem zou komen, zich beroepend op een ouder Garten Magazin, waarvan ik geen gegevens heb kunnen vinden. Enkele 18eeeuwse schrijvers beweren dat de rietpeer identiek zou zijn aan de Romeinse Pyrus signinum, maar zulke toeschrijvingen zijn niet te staven.

N

De Winterrietpeer is een prima stoofpeer en bakpeer en hij is ook geschikt om te drogen. De Enkele Rietpeer en de Zomerrietpeer zijn minder geschikt om te stoven omdat ze snel tot moes uiteenvallen.

Dubbele Rietpeer, afbeelding uit Pomologia, J.H. Knoop, 1758.

1989

Het aantal soorten is niet duidelijk omdat zowel de Zomerrietpeer als de Winterrietpeer ook het synoniem Dubbele Rietpeer kennen. En de rijptijden van de Herfstrietpeer en de Zomerrietpeer vallen samen, zodat dit waarschijnlijk dezelfde peren zullen zijn. Van de Dubbele Witte Zomerrietpeer heb ik behalve de naam verder geen gegevens kunnen vinden. Ik behandel daarom drie rietperenrassen: de bekende Winterrietpeer, de Enkele Rietpeer en de Zomerrietpeer.

lij ke Po m ol o

v.l.n.r. Dubbele Rietpeer, Enkele Rietpeer, Zomerrietpeer.

‘rietpeer’ een verbastering is van het Vlaamse Ruetpeer. Ruet betekent iets als kaarsvet, talk, smeer. Dat laatste zou verwijzen naar het fijne vruchtvlees zonder steencellen van de Zomerrietpeer, dat snel tot moes kookt.

Winterrietpeer (Synoniemen: Dubbele Winterjan, Gezegende, Grosse Poire de Roseau, Kraaipeer, Pannekoekpeer, Poire de Roseau, Roggebroodspeer, Seleepeer, Silesische peer, Sileziliepeer, Winter Kalebas, Winter Kraaipeer) Tot in de negentiger jaren van de vorige eeuw werd de Winterrietpeer beschreven in de officiële rassenlijsten waarin fruitsoorten werden behandeld die aanbevolen werden voor de teelt. Vermeld werd toen dat het een stoofpeer is van uitstekende kwaliteit en goede grootte, maar dat de peer door de handel om onbekende redenen niet werd gewaardeerd. • Grote, middelgrote vrucht, regelmatig en fraai peervormig gevormd, lang en buikig van onderen. De tamelijk ruwe schil is aanvankelijk groengeel en later egaal geelbruin tot dof grauwbruin gekleurd, met fijn kaneelvormig roest en grijze stippen overdekt. Soms is er aan de zonzijde een vage dofrode blos zichtbaar. • Het vruchtvlees is witgeel, fijn, vrij vast, niet stenig en enigszins rins van smaak. De open kelk heeft kleine blaadjes en staat in een kleine ondiepe holte. De steel

is ongeveer 4 cm lang, houtig, donker bruingrijs, iets gekromd, verdikt aan het einde, wat ingestoken en omgeven door wat bultjes. Het klokhuis is langwerpig ovaal, met kleine hokken en vaak onvolkomen zaden. • De peer is lang bewaarbaar, zoet en zéér aromatisch. Kookt rozerood. • Over het algemeen een sterke en gezonde soort op lichtere gronden, al is hij op natte gronden kankergevoelig en heef hij op beschutte standplaatsen last van takschurft. Ook wordt de vrucht soms snel beurs. Hij is gevoelig voor late nachtvorsten en is beurtjaargevoelig. • Matig sterke groeier. Vormt op goede niet te natte grond een grote piramidevormige opgaande boom met hangende takken. De blaadjes zijn groot, rond en toegespitst en hebben soms zeer lange steeltjes. De boom draagt over het algemeen matig. • De Winterrietpeer kan het beste op zaailing worden geënt. Opkweek als kleine boom op een zwakke kwee is mogelijk, maar werd afgeraden omdat er dan een tussenstam nodig was en omdat ervaringen met kwee-onderstammen beperkt waren. • De soort is zelfbestuivend. • half oktober en te gebruiken tot in februari.

Zomerrietpeer

ne St. Germain, Grosse Poire de Roseau, Grosse Rietbirne, Haselbirne, Hassel Birne, Herfstrietpeer, Holländische Riet Birne, Pannekoekpeer, Reed Pear, Rohrbirn, Ruytpeer, Saffer Birne, Saffran Pear, Schneevogt, Schilfbirn). • Grote en zeer slanke keukenpeer. Geelgroen, geheel bedekt met kaneelkleurig roest. Lijkt op de Winterrietpeer, maar is iets slanker, wat lichter gekleurd en de smaak is wranger. • Een zeer vruchtbare soort. • A ls stoofpeer ongeschikt omdat de vrucht snel tot moes kookt. Op de kermis van Zaandam waren pannenkoeken met stukjes zomerrietperen een traktatie. Men bakte de pannenkoeken met beslag erover aan twee zijden bruin. • Ook deze soort is erg kankergevoelig op natte gronden. • Pluktijd september en ongeveer drie weken te bewaren.

Enkele Rietpeer (Synoniem: Angobert simple, Einfache Holländische Rietbirne, Einfache Rietbirne, Petit Poire de Roseau, Petit Poire Suif) • De Enkele Rietpeer is wat kleiner dan de Zomerrietpeer, met dezelfde vorm en kleur en kwalitatief nog wat minder van smaak. • Ook dit is een septembervrucht, die slechts kort te bewaren is. Jan Veel

(Synoniemen: Angobert, Doppelte Rietbirne, Dubbele Rietpeer, GroePOMOSPOST VOORJAAR 2014 |

23

VRAAG EN ANTWOORD Grijze kussentjes Grijze kussentjes.

Ik ben op meerdere appelbomen grijze kussentjes (zwam, sporenhoopjes?) tegengekomen en bladeren/bloesem zijn in het groeiseizoen grotendeels blijven hangen. Wat kan dit zijn? Deze ‘kussentjes’ zijn een gevolg van Monilia fructigena, een zwam die ook op

vruchten voorkomt. De aantasting op vruchten ontstaat vaak na pikschade door vogels. Het beste kan men deze aangetaste vruchten zo snel mogelijk verwijderen. Daarmee wordt voorkomen dat er van die verdroogde mummies aan de boom blijven hangen. Deze mummies hebben vele sporen in zich en vormen later ook die ‘kus-

Aantasting door Monilia fructigena.

sentjes’. Het is dan ook raadzaam om tijdens de snoei die verdroogde mummies weg te halen en af te voeren, daarmee kan een stukje preventie voor het komend fruitseizoen worden verkregen. Marten Pelleboer

Pruimenzaagwesp of pruimenmot

Tot slot nog een tip voor de zinkwitlijmplankjes: Fruitconsult in Tiel heeft deze wel in zijn leveringsprogramma. Hetzelfde geldt voor de feromoondoppen en –vallen. Marten Pelleboer



De tweede mogelijkheid van bestrijden is: als de pruimen aangetast zijn, zoveel mogelijk deze wegplukken, wegharken en afvoeren. Hiermee wordt het ontstaan van een tweede generatie van dit insect voorkomen. Dit kan tegelijk met het dunnen geschieden.

N

oo

he

Voor particulieren zijn er verschillende bestrijdingsmiddelen in de handel, zoals Decis (synthetisch spuitmiddel) of Spruzit (biologisch spuitmiddel op basis van pyrethrum, een soort margriet). Maar deze insecten overwinteren allebei in de grond,

U noemt ook de mogelijkheid om zinkwitlijmplankjes te gebruiken. Het schijnt dat de kleur zinkwit de zaagwespen aantrekt en dat ze dan aan het plankje blijven kleven. Daar heb ik zelf geen ervaring mee. Wel met een bacteriepreparaat dat ook rupsen, zoals die van de wintervlinder en de spinselmot, doodt. Het is een bacterie-

Nu kom ik bij een voor mij veel natuurlijkere oplossing, namelijk: vanaf nu kippen onder de bomen laten lopen. Zij zullen de poppen uit de grond opeten. Hier hebben lezers goede ervaringen mee. Ik krijg wel steevast de opmerking “Ik heb roofvogels in de buurt”, maar dan kan een verplaatsbare kippenren een oplossing zijn.

rd e

gi

sc

Als pruimen aangetast worden door insecten en het zijn geen luizen, dan is dat meestal door de zaagwesp of de pruimenmot. Allereerst moet men vaststellen welke van deze twee men heeft. Het schadepatroon lijkt erg op elkaar.

U schrijft al dat het gebruik van een van deze middelen u erg is tegengevallen. Als voormalig fruitteler kan ik mij dat goed voorstellen. Als het de pruimenzaagwesp is, verschijnt die bij het begin van de bloei (het insect reageert op de witte bloesem). Dan wordt aan de onderkant op de kelkblaadjes een ei afgezet dat dan na de bloei uitkomt. De larve vreet zich een baan naar binnen. En nu zal het duidelijk zijn dat het bestrijdingstijdstip nauw samenhangt met de uitkomst van dat eitje. Men is al snel te laat. Eigenlijk kan je het optimale bestrijdingstijdstip goed vaststellen door feromoondoppen op te hangen. Hiermee worden mannetjes gevangen en op dat tijdstip zijn er natuurlijk ook vrouwtjes en zal er eilegging plaatsvinden. Deze eitjes komen na 5 tot 10 dagen uit, afhankelijk van de temperatuur. In die tijd zal dan een bestrijdingsmiddel gespoten moeten worden, wil men succes hebben. Ik ben echter in principe tegen de toepassing van deze middelen omdat ze ook natuurlijke vijanden van de insecten op pruimen doden. Het zijn namelijk zeer breed werkende middelen.

preparaat op basis van Bacillus thuringiensis, merknaam Xentari WG. Ik weet niet of dit inzetbaar is op zaagwesp (geen ervaring mee, maar het is het onderzoeken waard). Het wordt ook op de biologische fruitbedrijven gebruikt en is bij Welkoop/Agrifirm verkrijgbaar op vertoon van een spuitlicentie.

N

Bespuitingen met een pyrethrumproduct van ECO-style tegen diverse plagen tijdens de bloei gaven geen tot een zeer matig effect. Nu kwam ik een advies tegen uit 2010 om met zinkwitlijmplankjes tijdens de bloei de wespen weg te vangen. De ‘Boerenbond’ Welkoop ter plaatse weet echter niet van het bestaan en kon ook geen leveranciers/fabrikanten van deze lijmplankjes vinden. Fruitconsult in Tiel heeft deze wel in hun leveringsprogramma .

en dus is er ook een andere mogelijkheid van bestrijden, waarop ik zo terugkom.

1989

In toenemende mate worden mijn pruimenbomen de laatste jaren geteisterd door de pruimenzaagwesp. Geen vrucht wordt meer geoogst. Enkele dagen(?) na de bevruchting, als de zetting nog maar nauwelijks is te zien, worden de 1 à 1,5 mm grote vruchtjes al aangetast. De wormpjes migreren naar grotere vruchtjes en soms nog een derde keer, voor ze volwassen zijn en de jonge vrucht, waarvan de kern geheel is opgevreten, verlaten.

lij ke Po m ol o

Fruitmuren op landgoed IJsselvliedt, Wezep gaande beweging van regelmatig elkaar afwisselende sectorbogen. Naar aanleiding van deze reactie ben ik me wat verder gaan verdiepen in het verschijnsel warmtemuren voor fruit. In de boeken Fruitmuren in Nederland van Kooij/Olde Meierink en Tuinen 3 van Pannekoek/Schipper heb ik er wat over gevonden. Zulke fruitmuren, waarbij apart aandacht was besteed aan verwarming, zijn in Nederland wel gebouwd maar ze waren heel zeldzaam. Vijg, aan spalierhek tegen muur gebonden.

In de vorige Pomospost werd door de beheerder van de historische boomgaard van het 18e-eeuwse landgoed IJsselvliedt gevraagd welke functie de gaten in de tuinmuren konden hebben. Eén van onze leden wees de redactie erop dat fruit uit warme streken, zoals abrikozen, perziken, druiven, vijgen en fijne handperen, in de volle grond aan speciale muren gekweekt werd. Deze muren waren meestal op het zuiden gericht en het gewas werd dicht tegen de muur aan verticale latten, het spalierhek, gebonden met wilgentenen (zie foto). Er bestaan verschillende soorten fruitmuren waarvan de slangenmuur de bekendste is: een te lood staande fruitmuur die bestaat uit een door-

Er zijn twee typen warmtemuren: kunstmatig en natuurlijk opgewarmde muren. Muren konden kunstmatig opgewarmd worden door middel van warme lucht, via verwarmingsbuizen, of door warm water, via warmwaterbuizen. In Groot-Brittannië kende men dit systeem al sinds 1800. Aan de tuinzijde zaten openingen in de muur waardoor de warmte kon ontsnappen. De rook steeg op door de schoorsteen in het stookhuis of door verticale buizen met een opening bovenin de muur. De gaten konden worden afgesloten met een steen in tijden dat er niet gestookt werd. Heated walls zijn te vinden bij Croxteth Hall in Liverpool (Engeland) en Eglinton Country Park en Dunmore House, beide in Schotland, zie foto’s. Na 1800 werden dergelijke muren voorzien van pijpen die aangesloten waren op een boiler, zoals bij Bank Hall in Bretherton, Lancashire, Engeland. Een natuurlijk opgewarmde muur wordt door de zon opgewarmd. Dit gaat het beste als de muur voorzien

is van een spouw, d.w.z. dat de muur bestaat uit twee evenwijdige muren, een aan de noordzijde en een aan de zuidzijde. De spouw zorgt ervoor dat de zonnewarmte niet snel verdwijnt naar de koude (noord)zijde van de muur. In Nederland is één fruitmuur met een spouw bekend: rond de moestuin en boomgaard van het Hof te Dieren, een landgoed en voormalig kasteel ten zuidwesten van Dieren, gemeente Rheden in Gelderland. Deze fruitmuur is gebouwd in 1884. In het bestek staat: ‘Het afbreken en het opbouwen van een TUINMUUR, pl.m. 480 loopende (strekkende) Meter, met de levering van de materialen’. Het is helaas niet bekend of deze herbouwde tuinmuur een exacte kopie is van de oude muur. Er blijven nog vragen bestaan bij de muren op IJsselvliedt: is de hoogte origineel? Volgens opgave is de muur één meter hoog, maar misschien is hij hoger geweest. Hoe is de afdekking geweest: d.m.v. dakpannen of een (gemetselde) rollaag of ezelsrug (zie afbeelding). Als er sprake is van verticale kanalen in de muur, en dat lijkt het geval te zijn, dan vraag je je af of de warmte uit een stookhuis(je) kwam, zoals in Schotland (zie foto). Er zal nog nader onderzoek nodig zijn, voordat gesteld kan worden dat hier sprake is van een warmtemuur. Marianne van Lienden

Literatuur: B.H.J.N. Kooij/B. Olde Meierink, Fruitmuren in Nederland. Uitgave RDMZ/SdU Uitgevers, Zeist 1997, 114 blz. Pannekoek/Schipper, Tuinen 3, Zomer & Keuning Ede/Antwerpen 1989, 11e druk, 380 blz.

Detail van de muur in Eglinton. Verwarmde muur, Eglinton Country Park (Schotland).

18e-eeuwse verwarmde muur van Raby Castle, Staindrop (County Durham).


25

www.dewiltfang.nl 0346 - 218111 voor catalogus Postbus 41, 3738 ZL Maartensdijk

Marcel Tross Pomoloog

Advisering in:  Aanleg en onderhoud  Boomgaarden, boominspectie  Vitaliteits-onderzoek  Bodemanalyse  Cultuurtechniek Koeweidendijk 25, 7161 RJ Neede Telefax: 0545-293003, mobiel: 06-22330626 E-mail: [email protected]

www. pomoloog.com

Alternatieve Boomkwekerij

Boomkwekerij Hendrik ten Elsen Wij geven u persoonlijk een deskundig en uitgebreid advies over het ruime assortiment oude vruchtboomrassen. U bent van harte welkom maar belt u eerst even. Tevens voor advies en uitvoering aanleg en onderhoud van boomgaarden. tel.: 0545-293065 e-mail: [email protected] Kempersdijk 50A, 7161 RG NEEDE Verkoop van onze produkten in Noord-Nederland wordt verzorgd door kwekerij “de Baggelhof”. Voor info zie: www.baggelhof.nl

Bezoek ook onze website: www.tenelsen.nl

J. Bruin klimmaterialen HOUTEN DRIEPOOTLADDERS LEVERBAAR in 10, 11 en 12 sports Buurt 21A, Postbus 19, 1679 ZG Midwoud telefoon: 0229 - 201 212 e-mail: [email protected] www.bruinklimmaterialen.nl Voor tekstcorrectie en eindredactie Als uw tekst prettig leest, bereikt u meer.


N

oo

he


rd e

gi

sc

26

06 121 55 464 / 0517 39 50 65 www.grafysk.nl / [email protected] N

Angela Wolbers

Grafysk voor de vormgeving van uw drukwerk als tijdschriften, etc.

1989

Tel. 0591-357209 [email protected] www.blikoptaal.nl

lij ke Po m ol o

Agenda Workshop fruitbomen enten. Vrienden van het Oude Fruit. Appels, peren, kersen en kweeperen enten. Oude rassen. Appels: Groninger Kroon en het Zijden Hemdje. Peren: Beurre Hardy, Juttepeer of stoofpeertjes. Kweeperen: Lescovacz, die als een grote struik groeit, zelfbestuivend is en goed winterhard. Mocht u een oude fruitboom hebben die u graag wilt overenten, dan kan dat ook. Zelf entmes of oculeermes meenemen. Kosten: € 5 of € 7,50 per boom. Locatie: Looackerhof, Angelslo, Emmen, 9.30 uur. Aanmelden via www.ivn.nl/afdeling/emmen/activiteiten/workshop-fruitbomen-enten. 22 mrt.:

13 apr.:

Bloesemtochten. 13 wandeltochten op verschillende plaatsen in Zuid-Limburg, georganiseerd door IVN, PGL en IKL. Bijvoorbeeld: Rèngeloate op de Berg (7 km). Start: De Biesenhof, Biesenhof 1 Geleen, 14.00 uur. Een afwisselende tocht waarbij de gidsen ingaan op de cultuurhistorie, natuurontwikkeling en natuurlijk de Sjweikeser Rèngeloate. Dit pruimenras is hier weer volop aangeplant en begint zijn vruchten af te werpen. Een prachtig bloesemplaatje. Deelname is gratis. Tel. 0475-386430, www.ikl-limburg.nl.

29 mrt.:

Cursus vormsnoei voor jonge fruitbomen, Landschap Overijssel. Locatie: De Lutte. 9.00 – 15.30 uur, kosten: € 55,-. www.landschapoverijssel.nl.

Dagblad van het Noorden Lentefair 2014 in De Tuinen, Frederiksoord. Open: zaterdag en zondag 10.00 – 18.00 uur. Entree € 7,50. Kinderen tot 12 jaar gratis. Op vertoon van kortingscoupon in DvhN € 1 korting.

5 apr.:

Algemene ledenvergadering. Locatie: Dorpshuis Wilhelminaoord, Linthorst Homanlaan 14, Wilhelminaoord. Aanvang: 9.30 uur. Vanaf 13.30 uur: presentatie De Limburgse hoogstamboomgaard, door Jean Slijpen.

23 aug.:

5, 6 apr.:

31 aug.:

BloesemParade, georganiseerd door wandelvereniging Vilt en IKL (Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg). Start en finish in Vilt (gem. Valkenburg). Op de afstand van de 8 km zijn er op zaterdag en zondag educatieve thema-stops, die in het teken staan van bloesem en landschap. Tel. 0475386430, www.ikl-limburg.nl. 12 apr.:

Cursus leifruit snoeien, Landschap Overijssel. Locatie en kosten worden nog bekend gemaakt. 9.00 – 15.30 uur. www.landschapoverijssel.nl. 12 apr.:

Rode Kruis Bloesemtocht, voert u door de mooiste delen van de Betuwe, met maar liefst 8 afstanden. Alle routes gaan dwars door boomgaarden en over terreinen die normaal niet toegankelijk zijn. Start: Veilinghallen Fruitmasters, Deilseweg 7, Geldermalsen. Kosten: € 8, kinderen t/m 12 jaar € 5, parkeren € 5. Korting bij inschrijving via www.rodekruisbloesemtocht.nl.

10, 11 mei:

Cursus Ziekten en plagen in de fruittuin. POMologische Vereniging Noord-Holland. In IJsclubgebouw Bamestra, Nicolaas Cromhoutlaan, tegenover de Kerkhoflaan te Middenbeemster. Aanvang 9.00 uur. Opgeven bij [email protected]. Pruimentijd, Muiderslot. Pruimen proeven. Van 12.00 uur tot 17.00 uur staan de Warmoezeniers, de bevlogen tuinvrijwilligers van het Muiderslot, met oogst en uitleg onder de overdekte loofgang in de nazomerende zeventiende-eeuwse tuinen. Er gaan ook speciale tuinrondleidingen van start. In de Warmoeshof kunnen bezoekers kennis maken met bijzondere vergeten groente- en fruitrassen. Herengracht 1, Muiden. Tel. 0294 256 262, www.muiderslot.nl. 20 sept.:

Fruitcorso Tiel 2014. Appels, peren, noten, zaden, paprika’s en druiven, allemaal maken ze deel uit van de corsostoet die het derde weekend van september door de straten van Tiel trekt. Fruit zoals u het nog nooit heeft gezien, zaden waarvan u het bestaan niet kende, verwerkt in praalwagens, ontworpen en gebouwd door liefhebbers uit de Betuwe en het Land van Maas en Waal. Vanaf 13.00 uur. www.fruitcorso.nl. Voor het workshopprogramma snoeien en enten van fruitbomen in de Fruithof in Frederiksoord, zie de achterzijde van deze Pomospost.


27

BUITENGELUIDEN

Van modern fruitbedrijf naar historische boomgaard Op zaterdag 5 oktober 2013 heb ik een bezoek gebracht aan de boomgaard van Leo en Anita Mabesoone. Ze wonen sinds zeven jaar op een voormalig fruitbedrijf aan de Sloefweg in Marknesse. Achter het erf hebben ze een perceel van ongeveer 0,6 ha met een oude beplanting van Elstar en daartussen hebben ze steeds meer oude rassen aangeplant.

Tak met Gieser Wildeman. PV2014 Ve re n i gi n g

De ontstane open plekken worden beplant met jonge bomen van voornamelijk oude fruitrassen. Zo zijn er de afgelopen jaren o.a. Zoete Kroon, Notaris, Doeke Martens, Reinette van Zuccalmaglio en Schone van Boskoop geplant. Ook staan er sinds dit voorjaar meerdere bomen van schurftresistente rassen als Topaz en Santana. Daarnaast

N

oo

he


De huidige eigenaar Leo Mabesoone heeft andere ambities met de boomgaard dan productie van Elstar-appels. De 35 jaar oude Elstars moeten steeds meer wijken voor nieuwe aanplant van oude fruitrassen. De laatste jaren wordt elk najaar een deel van de oude Elstars gerooid. De stammen worden drie à vier jaar later (als ze goed gedroogd zijn) gestookt in een houtkachel (allesbrander) in huis. Zo is er voor heel wat jaren prachtig appelhout om te stoken!

rd e

gi

sc

28

onderhoud kan dit soort bomen ook uitputten.

N

Bloemenstrook voor het aantrekken van nuttige insecten.

Leo bij mispelboom.

De interesse in oude rassen is eigenlijk ontstaan door contact met Tiem van Veen van Landschapsbeheer Flevoland. De eerste bomen zijn toen geplant in het kader van een project van Landschapsbeheer. Vorig jaar is nog een 15-tal bomen aangeschaft in Frederiksoord. Deze en de boompjes van Texel zijn hier min of meer door Jaap Post terechtgekomen. Alles bij elkaar geen verkeerde keus in een aanplant met Elstar en Golden Delicious waar toch veel schurft in voorkomt. Het is dan ook de bedoeling dat die oude bomen te

1989

Hoe is dat ontstaan? Het fruitbedrijf was tot 2006 eigendom van een fruitteler. De tuin is aangelegd in de jaren 60 van de vorige eeuw. Er is regelmatig wat vernieuwd. Zo staan daar Elstar van de eerste generatie, met Golden Delicious als bestuiver, in een tweerijensysteem en aangelegd in de jaren 70 van de vorige eeuw. Ook trof ik daar oude perenbomen aan van de rassen Beurré Hardy, Winterrietpeer en natuurlijk Gieser Wildeman. Deze perenbomen zijn in de kracht van hun leven. Zoals ‘oude’ fruittelers zeggen: “perenbomen moet je erven” en dat geldt hier zeker, doch achterstallig

kweepeer, pruimen, meerdere soorten hand- en stoofperen en mispels. Ook is er nog een 20-tal jonge boompjes die van origine van Texel komen. Vrij recent zijn daar 30 rassen uit de exclusieve collectie van Jan Veel aan toegevoegd, zoals Sugar Loaf, Citron d´Ete, Diepe Kopjes, om er maar eens een paar te noemen, maar een Gele Eierpruim mag niet vergeten worden. Ik ben zeer benieuwd wat dat allemaal wordt.

lij ke Po m ol o

schade, doordat er waardplanten als grote brandnetel en springbalsemien stonden. Maar mogelijk komt daar de komende jaren verandering in, want Leo is een enthousiast voorstander van bloemenstroken langs de aanplant. Zo zag ik er onder andere borage, kleine zonnebloem, Phacelia, gele ganzenbloem, blauwe korenbloem, rode klaver en boekweit.

Verwaarloosde appelaanplant die gerooid wordt.

zijner tijd voor een groot deel vervangen worden door voornamelijk oude fruitrassen.

Twee Winterrietperen aan de boom.

Wat opviel, is dat de rij peren er opmerkelijk gezond uitzag. Onderin was wat wantsen-

Het is een schitterend gezicht om zo`n strook bloemen langs een rij fruitbomen te zien staan, maar veel belangrijker is de functie daarvan. Het is voor het aantrekken van natuurlijke vijanden die de schadelijke insecten in de aanplant, zoals luizen, rupsen en wantsen, moeten bestrijden. Hommels, meerdere soorten zweefvliegen en sluipwespen bezochten de bloemen deze dag. Roofwantsen bestrijden de perenbladvlo. Sluipwespen en zweefvliegen zijn goed voor het bestrijden van luizensoorten.

Deze bloemenmengsels kunnen bestaan uit één- of meerjarige mengsels. Meerjarige mengsels geven het eerste jaar meer kans op onkruid omdat ze trager opgroeien. Leo heeft een proef gedaan met een mengsel van één- en meerjarigen en volgend jaar wordt bekeken wat het beste is. Aan de andere rand van de boomgaard is een strook met besdragende struiken aangeplant voor de vogels, zodat deze een goed gedekte tafel hebben in de winter. Leo en Anita laten bewust ook een deel van het fruit hangen voor de vogels in de winter. Grote groepen kramsvogels en koperwieken zijn dan de beloning voor de eigenaren. Ik ben heel benieuwd hoe alles er over een jaar of vijf uitziet. Marten Pelleboer

Kersenaanplant in Steggerda Kees Vernooij is opgegroeid op een gemengd bedrijf van fruit en vee, eerst in Wijk bij Duurstede en vervolgens in Vleuten-De Meern. Het was voor die tijd een traditioneel bedrijf, de fruitaanplant bestond uit 3 ha hoogstammen en het vee liep in de zomer onder de fruitbomen.

0,25 ha zoete kersen.

Zoals in die tijd gebruikelijk was, de jonge Kees ging naar de Fruitteeltvakschool en kreeg daar les van onder andere de heer Canisius, fruitteeltdeskundige in de vijftiger en zestiger jaren. Het was dan ook de bedoeling dat Kees fruitteler zou worden, maar zijn vader besliste anders: het werd een melkveehouderij. Het was in de jaren dat de gemengde bedrijven zich gingen specialiseren. Zo koos de een voor fruit, de ander voor vee. Op den duur werd het melkveebedrijf in Vleuten-De Meern te klein en besloot de familie Vernooij een nieuw melkveebedrijf in 1974 in Steggerda in Zuid Friesland op te zetten. En met succes. De familie was daar ‘import’, maar toch hebben ze zich van het begin af aan goed thuis gevoeld in Friesland.

Kees en Agnes molken tot 2001 60 koeien. Maar zoals vaker gebeurt op agrarische bedrijven, er was geen bedrijfsopvolger. Dus besloten zij het bedrijf te beëindigen, geen een-

Spitten met GPS.


29

Schitterend plantmateriaal van kersen, goed geveerd.

voudige opgave. In 2009 werd de weidegrond voor een groot gedeelte verkocht en bleef er een ‘huisperceel’ over. Op een gedeelte van dit perceel is nog bos en hazelnoten aangeplant, maar daar bleef het bij. Kees ging in 2007 als vrijwilliger op de Fruithof in Frederiksoord aan de slag en kreeg steeds meer plezier in het fruittelersvak. Zo verklaarde hij mij ooit eens: “Ik ben eigenlijk in mijn hart altijd fruitteler gebleven.” Het was dan ook niet zo verwonderlijk dat het bij Kees, nu inmiddels 70 jaar, toch weer ging kriebelen en hij besloot samen met Agnes en zoon Adrian 0,25 ha kersen te gaan planten. En, het nageslacht staat te popelen om aan de slag te gaan onder begeleiding van ‘opa Kees’, zo heb ik kunnen waarnemen. Zo is er dan 1 ha weiland gespit en klaar gemaakt om ingeplant te worden. Dit planten is op donderdag 5 december gebeurd. Net voordat de regen en de storm op kwamen zetten, zaten de kersenbomen erin.

Het planten van een kersenboom door Kees.

De bomen zijn voorzien van een plantenpaspoort.

Wat is er geplant?

de groei beheersbaar. Het groeiseizoen is betrekkelijk kort en dat maakt de ziektebestrijding wat eenvoudiger. Het grote aantal rassen met verschillende rijpingsstadia is gunstig voor de bestuiving en maakt oogsten over een langere periode mogelijk. Wel heb je kans dat de kwaliteit van de kersen die laat geoogst worden wat minder wordt. Dit komt doordat je bij deze bomen niet tegen schimmelziekten mag spuiten omdat er in de nabije bomen al oogstrijpe kersen hangen. Op de geoogste kersen mogen immers geen bestrijdingsmiddelresten voorkomen. Je hebt de kwaliteit van de late kersen dus minder onder controle als je ervoor kiest om meerdere soorten kersenbomen, waarvan de vruchten in verschillende periodes rijp zijn, dichtbij elkaar aan te planten.

Na uitgebreid advies ingewonnen te hebben is gekozen voor een zevental rassen. Dit om er zeker van te zijn dat de bestuiving en oogstspreiding optimaal zijn. De rassen die geplant zijn: • Prunus Bellise Bedel, een vroege bloeier met donkerrode vruchten. • Prunus Burlat, een bekend ras met vroege productie en grote glanzende aromatische, sappige vruchten. • Prunus Karina, een late bloeier, productief, wordt vrij laat geoogst en is weinig barstgevoelig. • Prunus Kordia, die staat voor een vroege productie met grote vruchten. • Prunus Merchant, op dit moment een topras met een vroege bloei en vroege productie. • Prunus Regina, bloeit laat en produceert vroeg met zoete tot lichtzure aromatische vruchten. • Prunus Vanda, kan zichzelf niet bestuiven, vruchten zijn ongevoelig voor barsten, zelfs mechanisch oogsten is mogelijk.

Waarom kersen en zoveel rassen?

Het bedrijf ligt naast een camping en in de zomer zijn er volop fiets- en wandelactiviteiten in de omgeving. Met andere woorden, er zijn veel afzetmogelijkheden. Hoe het met de afweer van vogels moet gaan, daar wordt nog over worden nagedacht.

Kersen zijn een vroeg aantrekkelijk zomerproduct en op lichte grond is

Marten Pelleboer

Nationale Boomgaarden Stichting v.z.w.

Leopold-III-straat 8 3724 Vliermaal, tel: 012/391188; fax: 012/747438 Regina. E-mail: [email protected] Website: www.boomgaardenstichting.be


oo

he

"!$$""

$*)$&("$ $""&&"&*$$""& !*!!%&( &(%## &! "(!%&!"%" !

N

rd e

gi

sc


Merchant.

N

30

Kordia.

1989

Burlat.

lij ke Po m ol o

Perenpluk in Ruinerwold

Dr. Larijweg, Ruinerwold.

Sinds een aantal jaren ga ik op de eerste zaterdag van oktober naar Ruinerwold om mijn voorraad stoofperen voor de winter te plukken. Op die dag kun je, als er tenminste peren zijn, een kaveltje peren kopen aan de Dokter Larijweg. Langs de 7 kilometer lange weg zijn zo’n 1100 perenbomen geplant, vooral stoofperen, maar er wil ook wel eens een handpeertje tussen zitten. Het is op de eerste zaterdag in oktober over het algemeen een bijzonder gezellige boel, zeker als het weer een beetje meewerkt zoals afgelopen jaar. Maar hoe komt het nu dat er in Ruinerwold zoveel perenbomen langs die Dokter Larijweg staan?

Wie was Dokter Larij? Laten we eerst eens even kijken naar de naam van de weg. Wie was eigenlijk dokter Larij? Als je op zijn naam googlet, dan vind je nauwelijks informatie. Gelukkig kon de historische vereniging van Ruinerwold mij wel verder helpen. Hendrik (of Henri/Henry) Larij is in 1881 of 1882 geboren. Hij woonde als kind in Dordrecht, maar ging na het

behalen van zijn middelbare schooldiploma geneeskunde studeren aan de universiteit van Amsterdam, waar hij in 1908 slaagde voor zijn artsexamen. Alhoewel hij volgens mijn bronnen vooral geïnteresseerd was in de chirurgie, nam hij na zijn examen een viertal maanden een huisartsenpraktijk waar in Veenhuizen en maakte hij vervolgens als scheepsarts een reis naar het Caraïbisch gebied. Hij solliciteerde in die periode ook op de vacante functie van huisarts in Ruinerwold en werd daar aangenomen. Op 1 mei 1909 werd dokter Larij gemeente-geneesheer in Ruinerwold, een functie die hij tot in 1950 vervulde. Hij overleed daar in 1955. Dokter Larij maakte in de medische wereld naam door zijn behandeling van lupuspatiënten. De ziekte Lupus vulgaris is een vorm van huidtuberculose die vandaag de dag nauwelijks meer voorkomt, maar in het begin van de 20e eeuw wel. De ziekte kon leiden tot ernstige verminkingen in het gezicht, met name aan neus en mond. In de jaren 30 vond dokter Larij een behandeling die lupuspatiënten een snelle en blijvende genezing gaf. Uit het hele

land en zelfs uit Amerika werden patiënten naar hem toegestuurd en samen met zijn vrouw besteedde hij gedurende tien jaar al zijn schaarse vrije tijd aan de behandeling en verpleging van deze mensen in gebouwtjes in zijn tuin. Hij heeft zijn behandelwijze echter nooit aan andere artsen overgedragen, maar meegenomen in zijn graf. Gelukkig is de ziekte, als hij tegenwoordig

Dr. Larijweg, Ruinerwold.


31

Peren plukken aan de Dr. Larijweg, Ruinerwold.

Er wordt wel verteld dat dokter Larij 32


Zodra men een kavel heeft gekocht, wordt al het plukmateriaal opgehaald. Jaarlijks zie je talloze karren, ladders, trappen, emmers en plukzakken, maar ook wel kleine hoogwerkers. De koper heeft namelijk alleen op de dag van aankoop het alleenrecht op het plukken van de

Welke peren zijn er zoal? Misschien kan ik beter de vraag stellen: welke zijn er niet? Ik had u graag een complete rassenlijst van de aanplant voorgelegd, maar het ontbrak me aan de tijd om dit te achterhalen. Ik kan u dus alleen vergasten op de namen van de stoofperen die ik zelf heb geoogst. Dit jaar heb ik twee kaveltjes gekocht. De eerste kavel leverde mij de Gieser Wildeman en de Winterjan. Daarnaast ook nog een kleine boom met een handpeer: de Légipont. Door ze zorgvuldig te bewaren en af te laten rijpen, heb ik pas onlangs de laatste peer hiervan gegeten. Heerlijk! De tweede kavel bevatte de Zoete Brederode en ook dit keer weer een handpeer: de Bonne Louise d’Avranches. Andere jaren zijn we ook met andere soorten stoofperen thuisgekomen, waaronder de Winterrietpeer, de IJsbout, de Pondspeer, Saint Rémy en het Winterlouwtje. Kortom, het is aan de Dokter Larijweg één groot perenfeest.

Voor elk wat wils… Bent u de fruitliefhebber en de andere familieleden niet? U kunt er tegenwoordig beslist een uitje van PV2014 Ve re n i gi n g

De weg werd op 12 september 1924 officieel in gebruik gesteld en kreeg bij die gelegenheid de naam ‘Dokter Larijweg’. In 1925/1926 zijn er ongeveer 800 perenbomen geplant.

Hoe gaat de veiling in zijn werk? Afhankelijk van de hoeveelheid peren die er aan de bomen hangen, worden ter plekke kavels gevormd. Een kavel kan dus bestaan uit één rijk dragende boom of uit meerdere bomen die wat minder peren hebben. Elke kavel wordt bij opbod verkocht. Een feest voor de perenliefhebber om uit te zoeken wat hij graag wil hebben, want er is een grote verscheidenheid aan rassen. Al te duur is het niet; vooral later op de dag koop je een kavel al gauw voor een paar luttele euro’s.

Oogst

N

oo

he

In het begin van de 20e eeuw bezochten dokters hun patiënten veelal per koets. Zo ook dokter Larij. In Ruinerwold was dat niet altijd even makkelijk omdat er nog niet zoveel verharde wegen waren. Langs het oude Boerpad, dat parallel aan de hoofdweg van Meppel naar Ruinen liep, waren de boerderijen met elkaar verbonden door smalle houten ‘vonders’. Dokter Larij heeft zich beijverd voor de aanleg van een verharde weg, als vervanging van die vonders. Toen de weg er kwam moesten er, om de grond naast de weg droog en stevig te houden, bomen geplant worden. Men heeft toen niet gekozen voor de traditionele Drentse eiken, mogelijk omdat deze te groot zouden worden en ze teveel schaduw op het land zouden geven, terwijl de mensen al meters grond waren kwijtgeraakt door de weg. Er is gekozen voor fruitbomen, die niet al te groot worden. Mooie bijkomstigheid hiervan is dat ze ook nog fruit opleveren.

Jaarlijks worden de peren dus op de eerste zaterdag in oktober geveild. Omdat de bomen eigendom zijn van de gemeente, moest in vroeger tijden de verantwoordelijke wethouder hierbij aanwezig zijn. Sinds 1998, het ontstaan van de gemeente de Wolden waarin Ruinerwold is gelegen, is de veiling van de peren uitbesteed aan een museumboerderij in Ruinerwold, de Karstenhoeve. De opbrengst van de veiling komt ten goede aan deze boerderij.

rd e

gi

sc

De dokter Larijweg

De perenpluk

door hem/haar gekochte bomen. De dag erop mag iedereen vrij plukken en rapen. Een minder mooi aspect is dat sommigen puur en alleen komen voor de opbrengst en de bomen te lijf gaan met stokken om het fruit eruit te slaan. Je reinste mishandeling, die het vruchthout veel schade toebrengt en daarmee de opbrengst van het jaar erop natuurlijk vermindert!

N

Er is in Ruinerwold vandaag de dag nog een bosje dat –vanwege de verpleging van lupuspatiënten op die plek- het ‘doktersbosje’ wordt genoemd.

het belangrijk vond dat er fruit geplant werd, zodat de mensen meteen voedsel voor de deur hadden. Maar voor dit verhaal zijn geen bewijzen te vinden.

1989

voorkomt, goed te behandelen met medicijnen.

lij ke Po m ol o

maken voor de hele familie, want er is op die dag inmiddels van alles te doen. De georganiseerde activiteiten staan wel in het teken van de peer, natuurlijk. Afgelopen jaar was er in de museumboerderij, de Karstenhoeve, een expositie over wecken. Deze boerderij was ook het inleverpunt voor ‘de Gebakken Peren’, een wedstrijd voor de kook- en bakliefhebbers. Wie vaardig is in schillen kon meedoen met de wedstrijd ‘Peerschillen’: wie schilt de meeste peren in een bepaalde tijd? De liefhebbers konden gaan ‘peerschikken’, een fraai bloemstukje maken met daarin natuurlijk peren verwerkt.

De perenvoorraad op zolder.

Olympics’: zij konden op verschillende plekken behendigheidsspelletjes doen. Of meedoen aan de ‘Perenquiz’! Natuurlijk was er ook gelegenheid voor een kopje koffie met perencake of, voor de lunch, lekkere pannenkoeken met peer, zodat iedereen ’s avonds met een voldaan gevoel naar huis kon. Bent u volgend jaar ook van de partij? *Met dank aan de historische vereniging van Ruinerwold. Christel Vandermaelen

Op diverse plekken langs de Dokter Larijweg, zoals bij camping de Toffe Peer, maar ook in tuinen en opritten stonden kraampjes met een gevarieerd aanbod. Ook was aan de kinderen gedacht met de ‘Peer

Oproep


33

KIJK OP DE BOOM

Welke keuzes maak ik voor een boomgaard? In december 2012 ben ik opnieuw begonnen met het aanleggen van een appelboomgaard. De wijze waarop ik dit gedaan heb en hoe keuzes tot stand zijn gekomen, licht ik in dit artikel graag toe.



Kalk toevoegen in het plantgat.

N

oo

he

34

De benodigde materialen.

In het volgende voorjaar heb ik die rechte spillen getopt op 1,50 meter. Gelukkig zit ik op een goede zandgrond en met die 5 literkluit eronder vertakten die jonge boompjes het eerste jaar prima. Vaak ging de hoogste scheut zich als een top gedragen, maar daaronder bevonden zich meestal nog 3 tot 5 takken. Ik heb alles maar laten groeien om zoveel mogelijk hout te krijgen, zodat ik in het tweede voorjaar genoeg hout over had om een mooie 3- tot 4-tak te kunnen vormen. In datzelfde voorjaar, het is dan inmiddels 2012, werd het tijd om een oud weiland klaar te maken voor de boomgaard.

rd e

gi

sc

De aanleg van de boomgaard.

Daarmee was de keuze voor de onderstam niet al te moeilijk. M-9 zeker niet, M-26 bleef ook nog te klein, dus alles enten op MM-106, voor een royale halfstam. Hiermee kun je in het jaar van enten van de meeste rassen een mooie stam kweken van 1,80 meter lengte. Wanneer je die halverwege de zomer langs een stevige bamboestok aanbindt, wordt het zelfs ook nog een rechte. Ik heb het voordeel dat ik over een kas beschik en heb de MM-106 met het daarop geënte ras het eerste jaar in een 5 liter pot opgekweekt. Halverwege de zomer

gingen de potten naar buiten om af te harden en in de late herfst heb ik ze met een mooie potkluit voor 2 jaar op een opkweekhoek geplant.

N

Na deze teleurstelling en inmiddels enkele jaren verder, bleef de wens om een collectieboomgaard aan te leggen echter toch bestaan. Maar dan anders. Op een aantal plaatsen in binnen- en buitenland had ik wat contacten gelegd voor betrouwbaar enthout en ik had besloten om mijn

toekomstige appelbomen zelf te gaan enten. Inmiddels was ik wel midden 50 en om dan zelf nog hoogstammen te gaan maken is het spreekwoord verzoeken: ‘boompje groot, plantertje dood’.

1989

Een eigen boomgaard hebben was bij mij al een lang gekoesterde wens en zoals de meesten van ons dat doen, startte ik met het kopen van bomen om deze vervolgens op te planten. Toen na enkele jaren echter de eerste appels verschenen, bleek er niet veel van te kloppen. Ik had 1 Yellow Transparent besteld, maar bleek er later 3 te hebben. Een Ananas Reinette kreeg rode strepen en zo had ik nog meerdere etiketverwisselingen geplant. Het idee om elk jaar wat bomen bij te kopen was voor mij dus snel over. Ik wil nadrukkelijk stellen dat dit bij veel vruchtboomkwekers niet zal gebeuren, ik heb helaas gewoon pech gehad.

Links: 400 boorgaten in de grasmat.

lij ke Po m ol o

Deel van de aanplant.

Herfst 2013, Christmas Pearmain.

De oude grasmat werd kapot gefreesd en de toegestane hoeveelheid ruige koemest verspreid. Met een spitmachine met verkruimelrol is het perceel omgewerkt en daarna ingezaaid met een boomgaardmengsel, bestaande uit 50% Engels raaigras en 50 % veldbeemdgras. Dit mengsel geeft een goed beloopbare en berijdbare grasmat. Na een voorspoedige opkomst en enkele keren maaien had ik in de herfst een prima basis. Toen moesten er wederom keuzes worden gemaakt. Als IVN’er zou ik voor biodiversiteit hebben moeten gaan. Dus weinig of niet maaien en een rijk bloemenmengsel voor mijn bijen en alle andere insecten. Ik ben echter toch gezwicht vanwege een insect: de teek. Dit beestje heeft me doen besluiten om het gras kort te blijven maaien en te werken met boomspiegels. Het is namelijk bekend dat de wortels van appelbomen een delicatesse zijn voor de woelmuis en het schijnt zo te zijn dat juist woelmuizen drager zijn van de Borrelia-bacterie. De larven van de teken voeden zich met deze bacterie en zijn later in staat om de ziekte van Lyme over te brengen. Een onwenselijk gevolg dat wordt voorkomen door het gras kort te maaien. Een extra voordeel van kort maaien is dat je valappels (eventueel aangetast door Monilia) makkelijk kan opruimen en daarnaast droogt de MM-106-onderstam bij kort gras beter op. Dit laatste helpt bij het voorkomen van stambasisrot. De volgende keuze was de plantafstand. Ik heb gekozen voor 4,50 bij 4,50 meter in vierkant-verband. Met een maaimachine van 1,55 meter

Herfst 2013, Lunterse Pippeling.

breed ben ik met 3 banen (inclusief een strookje overlap) klaar. Het vierkant-verband is handig doordat ik afwisselend in de noord-zuiden de oost-westrichting kan maaien. In de kerstvakantie 2012-2013 was ik eindelijk zo ver dat ik kon gaan planten. Nadat het perceel haaks was uitgezet kon ik enkele touwen spannen en op 4,50 meter afstand steeds een stokje steken als markering van de plek waar een boompje moest komen. Een loonwerker in de nabije omgeving beschikte over een grondboor van 60 cm diameter op een rupskraantje. In één voormiddag had ik 400 plantgaten klaar. Nu het planten kon gaan beginnen, stond ik weer voor een keuze: met welk ras begin ik de eerste rij? Om de rassen gemakkelijk terug te kunnen vinden zou een alfabetische volgorde een optie zijn, echter wist ik van tevoren dat mijn boomgaard nooit af zou zijn. Er gaan namelijk bomen dood en daarnaast had ik ondanks mijn 400 rassen - nog een verlanglijstje van rassen die ik ooit hoopte te verkrijgen. Een andere mogelijke indeling is zomer-, herfsten winterappels. Eventueel met een extra verdeling naar hand- en moesappels. Maar toen ik die lijst probeerde te maken stuitte ik op teveel twijfelgevallen. Uiteindelijk heb ik gekozen voor groepen en zo heb ik nu rijen met Reinetten, Russets, Bellefleuren, Calvilles, Court Pendu’s, zoete appels en een hele groep mutanten en kruisingen van Cox Oranje Pippin. Van alles wat niet onder deze noemers past, heb ik landengroepen gemaakt, zoals Nederlandse, Duitse, Engelse, Franse en Belgische rassen.

Bij het planten heb ik als bodemverbeteraar 100 gram Biovin, 100 gram Vertimulch en een handje kalk per boom gebruikt. Biovin is een compost met een grote hoeveelheid nuttige bacteriën om het bodemleven op te starten en te onderhouden. Vertimulch bevat Mycorrhizasporen die helpen bij de omzetting en opname van mineralen. Omdat de bamboestokken inmiddels enkele jaren oud waren en moesten worden vervangen heb ik gekozen voor een minder fraaie maar oerdegelijke oplossing. Uit een te slopen kas kon ik over verwarmingspijpjes van 22 mm doorsnede en 3 meter lengte beschikken. Lang genoeg om diep in de grond te steken en erg praktisch bij het omhoog of omlaag binden van de hoofdtakken. Na enkele jaren heeft een boompje dat geënt is op MM-106 geen steunpaal meer nodig, maar de eerste jaren nog wel. Dit binden is de eerste jaren erg belangrijk, omdat dan het geraamte van de boom gevormd moet worden in de juiste hoek t.o.v. de stam. Vooral voor iets afhangende hoofdtakken is het handig als deze steunpaal of -buis ruim boven de boom uitsteekt ten behoeve van het omhoog binden. Inmiddels is het herfst 2013, veel boompjes droegen voor het eerst enkele appels en dus begint het spannende determineren. Klopt de naam op het etiket met de vruchten die ik kan terugvinden in boeken en op internet? Voor een Court Pendu Plat met de vorm van een Groninger Kroon weet ik inmiddels zeker dat ik weer op zoek moet naar enthout. Ger van Santvoort


35

ZIEKTEN&PLAGEN

De winter voorbij, en dan?


Graag wil ik aan u de vraag voorleggen of er bij u een mogelijkheid is om bij of onder de fruitbomen een bloemenstrook met een bepaald sortiment bloemen aan te leggen. Waarom? Uit onderzoek op biologische fruitbedrijven in Nederland is gebleken dat zo`n bloemenstrook een aantrekkingskracht heeft op de natuurlijke vijanden van schadelijke insecten in de aanplant. We moeten dan denken aan luizen, perenbladvlooien, zwarte kersenluis en wantsen. Ondergetekende kent een voorbeeld van een boomgaard in AlmereOvergooi, waar twee kersenbomen staan en waar de aantasting door de zwarte kersenluis tot een minimum beperkt is (zie foto). Marten Pelleboer

Bloemenstrook onder jonge hoogstammen. PV2014 Ve re n i gi n g

36

Larven peregalmug.

N

oo

he

Bij zwarte bessen kunnen we de rondknopmijt waarnemen, zichtbaar door extreem dikke knoppen

Deze aantasting moet niet verward worden met de perengalmug. Ook hier zien we tijdens de zetting ‘dikke peertjes’. Deze zitten vol larven. Ze zijn goed herkenbaar doordat ze groter zijn dan de omliggende peertjes. Weghalen kan ook hier een goede preventieve methode zijn.

Perepokziekte.

rd e

gi

sc

Dit hangt natuurlijk sterk af van de weersomstandigheden en het temperatuurverloop. We zouden bij peren de eerste tekenen van de perengalmijt kunnen waarnemen. Dit insect overwintert als mijt achter de knopschubben en zodra die gaan schuiven, wordt ook deze mijt actief. Mocht de aantasting in 2013 erg zijn (zie foto), dan is er een mogelijkheid om het insect met het biologische middel zwavel te bestrijden. Men moet er echter rekening mee houden dat zwavel het beste werkt bij een buitentemperatuur van omstreeks 20 °C en dat het zwavelspuiten gedurende een aantal weken herhaald moet worden. Zie je de mijt slechts in één perenboom, en zo begint het meestal, dan kan je de aantasting wellicht binnen de tolerantiegrenzen houden door regelmatig de aangetaste blaadjes met ‘perenpok’ weg te halen. Je ziet dan, bij het ontplooien van de bladeren, geelgroene vlekjes aan weerszijden van de hoofdnerf. Het blad zwelt enigszins op zodat er puistjes of pokken ontstaan. De vlekken verkleuren later meestal rood en worden daarna bruin en dor. Deze bladeren komen uit geïnfecteerde knoppen waarin de perepokmijt heeft overwinterd. Deze aantasting moet niet verwisseld worden met perenroest die in een later stadium ook ‘pokken’ geeft op vruchten en bladeren. Deze ziekte is heel wat anders en ontstaat in een later stadium.

Dat is ook het geval bij de perenknopkever (Anthonomus piri Kollar). Deze kever legt in september een ei in een gemengde knop en verpopt in het volgende voorjaar. We zien dan knoppen die niet uitlopen. Door deze weg te halen, wordt voorkomen dat de kever in mei/juni de in aanleg zijnde knoppen beschadigt waardoor de takken over grote lengte knoploos worden. Meestal begint het bij één boom en is het weghalen van knoppen met pop een goede preventieve methode van bestrijding.

N

Wat valt er waar te nemen in deze tijd in de aanplant?

waarin zich de larve van de rondknopmijt zich bevindt. Ook hier geldt: indien mogelijk deze ‘dikke’ knoppen weghalen en vernietigen (aan de kippen geven is een goed alternatief).

1989

Het kan zijn dat als deze Pomospost verschijnt, u nog bomen moet snoeien. Daar is niets mis mee, integendeel. Het kan zelfs goed zijn om tot na de winter te wachten. Er is dan minder kans op schimmelinfecties zoals kanker (Nectria galligena).

lij ke Po m ol o

BOEKENWURM

The Apple Book In 1988 verscheen misschien wel het mooiste boek over appels, The English Apple van Rosanne Sanders. Rosie Sanders wordt wel de beste schilder van fruit genoemd. Ze heeft niet alleen heel precies de appels weergegeven, maar ze ook esthetisch bijzonder fraai afgebeeld. In 144 aquarellen heeft ze de karakteristieke vorm en kleur afgebeeld. Van elk ras wordt de vrucht, de twijg met blad en de bloesem weergegeven. Daarnaast staan in de tekst de kenmerken en de afkomst van het ras. Ook is de doorsnede van de vrucht gete-

kend. Het boek bevat een praktisch essay over de appelteelt van Harry Baker, een autoriteit op dit gebied in Engeland. Het boek raakte al snel uitverkocht en werd één van de meest gezochte antiquarische pomologische boeken. In 2010 is er een geactualiseerde en uitgebreide heruitgave verschenen onder de naam The Apple Book. Hierin zijn 22 extra beschrijvingen van fruitrassen met dezelfde kwaliteit toegevoegd. Bovendien is het boek nog aantrekkelijker door het gro-

tere formaat en het gebruik van glanspapier. Rosanne Sanders, The Apple Book Hardback 168 pagina’s, 270x250 mm ISBN: 9780711231412 Uitgeverij Lincoln London, 2010 Prijs: Het boek kost € 25.00 en kan alleen in Engeland besteld worden, zie: http:// www.rosiesanders.com/apple-book/ book. Op youtube kunt u een filmje vinden waarin Rosie Sanders fruit schildert: http://www.youtube.com/ watch?v=eJ4atjdTqG0

Reactie op het artikel over witten van fruitbomen In het winternummer van de Pomospost 2013 stond een artikel over het witten van fruitboomstammen. Ik heb lang geleden een recept gekregen van een zekere heer Baks, een verwoed moestuinder uit Hengelo (O). We waren buren op het moestuincomplex Twekkelo tussen Enschede en Hengelo. Hij liep al met kolen en wortels onder de arm naar huis als ik ze net gepoot had. Hij vertelde mij dat het insmeren van fruitboomstammen met kalk goed was tegen wintervorst, maar

ook een vorm van bemesting was. De meststoffen dringen door de barst en komen in de sapstroom van de boom. Hij vertelde dat ik 1/3 verse koeienvlaai moest mengen met 2/3 maerlkalk*) en daar de stam en de eerste 20 cm van de gesteltakken mee moest insmeren. Ik heb het zelf nog niet toegepast, maar heb het recept toentertijd opgeschreven en wil het met jullie delen.

*) Maerlkalk is een zeealgenkalk die als meststof o.a. in korrelvorm in zakken van 25 kg te koop is bij grotere tuincentra / diervoederhandels.

Hans Huismann Coördinator Hoogstam Enschede


37

CREATIEFCULINAIR Krisztina Katuin van Bierbrouwerij Kasparus en Restaurant Hungarije in Nagele stuurde ons deze recepten toe voor een feestelijk Paasmenu. In elk gerecht is fruit verwerkt. Zij gunt ons een kijkje in de restaurantkeu-

Voorgerecht: kersensoep

- 4 porties - In 1 uur en 35 minuten klaar

oep Kersens

Ingrediënten: - 1 citroen - 500 gram kersen zonder pit uit een pot - 0,5 liter rode wijn - 1 kaneelstokje - 2 kruidnagels - 50 gram rietsuiker - 1 eetlepel aardappelmeel - 200 gram mascarpone - 1 theelepel kaneelpoeder - 2 eetlepels sinaasappellikeur

Paasmenu ken, want het is het Paasmenu dat in haar eigen restaurant geserveerd zal worden op Eerste en Tweede Paasdag, 20 en 21 april 2014.

Bereidingswijze Boen de citroen schoon en rasp de schil van een helft en pers de halve citroen uit. Doe de kersen met sap in ene pan en voeg het citroenrasp en sap toe. Voeg de wijn, kaneelstokje, kruidnagel en suiker toe. Kook de soep zachtjes 5 minuten. Verwijder het kaneelstokje en kruidnagels. Roer het aardappelmeel glad met een scheutje water. Voeg het al roerend toe aan het kersenmengsel tot het licht bindt. Laat de soep afkoelen en zet hem dan afgedekt 1 uur in de ijskast. Klop de mascarpone los met kaneelpoeder en likeur. Schep de kersensoep in glazen met daarop de mascarponecrème.

Bereidingswijze: Zet de pruimen een avond van tevoren in de week met 1 deciliter wijn en 1 eetlepel kruidenazijn, met water aangevuld tot ze net onder water staan. Breng 1 deciliter wijn en 1 deciliter azijn met de kruiden aan de kook. Wrijf het vlees in met zout en peper en leg ze in de pan, laat het dan gedurende 2 uur zachtjes koken. Fruit de in ringen gesneden en met bloem bestoven uien in de boter lichtbruin. Doe dan de uien bij het vlees en laat alles nog een half uurtje doorsudderen. Kook intussen de pruimen in eigen weekvocht gaar en doe de bruine suiker erbij. Dien het vlees op in het kooknat en geef de pruimen er eveneens warm bij in eigen (eventueel gebonden) stoofvocht. Gekookte aardappelen maken de maaltijd compleet. en rode bessensaus (geheim recept) of mierikswortelsaus (geheim recept)

ruimen p t e m De klassieke luchtige apstuk l K Ingrediënten: aardappelpuree - 500 gram gedroogde pruimen

Hoofdgerecht: klapstuk met pruimen (voor 4 personen)

- 1 kg aardappels, geschild - zout - 2 dl melk - 2 zure appels - 50 g boter of margarine - versgemalen nootmuskaat PV2014 he

Ve re n i gi n g

N

oo

rd e

gi

sc


Ingrediënten voor 4 personen

N

38

De klassieke aardappelpuree op z’n Hollands heeft nog die rijke smaak van aardappel en is luchtig! Het geheim? De juiste verhouding van melk, boter en aardappel. Voedingswaarde: 330 kcal p.p.

1989

- 2 deciliter rode wijn - 1 eetlepel kruidenazijn - water - 1 deciliter azijn - laurier, peterselie, selderij, tijm - 500 gram klapstuk - zout, peper - 5 uien - 1 eetlepel bloem - 50 gram boter - 1 eetlepel bruine suiker

lij ke Po m ol o

Bereidingswijze:

Variatie-ideeën aardappelpuree:

Aardappels in gelijke stukken snijden. Aardappels met zout in ong. 25 min. gaarkoken. Ergens halverwege de gesneden geschilde appelen toevoegen. Bramley’s Seedling of zoiets. Melk verhitten. aardappels afgieten, kort droogstomen en door pureeknijper of zeef fijnwrijven. Scheutje voor scheutje warme melk toevoegen, boter erdoor roeren en op smaak brengen met zout, peper en nootmuskaat.

- K noflook-aardappelpuree: De puree krijgt een mediterraans tintje met knoflook en olijfolie. 750 g gekookte aardappels door pureeknijper drukken, mengen met 3 el droog broodkruim, 5 uitgeperste teentjes knoflook en hierdoor al kloppend 1-2 dl olijfolie mengen. - A ardappelsoufflé: Door 750 g op smaak gebrachte puree 3 eierdooiers en 4 stijfgeslagen eiwitten mengen. In grote souffléschaal in midden van oven op 200 °C in 30-40 min. laten rijzen en goudbruin kleuren.

art a t l e p p Dessert: Franse a Franse appeltaart Ingrediënten (8 personen) Voor het deeg: - 70 g witte basterdsuiker - 140 g boter of margarine (ik gebruik roomboter) - 210 g Zeeuwse bloem (dit is een wat vettige bloem, indien niet verkrijgbaar: tarwebloem nemen, geen patentbloem) - ½ tl zout Voor de vulling: - 700 gram Goudrenetten, in halve maantjes gesneden (na het schillen hield ik ± 580 g over). I.p.v. Goudrenet zijn Jonagold, Cox, Elstar ook goede appeltaartappels - 125 g gewone suiker - 3 grote eieren of 4 kleinere eieren – mijn 4 eieren wogen, met schil, bij elkaar 230 gram - 120 ml slagroom of koffiemelk (ik heb slagroom gebruikt). - geraspte schil plus het sap van 1 goed gewassen citroen - 1 tl. kaneel - 3 flinke eetlepels bloem (gewone patentbloem) - 1 flinke opgehoopte eetlepel custardpoeder (in een kom even apart houden) Voor de bodem: - wat paneermeel of 1 à 2 beschuiten - lemoncurd (of abrikozenjam) Voor de bovenkant (als de taart gebakken en afgekoeld is): - abrikozenjam, omdat het een mooie glans geeft aan de taart

Bereidingswijze Vet de vorm plus de rand goed in met boter. Meng de bloem, boter, suiker en het zout goed door elkaar tot een stevige bal en laat het een half uur rusten. Het deeg uitrollen op een met bloem bestoven aanrecht. Rol het deeg groter uit dan de vorm (voor een vorm met een diameter van ± 22/23 cm rol je het deeg uit tot ± 32 cm. Zodra je het deeg begint uit te rollen keer je het een kleine slag zodat het (ongeveer) een ronde vorm blijft behouden). Als het uitgerold is, rol je het voorzichtig op over je deegroller. Zet dan je deegroller op het begin van je vorm en rol het af. Druk het deeg in vorm. Mocht het scheuren of breken, druk dan de scheurtjes gewoon dicht of ‘plak’ er een dun stukje extra deeg over. Dat gaat goed en naderhand zie je er niets meer van. Op de rand van de vorm breng je een wat dikker laagje aan. Druk er met je duim iedere keer een deukje in. Als dat klaar is, dan smeer je op de bodem een laagje lemoncurd

(of abrikozenjam) en daarop strooi je een dun laagje paneelmeel of beschuitkruim.

De vulling Schil de appels (ik heb er 5 gebruikt), verwijder het klokhuis en snijd ze in dunne plakjes. Besprenkel ze met het sap van de citroen tegen het bruin worden van de appelschijfjes, meng steeds goed door elkaar. De appelschijfjes in waaiervorm over de bodem verdelen, ze moeten elkaar overlappen. Doe de eieren, room, suiker, bloem, citroenrasp en kaneel in kom en klop met mixer ± 2-3 minuten heel goed. Giet dan wat van dit beslag op de apart gehouden custardpoeder, roer er een papje van en giet het bij de rest van het beslag. Roer het nog ongeveer 2 minuten goed door elkaar met de mixer. Giet de vulling over de appelschijfjes en zet de vorm in de voorverwarmde oven op 175 °C. Baktijd 1-1½ uur, dit hangt van je oven af. Let op dat de taart niet te donker wordt, dus kijk tussendoor en bedek de vorm eventueel met aluminiumfolie, als de baktijd nog niet verstreken is. Steek na 1 uur een houten prikker midden in het deeg om te kijken of er geen vocht meer aan zit. Bij mij was hij gaar na 70 minuten. Haal de taart uit de oven en laat hem in de vorm afkoelen. Als hij koud (of bijna koud) is, verwarm je wat abrikozenjam in de magnetron of een pannetje. Doop er een kwastje in en bestrijk de hele bovenkant van de taart met de warme abrikozenjam zodat het een mooie glanzende taart wordt. Bereidingstijd: 60-120 min. Eet smakelijk! Krisztina Katuin

Als u wilt, kunt u meekoken in het Hongaarse restaurant. U kunt ook gewoon lekker aanschuiven en genieten van het Paasmenu. De kosten in het restaurant zijn € 24.50 per persoon. S.v.p. vooraf reserveren. Met de Pomospost in de hand geldt er een korting van 20%. Deze aanbieding geldt een week voor en een week na Pasen. Adres: Eggestraat 14, 8308 AB Nagele Tel. 06-15195454, [email protected], www.kasparus.nl POMOSPOST VOORJAAR 2014 |

39

Workshops 2014 voor beter vruchtboomonderhoud in Fruithof Frederiksoord Leer zelf uw fruitbomen snoeien of vermeerderen op de Fruithof in Frederiksoord Als het blad gevallen is heeft u goed zicht op de vorm van de fruitbomen en kunnen ze gesnoeid worden. In de NPV-boomgaard de Fruithof staan honderden hoogstambomen, het is één groot leslokaal. Je snoeit voor de levensverlenging van de boom en een rijke oogst. Dat is niet makkelijk maar beslist te leren. Welke takken moeten eruit, welke juist niet? Welk gereedschap moet je gebruiken? Waar moet je op let-

ten? Snoeien is een kunst op zich en heel boeiend. Op de Fruithof in Frederiksoord staan een kleine duizend fruitbomen, waaronder veel oude, bijna verdwenen rassen. Leden van de Noordelijke Pomologische Vereniging (NPV) hebben ze verzameld om de bijzondere appels en peren te bewaren voor de toekomst.

Wij nodigen u uit, in de Fruithof te Frederiksoord! 1 maart 2014:

23 en 27 augustus 2014:

Workshop wintersnoei appel en peer. Tijd: 10.00-15.00 uur. Kosten: € 47,50.

Workshop zomersnoei appelen perenbomen. Tijd: 10.00-15.00 uur. Kosten: € 47,50.

8 en 12 maart 2014:

17 en 19 september 2014:

Workshop enten. Tijd: 10.00-15.00 uur. Kosten: € 47,50.

Workshop snoeien van pruimenbomen. Tijd: 10.00-15.00 uur. Kosten: € 47,50.

Zaterdag 8 maart is tevens open entdag op de Fruithof.

Alle workshops zijn inclusief: hand-out, koffie/thee en soep.

Nadere inlichtingen:


N

oo

he


Fruithof Frederiksoord

rd e

gi

sc

Workshops Fruithof Frederiksoord Telefoon: 0522-452333 Mobiel: 06-23568123 E-mail: [email protected]

N

Snoeien van leibomen (wintersnoei). In de ochtend theorie en ’s middags praktijk in de Fruithof. Tijd: 10.00-15.00 uur. Kosten: € 47,50.

www.fruithof-frederiksoord.nl of mail met Marjan Sorgdrager. Inschrijven bij voorkeur via e-mail: [email protected].

1989

22 maart 2014:

lij ke Po m ol o

NPV bestaat 25 jaar. Winterrietperen. Welke keuzes maak ik voor een boomgaard? Voorjaar 2014

Recommend Documents