Nieuwsbrief W.H. Vliegenbos juni 2013
Een nieuwe lente, een nieuw geluid Camping Vliegenbos opende op 29 maart het kampeerseizoen met een nieuwe bedrijfsleider. Erik van der Linden, die een seizoen lang de camping zal runnen, is enthousiast over de prachtige locatie: “We gaan echt aan de bak om de camping terug op de kaart te zetten.” Ondanks het nogal frisse voorjaarsweer staan er behalve campers al de nodige tentjes op de camping, waar behalve keurig onderhouden staplaatsen en grasvelden ook dertig trekkershutten en een groepsverblijf te vinden zijn. Erik van der Linden is gematigd positief over de bezetting: “Ook met Pasen hebben we onder winterse omstandigheden een redelijk weekend gehad.” Hij loopt tijdens het interview af en toe naar de receptie om gasten te woord te staan. Italianen die wat langer willen blijven, tevreden Fransen die weer huiswaarts gaan,“c’etait parfait”! Ook de nieuwe bedrijfsleider is enthousiast over de camping “zo rustig gelegen en toch vlak bij het centrum. Ik ben opgegroeid in Lent bij Nijmegen, daar vind je eigenlijk eenzelfde combinatie van de rust van een dorp en de luxe van de stad.” Hoewel hij al twaalf jaar als campingbeheerder werkt, komt Van der Linden oorspronkelijk uit het onderwijs. “Tijdens mijn studietijd werkte ik al in de recreatiesector. Toen ik in 2000 terugkwam uit Curaçao waar ik een paar jaar had lesgegeven, ben ik er opnieuw in terechtgekomen. Ik heb als bedrijfsleider gewerkt op campings in Wanroij, Otterlo en Maurik en ben nu via een adviesbureau aangetrokken voor het beheer van Camping Vliegenbos. Het Stadsdeel wil op basis van een rapport van Grontmij onderzoeken of de camping geprivatiseerd kan worden. Ik ondersteun het stadsdeel bij dit traject.” Dit betekent voor Van der Linden een jaar lang in Amsterdam werken, terwijl vrouw en kinderen in Otterlo wonen. “Omdat je weet dat het voor een bepaalde tijd is, valt het goed te doen. Mijn gezin komt in de weekenden en vakanties hier naartoe, die hebben nu dus een vakantieadres in Amsterdam.” Hij onderscheidt twee duidelijke groepen campinggasten, ieder met hun eigen wensen. “Je hebt ten eerste het camperpubliek, actieve senioren die hier voor een paar dagen of een weekje staan en die belang hechten aan rust, schoon sanitair, goede informatie en vriendelijkheid. Daarnaast heb je de internationale gasten van tussen de 18 en pakweg 35 jaar. Die komen voor de stad en het uitgaansleven, maar willen ook een mooie en schone plek om hun tentje neer te zetten. Op de vorige campings waar ik gewerkt heb, kwam 90 procent van de gasten uit Nederland, en 10 procent uit het buitenland. Hier zijn die percentages omgedraaid.” Voor het werk van de beheerder en zijn team maakt dit weinig verschil: “Het gaat om de gasten. Of die nou 18 of 65 zijn, ze willen een leuke tijd en daar zijn wij voor. We willen beter draaien dan vorig jaar, ervoor zorgen dat de gasten zich hier welkom voelen. Sinds 1 april zijn we gestart met een gasttevredenheidsonderzoek, en de uitkomsten zien er goed uit. We zijn leuk bezig!” (interview Eva Vroom) 1
Stinzenplantjes in het W.H.Vliegenbos Toen het na de lange winter eindelijk lente is geworden in het Vliegenbos, bloeien de stinzenplantjes. Stinzenplanten zijn vaak opvallende voorjaarsbloeiers waarvan de bloemen ontluiken voordat de bomen helemaal in blad zijn gekomen. Ze profiteren dan van het licht en van weinig concurrentie omdat het onder de bomen in de zomer voor de meeste planten te donker is. Om zo vroeg in het jaar te kunnen bloeien hebben ze een voedselvoorraad nodig en daarom zijn veel stinzenplanten bolgewassen. De meeste stinzenplantjes zijn niet inheems, maar geïmporteerd uit het zuiden, enkele planten zijn zeldzaam of uitgestorven in onze natuur. Ze zijn ooit, in de middeleeuwen gebeurde dit al, aangeplant bij landgoederen, boerderijen en kloostercomplexen en vervolgens verwilderd. Een stins is een Fries woord en betekent ‘stenen huis’. Dit waren grote huizen van adellijke of notabele families. In Friesland werden deze planten voor het eerst beschreven, vandaar de naam. De Friese heemkundige Jacob Botke (1877 – 1939) schijnt het woord voor het eerst gebruikt te hebben in 1932. Het verhaal gaat dat hij die naam heeft overgenomen van de bewoners van het dorp Veenwoude die het Haarlems Klokkenspel en Vogelmelk dat bij de Schierstins groeide stinzenblomkes noemden. De Schierstins is een bij Veenwoude opgetrokken versterkte stenen woontoren uit ongeveer 1300. Volgens de puristen moet een echte stinzenplant in de negentiende eeuw of vroeger zijn verwilderd op bijvoorbeeld een landgoed met een ‘stinzenmilieu’. Het Vliegenbos bestaat nu 100 jaar. De meeste plantjes zullen dus vrij recent uit de tuinen rondom het bos zijn ontsnapt of stiekem zijn aangeplant. Een kniesoor die daar op let, de stinzenplantjes zijn één van de mooiste schatten van het Vliegenbos. (op het plaatje: daslook) In het Vliegenbos kun je vooral de volgende stinzenplantjes tegenkomen: Bosanemoon (de witte) Daslook Gevlekt longkruid Gevlekte aronskelk Italiaanse aronskelk (zie foto) Sneeuwklokje Trompetnarcis Sterhyacint Groot hoefblad
Boomstronkwallen Stadsdeel Zeeburg had stobben over (Dat zijn boomstronken in gewoon Nederlands). De natuurliefhebbers die zich bij Stadsdeel Noord bezig houden met het Vliegenbos zagen kansen voor de natuur en wilden ze graag hebben. Wij moesten er even aan wennen, maar hebben ons laten overtuigen. De stronken met kluit verteren langzaam en voegen op die manier humus aan de bodem toe en zorgen na verloop 2
van tijd voor kleine verhogingen in de grond, wat heel natuurlijk aandoet. Daarnaast bieden ze kansen aan dieren. Op onze Facebook pagina (www.facebook.com/vliegenbos) schreven we: “Nog een nieuwe aanwinst: grote boomstronken compleet met wortelkluit: egels, muizen en marter-achtigen verschuilen zich er graag in. En wie weet, maakt de onlangs gesignaleerde vos er wel een burcht onder!”
Wilde Pesto voor op de pasta (bijdrage en recept van Mirjam Pels) De laatste tijd is het ‘in’ om te eten uit de natuur. Vooral recepten voor pesto van daslook kom ik tegen. Daslook (allium ursinum) groeit ook in het Vliegenbos. Maar het is een wettelijk beschermde plant en hoewel hij wat uitbreidt de laatste jaren is de plant nog niet zo algemeen dat je hem plukken mag. De plant is niet voor niets beschermd. Daslook is familie van de ui en wordt geroemd om zijn knoflooksmaak. Ik zou zeggen: ‘laat het plantje staan en gebruik gewoon knoflook in je keuken’. Maar koken uit de natuur is leuk en daarom een recept voor hondsdraf-brandnetelpesto. Brandnetels en hondsdraf groeien overal in overvloed. Hondsdraf-brandnetelpesto: - Twee handjes brandneteltoppen - Eén handje hondsdraf. - 100 gram noten; pijnboompitjes, pistachenoten, walnoten, hazelnoten of cashewnoten. - Olijfolie. - Peper en zout. Trek wel handschoenen aan als je brandnetels gaat plukken. Van de hondsdraf pluk ik ook de toppen, ik heb geen geduld om alleen de blaadjes te plukken. Van de brandnetel gebruik ik wel alleen de blaadjes. Ik kook de brandnetelblaadjes heel kort om zeker te zijn dat de brandhaartjes niet meer prikken, maar het schijnt niet te hoeven. Brandnetels en hondsdraf groeien bij elkaar en binnen een paar meter heb ik genoeg voor een maaltijd. Ook voor deze veel voorkomende kruiden geldt: weidelijk plukken. Je mag eigenlijk niet zien dat je geoogst heb. Pluk nooit een stuk kaal. Pluk brandnetels vanaf de paden en loop niet door een brandnetelveld. Er broeden vogels tussen de brandnetels. Maal, wrijf of hak de nootjes fijn. Hak of maal de blaadjes fijn. Meng het door elkaar met net zoveel olijfolie als nodig is om een smeuïge pesto te krijgen. Je hebt hier wel een keukenmachine voor nodig, anders heel veel geduld. Zout en peper er bij. Je kunt er eventueel ook geraspte oude kaas door mengen, maar ik strooi kaas liever over de pasta. Het is echt lekker. Het is wel een voorjaarspesto. In de zomer is het niet zo lekker meer. Hondsdraf is een geneeskrachtig kruid. Het helpt tegen wonden en jeuk. Dat komt dus mooi uit als je niet voorzichtig genoeg bent met het plukken van de brandnetels. Eet smakelijk!
Snipperpad De leerlingen van het Clusius College hebben onder leiding van Melvin Stigter van de afdeling Wijkbeheer Oost van het Stadsdeel het snipperpad dit voorjaar weer voorzien van verse snippers. Dank daarvoor jongens en meisjes en begeleiders!! Zo kan groot en klein zonder natte voeten te krijgen dit spannende stukje bos verkennen. Vanaf de Meeuwenlaan 3
gezien tot halverwege de middenlaan lopen, bij de vijver rechtsaf en achter de bankjes de ontdekkingsreis beginnen, maar….rustig graag voor de broedende vogels!
Tanden af van onze kabelbaan! Tot onzer schrik zagen we een tijd geleden dat er grote stukken rubber uit het zitje van de kabelbaan waren gehapt. Ook de vele afdrukken van tanden maakten duidelijk wat er aan de hand was. Bazen laten hun honden aan de kabelbaan hangen, misschien als een vorm van training. Maar de kabelbaan is bedoeld voor kinderen en die vinden het geweldig! Iedere dag zien we wel kinderen genieten van het moois op de avonturenspeelplek . Het zou toch jammer zijn als hun plezier bedorven wordt doordat er geen zitje meer is? Train uw hond dus s.v.p. op een andere manier. Maar ook liever niet door hem of haar vast te laten hangen aan de takken van de jonge bomen in het bos. Ook die hebben bijtsporen, afgebroken takken e.d. En dat doet ons natuurliefhebbershart weer pijn….. N.B. Dit is géén foto van een hond bij onze kabelbaan. Het gaat om allerlei soorten honden, groot en klein
Ze zijn er! De nieuwe vuilnisbakken We hopen maar dat het een verbetering is ten opzichte van de bakken die tot voor kort bij bankjes en langs paden stonden. In het kader van vereenvoudiging en bezuiniging heeft het Stadsdeel grote nieuwe afvalbakken geplaatst. Ze staan bij de in- en uitgangen van het bos en bij de camping. U kunt er dus alle afval in deponeren voordat u naar huis gaat. En misschien neemt u bij een wandeling of het uitlaten van de hond een plastic zakje mee om wat zwerfvuil op te rapen? Dat past er ook mooi in en zo houden we het bos met zijn allen schoon!
Terras in het bos Marcia schreef er al over op I Love Noord : Het terras is open! Voor een drankje, een ontbijtje of die fantastische aanbieding van koffie met appeltaart. En de kinderen? Die kunnen zich ondertussen mooi vermaken op de 4
avonturenspeelplek! Lees verder op http://www.ilovenoord.nl/2013/05/vakantievieren-in-eigen-bos/
Waterkwaliteit In de vorige Nieuwsbrief meldden we dat het Stadsdeel en Waternet maatregelen wilden nemen om de slechte waterkwaliteit in een deel van het bos aan te pakken. Tot op heden is daar praktisch gezien nog niets aan gedaan, maar eind maart werd er een bijeenkomst werd belegd tussen vertegenwoordigers van betrokken partijen: Stadsdeel Amsterdam Noord, Waternet, DRO van de Gemeente, Stichting W.H. Vliegenbos en een zeer betrokken ekohydroloog. Aanleiding voor die bijeenkomst was de vraag van de Provincie Noord-Holland of en hoe het Vliegenbos ingericht kan worden als verblijf- en paaiplaats voor de trekvissen uit het Noordzeekanaal, voortbordurend op een bestaand vismigratieprogramma. Met dat doel in het vizier zou een open verbinding met Zijkanaal K wellicht een bijdrage vormen aan verbetering van de kwaliteit van het nu op veel plekken dode en stinkende water. De watergangen zijn ondiep, dat komt ook door bladval en langzaam verterend blad van els en wilg. Iepenblaadjes verteren juist relatief snel. De overhangende bomen zorgen weliswaar voor blad in de sloten, maar ook weer voor schaduw op het water, waardoor de temperatuur niet zo hoog oploopt. Wij verheugden ons op deze bijeenkomst, het leek ons een geweldige kans om met ter zake deskundigen concrete plannen en afspraken te maken om dit probleem aan te pakken. Jaren geleden waren wij ook al enthousiast toen we uitgenodigd werden om mee te denken over het Natstructuurplan Noordzeekanaalboezem Oost , dat werd opgesteld door de Grontmij, in samenspraak met het Stadsdeel, de Hoogheemraadsschappen en Rijkswaterstaat. In dit rapport kwamen ook het Vliegenbos en het Rietland uitgebreid aan bod en werden –mede naar aanleiding van onze informatie- zeer concrete en goed onderbouwde maatregelenpakketten voorgesteld. Helaas is dit rapport kennelijk op veel plekken in het beruchte grijze archief verdwenen, want tijdens de bijeenkomst bleek een aantal van de aanwezigen niet van dit rapport op de hoogte. Zucht! Tijdens de bijeenkomst werd er heftig gediscussieerd, waarbij meer vragen dan antwoorden boven kwamen. Helaas verschilden de betrokken parttijen nogal op het punt wat er nu eerst dient te gebeuren: metingen uitvoeren van de waterkwaliteit op diverse plekken in het bos of gaan baggeren. Een wateranalyse kost geld en wie gaat dat betalen? Maar baggeren kost ook geld en als het niet helpt is het de vraag of je het moet doen of dat je bijvoorbeeld kleine sloten / greppels beter kunt laten dichtslibben. Vanuit de Stichting zijn wij enthousiast voorstander van een gedegen analyse, zodat duidelijk wordt welke maatregelen nodig zijn om de situatie te optimaliseren, welk prijskaartje daar aan hangt en waar de financiële middelen hiervoor te vinden zijn. Na de bijeenkomst hoorden wij helaas niets meer, wat natuurlijk niet hoeft te betekenen dat er achter de schermen ook niets gebeurt. Maar omdat we graag betrokken willen blijven en hopen op 5
verbetering, maakte een van onze vertegenwoordigers een uitgebreid verslag van de bijeenkomst dat naar alle aanwezigen is gestuurd. Nu wachten we op een signaal voor het vervolg. Want ZO kan het niet blijven!
Werkbezoek Stichting W.H. Vliegenbos aan de boswachterij van het Amsterdamse Bos Dit verslagje houdt u van ons tegoed, omdat we al zo’n volle Nieuwsbrief hebben. Het was een nuttig bezoek, mede doordat een aantal medewerkers van het Stadsdeel Amsterdam-Noord aanwezig was. Daardoor konden we ter plekke ideeën uitwisselen. De ‘boswachters’ van het Amsterdamse Bos hebben veel expertise, dus we nodigen hen graag uit voor een tegenbezoek in de herfst. Het lijkt ons een goed idee om beleid en beheer van de beide Amsterdamse stadbossen meer op één lijn te brengen. Meer over onze ervaringen in de volgende Nieuwsbrief.
De grondbroeders Jan Boshuizen Onder andere de nachtegaal, de winterkoning, de zwartkop, de roodborst en de heggenmus zijn kleine vogeltjes die hun nesten laag bij de grond maken, gemiddeld zo’n 15 tot 20 centimeter boven de grond. Al deze vogels hebben een bruine schutkleur, behalve de roodborst, want die heeft een opvallend rode borst. Het winterkoninkje heeft een opgestoken staart. De zwartkop: Het mannetje heeft een zwart petje op zijn kop en het vrouwtje een bruin petje. De heggenmus heeft een grijs keeltje. De nachtegaal herken je als eerste aan hun zang. Hij zingt van ’s avonds laat tot en met ’s morgens. Al deze soorten komen in het Vliegenbos voor. De meeste vogels zijn moeilijk te vinden vanwege hun schutkleur. Het zijn alle vijf insecteneters. Ze komen voor in dichtbegroeide loofstruiken. Ze leggen gemiddeld zo’n drie broedsels per jaar. De winterkoning en heggenmus zijn jaarvogels, dat wil zeggen dat ze het hele jaar in de zelfde omgeving blijven. De roodborst, de nachtegaal en de zwartkop zijn zomergasten. Deze broeden alleen bij ons en trekken in zuidelijke richting de wintermaanden tegemoet. De roodborst die wij ’s winters zien en horen, want hij zingt de hele winter,zowel het mannetje als het vrouwtje, komt uit Scandinavië. Nachtegalen en zwartkoppen uit die regio trekken verder door naar Frankrijk. De soorten die hier blijven overwinteren kunnen omschakelen naar ander voedsel, dus van insecten naar zaad. Om te kunnen nestelen zijn ze afhankelijk van lage struiken, brandnetels en braamstruiken. Op het moment dat de vogel weerkeert naar het Vliegenbos en zijn woonomgeving is weggesnoeid kost het hem heel veel moeite om nestelgelegenheid te vinden zodat hij niet kan voldoen aan zijn instinct, namelijk het zorgen voor nageslacht. Als de vogels niet kunnen nestelen kunnen wij ook niet van hun zang genieten. Voor het behoud van deze vijf soorten moeten er dus ruige stukjes met bramen en brandnetels in het Vliegenbos blijven bestaan. 6
Er komt een pont van de Hamerstraat naar het KNSM-eiland! Het college van B & W heeft eind mei besloten geld uit te trekken voor het Oostveer. Dit GroenLinkse initiatief is afkomstig van Fjodor Molenaar in de gemeenteraad, Astrid Kuiper in stadsdeel Oost en onze eigen Mariska Min-Leliveld in Noord. Hoe, wat, wanneer precies - dat is nog niet duidelijk, maar meer informatie volgt zodra er meer bekend wordt. Het Oostveer gaat in elk geval varen tussen de Hamerstraat in Noord en het Azartplein op het KNSMeiland. Vanaf deze plek kan men in Oost verder fietsen richting bijvoorbeeld het Science Park en Diemen, dan wel de reis voortzetten met bus 65 en tram 10. In Noord betekent het Oostveer de verdere ontsluiting van het Hamerstraatgebied, Nieuwendam en dan kunnen de van groen verstoken bewoners van het KNSM-eiland en de rest van Zeeburg eindelijk ook wandelen in het Vliegenbos. Welkom allemaal!
Steven Jansen uit Midden Limburg blogde onderstaand stuk over het W.H. Vliegenbos:
Uniek stukje Nederland. Amsterdam-Noord ontwaakt in de vroege ochtend. We gaan dauwtrappen in het W.H. Vliegenbos. De ondergroei van Speenkruid maakt, na een koude nacht, door het zachte zonlicht langzaam hun bloemen weer open. Pluksgewijs vinden we Gevlekte aronskelk, Bosanemoon en Daslook. De Grote bonte spechten zijn samen met de Halsbandparkieten in de vroege ochtend op hun eigen wijze al luidruchtig bezig. Het Vliegenbos was een initiatief van het sociaaldemocratische gemeenteraadslid Willem H. Vliegen (1862-1947). Het doel was om recreatie voor arbeiders in de vrije natuur mogelijk te maken. De gemeente Amsterdam begon in 1912 met de aanleg van het bos en is daarmee ook meteen het oudste stadspark. Na zijn dood werd het bos officieel naar hem vernoemd. Het is een iepenrijk loofbos. De iep is helaas gevoelig voor de iepziekte. Deze verwelkingsziekte wordt veroorzaakt door de schimmel Ophiostoma ulmi. Deze schimmel heeft van boom tot boom een handig vervoermiddel. De Grote iepenspintkever (Scolytus scolytus) draagt de genoemde schimmel bij zich. Als de kever aan de iep knaagt gaat de schimmel in de houtvaten van iepen groeien, waardoor deze verstopt raken. Hierdoor verwelken de bladeren en sterft de boom. Van de begin 20e eeuw nog zeer uitgebreide iepenbestanden in Nederland is tussen 1919 en 2000 zeker negentig procent door de iepziekte verdwenen, waardoor het landschap een behoorlijke verandering heeft ondergaan.
7
Door de iepziekte zijn deze bossen met een hoge iepenbestand zeer zeldzaam geworden. Het Vliegenbos is misschien wel het grootste iepenbos in West-Europa. Ten tijde van de aanleg van het Vliegenbos was er al een chemische fabriek aan de zuidkant gevestigd. Het was toen een zwavelzuur- en zoutzuurfabriek van beperkte omvang. Later is de fabriek verscheidene malen uitgebreid. De milieuhinder van deze fabriek nam daarmee ook toe. Dit leidde in 1974 tot de oprichting van de actiegroep Tegengif. Daarna is het Vliegenbos een officieel bufferzone geworden om de woonbebouwing in het noorden tegen het geluid en de gevaarlijke gassen te beschermen. De zwavelzuurfabriek is gelukkig in 2004 gesloten door de strenger geworden milieu-eisen. De overblijvende chemische fabriek veroorzaakt minder milieuhinder. In het Vliegenbos komen hier en daar min of meer zuivere vormen van de Veldiep (Ulmus minor) en van de Bergiep (Ulmus glaba) voor. Maar de meest voorkomende iep is hier de "Belgica" (Ulmus x hollandica "Belgica"), dezelfde soort die we langs de Amsterdamse grachten vinden. Een van de lanen wordt geleidelijk verjongd met de kloon Dodoens. Deze is weinig gevoelig voor de iepziekte. Het bos is structuurrijk doordat er geregeld op kleine schaal bomen uitvallen: soms door windworp, toch zo nu en dan een slachtoffer van de iepziekte en door gerichte dunning. De dunning is gericht op de instandhouding van de diversiteit, met de nadruk op de iepen. Voorheen werd de iep als "riskante" boomsoort beschouwd en bij de dunningen niet als toekomstboom gekozen. Sinds het nieuwe beheerplan uit 2005 worden bij de dunningen de iepen vaker bevoordeeld. Dit vanuit het besef dat de iepziektebestrijding hier de afgelopen vijftig jaar effectief is gebleken en juist ook omdat de iepen het bos zo uniek maken. In 2002 is door buurtbewoners de Stichting W.H.Vliegenbos opgericht omdat de gemeente Amsterdam plannen maakte voor woningbouw in het Vliegenbos. Deze dreiging kon worden afgewend. Mede door strijdlustige Amsterdammers kunnen we het 100 jarige bestaan vieren van dit werkelijk uniek stukje Nederlands bos.
Ook de andere topics op zijn blog zijn zeer lezenswaard. Kijk op http://natura.blogse.nl/
N.B. Geachte lezer, We sturen u deze Nieuwsbrief omdat wij menen dat u belangstelling heeft voor nieuws uit en over het W.H. Vliegenbos. Mocht dat niet (meer) het geval zijn, dan volstaat het sturen van een mail aan
[email protected] met het verzoek om u van de verzendlijst af te halen.
8
