nº 3
Van de voorzitter Aart van Rheineck Leyssius
• Van de voorzitter • Modernisering van de opleiding anesthesiologie • Nieuwe voorzitter CAGA • SKA jubileert! • NVA 60+ -club • Afscheidssymposium en afscheidscollege prof.dr. J.G. Bovill • Feestelijke opening Vermeulen-Cranch zaal • Congreskalender • Verhuizing in zicht! • Ontvangen proefschriften • Overleden • www.anesthesiologie.nl • Examenstress
1 3 6 6 7
8 9 10 10 10 10 11 11
• Toen ik in mei 2004 tot voorzitter werd gekozen, ging de eerste felicitatie gepaard met de opmerking: ‘Pas goed op de vereniging’. De betekenis hiervan werd mij pas later duidelijk. Het bestuur heeft slechts het beheer over de vereniging en moet ervoor zorgen dat verschillende belangen
een plaats krijgen. Voorkomen moet worden dat zaken intern of extern escaleren. Vrij snel werd duidelijk dat er een grote achterstand in de dbc-systematiek van de anesthesiologen was ontstaan en dat de meningen verschilden over de vraag hoe deze achterstand ingehaald moest worden. Intussen is duidelijk wie wat doet. De dbc-commissie is weer geplaatst binnen de CBRA. De achterstand is voor een deel ingelopen, mede dankzij het tijdsbestedingsonderzoek door de dbc-commissie dat is gefinancierd door de vrijgevestigde anesthesiologen. Er zijn gevalideerde producten voor preoperatief onderzoek gekomen en ook de financiering van de intensive care heeft een plaats gekregen. De afgelopen jaren zijn de secties aangemoedigd zich te profileren, maar zij moeten dan inhoudelijk en financieel wel meer ruimte krijgen. De oprichting van de DARA (Dutch Association of Regional Anesthesia) maakte duidelijk dat het keurslijf van de NVA te strak kan zijn voor nieuwe initiatieven. Toch is het de bedoeling dat de DARA een positie binnen de NVA krijgt. • Een volgende terloopse opmerking van een lid was: ‘Het bestuur heeft te veel visie – dat vind ik >
nieuwsbrief NVA
Inhoud:
In mei eindigt mijn derde voorzitterstermijn en kan ik mij niet meer herkiesbaar stellen. Een goede zaak: ik hoef niet na te denken of ik nog een termijn beschikbaar ben en binnen de NVA wordt voorkomen dat posities te lang door dezelfde persoon bezet blijven. Ik heb het met veel plezier gedaan. Dat komt met name omdat vele leden mij het erg gemakkelijk maken. Het bureau, de commissies en de secties werken zeer zelfstandig, maar houden goed het verenigingsbelang in de gaten. Ze stemmen regelmatig hun beleid af met het bestuur en belangrijke onderwerpen worden altijd besluitvormend voorgelegd aan de ledenvergadering. Zo ontstaat er een breed draagvlak en blijft de Vereniging dicht bij de leden. De voorzitter krijgt vaak adviezen van leden verpakt in losse opmerkingen. Ik probeer deze opmerkingen altijd een plaats te geven en ik heb er veel aan.
december 2006
‘Pas goed op de vereniging’
Jaargang 8, februari 2007
nieuwsbrief
Officieel orgaan van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
februari 2007 nieuwsbrief NVA
niet, maar anderen.’ Wat moet je daar nu mee als voorzitter? Een bestuur moet besturen en er wordt uiteraard verwacht dat het bestuur visie heeft over de toekomst van de NVA. Je kunt geen visie of een verkeerde visie hebben, maar te veel visie...? Toch was het voor mij een zeer waardevolle opmerking. Ik zie het als de uitstoot van CO2 en klimaatverandering. Iedereen weet dat we niet met onze huidige consumptie en opwekking van energie door kunnen gaan. Gas en olie zijn binnen afzienbare tijd uitgeput en het is ook niet verstandig heel veel geld te geven aan stamhoofden die per ongeluk op de olie wonen. Daarentegen zal de behoefte aan energie alleen maar toenemen. Je hoeft geen visionair te zijn om te zien dat schone zelf geproduceerde energie de oplossing is. Alleen het tempo van uitvoering van de visie, daar gaat het om. Als we op korte termijn de zaken regelen zijn de nadelen groter dan de voordelen. Echter als we niets doen dan zitten we over dertig jaar echt met de problemen. Nu is opeens kernenergie weer veilig! Terwijl we allemaal weten dat kernenergie mensenwerk is en de centrales van Three Miles Island en Tsjernobyl geëxplodeerd zijn door menselijke fouten, die niemand (ook geen veiligheidssysteem) kon voorkomen. In de NVA wordt veel gesproken over de toekomst. Het bestuur heeft zijn visie besproken met secties en commissies. In de ledenvergaderingen is door mij mondeling verslag gedaan. Centraal in deze discussie staat de certificering van competenties. Persoonlijk ben ik hier een groot voorstander van, maar toch heb ik mijn mening over de urgentie en het tempo waarin we certificering moeten invoeren (mede door de bovengenoemde opmerking) aangepast. We beginnen voorzichtig door certificaten uit te reiken aan anesthesiologen die deelnemen aan het visitatieprogramma van de
vereniging. Ook al heeft dit geen consequenties, de start is er. In de ledenvergadering in mei zult u moeten beslissen over de herregistratie van anesthesioloog-intensivisten. Over de eisen waren de verschillende gremia het snel eens. Over de uitvoering en wie uiteindelijk het ultieme oordeel geeft is echter veel gesproken. Is dit de NVA, de GIC (Gemeenschappelijke Intensive Care Commissie) of zijn het de gezamenlijke wetenschappelijke verenigingen? Uiteindelijk is er een compromis gevonden waarin een ieder zich moet kunnen vinden en waarin de uiteindelijke beslissing over herregistratie van anesthesioloog-intensivisten bij de NVA ligt. Herregistratie is ook certificering en het is van groot belang, willen anesthesiologen hun centrale rol op de intensive care behouden, als het gaat om preoperatief onderzoek, anesthesiologie bij gecompliceerde ingrepen en ernstige comorbiditeit, en postoperatieve zorg. Nu er gevalideerde normtijden zijn kan de anesthesiologische preoperatieve zorg verder ontwikkeld worden. Wie is er verantwoordelijk voor communicatie tussen de verschillende specialismen? De NVA is voornemens dit vast te leggen in een multidisciplinaire richtlijn. Om de anesthesie en postoperatieve zorg verder te ontwikkelen is inzicht nodig in ons handelen en falen. Ik vind het teleurstellend dat de complicatieregistratie en daardoor de complicatiebesprekingen (waar het om gaat) traag of niet geïmplementeerd worden in een groot aantal ziekenhuizen. Wie de coördinatie over de complicatieregistratie in handen heeft, beslist over de anesthesiologische praktijkvoering. Ziekenhuizen wensen dat u deelneemt aan een ziekenhuisbrede complicatieregistratie die niet afgestemd is op de specifieke anesthesiologische praktijkvoering. Wie wordt dan de eigenaar
van de data? Hoe langer we wachten met het nemen van onze verantwoordelijkheid betreffende de complicatieregistratie, hoe groter de kans dat we de regie voor altijd verliezen. Postoperatieve zorg is onze verantwoordelijkheid tot de deur van de verkoeverkamer. Is dit het beste voor de patiënt? Is dit het beste voor de anesthesioloog? Hier moeten we over nadenken. • Verder heb ik vaak gehoord: ‘Als het niet betaald wordt doen we het niet,’ het principe van boter bij de vis. Minister Hoogervorst heeft de subsidies voor kwaliteitsbeleid afgeschaft. Ik ben er blij om. Een subsidie kan tijdelijk een positief effect hebben, maar na enige tijd ben je arbeid aan het verrichten vanwege de subsidie en dreigen ernstige financiële problemen als de subsidie stopt. Ik ben een groot voorstander van het zelf betalen van kwaliteitsbeleid, zoals de leden van de NVA nu gaan doen. De euro’s die u voor de visitaties gaat betalen zorgen ervoor dat u weer eigen baas bent en zelf beslist wat zinvol is. Terwijl ik dit schrijf is er op de televisie een reclamespotje over wat de apotheker voor u doet. We leven in een wereld waar je moet investeren en niet afhankelijk moet zijn. Wanneer gaat de NVA voor u adverteren op de televisie? • ‘De voorzitter zegt dat we maatschappelijk verantwoord moeten werken.’ Dat klopt, ik heb het gezegd, maar gelukkig zijn alle anesthesiologen het daarover eens. Voor mei moet er nog een Nieuwsbrief uitkomen en waarschijnlijk krijg ik dus nog een herkansing om afscheid van u te nemen als voorzitter. Maar reeds nu dank ik u hartelijk voor het gestelde vertrouwen. Ik hoop nog lang actief te zijn binnen de anesthesiologie en de NVA.
Modernisering van de opleiding anesthesiologie Werkgroep Modernisering Curriculum Anesthesiologie (WMCA), Robert Jan Stolker Alweer een verandering van het cur-
In het curriculum Anesthesiologie van
aan deze opdracht te voldoen. De leden
riculum? De herziening van de opleiding
2003 was een aantal zaken al volgens
waren Jack van Kleef, Hans Knape, Karel
Anesthesiologie is pas enkele jaren
deze instructies geregeld. Er was al
Kuizenga, Jurjen Oosterhuis (namens de
afgerond en het nieuwe curriculum zoals
een omschrijving van het vakgebied, er
CAGA) en Robert Jan Stolker. Vanuit de
we dat kennen, is op 1 april 2003 van
waren al eindtermen, landelijke cursus-
MOBG werd ondersteuning aangeboden
start gegaan. Toch is er nu alweer een
sen en centrale examens (A, B, C, D) met
door een werkgroep Beschrijving Beroe-
voorstel tot herziening van het curri-
consequenties. De opleiding kende dus
pen en Opleidingen Vervolgopleidingen
culum op komst. In deze notitie wordt
al vele elementen van de modernisering
(BBOV) waarin medici en onderwijskun-
ingegaan op het waarom en krijgt u een
die door het CCMS aan ons en aan alle
digen zitting hadden. Voor de anesthe-
indruk van de voorlopige plannen. Er
andere
wetenschappelijke verenigin-
siologie werden prof.dr. E. Heineman en
komt nog een uitgewerkt concept dat
gen werd opgelegd. Aanvankelijk leek
drs. A. Meijninger als begeleiders toege-
langs Concilium Anaesthesiologicum en
het de bedoeling om de vernieuwingen
voegd. Dagelijkse ondersteuning kreeg
NVA-bestuur zal gaan en vervolgens
geleidelijk in te voeren. Voor de anesthe-
de werkgroep van drs. E. Driessen van de
door de ledenvergadering moet worden
siologie kwam dat eigenlijk neer op een
Capaciteitsgroep Onderwijskunde van de
goedgekeurd.
indeling in modules, het omwerken van
Universiteit Maastricht.
eindtermen naar competenties, en het
De WMCA ging uit van het uitgangspunt
Inleiding
invoeren van nieuwe toetsingsvormen
dat er bij de laatste curriculumherziening
In 2004 heeft het Centraal College
als het portfolio en de Korte Klinische
al veel zaken geregeld waren. Dit cur-
Medisch Specialismen (CCMS) het Kader-
Beoordeling enerzijds en de docentpro-
riculum had nog geen volledige cyclus
besluit vastgesteld dat alle algemene
fessionalisering anderzijds. De eerste
doorlopen en kon dus niet als geheel
regelgeving betreffende medisch speci-
twee punten werden in 2004 al geregeld,
geëvalueerd worden. Hooguit kon een
alistische vervolgopleidingen bundelde.
de invoering van de andere punten werd
aantal reeds geconstateerde tekortko-
Deze regelgeving was tot dan toe ver-
ter hand genomen.
mingen worden gerepareerd. De Com-
snipperd over vele besluiten. Als gevolg
In 2004 stelde minister Hoogervorst van
missie Evaluatie Opleidingseisen Anes-
daarvan werd het Besluit Anesthesiologie
VWS echter de Stuurgroep Modernisering
thesiologie (voorzitter prof. Knape) werd
(de opleidingseisen) uit 2003 ‘gestript’
Opleidingen en Beroepen Gezondheids-
gevraagd deze punten bij de opleiders te
en opnieuw vastgesteld. Inhoudelijk ver-
zorg (MOBG) in. Oud-minister Sorgdrager
collecteren.
anderde er niets aan de opleidingseisen.
werd voorzitter. De Stuurgroep MOBG
Het Kaderbesluit had tevens tot doel een
had de opdracht om een samenhangend
modernisering van alle specialistische
geheel van beroepen en opleidingen voor
Uitgangspunten, thema’s en kerncompetenties
opleidingen tot stand te brengen. Deze
de gezondheidszorg te scheppen, waarin
Een belangrijk punt van verschil tussen
modernisering hield in grote lijnen in
ook innovatie geborgd zou worden. Ook
de vigerende opleidingseisen en het
dat alle wetenschappelijke verenigingen
de medisch-specialistische opleidingen
opleidingsplan was de aanpassing aan
opdracht kregen om hun specialistische
vielen onder het gezag van de Stuur-
het door het CCMS vastgestelde Can-
vakgebieden nauwkeurig te omschrijven.
groep MOBG.
MEDS-systeem (zie tabel). Dit systeem
opbouw te krijgen, in de opleidingen
Opdracht en uitwerking
in Canada over de verwachting die zij
moesten volgens het CanMEDS-model
De wetenschappelijke verenigingen kre-
ten aanzien van een medisch specialist
(zie verder) competenties worden gefor-
gen de opdracht om voor 1 juli 2007 de
hebben.
muleerd die niet meer werden beperkt
opleidingen te beschrijven aan de hand
In dit systeem werden zeven kerncompe-
tot medisch-specialistische onderwerpen.
van het Kaderbesluit van het CCMS,
tenties onderscheiden waaraan medisch
Ook discipline-overschrijdende compe-
waarbij alle competentiegebieden aan
specialisten zouden moeten voldoen.
tenties (communicatie, samenwerking
de orde moesten komen én getoetst
Iedere kerncompetentie werd weer onder-
enz.) moeten onderdeel worden van het
moesten worden. Dit betekende een
verdeeld in vier competenties. Voor een
leerplan van alle specialistische opleidin-
uitbreiding van de modernisering en
deel zijn deze competentie algemeen –
gen. Verder moest er cursorisch onder-
een versnelling van het proces. Binnen
dat wil zeggen: geldig voor alle specialis-
wijs gegeven worden, er moest toetsing
de NVA werd in de zomer van 2006
ten –, voor een deel zijn ze vakspecifiek.
van de leerdoelen plaatsvinden en de
vanuit het Concilium Anaesthesiologicum
In de huidige eindtermen Anesthesiologie
opleiders moesten worden geschoold
een Werkgroep Modernisering Curriculum
ligt de nadruk op medisch handelen en
(‘teach the teachers’).
Anesthesiologie (WMCA) gevormd om
enigszins op communicatie. De overige >
februari 2007
is gebaseerd op enquêtes bij patiënten
nieuwsbrief NVA
De opleidingen dienden een modulaire
vijf kerncompetenties worden minder of
2 Er moet een beschrijving van de oplei-
voor een indeling in de volgende zeven
niet genoemd.
ding komen.
thema’s:
In de afgelopen jaren zijn er in verschil-
3 Er moet voldaan worden aan het
1 perioperatieve zorg algemeen
lende ziekenhuizen een aantal inciden-
kaderbesluit van het CCMS.
2 perioperatieve zorg specieel
ten geweest waar de anesthesiologie
4 Alle zeven competenties van het Can-
3 intensive care
bij betrokken was. Gebrek aan samen-
MEDS-model moeten in de beschrijving
4 spoedeisende geneeskunde
werking, communicatie en professioneel
aan de orde komen en worden getoetst.
5 pijngeneeskunde
gedrag was daarbij vaak de doorslag-
5 Primair wordt uitgegaan van het hui-
6 wetenschap
gevende factor om dwingende maatre-
dige curriculum dat in april 2003 van
7 de anesthesioloog in het ziekenhuis
gelen op te leggen. Soms leidde dat tot
start gegaan is en nog geen volledige
tijdelijke sluiting van een afdeling door
cyclus gedraaid heeft.
Het thema perioperatieve zorg algemeen
de Inspectie voor de Volksgezondheid.
6 Indien er weeffouten in dit curriculum
beslaat de eerste twee jaar van de oplei-
Hoewel de afdelingen anesthesiologie
zitten, zullen die worden hersteld na
ding, het basisgedeelte. In de tweede
niet alleen voor de situatie verant-
tussenkomst van de Commissie Eva-
fase van de opleiding (jaar 3 en 4) komen
woordelijk gehouden konden worden,
luatie Opleidingseisen Anesthesiologie
de thema’s perioperatieve zorg specieel,
maken deze incidenten duidelijk dat
(Knape).
intensive care en pijngeneeskunde aan
naast medisch handelen competenties
7 De globale opleiding zal in thema’s
bod. De thema’s spoedeisende genees-
als samenwerken, communicatie en pro-
verdeeld worden aan de hand van de
kunde, wetenschap en de anesthesioloog
fessionaliteit van het grootste belang
beschrijving van het vakgebied (periope-
in het ziekenhuis lopen door het gehele
zijn voor het kwalitatief hoogwaardig
ratieve zorg, IC, urgentiegeneeskunde en
curriculum, met een zwaartepunt in de
functioneren van de anesthesioloog. De
pijngeneeskunde).
laatste twee fasen. In het vijfde jaar is er
verwevenheid van de medisch specialist
8 Na een globale beschrijving van
nog een module perioperatieve zorg spe-
met de operatiekamer en ziekenhuisor-
de opleiding moeten de competenties
cieel, waarin de aios wordt voorbereid op
ganisatie en de maatschappij komt tot
geoperationaliseerd worden.
de praktijk van het flexibel eenkamersy-
uitdrukking in de competenties organi-
9 De opleiding Anesthesiologie bestaat
steem volgens het Verenigingsstandpunt
satie en maatschappelijk handelen. Dat
uit drie fasen:
van de NVA. Naast het voor iedereen
kennis en wetenschap voor de anesthe-
• twee basisjaren anesthesiologie (een
verplichte gedeelte van 4,5 jaar zijn er
sioloog van belang zijn, behoeft geen
in de moederkliniek, een in de clus-
een negental verdiepingsmodules die in
terkliniek),
het vijfde jaar gesitueerd zijn. Deze ver-
betoog.
• twee jaar speciële anesthesiologie, Na een startconferentie in augustus 2006
pijngeneeskunde en IC,
diepingsmodules zijn: algemene anesthesiologie, intensive care, pijnbestrijding,
tezamen met de begeleiders van de
• in het vijfde jaar een halfjaar verdie-
kinderanesthesie, cardioanesthesie, neu-
BBOV en vertegenwoordigers van de
ping en een halfjaar voorbereiding op
roanesthesie, obstetrische anesthesie,
Capaciteitsgroep Onderwijskunde van de
de praktijk van het flexibel eenkamer-
urgentiegeneeskunde en wetenschap.
Universiteit Maastricht werden negen uit-
systeem.
Toetsingsmatrix
gangspunten geformuleerd. 1 Er moet een beschrijving van het vak-
Op grond van de omschrijving van het
De kernpunten van de modernisering
gebied komen. Een beschrijving van het
vakgebied Anesthesiologie (perioperatie-
zijn gelegen in het feit dat de opleiding
vakgebied anesthesiologie is in 2004 al
ve zorg, intensive care, urgentiegenees-
thematisch en modulair ingedeeld wordt,
vastgesteld door het CCMS.
kunde en pijngeneeskunde), is gekozen
het gebruik van alle competenties en de daarbij behorende toetsing. Om deze toetsing te uniformeren is een toet-
2e NANCHO
singsmatrix opgesteld, waarin beschre-
nieuwsbrief NVA
februari 2007
ven wordt wat en wanneer getoetst moet
Op 9 maart 2007 in Zeist in het auditorium van GSK vindt NANCHO-2 plaats
worden. Naast de al genoemde toetsingsvormen wordt bijvoorbeeld ook een 360° feedback ingevoerd.
>
NANCHO staat voor NeuroAnesthesiologisch-NeuroCHirurgisch Overleg. Onderwerpen dit jaar zijn o.a. de zittende positie voor intracraniële ingrepen, het management van de verhoogde intracraniële druk en de lumbale hernia-operatie onder locoregionale anesthesie.
Een vorm van feedback verzamelen waarbij
alle belanghebbenden bij iemands prestaties hun inbreng leveren. Het is een middel
Inschrijven en nadere informatie via:
[email protected]
om eigen professionaliteit in kaart te brengen en te toetsen.
Deze toets wordt in de eerste drie
Stand van zaken
zodat het strakke tijdschema van indie-
jaren jaarlijks gedaan. Hier kunnen met
De Commissie Modernisering NVA heeft
nen (juli 2007) bij het CCMS gehaald kan
name samenwerking, communicatie, pro-
in de afgelopen maanden hard gewerkt
worden. Vervolgens zullen de plannen
fessionaliteit en organisatie beoordeeld
en de resultaten zijn reeds in februari
tezamen met praktische handleidingen
worden: dat zijn in de afgelopen jaren
2007 te verwachten. Het is de bedoe-
en instructies voor aios en docenten (bv.
belangrijke redenen van uitval in de
ling om de plannen op korte termijn
hoe gaat een Korte Klinische Beoordeling
vroege fase van de opleiding gebleken.
aan Concilium Anaesthesiologicum, het
in zijn werk) en voorbeeldformulieren
De cursussen en landelijke examens wor-
NVA-bestuur en na goedkeuring aldaar
worden gebundeld tot een soort Hand-
den in grote lijnen gehandhaafd.
aan de ledenvergadering voor te leggen,
boek Opleiding Anesthesiologie.
competentiegebieden
kerncompetenties de medisch specialist:
I
medisch handelen
• bezit adequate kennis en vaardigheid naar de stand van de wetenschap op het terrein van het betreffende erkende medische specialisme • past het diagnostisch en therapeutisch arsenaal goed en waar mogelijk evidence-based toe • levert doeltreffende, doelmatige, tijdige en ethisch verantwoorde patiëntenzorg • vindt snel de vereiste informatie en past deze goed toe
II
communicatie
• bouwt een effectieve behandelrelatie met patiënten op • luistert goed en verkrijgt relevante patiënteninformatie • bespreekt medische informatie adequaat met patiënten en familie • doet adequaat mondeling en schriftelijk verslag over de patiënt
III samenwerking
• overlegt doelmatig met collegae en andere zorgverleners • verwijst adequaat • levert doeltreffend en tijdig intercollegiaal consult • draagt bij aan een doeltreffende interdisciplinaire samenwerking en ketenzorg
IV kennis en wetenschap
• beschouwt medische informatie kritisch • bevordert de verbreding en ontwikkeling van wetenschappelijke vakkennis • ontwikkelt en onderhoudt zijn/haar kennis en ervaring door middel van persoonlijke bij- en nascholingsactiviteiten • bevordert de deskundigheid van studenten, coassistenten en assistent-geneeskundigen al dan niet in opleiding, en van collegae, patiënten en andere betrokkenen bij de gezondheidszorg
V maatschappelijk handelen
• kent en herkent de determinanten van ziekte • bevordert de gezondheid van patiënten en de gemeenschap als geheel • handelt volgens de relevante wettelijke bepalingen, kwaliteitsnormen van de WV en gedragsregels • treedt adequaat op bij fouten in de zorg, complicaties en klachten
• werkt doeltreffend en doelmatig binnen een gezondheidszorgorganisatie • besteedt de beschikbare middelen voor de patiëntenzorg op verantwoorde wijze • gebruikt informatietechnologie voor een optimale patiëntenzorg, en voor bij- en nascholing VII professionaliteit
• levert kwalitatief hoogstaande patiëntenzorg op integere, oprechte en betrokken wijze • vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag • kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen • oefent de geneeskunde uit volgens de gebruikelijke (ethische) normen van het betreffende medische specialisme
februari 2007
• organiseert het werk naar een balans in patiëntenzorg en persoonlijke ontwikkeling
nieuwsbrief NVA
VI organisatie
Nieuwe voorzitter CAGA Commissie Assistent-Geneeskundigen Anesthesiologie (CAGA), Jurjen K. Oosterhuis Als derdejaars aios anesthesiologie in
van de aios teweeg worden gebracht.
het UMC Groningen heb ik in decem-
De CAGA heeft al vele successen behaald.
ber 2006 het voorzitterschap van de
De invoering van het perifere jaar, door
CAFA overgenomen van Aart Koopmans.
bijna alle aios positief beoordeeld, was
Omdat er de laatste jaren veel aios
een initiatief van de CAGA. Inmiddels is
zijn bijgekomen is het misschien goed
het al mogelijk om een deel van de oplei-
in deze nieuwsbrief nog een keer te
ding tot intensivist binnen de opleiding
omschrijven wat de CAGA is, wat de
tot anesthesioloog te beginnen. Ook is
CAGA voor aios kan doen en wat zij
de CAGA erin geslaagd het capaciteitsor-
in het verleden al voor de assistenten
gaan ervan te overtuigen de opleidings-
heeft betekend.
capaciteit te verlagen, om een probleem van overschot aan anesthesiologen te
Belangenbehartiging
voorkomen. Verder pleit de CAGA ervoor
De CAGA is een adviesorgaan van de
eigen kliniek. De CAGA participeert dan
de diversiteit in de opleiding te behou-
NVA en behartigt de belangen van de
ook in de meeste commissies van de NVA
den, zodat we niet zoals de internisten
assistenten anesthesiologie in de A- en
en is lid van het NVA-bestuur. Hierdoor
en chirurgen superspecialisten worden.
B-opleidingsklinieken. Uit elke A-kliniek
speelt zij een rol bij de handhaving van
hebben twee assistenten zitting in de
de huidige opleidingseisen en de ontwik-
Probleem?
CAGA.
keling van nieuwe opleidingseisen.
Aios die een probleem hebben met
De CAGA richt zich vooral op opleidings-
hun opleidingstraject of opleidingskliniek
zaken. Hierin speelt de CAGA een rol door
Opleiding
kunnen dat vertellen aan het plaatse-
de individuele aios of opleidingskliniek
Met behulp van de CAGA kunnen soms
lijke CAGA-lid (zie www.anesthesiologie.
te ondersteunen bij problemen in hun
veranderingen in de opleidingskliniek
nl voor de leden).
Een fraai wetenschappelijk jubileumcongres
nieuwsbrief NVA
februari 2007
Sectie Kinderanesthesiologie, D.B.M. van der Werff, voorzitter, P.M. Vermeulen, secretaris
Beste SKA-vrienden,
en het jaarlijkse European Congres on
Een trotse SKA nodigt u dan ook vrien-
2007 wordt voor de Sectie KinderAnes-
Paediatric Anaesthesia op Nederlandse
delijk uit om deel te nemen aan de
thesiologie het zilveren jubileumjaar. Al
bodem en in de multiculturele hoofdstad
FEAPA-Amsterdam-Conference on Pae-
ruim 25 jaar bekommert de SKA zich
te laten plaatsvinden. Talrijke gerenom-
diatric Anaesthesia. De mogelijkheid tot
om de kwaliteit van de anesthesie voor
meerde sprekers staan klaar om hun
inschrijving is geopend, maar het totale
kinderen in Nederland (aanvankelijk nog
kennis, bedrevenheid en gedrevenheid in
aantal inschrijvingen is begrensd. Wees
als een werkgroep gestart, later als een
en voor de kinderanesthesie beschikbaar
er dus tijdig bij!
echte Sectie KinderAnesthesiologie). Dit
te stellen, met ‘state of the art’-lectures,
Tevens roepen wij u op tot actieve parti-
kroonjaar wil de SKA vieren door haar
met workshops en met demonstraties.
cipatie in de wetenschappelijke inbreng:
leden een fraai wetenschappelijk jubile-
Overwogen wordt om hier nog een pre-
abstracts kunnen worden ingediend tot
umcongres aan te bieden.
congres-course aan toe te voegen (EPLS
18 mei aanstaande (details over abstracts
De FEAPA (Federation of European Associ-
of NLS bij voldoende belangstelling). De
zijn te vinden via de website). Het gaat
ations of Paediatric Anaesthesia) is bereid
details van het programma zijn te vinden
om een gezonde competitie, er zijn prij-
gevonden dit congres te ondersteunen
op www.feapa-amsterdam.org.
zen. Graag zien wij hier wederom een stoere nationale bijdrage! Ook de komende 25 jaar wil de SKA zich verder gaan inzetten voor de kwaliteit van de anesthesiologische zorg voor het zieke kind, voor, door en met alle SKAen NVA-leden!
NVA 60+-club Elsje Pot Over het lidmaatschap van de NVA 60+club blijken misverstanden te bestaan. Naast de leeftijd van minimaal 60 jaar is de enige voorwaarde dat men lid, c.q. buitengewoon of oud-lid is van de NVA. Partners zijn ook van harte welkom. De club is in 1994 opgericht met het doel de contacten te onderhouden door enkele keren per jaar een sociaal evenement te organiseren. Zo was er dit najaar voor de twaalfde Op verzoek van de deelnemers wordt bekeken of we in Friesland opnieuw zo’n midweek kunnen organiseren van 22 tot 25 oktober 2007. De jaarvergadering, in combinatie met een cultureel evenement, wordt gehouden op woensdag 11 april. H. van Beem bekijkt voor deze dag de mogelijkheden m.b.t. een architectuurrondleiding per bus in zijn woonplaats Almere. De leden worden hierover nader geïnformeerd. Het bestuur hoopt dat vele 60+ NVAleden de weg naar de 60+-club zullen vinden. De contributie bedraagt € 12 per jaar. U kunt zich opgeven bij een van de bestuursleden: J. Jager, voorzitter, mevrouw H. Bongertman-Diek, secretarispenningmeester (adres en telefoonummer vindt u in de ledenlijst) of bij het secretariaat van de NVA 60+-club: (0346) keer een midweekarrangement. Negen-
’s Avonds bij het aperitief en het diner
entwintig deelnemers kwamen naar hotel
waren er bijzonder geanimeerde gesprek-
De Mallejan te Vierhouten. Dinsdag werd
ken, uiteraard over het heden en verle-
een bezoek gebracht aan kasteel Het
den van ‘het vak’, maar ook over andere
Nijenhuis te Heino, een van de best
zaken die de wereld bezighouden.
25 7773,
[email protected].
bewaarde havezaten van Overijssel. De volgende dag stond er een rondleiding in het gemeentemuseum van Elburg op
schitterend uitzicht op het Veluwemeer.
4e OW-PROGRAMMA en HUISHOUDELIJKE VERGADERING
De lunch stond in het teken van het feit dat het de afgelopen zomer zestig
Vrijdagmiddag 20 april 2007
jaar geleden was dat mevrouw prof.
12.30-16.00 uur
D.M.E. Vermeulen-Cranch van Londen
Fa. Biomet Nederland, Dordrecht
naar Amsterdam kwam om de anesthesiologie als een specialisme in Nederland te introduceren.
voor meer informatie kijk op www.anesthesiologie.nl
februari 2007
SECTIE PIJNBESTRIJDING
feestelijke lunch in een restaurant met
nieuwsbrief NVA
het programma. Aansluitend was er een
Afscheidssymposium en afscheidscollege van prof.dr. J.G. Bovill J.W. van Kleef Op vrijdag 19 januari 2007 werd in de
a surgeon’s prowess was measured not
use with our coffee contains 5 g sugar.
Hooglandse Kerk te Leiden ter gelegen-
by morbidity or mortality (both were
If instead of sugar the sachet contained
heid van het emeritaat van prof.dr. J.G.
exceptionally high by today’s standards)
sufentanil, I would need to dissolve its
Bovill het afscheidssymposium ‘Advances
but typically by the time he took to
contents into 25 million litres water, the
in Anaesthesia and Analgesia’ georgani-
operate. In the days before anaesthesia
equivalent of 10 Olympic-size swimming
seerd. Tijdens dit symposium kwamen de
many patients were taken to the limits
pools, to achieve a concentration equiva-
recente ontwikkelingen in de aandachts-
of their endurance, and beyond, without
lent to that used clinically. Again if this
gebieden van prof. Bovill aan de orde:
much hope of subsequent cure. Indeed
sachet contained sufentanil there would
de farmacologie binnen de anesthesio-
surgery was often considered as the last
be enough to render more than 20.000
logie, in het bijzonder PK-PD-modeling,
resort, often not carried out until the
people deeply unconscious and unable
interacties tussen opioïden en hypnotica,
patient was in extremis. The discovery
to breath. Without expert help from an
en closed-loop anaesthesia. Daarnaast
of anaesthesia was to change this in
anaesthesiologist they would all die wit-
passeerden de onderwerpen farmacoge-
a dramatic way. Today in anaesthesia
hin 3-4 minutes.’
netica van opioïden, patient-controlled
we have some of the most potent and
intravenous sedation, target-controlled
potentially dangerous drugs in medicine,
Vervolgens besprak prof. Bovill de ont-
infusion, echocardiografie in de cardio-
drugs we use to take our patients on
wikkelingen van de moderne anesthe-
anesthesie, de metabole modulatie bij
that journey from life towards death
siologie en de werkingsmechanismen
de cardiochirurgische patiënt en postope-
called anaesthesia, what the Edinburgh
erachter. Zoals te doen gebruikelijk zal
ratieve cognitieve disfunctie de revue.
anaesthetist, John Gillies, very aptly
de gedrukte versie binnen afzienbare tijd
Sommige sprekers op het symposium
described as “physiological trespass”. As
beschikbaar zijn.
(prof. A. Dahan, dr. J. Vuyk, dr. H.B. van
anaesthetists we take away our patients
Ten slotte werd in een slotceremonie
Wezel en prof. C.J. Kalkman) zijn destijds
ability to breathe for themselves, remove
stilgestaan bij de betekenis van prof.
bij prof. Bovill gepromoveerd.
their protective reflexes and, perhaps the
Bovill voor de anesthesiologie in het
Na het symposium gaf prof. Bovill een
greatest trespass of all, we render them
algemeen en voor Leiden in het bijzon-
afscheidscollege met de titel ‘Anesthesia
unconscious; we take from them, albeit
der. De komst van Bovill naar Leiden in
– A medical and pharmacological revo-
temporarily, that what is “the person”. As
1985 was het logisch gevolg van de door
lution’. Hierin besprak hij de opmerke-
an example of just how potent some of
prof. Spierdijk vijf jaar daarvoor ingezette
lijke vooruitgang die de geneeskunde
our drugs are, consider the opioid, sufen-
weg om de afdeling Anesthesiologie in
gedurende de afgelopen 150-200 jaar
tanil, widely used in anaesthesia as an
het Academisch Ziekenhuis Leiden een
heeft doorgemaakt, met onder andere de
analgesic. The little sachet of sugar we
academische status te geven. Voordat
ontdekking van insuline en penicilline, het nagenoeg uitroeien van ziekten als pokken en het ontrafelen van de geheimen van het DNA. Maar de ontdekking die het meest profijtelijk voor de mens is
Centrale Cursus Anesthesiologie 2007 De CCA-cursussen worden in 2007 georganiseerd in de weken 44 en 45.
nieuwsbrief NVA
februari 2007
geweest, was die van de anesthesie. We
laten Jim Bovill aan het woord.
Examendata 2007
‘Without anaesthesia few, if any, of the
A-examen 2007
C-examen 2007
advances in surgery we take so much
vrijdag 9 maart
vrijdag 1 juni
or granted today would have been pos-
vrijdag 1 juni
vrijdag 7 december
sible. On average about 200.000 surgical
vrijdag 7 september
operations are performed annually in the
vrijdag 7 december
D-examen 2007 (mondeling) vrijdag 8 juni
Netherlands, and worldwide that number is more that 10 million. Few of these
B-examen 2007
would be possible without anaesthesia.
vrijdag 9 maart
Just consider what patients undergoing
vrijdag 7 september
vrijdag 14 december
surgery in the days before anaesthesia suffered, and compare that with how it is today. Until the advent of anaesthesia,
Voor meer informatie en inschrijving kijk op de website: www.anesthesiologie.nl. >
Bovill naar Leiden kwam had Spierdijk
meesters. Hiertoe heeft de mens gebruik
tijdschriften Intensive Care Review, de
al een indrukwekkende lijst met visiting
gemaakt van een grote verscheidenheid
Journal of Cardiothoracic and Vascular
professors aangetrokken die Leiden had-
aan planten of plantextracten. Geen van
Anesthesia, Anaesthetic Pharmacology
den uitverkoren om daar hun sabbatical
deze substanties heeft de tand des tijds
Review en de International Journal of Cli-
year door te brengen. Zo brachten Ted
beter doorstaan dan opium, het “hemels
nical Monitoring and Computing. Hij was
Stanley, Carl Hug en Don Stanski hun
geschenk”.’
lid van het review-panel van de European
sabbatical year in Leiden door.
Een interessant citaat uit zijn inaugurele
Journal of Anaesthesiology en de British
Jim Bovill heeft inderdaad samen met
rede was van Thomas Sydenham, die in
Journal of Anaesthesia. Ook was hij sec-
de in 2005 helaas overleden prof. Toine
1680 stelde: ‘Among the remedies which
tion editor anesthetic farmacology van
Burm de afdeling Anesthesiologie in
it has pleased Almighty God to give to
Anesthesia and Analgesia, het oudste
wetenschappelijk opzicht op de inter-
man to relieve his suffering, none is so
tijdschrift binnen de anesthesiologie.
nationale kaart gezet. Hij is promotor
universal and so efficacious as opium.’
Jim hield en houdt een open oog maar
geweest van 23 promovendi, dat wil
vooral ook een open oor voor de wereld
zeggen ongeveer 1 per jaar. In zijn inau-
Het hemels geschenk (‘the heavenly gift’)
om hem heen, want een van zijn hob-
gurele rede getiteld ‘Hemels geschenk’,
is Jim Bovill ook in de 22 jaar die hij in
by’s waaraan hij veel van zijn vrije tijd
die hij op 6 december 1985 uitsprak, zei
Leiden werkzaam is geweest altijd blijven
besteedt is het radiozendamateurschap.
hij: ‘Door de eeuwen heen heeft de mens
boeien. Hij is vanaf 1970 auteur van meer
Daarnaast heeft hij tijdens zijn ordinari-
naar middelen gezocht om pijn te ver-
dan 200 artikelen geweest waarvan 75%
aat wiskunde gestudeerd aan de Open
zachten: pijn door ziekte of verwonding,
in peer reviewed-tijdschriften. Hij was
Universiteit.
en tevens pijn aangedaan door heel-
lid van de editorial board van o.a. de
Feestelijke opening Vermeulen-Cranchzaal dr. Ch. P. Henny en prof.dr. W.S. Schlack
de Universiteit van Amsterdam werd het
bijzijn van een aantal genodigden na
laatste jaar hard gewerkt aan de bouw
speeches van dr. Ch.P. Henny en prof.dr.
van een colloquiumzaal voor de Afde-
W.S. Schlack officieel geopend door prof.
ling Anesthesiologie. Na de voltooiing
dr. Vermeulen-Cranch.
eind 2006 werd door de staf besloten
De opening werd gevierd met cham-
de zaal te noemen naar prof.dr. D.M.E.
pagne en een uitstekend buffet, waarbij
Vermeulen-Cranch, de eerste hoogleraar
mevrouw Vermeulen-Cranch de afdeling
en eerste opleider Anesthesiologie in
toesprak en prof.dr. W.S. Schlack, hoofd
Nederland.
van de afdeling Anesthesiologie, blij
maakte met een grote ingelijste originele foto van de oprichtingsvergadering van de World Federation of Society of Anesthesiologists in 1955. Na de feestelijkheden vond een minisymposium plaats met als onderwerp ‘Wat is de plaats van hypertone hyperosmotische vloeistoffen?’, waarbij dr. P. Gerritsen uit Rotterdam en drs. N. Spaan uit het AMC een voordracht hielden.
februari 2007
Op 17 januari 2007 werd de zaal in het
nieuwsbrief NVA
In het Academisch Medisch Centrum van
Anesthesiologendagen 10 en 11 mei 2007
Proefschriften B. Lo Activation of hemostasis after off-pump
Vermeulen-Cranch-lezing
coronary artery bypass graft surgery
Groot scala aan onderwerpen tijdens parallel- en plenaire sessies
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Ledenvergadering
18 januari 2007
P.G. Noordzij Preoperative screening at the outpatient clinic. Predicting cardiac risk in noncardiac surgery
Prijsuitreikingen
13 december 2006 Erasmus Universiteit Rotterdam
Diner in een fort Fietstocht Meldt u zich nú aan via de website! www.anesthesiologie.nl
Overleden J. Zuijderduijn, oud-lid van de NVA, is 7 december 2006 overleden op de leeftijd van 86 jaar. Collega Zuijderduijn was destijds werkzaam in het Clara Ziekenhuis in Rotterdam.
Verhuizing in zicht! Het bureau van de NVA is op 15,
Bureau NVA, Sandra Gijtenbeek
16 en 19 maart beperkt bereikbaar.
nieuwsbrief NVA
februari 2007
Tussen 15 maart en 1 april kan er
10
Voor het bureau van de NVA is het aftel-
zijn zeer ‘transparant’: er is veel glas en
niet vergaderd worden in de Domus
len tot de verhuizing begonnen! Van 15
er valt dus veel licht binnen. Sommige
Medica.
tot 23 maart verhuist de Domus Medica
openbare gedeeltes van het gebouw wor-
van de Lomanlaan naar het nieuwe
den ingetogen ingericht, andere leven-
gebouw in Papendorp.
diger.
ontmoedigingsbeleid gevoerd: er zijn
De dames van het NVA-bureau proberen
Voor leden die ons regelmatig bezoeken
te weinig parkeerplaatsen, vooral in de
tussen de gewone werkzaamheden door
zal het even wennen zijn. Zo doorlopen
middaguren. Wel is er goed openbaar
zoveel mogelijk op te ruimen en te archi-
naar de kantoren is er niet meer bij. Wij
vervoer. Voor de hardnekkige automobi-
veren, maar de geschiedenis verhuist
halen de mensen op van beneden of
listen wordt in juli in de directe omgeving
gewoon mee.
spreken beneden af omdat daar de ver-
een transferium voltooid.
Het nieuwe gebouw voldoet aan alle
gaderruimtes zijn.
Informatie over het openbaar vervoer en
verwachtingen van deze tijd. De kantoren
Met betrekking tot de auto’s wordt een
het nieuwe adres vindt u op de website.
Examenstress
Agenda
Bureau NVA, Sandra Gijtenbeek 7-8-9 maart 2007 ‘Zenuwslopend!’, ‘De ergste dag van
examens vraagt veel tijd en aandacht van
Antwerpen
mijn leven...’ – bij zulke noodkreten zou
de examencommissie. Prof.dr. J.J. de Lange
FEEA-Cursus I
een buitenstaander kunnen denken: wat
en dr. K. Kuizenga hebben jarenlang deze
Inlichtingen: mw.dr. J.J.M. Langemeijer
voor verschrikkelijks is hier aan de hand?
taak voor hun rekening genomen. Inmid-
tel: 030 228 6133
‘Nou gewoon,’ is dan het antwoord, ‘de
dels hebben zij het stokje overgedragen
[email protected]
mondelinge CCA-examens!’ Gelukkig zijn
aan dr. D.G. Snijdelaar en mevrouw dr.
er ook kandidaten die zeggen: ‘Doe mij
A.W.M.M. Koopman-van Gemert.
9 maart 2007
maar liever een mondeling examen dan
Na het mondelinge examen volgt in
Zeist
multiple choice, nu kun je tenminste ver-
januari traditiegetrouw de E-cursus. De
NANCHO II 2007
tellen wat je allemaal weet!’
inhoud is echter niet traditioneel: elk
Inlichtingen: NVA
Op 8 december hebben in totaal 56 assi-
jaar wordt door de cursuscommissie
www.anesthesiologie.nl
stenten het mondelinge examen afgelegd
kritisch naar de inhoud gekeken om de
en zoals altijd is het voor de meeste
onderwerpen zo actueel mogelijk te hou-
14-15-16 maart 2007
assistenten die zich heel druk maakten
den. De E-cursus omvat onderwerpen die
Antwerpen
achteraf meegevallen. Kandidaten krijgen
niet direct met het vakgebied te maken
FEEA-Cursus II
driemaal een casus; voor het eerste deel
hebben maar die wel relevant zijn voor
Inlichtingen: mw.dr. J.J.M. Langemeijer
van deze casus krijgen zij 5 minuten
anesthesiologen, zoals bij- en nascho-
tel: 030 228 6133
voorbereidingstijd. Bij elke casus zitten
ling, OK-management, dbc’s, kwaliteitsin-
[email protected]
twee andere examinatoren.
dicatoren enz.
Het voorbereiden van vooral mondelinge
15-18 april 2007 Amsterdam IAAS 7th International Congress on Ambulatory Surgery
FEEA-CURSUS 3-4-5 oktober 2007 ANTWERPEN
Inlichtingen: Congress Secretariat Conference Management Leersum tel: 0343 511 851 www.iaascongress2007.org 20 april 2007 Dordrecht Sectie Pijnbestrijding 4e Onderwijs Programma en Huishoudelijke Ledenvergadering
www.anesthesiologie.nl Bureau NVA, Sandra Gijtenbeek
Inlichtingen: Bureau van de NVA www.anesthesiologie.nl 10-11 mei 2007
het kopje accreditatie toegevoegd aan
11e Anesthesiologendagen
lucht is, begint alle informatie een vaste
de lijst. Hier is alle informatie verzameld
Inlichtingen: NVA, Postbus 20063, 3502
duidelijke plek te krijgen. Het is merk-
over bij- en nascholing en het aanvragen
LB Utrecht
baar dat leden de website steeds vaker
van accreditatie.
tel: 030 282 3385
weten te vinden. Zo worden er regelmatig
Richtlijnen en standpunten hebt u vaak
fax: 030 288 2853
vacatures op de website geplaatst en
direct nodig. U kunt ze allemaal vinden
[email protected]
de congresagenda wordt bijna dagelijks
op het openbare gedeelte van de web-
aangevuld.
site.
13-16 mei 2007
Kijk ook eens op veel gestelde vragen.
Het levendig en actueel houden van
Amsterdam
Dit onderdeel is onlangs aangevuld met
de website is een continu proces. Uw
15th World Congress on Disaster and
antwoorden op vragen over kwaliteitsvi-
inbreng hierbij is van harte welkom!
Emergency Medicine
sitaties en bij- en nascholing. Onlangs is
Inlichtingen: www.wcdem2007.org
>
nieuwsbrief NVA
Nu de vernieuwde website een jaar in de
februari 2007
Maastricht
11
2 november 2007
Berlijn
Locatie nog te bepalen
Second International Congress on
4e Wetenschapsdag
Neuropathic Pain
Inlichtingen:
Redactieraad
Inlichtingen:
[email protected]
NVA, www.anesthesiologie.nl
A.T. van Rheineck Leyssius M. Bijkerk J. Klein C.J. van Oort S.A.B. Gijtenbeek
www.kenes.com/neuropathic 30 november 2007 9-12 juni 2007
Nijmegen
München
50 Years of Anesthesia, Past, Present,
ESA-Euroanesthesia
Future
Bureauredactie
www.euroanesthesia.org
Inlichtingen: Bureau PAOG Heyendael,
J. Quadekker
UMC St. Radboud 14 juni 2007
tel: 024 361 0343
Ede
www.umcn.nl/paog
NVIC Traumacongres 2007 Inlichtingen: NVIC
3-4-5 oktober 2007
tel: 0318 693 337
Antwerpen
[email protected]
FEEA-Cursus III
www.nvic.nl
Inlichtingen: mw.dr. J.J.M. Langemeijer tel: 030 228 6133
21-22 juni 2007
[email protected]
Maastricht
De NVA Nieuwsbrief is een officieel orgaan van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie en wordt maximaal zesmaal per jaar gratis aan de leden toegestuurd.
Deadline inzenden kopij voor Nieuwsbrief jaargang 8 nr. 4: 1 april 2007
13-17 oktober 2007 San Francisco
Universitair Medisch Centrum Groningen
ASA Annual Meeting (American Society
tel: 050 361 0003
of Anaesthesiology)
www.wenckebachinstituut.nl
www.asahq.org
Bureau NVA
12-15 september 2007
18 - 20 oktober 2007
Lomanlaan 103 3526 XD Utrecht
Valencia
Litouwen
ESRA XXVI Annual Congress on
3rd International Baltic Congress of
the European Society of Regional
Anaesthesiologie and Intensive Care
Anaesthesia & Pain Therapy
www.anestez2007.com
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie opgericht 24 januari 1948
Correspondentieadres Postbus 20063 3502 LB Utrecht
Telefoon
tel: 00 41 22 908 0488
17-19 januari 2008
[email protected]
Maastricht
www.kenes.com/esra/
5th Congress Euroneuro 2008
25-28 september 2007
tel: 0411 611 199
Boedapest
[email protected]
4th World Congress of the World
www.euroneuro.eu
Institute of Pain (WIP)
februari 2007
Graficiënt Printmedia, Laren
Inlichtingen: Wenckebach Instituut
Inlichtingen: Symposium Secretariat
nieuwsbrief NVA
Druk
Toegang tot de luchtweg 2007
Inlichtingen: Congress Secretariat
12
Colofon
7-10 juni 2007
Inlichtingen: Secretariat & Congress
2-7 maart 2008
Organizers
Kaapstad
Kenes International
World Congres of Anaesthesia 2008 (WCA)
tel: 00 41 22 908 0488
www.wca2008.com
030 282 3385
Algemeen nummer
030 030 030 030 030
Patricia Liem Janine Spruit Sandra Gijtenbeek Marjolein Swinkels Eric Heining
282 282 282 282 282
3855 3385 3270 3880 3387
Fax 030 288 1853
E-mail:
[email protected]
Website
[email protected]
www.anesthesiologie.nl
www.kenes.com/wip
Zie voor de volledige congreskalender www.anesthesiologie.nl.
