Nieuwsbrief 16e jaargang nr. 2, september 2015
Uitgave van de Provinciale Commissie Kerk & Israël Zuid-Holland p/a Steunpunt Zuidwest Dorpsstraat 50, 2995 XH Heerjansdam
TER INLEIDING
Beste lezers!
Woorden van leven, bronnen van vreugde
Op 4 oktober is het Israëlzondag. Dat is elk jaar zo op de eerste zondag van de maand oktober. Eigenlijk hoort het iedere zondag Israëlzondag te zijn, want elke keer als wij in onze eredienst de bijbel openslaan, komen wij in een bijzondere relatie met Israël te staan. Wij delen en lezen in Joods erfgoed! Toch is het goed om op één zondag in het jaar speciaal stil te staan bij de verbondenheid van de kerk met het Joodse volk. Wie zich verbonden voelt met Israël en oprecht het gesprek zoekt, gaat de bijbel anders lezen en komt tot het besef dat de woorden en de verhalen in de bijbel in diepste wezen Joods zijn, en zo ons christenen iets wezenlijks te bieden hebben voor ons geloof en voor ons persoonlijk leven. Dit jaar valt de Israëlzondag samen met Soekot, het Loofhuttenfeest. In de synagoge worden in het najaar verschillende feesten gevierd: Joods Nieuwjaar, Grote Verzoendag, Loofhuttenfeest, Vreugde der Wet en het Lichtenfeest. Al deze feesten zijn te vinden in de bijbel en zij werden ook door Jezus en zijn discipelen gevierd. Met betrekking tot het Loofhuttenfeest klinkt er in Leviticus 23: 40 en 42 een dubbele opdracht:’gij zult vrolijk zijn’ en ‘in loofhutten zult gij wonen’. Het feest is een herinnering aan de tijd dat het volk Israël in hutten (soekot) in de woestijn heeft geleefd. Soekot is ook een vrolijk feest van de oogst, als de opbrengst van het koren en de wijn bekend is. Direct na Grote Verzoendag wordt begonnen met de bouw van de loofhut. Het dak is het belangrijkste deel, het moet bestaan uit plantaardig materiaal: twijgen, stro of riet. Er moet tussen de takken zoveel ruimte zijn dat je de hemel kunt zien, dit als symbool van de afhankelijkheid van de mens ten opzichte van God. Joodse gelovigen nú doen precies hetzelfde wat hun voorouders lang geleden deden. Zij verlaten hun gerieflijke huizen en acht dagen lang wonen zij in tijdelijke hutten die geen echte daken en deuren hebben.
In de synagoge nemen mannen en jongens zeven dagen achtereen een loelav mee, een plantenbundel die bestaat uit: een palmtak, twee wilgentakken, drie mirtetakken en een etrog, een soort grote citroen. Met deze loelav maken zij een omgang om de Torarollen die zijn neergelegd op een podium midden in de synagoge en zij zwaaien ermee naar de vier windstreken. Dit herinnert aan de feestelijke omgang rond het altaar in de tempel, waar het volk Israël hosianna zingend en zwaaiend met de palmtakken God loofde en dankte. Zo wordt ook in onze dagen in Joodse kring het leven uit Gods hand en de vreugde om zijn zorg voor mensen in herinnering gebracht.
Namens de Provinciale Commissie Kerk & Israël, Lenny van der Linden, voorzitter. Leerhuis Kerk en Israël voor Pastores in Zuid Holland. In dit leerhuis lezen we de Bijbelverhalen met Joodse ogen en horen we hoe de rabbijnen deze verhalen uitleggen en hoe actueel ze nog altijd zijn voor ons eigen leven. Het komende seizoen staat het thema centraal: Mens en volk, wat zijn jullie? Bijbelse antropologie vanuit Genesis en Exodus. We lezen het boek Genesis als een heilig mythisch verhaal dat ons leert hoe we ‘mens’ moeten worden en hoe we daarmee kunnen beginnen. Komend seizoen lezen we verder vanaf het verzoeningsverhaal van Jakob en Esau. Daarna gaat de Thora in Exodus over de vraag hoe je een volk op een ethisch en moreel niveau brengt. Het leerhuis wordt geleid door rabbijn dr. Tzvi Marx, auteur en docent Jodendom bij de Stichting Pardes. Plaats: Verrijzeniskerk, Springerstraat 340, Rotterdam – Alexander Tijd: 10.00 – 12.00 uur 1x per maand op donderdagochtend De data voor het komende seizoen zijn: 29 oktober – 19 november – 10 december – 14 januari 11 februari - 10 maart - 7 april – 12 mei Voor de cursus wordt 1 studiepunt toegekend in het kader van de Permanente Educatie De kosten bedragen € 70 per jaar. Voor nadere informatie, Marijke Kwant, tel: 0172-652114, marijkekwant@hetnet.nl Cursus Joodse wortels 6 en 20 oktober, 3 november 19.30 – 22.15 uur Openhofkerk Katwijk a/d Rijn, Rijnstraat 18, 2223 EE Katwijk Lezen we dezelfde Bijbel? Mattheüs: een Joods evangelie Het Nieuwe Testament vanuit Joods perspectief De classicale commissies Kerk & Israël Zoetermeer – Katwijk/Leiden organiseren drie cursusavonden over de Joodse wortels van het christelijk geloof. Kosten: 3 avonden € 20,00, 1 avond € 10,00 Opgave bij: steunpuntzuidwest@pkn.nl Marjoke van den Bogerd, office manager, tel: 078-6771806 Kosten deelname overmaken op NL32 INGB 0000547300 PKN, t.n.v. steunpuntzuidwest o.v.v. ‘cursus Joodse wortels’
2
Thema-avond over Antisemitisme De Utrechtse Stedelijke Raad van kerken organiseert op 15 september a.s. een thema-avond over antisemitisme. ‘Antisemitisme is welbeschouwd nooit anders geweest dan een ietwat beschaafder klinkende naam voor Jodenhaat. ’ Aldus de historicus Johan Huizinga. Wat is antisemitisme eigenlijk? Begint het bij Haman (in het bijbelboek Esther) die de uitroeiing van alle Joden wil omdat hij zich in zijn eer aangetast voelt? De Romeinse keizers (in de voorchristelijke tijd) spelen nogal eens Joden uit tegen andere bevolkingsgroepen om de smeltkroes van volkeren in bedwang te houden. Dan komt het soms tot heftige reacties tegenover de Joden. Is dat antisemitisme? Maakt de evangelist Johannes er zich schuldig aan als hij zo vaak negatief spreekt over ‘de Joden’? Of Is het juist de kerk waarbinnen al heel vroeg het antisemitisme is opgekomen!? En wat is het dan? Behalve een omschrijving ligt er ook nog de vraag wat antisemitisme is in onze verhouding tot God. Stemmen we in met de verklaring van de Wereldraad van Kerken (1948) dat antisemitisme opstand tegen God is? Over deze dingen gaat het eerste deel die avond. In het tweede deel van die avond komt de vraag aan de orde wat de Bijbel er over zegt. Het derde deel van de avond is gereserveerd voor het onderling gesprek: hoe staan wij, met name in het licht van wat de Bijbel hier over zegt, ten opzichte van het Jodendom? Datum: 15 september 2015. Plaats: Jeruëlkapel – Ivoordreef 2 – Utrecht Aanvang: 20.00 u. (vanaf 19.30 u. inloop) – afsluiting 22.00 u. Te bereiken met bus 9 (richting Overvecht Noord) vanaf Centraal station (19.25 u.) uitstappen halte Oranjerivierdreef (2 minuten lopen). 22.05 u. gaat de bus terug naar het Centraal station C.P. Bouman Wilt u nadere informatie? 030.8795340 of 06.12613288 “Spannend, hier en daar” - Nes Ammimdag in Amersfoort op 3 oktober Bovenstaande titel is het thema van de ontmoetingsdag van Nes Ammim, een dialoogdorp in Galilea, Israël. De spanningen in de wereld, met name in het Midden-Oosten, hebben ook invloed op de sfeer in Europa. Sprekers vanuit de Joodse, christelijke en moslimtraditie zoeken op deze dag naar manieren om de dialoog in conflictgebieden en in ons eigen land te blijven aangaan. Zij zullen hun licht laten schijnen over grote woorden uit de 'godsdiensten van Abraham,' namelijk Hoop, Betrokkenheid en Eenheid. Wij zoeken naar de inspiratie die van deze woorden kan uitgaan, door onze gedachten te spiegelen aan die van anderen. Zoekt u met ons mee? U krijgt ook de kans om onze vrijwilligers en organisatie te leren kennen. Binnen ons dorp bevindt zich een internationale, oecumenische gemeenschap, gesticht en ondersteund door Europese christenen en kerken. Dit collectief leeft in solidariteit met de verschillende Israëlische bevolkingsgroepen: Joden, Arabieren en anderen. Nes Ammim is volop in beweging. In de recent gebouwde wijk verwelkomt het dorp nieuwe Israëlische bewoners van diverse afkomst. Nes Ammim wil groeien naar een geïntegreerde gemeenschap bestaande uit vrijwilligers en permanente bewoners. Er is ruim tijd om ervaren vrijwilligers te ontmoeten en sommigen geven ook workshops. De dag wordt afgesloten door het cabaret RAST: George en Eran lossen de wereldvrede op. De dag wordt mede mogelijk gemaakt door Kerk en Wereld. De kosten van de dag (incl. lunch en cabaret) bedragen € 27,50 en € 15,- voor studenten.
Wanneer? 3 oktober 2015, 10.00-16.00
Waar? Bergkerk, A Kuijperlaan 2, Amersfoort
Meer informatie en aanmelden: www.nesammim.nl / 055-5349339
3
Landelijke dag van Kerk en Israël op 19 oktober (samen met Kerk in Actie) Thema: ‘Recht en gerechtigheid. Bijbels perspectief in context’. Met rabbijn Jeremy Milgrom (Rabbis for Human Rights, uit Israël) en rabbijn Tamarah Benima In de middag diverse workshops. Kosten: € 12,50 p.p. Programma van 9.30 uur tot 15.35 uur in het Landelijk Dienstencentrum in Utrecht. Aanmelden via kerkenisraël@protestantsekerk.nl Meer informatie: www.protestantsekerk.nl/kerkenisrael Lezing ‘Antisemitisme en Jodenhaat: wat is het? hoe uit het zich?’ op maandag 9 november Bart Wallet is historicus en kenner van het Nederlandse Jodendom. Ron van der Wieken is auteur van het boek Jodenhaat (2015) en o.a. betrokken bij de liberale synagoge Amsterdam. Na de twee inleidingen wordt met de aanwezigen in drie ronden verkend waar het precies over gaat als er gesproken wordt over antisemitisme/Jodenhaat; wat de verschijningsvormen zijn en welke handelingsperspectieven er zijn. Aansluitend kunnen de deelnemers op eigen gelegenheid de Kristallnachtherdenking in de Portugese synagoge bijwonen; deze begint om 17.00 uur Plaats lezing: Van Limmikhof, Nieuwe Keizersgracht 1a, Amsterdam Kosten: € 5,00 Aanmelden voor 26 oktober via kerkenisrael@protestantsekerk.nl Adres Portugese synagoge: Mr. Visserplein, Amsterdam
Programma’s seizoen 2015 - 2016
Dinsdag 6 oktober Boskoop: lezing door ds. Sjirk van der Zee over het boek ‘De Profeten’ van Abraham Joshua Heschel Locatie: De Stek, Puttelaan 148, Boskoop Tijdstip: 20.00 uur Informatie, tel: 0172-212486 Zaterdag 10 oktober Spijkenisse: middagbezoek met rondleiding in de Sjoel van Brielle Kosten: eigen bijdrage Informatie, tel: 0181-622782, email annekecats@hetnet.nl Zondag 11 oktober Delft: optreden van de Klezmerband Di Gojim Locatie: Synagoge, Koornmarkt 12, Delft Tijdstip: 15.00 uur Meer informatie volgt , zie www.synagogedelft.nl
4
Woensdag 14 oktober Wassenaar: dialezing over de kunstenaar H.N. Werkman, bekend van zijn illustraties bij chassidische vertellingen, verzameld door Martin Buber, door Lenie Ridderhof-Boon Locatie: Messiaskerk, Zijllaan 57, Wassenaar Tijdstip: 14.00 uur Kosten: € 7,00 Informatie, tel: 070-5111970 of email elly.schipper@planet.nl Dinsdag 15 oktober 2015 Oud-Beijerland: lezing door mevrouw Esther Voet uit Amsterdam over “De actuele situatie in Israël en het Midden-Oosten”. Locatie: De Huiskamer van de Open Hof, W. van Vlietstraat 2a, 3262 GM Oud-Beijerland. Tijdstip: 20:00 uur Toegang vrij, collecte na afloop Informatie, tel: 0186-614479 of email sanberg001@kpnmail.nl Maandag 19 oktober Alphen aan den Rijn: leerhuisavond met dhr. Peter van ’t Riet over het boek Jona Locatie: De Goede Herderkerk, Ten Harmsenstraat 14-16 Alphen aan den Rijn Tijdstip: 19.30 uur Kosten: € 6,50 Informatie, tel: 0172-212486 Maandag 26 oktober Reeuwijk: lezing door dr. Eeuwout van der Linden over “Als tweelingen? Joods-christelijke verhoudingen. Nu en in de toekomst” Locatie: Ichthuskerk, Nieuwdorperweg 1, Reeuwijk Tijdstip: 19.45 uur Informatie: kerkenisrael@gmail.com Woensdag 28 oktober Wassenaar: lezing door Elizabeth Boddens Hosang over “De verhouding Kerk en Jodendom na het e 2 Vaticaans Concilie” Locatie: Gebouw Sion (Jozefkerk), Parklaan 26-28, Wassenaar Tijdstip: 20.00 uur Kosten: € 7,00 Informatie, tel: 070-5111970 of email elly.schipper@planet.nl Zaterdag 6 november Spijkenisse: excursie naar de Dijksynagoge in Sliedrecht en Joods Zaltbommel Bezoek Joodse begraafplaats, wandelen door de Joodse buurt, lunch Kosten: eigen bijdrage Informatie, tel: 0181-622782, email annekecats@hetnet.nl Donderdag 12 november Hendrik-Ido-Ambacht: thema-avond met rabbijn Tzvi Marx over “Jom Kippoer en Rosj Hasjana” Locatie: De Ark, Olijfgaarde 12, Hendrik-Ido-Ambacht Tijdstip: 19.30 uur Informatie, tel: 078-6816501 Zondag 15 november Delft: muziektheaterstuk “Anne, het nooit vergeten meisje” bedacht door gitarist Peter van Elswijk, verteld door 1 gitaar, 1 viool en 2 acteurs Locatie: Synagoge, Koornmarkt 12, Delft Tijdstip: 15.00 uur Informatie, zie www.synagogedelft.nl
5
Maandag 16 november Alphen aan den Rijn: leerhuisavond met dhr. Peter van ’t Riet over “Van Moos en Sam tot Abraham” over Joodse humor Locatie: De Goede Herderkerk, Ten Harmsenstraat 14-16 Alphen aan den Rijn Tijdstip: 19.30 uur Kosten: € 6,50 Informatie, tel: 0172-212486 Donderdag 19 november 2015 Oud-Beijerland: lezing door rabbijn Shimon Evers uit Amersfoort over “De Tien Uitspraken / geboden. Een kijk op de 10 uitspraken vanuit de Joodse bronnen.” Locatie: De Huiskamer van de Open Hof, W. van Vlietstraat 2a, 3262 GM Oud-Beijerland. Tijdstip: 20:00 uur Toegang vrij, collecte na afloop Informatie, tel: 0186-614479 of email sanberg001@kpnmail.nl
Woensdag 25 november Wassenaar: leerhuis in vijf middagen door dhr. Jan Wesseling over “De 4 evangeliën en hun Joodse context” (data 25 november – 13 en 17 januari – 10 en 24 februari) Locatie: Messiaskerk, Zijllaan 57, Wassenaar Tijdstip: 14.00 uur Kosten: € 7,00 per middag of € 25,00 voor 5 middagen Informatie, tel: 070-5111970 of email elly.schipper@planet.nl Zondag 13 december Delft: “Door de nacht klinkt een lied”; Jetta Starreveld, Mirjam van Dam en Monique de Adelhart Toorop vertellen en zingen over de levens van drie bijzondere zangeressen die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog al zingend staande wisten te houden (Jetty Pearl, Conny Stuart en Jetty Cantor) Locatie: Synagoge, Koornmarkt 12, Delft Tijdstip: 15.00 uur Meer informatie volgt, zie: www.synagogedelft.nl Donderdag 14 januari 2016 Oud-Beijerland: lezing door Opperrabbijn Binyomin Jacobs uit Amersfoort over "Komt het antisemitisme opzetten in Nederland?" Locatie: De Huiskamer van de Open Hof, W. van Vlietstraat 2a, 3262 GM Oud-Beijerland. Tijdstip: 20:00 uur Toegang vrij, collecte na afloop Informatie, tel: 0186-614479 of email sanberg001@kpnmail.nl
Zondag 17 januari Delft: muziekprogramma met Duo Saron met Sandra (zang) en Rosalinde (viool) met een variatie van klassieke Joodse componisten, Jiddische en Israëlische muziek Locatie: Synagoge, Koornmarkt 12, Delft Tijdstip: 15.00 uur Informatie, zie: www.synagogedelft.nl Dinsdag 19 januari Spijkenisse: lezing door rabbijn Lody van de Kamp over zijn boek “De Joodse slaaf” Locatie: De Kern, Eikenlaan 2, Spijkenisse Informatie, tel: 0181-622782, email annekecats@hetnet.nl Donderdag 21 januari Gouda: lezing door rabbijn Evers over “Relatie Joden en Christenen” Locatie: Pauluskerk, Van Hogendorpplein 2, Gouda
6
Tijdstip: 19.45 uur Informatie: kerkenisrael@gmail.com Zondag 24 januari Delft: Kerem Ensemble uit Israël; winnaars van het Joods Muziekfestival en een ensemble dat klassieke en Israëlische muziek met elkaar verenigt Locatie: Synagoge, Koornmarkt 12, Delft Tijdstip: 15.00 uur Informatie, zie: www.synagogedelft.nl Donderdag 4 februari 2016 Oud-Beijerland: lezing door rabbijn Lody B. van de Kamp uit Amsterdam over “Tienduizend geredde kinderen. Het verhaal van de Kindertransporten.” Locatie: De Huiskamer van de Open Hof, W. van Vlietstraat 2a, 3262 GM Oud-Beijerland. Tijdstip: 20:00 uur Toegang vrij, collecte na afloop Informatie, tel: 0186-614479 of email sanberg001@kpnmail.nl Maandag 15 februari Alphen aan den Rijn: lernavond met oud-krijgsmachtrabbijn J.J.P. Boosman over “Aartsvader Jacob” Locatie: De Goede Herderkerk, Ten Harmsenstraat 14-16 Alphen aan den Rijn Tijdstip: 20.00 uur Kosten: € 6,50 Informatie, tel: 0172-212486 Zondag 28 februari Delft: muziekprogramma Tiltan; Tiltans muziek is een mix van folklore met contemporaine compositie, jazz en improvisatie. De muziek is gecomponeerd en gearrangeerd door David Golek Locatie: Synagoge, Koornmarkt 12, Delft Tijdstip: 15.00 uur Informatie, zie: www.synagogedelft.nl Maandag 29 februari Alphen aan den Rijn: lernavond met oud-krijgsmachtrabbijn J.J.P. Boosman over “De openbaring op de berg Sinaï” Locatie: De Goede Herderkerk, Ten Harmsenstraat 14-16 Alphen aan den Rijn Tijdstip: 20.00 uur Kosten: € 6,50 Informatie, tel: 0172-212486 Dinsdag 1 maart Spijkenisse: lezing door rabbijn Shmuel Katz over “De Joodse Levenscyclus” Locatie: De Kern, Eikenlaan 2, Spijkenisse Informatie, tel: 0181-622782, email annekecats@hetnet.nl Woensdag 9 maart Wassenaar: film “Le Fils de l’Autre” (De Zoon van de Ander), regie Lorraine Lévy Locatie: Messiaskerk, Zijllaan 57, Wassenaar Tijdstip: 14.00 uur Kosten: € 7,00 Informatie, tel: 070-5111970 of email elly.schipper@planet.nl Woensdag 13 april Oudekerk a/d IJssel: lezing door ds. Kees Kant over “De Reformatie en de Joden, een moeizame verhouding” Locatie: Vereningsgebouw, Dorpsstraat 15, Oudekerk a/d IJssel Tijdstip: 19.45 uur Informatie: kerkenisrael@gmail.com
7
CURSUS “LEREN MET DE RABBIJNEN” ONDER LEIDING VAN DRS. SASJA MARTEL UIT AMSTELVEEN: Onderwerp: “Vergeving en verzoening”. Drie cursusavonden, op maandag 29 februari, 7 en 14 maart 2016. Van de deelnemers vragen wij een bijdrage van € 30,00. Aanmeldingen voor de cursus door middel van overmaking van dit bedrag op rekening NL96 ABNA 0606 4327 44 t.n.v. J. Sanberg onder vermelding van “Leren met de rabbijnen”. De cursus wordt gegeven in een van de zalen van De Open Hof, van 20:00 tot ca. 22:00 uur. Informatie, tel: 0186-614479 of email sanberg001@kpnmail.nl
Kalender Joodse feest-en gedenkdagen (het jaar 5776) Rosj Hasjana Jom Kippoer Soekot Simchat Tora Chanoeka Poeriem
(Nieuwjaar) (Grote Verzoendag) (Loofhuttenfeest) (Vreugde der Wet) (Inwijdingsfeest) (Lotenfeest)
14 en 15 september 23 september 28 t/m 5 oktober 6 oktober 7 t/m 14 december 24 maart
BOEKBESPREKING Een vrouw op de vlucht voor een bericht – David Grossman Uitgeverij Cossee ISBN 978 90 5936 3045
Een vrouw op de vlucht voor een bericht, is een groots verhaal over een vrouw, haar twee zoons en hun verschillende vaders. Een roman over vriendschap en ruimdenkendheid, over een grote liefde en een versmade liefde, over ouderschap en over je weg in het leven. Maar het is vooral een ongeëvenaarde roman over de bijna heldhaftige inspanning van een moeder om een gezin in stand te houden in een klein en verscheurd land. Tijdens het schrijven van dit boek, sneuvelde een zoon van Grossman tijdens een legeractie. David Grossman (Jeruzalem, 25 januari 1954) studeerde filosofie en theaterwetenschappen aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. Vervolgens werkte hij een tijdlang als radiocorrespondent voor de zender Kol Israël. Tussen 1970 en 1984 maakte hij een populaire kinderuitzending en schreef hij ook zijn eerste kinderboeken. Grossman staat bekend als een vredesactivist, is kritisch over de Israëlische strijd met de Palestijnen en riep in augustus 2006 samen met Amos Oz toenmalig regeringsleider Ehud Olmert op om de strijd in Libanon te staken. Twee dagen later sneuvelde Grossmans zoon in diezelfde oorlog. In een interview zegt hij daarover: “Wat gebeurde, gebeurde. Na zeven dagen van rouw ben ik weer gaan schrijven. Ik weet geen andere manier van omgaan met de wereld. Ik begrijp de wereld door mijn schrijven”.
8
Ravensbrück, geschiedenis van het concentratiekamp voor vrouwen – Sarah Helm
Uitgeverij Ambo/Anthos ISBN 978 90 2632 1115 Ravensbrück van Sarah Helm is het standaardwerk over het grootste en beruchtste concentratiekamp voor vrouwen. In de Tweede Wereldoorlog hebben 160.000 vrouwen van alle standen en nationaliteiten gevangen gezeten in dit kamp. Zij werden gruwelijk en onmenselijk behandeld en velen van hen vonden er de dood door ondervoeding, zware dwangarbeid, medische experimenten en executies. Op basis van interviews, ooggetuigenverslagen en onderzoek in archieven, vertelt Sarah het volledige verhaal van Ravensbrück, van de oprichting van het kamp in 1939 tot aan de bevrijding door het Rode Leger in 1945. Helm gaat daarbij niet alleen in op de gruwelijkheden die er hebben plaatsgevonden, maar vertelt ook de heroïsche verhalen van vrouwen die de kracht vonden om deze hel te overleven.
Sarah Helm studeerde aan Cambridge University. Ze werkte jarenlang als journalist voor The Sunday Times en The Independent en was correspondent in Jeruzalem en Brussel voor diezelfde krant. Ze won de British Press Award Specialist Writer of the Year. In 1989 versloeg Sarah Helm de val van de Berlijnse Muur en de Golfoorlog (1990-1991)
U kunt uw post, artikelen (liefst per e-mail) en vragen richten aan de voorzitter van de provinciale commissie Kerk & Israël: Mevr. L.L. van der Linden-’t Hart Melkwit 3 2718 AP Zoetermeer tel: 079-3611865 e-mail: lindenhart@hetnet.nl Interessante websites www.appelkerkenisrael.nl www.stichtingpardes.nl www.genootschap-nederland-israel.nl www.sjoelbrielle.nl www.nesammim.nl www.chabad.org www.dagvanhetjodendom.nl www.givat-haviva.nl www.holocaustnamenmonument.nl
www.nswas.nl www.kri-web.nl www.jeled.net www.ojec.org www.cjo.nl www.synagogedelft.nl www.rimon-ljloc.nl www.centrumvoorisraelstudies.nl www.jehoedaservices.com
www.shalomvoorisraël.nl webwinkel voor Israëlische en Joods religieuze producten
www.mullerbook.nl
Theologische Boekhandel / Antiquariaat Müller
9
o.a. ruime keuze 2e hands Judaïca in Vlaardingen
10
