NIEUWSBRIEF Nummer 72 April 2011

NIEUWSBRIEF Nummer 72 | April 2011

nº VOORWOORD Onno Meerstadt | pagina 1 NEDPHO Paul Morel | pagina 2 OPLEVERING OUDEZIJDS ARMSTEEG Stella van Heezik en Peter Prins | pagina 4 GESCHIEDENIS Peter Prins | pagina 7 ‘t NIEUWE DIEP Monique Hollenkamp | pagina 10 RAAMSTEEG 6 Peter Prins | pagina 12 DENDROCHRONOLOGISCH ONDERZOEK Gabri van Tussenbroek | pagina 14 BECHSTEIN VLEUGEL Peter Prins | pagina 15 MONUMENTENZORG OP SABA Monique Hollenkamp | pagina 16 OPLEVERING HERENGRACHT 249 Gijs Hoen en Peter Prins | pagina 18 OPLEVERING BEULINGSSTRAAT 15-17 Gijs Hoen en Jaap Hulscher | pagina 20 OPLEVERING NOORDERDWARSSTRAAT 7 Gijs Hoen en Jaap Hulscher | pagina 22 HOOGTEPUNTEN Peter Prins | pagina 25 FRANK DE RIDDER Monique Hollenkamp | pagina 26 STADSHERSTEL HAARLEM Jaap Hulscher en Alex Blommestijn | pagina 29 STADSHERSTEL SURINAME Paul Morel | pagina 31 DE STADSHERSTELLERS mRc | pagina 34 RESTAURATIE BAKENESSERKERK Alex Blommestijn, Jaap Hulscher en Peter Prins | pagina 35 WEVERSHUIZEN Jaap Hulscher | pagina 37 RESTAURATIES KORT | pagina 40 SOHK Paul Morel en Renate Uijtewaal | pagina 43 CULTUUR | pagina 44 EVENEMENTEN | pagina 46 IN MEMORIAM | pagina 48

72

Colofon

Auteurs

Nieuwsbrief nr. 72, april 2011

is bouwkundige en als projectleider

Een uitgave van Stadsherstel

werkzaam bij de afdeling Planontwikkeling

Amsterdam N.V.

en Restauratie van Stadsherstel

Redactie

Marc Fruijtier

Monique Hollenkamp, Emmy Schouten

is werkzaam bij de afdeling ICT van

en Peter Prins

Stadsherstel

Adres

Stella van Heezik

Amstelveld 10


1017 JD Amsterdam


tel. 020 52 000 60


Alex Blommestijn

3

fax 020 638 20 40 email [email protected]

Gijs Hoen

stadsherstel.nl

is als projectleider werkzaam bij de afdeling Planontwikkeling en Restauratie van Stadsherstel

Ontwerp

Monique Hollenkamp

Ernst Ruijgrok

is communicatieadviseur en als vrijwilliger werkzaam bij de afdeling Communicatie en Publiciteit van Stadsherstel

Omslag

Willem van Iterson

de Posthoornkerk


foto: Ernest Annyas


Foto: Thomas Schlijper

VOORWOORD


Drukwerk

Jaap Hulscher

Joh. Enschedé Amsterdam

is adjunct-directeur van Stadsherstel en hoofd van de afdeling Planontwikkeling en Restauratie

Paul Morel Met dank aan het Stadsarchief Amsterdam


voor het onder gunstige voorwaarden ter


beschikking stellen van beeldmateriaal.


Peter Prins is historicus en werkzaam bij Stadsherstel

Gabri van Tussenbroek Is werkzaam als bouwhistoricus bij Bureau Monumenten en Archeologie in Amsterdam

Renate Uijtewaal is als directiesecretaris werkzaam bij Stadsherstel

Zoals ik al eerder meldde, heeft Stadsherstel vorig jaar een intentieovereenkomst gesloten met het Nederlands Philharmonisch Orkest (NedPhO) en moest een aantal zaken worden uitgezocht voordat een besluit kon worden genomen over een huurcontract voor de Majellakerk. Dat is allemaal in het afgelopen jaar gebeurd. Verderop in deze Nieuwsbrief kunt u daarover uitgebreid lezen. De grootste belemmeringen lagen eigenlijk op het gebied van de akoestiek en de logistiek. Die dingen zijn allemaal onderzocht en haalbaar bevonden. De akoestische maatregelen, die heel belangrijk zijn, want een orkest maakt meer lawaai dan een disco, zijn doorgerekend en in orde. De kerk grenst direct aan een woongebied, dus één van de akoestische maatregelen is dat het gebouw als het ware van binnen wordt ingepakt om het geluid binnen te houden. Er wordt ook nog door derden kantoor gehouden. Om deze, al zittende, huurders geen last te laten ondervinden van onze nieuwe huurder zijn in dit gedeelte de zwaarste maatregelen genomen. Er wordt een grote glazen pui geplaatst om die

ruimten geluidstechnisch goed van elkaar te scheiden. Het sluitstuk van deze lange exercitie heeft nu zijn beslag gekregen. We hopen binnenkort het huurcontract te tekenen. Over leuke huurders gesproken: de Brandweerkazerne Oud Nico heeft ook een nieuwe huurder gekregen. De begane grond zal in zijn geheel worden verhuurd aan kledingbedrijf Levi Strauss. Verder is er een aantal opleveringen in het centrum van Amsterdam te melden. De Herengracht 249, de Beulingstraat 15-17 en de Noorderdwarsstraat 7 zijn in prachtige staat opgeleverd. De nieuwe huurders hebben zich intussen geïnstalleerd. Hetzelfde geldt voor de Oudezijds Armsteeg, een mooi stukje opgeknapt Amsterdam in het 1012 gebied. In Haarlem werd - ten slotte - de Bakenesserkerk opgeleverd. Ik vind dat een voorbeeld van een mooie herbestemming omdat het monument, naast kantoorruimte voor de Archeologische Dienst van de gemeente Haarlem, ook nog een publieke functie houdt. Beslist de moeite waard om eens te gaan bezichtigen. mr. Onno Meerstadt, directeur

NedPhO

GERARDUS MAJELLAKERK

Het Nederlands Philharmonisch Orkest naar de Gerardus Majellakerk

Pa u l M o r e l

4

Als alles voorspoedig verloopt, wordt binnenkort het contract tussen NedPhO en Stadsherstel Amsterdam getekend. Dit betekent dat één van de toonaangevende symfonieorkesten in Nederland voor een periode van vijftien jaar de Gerardus Majellakerk gaat huren om te gebruiken als repetitieconcertzaal.

Het Nederlands Philharmonisch Orkest (NedPhO) heeft drie speerpunten, die in het beleid volkomen gelijkwaardig zijn: uitvoeren van concerten in (vooral) het Amsterdamse Concertgebouw, muzikale ondersteuning van het grootste deel van de opera’s in het Muziektheater en NedPhO GO!

Impressie interieur: BV Zaan en Spanjers CS Architecten BNA | BNI

NedPhO Go! NedPhO Go! maakt het mogelijk dat kinderen die er normaal gesproken niet mee in contact zouden komen, klassieke muziek kunnen ervaren en leren waarderen. Het orkest heeft met vele basis- en middelbare scholen contact. De orkestleden spelen muziek op deze scholen en groepen leerlingen worden vervolgens uitgenodigd om repetities bij te wonen. De kinderen zitten vaak op het podium tussen de musici in, zodat ze de muziek horen en ervaren. Ook de stoere praatjesmakers onder hen nemen op die manier de muziek aandachtig in zich op. Maar NedPhO GO! doet meer. Zo verzorgt het orkest bijvoorbeeld ook concerten in het Amsterdams Medisch Centrum. Deze drie takken van sport - concerten, opera en onderwijs - worden door het orkest even intensief beoefend en daartoe wordt gerepeteerd in de Yakult Zaal in de Beurs van Berlage.

Gerardus Majellakerk Maar het NedPhO moet verhuizen uit de Beurs, vóór 2013, en daarom werd van een groot aantal gebouwen - binnen de ring en goed aangesloten op het openbaar vervoer - de mogelijkheid onderzocht om er een repetitieconcertzaal in te bouwen. Uiteindelijk kwam de Gerardus Majellakerk als beste optie uit de bus. De kerk is door het Amsterdams Monumenten Fonds in 1992 herontwikkeld en behoort sinds de fusie eind 1999 tot het bezit van Stadsherstel. De grootste huurder van het kerkgebouw, ‘Aletta, instituut voor vrouwenstudies’, had twee jaar geleden al aangegeven het huurcontract op termijn te willen opzeggen. Dat kwam dus precies goed uit voor het NedPhO. Ontwerpteam De architect van de eerste herbestemming was André van Stigt. Reden om Architectenbureau Van Stigt opnieuw te benaderen voor deze tweede grote ontwikkeling van de Gerardus Majella. Bij het geschikt maken van De Duif voor orkestrepetities was al eens samengewerkt met Zaanen Spanjers Architecten. Kees Spanjers heeft een grote staat van dienst waar het gaat om de inrichting van theateren concertzalen. Daarom werd hij ook voor deze klus gevraagd. Omdat het NedPhO sinds geruime tijd een goede werkrelatie heeft met Peutz - het ingenieursbureau op het gebied van akoestiek dat al adviseerde bij de Yakult Zaal - is ook dit

5

bureau gevraagd mee te werken aan het project. Als constructeur is Ingenieursbureau Van Rossum aangetrokken en ingenieursbureau Linssen werd gevraagd de installaties te ontwerpen. Door dit team is onder leiding van André van Stigt het programma van eisen van het NedPhO omgewerkt tot een gedetailleerd bouwplan, waarvoor in maart de vergunningsaanvraag is ingediend. In de periode tot de zomervakantie worden bestek en werktekeningen opgemaakt, waarna in het najaar van 2011 de aanbesteding volgt. Met dit strakke schema is het mogelijk dat NedPhO in de tweede helft van 2012 zijn nieuwe onderkomen betrekt. Kantoren Bij het orkest zijn naast de musici nog zo’n dertig medewerkers actief. Deze gaan in de kantoren rondom de concertzaal aan de slag en hebben daarmee zicht op ‘hun’ orkest. Dat vereist een behoorlijke mate van geluidwering om ook nog te kunnen overleggen en te telefoneren, zeker als de vijfde van Mahler wordt ingestudeerd. In de Ambonpleinvleugel, met daarin de oorspronkelijke hoofdingang, blijven de huidige sterk buurtgebonden huurders zitten. Voor deze huurders moet de geluidsisolatie zo mogelijk nog beter zijn. Ook daarin is in het plan voorzien. In het ontwerp is er voor gekozen geen podium te plaatsen, maar het publiek in een verdiepte bak te laten zitten. Het grote voordeel hiervan is dat het

transporteren van instrumenten, meestal naar Concertgebouw en Stopera, grotendeels gelijkvloers kan worden uitgevoerd. Dit gebeurt via de noordingang aan het Obiplein. Publiek komt via de zuidingang aan de Batjanstraat de repetitieconcertzaal in. Repetities en try-outs kunnen door zo’n 225 bezoekers zittend worden bijgewoond. Openbaar karakter De komst van NedPhO naar de Indische Buurt is heel goed ontvangen door Stadsdeel Oost. Hiermee krijgt de Gerardus Majella een openbaar karakter en zullen dagelijks zo’n honderd musici, veelal reizend per fiets en openbaar vervoer, van tien uur ’s ochtends tot twee uur ’s middags repeteren. Daarnaast zijn de vele scholen in de directe omgeving natuurlijk interessant voor NedPhO GO! om te benaderen. In de toekomst zal de afdeling Verhuur Bijzondere Locaties van Stadsherstel mogelijk ook activiteiten in de vrije uren buiten de repetities om organiseren, zoals dat in bijvoorbeeld de Amstelkerk en De Duif het geval is. Daar kan ook de directe omgeving gebruik van maken en dat zal de band met de buurt en de toegankelijkheid van de Gerardus Majella alleen nog maar vergroten.

Foto: Ernest Annyas

Out of the Blue

S t e l l a va n H e e z i k e n P e t e r P r i n s

6

Nu kunnen we weer vrolijk verder gaan met de restauratie van een ander in dit bouwblok gelegen pand Warmoesstraat 15, waar nu nog het voorlopige proeflokaal van De Prael is gevestigd.

Het project Out of the Blue is een nieuwbouwproject, waarmee Stadsherstel de zwaar verwaarloosde Oudezijds Armsteeg heeft opgeknapt. De architectuur van de zes pandjes is geïnspireerd op de Delfts blauwe huisjes die de KLM op sommige vluchten uitdeelt en ze worden daarom ook wel de ‘KLM pandjes’ genoemd. Foto’s boven / rechts: Ernest Annyas. Foto onder: Thomas Schlijper

In mei 2009 is gestart met deze nieuwbouw en eind 2010 vond de oplevering plaats. Dat was het moment dat de bijzondere gevels, na maanden verstopt te zijn geweest achter de steigers, door stadsdeelwethouder Boudewijn Oranje in de spotlights konden worden gezet. In de pandjes komen bedrijfsruimten - waaronder het proeflokaal van de ambachtelijke en sociale bierbrouwerij De Prael met daarboven huurwoningen. Nieuwe impuls De vervallen Oudezijds Armsteeg moest een nieuwe impuls krijgen. Adjunct-directeur Jaap Hulscher van Stadsherstel bedacht hiertoe een prachtig concept van zes panden met een opvallende architectuur, gebaseerd op de Delfts blauwe huisjes die de KLM op sommige vluchten al vanaf 1952 uitdeelt. Architect Kees Doornenbal van Rappange & Partners heeft van het concept een fraai ontwerp gemaakt. Bij de bouw heeft uitvoerder Rex Thijs van J.C. Nieuwenhuizen - natuurlijk met behulp van alle bouwvakkers - zich weer van zijn beste kant laten zien. Bovendien was het, zoals Stadsherstel altijd verlangt, een leerlingbouwplaats. De jongeren die meewerkten, hebben hierin verschillende opleidingen afgerond. De KLM, die in 2009 haar 90-jarige bestaan vierde, vond het project zo leuk, dat men er in het jubileumboekje aandacht aan besteedde. Vliegwieleffect Het was (en is) de bedoeling om door het neerzetten van de bijzondere architectuur in de Oudezijds Armsteeg en de verhuur van de winkelruimtes aan

leuke bedrijfjes een vliegwieleffect te creëren. Iets dat Stadsherstel eigenlijk al sinds de oprichting in 1956 doet. Wij pakken projecten op in de hoop dat buren het positieve resultaat zien en ook hun panden op gaan knappen. Op die manier wordt het vestigingsklimaat voor bedrijven en het woonklimaat in de hele omgeving verbeterd. Iedereen was zich vooraf ervan bewust dat behoedzaamheid geboden was. De in het oog springende architectuur zou het steegje volledig dood hebben kunnen slaan. Maar de architect is er ondanks de opvallende materiaalkeuze door de verfijnde detaillering in geslaagd de huizen zich prachtig in de stad te laten voegen. 1012-project De huisjes liggen in Project Arm, in het noordelijk deel van het Wallengebied, dat onderdeel is van het coalitieproject 1012 van de gemeente. Stadsherstel begon hier zo’n tien jaar geleden met de planontwikkeling. In 2006 vonden de eerste bouwwerkzaamheden plaats: de restauratie van het rijksmonument Oudezijds Voorburgwal 30, waar nu de bierwinkel van De Prael in zit, met daarboven vier huurwoningen. In 2007 volgden de restauratie van het buurpand, nummer 32, en de reconstructie van een in de oorlog verdwenen grachtenpand, nummer 34. In 2008 begon de bijzondere herbestemming van het oude veilinghuisje op het binnenterrein tot het brouwhuis van De Prael. Na de oplevering van de KLM-pandjes werd het binnenterrein ingericht door de deelnemers van de Stichting Herstelling. Vervolgens is De Prael aan de slag gegaan met het inrichten van het proeflokaal.

Herstelling Met het inschakelen van Herstelling bij dit 1012-project wilden wij samen met de stichting nieuwe samenwerkingsvormen mogelijk maken. Herstelling biedt jongeren met een grote afstand tot de arbeidsmarkt werkervaringsplaatsen. Dit gebeurt op forten van de Stelling van Amsterdam. Gedachte hierachter is, dat de deelnemers in een prikkelarme omgeving kunnen wennen aan een nieuw dagritme. Bij de restauratie van onze stellingbezittingen Kringenwetboerdij De Zeehoeve en Fort Diemerdam hebben de jongeren van Herstelling prachtig werk geleverd. Door de crisis kan Herstelling op het ogenblik minder deelnemers bij aannemers plaatsen. Stadsherstel heeft daarom voor de verbouwing van Warmoesstraat 15 tot tijdelijk proeflokaal Herstelling gevraagd arbeidskrachten te leveren. Het was een experiment, want de Wallen zijn natuurlijk allesbehalve een prikkelarme omgeving. Bijzondere leerlingbouwplaats Het pilotproject is geweldig verlopen. De deelnemers kunnen terugkijken op een bijzonder mooi stukje stadsontwikkeling waar zij aan hebben bijgedragen. Stadsherstel hoopt dat zij dat zelf ook zo ervaren. Het experiment is zodanig goed geslaagd, dat Stadsherstel in de toekomst Herstelling vaker aan andere projecten dan haar forten wil laten werken. Zo kunnen twee sociale organisaties elkaar in de toekomst blijven helpen. En dat begon dus al direct bij de herinrichting van het binnenterrein. Stadsherstel verwacht dat de doelstelling van Out of the Blue, het geven van een belangrijke impuls aan het hele gebied, bereikt zal worden. Met de markante architectuur en het proeflokaal met de speciale biertjes heeft het alles in zich om een publiekstrekker te worden.

Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

Oplevering ‘KLM pandjes’ in de Oudezijds Armsteeg

7

Foto boven: Veiling huisjes op binnenterrein van Project Arm. Archief Stadsherstel. Foto midden: Ernest Annyas Foto onder: Thomas Schlijper

Een Naamloze Vennootschap met een maatschappelijk doel

Deze serie is eerder als artikel verschenen in het boek Phoenix. Verdwijnend of herrijzend Amsterdam (Amsterdam 2004), een uitgave van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad.

8

9

‘Memorandum ter voorbereiding van een Maatschappij Stadsherstel’ In de vergadering van het Comité De Stad Amsterdam van 6 juli 1955 werd een ‘Memorandum ter voorbereiding van een Maatschappij Stadsherstel’ gepresenteerd. Dit stuk werd geschreven door Geurt Brinkgreve. Hij werd hierbij geadviseerd door de directeur van het Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg, ir R. Meischke. Het idee voor een maatschappij tot stadsherstel was geboren tijdens gesprekken van Brinkgreve en Meischke, die elkaar ontmoetten toen eerstgenoemde in 1953 naar het pas opgerichte Bureau Monumentenzorg toog om informatie te krijgen voor een artikel over het herstel van de oorlogsschade en de rol van monumentenzorg daarin. De beide heren kwamen te spreken over de toekomst van de Amsterdamse binnenstad. Brinkgreve, woonachtig in een 18e-eeuws arbeidershuisje op de Lijnbaansgracht, wist uit eigen ervaring en die van vrienden en kennissen dat wonen in het oude centrum voor veel mensen aantrekkelijk zou zijn. Meischke wist dat het heel goed mogelijk was om de oude huizen van modern wooncomfort te voorzien. De heren kwamen tot de conclusie dat monumentenzorg de zaak van een geheel andere kant zou

moeten gaan bekijken. Zoals Brinkgreve het later omschreef: “Niet meer het enkele interessante gebouw op zichzelf, maar het huis als onderdeel van een blok, van een buurt, ja, van de hele oude stad met haar eigen structuur en verhoudingen. Dit betekende een ommezwaai van incidenteel huis-herstel naar stadsherstel als uiteindelijk doel.” Dit stadsherstel moest op grote schaal aangepakt worden, wat, zo dachten Meischke en Brinkgreve, alleen mogelijk zou zijn met een voor dat doel gestichte nieuwe organisatie. Met de oprichting van het Comité De Stad Amsterdam was nu een platform geschapen waar de ideeën over zo een stadsherstellende organisatie naar voren gebracht konden worden. Reden voor Brinkgreve om in de pen te klimmen en zijn Memorandum te schrijven. In het stuk wijst hij erop dat de huidige volkswoningbouw in de stadsuitbreidinggebieden in een behoefte voorziet, maar dat niet iedereen in een gestandaardiseerd huis kan of wil wonen, vanwege beroepsuitoefening (kantoor-aan-huis, atelier) of leefsituatie (alleenstaanden, studenten). Bovendien bestaat er nog een behoefte aan het wonen in een

Peter Prins

Hoe is Stadsherstel ontstaan? En waarom? Wie speelden bij de oprichting een rol? Vragen waarop ruim een halve eeuw na de oprichting niet iedereen makkelijk een antwoord kan geven. Daarom verschijnt bij het 11e lustrum een reeks artikelen over het ontstaan en de ontwikkeling van Stadsherstel. In de vorige Nieuwsbrief werd verteld hoe in de Amsterdamse Kring naar aanleiding van een lezing van de jonge kunstenaar Geurt Brinkgreve over het behoud van de historische binnenstad het Comité De Stad Amsterdam werd opgericht.

In een bovenwoning van Lijnbaansgracht 325 ondervonden Geurt Brinkgreve en zijn gezin in de praktijk de vooren nadelen van het wonen in een monument in de binnenstad. Hier schreef hij ook zijn Memorandum. Foto: Ernest Annyas

Links: Jhr. Six van Hillegom op tekening van Felice Bobeldeijk. Het was aan Six te danken dat het Memorandum verder werd uitgewerkt. Stadsarchief Amsterdam Rechts: Geurt Brinkgreve begin jaren 50. Foto: W.M. Zilver Rupe

10

11

sfeervolle omgeving, of zoals Brinkgreve het schrijft: “Hierbij voegt zich de psychische behoefte van hen die gevoelig zijn voor de karakteristieke sfeer van het eigen milieu, voor de individualiteit van interieur en gevel, en voor de expressieve waarde van het stadsbeeld, welke behoefte in vele gevallen even sterk of sterker spreekt dan de eisen van comfort, technische voorzieningen en publieke recreatieruimte.” De oude, verwaarloosde stadskernen zouden in deze behoefte kunnen voorzien, maar: “Het aanbod van goede huurwoningen in de oude stad is gering, doordat het huizenbezit daar uiterst versnipperd is en zich veelal in handen bevindt van onbekwame of ongeïnteresseerde eigenaars, die berusten in het gangbare sociale en bouwkundige verval en de hogere huur voor industrieel misbruik der panden prefereren boven de kosten ener voor behoud noodzakelijke herstelling.” Dus, zo vervolgt hij: “Op grond van de bovenstaande overwegingen (…) komt de wenselijkheid naar voren van een maatschappij, die op groter schaal dan tot dusver is geschied, de voorziening in de genoemde woonbehoefte door herstel, modernisering en exploitatie van oude huizen ter hand neemt.”

Hieruit komt duidelijk de doelstelling van de op te richten maatschappij naar voren. Anders dan de Vereniging Hendrick de Keyser, die zich richt op unieke kunsthistorisch waardevolle huizen, zal Stadsherstel het grotere geheel in ogenschouw nemen. In Brinkgreves woorden: “De wijze van restauratie en de keuze der aan te kopen panden zal dan ook van geheel andere beginselen moeten uitgaan dan bij de vereniging ‘Hendrick de Keyser’, n.l. bruikbaarmaking voor een moderne bestemming met behoud van de cultureel waardevolle elementen enerzijds en de mogelijkheden tot stedebouwkundig herstel anderzijds.” Herstel van de woonfunctie is voor de regeneratie van de binnenstad noodzakelijk, aldus Brinkgreve. Hier snijdt het mes aan twee kanten, want tegelijkertijd wordt hiermee de woningnood bestreden, hetgeen weer fiscale voordelen met zich meebrengt: “De Maatschappij zal werkzaam zijn in het belang van verbetering der volkshuisvesting en daarom toelating verzoeken op grond van art. 6, par. 2 van het Woningbesluit, zodat de Maatschappij kan profiteren van de fiscale voorrechten, welke ook woningbouwverenigingen genieten.”

Het idee om de nieuw op te richten maatschappij een zogenoemde toegelaten instelling in dienst van de volkshuisvesting te maken was afkomstig van de eerder genoemde H. van Saane. Deze was oprichter en directeur van de Nederlandse Maatschappij voor Volkshuisvesting (Nemavo), een Naamloze Vennootschap op het gebied van de volkshuisvesting. In de genoemde vergadering van 6 juli 1955 werd besloten het Memorandum te doen vermenigvuldigen en aan de leden toe te sturen, zodat ze in de volgende vergadering erover zouden kunnen discussiëren. Het

stuk werd in de vergadering van 18 augustus inderdaad besproken, maar de ontvangst was niet alom positief. Men was niet overtuigd van de economische haalbaarheid van het plan. Het was aan voorzitter Six van Hillegom - door Brinkgreve twintig jaar later beschreven als een “Amsterdamse regent van de oude stempel, autoritair, energiek, bruusk, en vervuld met een brandende liefde voor zijn stad” * - te danken dat de vergadering besloot tot het instellen van een commissie die de plannen - en vooral de economische basis ervan - verder moest uitwerken. * Citaten afkomstig uit het door Brinkgreve in 1977 geschreven, ongepubliceerde stuk ‘Hoe Stadsherstel ter wereld kwam’.

EEN OASE VAN RUST IN DRUK AMSTERDAM

M o n i q u e H o l l e n k a mp

12

Het vorig jaar door Het Parool gekozen mooiste Amsterdamse terras leek mij een prima plek om ook eens heen te gaan. In het kader van een fietstocht wellicht, maar in ieder geval om over te schrijven voor de Stadsherstel Nieuwsbrief. Het terras in kwestie heet Proeflokaal ’t Nieuwe Diep en ligt op een prachtige plek in het Flevopark. Een zonnige zaterdag, eind van de ochtend, stap ik op de fiets voor een kort ritje naar het Flevopark. Daar aangekomen beland ik in een oase van rust. Niet verkeerd na geworstel door het drukke verkeer in het centrum van Amsterdam.

Fotografie: Monique Hollenkamp

Proeflokaal ’t Nieuwe Diep is een distilleerderij, annex café, met zoals gezegd, een mooi terras aan een vijver in het Flevopark. Eerst een stukje historie. Het proeflokaal is gevestigd in het voormalig Flevogemaal, gebouwd in 1880. Het gemaal heeft in 1984 zijn functie verloren en bleef tot 2004 in gebruik, als woning voor de laatste machinist en zijn vrouw. Toen het leeg kwam te staan schreef, het toenmalige Stadsdeel Zeeburg een prijsvraag uit om een nieuw gebruik ervoor te vinden. Als winnaar kwam te voorschijn het idee van stichting De Oude Pijl om er een distilleerderij met proeflokaal te vestigen. Op verzoek van het stadsdeel heeft Stadsherstel het gebouw gekocht om het geschikt te maken voor het nieuwe gebruik. Op deze historische plek zit ik in het zonnetje, maar in de schaduw kan ook, en bedenk dat de redactie van Het Parool niets te weinig heeft gezegd. Het achtergrondgeluid is een mix van vogelgezang, licht geroezemoes, ijsklontjes in de glazen en het ruisen van de wind door de bomen. Het is een warme dag. Er hangt een vriendelijke, informele sfeer en de zaterdagbijlagen van de NRC en Het Parool liggen her en der opengeslagen. En alsof iedereen zich bewust is van deze unieke plek, voert men de conversaties op gedempte toon, zijn er weinig mobiele telefoongeluidjes en is er gelukkig ook geen muziek. Er ligt mooi nieuw grind bij de entree. Een paar kinderen denken dat het speelgoed is, maar daar vergissen ze zich in, vertelt de uitbater. De kale plekken worden door hem snel weer opgevuld. Op het terras staan verder een aantal grote picknicktafels en -banken en ook wat kleine terrastafeltjes aan de kant van de vijver. Dat is mijn favoriete plekje.

Waarachtig, een verborgen parel in het park!

Distilleerderij ’t Nieuwe Diep In hetzelfde gebouw is ook distilleerderij ’t Nieuwe Diep gevestigd. De likeuren uit deze ambachtelijke stokerij en bieren van Konrad worden verkocht in het proeflokaal. Gelukkig is er ook wijn, fris, koffie en thee te krijgen, want ik ben niet zo’n liefhebber van gedistilleerd. Verder zijn er borrelhapjes en appeltaart. Allemaal redelijk geprijsd en te bestellen en af te halen bij het loket met de opengeklapte groene/zwarte luiken. De tekst op het schoolbord verzoekt ons om de vuile bordjes en glazen zelf even terug te brengen. Dat verhoogt het picknickgevoel. Men komt hier met de fiets of wandelend. Maar met de tram kan ook, want simpelweg blijven zitten tot het eindpunt van lijn 14 met bestemming Flevopark, en rechts daarvan het park inwandelen. Ik kwam dus fietsend vanuit het centrum, wat qua afstand geen naam mag hebben. De Falk fietsrouteplanner komt er nauwelijks aan te pas, want ik begin bij knooppunt nummer 5 aan de Oosterdokskade en stap al af bij het volgende knooppunt, nummer 52 aan de Insulindeweg bij het Flevopark. ‘t Nieuwe Diep is geopend op vrijdag en in het weekend (in de zomer ook gedurende de week). Ik begin aan de krant, verlies me in de lome sfeer en waan me in het buitenland. Als ik nog even doorfantaseer zit ik voor mijn eigen tweede huisje, heb zeeën van tijd en bungelen mijn voeten doelloos in het water. Alles ruikt naar natuur. Ik voel de zon branden op mijn huid en bedenk me dat dit een fijne plek is om alvast wat voor te bruinen voor de zomer, of om nog iets van het zomerbruin te redden in september.

PROEFLOKAAL ’T NIEUWE DIEP

Proeflokaal ’t Nieuwe Diep, Flevopark 13, 020 4650222

13

STADSHERSTEL KOOPT RAAMSTEEG 6

P ETE R P R IN S

14

Project is mogelijk dankzij bijdrage van Vereniging Vrienden van Stadsherstel

Stadsherstel heeft het zwaar vervallen rijksmonument Raamsteeg 6 verworven. Vanwege de bouwvalligheid waren er plannen voor nieuwbouw ter plekke. De sloopvergunning was reeds verleend. Stadsherstel was al sinds 2007 met dit probleemgeval bezig en had er in het verleden zelfs al een bod op gedaan. Onlangs kon het met steun van onze Vriendenvereniging alsnog worden verworven. Foto boven: Ernest Annyas Foto onder: Gijs Hoen Foto rechts: Thomas Schlijper

De Raamsteeg is één van de steegjes in het middeleeuwse stadsdeel tussen de Spuistraat en het Singel. Nummer 6 bestaat uit een 17e-eeuws vooren achterhuis. Het complex bevat nog verschillende authentieke elementen en is één van de weinige huizen in een zijstraatje dat een achterhuis heeft. Alle reden dus, om het pand te behouden en te restaureren. Maar de bouwkundige staat is zo slecht, dat zowel de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als Bureau Monumenten & Archeologie het al hadden opgegeven en instemden met sloop/nieuwbouw. Kapperszaak Raamsteeg 6 was eigendom van een kapper en zijn vrouw, die boven de zaak ook hun woning hadden. Toen de kapper in 1997 overleed werd de zaak gesloten, maar zijn weduwe bleef er wel wonen. Geld voor onderhoud was er niet. In 2007 werd het pand onbewoonbaar verklaard en in de stutten gezet. Nadat de vrouw in datzelfde jaar overleed, kwam het in de verkoop. Stadsherstel hoorde hiervan en na een snelle bouwkundige inventarisatie - waaruit bleek dat de toestand wel ernstig was, maar niet hopeloos werd een bod uitgebracht. Nieuwbouw Vanwege de ligging wilde de executeur-testamentair een goede prijs ontvangen en het werd verkocht aan een particulier, voor een veel hoger bedrag dan Stadsherstel kon betalen. Maar het bedrag was niet zÓ hoog, dat het monumentje niet nog een

paar keer doorverkocht kon worden. Men kwam er achter dat restauratie te lastig en financieel niet haalbaar was en er werd een sloop- en nieuwbouwvergunning aangevraagd. De Bond Heemschut en de Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad dienden bezwaar in, maar het advies van de Rijksdienst en BMA woog zwaar en de vergunning werd verleend. Slechts de voorgevel moest in oude toestand worden herbouwd. Gelukkig was de Commissie voor Welstand en Monumenten zeer kritisch over de ingediende plannen. Deze werden keer op keer afgewezen. Ondertussen kreeg de eigenaar de financiering van de nieuwbouw ook niet rond en Raamsteeg 6 werd opnieuw in de verkoop gedaan. Donatie van de Vereniging van Vrienden Door de veranderde omstandigheden was de prijs gedaald. Stadsherstel was nog steeds van mening dat het monument gered kon worden en wilde het kopen. Helaas was in de tussentijd het historische kappersinterieur er al geheel uitgesloopt en was het hele pand uitgewoond door krakers. Ook was de bouwkundige toestand nog meer verslechterd. Bovendien was de prijs nog te hoog om een rendabele restauratie mogelijk te maken. Er werd een beroep gedaan op onze Vriendenvereniging. Deze besloot een groot deel van het aan Stadsherstel toegezegde geld voor de herbouw van de spits van de Haringpakkerstoren te doneren.

Toegezegde gelden Haringpakkerstorenproject. Toen duidelijk werd dat het Haringpakkerstorenproject niet door zou gaan en het door de Vrienden toegezegde bedrag van € 175.000 dus zou vrijvallen, heeft het bestuur in de Algemene Ledenvergadering van 15 juni 2010 aangegeven dat voor de besteding van de gelden goedkeuring gevraagd zou worden van de leden. Het bestuur heeft vervolgens de criteria vast gesteld waaraan een project zou moeten voldoen: - Bijdrage op korte termijn zichtbaar voor de leden - In Amsterdam - Zeer herkenbaar en duidelijk zichtbaar in de stad - Zonder de steun van de Vrienden niet te realiseren Het project Raamsteeg 6 voldoet aan al deze criteria. In een Buitengewone Algemene Ledenvergadering, gehouden op 1 februari 2011, hebben de leden ingestemd met het voorstel € 150.000 bij te dragen om het onrendabele deel van het project af te dekken. Restauratie Er wordt voor het bijzondere 17e-eeuwse complexje een restauratieplan gemaakt door architectenbureau Vroom, waarbij de oorspronkelijke houtconstructies en bijzondere interieuronderdelen zo veel als mogelijk bewaard zullen blijven of zullen worden teruggebracht en waarbij de gevel in oude luister zal worden hersteld. Met de geste van de Vrienden is een bijzonder 17eeeuws monument gered en zal de ongeschonden aanblik van de steeg behouden blijven. Zonder hun steun was dit niet mogelijk geweest. Stadsherstel is dan ook zeer dankbaar dat zij een vriendenvereniging heeft die meehelpt de stad te herstellen. Wilt u ook meehelpen de stad te herstellen? Met de aanmeldingskaart achterin deze Nieuwsbrief kunt u zich opgeven als lid van de Vereniging.

15

Gabri van Tussenbroek neemt een houtmonster Foto: Ernest Annyas

Dendrochronologisch onderzoek in Raamsteeg 6

G a br i v a n T u ss e n br o e k

Op verzoek van Stadsherstel voerde Bureau Monumenten & Archeologie in december 2010 een dendrochronologisch onderzoek uit in Raamsteeg 6. Bouwhistoricus Gabri van Tussenbroek doet verslag.

Door het weghalen van latere voorzetwanden waren enkele consoles in het zicht gekomen, die op een datering in de 17e eeuw wezen. De vensters in de voorgevel zijn op een onbekend ogenblik - mogelijk rond 1800 - gewijzigd, maar door de aanwezigheid van klezoren (kwartbakstenen) bij de hoeken kan worden aangenomen dat de gevel in feite ook nog 17e-eeuws is. Met het dendrochronologisch onderzoek hoopten we een precieze datering voor zowel voor- als achterhuis te krijgen. Wat is dendrochronologie? Dendrochronologisch onderzoek is een methode waarmee de kapdatum van historisch hout kan worden bepaald. Door het groeipatroon van dit hout te onder-

zoeken ontstaat een individuele curve, die door specialisten in het laboratorium met standaardcurves wordt vergeleken. Die standaardcurves geven groeipatronen van verschillende herkomstgebieden weer. Wanneer de individuele curve overeenkomt met zo’n standaardcurve, kan worden bepaald wanneer de boom is begonnen met groeien. Indien de laatste jaarring van het individuele houtmonster ook nog aanwezig is - de ‘wankant’ - kan ook worden vastgesteld wanneer de boom is opgehouden met groeien. Hoewel er in Amsterdam rekening moet worden gehouden met een marge van enkele jaren tussen de houtkap en de verwerking, levert dendrochronologisch onderzoek een mooie dateringsmogelijkheid voor monumenten, vooral als geschreven bronnen of jaartalstenen ontbreken. Bruikbare en onbruikbare monsters In het voorhuis werden drie monsters genomen: op de eerste verdieping uit de tweede en derde balk vanuit de achtergevel en op de tweede verdieping uit de derde balk vanuit de linker zijmuur. Dit laatste monster bleek te weinig ringen te bevatten. Het eerste monster bevatte wel voldoende jaarringen, maar leverde geen datering op. Slechts het tweede monster kon globaal worden gedateerd, wat een datering van na

1653 opleverde. Ook in het achterhuis werden drie monsters genomen. Dit achterhuis beschikt over een begane grond, eerste verdieping, tweede verdieping en kap. De dunne ongeprofileerde enkelvoudige balklagen waren eveneens van ojiefprofileringen voorzien. Hiervan werd aangenomen dat ze uit het midden van de zeventiende eeuw stamden. De drie monsters uit de balklaag van de eerste verdieping (respectievelijk de tweede, derde en vierde balk vanuit de voorgevel) leverden een datering in 1632 (met wankant), na 1628 en na 1629 op. Deze geringe spreiding van de dateringen wijst erop dat het hout waarschijnlijk uit één partij afkomstig is, en dat het achterhuis rond 1635 tot stand is gekomen. Meerwaarde De meerwaarde van het onderzoek ligt in de relatief strakke datering van de consoles van het achterhuis, van rond 1635. Hoewel dit soort profileringen vaker wordt aangetroffen, zijn er tot nog toe weinig van gedateerd met behulp van dendrochronologie. De datering van het voorhuis blijft op basis van één gelukte analyse problematisch, maar zal - te oordelen naar de profilering van de daar aangetroffen console - niet veel later dan 1655 tot stand zijn gekomen.

mevrouw Somerwil-Ayrton Foto: Emmy Scheele

Stadsherstel heeft van iemand die haar een warm hart toedraagt een mooi cadeau gekregen, een 105 jaar oude Bechsteinvleugel. De schenkster is mevrouw SomerwilAyrton die het instrument 65 jaar in bezit heeft gehad. De vleugel heeft een mooie plek gekregen in de Van Houtenkerk in Weesp, waar die mag meehelpen de ruimte tot cultuurpodium te ontwikkelen. Hoewel haar wortels liggen in Londen, waar zij in 1930 werd geboren, is mevrouw Kathie SomerwilAyrton een echte Amsterdamse. Niet zo vreemd als je hier al zestig jaar woont. Veertig van die zestig jaar leeft ze in een mooi pand aan het eind van de Reguliersgracht. Een pand waar ooit Wim Sonneveld heeft gewoond. Muzikaal opgevoed Mevrouw Somerwil is muzikaal opgevoed. Ze heeft het conservatorium afgerond, waar ze cello als hoofdvak deed, maar afgestudeerd is op zang. Later is ze ook Slavistiek aan de Universiteit van Amsterdam gaan studeren, waarin ze in 1988 promoveerde. Haar hele leven is mevrouw Somerwil zich blijven ontwikkelen. Enkele jaren geleden heeft ze aan de University of Liverpool een Master in Military History gehaald. En nu is ze, op tachtigjarige leeftijd, Latijn aan het leren. Bechsteinvleugel Op zestienjarige leeftijd kreeg ze van haar vader de Bechsteinvleugel. Naast Steinway & Sons was Bechstein de meest gerenommeerde fabrikant van vleugels. Het instrument is in 1906 gebouwd en is gemaakt van palissanderhout. De vleugel heeft dus hetzelfde bouwjaar als de Van Houtenkerk. Een kerk waarvoor in het interieur veel palissanderhout is gebruikt. De vleugel past dan ook precies in de sfeer van het jugendstilinterieur. De zaal moet als cultuurpodium een plek krijgen in het culturele leven van Weesp. Een goede vleugel is hierbij onontbeer-

lijk. Stadsherstel is mevrouw Somerwil-Ayrton dan ook zeer dankbaar voor haar geste.

‘Impuls voor cultuurpodium Van Houtenkerk’ Mevrouw Somerwil-Ayrton is eveneens gelukkig met de gang van zaken. Ze is blij dat de vleugel, die ze haar hele leven heeft gekoesterd, nu een goede plek heeft gekregen. En als bonus krijgt ze met deze schenking een belastingvoordeel. Steun Stadsherstel U ziet, Stadsherstel steunen kan ook op een andere manier dan alleen met het doneren van geld. Hebt u een object dat u na aan het hart ligt en dat u in de toekomst een mooie plek wilt geven, waar veel mensen ervan kunnen genieten? Schenk het aan Stadsherstel! In overleg kunnen wij er dan een mooie bestemming voor zoeken. Ook hier zijn er mogelijkheden om de schenking fiscaal te kunnen aftrekken voor de inkomstenbelasting. Graag geven wij u daarover informatie.

17

Peter Prins

| B u r e a u M o n u m e n t e n & Ar c h e o l o g i e

16

Bechstein vleugel VOOR Stadsherstel

Monumentenzorg op Saba en Sint Eustatius


18

In de donkere decembermaand op reis naar twee zonnige eilanden op verzoek van het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW)? Daar zeg je geen nee tegen. Zeker niet als het gaat om een adviesopdracht waarvoor de expertise van Stadsherstel op het gebied van tropisch erfgoed van belang is. Onze directeur, Onno Meerstadt, ging mee en ik vroeg hem naar zijn impressie van de eilanden en naar de inhoud van de adviesopdracht. Bonaire lag ook op de route, maar werd even buiten beschouwing gelaten vanwege politieke strubbelingen.

‘Advies opdracht van het ministerie van OCW’

De oorsprong van het verzoek ligt, zoals gezegd, bij het Ministerie van OCW - de afdeling Cultuur - die in het kader van de magische datum 10/10/2010 de verwelkoming van de drie nieuwe overzeese ‘bijzondere gemeenten’, Bonaire, Saba en Sint Eustatius (de BES-eilanden) ondersteuning wil bieden op het gebied van monumentenzorg. Met het Nationaal Restauratiefonds (NRF) als beheerder van de beschikbare gelden. Het NRF is ‘tussenpersoon’ voor de verstrekking van laagrentende leningen, bedoeld voor eigenaren van geregistreerde monumenten (particulieren en instellingen), die voor een dergelijke lening in aanmerking komen gezien het te restaureren object. Daaraan zijn natuurlijk allerlei condities verbonden, maar het gaat te ver die hier te noemen. Belangrijker is het doel van de reis: het bevorderen van restauraties van monumenten in deze nieuwe gemeenten. De lening wordt alleen verstrekt indien het een geregistreerd monument betreft, en juist dat registreren heeft in veel gevallen nog niet plaatsgevonden. Saba en Sint Eustatius liggen ver weg en zijn kleine gemeenten. De administratieve organisatie voor monumentenbehoud staat begrijpelijkerwijs nog in de kinderschoenen en heeft advies, begeleiding en structuur nodig. Daarom werd Stadsherstel gevraagd om te helpen bij het selecteren en beschrijven van tien potentiële monumenten per eiland, waaruit per eiland dan

drie concrete restauratieprojecten zullen voortvloeien. Daarnaast werd een Instructieboek voor locale monumentenzorgers en een Restauratiewijzer met adviezen voor particuliere initiatiefnemers gemaakt. “De bouwstijl van beide eilanden verschilt”, aldus Meerstadt. “Die van Saba doet meer Engels aan, terwijl de huizen op Sint Eustatius een mix zijn van Caribische en een licht Nederlandse invloed.” De belangrijkste gesproken taal op beide eilanden is Engels (terwijl rond 70% van de bevolking de Nederlandse nationaliteit heeft), maar de meeste inwoners beheersen het Nederlands wel. Nu het Nederlandse gemeente zijn geworden, wordt het vak Nederlands op school weer verplicht. Op Sint Eustatius wonen tweemaal zoveel mensen als op Saba. Maar al met al is dat nog steeds niet erg veel, want het zijn er 2886 en 1400 (laatste telling in 2010). Het vinden van de tien projecten geschiedde met behulp van een voorselectie door lokaal betrokkenen. “Om daaruit vervolgens drie restauratieplannen per eiland te ontwikkelen, is meer nodig dan een goed plan”, zegt Meerstadt. “Op de BES- eilanden is heel vaak sprake van zogenaamde ‘onverdeelde boedels’. Dat betekent dat als de boedel na overlijden niet wordt verdeeld, er na verloop van tijd wel dertig erfgenamen kunnen zijn, die allemaal recht hebben op een stukje van dat eigendom.“

Sint Eustatius. Foto: Rob Boot

“In de praktijk betekent dit dat niemand zich ervoor verantwoordelijk voelt en er dus niets mee gebeurt. De regeling waardoor via het NRF een laagrentende financiering kan worden aangevraagd voor particulier initiatief, bestond al een tijdje, maar niemand maakte er gebruik van. Onze groep had daardoor een soort aanjaagfunctie om het gebruik van de regeling te stimuleren”, legt Meerstadt uit. “Een andere reden voor mijn reis”, zegt Meerstadt die de twee eilanden in één week heeft bezocht, “was om aan het eilandbestuur te vertellen wat we daar kwamen doen. De eilanden worden momenteel ‘overstroomd’ door Nederlanders die allerlei projecten op verschillend gebied komen starten. Dus het is niet meer dan netjes om het lokale bestuur goed te informeren over de reden waarom je op bezoek komt.” Meerstadt was in Saba bij de bewindvoerder en in Sint Eustatius bij de plaatsvervangend bewindvoeder. Men was enthousiast en vond het een bijzondere kans. Waar men wel aan zal moeten wennen, is dat het nu een lening betreft, terwijl in het verleden ook wel eens sprake was van subsidie. Veel tijd ging op aan het bekijken van de potentiële monumenten op beide eilanden, waarbij je dan moet rekenen dat er op Sint Eustatius zo’n driehonderd huizen staan, waarvan eenderde monumentaal. Een aantal daarvan is al opgeknapt. Ter plekke werden Onno Meerstadt en Rob Boot - gepensioneerd ambtenaar van de gemeente Amsterdam, die ervaring heeft op de Antillen, de reis had voorbereid en voor dit project een maand op de eilanden was - bijgestaan door Olga Schatz, van de lokale monumenten adviescommissie. Zij is goed ingevoerd en weet veel van de eigendomsstructuren van panden en kent ook de aannemers en architecten. “Het is vooral belangrijk iets te weten van lokale prijsstructuren, waardoor het duidelijk wordt

of de restauratie rendabel is. Wat kost een specifiek pand en wat kost het om het te laten restaureren? En wat nou het leuke is van die NRF leningen, is dat ze heel laagrentend zijn (1,5 a 2%), terwijl het geldende rentepercentage op de eilanden op 10% ligt. Daardoor was een behoorlijk aantal mensen geïnteresseerd”, zegt Meerstadt. Het is uiteindelijk gelukt om aan de opdracht te voldoen en drie monumentale objecten per eiland te vinden, die kansrijk zijn om te worden gerestaureerd. Deze projecten zijn uitgebreid beschreven door twee Nederlandse collega’s, Olga van der Klooster en Michel Bakker, van het onderzoeksinstituut Plantage en Hoop en gepresenteerd in een eindrapportage. Olga en Michel beschreven in totaal twintig objecten en maakten het Instructieboek en de Restauratiewijzer. Het adviesrapport ligt er, de monumenten zijn beschreven, de kosten in kaart gebracht en de kansrijke restauratieprojecten zijn aangewezen. Kortom, er kan worden gestart. Het is nu zaak dat de lokale overheid de beschrijvingen opneemt in het monumentenregister en de leningen aanvraagt. Dat het Ministerie van OCW zorgt dat eventuele fiscale belemmeringen worden weggenomen en dat de voor de eilanden beste financiële regelingen in kaart worden gebracht. Als dat allemaal is gebeurd, kan daadwerkelijk worden gestart met de restauraties. “Stadsherstel speelt vooralsnog geen rol in de restauratiewerkzaamheden aldaar”, antwoordt Meerstadt op mijn vraag. “Dit was een mooi adviesproject en het is zeker niet uitgesloten dat we in de toekomst nog iets dergelijks doen – ook de minister-president van Aruba is voor advies op het gebied van restauratie van monumenten bij ons op bezoek geweest in Amsterdam - maar het is ook weer niet zo dat Stadsherstel hiervoor een adviespoot opricht.”

19

HEREN GRACHT 249

20

Het onlangs afgeronde restauratieproject aan de Herengracht wordt meestal in één adem genoemd met MVO, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Het project was namelijk een pilot om te inventariseren hoe Stadsherstel beter kan inspelen op de eisen van deze tijd, waar het gaat om thema’s als duurzame monumentenzorg en energiezuinig exploiteren Het ontwerp werd gemaakt door architectenbureau Emma en uitgevoerd door Aannemersbedrijf Schreurer. Opdrachtgever, architect en aannemer stelden zich ten doel alle mogelijke duurzaamheidsoplossingen te onderzoeken en zoveel mogelijk toe te passen. In de vorige Nieuwsbrief van Stadsherstel staat een artikel over Stadsherstel en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, waarin meer wordt verteld over de duurzame oplossingen in Herengracht 249. De jeugd heeft de toekomst De officiële handeling voor de afronding van de restauratie - het aanbrengen van het Stadsherstelbordje - werd gedaan door de tien maanden oude Lotta Hoen en de driejarige Mila Hertog, dochters van respectievelijk de projectleider vanuit Stadsherstel, Gijs, en projectarchitect Jurg. Hiermee werd het duurzame karakter van de restauratie benadrukt en het belang van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. De huidige generaties hebben de aarde immers in bruikleen van de toekomstige generaties. En de jeugd heeft de toekomst, maar alleen als er nu goed voor hun leefomgeving wordt gezorgd. In de trant van Philips Vingboons Herengracht 249 werd in 1655 neergezet door timmerman Pieter Intesz Staets, die er zelf ging wonen. Het werd gebouwd in de trant van Philips Vingboons en had de daarvoor kenmerkende halsgevel en pilasters in de gevel. De pilasters werden in het

begin van de negentiende eeuw verkort toen pui en voorgevel werden vernieuwd. Het pand is al in 1958 in bezit gekomen van Stadsherstel. Het verkeerde in goede staat en er kon worden volstaan met het onderhouden van de façade. Maar na een halve eeuw was ook de binnenkant aan een opknapbeurt toe en werd er besloten tot een volledige restauratie. Veel geleerd Veel voorstellen om energie te besparen hebben het uiteindelijk niet gehaald. Vaak omdat ze te veel in strijd waren met het monumentale karakter van het gebouw, nog vaker omdat ze onbetaalbaar bleken voor gebruik op kleine schaal. Gelukkig hebben ook veel toepassingen het wel gehaald en kon er veel geleerd worden tijdens deze restauratie. Een restauratie die niet alleen drie prachtige, goed verhuurbare woningen en een bedrijfsruimte heeft opgeleverd, maar ook een schat aan nieuwe inzichten op het gebied van duurzaamheid.

Fotografie: Thomas Schlijper

21

Gijs Hoen en Peter Prins

Pilotproject Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

fotografie: Thomas Schlijper

Beuling straat 15 en 17

Gijs Hoen en Jaap Hulscher

22

De twee rijksmonumenten Beulingstraat 15 en 17, die Stadsherstel in 1978 kocht, zijn ingrijpend gerestaureerd. Door enkele onverwachte historische vondsten is de restauratie complexer en duurder uitgevallen dan voorzien, maar het resultaat is er dan ook wel naar. Hetzelfde maar toch verschillend Deze in oorsprong 17e-eeuwse, maar nu met 18eeeuwse halsgevels getooide buurpanden zijn een mooie illustratie van de diversiteit van het vroegere bouwen. Op het eerste gezicht lijken ze wat op elkaar, donker geoliede oude woonpandjes in een zijstraatje tussen de hoofdgrachten. Maar zoveel als ze op elkaar lijken, zeer verschillend bleken ze ook. Zo loopt de oorspronkelijke fundering van één van de panden naar achter toe steeds iets verder omhoog. Dit maakte meteen de restauratie, begeleid door architectenbureau Vroom, nog ingewikkelder en natuurlijk ook kostbaarder dan was voorzien. Constructeur Ernst de Beaufort van Evers Partners kon hier gelukkig snel de plannen aanpassen en ook uitvoerder OPUS restauratie toonde zich zo flexibel als bij dit soort projecten noodzakelijk is. Balklagen Ook aan de balklagen bleek veel anders te zijn dan vooraf werd ingeschat. De werkelijkheid was dat er vaak meerdere vloeren over elkaar waren aangebracht. Een leuke ontdekking was de extra plavuizenvloer, minder leuk was dat telkens de onderste vloer rot bleek en dat ook veel balken aan de bovenkant verstikt of verrot waren. Vanzelfsprekend zijn alle balken waar dat nodig was, hersteld. Op de bel-etage van nummer 17 zijn daarbij de consoles teruggebracht, naar voorbeeld van een ter plekke nog aanwezig oorspronkelijk exemplaar van rond 1600. Plavuizenvloer De plavuizen zijn verzameld en samen met een

23

oude voorraad van Stadsherstel aangevuld om de vloer van de tweede verdieping van nummer 15 af te werken. Opnieuw een extra investering. Een andere leuke vorm van hergebruik in deze ruimte is een schouw die in het Stadsherstelpand Oude Waal 6 niet kon worden gehandhaafd. Door alle wijzigingen is deze kleinschalige en complexe restauratie zeer kostbaar geworden. Maar het behoud van de bijzondere historische diversiteit in de nieuwe, mede daardoor, zeer aantrekkelijke en gevarieerde woningen ziet Stadsherstel als de winst op dit project.

Op de website van Stadsherstel staat een rapport over het bouwhistorisch onderzoek dat De Fabryck, Bureau voor Gebouwhistorisch Onderzoek, naar de panden heeft gedaan.

NOORDER DWARS STRAAT 7

Gijs Hoen en Jaap Hulscher

24

De onlangs voltooide restauratie van Noorderdwarsstraat 7 kende een lange en ingewikkelde voorgeschiedenis. Door verschillende onverwachte obstakels duurde het lang voordat er kon worden begonnen. De restauratie zelf was eveneens een tijdrovende en ingewikkelde klus. Aan het hele proces hebben dan ook ongekend veel partijen meegewerkt.

Veel obstakels Het eerste obstakel was het onverwachte probleem dat één van de gebruikers de noodzakelijke aanpak van dit pand frustreerde. Onze advocaat kon dit probleem gelukkig correct oplossen. De tweede hobbel was de pas zeer late registratie als gemeentelijk monument, waardoor de vergunningsprocedures flinke vertraging opliepen. Ten slotte maakten we op dit werk ook nog het faillissement van de hoofdaannemer mee, een voor de voortgang ook geen positieve ontwikkeling. Gelukkig kon snel een oplossing voor dit probleem worden gevonden met de inzet van het aanneembedrijf H2 Bouw en Ontwikkeling.

Fotografie interieurs: Thomas Schlijper Foto exterieur boven: Ernest Annyas

Metamorfose Dankzij de inzet van deze en andere partijen zijn alle moeilijkheden overwonnen. Voor wie het pand nog in zijn oude staat heeft gekend, is de metamorfose een waar avontuur en dat geldt zowel voor de situatie binnen als buiten. De voorgevel - jarenlang getooid met een bouwvallige top, ingepakt en incompleet, en in de onderpui voorzien van een forse plaatstalen garagedeur - is plotseling voorzien van een naar het originele ontwerp teruggebrachte rijke geveltop. In de onderpui is een lichtvoetig aan de 19e eeuw refererend stalen frame gekomen, dat de plint weer teruggeeft aan de straat. Door de opening niet te breed te maken, kwam er een definitief einde aan de mogelijkheid auto’s het pand in te rijden. Voor de exploitatiemogelijkheden en dus ook de waarde

25

is dat een negatieve toevoeging. Maar aangezien voor Stadsherstel, naast restaureren, de opwaardering van de omgeving een statutaire doelstelling is, was deze keus een logische. Mooie mix Ook van binnen is een mooie mix ontstaan door de koppeling per verdieping van het 19e-eeuwse voorhuis met het 17e-eeuwse achterhuis. Die koppeling betekent een enorme winst van de woningplattegronden, die plotseling stille slaapkamers hebben aan de binnentuin. Kortom, een restauratie, waar met behoud en zelfs versterking van de historische kwaliteiten een complex is ontstaan dat volledig van deze tijd is.

Hoogtepunten

Noorderdwarsstraat 7 In het voorgaande artikel hebt u kunnen lezen dat bij de restauratie van Noorderdwarsstraat 7 de geveltop weer in de oude staat is teruggebracht. De oorspronkelijke obelisken en andere versieringen waren in de loop der tijd verdwenen. Tobias Snoep maakte replica’s, waarmee de top dankzij onze Vriendenvereniging bijna weer in de staat is gebracht die architect Bleijs voor ogen stond. A.C. Bleijs De in zijn tijd zeer gerespecteerde katholieke architect, Adrianus Cyriacus Bleijs (1842-1912) maakte het ontwerp in 1880. Zijn bekendste bouwwerk in Amsterdam is de Sint Nicolaaskerk tegenover het Centraal Station, die in 1888 werd ingewijd. De gevel van Noorderdwarsstraat 7 is in rijke neorenaissancestijl gebouwd. Zich duidelijk baserend op de 17e-eeuwse bouwkunst heeft Bleijs toch een geheel eigen interpretatie hiervan gegeven. Oud pakhuis Het was al bekend dat het achterhuis een lange geschiedenis kende, maar bij de demontage bleken grote delen van het voorhuis ook nog 17e-eeuws te zijn. Bleijs heeft bij de bouw gebruik gemaakt van het oude pakhuis dat hier stond. Dit is een veel voorkomend verschijnsel in Amsterdam. Bij het neerzetten van nieuwe huizen gebruikte men zo veel mogelijk de bestaande houtskeletten en bouwmuren en werd vaak alleen de voorgevel vernieuwd. Een voorgevel die er bij Noorderdwarsstraat 7 nu weer prachtig bijstaat, mede dankzij de kers op de taart van onze Vriendenvereniging.

De oorspronkelijke bouwtekening van Bleijs uit 1880. Stadsarchief Amsterdam

Het is twee uur en Frank de Ridder, hoofd van de afdeling Beheer en Onderhoud, zit op me te wachten in het vergaderzaaltje. Deze afdeling binnen Stadsherstel heeft mijn bijzondere interesse, omdat ze een soort logistiek knooppunt vormt binnen het bedrijf. In sommige andere branches noem je zo’n afdeling Traffic. En dat is niet voor niets, want elke woning - oud of nieuw - gaat door de handen van de vijf medewerkers van deze afdeling. Het is niet niks, zo blijkt, om meer dan 550 panden in optimale staat te houden voor onze huurders. Er gaat jaarlijks zo’n 4,5 miljoen in om. Een goede reden voor een interview. Om eens precies te weten te komen hoe ze dat doen met zo weinig mensen.

Terwijl ik met Frank de Ridder (1962) spreek, maak ik notities over verwarmingsinstallaties, cv ketels, liften, groot onderhoud, piepsysteem, renovaties en nog veel meer van dat soort zaken. Maar ik begin met Frank zelf. Geboren in Hilversum, groeit daar op samen met zijn oudere zus en vervolgt na de middelbare school zijn studie aan de HTS in Amsterdam, studierichting Bouwkunde met als afstudeerrichting Constructie (o.a. het uitrekenen van beton- en staalconstructies). De bèta-kant lijkt aangeboren, of op zijn minst later meegekregen van vaderszijde. Hij heeft een bedachtzame en rustige manier van formuleren, komt integer over en zijn twinkelende ogen verraden een goed gevoel voor humor.

“In die tijd ging alles met bonnetjes en papiertjes” Stadsherstel en hij ontmoeten elkaar in 1984 als hij op zoek gaat naar een stageplaats. Na zijn stage treedt hij vrijwel direct in dienst als tekenaar bij de afdeling Restauratie. Het tekenen voor een constructiebedrijf is er vervolgens nooit meer van gekomen, want na een aantal jaar vervolgt hij zijn carrière bij Stadsherstel als projectbegeleider. Wat binnen Stadsherstel niet zo heel bekend is, is dat ook Frank tekeningen kan vervaardigen waar geen computer (Autocad) aan te pas komt. Dat is tegenwoordig bijzonder. Na verloop van tijd verliest het tekenen echter zijn glans voor hem en wil hij breder inzetbaar zijn voor Stadsherstel. Hij zegt in dit verband: “Ik heb zoveel getekend, dat ze op een gegeven moment niets meer voor me te doen hadden.”

Foto’s: Emmy Scheele

27


Peter Prins

26

In het verleden hebben de Vrienden vele bijzondere donaties gedaan, die het verdienen nog een keer voor het voetlicht te worden gebracht. Dit keer duiken we niet in het verleden, maar vertellen we over één van de meest recente Vriendenbijdragen.

“Ons werk houdt niet op bij de grens van het pand zelf.”

Na een aantal jaar switcht hij dan ook naar de afdeling Beheer en Onderhoud, waar hij assistent en later de opvolger van het afdelingshoofd wordt. Een van de eerste dingen die hij aanpakt, is het laten maken van een softwareprogramma, om de activiteiten van beheer en onderhoud via de computer te kunnen volgen. “Tot die tijd ging alles met bonnetjes en papiertjes”, zegt hij. We spreken dan eind jaren tachtig. Inmiddels is de afdeling al met het derde softwareprogramma sinds de automatisering bezig. En natuurlijk is de benodigde managementinformatie steeds verfijnder geworden. De lijst met werkzaamheden van de afdeling is lang en veelomvattend. Het afgelopen jaar werden er 3200 opdrachten uitgevoerd, variërend van het laten repareren van een lekkende dakgoot en het onderhoud van de orgels in de kerken tot enorme posten aan timmeren schilderwerk. Die laatste posten zijn zo groot in omvang, aantal en getal, omdat Stadsherstel monumenten beheert waaraan veel hout zit. 28

Maar ook rioolonderhoud, metselwerk, dakbedekkingen, beglazingen, graffitiverwijdering, onderhoud van liften verwarmingsinstallaties, isolatiewerkzaamheden, asbestsanering, ongediertebestrijding komen voor in de lijst van bijna zeventig soorten werkzaamheden die de afdeling uitvoert of laat uitvoeren. Een aantal zaken is qua onderhoud goed te plannen. Grofweg een derde deel van het beschikbare budget gaat naar groot onderhoud. Dan hebben we het over schilderwerk en houtrotherstel. Ook woningrenovatie is voor een deel te plannen. In principe worden de woningen volledig gerenoveerd als er één leeg komt, na een lange huurperiode van één bewoner. “Als we ons bezit niet kunnen verhuren, dan houdt het op” “We doen bij zo’n renovatie veel zelf, zijn praktisch ingesteld. Wij bepalen in overleg met de aannemer, loodgieter e.a. hoe de woning eruit komt te zien. Te beginnen met de plattegrond, die we zelf opnieuw tekenen en indelen. Er zit maar een korte periode tussen de start van de renovatie en de oplevering ervan. Daardoor is er ook geen tijd voor het inhuren van architecten en andere externe adviseurs, nog los van de kosten. Dat is wel een groot verschil tussen restauratie en renovatie.” “De aandacht van Stadsherstel ligt tegenwoordig heel erg bij het restaureren, terwijl onze core business verhuren is. Dat is onze inkomstenbron”, zegt Frank als ik hem vraag wat er zoal anders is geworden in al die jaren dat hij voor Stadsherstel werkt. Maar in essentie is er volgens hem niet zo veel veranderd. “We gaan met de tijd mee, doen aan communicatie en geven boekjes uit, geven advies aan derden en doen aan cultuur. En dat kunnen we allemaal blijven doen, zolang we ons maar goed realiseren: als we ons bezit niet (kunnen) verhuren, dan houdt het op.” Zelf begeleidt De Ridder geen projecten meer. Daar heeft hij de tijd niet meer voor. Hij vertelt dat de afdeling in het begin bestond uit ‘een mevrouw voor de telefoon en administratie’ en hemzelf. Naarmate er meer woningen aan het bezit van Stadsherstel werden toegevoegd, groeiden de werkzaamheden in aantal en dus ook de afdeling in mensen. De afdeling heeft wat je noemt een low profile binnen het bedrijf en ook de mensen die er werken lijken min of meer hetzelfde type. Met een vleugje afdelingseigen humor. Ook geldt: afspraak is afspraak, en dat is fijn werken. “De rol die beheer speelt binnen de organisatie is wat onderbelicht”, zegt De Ridder in antwoord op mijn vraag over het low profile van zijn afdeling. “We hebben veel links met de financiële administratie, doen een groot deel van factuurverwerking (80% van de facturen die binnenkomen betreffen beheer of onderhoud) en we hebben redelijk veel te maken met de verhuurafdeling.” Gaandeweg het gesprek wordt duidelijk dat die onderbelichting mogelijk komt door de schaduw waarin Frank en zijn medewerkers hun werk doen. Zij timmeren niet aan de promotionele weg, waardoor hun werkzaamheden niet zo over het voetlicht komen. Al was het maar omdat een renovatie niet zo flashy is als de restauratie van een pand. “Maar het gaat goed met mijn afdeling”, zegt De Ridder, “want jaarlijks tachtig panden schilderen, weinig klachten van huurders, nooit problemen met de gemeente (“ons werk houdt niet op bij de grens van het pand zelf”) en 4,5 miljoen per jaar omzetten, kan alleen als je goed werkt.

Magere Brug 2010 | Foto: Frank de Ridder

Nou lijkt het mij dat je een bedrijf behoorlijk leuk moet vinden om er vanaf je stage nog vijfentwintig jaar aan vast te knopen en nog niet van plan te zijn om te stoppen. Dat is dan ook mijn vraag aan De Ridder. Hoe blijft het zo leuk? “Het lot heeft beslist”, zegt hij als ik hem die vraag stel. Het lot en de uitdaging om toch elke keer weer iets anders, nieuws of iets erbij te kunnen doen binnen het bedrijf. Ook wonen doet hij al die jaren al in dezelfde plaats en hetzelfde huis. Maar wanneer ik daaruit concludeer dat Frank ‘van de vastigheid is’, stelt hij dat dit niet zo is. Zeker niet, zelfs. “Het is meer dat je niet moet willen veranderen om te veranderen. Het moet natuurlijk wel een doel hebben.” Mooiste aan zijn vak? De Ridder noemt alle prettige zaken van zijn werk achter elkaar op. “Het is nooit hetzelfde. Stadsherstel heeft een mooi bezit. Een goede en leuke huurdersgroep.” Ook vindt De Ridder dat het fijn werken is bij Stadsherstel. De sfeer is goed, de bedrijfscultuur gemakkelijk en ook het autonoom kunnen werken vindt hij van belang. “Zodra iets niet goed gaat, kom ik in beeld en dat is misschien nog wel het leukste aan dit vak”, zegt hij. “Oplossingen bedenken!” 30

“Zonder shoppen kan je het wel shaken op zo’n fotosite” Over zijn privéleven is Frank niet spraakzaam. Het grootste deel van zijn vrije tijd gaat naar het gezin. Maar er gaat ook tijd naar zijn eigen hobby: fotografie. Als ik hem vraag hoe zijn toekomst eruit ziet, zegt hij: “Ik zou best wel op een andere manier mijn geld willen verdienen. Aan de andere kant heb ik het hier niet slecht getroffen.” Die andere manier zou dan met fotografie zijn. “Maar daar kunnen de meesten niet van leven.” Ben jij een beetje fotograaf, vraag ik hem “Ja”, zegt hij bescheiden, “het is al heel lang een hobby.” Moet je veel fotoshoppen, ben ik benieuwd te weten. “Iedereen shopt en daarom doe ik dat ook, zolang het alleen bewerken is, tenminste, want het moet wel een waarheidsgetrouwe foto blijven. Ik houd van eerlijke foto’s maar als je je foto’s onbewerkt op een fotowebsite zet, dan kan je het shaken. Je moet wel shoppen om een beetje mee te tellen.” “Onze afdeling is trots op hoe het bezit erbij staat” “Niet een specifiek pand, maar het totale bezit”, zegt hij als ik vraag of hij een voorkeur heeft voor een bepaald pand. “Je kunt echt wel zien wanneer het een Stadsherstel pandje is en daarop zijn wij trots.” Als laatste wil De Ridder nog kwijt dat volgens hem de insteek voor renovatie en restauratie moet zijn, dat het eindproduct iets is waar de organisatie mee verder kan. Dat lijkt logisch, maar hij bedoelt het marketing technisch. “Dat er woningen worden afgeleverd die passen in het huursegment dat de afdeling huurzaken van Stadsherstel wil bedienen. Die visie en dat overleg tussen de afdelingen bouw, huur en beheer is belangrijk voordat je begint met restaureren en renoveren”, aldus De Ridder. We komen aan het einde van ons gesprek. Het was wat mij betreft heel interessant meer te weten te komen over deze afdeling en - al is het weinig - meer over De Ridder zelf. Gedurende het gesprek was hij bedachtzaam, consequent en vooral heel bescheiden. Schilderwerk aan de Amstelkerk Foto: Ernest Annyas

Toekomstige bloemenwinkel in de Spaarnwouderstraat 72

Stadsherstel heeft in samenwerking met de gemeente Haarlem een uniek plan ontwikkeld voor het complex Spaarnwouderstraat 68-76 /Spiegelstraat 2-8. Hiermee zal de stille winkelstraat een flinke impuls krijgen.

Aan de oostzijde van het Spaarne - daar waar u vroeger door de Amsterdamse poort, nu de enig overgebleven middeleeuwse poort van Haarlem, via een zandweg naast de trekvaart de stad zou binnenkomen - ligt de Spaarnwouderstraat. In vroeger dagen een drukke handelsstraat, want al het verkeer nam deze route om via de Gravenstenenbrug bij het Teylersmuseum op de Grote Markt te komen. Met het omleggen van de wegen, nieuwe brugverbindingen en nieuwe vervoersmiddelen, is deze oude route een verstilde straat geworden. Hier heeft Stadsherstel Amsterdam het bezit verworven van Stadsherstel Haarlem en wordt nu gewerkt aan een nieuwe invulling met woningen en bedrijfsruimtes van het jarenlang marginaal gebruikte complex Spaarnwouderstraat 68-76 /Spiegelstraat 2-8. Nieuwe impuls Tot voor kort was hier de landelijk befaamde galerie van Tanya Rumpff gevestigd, waardoor een internationaal publiek deze achterafstraat werd ingetrokken. Na het vertrek van de galerie moesten nieuwe functies worden gezocht om de levendigheid van de straat te versterken. In samenwerking met de gemeente Haarlem heeft Stadsherstel daarom een plan ontwikkeld om zowel de Spaarnwouderstraat als de Spiegelstraat een impuls te geven. In de Spaarnwouderstraat wordt in de voormalige galerie een restaurant van circa 180 m² gevestigd. In het kleinste pand van het complex, Spaarnwouderstraat 68, komt een winkel met bovenwoning. Daarnaast zijn er nog twee winkelruimtes. In één van die drie ruimtes komt in ieder geval een bloemenwinkel.

Tekening: Schetsontwerp met mogelijke indeling voor het hostel. Fotografie: Alex Blommestijn

31

J a a p H u l s c h e r e n A l e x B l o mm e s t i j n

Maar ook het ambachtelijke aan het werk is mooi. Alhoewel De Ridder zich afvraagt of “we ons vak kunnen blijven uitoefenen”. Wordt het op termijn niet onbetaalbaar door bijvoorbeeld regelingen van de overheid, die het werk duurder maken? En vanwege het feit dat er steeds minder gespecialiseerde mensen in dit vak zijn? Schildersbedrijven hebben meestal maar vier of zes mensen die dit soort specialistisch werk kunnen doen. De Ridder is bang dat die kennis en kunde op termijn steeds minder beschikbaar zal zijn en het onderhoud dus duurder wordt.

Een uniek project in Haarlem

STADSHERSTEL PARAMARIBO

HAARLEM

Vlekkenplan Voor de overige panden aan de Spiegelstraat is intensief overleg gevoerd met de gemeente. Via de afdeling Economische Zaken en de nieuw aangestelde straatmanager Marcel Hoenderdos is Stadsherstel in contact gekomen met twee onderneemsters. Zij willen er graag een hostel en een kindertheater vestigen, een volgens Stadsherstel prima invulling. Na het in kaart brengen van hun wensen heeft Stadsherstel een plan gemaakt voor de mogelijke indeling van de panden, een zogenaamd ‘vlekkenplan’. Beide onderneemsters waren enthousiast over de mogelijkheden en wilden de ruimtes graag huren. 32

Onder: Schetsontwerp hostel, 1e verdieping

Wanneer het totale complex is ingericht, heeft Stadsherstel er negen prachtige panden met een zeer diverse invulling van vijf woningen, drie winkels, een restaurant, een kindertheater en een hostel. Dankzij de goede samenwerking met de gemeente Haarlem is een project opgestart dat een nieuwe economische impuls aan de Spaarnwouderstraat gaat geven. Stadsherstel wilde vaste voet in Haarlem krijgen en dat gaat met deze ontwikkelingen zeker lukken.

Tourtonnelaan 101.

Stadsherstel is al een aantal jaar bezig met advieswerk om te komen tot een vergelijkbare organisatie in Suriname, Stadsherstel Paramaribo. Paul Morel is reeds enkele keren naar de Surinaamse hoofdstad gevlogen. Zijn werk daar lijkt nu vruchten te gaan afwerpen. De oprichting van Stadsherstel Paramaribo is aanstaande. Paramaribo nu laat zich heel goed vergelijken met hoe Amsterdam er vlak na de oorlog bij stond. Vervallen monumenten en daartussen veelal open plekken tengevolge van sloop. Van de Amsterdamse overheid had de historische stad toen weinig te verwachten. Als de plannen van de gemeente waren doorgegaan, had een groot deel van het nu zo bewonderde culturele erfgoed in onze hoofdstad niet meer bestaan. De omslag kwam door het particuliere initiatief, met Stadsherstel als één van de voortrekkers. Ook in Suriname is de overheid, om andere redenen, onmachtig de monumentale hoofdstad te redden. Werelderfgoed site In 1999 al werd de binnenstad van Paramaribo door de UNESCO aangewezen als werelderfgoed site. Hiermee hoopte men allereerst bescherming af te dwingen van wat er nog stond en daarnaast een bijdrage te leveren aan de revitalisatie van de stad. Maar effectieve bescherming valt niet mee in Paramaribo, waar in het weekend heel af en toe zelfs wel eens een houten huisje wordt weggehaald. Restaureren of reconstrueren van het Surinaamse woonhuis door een particulier is uitzonderlijk.

Anniestraat

Eerdere poging Vandaar dat toen al werd nagedacht over een vennootschap à la Stadsherstel. Bij de overheid werd een NV aangevraagd en de statuten werden ter goedkeuring aan de regering voorgelegd. In die fase, nu twaalf jaar geleden, wilde men het commitment van de overheid vergroten en de conceptstatuten voorzagen daarom in een grote deelname door de regering. De statuten werden in 2009 (!) door de regering Venetiaan uiteindelijk goedgekeurd, maar ondertussen beschouwd als veel te sterk overheidgebonden. Het zou een NV zijn die niet uitnodigend is voor marktpartijen.

Fotografie: Rob Boot

33

Pa u l M o r e l

Rechts: Spiegelstraat 2; Een foto vanuit de toekomstige keuken. In de voorste ruimte komt een bar met ontbijtzaal, in de daar achterliggende ruimte een garage met opslag en daarna de centrale hal met rechts een hostelkamer.

Start Architectenbureau Kentie & Partners heeft het vlekkenplan uitgewerkt tot definitief ontwerp. Binnenkort wordt het vergunningentraject gestart, voor beide invullingen zijn wijzigingen in het bestemmingsplan noodzakelijk. De verwachting is dat dit traject circa zes maanden gaat duren. In het vierde kwartaal van 2011 kan dan gestart worden met de uitvoeringsfase. De planning is om het hostel en het kindertheater in het tweede kwartaal van 2012 op te leveren.

Hoekpand Henk Arronstraat 147 / Fred Derbystraat 1

Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname Ondertussen was Stadsherstel Amsterdam al geruime tijd geleden door Paramaribo gevraagd de Stichting Gebouwd Ergoed Suriname (SGES) te adviseren en te ondersteunen bij het tot stand brengen van een Stadsherstel Paramaribo. SGES is verantwoordelijk voor het beheer van de werelderfgoed site en haar belangrijkste taak is om zo’n Stadsherstelorganisatie op te richten. In 2007 reisde onze adjunct-directeur, Jaap Hulscher, de eerste keer af voor een werkbezoek. Voorbereidende werkzaamheden In 2009 nam ondergetekende het stokje van Jaap Hulscher over. We zijn nu zover dat er een groot aantal betrokken kandidaat-aandeelhouders is, met de overheid wordt overlegd over een wijziging van de statuten, het eerste pand binnenkort kan worden gekocht en er een begin is gemaakt met de oprichting van een Vereniging Vrienden van Stadsherstel Paramaribo. Er zijn twee tentoonstellingen over het onderwerp gemaakt en er is een portfolio van te verwerven panden. Voor diverse marktpartijen en voor twee (van de drie) Rotary Clubs in Paramaribo zijn presentaties gehouden, waarin het Amsterdamse model is toegelicht. Een zogenaamde Twinning-subsidie maakt het mogelijk dat Stadsherstel voor haar advieswerk de onkosten in rekening kan brengen. De Surinaamsche Bank Als met de overheid de hobbel over de statuten snel genomen wordt, volgt de aandelenemissie eind juni. Aan de emissieprospectus wordt momenteel gewerkt. De Surinaamsche Bank zal de uitgifte begeleiden. Met deze grootste Surinaamse bank werken we ondertussen intensief samen en het is de bedoeling dat de voorzitter van de Raad van Commissarissen uit haar midden komt. Deze samenwerking met een belangrijke particuliere partij maakt gesprekken met andere potentiële aandeelhouders en de overheid een stuk eenvoudiger. Tekening: Archief Stadsherstel

Het streven is dat de Surinaamse overheid monumentale gebouwen inbrengt, die daarna in gerestaureerde staat worden teruggehuurd. Uit het Surinaamse bedrijfsleven, zo is de bedoeling, komt het grootste deel van het aandelenkapitaal en

35

vanuit Nederland (bedrijven en particulieren) zo’n 20 %. In beide landen is al substantiële en serieuze interesse getoond. Exporteren van het Stadsherstelmodel Aangezien het Stadsherstelmodel nooit één op één kan worden geëxporteerd naar het buitenland tengevolge van culturele en juridische verschillen, is het heel bijzonder dat nu in Suriname zo gedetailleerd naar de opzet van Stadsherstel Amsterdam wordt gekeken. De vraag naar hoe onze vennootschap precies werkt, een privaat bedrijf met een maatschappelijk doel, wordt ook vanuit andere landen steeds vaker aan ons gesteld. De oprichters van de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel keken ver over hun schaduw heen. Zij zagen in 1956 al het belang van een op termijn herstelde binnenstad. Of zij hebben kunnen bevroeden, dat hun gedachtegoed naar het buitenland zou worden geëxporteerd is echter zeer de vraag

HAARLEM

RESTAURATIE BAKENESSERKERK AFGEROND Op woensdag 26 januari is de Bakenesserkerk in Haarlem officieel opgeleverd na een één jaar durende restauratie. De kerk werd in 2009 door Stadsherstel van de gemeente Haarlem overgenomen. De kerkruimte is ingericht als kantoor en tentoonstellingsruimte van het Bureau Archeologie van de gemeente. Foto: Ernest Annyas

Archeologische tentoonstellingsruimte Door de herbestemming is de Bakenesserkerk een plek geworden waar de Haarlemse burgers en toeristen dagelijks binnen kunnen lopen om de geschiedenis van de stad te ervaren. Want behalve als kantoor voor Bureau Archeologie van de gemeente Haarlem doet de kerk ook dienst als tentoonstellingsruimte voor kleine, tijdelijke exposities met vondsten uit de Haarlemse bodem. De ruimte is gratis te bezoeken op werkdagen tijdens kantooruren.

Werk- en expositieruimte voor Haarlemse archeologie

Martin Busker Het ontwerp, zowel van het exterieur als het interieur, is van de hand van Martin Busker, van het Project Management Bureau van de Gemeente Haarlem. Van een wat triestig achteraf kerkje heeft hij de Bakenesserkerk omgetoverd in een prachtig ogend en warm voelend gebouw met een opzienbarende inrichting, die bezoekers de kans geeft om kennis te nemen van het prachtige monument. De kerkruimte is nog steeds in één blik in zijn volle glorie te ervaren. Bovendien kunnen de bezoekers inzicht krijgen in de archeologische bodemschatten van Haarlem, prachtig uitgestald in vitrines. Deze vormen een afscheiding met het territorium van de archeologen, maar staan wel toe dat de arbeid van spoelen en omzichtig selecteren van bodemvondsten gevolgd kan worden. Laag energieverbruik De restauratie is uitgevoerd door aannemingsbedrijf Holleman Santpoort, waarbij het interieur eveneens flink onder handen is genomen. Zo was het dak van het kerkgebouw door regen aangetast, wat invloed heeft gehad op het schilderwerk van de gewelven. Daarom is niet alleen de dakbedekking vervangen, maar zijn ook de gewelven opnieuw geschilderd en daarbij voorzien van een gouden bies. Om het klimaat Tekening: mRc

A l e x B l o mm e s t i j n , J a a p H u l s c h e r e n P e t e r P r i n s

De vorig jaar overleden wethouder Chris van Velzen was de initiatiefnemer van de herbestemming. De heer Van Velzen heeft nog wel het startsein gegeven voor de restauratie, maar het uiteindelijke resultaat heeft hij door een fatale ziekte helaas niet meer kunnen bewonderen. Hij is in de kerk geëerd met een glas-inloodraam, dat als officiële handeling werd onthuld door zijn weduwe Jeanette van Velzen.

37

zo comfortabel mogelijk te maken is de gehele kerkruimte voorzien van vloerverwarming. De gewelven zijn geïsoleerd en onder de ramen zijn convectoren aangebracht om de koudeval tegen te gaan. Hierdoor en door het installeren van een warmtepomp wordt niet alleen de kerkruimte op een aangename temperatuur gehouden, maar wordt ook het energieverbruik belangrijk gereduceerd.

38

Fotografie: Ernest Annyas

De door de metroaanleg verzakte panden aan de Vijzelgracht. Zo kent iedereen ze uit de dramatische beelden op de televisie van in allerijl ontruimde monumenten en bewoners die ontredderd achter de hekken staan te kijken naar hun in de schijnwerpers langzaam wegzakkende huizen. De meeste aandacht kregen de panden aan het begin van de Vijzelgracht omdat hier de verzakking zich ten tweede male voordeed. En dan hebben we het over Vijzelgracht 4, 6 en 8 en Eerste Weteringdwarsstraat 70. Alle rijksmonument en tot op die noodlottige nacht in een goede staat van onderhoud.

Foto boven: Ernest Annyas Foto’s rechts en onder: Juan Hernández

Gasthuis Dendrochronologisch onderzoek van Enderman heeft aangetoond dat het oudste deel van de huidige kerk van rond 1420 dateert. Het betreft de noordelijke beuk. Dat is het gedeelte waar de bezoeker van de tentoonstellingsruimte binnenkomt. Uit de aangetroffen bouwsporen en vanwege Jakobsschelpen (embleem van de bedevaart naar Santiago de Compostela) en afbeeldingen van Sint Antonius Abt (beschermheilige van de zieken) aan de jukken van de kap denkt Enderman dat de noordbeuk zijn bestaan is begonnen als gasthuis. Gasthuizen combineerden in de middeleeuwen de zorg voor pelgrims en zieken. In de zaal hadden zij vaak een kapel, waardoor de zieken vanaf hun bed de mis konden volgen. Hiervan zijn ook in de Bakenesserkerk bewijzen gevonden. Indien u eens in Haarlem verblijft - prachtige monumenten, leuke winkelstad, mooie (open) musea - dan is een bezoek aan de Bakenesserkerk zeker de moeite waard. En dat op een steenworp afstand van het wereldberoemde Teylersmuseum.

Haringpakkerstoren Toen Stadsherstel met de gemeente Amsterdam in gesprek raakte over het gevaar dat de voorgenomen herbouw van de Haringpakkerstoren zou kunnen betekenen voor de nominatie van de werelderfgoedstatus en daarbij de zwaarwegende negatieve argumenten van de gemeente de overhand kregen, is in gezamenlijk overleg omgezien naar een alternatieve inspanning die Stadsherstel zou kunnen verrichten om het beeld van de oude stad te herstellen.

Stadsherstel knapt opgevijzelde wevershuisjes aan de Vijzelgracht verder op De actualiteit bood toen op een presenteerblaadje dit project aan. Een project dat ondertussen door de gemeente van de oude eigenaren in goed overleg was overgenomen. Daar waar de bouw van de toren het ene eind van onze activiteiten vertegenwoordigde - totale reconstructie van een niet meer bestaand gebouw - behoort de aanpak van deze panden tot het andere uiterste: het herstellen van huizen die nog compleet aanwezig zijn en zelfs in een goede staat verkeren, behalve dat de funderingsplaat scheef is weggezakt. Zoals uit het stutwerk mag blijken is hierdoor instabiliteit in de bovenbouw ontstaan. Vijzelen op de Vijzelgracht Allereerst mochten de techneuten hun hoofd breken over hoe ze de verzakte funderingsvloer weer terug konden drukken naar de oude peilmaten, zodat

het instabiele metselwerk erboven weer in de oude evenwichtstoestand terug zou komen. Met veel kunst en vliegwerk is dit gelukt. Na een huzarenstukje van de constructeurs en de uitvoerende vijzelexperts is de zaak nu weer in veilig evenwicht gebracht. De naam Vijzelgracht heeft vanaf heden een extra betekenis gekregen. Zonder de specialistische vijzeltechnieken zou immers van herstel van de verzakte panden aan deze voormalige gracht geen sprake zijn geweest. Wederopstanding Nu aan Stadsherstel de taak om de zaak verder op orde te brengen en zo weer zorg te dragen voor een wederopstanding van deze prachtige wevershuizen. En op die manier weer te werken aan haar statutaire doelstelling, het redden van historisch gebouwd erfgoed dat bedreigd wordt door verval en het weer voor bewoning en bedrijfsvoering terug geven aan de stad. Wanneer dit klassieke herstelwerk aan ankers, muurwerken en kozijnen is afgerond, zal dit rijtje weer de fraaie aanblik bieden van eeuwenoude wevershuizen. Wevershuizen die onderdeel uitmaken van het stadsplan het Noortse Bosch, één van de eerste grootschalige in één keer gebouwde stadswijken in de 17de eeuw en één van de eerste sociale woningbouwprojecten in ons land. En sinds kort behorend tot het werelderfgoed.

39

JAA P HUL S CHE R

Bouwhistorisch onderzoek Bouwhistoricus Maarten Enderman heeft in opdracht van Stadsherstel de (bouw)geschiedenis van de kerk onderzocht en deed daarbij bijzondere ontdekkingen over het ontstaan. Volgens de overlevering zou de Bakenesserkerk haar bestaan begonnen zijn als kapel van Willem II, graaf van Holland en Zeeland van 1234 tot 1256. Enderman betwijfelt met anderen de juistheid van dit verhaal, want de bronnen waarop het gebaseerd is, zijn volgens hem onduidelijk.

WEVERS HUIZEN

Project is mogelijk dankzij bijdrage van Vereniging Vrienden van Stadsherstel

REGULIERSGRACHT 2/HERENGRACHT 532

RESTAURATIES KORT

Kort na de definitieve afhandeling van de koop is, in afwachting van een restauratievergunning, alvast gestart met het funderingsherstel van dit mooie dubbele hoekpand. Hoewel wordt gewerkt met een trillingsvrij systeem met groutboorpalen, zijn de gevels voor de zekerheid toch uitgestijfd met kruisen in de raamopeningen. Want voor het inbrengen van een nieuwe funderingsvloer moet de oorspronkelijke vloer worden verwijderd. Een vloer, die samen met het vanuit de diepe fundering oprijzende metselwerk altijd gezorgd heeft voor de basisstabiliteit van het pand. Het verstoren van deze toestand brengt altijd risico’s met zich mee van onverwachte zettingen, zolang er nog geen stevige nieuw ingekaste betonnen funderingsvloer ligt. Zekerheid voor alles, vooral bij een hoekpand dat immers geen steun ondervindt van zijn maatjes terzijde. (JH)

BLOEMGRACHT 166 In het zeer diepe achterhuis is decennia lang een drukkerij in vol gebruik geweest. Zware persen en eindeloze rekken laden met loden letters werden over de vloeren getorst. Met het vertrek van de drukkerij kon de derde fase van deze restauratie worden aangevat. Eerder waren al de gevels en de kap hersteld, daarna de woningen op de etages en dan nu de winkelruimte in het onderhuis en het achterhuis. De fundering van het voorhuis bleek onvoldoende om de komende eeuw rustig in te gaan en wordt verstevigd. Het achterhuis was zo gammel dat totale vernieuwing onontkoombaar bleek. Vandaar dat nu gebouwd wordt aan een complete herbouw van twee verdiepingen in klassieke constructie met een beschieting van brede houten delen. (JH) 42

POSTHOORNKERK Momenteel wordt er hard gewerkt aan de vierde fase van restauratie van de Posthoornkerk. De mannen van Aannemersbedrijf RenoDijk zijn meer dan een maand bezig geweest om de kerk, soms op haast onmogelijke plaatsen, in de steigers te zetten. Lange tijd is er niets aan het herstel van de buitenzijde gedaan en dat is op diverse plaatsen goed te merken. Ingrijpende werkzaamheden als het herstel van de natuursteen goten, het vervangen van de leien dakbedekking, herstellen van voegwerk en het voor iedereen weer zichtbaar maken van de glas-in-lood ramen van de vieringtoren zijn afgelopen september gestart en zullen tot medio juni van dit jaar plaatsvinden. Tevens zal de verankering van de vieringtoren ingrijpend worden verbeterd en deels zelfs worden vervangen. Als laatste gaat het voorplein op de schop. (WvI)

VIJZELGRACHT 45 Dit pand werd jaren geleden van de gemeente gekocht om het te samen met het monumentale buurpand 47 te voorzien van een nieuwe fundering, voordat de werkzaamheden aan het Vijzelgracht metrostation zouden starten. Wij hadden gecalculeerd dat rond 2012 de metro toch wel een eind op streek zou zijn en het pand op deze dan zakelijk aantrekkelijke locatie goed te verkopen. Verkopen, want het betreft hier geen monument. Het is gewoon een vriendelijk eind 19e-eeuws huis. Van die optimistische kijk is anno 2011 niet veel over. Maar verder wachten met het renoveren van de woningen was niet verantwoord, dus wordt nu hard gewerkt om er twee leuke bovenwoningen van te maken. (JH)

DURGERDAMMERDIJK 97 Aan dit kleine monument tegenover de ‘Kapel’ wordt hard gewerkt om het intern te renoveren. Omdat de oude huurster opzegde en wij een nieuw onderkomen zochten voor de huurder van de Kapel hebben we aan deze huurder voorgesteld van locatie te wisselen. Daarmee heeft hij ingestemd dus nu wordt gezorgd voor een nog niet bestaande doucheruimte en een nieuwe keuken. Tevens wordt dit piepkleine huisje voorzien van isolatie en verwarming, comfort dat tot op heden ontbrak. Voordeel is dat we daardoor onze handen geheel vrij hebben bij de ontwikkeling van de Kapel. (JH)

OUDEZIJDS VOORBURGWAL 67 Dit prachtige grachtenpand heeft onze projectleider enige hoofdbrekens bezorgd. De bovenverdiepingen, vroeger als pakvloeren gebruikt, hadden in die functie slechts een beperkte hoogte meegekregen. Bij de opmeting was dit euvel wat optimistisch weergegeven. Daarom bleek alleen het bouwbesluit van de Pygmeeën nog haalbaar, toen de hoogstnoodzakelijke geluidsisolerende voorzieningen in deze ruimtes geprojecteerd werden. Voor Hollanders zou de hoogte van de balken onherroepelijk tot hersenschuddingen leiden. De herziening van de aanpak van het plan en het daartoe noodzakelijke overleg met diverse gemeentelijke instanties heeft enige tijd gevraagd, maar ondertussen wordt weer hard gewerkt aan de dringend noodzakelijke restauratie van dit pand. (JH)

BRANDWEERKAZERNE OUD NICO Aannemer BK Bouw is bezig alle bouwkundige gebreken, die het pand in de loop der tijd had gekregen, weg te werken. Maar niet alleen de gebreken worden hersteld, ook wordt inwendig hard gewerkt aan een restyling van het gebouw, met als uitgangspunt het behoud van de oorspronkelijke structuur. De woningen en ateliers op de verdiepingen zijn al gerenoveerd. De begane grond en de vrijstaande voormalige smederij worden op dit moment aangepakt. Deze ruimtes worden ingericht tot een showroom van kledingbedrijf Levi Strauss. De showroom zal gericht zijn op winkeliers die producten van Levi’s Dockers gaan verkopen in hun eigen winkel. (AB + JH)

43

KINDERDAGVERBLIJF JOHANNA MARGARETHA

44

Na de overdracht van dit pand - dat in 1930 als kinderdagverblijf is gebouwd en deze functie altijd heeft behouden - is direct begonnen met het destructief onderzoek en waar mogelijk met het wegnemen van het interieur uit de jaren zeventig. Daarbij werden uiteraard de originele, fraaie elementen gespaard. De bouwkundige toestand viel, zoals gebruikelijk, niet mee. Omdat de vloer van één lokaal duidelijk helde en veerde, was al te zien dat daar met de balklagen iets goed mis was. Maar ook in andere gedeelten, die geen aanleiding tot achterdocht hadden gegeven, bleek de constructie toch minder betrouwbaar dan gedacht. Het pand zal in ere worden hersteld, waarbij oude details worden opgeknapt, een eigentijdse installatie zal worden aangebracht en dak en veel glasvlakken worden geïsoleerd. Het ligt in de bedoeling dat de werkzaamheden in augustus van dit jaar gereed zijn en dat de kinderen van kinderdagverblijf Tinteltuin medio oktober opnieuw hun intrek zullen nemen. (WvL + JH)

Dit complex zou volgens de overlevering een schuilkerk hebben bevat. Met enige goede wil zou de hoge ruimte door de bijzondere plaatsing van de ramen op zo’n drie meter boven de grond hiervoor in aanmerking komen. Maar nader onderzoek heeft verder geen enkel bewijs voor dit gebruik opgeleverd. Zo bleek de middenrozet - die als ontluchting dienst deed en die werd aangewezen als een voor kerkgebruik typerend element - van veel later datum dan een voor een schuilkerk te verwachten datering. Toch blijft dit een bijzonder complex omdat het een aaneenschakeling is van drie duidelijk te herkennen volumes, vooraan een soort koetshuis, dan de ‘schuilkerk’ en ten slotte een pakhuis. (JH)

FORT DIEMERDAM Bij het Fort Diemerdam waren wat opstartproblemen maar die zijn nu gelukkig allemaal van de baan. We hebben toestemmingen van Nuon gekregen om over het koelwaterkanaal van de elektriciteitscentrale een noodbrug te realiseren waar de zware bouwauto’s overheen kunnen en het archeologisch onderzoek is afgerond. Op dit moment zijn we bezig om de kelderruimte van het horeca paviljoen te realiseren. Kijk bij de forten evenementen op pagina 46 om te zien op welke twee momenten u dit project tijdens de bouw kunt bezoeken. (SvH)

kerken kostbaar kwetsbaar kansrijk

Stadsherstel maakt met de Stichting Oude Hollandse Kerken rapport over leegkomende kerken

Stadsherstel heeft in nauwe samenwerking met de Stichting Oude Hollandse Kerken het onderzoeksrapport ‘Kerken, kostbaar, kwetsbaar, kansrijk. Nieuwe vormen van gebruik als middel tot behoud’ geschreven. Het werd op 22 februari aangeboden aan Sascha Baggerman, gedeputeerde van de provincie Noord-Holland. De Stichting Oude Hollandse Kerken (SOHK) werd opgericht in 1975 met als doel het rijke maar bedreigde bezit van historische Hollandse kerkgebouwen in stand te houden. De stichting bezit negen kerken in Noord-Holland - in Westzaan, Beets, Kwadijk, Oudendijk, Oosthuizen, Beverwijk, Jisp, Haringhuizen en Schermerhorn - en één in Zuid-Holland, in Delfshaven. Haalbaarheidsonderzoek Gelet op de prognose dat de komende jaren vele kerken in Noord-Holland leeg komen te staan, nam de SOHK in 2009 het initiatief om een haalbaarheidsonderzoek te laten verrichten naar nieuwe mogelijkheden van gebruik voor deze kerkgebouwen, in het bijzonder de kerken van de SOHK. Dit voorstel werd door Noord-Holland gehonoreerd met een projectsubsidie. In overleg met de provincie werd een onderzoeksopdracht verleend aan Stadsherstel. In het onderzoeksteam werkten de SOHK en Stadsherstel intensief samen, bijgestaan door het adviesbureau Tracé. Onderzoeksvragen Vragen als ‘Hoe functioneert een stichting die louter op vrijwilligers draait?’, ‘Wat kan een dergelijke stichting betekenen als vangnet voor kerken die aan de eredienst worden ontrokken?’ en ‘Is behoud

door duurzame exploitatie mogelijk?’ kwamen aan de orde. Ook mogelijkheden voor neven- en herbestemming van kerkgebouwen worden in het rapport besproken. Voor twee van de SOHK-kerken, die in Beets en Beverwijk, is een herbestemmingscasus uitgewerkt. Ook niet SOHK-kerken - in Middelie, Sint Pancras, Schellinkhout, Wormerveer, Landsmeer en Weesp - werden in het onderzoek betrokken. Zij werden gevolgd in hun zoektocht naar een nieuwe eigenaar of een nieuwe functie. Aanbevelingen In het rapport worden aanbevelingen gegeven aan de SOHK, het rijk, de provincie en de gemeenten. Een van de belangrijkste adviezen aan de SOHK is om professioneler te worden, zodat de stichting in de toekomst als vangnet voor leegkomende kerken kan fungeren. Aan de provincie wordt gevraagd dit proces te ondersteunen. Verder wordt ervoor gepleit, de actieve financiële betrokkenheid van de provincie Noord-Holland bij het publiek toegankelijk maken van kerkgebouwen voort te zetten. Aan de gemeenten wordt gevraagd een proactief beleid te voeren bij dreigende leegstand, mee te denken over heren nevenbestemmingen en bij te dragen aan het onderhoud van kerkgebouwen. In het rapport is een concreet stappenplan opgenomen voor kerkbeheerders die geconfronteerd worden met dreigende sluiting. Stadsherstel is blij dat ze heeft kunnen meewerken aan het rapport en hoopt dat ze daarmee een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het behoud van dit belangrijke religieuze, culturele en historische erfgoed.

45

Pa u l M o r e l e n R e n at e U i j t e wa a l

GROOT HEILIGLAND 26, HAARLEM

‘Kerken, kostbaar, Kwetsbaar, kansrijk’

CULTUUR Vrienden aanbiedingen 25, 26 en 27 april 2011 | 20.15 uur in de Vondelkerk

Muziektheaterstuk Carlitos Sur

15 t/m 19 September 2011 | 20.30 uur In Museum Werf ‘t Kromhout

Het Grachtenfestival 2011

Het tweetalige muziektheaterstuk Carlitos Sur brengt ons naar het oergevoel van de

Het Amsterdamse Grachtenfestival is het jaarlijks terugkerende muziekfestival waarvan uitvoe-

Tango, waarin vertrekken deel uit maakt van de menselijke natuur.

ringen van (klassieke) muziek op bijzondere locaties in de binnenstad van Amsterdam en aan de

Toegang: € 15,00 / Vriend van Stadsherstel € 12,50 Kaartverkoop: 020-5200090 of www.carlitosur.nl

IJ-oevers de basis vormen. Kaartverkoop en info: www.grachtenfestival.nl

21 april, 19 mei en 16 juni | 20.15 uur in de Vondelkerk

Opera per Tutti 46

De mooiste aria’s uit bekende en minder bekende opera’s uitgevoerd door de Mazali Opera Singers, soms met aanstormend jong talent van de Dutch National Opera Academy en Operastudio Nederland. Opera voor iedereen! per tutti! Toegang: € 22,50/ Vriend van Stadsherstel € 20,00

8 mei & 12 juni om 13.30 uur in de Vondelkerk

Opera per Bambini

10 en 11 september 2011 | van 10.00 uur tot 17.00 uur

Open Monumentendagen In het kader van de Open Monumentendagen opent Stadsherstel de deuren van enkele van haar bijzondere gebouwen. Toegang: gratis www.stadsherstel.nl

September 2011 | in de Duif

De Kleine Komedie In september presenteert de Kleine Komedie, in verband met een verbouwing van haar eigen

Een educatief, interactief en leuk klassiek operaconcert met Nederlandstalige tekst-

theater, een aantal bijzondere, eigen programma’s in De Duif. Zo is er Heimwee naar de Hemel,

bewerking speciaal voor kinderen!

een muzikale samenwerking tussen Maarten van Roozendaal en Paul de Munnik. En Preken voor

Toegang: € 7,50 kinderen / € 12,50 begeleiders

eigen Parochie, waarin cabaretiers, politici, wetenschappers, auteurs en makers uit de wereld van kunst, cultuur en media hun hoogstpersoonlijke visie op de wereld van vandaag geven. En wordt

15 mei 2011 | 16.00 uur in de Amstelkerk

Concert Hommage aan Youri Egorov

er afgesloten met twee dagen LICHT: kerkelijke melodieën en internationale traditionals gezongen door Karin Bloemen. Vrienden van Stadsherstel reserveren voor deze voorstellingen met voorrang. Kijk vanaf 15 april op www.dekleine-

De Youri Egorov Stichting geeft jong talent een podium. Zie stadsherstel.nl voor het

komedie.nl voor de data, en mail de voorstellingen en uw contactgegevens (inclusief uw lidmaatschapsnummer van

programma.

Stadsherstel) naar [email protected]. Alleen zo bent u verzekerd van kaarten voor deze unieke voorstel-

Toegang: € 19,50 / Vriend van Stadsherstel € 17,50 Kaartverkoop: 020-5200090

lingen op deze bijzondere plek.

22 mei 2011 | 16.00 uur in de Amstelkerk

6, 7, 8, en 9 oktober 2011 | 6 okt vanaf 16.00 uur | 11.00 uur tot 18.00 uur in de Posthoornkerk

Les Goûts Réunis - Avlitria Juan Miguel - klarinet, Amador Martínez - basklarinet en Paula Chico Martínez - marimba. Met muziek van o.a. Jeff Hamburg, Istvan Lang, Carlos Sánchez-Gutiérrez. Toegang: € 7,50 / Vriend van Stadsherstel € 5,00 Kaartverkoop: 020-5200090

3 juni 2011 | 20.15 uur in de Amstelkerk

Concert EllaNi & Friends De EllaNi Kamermuziek serie bestaat uit een verscheidenheid van kamermuziekconcerten het hele jaar door gespeeld in verschillende formaties. Toegang: € 7,50 / Vriend van Stadsherstel € 5,00 Kaartverkoop: 020-5200090

17 en 18 juni 2011 | 20.15 uur in De Duif

Rondane Kwartet speelt Simeon ten Holt

Amsterdam Master Art Fairs The Art on Paper Fair Papier is eigenlijk de meest sociale drager voor kunst. Het is goedkoop, overal in verschillende formaten verkrijgbaar en op uiteenlopende manieren te gebruiken. Maar eenmaal in handen van een kunstenaar wordt het vaak iets bijzonders. Papier kan gebruikt worden voor een unieke tekening, maar ook voor een serie afdrukken op basis van een ets, een tekening op een ijzeren plaat. De gespecialiseerde kunsthandelaren, antiquairs en galeriehouders die u zult ontmoeten, zijn op basis van hun specialisatie, kennis, ervaring, vakmanschap en goede naam uitgekozen. Toegang: € 8,00 / Vriend van Stadsherstel € 6,00

november 2011 | in de van Houtenkerk

Chocolade festival Begin november 2011 staan alle activiteiten in de Van Houtenkerk in het teken van chocolade. Het programma bestaat o.a. uit: een diner, workshop, lezing, film vertoning en een expositie.

Het Rondane Kwartet, speelt op 17 juni Meandres en op 18 juni Canto Ostinato. Toegang: € 27,50 / Vriend van Stadsherstel € 25,00 inclusief één drankje. Kaartverkoop: 020-5200090

Cultuuragenda

stadsherstel.nl

47

EVENEMENTEN EUROPA OM DE HOEK- EUROPA KIJKDAGEN TIJDENS DE WEEK VAN EUROPA

Maak kennis met drie projecten van de afdeling Planontwikkeling & Restauratie tijdens diverse culturele open dagen: Fort bij Aalsmeer, Fort Diemerdam en KLM huisjes (entree gratis)

48

bouw. Iedereen is van harte uitgenodigd kennis te maken met de positieve aspecten en maatschappelijke betekenis van de bouw.

Zaterdag 14 en Zondag 15 mei 17.00 uur Meer informatie: stadsherstel.nl en

1E CULTURELE FESTIVAL ‘OP DE BRES’

europaomdehoek.nl Voor de restauratie en de nieuwbouw van het fort hebben we geld gekregen van het Europees

Woensdag 9 t/m maandag 13 juni

Fonds voor Regionale Ontwikkeling, van de

(pinksterweekend)

Provincie, de Diemervijfhoek en de gemeente.

Meer informatie: stadsherstel.nl en

SEIZOENSOPENING STELLING VAN AMSTERDAM BIJ HET FORT BIJ AALSMEER.

VERDERE ACTIVITEITEN DIE DAG BIJ HET FORT

Tijdens de Week van Europa worden er open dagen

Op de Bres is een laagdrempelig, cultureel festival

Een leuk programma op het fort, dat u kunt

• De StellingTour, een fietsen wandelroute met

door de samenwerkende partners georganiseerd

dat elk jaar rond Pinksteren neerstrijkt op een

combineren met een tocht op de (gehuurde) fiets

een iPod of iPhone, langs de Stelling van Amster-

met de boodschap : ‘kijk eens wat er om de

ander cluster van forten van de Stelling van

of een wandeling waarbij we graag van u tips ont-

dam, met animaties, verhalen en beeldmateriaal

hoek met Europees geld gebeurt’

Amsterdam.

vangen voor de nieuwe functie van dit fort.

uit het verleden

stelt dan ook graag twee projecten van haar

Cultureel Erfgoed in opdracht van de provincie

Goede Vrijdag 22 april 2011 van 12.00 uur tot 17.00 uur

• Het Terugspeeltheater Wordt Vervolgd zet

open voor het grote publiek namelijk het Fort

met medewerking van o.a. Stadsherstel. De forten

persoonlijke verhalen en herinneringen van het

Diemerdam en het net opgeleverde KLM pandjes,

in Diemen, Weesp en Muiden vormen van 9 t/m

Fietsen: Start fietstocht 10.30 uur vanuit Kunst-

publiek over de Stelling van Amsterdam om in

(zie hieronder).

13 juni 2011 een prachtig podium voor deze eerste

fort bij Vijfhuizen. Zodat u vanaf 12.00 uur het

theater. U kunt uw verhalen ook plaatsen op

programma bij het Fort bij Aalsmeer kunt bijwonen.

stellingvanamsterdam.nl.

Op het fort bieden we een zeer divers programma

aan tegengestelde begrippen die nauw met

Arrangement: Het fietsarrangement is €12,50

• Bezoek aan CRASH Luchtoorlog- en Verzets-

aan die tot stand is gekomen met de European

de Stelling van Amsterdam samenhangen. Het

p.p. inclusief koffie, lunch, fietshuur en huur iPod.

museum’40-’45 in het fort

Arts Embassy De twee dagen komen in het teken

thema van de eerste editie in 2011 is 'Bedreiging

Bezoekers kunnen deze tocht ook kosteloos met

• Rondleidingen met gidsen

te staan van Europese kunst met als wervend

en Geborgenheid'. Ook de activiteiten op ons

eigen fiets, lunch en iPod of iPhone maken. De

• Kraampjes met informatie over de Stelling,

motto ‘Art Unites Europe’.

fort waaronder een fotografietentoostelling, een

routes worden u dan bij het fort gegeven.

Stadsherstel en versnaperingen.

Meer informatie: stellingvanamsterdam.nl

• Bezichtiging van de schaapskooi in de genieloods

stellingvanamsterdam.nl

Stadsherstel

Het

wordt

georganiseerd

door

editie van Op de Bres. Het festival geeft invulling

familietheaterstuk in de open lucht etc. sluiten aan

10.00 Opening door een ambassadeur van één

bij dit thema.

van de betreffende landen.

11.00 Concert door De Fanfare van de Eerste

KLM PANDJES - EUROPA OM DE HOEK EUROPA KIJKDAGEN

erfpacht verkrijgt van de gemeente Haarlem-

VIER CULTURELE ACTIVITEITEN OP HET FORT DIEMERDAM, TIJDENS DE BOUW

mermeer. Het is een prachtig fort met veel

Al vier jaar doen we met de Stellingmaand mee,

12.00 Lezing over kunst- en cultuur uit een of

Zondag 15 mei

mogelijkheden op het gebied van recreatie, toe-

dan worden er door ons, in samenwerking met

meerdere Europese landen.

Meer informatie: stadsherstel.nl

risme en hopelijk ook een plek voor de buurt-

vele

13.00 Lopend buffet met koks uit diverse

europaomdehoek.nl | deprael.nl

bewoners. Stadsherstel en de gemeente zijn al

goed Noord-Holland, Provincie Herstelling en de

Europese landen en specifieke gerechten.

tijdens de week van Europa (zie ook het Fort

een tijdje met de planontwikkeling bezig en wil-

gemeente verschillende culturele activiteiten geor-

14.00 Theatervoorstelling ‘Wie Walvis’. (een

Diemerdam)

len daarvoor graag weten wat de bezoeker en

ganiseerd in de weekenden van september. Dit

muzikale familievoorstelling)

buurtbewoners zouden willen zien gebeuren met

jaar doen we ook weer mee met de Stellingmaand

15.00 Workshop ‘plein air painting’ onder leiding

Voor de restauratie van het Veilinghuisje en de

dit fort. Vandaar dat tijdens de seizoensopening

maar ook met drie andere evenementen. Het leuke

van kunstenaars uit een of meerdere Europese

nieuwbouw van de KLM pandjes hebben we geld

van de Stelling van Amsterdam, die bij dit fort ge-

is dat u op die dagen ook informatie kunt krijgen

landen.

gekregen van het Europees Fonds voor Regionale

houden wordt, een vrijwilliger en de projectleider

over de bouwwerkzaamheden en dus ook de

16.00 Wijnproeverij met wijnen uit diverse

Ontwikkeling en het Stadsdeel Centrum.

van Stadsherstel uw tips in ontvangst nemen. Het

vorderingen kunt volgen van dit project. Stads-

Europese landen

leukste is natuurlijk als u gebruik maakt van het

herstel maakt van dit onderdeel van het Wereld-

arrangement want op die manier leert u dit deel

erfgoed van Unesco een culturele pleisterplaats

17.00 Theatervoorstelling ‘Wie Walvis’. 18.00 Barbecue

van de Stelling helemaal goed kennen. Mocht het

door de gebouwen te restaureren en een horeca-

u niet lukken om die dag te komen dan kunt u via

paviljoen te realiseren. Tijdens die open dagen, die

de website van Stadsherstel uw tips doorgeven.

steeds een ander thema hebben, worden er ook

De bedoeling is dat Stadsherstel dit fort in

plaatselijke

organisaties,

Cultureel

Erf-

Liefdesnacht.

Als het goed is dan is het nieuwe proeflokaal in twee van de blauw-witte pandjes van de brouwerij dan net geopend en het is dan mogelijk om een

DAG VAN DE BOUW

rondwandeling te krijgen door het Veilinghuisje waar nu een sociale bierbrouwerij in gevestigd

leuke activiteiten georganiseerd zoals theatervoor-

Zaterdag 28 mei van 11.00 tot 17.00 uur

is. Ook kunt u die dag varen; van dit Europese

stellingen,

springkussen,

Op deze dag stellen bouwbedrijven , in dit geval

project naar een ander Europees project namelijk

Noord Holland een veelzijdig programma bedacht

informatiestand, horeca activiteiten (tegen be-

aannemersbedrijf J.C. Nieuwenhuizen, hun mooiste,

de Zaanse Schans.

waar in de brainstorm Stadsherstel en de gemeente

taling) rondwandelingen etc. Het programma

grootste of meest bijzondere projecten open voor

Haarlemmermeer ook plaats hebben genomen.

en eventuele wijzigingen komen binnenkort op

het publiek. Iedereen is dan welkom om een kijkje

Het Proeflokaal van De Prael is geopend van di

Tijdens die dag zal er ook aandacht gegeven

stadsherstel.nl te staan.

te nemen achter de schermen: omwonenden,

t/m zo van 11.00 uur t/m 23.00 uur

Voor de openingsdag heeft Cultureel Erfgoed

muziekvoorstellingen,

passanten,

worden aan de Stichting Mainport en Groen die een behoorlijk groot bedrag heeft gegeven om de buiteninrichting van dit fort veel aantrekkelijker en bruikbaarder te maken.


bewoners

en/of

gebruikers,

maar

natuurlijk ook relaties en familie van het bouwpersoneel of bouwbedrijf en mensen die door hobby, studie of werk interesse hebben in de


49

In Memoriam prof. dr. ir. Ruud Meischke (1923-2010) De Rotterdammer Ruud Meischke heeft veel voor Amsterdam betekend. Als eerste hoofd van het in 1953 opgerichte Bureau Monumentenzorg legde hij de basis voor de monumentenzorg in de hoofdstad. Meischke was een man van de praktijk en wist in de begintijd, waarin bevoegdheden nog niet precies waren afgebakend, de geboden ruimte slim te gebruiken. Met restauraties op strategische plaatsen kon hij veel ongewenste ontwikkelingen tegen gaan.

50 Foto: familie Meischke In Nieuwsbrief 70 (april 2010) staat een uitgebreid interview met Ruud Meischke.

Daarnaast heeft Meischke een grote rol gespeeld bij de oprichting van Stadsherstel. Hij was een klankbord voor Geurt Brinkgreve toen die bezig was zijn ‘Memorandum ter voorbereiding van een Maatschappij Stadsherstel’ te schrijven. De gesprekken vonden meestal plaats bij één van beiden thuis. Brinkgreve werd binnen het gemeentelijke apparaat gezien als een querulant en daarom wilden de heren al te openbaar contact vermijden. Meischke nam zitting in de commissie die was opgericht vanuit de Amsterdamsche Kring om de oprichting van een ‘Maatschappij tot Stadsherstel’ voor te bereiden. Samen met de beoogde directeur, Karel van Houten, schreef hij vervolgens een stuk met daarin doelstelling, karakter, werkterrein en werkwijze van de nieuwe maatschappij.

VERENIGING

Toen de oprichting een feit was, bood Meischke Stadsherstel een kamer aan in het kantoor van Bureau Monumentenzorg. Dit kostte hem bijna zijn baan, maar uiteindelijk werd deze situatie gedoogd. Na zijn vertrek naar Den Haag in 1958 - om hoofd te worden van de afdeling Restauratie van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg - bleef Meischke een trouwe bondgenoot van Stadsherstel. Ook in zijn nieuwe functie dacht hij altijd mee en maakte met creatieve oplossingen geld vrij voor de maatschappij. Dankzij zijn steun kon Stadsherstel bijna onmogelijke restauraties tot een goed einde brengen.

VRIENDEN

51

Stadsherstel en heel Amsterdam mogen Ruud Meischke dan ook zeer dankbaar zijn. Stadsherstel Amsterdam is de grootste restau-

Directie en medewerkers van Stadsherstel Amsterdam N.V.

rerende instelling van Nederland. In de eerste decennia werden vooral woonhuizen in de binnenstad gerestaureerd. Tegenwoordig wordt in het

In Memoriam Maarten Brinkgreve (1946-2010) Op Oudejaarsdag overleed de fotograaf Maarten Brinkgreve. Zijn specialiteit was architectuur en in het bijzonder monumenten. Sinds eind jaren zestig bracht hij haarscherp - letterlijk en figuurlijk - het verval en de wederopstanding van de binnenstad in beeld. Maarten heeft met zijn foto’s een belangrijke bijdrage geleverd aan de bewustwording over en daarmee het behoud van monumentaal Amsterdam. Zo trad hij op zijn manier in de voetsporen van zijn vader Geurt Brinkgreve, monumentenredder en geestelijk vader van Stadsherstel. Wat Geurt in woord deed, vulde Maarten in beeld aan.

hele gebied van de Stelling van Amsterdam en in Haarlem gewerkt en restaureert Stadsherstel naast woonhuizen ook grote monumentale gebouwen als kerken, forten en industrieel erfgoed. Vereniging Vrienden van Stadsherstel Amsterdam Er is een Vereniging van Vrienden die de restauratiewerkzaamheden van Stadsherstel financieel ondersteunt. Met name onderdelen van een restauratie die niet voor subsidie in aanmerking kunnen komen, worden door de Vereniging betaald. Leden van de Vriendenvereniging ontvangen twee à drie keer per jaar een Nieuwsbrief. Ook is er elk

Foto: Anne Marie Trovato

Ook voor Stadsherstel heeft Maarten veel gefotografeerd. In ons archief zitten talloze van zijn uitgebalanceerde zwart-witfoto’s. Daarmee heeft hij een groot deel van onze restauratiehistorie vastgelegd. De samenwerking met deze vriendelijke, rustige man verliep altijd bijzonder prettig. Hij was hulpvaardig en steeds bereid om mee te denken. Zijn oeuvre is een blijvend monument voor een topfotograaf.

jaar een stadswandeling en een rondvaart voor de leden. Aansluitend op de jaarlijkse ledenvergadering is er een presentatie over de restauraties van Stadsherstel in het betreffende jaar en de bijdragen van de Vrienden hieraan. Daarnaast zijn er openstellingen van panden en krijgen de Vrienden

Directie en medewerkers van Stadsherstel Amsterdam N.V.

korting op de entree van verschillende concerten en voorstellingen die in de gebouwen van Stadsherstel plaatsvinden. Dus, vul de bon in en help Stadsherstel de stad te herstellen! Vereniging Vrienden van Stadsherstel Amstelveld 10 | 1017 JD Amsterdam 020 52 000 75 | [email protected] stadsherstel.nl/vrienden JA, ik steun het werk van Stadsherstel en word vriend: lidmaatschap normaal (min. € 25,- per jaar) lidmaatschap voor het leven (eenmalig € 400,-) lidmaatschap bedrijven (min. € 75,- per jaar) Naam: Adres: Postcode: E-mail: Telefoon:

Plaats:

1000 RA Amsterdam

Antwoordnummer 10886

van Stadsherstel

Vereniging Vrienden

maar mag wel

Postzegel niet nodig,

NIEUWSBRIEF Nummer 72 April 2011

Recommend Documents