Leerlingen van de middelbare school in Patacancha
NIEUWSBRIEF Woord vooraf
Inhoud
In dit 21ste nummer van onze nieuwsbrief aandacht voor het Mamitasproject van de stichting Mama Alice waarmee vrouwen uit de sloppenwijken van Ayacucho (Peru) een eigen inkomen verdienen. Estefania Laney doet verslag van haar onderzoek naar de cultuur en motivatie van leerlingen in scholen in de omgeving van Cuzco en Jeanne-Marieke Majoor neemt ons mee naar de Uspantekos in Guatemala waar ze onderzoek deed naar het Uspanteko, de oude Mayataal die nog door slechts 3000 mensen wordt gesproken. Anuscka Goekoop deelt haar herinneringen aan Marjan met ons.
Het Mamitasproject Financieel verslag 2011 De Uspantekos in Aldea la Pacayas Onderzoek naar cultuur en motivatie van leerlingen in het hooggebergte in Peru Herinneringen aan Marjan
2 3 4 5 8
Colofon
Veel leesplezier. Bernadette, Marina, Gerard en Kees Stichting Marjan Rens
NIEUWSBRIEF STICHTING MARJAN RENS Contactadres: Stichting Marjan Rens Pesthuislaan 25 1054 RH Amsterdam Tel: 020 - 6162135/06-15230411 INGbank: 5223307 e-mail:
[email protected] website: http://www.stichtingmarjanrens.nl Mocht u deze nieuwsbrief niet meer willen ontvangen, of als u verhuist of een ander e-mail adres krijgt, laat u ons dat dan even weten per e-mail of per post.
N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
1
Het Mamitasproject Door Fredérique Kallen, stichting Mama Alice
De stichting Mama Alice zet zich sinds 2004 in voor straatkinderen en alleenstaande moeders in de Peruaanse stad Ayacucho in het Andesgebergte. De vrouwen in de sloppenwijken verkeren in extreme armoede, zijn vaak slachtoffer van huiselijk geweld en hebben te weinig inkomsten om school en gezondheidskosten voor hun kinderen te betalen.
et Mamitasproject is een werkgelegenheidsproject waarin de vrouwen de kans krijgen om een eerlijk inkomen te verdienen. De vrouwen maken kleine textielproducten en als deze de kwaliteitscontrole doorstaan worden ze gekocht door de stichting Mama Alice. Hiermee verdienen de vrouwen een eerlijk inkomen. Het eerste jaar kunnen ze hun schulden afbetalen. In het tweede jaar starten ze met sparen en na twee jaar horen we prachtige verhalen over hoe ze nu hun salaris besteden. Er wordt elektriciteit en stromend water aangelegd. Twee moeders
H
2 N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
starten een klein bedrijfje aan huis. De vrouwen hoeven nu niet meer bij Mama Alice aan te kloppen voor onverwachte kosten, ze worden zelfstandig en kunnen zelf zorg dragen voor hun gezin. In 2011 namen 12 vrouwen aan het Mamitasproject deel. In 2012 is mede dankzij een bijdrage van de stichting Marjan Rens een uitbreiding tot 16 vrouwen mogelijk gemaakt. Gedeelde ervaringen Omdat de vrouwen allemaal dezelfde ervaringen hebben, zien we als bijkomend effect dat de vrouwen onderling over hun problemen praten en elkaar helpen. Het is heel fijn te merken dat je niet de enige bent die dit overkomt. De moeders geven tips en steunen elkaar in moeilijke tijden. Het is ook heel mooi dat ze nu een positiever zelfbeeld hebben en zelf met ideeën voor nieuwe producten komen. Elk jaar willen ze als groep graag minimaal één geheel nieuw product ontwerpen ter aanvulling op het assortiment. De producten (veelal gelukspoppetjes) werden al verkocht in Nederland door onze vrijwilligers op markten en festivals.
Ruth Andrada Huarcaya met haar kindje was een groot succes, ze waren terecht heel trots op hun werk. In anderhalf uur hebben ze voor meer dan € 100 verkocht en bij elk product dat verkocht werd, zeiden ze tegen elkaar wie het gemaakt had. Enkele echtgenoten en kinderen kwamen ook kijken. Voor het eerst in hun leven werden de moeders in het zonnetje gezet en kregen ze – ook van hun familie – waardering voor het mooie werk. Namens Mama Alice en vooral namens onze Mamitas: muchas gracias! Op de website www.mamaalice.com kunt u de Mamitas-producten ook online bestellen.
Daarnaast zijn ook filialen van Intratuin en enkele wereldwinkels in Zuid-Limburg actieve verkopers van onze producten. Eigen winkel geopend In het najaar van 2011 vond de opening plaats van een eigen winkeltje in Ayacucho, waar de Mamitas-producten worden verkocht. De meubels zijn gemaakt door de jongens van onze vakopleiding timmeren. Hiermee hebben enkele straatjongens maandenlang eerlijke inkomsten gehad. De moeders hebben een maand lang 40 uur in plaats van 20 uur gewerkt om alle producten op tijd voor de opening af te krijgen. Dit is hen gelukt! Alle Mamitas-producten werden gepresenteerd, zoals de sleutelhangers, bruidegom en bruidjes, kaartenlinten voor aan de muur en sjaals en mutsen. De opening
Nieuw ontworpen product in 2011
Financieel verslag 2011 Door Kees Vissers
e stichting Marjan Rens heeft twee hoofddoelen: het ondersteunen van (antropologisch) onderzoek naar culturen op grote hoogte en kleinschalige ontwikkelingsprojecten van en voor vrouwen in het hooggebergte. In 2011 hebben we dankzij de giften van ruim 40 donateurs en de rente op het eigen vermogen 4 reisbeurzen kunnen verstrekken aan studenten voor hun buitenlandonderzoek. Twee ontwikkelingsprojecten in India en Peru hebben elk een bijdrage van € 1500,- ontvangen. Samen met de Nederlandse Vereniging voor Gender Studies en Feministische Antropologie (LOVA) is voor de 4e keer
D
3 N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
de LOVA/Marjan Rens scriptieprijs uitgereikt. In totaal ontving de stichting in 2011 € 4.650,83 aan inkomsten en hebben we voor € 5.650,- aan onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten gesteund. Het financieel verslag is op te vragen bij de stichting of te downloaden van onze website (publicaties).
De Uspantekos in Aldea la Pacayas Door Jeanne-Marieke Majoor
Jeanne-Marieke Majoor studeert Indian American studies aan de Universiteit van Leiden en deed socio-linguistisch onderzoek naar het Uspanteko en het beeld dat de bewoners hebben bij deze eigen inheemse taal aar ging ik dan, na een jaar voorbereiden, in het vliegtuig naar Guatemala om ‘ff’ binnen vijf maanden veldonderzoek voor mijn scriptie uit te voeren.... pas 14 maanden later kwam ik terug uit Guatemala. Het oude Maya-volk, dat zichzelf al lang niet meer zo noemt, maar naar zichzelf refereert als ‘los naturales’ is een volk met eeuwenoude tradities en bestaat uit 21 groepen die ieder hun eigen inheemse taal spreken. Na de komst van de Spanjaarden aan het begin van de zestiende eeuw in het gebied dat vandaag de dag Guatemala wordt
D
genoemd, is het bergafwaarts gegaan met de naturales van Guatemala; ze werden getroffen door westerse ziektes waar ze niet bestand tegen waren en het katholieke geloof werd aan hen opgelegd waardoor veel tradities en cultuurelementen verloren zijn gegaan. Vierhonderd jaar na dato, ontstond er in Latijns-Amerikaan een linkse golf van ideeën en een linkse beweging onder de gemeenschap. Zo ook in Guatemala. Begin jaren zestig begon een bloedige burgeroorlog die pas in 1996 werd beëindigd met de ondertekening van het Firma de Paz. Deze Firma de Paz hield onder andere in meer cultureel recht voor de inheemse volkeren van Guatemala en recht op het spreken van
Mijn ‘kindjes’
de eigen taal zonder discriminatie van de ladinos, oftewel de hogere, van spaanse afkomst, klasse van Guatemala. Sinds bijna twee decennia wordt er intensief aandacht besteed aan de documentatie en revitalisatie van de inheemse talen van Guatemala en durven de ‘naturales’ ook meer van zich te laten horen en eisen meer culturele rechten op. Er is één Maya-taal, die nog maar door 3000 mensen gesproken wordt: het Uspanteko, Ik besloot mijn onderzoek te doen over de Uspantekos, en voornamelijk hun identiteit gekoppeld aan hun Maya-taal, het Uspanteko. De Uspantekos leven in de hooglanden van Guatemala in een aldea (vergelijkbaar met een dorp) genaamd Aldea las Pacayas. Deze aldea ligt ongeveer 10 uur reizen met de befaamde Guatemalteekse ‘chicken bus’ vanaf de hoofdstad, Guatemala-City. Na vele gesprekken met de cocode (de ‘baas’) van het dorp, kreeg ik na 4 maanden toestemming om in het dorp te blijven slapen en mocht ik zelfs met twee verschillende gezinnen mee-eten. De mensen waar ik verbleef waren de oudste bewoners van het dorp en iedereen zat altijd in hun ‘keuken’ koffie te drinken. Mijn onderzoek bestond voornamelijk uit gewoon tijd met de mensen doorbrengen, met hen samen eten, naar school gaan met de kindjes, voorname-
4 N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
lijk social talk. De Uspantekos houden niet van directe vragen, en gebruiken zelf in hun eigen inheemse taal bijna nooit de woorden ‘ja’ of ‘nee’. Zoals in vele culturen zijn het de vrouwen die het huishouden draaiend houden, maar in deze aldea zijn het ook de vrouwen die de plantages in de gaten houden aangezien de mannen vaak op de markten staan op één of twee uur rijden van het dorp. Deze vrouwen zijn degenen die alles regelen en zijn zeer zelfstandig. Ze steunen elkaar en roddelen veel over de mannen, ze gaan liever met elkaar in de tamaxcal (de typisch inheemse stoom ‘douche’) dan met hun man, en hebben ontzettend veel plezier met elkaar. Waar over het
De keuken van mijn ‘gastouders’, familie Hernández, Aldea Las Pacayas, Quiche’
Bijna ‘one of them’ ;-)
De vrouwen aan de was! algemeen veel jaloezie is bij latina vrouwen, merkte ik bij de Uspantekovrouwen een hele sterke band met elkaar. Het was ongelooflijk om te zien dat de vrouwen zo trots op zichzelf zijn; trots op hun taal, hun gewoontes en hun cultuur. De reden van deze trots ligt in de manier waarop de vrouwen door en met elkaar zijn opgevoed. Dankzij hun trots en de waarde die zij hechten aan hun taal en cultuur is de Uspanteko taal
niet in gevaar (voor het moment). Er zijn sinds het einde van de burger oorlog per gezin in Aldea las Pacayas tien à twaalf kinderen geboren die allemaal in het Uspanteko opgevoed worden, dankzij de culturele trots van hun moeder. Dit is een aanzienlijk stijging in afgelopen twee decennia in het aantal Uspantekosprekers. Dit onderzoek heeft me veel geleerd, en laten zien dat het conserveren van cultu-
reel erfgoed, zoals een taal in dit geval, niet van bovenaf geregeld kan worden. Het gaat om de waarde die de bevolking toekent aan het behouden van dat element in hun cultuur. Eenheid van een volk, hoe klein het volk ook is, is het belangrijkste waar een mens deel van kan/mag zijn en wat een individu tot een trots/volwaardig mens maakt.
Onderzoek naar cultuur en motivatie van leerlingen in het hooggebergte in Peru Door Estefania Laney
Ter ere van de zoveelste verjaardag van Urubamba, een stadje in Peru, moesten de leerlingen van de middelbare school in Patacancha leren ‘marcheren’. Dit oefenen was een prachtig gezicht: drie rijen van jongens en een van meisjes moesten netjes in de rij, in de maat, en met de beentjes om de beurt in de lucht, het sportveld overlopen. Het leek wel een klein in traditionele kleding gehuld groepje militairen. Terwijl ik aan de zijlijn genietend toekeek, en de rijen steeds iets geordender zag worden, viel het mij op dat dit alleen bij de jongens het geval was. Erger nog, bij de meisjes stond geen enkele leerkracht om hen te begeleiden. Terwijl de jongens ongeveer een uur lang werden gedrild en van alle kanten werden gecorrigeerd, liepen de meiden giechelig maar wat heen en weer, en ontsnapte er af en toe eentje om bij het dorpswinkeltje een zakje snoep te kopen. Pas tegen het einde, toen de jongens behoorlijk netjes konden marcheren en er een selectie was gemaakt, werd er nog even aandacht aan de dames besteed: 10 minuten later werden de 9 ‘beste’ eruit gekozen en was de training voorbij. oor mijn studie culturele antropologie ben ik een half jaar naar Peru gegaan. Van augustus tot en met december 2011 heb ik twee onderzoekjes gedaan bij drie middelbare scholen in gemeenschappen uit het hooggebergte in de omgeving van Cuzco: Patacancha, Tiracancha en Chumpe Poques. Dankzij de organisatie HoPe Holanda-Peru kreeg ik toegang tot deze scholen, en dankzij stichting Marjan Rens kon ik deze onderzoeken gedeeltelijk financieren. Het eerste onderzoek hield zich bezig met de cultuur >
V
5 N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
van de leerlingen van deze scholen: hoe beleven zij die en welke waarde hechten zijn hieraan? Het tweede onderzoek keek naar de motivatie van de leerlingen: wat motiveert hen om naar school te gaan? Hoewel deze onderzoeken op zich geen feministische elementen lijken te bevatten, iets waar stichting Marjan Rens wel voor staat, kwamen er tijdens mijn onderzoeken verschillende gender-elementen naar voren die, helaas weer, illustreerden dat de vrouw nog steeds niet gelijk staat aan de man. Een kort overzicht: Er is natuurlijk een grote stap gemaakt: er gaan meisjes naar school! Maar het zijn nog altijd meer jongens die naar school gaan, en de schooluitval is onder meiden hoger. Er zijn veel jonge moeders (rond de 14 jaar), die, omdat ze een gezin hebben, niet naar school (kunnen) gaan. En al hebben ze geen gezin, wanneer een meisje
‘verkering’ krijgt met een jongen (al is dit op hun 13e) wordt het verliefde koppel, maar dan voornamelijk het meisje, van school gehaald. Op school kan je namelijk weer verliefd worden op iemand anders, en de gouden regel in deze gemeenschappen is toch wel dat je met je eerste liefde voor altijd samen moet zijn. Anders verliest het meisje (en niet de jongen) haar eer. Ook zijn het voornamelijk de jongens die in het weekend een baantje in de stad hebben, zodat voor hen de stap minder groot is om na de middelbare school hier naar toe te gaan om hier een vervolgstudie te doen. Meisjes zijn daarentegen vaak nog nooit hun dorp uit geweest, of alleen voor een kort bezoek, en durven die stap daarom vaak niet te nemen. Tijdens de lessen wordt door de leraren gepredikt dat
6 N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
jongens en meisjes dezelfde rechten hebben en dus gelijkwaardig behandeld moeten worden. De stap is gemaakt dat erover gesproken wordt! En iedere leerling kan deze informatie, wanneer ik ernaar vraag, keurig en vol overtuiging nazeggen. De praktijk blijft echter anders. Zo verschuilen meiden zich giechelend achter hun omslagdoek als ze een antwoord moeten geven: het zijn de jongens die spreken. Omdat ze dit zo van huis uit hebben meegekregen. Tijdens de les krijgen de jongens dus over het algemeen meer aandacht, wat je ook terugziet tijdens het lesgeven: wanneer een leraar spreekt, is het vaak zo het geval dat zijn lichaam in de richting van de jongens is gedraaid. Logisch, want vanuit die hoek komt meer respons. Maar wel vervelend, want nu zitten de meiden vaak iets anders te doen (zoals tekenen of kletsen achter hun omslagdoek) waardoor ze de leerstof niet meekrijgen. Natuurlijk is dit een veel te korte samenvatting die een interessant half jaar in Peru tekort doet. Er is al veel vooruitgang in de situatie van de bewoners van de gemeenschappen, maar er is nog zo’n lange weg te gaan. In de omgeving van Cuzco zijn veel NGO’s aanwezig, waardoor ik er vertrouwen in heb dat het met deze mensen langzaam maar zeker ‘wel goed gaat komen’. Maar over veel andere gebieden, waar bijvoorbeeld geen scholen zijn en kinderen nauwelijks of geen onderwijs krijgen, maak ik mij wel zorgen.
7 N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
Herinneringen aan Marjan Door Anuscka Goekoop
arjan en ik woonden naast elkaar op de gang van het WG in paviljoen 1. Dankzij Marjan en haar wasmachine hadden Babs, Marjan en ik altijd schone kleren. Als buurvrouw heb ik haar op afstand, maar ook op intieme momenten meegemaakt. Denk je aan Marjan, dan denk je aan… Kees, maar ook aan Sancho. Zo klein als Marjan was, zo groot was Sancho. Ik was in stilte verliefd op Sancho. Sancho was een prachtige zwarte herder, die op een onbewaakt ogenblik op het WG-terrein een klein hondje verslond. Jeempie, dat Sancho zoiets deed maakte me bewust van de ondoorgrondelijke geest van ‘mijn geliefde’. Ik had me nooit druk gemaakt over vechtende honden in de veronderstelling dat het gevecht eindigde, zodra de rangorde bepaald was. Dat bleek een illusie, het hondje was ‘as dead as a doornail’. Het deed niets af aan Sancho’s schoonheid, maar het liet ons allen beteuterd achter, Marjan niet het minst. Verschrikkelijk vond ze het.
M
Toen ik antropologie ging studeren, ontdekte ik al snel dat ik de eer had te wonen naast een veelbelovende antropologe. Marjan werd op de faculteit geroemd om haar schrijverschap, pardon Marjan, schrijfsterschap natuurlijk. Pas vele jaren later zou ik haar veelal geprezen ‘De helft van de wereld, vrouwen, identiteit en symboliek in Ecuador’ met bewondering lezen. Marjan’s perfectionisme had op het gebied van de sociale omgang een keerzijde. Als buurvrouw kon ze je totaal negeren, ik nam het niet persoonlijk, maar mijn bezoek kwam soms met een gekrenkte ego binnen. Gaston, Marjan’s charmante geliefde, kwam tijdens haar studietijd regelmatig over de vloer. Toen Marjan haar onderzoek in Ecuador eenmaal afgerond had, liet hij weten dat zijn liefde gedoofd was en verdween uit beeld. Marjan in tranen, een drama was het, minstens een half jaar lang. Juist nadat zij haar hart bij mij uitgestort had, vertrok ik dezelfde avond naar één van de eilanden. Marjan voelde zich in de kou gezet, terwijl ze juist een warm bad nodig had. Na haar studie heeft Marjan een tijdje
bij het Nederlands Centrum voor Inheemse Volkeren gewerkt. In dat kader kwam een piepkleine indiaanse vrouw uit Peru maanden lang logeren. Rechtstreeks uit het veld geplukt leek ze, in haar prachtige Peruaanse kleren. Op mijn verjaardag speelden we pictionary. Juanita, heette ze geloof ik, tekende een figuurtje met een pijp. Dat was dus een vrouw, geweldig vonden we het. Hoe kun je cultuurverschillen beter uitleggen dan met een simpel tekenspelletje.
machtsverhoudingen en duurzaamheid zijn de speerpunten geweest in mijn studie en werkzame leven. Beiden waren we gefascineerd door landbouwrassen. Marjan door de vele aardappelrassen in Peru, ik door de verscheidenheid aan bonen, erwten, granen en aardappels in Wales. Marjan kwam door haar studie in aanraking met de praktijk van het boeren, terwijl ik juist vanuit de praktijk van het boeren ging studeren.
Na de verbouwing op het WG veranderde de sfeer op de gang. Marjan gedroeg zich meer teruggetrokken, maar achter gesloten deur hoorde ik haar onweerstaanbare lach en het duurde niet lang om door te hebben dat Kees dan in de buurt was. Magie was het, zodra ze samen waren was het feest. Kees en ik zijn met Marjan naar de de presentatie van haar boek geweest, waar Marjan door Anne Aalten huizenhoog de hemel in werd geprezen. Samen waren Marjan en Kees een ijzersterk duo, die elkaar een niveau hoger stuwden, is mijn overtuiging. In die hogere sferen gingen ze het samen zoeken in Nepal.
Ik denk nog regelmatig aan Marjan en mis haar. Ik zou met haar willen filosoferen over landrassen, mannen, vrouwen en honden. Ik zou haar nog zo veel willen zeggen, maar vooral dat het me spijt, dat we niet in een betere sfeer afscheid genomen hebben.
Ambitieus was Marjan en compromissen kende ze niet. Achteraf blijken onze interesses erg in elkaars verlengde te hebben gelegen. Lokale landbouw,
8 N I E U W S B R I E F S T I C H T I N G M A R J A N R E N S nummer 21, april 2012
