COACHING FOR CONNECTION SAMENWERKEN MÉT DE VERSCHILLEN
Nieuwsbrief
AGENDA 4 E
J A A R G A N G ,
N R
2
Z O M E R
2 0 0 9
2 & 3 juli 2009: eerste Open Space in de Baak, Antwerpen (kijk op
Een editoriaaltje
mijn blog)
Ik kan het bijna niet geloven, maar dit is ondertussen al de 13e nieuwsbrief die ik elk seizoen naar ongeveer 350 mensen stuur!
September 2009: start opleiding ‘Sociale bemiddeling’ KUL/ KHL Oktober 2009: start specialisatie ‘Bemiddeling in sociale zaken’ Mediv
Uiteraard is de nieuwsbrief vooral voor jou bedoeld: om te informeren en te inspireren via korte, leesbare stukjes met verwijzingen voor wie meer wil weten. Ook dit keer weer een aantal thema’s die cirkelen rond het ‘leitmotiv’: samenwerken mét de verschillen.
Zomer: tijd om extra bewust te genieten en de batterij weer op te laden
Dit seizoen gaat het over: constructief omgaan met woede; een koppeling van de stakeholder theorie aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO); het ‘demonisch denken’ en anders kijken naar verschillen en conflicten; een kritische blik op bemiddeling in organisaties; een unieke leerervaring in het gezelschap van paarden; de nieuwe ingenieur en het belang van samenwerkingscompetenties; en nieuws over het reilen en zeilen van ons netwerk Cycloop. Ook vind je hier en daar aankondigingen van interessante bijeenkomsten of opleidingen.
IN DIT NUMMER: Anders omgaan met irritatie, boosheid en woede
2
Nieuwe publicatie over MVO
4
Leren via de zintuigen
4
Ingenieurs en samenwerking
4
Als opener een gedicht van de Vietnamese monnik Thich Nhat Hanh. Het is een ‘holistische’ versie van het gedicht ‘I am I, and you are you’ uit de ‘ik-periode’ die we hopelijk meer en meer achter ons laten…
You are me And I am you. It is obvious that we inter-are.
Boek van het 5 seizoen Kritische blik 5 op bemiddeling ‘Cycloop’: eerste wapenfeit
Door de jaren heen is deze nieuwsbrief een visitekaartje én een creatieve uitlaatklep geworden. De foto’s die ik gebruik zijn meestal van eigen hand, ik kan iets met mijn voorliefde voor citaten en boeken doen en het schrijven op zich is een plezier voor mij.
6
You cultivate the flower in yourself So that I will be beautiful I transform the garbage in myself So that you do not have to suffer. I support you. You support me. I am here to bring you peace. You are here to bring me joy. Thich Nhat Hanh
PAGINA
2
“Naarmate we onze
Anders omgaan met irritatie, boosheid en woede
weerstand tegen ’onprettige’ gevoelens en ’onzalige’ gedachten opgeven en deze bewust aanvaarden als een deel van onszelf, zullen we steeds minder geïrriteerd raken als we ze bij anderen tegenkomen.” (Anita Herbig)
Waar komt woede toch vandaan? En waarom overvalt het ons zo? Waarom zijn ruzies zo moeilijk te stoppen, is de kringloop van woede eindeloos en escaleren conflicten zo gemakkelijk? Hoe kan je op een constructieve manier omgaan met kwaadheid bij jezelf en bij anderen? Dit zijn vragen waar ik al een tijdje mee bezig ben. Inzicht in het ‘mechanisme’ van oplopende irritaties is belangrijk voor mensen die met mensen werken, vooral ook voor bemiddelaars. In dit artikel doe ik een poging om helderheid te creëren.
Een beter begrip van boosheid en woede
Twee figuurtjes die zitten te ‘mokken’ (of zo zie ik het toch…) (Musée du Quai Branly, Parijs) “Telkens wanneer woede de kop opsteekt, neem dan een spiegel en kijk naar jezelf. (…) Woede is als een krijsende baby die om aandacht vraagt. (…) Als je kwaad wordt, keer dan terug tot jezelf en zorg heel goed voor die woede.” (Thich Nhat Hanh)
De woedereactie is vaak een vorm van conditionering, een overlevingsreflex. Bij moeilijke situaties hebben we de keuze. We kunnen onze woede inslikken of opkroppen. Dit gebeurt vaak uit angst (bv erbij willen horen, geliefd willen zijn, angst voor eigen destructiviteit). “(…) we kiezen om aardig te zijn in plaats van authentiek” (Herbig) Dit zijn mensen die in de slachtofferrol terecht kunnen komen, vooral het verdriet voelen, de kwaadheid op zichzelf richten en nog nauwelijks contact hebben met hun boosheid . Woede is de weg van de expressie: de keuze om de energie die uitgelokt is door de situatie naar buiten te brengen. We geven onze kwaadheid de vrije loop, reageren ons af en geven de ander de schuld. Vaak zoeken we een zondebok om onze kwaadheid op te richten en komen vervolgens in een slachtoffer-dader dynamiek terecht. Dikwijl gaat het om projectie: we zien onze schaduw in een ander en gaan vervolgens tekeer tegen de ander zodat we onze ongewenste aspecten buiten onszelf kunnen leggen. Gevolg is dat we de wereld in termen van zwart-wit zien (splitsingsmechanisme). Woede kan een patroon worden als we met situaties geconfronteerd worden die niet verlopen zoals wij dat zouden willen. Er zijn twee belangrijke redenen waarom we zo boos worden. Ten eerste willen we de onaangename stuwing aan energie in onszelf kwijtraken. Ten tweede is boos worden een
NIEUWSBRIEF
manier om onze eigen pijn niet te hoeven voelen. Woede en pijn gaan samen; woede is vaak een bescherming tegen onze pijn. De pijn kan te maken hebben met teleurstelling, frustratie, verdriet, angst of gebrek aan erkenning. Woede heeft dus een signaalfunctie: het betekent dat je naar binnen moet kijken. Waar gaat de pijn over? Welke behoefte ligt er aan de grondslag van mijn kwaadheid? Omdat we pijn willen vermijden, vluchten we - zonder dit bewust te doen - in ons hoofd. We gaan dan oordelen, verwijten formuleren, aanvallen, ruziemaken en lopen daarmee weg van onszelf. De ander is niet de oorzaak van onze kwaadheid; hij is hoogstens de aanleiding van onze hevige emoties. Boosheid is heel ‘ikkig’, zoals Riekje Boswijk zegt, en dat is heel verleidelijk. Het effect van woede, verwijten uiten en ruzie maken is dat het contact verbroken wordt. Je gaat je pantseren tegen de ander. Maar ook bij het inslikken van woede sluit je je af (dichtklappen) en verbreek je het contact met de ander.
Anders omgaan met boosheid en woede Hoe kun je nu iets constructiefs met woede doen? Vroeger dachten therapeuten dat het uiten van woede ervoor zorgde dat de kwaadheid verdween (catharsis). Ondertussen hebben we geleerd dat schreeuwen, op kussens kloppen en expressie van boosheid alleen maar leidt tot meer boosheid en escalatie. Het uiten van woede veroorzaakt altijd schade die terugbetaald moet worden . Noch inslikken, noch uiten werken dus. Maar er is een derde weg: met aandacht naar je woede kijken en ze onderzoeken. Boosheid is een natuurlijke en logische emotie wanneer we ons gedwarsboomd voelen. De kunst is om woede als signaal te beschouwen en te transformeren door aandacht te geven aan de pijn die erachter schuilt. Aandacht en erkenning zijn het ‘blusmiddel’ voor woede.
4E
JAARGANG,
NR
2
Voor veel mensen is het heel moeilijk om voeling te hebben met hun behoeften. Dikwijls verwarren we onze behoefte met onze oplossing of strategie om die behoefte te bevredigen. Ik wil bijvoorbeeld absoluut 80% gaan werken (strategie) omdat ik mijn werk en privéleven beter op elkaar wil afstemmen (behoeften) zodat ik me niet meer zo moe en opgejaagd voel. In plaats van me eisend op te stellen waardoor ik de relatie onder druk zet, kan ik een verzoek doen vanuit mijn behoefte. Dit creëert meer ruimte en mogelijkheden. Misschien komt er een totaal andere oplossing uit de bus. Het gaat dus over verantwoordelijkheid nemen voor en authentiek communiceren over je eigen wensen en behoeften. Dus niet “Jij gunt me ook niks; ik heb hier recht op!”, maar “Ik heb behoefte aan meer ruimte voor mijn gezin op momenten dat ik mijn kinderen naar school moet brengen en afhalen”.
PAGINA
Wanneer je de ander duidelijk kunt maken waar het je echt om gaat, krijgt hij of zij de kans om begrip voor je te tonen. Als twee mensen dit voor elkaar kunnen doen, ontstaat er ruimte voor een andere werkelijkheid. Dan kunnen we de welles-nietes spelletjes en het gelijk willen hebben loslaten en vermijden dat relaties verzuren. Misschien ben je er dan in geslaagd om een hoog oplopend conflict te vermijden, waar niemand echt wint.
3
“Het absurde van de machtstrijd is het
De sleutel ligt dus in jezelf. Je moet de illusie opgeven dat iets buiten jezelf de situatie kan oplossen. Als dit je lukt of als je een ander kunt helpen om dit proces door te gaan, dan kan boosheid een leermeester worden!
feit dat je je eigen pijn probeert te ontlopen door de ander met een heleboel pijn op te zadelen. (…) In veel gevallen wordt de
Een stappenplan Anita Herbig beschrijft een tiental stappen om boosheid te transformeren. Voor haar gaat het niet om een ‘techniekje’, maar om een innerlijke houding en een persoonlijk proces. Ik ga kort in op de eerste stappen, omdat ze het verschil maken tussen handelen vanuit de ‘automatische piloot’ (actie-reactie), en de kans om niet (opnieuw!) in de valkuil van boosheid te tuimelen. Hoe kan je tot rust komen bij acute woede? De eerste stap is op de ‘stopknop’ drukken. Vroeger leerden we dat je ‘tot 10 moesten tellen’ voor je iets zei. Dit geeft je de kans om te kalmeren, je fysieke reacties waar te nemen en je op je adem te concentreren. Bewust ademen is vaak al voldoende om een agressieve reflex tegen te houden. Sterke emoties en stress leiden er toe dat ons ‘instinct’ geactiveerd wordt. Het meest ontwikkelde deel van onze hersenen (de neocortex) wordt buiten spel gezet en onze ‘innerlijke krokodillen’ nemen het stuur over (primitieve hersenen). Dit leidt tot een versmalling van ons bewustzijn. Daarna speel je de film nog eens af in je hoofd en kijk je naar je ‘innerlijke toneel’. Dan zie je welke vijandsbeelden je parten spelen en welke oordelen je woede opwekten. Belangrijk hier is dat je jezelf toestaat om emoties te voelen, maar dat je ze niet moet koppelen aan oordelen en beschuldigingen. J Op dat moment wordt het iets gemakkelijker om op zoek te gaan naar je behoeften: waar gaat het me nu écht om? Wat wil ik eigenlijk? Wat zou ik duidelijk willen maken aan de ander? Dit verwoorden is een eerste stap naar contact met jezelf en met de ander.
eigen behoefte opgeofferd aan de behoefte om te Meer lezen? - Boswijk-Hummel, Riekje. (2005). Ruzie. - Thich Nhat Hahn. (2003). Omarm je woede. - Herbig, Anita. (2008). Constructief omgaan met irritatie en boosheid. - Von Hertel, Anita. (2007). Grrr! Hoe je van conflicten kunt profiteren
winnen.” (Riekje Boswijk)
PAGINA
4
Nieuwe publicatie: MVO en stakeholder benadering In juni komt er een Vlaams boek over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen op de markt. Het richt zich tot (toekomstige) bedrijfsleiders en managers en is vooral bedoeld als handboek voor het hoger onderwijs.
Neem ook een kijkje op de site van het kenniscentrum MVO Vlaanderen: www.mvovlaanderen.be/
Het thema MVO wordt bekeken vanuit verschillende perspectieven: strategisch management, personeelsbeleid, accounting, marketing, aankoopbeleid en innovatie. Marc Craps (HUB & Cycloop)
en ik schreven een hoofdstuk over: ‘Stakeholdermanagement als afstemming tussen multipele actoren’. We koppelen de know-how van multipartij samenwerking aan de manier waarop bedrijven met MVO bezig (kunnen) zijn. Voor ons is het werken met bedrijven een nieuwe uitdaging! De laatste 10 jaar hebben we ons vooral gericht op overheden, experts (vooral ingenieurs) en stakeholder-
groepen. Werken aan een duurzame toekomst betekent vooral dat ook de ‘harde’ business mee aan boord stapt.
De Prins, M., K. Devooght, G. Janssens & I. Molderez. (2009). Maatschappelijk verantwoord ondernemen. Van strategische visie tot operationele aanpak. Brussel: De Boeck
Leren via de zintuigen Leuk neveneffect: ik heb mijn paardenvrees overwonnen dankzij Ziggy, het mooie Pinto paard...
In april ging de jaarlijkse alumni meeting van het International Professional Development Program (IPDP) door in Geetbets. Thema van het weekend was ‘senses’: of leren via zintuiglijke ervaringen. Ik nam - met knikkende knieen - deel aan een workshop ’Silent Leadership’: leiding geven aan een paard zonder bevelen, dominantie, zweepje of aan halsters trekken. Door gebruik te maken van
“We don’t need engineers. We need engineers driven by passion
www.heerlijkheid.org/
‘paardentaal’ volgde het paard ons inderdaad! Het geheim: in contact zijn met jezelf en met het paard. Het paard geeft je onmiddellijk feedback als je onduidelijk communiceert, twijfelt of te controlerend bent. Een heldere spiegel! Originele activiteit in het kader van een leiderschapsprogramma!
In september 2010 (!) start de volgende groep van het IPDP, een boeiend programma voor consultants, trainers, managers en actieonderzoekers. Wil je hier meer over weten? Stuur een mailtje naar:
Houd zeker de ‘kalender’ van de Heerlijckyt in de gaten voor inspirerende leerevenementen:
[email protected] of neem een kijkje op de nieuwe website (vanaf de zomer): www.pro-dev.eu.
MOPAN: competenties van de toekomstige ingenieur
and eager to contribute to a sustainable future. People who believe in the power of new ideas, sharing, teamwork and relationships. Engineers who are more than engineers.” (een vacature in een Vlaamse krant, mei 2009)
Voor het 16e MOPAN congres (Multi-Organizational Partnerships, Alliances and Networks) in Dublin heb ik een paper geschreven over de competenties van de toekomstige ingenieur en de manier waarop we dit in Groep T in leeractiviteiten proberen te vertalen: o.a. via team en problem based leren in projectteams, ervaringsleren tijdens seminaries, en
NIEUWSBRIEF
aandacht voor ‘holistische engineering’. Wetenschappers en sociale wetenschappers kijken anders naar ‘duurzame ontwikkeling’: het expert denken (“kennis zit tussen de oren”) vs het relationele denken (“kennis zit tussen de neuzen”). Ingenieurs in het werkveld geven aan dat samenwerkingscompetenties juist van doorslaggevend be-
lang zijn; helaas komen ze nauwelijks aan bod in opleidingen. Een belangrijke uitdaging is dus: hoe kunnen we bruggen slaan tussen technologie en ‘sociale technologie’? De paper gaat dieper in op een multi-actor simulatie die we speelden met de studenten in het eerste jaar. Interesse? Ik stuur je de paper graag door.
4E
JAARGANG,
NR
2
PAGINA
5
Boek van het seizoen: The Psychology of Demonization Dit werk over de psychologie van demonisering handelt over de ondermijning van relaties tussen personen en groepen wanneer we destructieve kwaliteiten toeschrijven aan ‘de ander’ of wanneer we een ‘demon’ in onszelf vermoeden. De auteurs maken een vergelijking tussen de demonische visie in religie en in de psychologie. Ze halen een hele lijst kenmerken aan van het ‘demonische denken’: o.a. de ander is fundamenteel ànders dan ik (disidentificatie), lijden komt voor uit een ‘trauma’, het kwaad huist in onszelf en verschuilt zich diep in ons (het ‘id’), het opsporen van deze demonische krachten vereist een ‘speciale’ kennis, confessie en inzicht zijn de voorlopers
van genezing, het is noodzakelijk het ‘werkelijke’ probleem dat aan de oorzaak van de symptomen ligt uit te roeien. Een ‘cosmetische behandeling’ is dus niet voldoende! Hiertegenover stellen de schrijvers de ‘tragische visie’. Deze wordt gekenmerkt door o.a.: lijden hoort bij het leven (‘constructief fatalisme’), slechte handelingen komen vaak voort uit goede intenties, de ander is zoals ik (identificatie), een buitenstaander kan niet beter weten wat ik ervaar dan ik zelf, het alomtegenwoordige lijden vereist aanvaarding en compassie. De auteurs stellen een aantal interventies voor om antidemonisch te werken. Een voorbeeld is ‘herkaderen’ zoals in be-
middeling gebeurt: van splitsing en zwart-wit denken naar en-en denken en zowel de positieve als de negatieve kanten kunnen zien. Om niet-gewelddadig te kunnen vechten (!) moet je heel wat los kunnen laten: denken in termen van asymmetrie in relaties, de noodzaak om te winnen, wraak als juiste en noodzakelijke reactie, de nood aan totale controle over de situatie, wantrouwen en geheimzinnigheid, en het geloof dat er ‘nu of nooit’ een oplossing moet komen. Dit boek legt onze onderliggende veronderstellingen over verschillen bloot en stimuleert om er anders naar te kijken. Alon, N. & H. Omer (2006). The Psychology of Demonization. London: Lawrence Erlbaum Associates,
“It is an “eitheror” mode of thinking in which everything that exists must be categorized as light or dark, good or bad, us or them, friend or foe. Many sidedness and complexity are viewed as the signs of a weak mind.” (p 15)
Een kritische blik op bemiddeling in organisaties Eind juni gaat het 26e symposium van ISPSO (www.ispso.org) door in Toledo. Het thema dit jaar sprak me erg aan: ‘Differences at Work: Towards Integration and Containment’.
Ik presenteer een paper over bemiddeling: ‘Being in good hands: providing containment in organizational mediation’.
Vanuit de vaststelling dat bemiddeling minder is ingeburgerd in Vlaanderen dan in Nederland, vergelijk ik de cultuur met betrekking tot conflicten tussen beide landen, zonder in stereotypes te willen vervallen. Er zijn ook enkele onderzoeksgegevens die België met andere landen vergelijken.
Daarna ga ik in op het organisatiekader waarmee je naar verschillen, spanningen en conflicten in organisaties kunt kijken: het systeem psychodyna-
misch perspectief. Ik bespreek een reeks van ‘containende’ interventies en praktijken die een bemiddelaar (en iedereen die met conflicten te maken heeft!) kan inzetten om de veiligheid van de ‘bemiddelingsruimte’ te vergroten.
Ik maak enkele kritische kanttekeningen. Bemiddeling betekent misschien een bedreiging voor de status quo van een organisatie; de bemiddelingslogica vertrekt vanuit belangen en empowerment en niet - zoals gebruikelijk - vanuit macht en rechten. Mediation kan ‘symptoombestrijding’ worden wanneer conflicten gereduceerd worden tot interpersoonlijke geschillen en wanneer het systeem buiten beschouwing gelaten wordt. Bemiddeling is ontstaan in de familiale context; organisaties zijn veel
complexer. Hoe meer bemiddelaars begrijpen van de complexiteit van een organisatie en de dynamieken die er spelen, hoe effectiever een interventie kan zijn. En… het hoeft niet per se bemiddeling te zijn!! Hopelijk wordt bemiddeling niet het nieuwe panacea… De paper zal op de website van ISPSO staan maar ik kan hem ook opsturen.
‘In safe hands’ (Lake District)
20 & 21 november 2009: Bemiddeling voor niet bemiddelaars de Heerlijckyt www.mediv.be
“Ik ben, omdat wij zijn” (Klaus Elle)
Coaching for Connection Samenwerken mét de verschillen
+32-(0)486/14.86.33
[email protected]
Met ‘Coaching for Connection’ ondersteun ik organisaties bij het samenwerken mét de verschillen: verschillen in (organisatie)cultuur, tussen mensen of groepen, tussen actoren met verschillende belangen en perspectieven.
Thema’s die me boeien zijn: (interculturele) diversiteit en samenwerking, groepsdynamieken en teamontwikkeling, constructief omgaan met conflicten, persoonlijke en organisatieontwikkeling.
Vanuit een ruime praktijkervaring en met een academische achtergrond, werk ik als procesbegeleider, coach, bemiddelaar, en actieonderzoeker. Ook geef ik presentaties en publiceer regelmatig in academische en vaktijdschriften.
Blog: www.coachingforconnection.be De organisaties waarvoor en waarmee ik werk zijn: profit en social profit organisaties, onderwijs, ziekenhuizen, postacademische vorming en samenwerkingsverbanden.
Bij grotere opdrachten kan ik beroep doen op een ruim netwerk van collega’s en verschillende samenwerkingsverbanden (o.a. Cycloop, Mediation Instituut Vlaanderen).
Ik werk in het Nederlands, Engels en Frans.
Cycloop: netwerk voor facilitatie en actie-onderzoek in multipartij samenwerking Na een jaar zoeken en overleggen begint het netwerk ’Cycloop’ vorm te krijgen. Waar zijn we mee bezig, wat hebben we te bieden en wie zijn we? ‘Multi-actor’ samenwerking gaat over vormen van samenwerken tussen diverse actoren zoals overheden, bedrijven, NGO’s, experts, burgers en belangengroepen. Deze vorm van samenwerking is aangewezen wanneer diverse ‘actoren’ van elkaar afhankelijk zijn om complexe situaties samen aan te pakken en te zoeken naar duurzame oplossingen. Centrale thematieken in het werk van Cycloop zijn duurzaamheid, diversiteit, netwerkorganisaties, sociaal leren, sturing, innovatie en systeeminterventies. Vanuit een actie onderzoek benadering analyseren we de ervaringen, samen met de betrokken actoren,
om tot nieuwe theoretische inzichten en praktisch toepasbare kennis over effectieve samenwerking te komen. De leden van Cycloop hebben elk hun specialisatie en interesses: afstemming tussen verschillende perspectieven en de (zelf) sturingsvraag (Art Dewulf), groepsdynamische en relationele processen (Johan Hovelynck), lokale gemeenschappen en Noord-Zuid samenwerking (Marc Craps), zelfsturing en participatieve processen (Koen Sips) en omgaan met de dynamieken van diversiteit (ik). Cycloop biedt workshops en opleidingen aan (o.a. facilitatie- en bemiddelingstech-
nieken, Appreciative Inquiry, stakeholder management) en coaching van projectleiders bij het opzetten en begeleiden van multi-actor projecten. We kunnen een rol spelen in projecten, bijvoorbeeld bij stakeholder analyses, procesbegeleiding en evaluatie van projecten. Op 19 juni pleegde Cycloop in Dublin haar eerst wapenfeit : we verzorgden een symposium van een dag onder de titel “Competing claims on space - Framing interests in multiactor collaboration”
MOPAN site: http://www.nuim.ie/ nirsa/news/mopan_conference/ index.shtml
Bezoek onze kersverse blog:
Cycloop: met het oog op verschillende perspectieven!
http://netwerkcycloop.blogspot.com/
