Nieuwe wegen in de delta. Raden voor Rechtsbijstand. Jaarverslag 2005

Nieuwe wegen in de delta

2005 Raden voor Rechtsbijstand

Jaarverslag 2005

Jaarverslag 2005



Voorwoord ‘De Raden voor Rechtsbijstand zorgen gezamenlijk voor de organisatie en uitvoering van het stelsel van de gesubsidieerde rechtsbijstand. De verantwoordelijkheid hiervoor is aan de raden opgedragen door de Minister van Justitie. Het stelsel is verankerd in internationale verdragen, de Grondwet en de Wet op de rechtsbijstand.’

,,

Bovenstaande is niet zo maar een tekst. Dat moge duidelijk zijn. Het zijn regels die de Raden voor Rechtsbijstand op het lijf zijn geschreven. Het is de missietekst van de raden die in november 2005 is vastgesteld. Een duidelijk statement. Hieruit vloeien twaalf artikelen voort in de geest waarvan de organisaties handelen. Centraal in de missie staat de toegang tot recht. Want daar staan we voor. Ook in 2005 hebben we gezorgd dat de rechtsbijstandverleners en de rechtzoekenden weten waar ze moeten zijn. In het licht van de stelselherziening is deze zorg zelfs een plicht geweest. Er zijn letterlijk nieuwe wegen ontstaan met de inrichting van de Juridische Loketten. Nieuwe locaties waar burgers rechtsbijstand kunnen vinden en waarvan ze op de hoogte zijn gebracht. Met de realisatie van loketten is er ook het een en ander veranderd voor de rechtsbijstandverleners. Advocaten kregen te maken met verwijsarrangementen en veel juristen van de Bureaus Rechtshulp zijn advocaat geworden in dienst van nieuw gevormde kantoren. Maar 2005 had meer veranderingen in petto. De voorbereidingen op de invoering van VIValt, de ontwikkeling van de leidraad rechtsbijstand in asielzaken en de opkomst van mediation. Innovaties waaraan we bekendheid hebben gegeven en nog de nodige aandacht aan blijven besteden de komende tijd om een laagdrempelige toegang tot recht te garanderen. Toegang tot recht moet vooral gestimuleerd worden door nieuwe wegen aan te bieden in de geschillendelta. De rode loper gaat uit voor 2005 en de nieuwe wegen in de delta.’



Raden voor Rechtsbijstand, Drs. J. van Dijk Voorzitter directeurenoverleg

Inhoudsopgave



7

Rechtsbijstand en regelgeving

11

Het Juridisch Loket

15

Mediation

19

Asielrechtsbijstand

23

VIValt

27

Wet schuldsanering natuurlijke personen

30

Kwaliteitsregister Tolken en Vertalers

31

Kwaliteit en onderzoek

35

Vernieuwing

39

De raden

Bijlagen:

Balans en rekening baten en lasten

46

Amsterdam

48

Arnhem

50

Den Bosch

52

Den Haag

54

Leeuwarden

56

Adressen

57

Samenstelling Raden voor Rechtsbijstand

De missie van de Raden voor Rechtsbijstand Uitgangspunten in het werk van de Raden: De Raden voor Rechtsbijstand zorgen gezamenlijk voor de organisatie en uitvoering van het stelsel van de gesubsidieerde rechtsbijstand. De verantwoordelijkheid hiervoor is aan de raden opgedragen door de Minister van Justitie. Het stelsel is verankerd in internationale verdragen, de Grondwet en de Wet op de rechtsbijstand.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1. D  e klant, de rechtsbijstandverlener en de rechtzoekende, staan centraal.

2. Er mogen geen drempels in de toegang tot het recht worden opgeworpen die het verkrijgen van recht belemmeren of illusoir maken. 3. Zorgen voor een goede toegeleiding van gesubsidieerde rechtsbijstand; het Juridisch Loket heeft daarin een belangrijke rol. 4. Het bijdragen aan het in een zo vroeg mogelijk stadium aanbieden van oplossingsrichtingen. 5. Zorgen voor een goede bekendheid van de voorziening. 6. Waar nodig zullen specifieke rechtsbijstandproducten worden ontwikkeld. Mediation is daarvan een voorbeeld. 7. Zorgen voor voldoende advocaten door het stelsel aantrekkelijk te organiseren. 8. De kwaliteit van het aanbod van de rechtsbijstand moet van een hoog niveau zijn. Dit moet inzichtelijk zijn voor rechtzoekenden. 9. Het stellen van specifieke kwaliteitseisen aan de deelname aan het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. 10. Waar mogelijk samenwerken met ketenpartners in de ontwikkeling en uitvoering van beleid. 11. Het zorgvuldig besteden van publieke middelen aan ge­subsidieerde rechtsbijstand en bijdragen aan een goede beheersbaarheid en integriteit van die zaken die op basis van deze middelen werken. 12. Volgen van internationale ontwikkelingen op gebied van de toegang tot het recht. In dit verband wordt de samenwerking en afstemming gezocht met andere landen.





Rechtsbijstand en regelgeving

1

Hoofdstuk 1



Verbeterde doorstroming Rechtsbijstand en regelgeving

,,

De nieuwe wegen in de delta stromen tezamen in de portefeuille van Piet Huisman, directeur van de Raad voor Rechtsbijstand Leeuwarden. Onder de noemer Rechts­bijstand en regelgeving bespreekt hij de ontwikkelingen in 2005. ‘In z’n algemeenheid kunnen we stellen dat in het afgelopen jaar onze dienstverlening breder is geworden en daarmee de toegang tot recht verbeterd is’ stelt hij.

Piet Huisman

Het Juridisch Loket: resultaat is er

‘rechtzoekenden tevreden over kwaliteit en bereikbaarheid van rechtsbijstand’



‘De oude Bureaus Rechtshulp voldeden niet meer. Vraag en aanbod kwamen niet overeen en de scheidslijn tussen publieke en private functie was onduidelijk. In de nieuwe vorm van het Juridisch Loket is die helder. De omvorming van bureaus naar loket en advocatenkantoor heeft ook in 2005 nog veel van onze tijd en aandacht gekost. Maar het resultaat is er. Op dertig plaatsen in Nederland zijn de loketten inmiddels geopend. Op 21 andere plekken zijn de private advocatenorganisaties van start gegaan. De zakelijke afwikkeling van de stichtingen is bijna afgerond. Uit een eerste peiling vanuit de Monitor blijkt dat rechtzoekenden tevreden zijn over de bereikbaarheid en kwaliteit van de rechtsbijstand van de loketten ondanks de relatieve onbekendheid van deze nieuwe voorziening. Het gebruik is al bijna even groot als bij de voormalige Bureaus Rechtshulp. Van de gebruikers wordt tachtig procent geholpen met informatie en advies. De anderen worden geholpen met een gratis spreekuur bij het loket of een verwijzing naar de advocatuur. Ook de rechtsbijstandverleners zijn positief over de omvorming.’

Verwijsarrangementen = meer maatwerk ‘Naast het geven van advies en informatie, wijzen de Juridische Loketten de weg naar andere instanties voor recht en bijstand. Ze brengen de rechtzoekende bij de rechtsbijstandverlener. Om de verwijsfunctie goed te kunnen uitoefenen hebben de Raden voor Rechtsbijstand afspraken met advocaten. Deze zijn neergelegd in zogenoemde ‘verwijsarrangementen’. Hierin staan zaken als beschikbaarheid en rechtsgebied waarin de

advocaten willen werken. Op basis van deze informatie kan de loketmedewerker direct doorverwijzen naar de juiste man of vrouw. We hebben inmiddels 3.600 verwijsarrangementen afgesloten. Onderdeel van de arrangementen is de lichte adviestoevoeging (LAT). Dit is een vervanging van het verlengde spreekuur en levert meer maatwerk voor zowel rechtzoekenden als rechtsbijstandverleners. Advocaten die met de raden een afspraak hebben over het verlenen van rechtsbijstand, kunnen een LAT aanvragen in zaken waarbij geen verwijzing is geweest vanuit het Juridisch Loket. Een procedure die voor de buitenwacht klantvriendelijk is en de toegang tot recht nog meer moet waarborgen.’

Snel en slagvaardig met de Quick Scan ‘Dat de rechtzoekende snel duidelijkheid krijgt, zit ingebakken in de naam van de regeling: ‘Quick Scan’. Het is een voorziening voor de subsidiering van een medisch deskundigheidsonderzoek. Voornamelijk aangevraagd bij letselschadezaken. De Quick Scan is een duidelijke uitbreiding van onze diensten. Bekeken als weg in de delta, een vernieuwing die een verrijking is van ons pallet. Het is een laagdrempelige slagvaardige dienst die ook voor de man in de straat te begrijpen is. En zijn nut zal bewijzen.’

Mediation: op de goede weg ‘We hebben inmiddels een jaar of vier geëxperimenteerd met mediation. Het onderwerp staat prominent op de agenda en is enorm gegroeid. Dat heeft ons gebracht op het standpunt dat mediation een aanvulling is voor de diensten van de raden. Alhoewel we feitelijk alleen maar doorverwijzen, natuurlijk. Maar we bemoeien ons wel met de opleiding en bewaking van kwaliteit van de mediators. Voor sommige rechtzoekenden is mediation een regelrechte aanbeveling, omdat ook de emotionele aspecten aan de orde komen in een juridisch conflict. Dat heeft een meerwaarde omdat het er vaak voor zorgt dat mensen later ook weer met elkaar verder kunnen. Een goed alternatief in deze tijden waar de raden over mee willen denken. We zullen de komende tijd de procedures moeten ontwikkelen. We zitten op de goede weg, dat blijkt ook uit de eerste cijfers.’

VIValt verbreedt doelstelling ‘In het kort gezegd is VIValt een snellere, simpelere en betrouwbaardere procedure voor het aanvragen van een toevoeging. Een verbetering omdat de verificatie van gegevens op een centraal punt plaatsvindt. Klanten en advocaten kennen minder administratieve lasten. De raden worden zelf verantwoordelijk voor de controle van de persoonsgegevens van de rechtzoekenden bij de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) of de Basisvoorziening Vreemdelingen (BVV). En ook dat is prima. Hoe groot de winst wordt voor de raden door de invoering van VIValt is mede afhankelijk van het aantal peiljaarverleggingen dat wordt aangevraagd. Deze aanvraag voor vermindering van draagkracht, is nog niet verwerkt in onze prognoses. Feit is dat het een extra check oplevert, een extra keer dat we door de gegevens moeten. Ik denk dat de opbrengst van VIValt in tachtig procent van de toevoegingsaanvragen duidelijk merkbaar is. In de overige gevallen blijft het voorlopig een proces waar men rekening moet houden met minstens twee weken doorlooptijd. Toch kunnen we concluderen dat deze stroom in de delta een goede wijze is om onze dienstverlening te verbreden.’

Hoofdrechtsgebieden waarop toevoegingen zijn afgegeven in absolute aantallen en geïndexeerd Rechtsterrein

2003

2004

2005

Aantal

Index

Aantal

Index

Aantal

Index

Straf Personen- en familierecht Vluchtelingenrecht Vreemdelingenrecht Verbintenissenrecht Arbeidsrecht Sociale verzekeringen Sociale voorzieningen Huurrecht Bestuursrecht Woonrecht Onbekend of foutief ingevuld Ambtenarenrecht Faillissementsrecht Erfrecht Fiscaal recht Goederenrecht

129.404 68.807 32.927 28.746 18.543 20.969 16.290 12.812 6.437 4.509 1.175 824 572 523 550 263 122

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

136.055 72.590 22.984 24.006 20.754 21.374 15.355 15.238 6.675 3.875 1.426 1.024 731 664 535 298 132

105 105 70 84 112 103 94 119 104 86 121 124 128 127 97 113 108

137.811 72.524 20.673 25.951 22.123 20.560 14.872 19.786 7.336 4.130 1.513 1.379 732 826 574 380 130

106 105 63 90 119 98 91 154 114 92 129 167 128 158 104 144 107

Totaal

343.473

100

343.716

100

351.300

102

Geen vraaguitval door duurder recht De gestegen kosten van gesubsidieerde rechtsbijstand voor de rechtszoekende hebben niet geleid tot een substantiële verandering in de vraag. Dit blijkt uit cijfers in de monitor gesubsidieerde rechtsbijstand 2005 en onderzoek dat het Sociaal Cultuur Planburo in opdracht van de Raden voor Rechtsbijstand heeft uitgevoerd. De kostenstijging is veroorzaakt doordat de eigen bijdrage voor rechtsbijstand door een advocaat met 35 procent is verhoogd, de tegemoetkoming bij meervoudig gebruik is verlaagd en de griffierechten zijn verhoogd. Van de Nederlanders die in de afgelopen twee jaar een juridisch probleem hadden, maar geen gebruik maakten van rechtsbijstand geeft dertien procent aan dat de prijs daarvoor de reden is. Er is een opvallend verschil tussen Nederlanders die al dan niet recht hebben op gesubsidieerde rechtsbijstand; vier procent van de rechthebbenden tegenover zeventien procent van de niet-rechthebbenden geeft de kosten als reden voor het niet-gebruik.

Ontwikkeling vraag en aanbod In de periode 2000-2005 is het aantal advocaten dat op toevoegingbasis werkt constant gebleven. Het aantal toevoegingen is in dezelfde periode met 20 procent gestegen. Dit heeft onder andere als gevolg dat het gemiddelde aantal toevoegingen dat per jaar aan een individuele rechtsbijstandverlener wordt afgegeven in de periode 2000-2005 met 21 procent is gestegen. Op termijn worden echter geen problemen verwacht



‘startende rechtsbijstandsverleners doen meer zaken’

Rechtsbijstandverleners

10

‘De grootste absolute stijging heeft plaatsgevonden op het terrein van het strafrecht’

in de aansluiting tussen vraag en aanbod. Er zijn geen rechtzoekenden die zeggen dat zij geen gebruik maken van gesubsidieerde rechtsbijstand omdat zij geen beschikbare rechtsbijstandverlener konden vinden. Wel geeft een groter percentage rechtzoekenden aan dat zij moeite hadden om een beschikbare rechtsbijstandverlener te vinden. In een in 2003 gehouden enquête zei elf procent dat zij het moeilijk vonden een beschikbare advocaat te vinden. De cijfers van 2005 worden voor wat betreft de hoofdrechtsgebieden vergeleken met die van 2003. Sinds 2003 is het totale aantal afgegeven toevoegingen flink gestegen. Dit heeft onder andere als consequentie dat er nog maar op vijf van de zeventien rechtsterreinen sprake is van een absolute daling van het aantal toevoegingen. De grootste absolute dalingen hebben plaatsgevonden op het gebied van het vluchtelingenrecht en het vreemdelingenrecht, waarbij zich ten opzichte van 2004 een lichte stijging voordoet. De daling op het gebied van de sociale verzekeringen is zowel absoluut als relatief gezien kleiner en wordt voornamelijk veroorzaakt door een hoog aantal in 2003 ten opzicht van de jaren daarvoor. Bij de andere twee kleinere dalers - bestuursrecht en arbeidsrecht is het beeld wisselend vanaf 2003 en de daling niet constant. De grootste absolute stijging heeft plaatsgevonden op het terrein van het strafrecht. Deze kan verklaard worden uit de investeringen in het opsporingsbeleid die de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden in de politie- en justitieketen. De tweede grote stijging heeft plaatsgevonden op het terrein van de sociale voorzieningen, na faillissementsrecht het op één na grootste, gevolgd door het personen- en familierecht.

Eind 2005 stonden er 13.765 advocaten bij de balie ingeschreven, waarvan 47 procent in dat jaar ook gesubsidieerde rechtsbijstand verleende. Vergeleken met 2000 is het aantal advocaten dat gesubsidieerde rechtsbijstand verleent gelijk gebleven, terwijl het aantal advocaten dat bij de balie staat ingeschreven met 22 procent is gestegen. Deze tegengestelde tendensen hebben als gevolg dat het percentage advocaten dat gesubsidieerde rechtsbijstand verleent ten opzichte van alle advocaten in de periode 2000-2005 met tien procent is gedaald. Door de verplichte audit heeft een aantal van de rechtsbijstandverleners het stelsel verlaten. Aantal rechtsbijstandsverleners dat in de jaren 2000-2005 daadwerkelijk gesubsidieerde rechtsbijstand verleende (de actieve rbv-ers) ressort

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Den Bosch Arnhem Den Haag Amsterdam Leeuwarden

1345 1062 1507 2267 503

1342 1014 1461 2125 486

1335 1005 1408 2058 489

1392 1031 1418 2104 492

1399 1046 1419 2076 475

1.415 1.104 1.430 2.163 510

Aantal advocaten dat in de jaren 2000-2005 daadwerkelijk gesubsidieerde rechtsbijstand verleende en het aantal advocaten dat bij de balie is ingeschreven. 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Aantal verleners Aantal bij de balie Percentage t.o.v. gesubsidieerde ingeschreven advocaten alle bij de balie rechtsbijstand* ingeschreven advocaten 6.340 6.111 5.974 6.105 6.125 6.339

11.033 11.807 12.290 12.691 13.111 13.765

* dus exlusief deurwaarders en mediators (Bron aantal bij de balie ingeschreven advocaten: jaarverslag NOvA 2006)

Gemiddeld aantal toevoegingen per actieve rechtsbijstandverlener 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Gemiddelde

Index

44 47 52 53 54 53

100 106 118 121 122 121

57 52 49 48 47 46

Het Juridisch Loket

2

Hoofdstuk 2

11

Het nieuwe Juridisch Loket slaat brug

,,

De rode loper ging in 2005 uit voor de Juridisch Loketten. Na jaren van onderzoek, plannen maken, voorbereidingen treffen, zijn ze op dertig plaatsen in Nederland gevestigd. ‘Als je de hele omvorming van Bureaus Rechtshulp naar Juridisch Loketten bekijkt, is 2005 een overgangsjaar geweest’, vertellen Peter van den Biggelaar en Merlijn van den Wittenboer. Zij hebben zich beziggehouden met de opzet, invulling en uitrol van de Juridisch Loketten. ‘We hebben de omvorming officieel afgerond en ondertussen de laatste puntjes op de ‘i’ gezet.’

Peter van den Biggelaar

12

‘al met al zijn er geen noemenswaardige knelpunten geweest en ook niet meer te verwachten’

Met de opening in juni 2004 van het eerste Juridisch Loket in Breda hadden de loketten al een gezicht gekregen. Maar nu in 2005 alle dertig vestigingen voorzien zijn van een adres en telefoonnummer, is de metamorfose van het stelsel compleet. Peter van den Biggelaar, directeur van de Raad in Den Bosch en binnen de raden portefeuillehouder Stelselwijziging, is tevreden over het proces. ‘De grote lijn ligt er. De mede­werkers van de vroegere Bureaus Rechtshulp hebben een plek gekregen en ook de transitie naar zelfstandige advocaten­kantoren is goed verlopen. De burgers weten ons te vinden en zijn goed te spreken over de dienstverlening. Al met al zijn er geen noemenswaardige knelpunten geweest en ook niet meer te verwachten.’ Merlijn van den Wittenboer, projectleider van de centrale project organisatie vult aan: ‘Natuurlijk was er in het begin weerstand tegen de stelselwijziging. Zeker vanuit de organisaties. Logisch als je bedenkt dat veel medewerkers lang bij de Bureaus Rechtshulp hebben gewerkt, dat bijvoorbeeld functies verdwenen en ze opnieuw moesten solliciteren. Dat is niet zomaar iets. We hebben er met elkaar uitgebreid over gesproken. Gecommuniceerd op alle niveaus. En dat heeft z’n vruchten afgeworpen. De meest fervente tegenstanders zijn inmiddels overtuigd voorstander en zien de voordelen van deze structuur. Het idee om een scheiding aan te brengen tussen de publieke en private functies, is verwezenlijkt. Het proces is transparant geweest, om dat modewoord maar eens te gebruiken. Als we terugblikken, zien we dat de raden de omslag goed hebben opgepikt. Er is bij mijn weten geen vakgebied dat zo snel een zo grote verandering zo soepel heeft doorlopen. Daar kunnen we met z’n allen trots op zijn.’

Nieuwe jas De Juridisch Loketten zijn opgezet met het idee een publieke organisatie te vormen waar burgers direct en gratis kunnen

Verwijsarrangementen Eén van de doelen van de stelselherziening is om de verwijzing van cliënten vanuit het Juridisch Loket naar de advocatuur goed te regelen. In 2005 hebben de raden hiertoe met advocaten verwijsarrangementen afgesloten. Onderstaand het aantal verwijsarrangementen per 31 december 2005. Ressort Den Bosch Breda Den Bosch Tilburg Eindhoven Maastricht Roermond

‘de juridisch loketten zijn een nieuwe jas die nog even moet wennen’

Merlijn van den Wittenboer

advocaten 124 77 94 106 151 77

kantoren 47 29 23 26 51 24

Ressort Den Haag Rotterdam Den Haag/Leiden Dordrecht Zeeland

329 388 60 75

140 165 24 31

Ressort Amsterdam Utrecht/Amersfoort Alkmaar Haarlem/Zaanstad Amsterdam

389 116 155 620

114 39 65 265

Ressort Leeuwarden Leeuwarden Groningen Assen

123 95 46

37 47 25

Ressort Arnhem Arnhem Zutphen Zwolle Almelo

176 99 142 90

71 39 57 35

Vanaf 1 januari 2006 kunnen advocaten met wie een arrangement is afgesloten ook buiten het Juridisch Loket om een Lichte Advies Toevoeging aanvragen.

aankloppen met hun juridische vragen. Een spreekuur bijvoorbeeld speelt in op deze wens. Het verstrekken van informatie en advies is een functie van het loket. Daarnaast vervult het loket een intermediaire rol en verwijst ze door naar andere instanties. In directe relatie met deze stelselwijziging, zijn zogenoemde verwijsarrangementen ingevoerd. ‘Dat zijn afspraken die wij maken met rechtsbijstandverleners over onder meer de beschikbaarheid en het rechtsgebied waarin zij werken’, legt Peter van den Biggelaar uit. ‘Een systeem waarmee we onder andere de kwaliteit bewaken. De loketmedewerker kan op deze manier efficiënt doorverwijzen en in een aantal regio’s zelfs direct een afspraak maken. Boter bij de vis voor de rechts­bijstandzoeker. Het loket kan hiermee voldoen aan zijn doorverwijsfunctie. We hebben inmiddels afspraken met 3600 rechtsbijstandverleners door het hele land. Een aantal en spreiding waarmee we ruim kunnen voldoen aan de vraag.’

Merlijn van den Wittenboer vat de ontwikkeling in 2005 als volgt samen: ‘De Juridisch Loketten zijn een nieuwe jas die nog even moet wennen. We zullen het komende jaar nog bezig zijn met het verbeteren van diverse zaken. Dat zijn details. Kinderziekten horen er bij. Daarnaast gaat in 2006 een voorlichtingscampagne van start die nog duidelijker maakt dat het Juridisch Loket de plek is waar burgers moeten zijn als ze een juridisch probleem hebben. Het is een nieuw pad dat de toegang tot recht waarborgt. Dat blijven we verbeteren en onderhouden.’

‘boter bij de vis voor de rechtsbijstandszoeker’

13

14

Draai gevonden ‘Op 11 april 2005 werd ons Juridisch Loket geopend. De overgang daar naar toe, vanuit het oude Bureau Rechtshulp, is soepel verlopen. Dat is mede te danken aan de prima ondersteuning die de Raad voor Rechtsbijstand bood. Een daarvoor aangestelde projectmanager nam ons veel werk uit handen. Inmiddels hebben we onze draai gevonden in een prachtig nieuw pand. Wel heeft het een tijdje geduurd voordat de mensen ons wisten te vinden. In het begin kwam maar de helft van het gebruikelijke aantal mensen bij ons aan het nieuwe loket. Het ‘oude’ Bureau Rechtshulp zat bij de mensen goed in het hoofd. Daarom hebben we veel werk gemaakt van voorlichting over het loket. We moeten naar de situatie toe dat mensen die wakker liggen van een probleem direct denken: Ik moet naar het Juridisch Loket.’ (Henriëtte Reinstra, vestigingsmanager van het Juridisch Loket in Leeuwarden)

Mediation

3

Hoofdstuk 3

15

Mijlpaal voor mediation

,,

Een niet te missen nieuwe weg in de delta van rechtsbijstand. Dat is het beeld dat blijft hangen na het gesprek over mediation met Madeleine Leers. ‘In het afgelopen jaar hebben we belangrijke stappen voorwaarts gezet en een belangrijke mijlpaal bereikt.’

Madeleine Leers

16

‘onderwerp moet af van softe imago’

Madeleine Leers is manager beheer bij de Raad Den Bosch en heeft de ontwikkelingen op het gebied van mediation vanuit de Raden voor Rechtsbijstand gecoördineerd: ‘Vanuit verschillende projecten is ervaring opgedaan met het oplossen van conflicten via een neutrale conflictbemiddelaar, oftewel mediation. Die ontwikkelingen waren positief en hebben geleid tot de huidige stand van zaken. Mediation heeft een duidelijke plek binnen het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand gekregen. Tot april 2005 konden de raden het nog niet structureel aanbieden. Nu is het ingebed in het reguliere aanbod. Vooralsnog lijkt het aanbod aan te sluiten op de vraag. ‘De mediators die deelnemen, zijn gecertificeerd en dienen aan specifieke inschrijvingsvoorwaarden te voldoen Hiermee wordt de kwaliteit van de mediators gewaarborgd. Er zijn drie manieren waarop rechtsbijstandzoekers bij mediators terechtkomen: Rechtzoekenden kunnen zich rechtstreeks wenden tot mediators, er is verwijzing mogelijk door de rechterlijke macht of het Juridisch Loket kan mensen wijzen op de mogelijkheden tot mediation. In 2005 zijn er 134 succesvolle verwijzingen door het Juridisch Loket gedaan. De teller voor het aantal gestarte pogingen om mediation tot stand te brengen stond eind december op 783. ‘We kunnen tevreden zijn over de resultaten. Een andere factor die nog van invloed zal zijn, is de uitbreiding van het aantal loketten dat, zoals wij dat noemen, mediation-operationeel wordt. Eind 2005 waren er bij twintig Juridisch Loketten speciale mediation-functionarissen actief. In 2006 zullen alle loketten zo iemand in huis hebben.’ Het aantal mediations ‘uit de markt’ (partijen gaan rechtstreeks naar een mediator, zonder verwijzing door het Juridisch Loket of de rechterlijke macht) blijft nog relatief achter.

Bespaard ‘Ik ben gespecialiseerd in echtscheidingsbemiddeling, met name bij de omgangsregeling voor kinderen. Regelmatig krijg ik cliënten die zijn doorverwezen door het Juridisch Loket. Mensen die daar in veel gevallen kwamen omdat ze hun conflict voor de rechter wilden uitvechten. Totdat ze gewezen werden op mediation. Fijn dat het daardoor geen ‘vechtscheiding’ hoeft te worden. De kans op een prettig contact op de lange termijn is zo een stuk groter. Vooral voor kinderen is dat heel belangrijk. Op het Juridisch Loket wordt ingeschat of een kwestie geschikt is om met behulp van een mediator op te lossen. Ik vind dat dit goed gebeurt. Ik krijg zelden mensen in mijn praktijk waarbij ik denk dat mediation niet werkt. Alleen op de betaling heb ik een aanmerking. De Raad voor Rechtsbijstand vergoedt maximaal acht uur mediation. Dat is vaak te kort om een zaak tot een goed einde te brengen. Mijn suggestie is om het aantal uren naar boven bij te stellen. Meer uren vanuit de raden betekent meer ruimte voor ‘ons’ om zaken tot een ‘goed’ einde te brengen. Een goede, in harmonie bereikte omgangsregeling kan de kinderbescherming een hoop tijd besparen.’ (Eef van Creij, mediator)

17

Imago De klank die mediation heeft, lijkt nog een vreemde in de wereld van rechtsbijstand. Madeleine Leers beaamt dat. ‘Het moet vanzelfsprekender worden om bij een conflict niet direct naar de advocaat of rechter te stappen. Om als burger zelf verantwoordelijkheid te nemen en naar oplossingen te zoeken. Het is een omslag in denken die past bij de huidige tijd. Het onderwerp staat niet voor niets in de politieke belangstelling. Mediators zelf moeten ook harder aan de weg timmeren. Mediation moet af van het softe imago. Daarvoor is het nodig dat mediators zich actiever op de markt begeven. Zich laten zien en acquisitie plegen.’

Genen

‘dit jonge eendje zou tot een mooie zwaan moeten uitgroeien’

18

Dat er nog volop werk aan de winkel is, lijkt onnodig te zeggen na een klein jaar van implementatie. ‘Alhoewel het onderwerp al jaren op de agenda staat, is in 2005 pas de definitieve stap gezet. Nu moet mediation nog in de genen van een een ieder zitten. Niet alleen bij de rechtzoekenden, maar vooral ook in de organisaties zelf. Ook bij de Raden voor Rechtsbijstand. De medewerkers zien mediation nog als een vreemde eend in de bijt van de toevoegpraktijk. Dit jonge eendje zou tot een mooie zwaan moeten uitgroeien’, besluit Madeleine Leers.

Mediators

Op 1 april 2005 zijn de nieuwe inschrijvingsvoorwaarden voor mediators in werking getreden. Alle bij het Nederlands Mediation Instituut gecertificeerde mediators werden door de raden en de gerechten uitgenodigd om zich via de Toetsingscommissie Mediation in te schrijven bij de raad van het ressort waarin zij kantoor houden. Onderstaand het aantal mediators per hofressort. Ressort Leeuwarden Arnhem Amsterdam Den Haag Den Bosch

Aantal mediators 38 99 170 39 170

4

Hoofdstuk 4

Asielrechtsbijstand

19

Nieuwe wegen Asielrechtsbijstand ontwikkeld

,,

Voor de portefeuille Asielrechtsbijstand was 2005 een goed ontwikkeljaar. Met een leidraad en onderzoek naar de eigen werkwijze als resultaat. En een nieuwe directeur die zijn takenpakket aan een frisse, kritische blik onderwierp. ‘Duidelijke kwaliteitnormen zijn noodzakelijk in dit gecompliceerde rechtsgebied, met een kwetsbare groep mensen, een ‘krimpende markt’ en een kritische buitenwacht’, aldus portefeuillehouder Jan Wijkstra.

moeten voldoende professionele advocaten beschikbaar zijn.’ Asielrechtsbijstand heeft een aantal stappen gezet om de kloof tussen vraag en aanbod te overbruggen. Advocaten konden zich op kosten van de raad naar andere rechtsgebieden als familie- en arbeidsrecht laten omscholen. ‘Daarnaast hebben we in de Aanmeldcentra de werkroosters aangepast. Van belang is natuurlijk dat het voor een advocaat lonend moet zijn om zijn professie te onderhouden. We doen ons uiterste best de betere advocaten op deze markt te houden. Zodat de kwaliteit gewaarborgd blijft.’

Stichtingen gebundeld

Jan Wijkstra

Enthousiast blikken directeur Jan Wijkstra en beleidsmedewerker Edwin Borghs terug op 2005. ‘Een belangrijke stap vooruit is de leidraad die in de loop van 2004 en 2005 is ontwikkeld. Deze zorgt voor een duidelijk protocol waaraan asieladvocaten kunnen worden getoetst. Ook is afgelopen jaar een start gemaakt met verschillende onderzoeken naar onze manier van werken. Dat is hard nodig om een stap vooruit te kunnen zetten’, zegt Jan Wijkstra. Hij legt uit: ‘Om nieuwe wegen in de delta te bevaren, moeten we de hoofdstromen verbeteren en zicht krijgen op kleine vertakkingen. Werken aan een transparante, meetbare en objectieve asielrechtsbijstand. We moeten nog een aantal flinke stappen zetten, maar de aanzet is gegeven in 2005.’

20

Grillige markt

‘De rechtshulp aan asielzoekers is een grillige markt’

‘De rechtshulp aan asielzoekers is een grillige markt’, vertelt directeur Wijkstra. ‘De afgelopen jaren is het aantal asiel­ zoekers in ons land drastisch gedaald. Tot een paar jaar geleden kwamen er jaarlijks 40.000 asielzoekers ons land binnen. In 2005 waren het er minder dan 10.000. ‘Niemand kan het asielverloop voorspellen. We hebben de indruk dat het laagste punt is bereikt en het aantal asielzoekers weer aantrekt. In het geval van sterke stijging in de toekomst,

In 2005 is de fusie van de drie Stichtingen Rechtsbijstand Asiel (SRA) gerealiseerd. De Stichting is door de scheefgroei tussen vraag en aanbod aanzienlijk gekrompen. ‘De SRA heeft in 2005 haar nut bewezen in de organisatie van de rechtsbijstand en is door alle betrokken partijen, van de Nederlandse Orde van Advocaten tot de Immigratie- en Naturalisatiedienst, in die rol geprezen’, vertelt Edwin Borghs. ‘De SRA heeft belangrijke logistieke en administratieve taken, waaronder het bewaken en doorgeven van dossiers, het regelen van tolken en inwinnen van informatie om uitspraken van de IND te toetsen. De IND heeft vaak een voorsprong als het gaat om informatie, en de SRA doet er alles aan om die achterstand in te halen. Equality of Arms is het streven: gelijke middelen voor beide procespartijen.’ De Stichting Rechtsbijstand Asiel heeft naast haar taak als organisator ook een juridische taak. Ze heeft zelf juristen in dienst die asielrechtsbijstand verlenen. In het verleden heeft de SRA bewezen snel te kunnen meegroeien met de stijgende vraag. Maar juist in deze tijden van krapte rijst de vraag of de SRA als rechtsbijstandvoorziening nog wel nodig is. In 2006 staat een evaluatie op de rol. Jan Wijkstra: ‘Net als in de evaluatie van 2003, wordt de rechtsbijstandtaak van de SRA gewogen op kosten, flexibiliteit, continuïteit en kwaliteit. Waarschijnlijk liggen de accenten nu anders dan in 2003. Daarom overwegen we sterk om publiek en privaat niet langer binnen deze stichting te verenigen en de rechtsbijstand helemaal terug te brengen naar de markt. Hier zullen we in 2006 voorstellen over doen aan de Minister van Justitie.’

‘HET is goed om te kijken of je wel de resultaten behaalt die je beoogt’

Edwin Borghs

Herhaalde asielaanvragen In 2005 trok het grote aantal herhaalde asielaanvragen sterk de aandacht. In politiek Den Haag rees de vraag of zulke herhaalde aanvragen wel gegrond zijn. Is er nieuwe informatie boven tafel gekomen die een andere beslissing mogelijk kan maken? Als dat niet het geval is, of als informatie al eerder had kunnen worden voorgelegd, vervalt sinds 2004 het recht op gesubsidieerde rechtsbijstand. De Raden voor Rechtsbijstand hielden de zaak in overleg met een werkgroep van alle ketenpartners in 2005 tegen het licht. De raad constateerde uit het feitenonderzoek dat het percentage herhaalde aan-vragen waarbij alsnog asiel wordt verleend behoorlijk hoog is. ‘Dat kan bijvoorbeeld komen doordat nieuwe documenten voorhanden zijn, die gedurende de vorige procedure niet tijdig uit het buitenland konden worden gehaald’, legt Edwin Borghs uit. Het onderzoek richtte zich op het toevoegbeleid van de raden; hoe zij met een herhaalde aanvraag om gaan. Jan Wijkstra: ‘Uit het onderzoek bleek dat de Raden voor Rechtsbijstand hun werk, binnen de beschikbare mogelijkheden, naar behoren doen. Wel zullen we om onze werkwijze te optimaliseren onze werkprocessen aanscherpen.’

norm nodig, en die is er sinds kort. Er is de afgelopen twee jaar een leidraad ontwikkeld voor iedereen die te maken heeft met rechtsbijstand aan asielzoekers. Met minimumnormen en best practices, maar ook voorbeeldvragen en tips over zaken als het werken met tolken. ‘Het is uniek’, verzekert Edwin Borghs. ‘Geen enkel ander rechtsgebied heeft zo’n uitgebreide leidraad.’ Het succes valt en staat natuurlijk bij een goede naleving van het protocol door de advocaten. Daarnaar is onderzoek nodig. ‘We hebben veel vertrouwen in de meeste advocaten’, vertelt Borghs, ‘maar nu hebben we een middel om hun werk te laten controleren en de kwaliteit te bewaken.’

FOCUS

Unieke leidraad

Steun

Meer onderzoek en inzicht krijgen in de eigen werkzaamheden luidt het devies van Jan Wijkstra. Het is wat beleidsmedewerker Edwin Borghs betreft van harte welkom. ‘Het is goed om te kijken of je wel de resultaten behaalt, die je beoogt. Of jouw werkwijze wel de beste is en of je de gemaakte kosten kunt verantwoorden.’ Jan Wijkstra: ‘Ik wil dat het vanzelfsprekend gaat worden om alle procesonderdelen tegen het licht te houden. We zijn een zelfstandige organisatie, maar we moeten wel overheidsbeleid uitvoeren. Daarom moet je transparant zijn.’ Wijkstra ziet het als zijn taak om zorgvuldig over de kwaliteit van de geboden gesubsidieerde rechtshulp te waken. Daarvoor is een duidelijke

‘Met de Raden voor Rechtsbijstand heb ik altijd uiterst plezierig contact. Vanuit de Commissie Rechtsbijstand Asielzoekers doen wij veel voorstellen voor kwaliteitsverbetering, en die worden goed opgepikt. Zo kwam de raad ook met het idee om een kwaliteitsrichtlijn voor asieladvocaten op te stellen. Ik ben tevreden over het resultaat – ik werkte er dan ook zelf aan mee – en de reacties zijn positief. Als het om kwaliteitsbewaking gaat, speelt de asieladvocatuur een voortrekkersrol. Dat is logisch, omdat op dit gebied geen marktwerking bestaat. In asielzoekerscentra kunnen cliënten en advocaten elkaar niet uitzoeken. Asielzoekers kunnen bovendien nauwelijks beoordelen of ze bij een advocaat in goede handen zijn. Daarom is het zo belangrijk dat er goed toezicht is. En ik denk dat andere takken van rechtshulp daar een voorbeeld aan kunnen nemen.’ (Frits Koers, lid van de Commissie Rechtsbijstand Asielzoekers)

21

Oogsten in 2006 Het bewaken van de kwaliteit in 2006 zal evenals onderzoek een belangrijke rol spelen. Zo staat een betere kwaliteit in de ‘Tijdelijke Noodvoorziening Vreemdelingen op de agenda. De Raden voor Rechtsbijstand willen deze fase, waarin de asielprocedure nog niet gestart is, gaan benutten om vluchtelingen beter te informeren over het proces dat ze voor de boeg hebben. Meer voorlichtingsmateriaal zoals meertalige folders of dvd’s, waarin uitgelegd wordt waarom asielzoekers verschillende hulpverleners te zien krijgen en waarom onze staat hun rechtsbijstand betaalt. Die informatie moet mensen op hun gemak stellen. ‘Er is kortom nog veel te doen. Gelukkig kunnen we oogsten van de vruchtbare grond in de delta. Zeker gezien de goede zaaitijd in 2004 en 2005. Het lijdt dan ook geen twijfel dat die projecten tot volle wasdom komen. De vrucht van die arbeid: een nog betere rechtshulp voor asielzoekers in ons land’, besluit Jan Wijkstra.

22

‘We kunnen oogsten van de vruchtbare grond in de delta’

VIValt

5

Hoofdstuk 5

23

Startschot VIValt heeft geklonken

,,

‘we zijn uit de startblokken’

24

‘Met de wijziging van de Wet op de rechtsbijstand eind december 2005 is er een punt gezet achter de voorbereidingen van het ALTernatief voor de Verklaring omtrent Inkomen en Vermogen. En heeft het officiële startschot voor het echte werk geklonken.’ Dat zegt Toine Segers, projectleider VIValt.

Op de drempel van 2006 is de wijziging van het inkomens- en vermogensbegrip in de Wet op de rechtsbijstand aangenomen. Daarmee staat de deur voor VIValt wagenwijd open. ‘We zijn uit de startblokken. Bijna vier jaar hebben we aan het systeem gewerkt’, vertelt Toine Segers. ‘Een hele tijd. Maar dat was nodig om de veranderingen goed af te stemmen. En de wisselwerking tussen de verschillende partijen, zoals het Ministerie van Justitie, de Belastingdienst en de gemeenten soepel te laten verlopen. Er is veel overleg nodig geweest omdat we met VIValt een andere keten vormen. Elke schakel heeft een belangrijke functie. Dat vereist zorgvuldigheid. En veel praten.’ Het wetsontwerp dat ten grondslag ligt aan de nieuwe werkwijze dateert van maart 2002. ‘Het idee achter VIValt is dat het aanvragen van een toevoeging administratief eenvoudiger moet kunnen. De handmatige check is bijvoorbeeld vervangen door een elektronische. Daarnaast wordt het recht op rechtsbijstand afhankelijk van het fiscaal inkomen en vermogen. Zoals alle andere inkomensafhankelijke voorzieningen. Denk bijvoorbeeld aan de regelingen voor kinderopvang, studie, zorg en huursubsidie. Op basis van naam en sofinummer worden de gegevens van de burger gecheckt. Zo zal het ook gaan bij rechtsbijstand. Die werkwijze zorgt voor minder administratieve lasten. Al is het alleen al omdat de burger niet meer langs de gemeente hoeft om een verklaring omtrent Inkomen en Vermogen te halen.’

Toine Segers

Toekomstmuziek VIValt is niet alleen opgezet om het eenvoudiger voor de burger te maken, maar ook om de rechtsbijstandverleners tegemoet te komen. Toine Segers: ‘Direct na een gesprek met de rechtzoekende kan een advocaat met de persoonsgegevens en een sofi-nummer in de hand, de toevoeging aanvragen. Er hoeven geen andere bewijsstukken meer verzameld te worden, zoals loonstroken.’ De advocaat dient een verzoek in en de Raden voor Rechtsbijstand controleren de persoons­ gegevens bij de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) of de Basisvoorziening Vreemdelingen (BVV). Mede afhankelijk van de doorlooptijden bij een gemeente en de belastingdienst, zal de afhandelingstermijn van een toevoegingsaanvraag ongeveer vijf tot acht dagen duren. Dat is niet opvallend sneller dan de gemiddelde huidige doorlooptijd. ‘Nee,’ beaamt de project­ leider. ‘We zijn onderdeel van een keten en de aanvraag moet nu eenmaal langs andere schakels. Daar is een zekere tijd mee gemoeid. Dat kan niet anders. Iedere organisatie heeft z’n procedures. Het meest ideale plaatje zou zijn als een burger bij het Juridisch Loket een aanvraag doet en wij direct de gegevens zouden kunnen checken bij de gemeenten en Belastingdienst. Zover zijn we nog niet. Dat is toekomst­ muziek.’

Uit handen ‘Het idee achter de wet VIValt is goed, maar de uitvoering kent knelpunten. Uit de brochure, die overigens heel helder was, kreeg ik de indruk dat de financiële toetsing binnen een à twee weken zou worden afgehandeld. Toch duurde dat in het begin meer dan een maand. Mijzelf neemt VIValt niet veel werk uit handen. Wij zijn een sociaal advocatenkantoor, goed ingesteld op gesubsidieerde rechtsbijstand. Ik kan me echter voorstellen dat VIValt het werk voor andere advocaten wel vergemakkelijkt. Ik heb de indruk dat in de nieuwe regeling meer mensen voor gesubsidieerde rechtsbijstand in aanmerking komen dan voorheen. Dat vind ik niet terecht. Ik ben voor gesubsidieerde rechtsbijstand, maar alleen voor die mensen die het echt nodig hebben. Dit punt verdient naar mijn idee meer aandacht.’ (Hanneke Berbée-Van Koningsbruggen, advocaat)

25

‘Op 1 april 2006 is VIValt in werking getreden. De kinderziekten zullen in de loop van 2006 uit het systeem worden gehaald.’

Verbetering ‘VIValt is een verbetering omdat de verificatie van gegevens op één centraal punt plaatsvindt. De raden worden zelf verantwoordelijk voor de controle van de persoonsgegevens van de rechtzoekenden bij de Gemeentelijke Basisadministratie of de Basisvoorziening Vreemdelingen. Hoe groot de winst wordt door de invoering van VIValt voor de raden is mede afhankelijk van het aantal peiljaarverleggingen dat wordt aangevraagd. Deze aanvraag voor vermindering van draagkracht, is nog niet verwerkt in onze prognoses.’ (Piet Huisman, directeur van de Raad voor Rechtsbijstand Leeuwarden)

26

6

Hoofdstuk 6

Wet schuldsanering natuurlijke personen

27

Wet schuldsanering natuurlijke personen voedt discussie

,,

28

Han von den Hoff

Al tijdens de totstandkoming van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp), die in1998 werd aangenomen, hielden de Raden voor Rechtsbijstand zich met deze wet bezig. Inmiddels vervult het Bureau Wsnp, dat in de Raad te Den Bosch is gevestigd, de functie van regisseur bij de uitvoering van de wet en werkt het mee aan de vervolmaking van het systeem. Manager Wsnp Han von den Hoff vertelt met welke ontwikkelingen het Bureau Wsnp zich het afgelopen jaar bezighield.

‘De uitvoering van de wet zelf is het afgelopen jaar nog wat verder uitgewerkt en geüniformeerd, vertelt hij. ‘Samen met de rechterlijke macht hebben we strengere richtlijnen opgesteld, bijvoorbeeld voor het al dan niet toelaten van een schuldenaar tot de Wsnp en hoe schuldenaren gehouden moeten worden aan hun sollicitatieplicht.’ Maar eigenlijk moet het Bureau vooral de uitvoering van de wet mogelijk maken. Door te zorgen dat er voldoende bewindvoerders zijn, die gedurende drie jaar erop toezien dat schuldenaars zich houden aan de regels van de Wsnp. Het Bureau Wsnp organiseert de voorlichting over de schuldsanering, bepaalt welke organisaties en medewerkers deel kunnen nemen aan de bewindvoering en is voor de verplichte basisopleiding verantwoordelijk. En sinds 2005 toetst het aspirant bewindvoerders op geschiktheid voordat deze tot de opleiding worden toegelaten. ‘We merkten dat het verloop onder bewindvoerders vrij groot was. Mensen bleken vaak met verkeerde verwachtingen aan het werk te beginnen en dan al snel teleurgesteld te raken. Daarom kijken we nu van te voren of mensen uit het juiste hout zijn gesneden voor dit vak. Zaken als financieel inzicht, vasthoudendheid en kritisch vermogen komen daarbij aan de orde.’

‘we hebben de indruk dat de meeste kantoren Goed werk leveren’

Meer kwaliteitscontrole Tegelijkertijd heeft de afdeling Wsnp haar verantwoordelijkheid opgerekt tot voorbij de poort. ‘Vroeger selecteerden we wel streng op nieuwe bewindvoerders, maar daarna was er weinig toezicht. Ook omdat in zo’n nieuwe beroepspraktijk nog niet duidelijk is waar je op moet controleren. Zeven jaar verder is die duidelijkheid er wel. Voor de organisaties waar bewindvoerders deel van uitmaken, is met inbreng van de praktijk een kwaliteitsstandaard ontwikkeld. Deze beschrijft tamelijk formele zaken als de administratieve organisatie, onafhankelijkheid en bereikbaarheid. Ook is een maximum gesteld aan het aantal zaken dat een bewindvoerder mag aannemen, zodat hij of zij voor elke zaak voldoende aandacht heeft. Vorig jaar zijn auditors gaan controleren hoe de standaard wordt nageleefd. ‘De resultaten zijn positief. We hebben de indruk dat de meeste kantoren goed werk leveren. Er zullen vast wel bewindvoerders blijven die hun werk niet altijd goed doen. Maar de paniekverhalen die het afgelopen jaar via de media gespuid zijn, zijn absoluut onterecht. Door een uitzending van NOVA is de naam van een kantoor heel erg geschaad, terwijl na toetsing bleek dat het kantoor prima functioneert. Heel vervelend.’ Om de bewindvoerders zelf bij het beleid te betrekken, werd in 2005 een klankbordgroep in het leven geroepen. Drie á vier keer per jaar komt deze samen, om haar mening te geven over zaken als het kwaliteitsbeleid. ‘Dat is heel nuttig, want natuurlijk kennen wij hier op het

bureau niet alle details uit de dagelijkse praktijk van de bewindvoerder. Wat voor consequenties een bepaalde verandering voor hun werk zal hebben, kunnen zij ons het beste vertellen. We nemen hun mening dus echt serieus.’

Aantal saneringen neemt toe Ontwikkelingen binnen de Wsnp worden met ingang van 2005 nauwlettend gevolgd in een jaarlijkse Monitor. Deze wordt in opdracht van het ministerie van Justitie opgesteld door onderzoeksinstituut IVA. ‘Er is bijvoorbeeld gekeken naar het inkomen van de mensen die aan schuldsanering beginnen en naar het aantal zaken dat tot een goed einde werd gebracht. De eerste Monitor was een zogenaamde ‘nulmeting’. Als die metingen vaker gedaan gaan worden, kunnen we de diepte in gaan. Trends waarnemen, zien wat het effect van beleidsveranderingen is. ’De Wsnp wordt steeds verder vervolmaakt. Maar’, waarschuwt Han von den Hoff, ‘dat betekent niet dat de wet ook steeds vaker moet worden toegepast. De Wsnp is bedoeld als een uiterst redmiddel. Als schuldhulpverlening niet meer helpt, als met schuldeisers geen regeling meer kan worden getroffen, dán worden de schulden via de Wsnp gesaneerd. Voor de schuldenaar is dat helemaal geen pretje. Toch zie je dat het aantal saneringen blijft stijgen, terwijl het aantal cliënten van de schuldhulpverlening snel afneemt. In 2005 zijn 15.000 mensen in de schuldsanering gekomen. Zo’n hoog aantal had niemand voor ogen toen de wet gemaakt werd.’ Hij maakt zich zorgen over de ontwikkeling. ‘De Bossche Raad doet zijn best om het probleem op de agenda te krijgen in politiek Den Haag en bij de gemeentes. ‘Het is voor gemeentes op dit moment te aanlokkelijk om de schuldenproblematiek door te schuiven naar de Wsnp. Zij dragen immers de financiële lasten voor de gemeentelijke schuldhulpverlening. Wij zelf kunnen er weinig aan doen behalve de discussie hierover voeden. Daarom hebben we in oktober 2005 een blauwdruk opgesteld voor een alternatieve aanpak. Tijdens een symposium ter gelegenheid van het afscheid van onze voorzitter en penningmeester is dit concept gepresenteerd. Maar eens kijken wat dat teweegbrengt.’

Onderschatten ‘Ik ben bewindvoerder sinds november 2005. Toen ik met de opleiding begon, heb ik geen toelatingstoets gedaan. Die is daarna ingevoerd. Ik vind het goed dat er op die manier gekeken wordt of mensen geschikt zijn. Veel mensen onderschatten dit beroep namelijk. Ze denken dat het een kwestie is van het toepassen van regels. In praktijk gaat juist in het oplossen van onverwachtse problemen veel tijd zitten. Als ik iets wil weten, bijvoorbeeld over een nieuwe regel, vind ik de informatie meestal op de website van het Bureau Wsnp. Maar het kan toegankelijker. Als bewindvoerder krijg je veel kritiek van cliënten te verduren. Ze willen het liefst dat je continu voor ze klaar staat, maar dat kan niet. Hun wens is wel begrijpelijk, omdat zij in een moeilijke situatie zitten. Daarom is het goed dat ons werk gecontroleerd wordt. Dat geeft mensen zekerheid dat ze in goede handen zijn.’ (Eldine de Snoo, bewindvoerder)

29

Kwaliteitsregister Tolken en Vertalers Wettelijk kader op komst

‘er ligt een uitgebreid projectplan klaar’

Han von den Hoff switcht in dit gesprek net zo makkelijk van onderwerp als hij in zijn dagelijks werk doet. Behalve voor het Bureau Wsnp is zijn afdeling namelijk ook verantwoordelijk voor het Kwaliteitsregister Tolken en Vertalers. De Raad voor Rechtsbijstand in Den Bosch beheert dit register sinds 2002. Het is kort gezegd een lijst van gecertificeerde tolken en vertalers. De verantwoordelijkheid over zo’n lijst kan zorgen met zich meebrengen, bleek in 2005. Han von den Hoff legt uit. ‘Als je een tolk nodig hebt, kun je wat rondvragen of in de Gouden Gids kijken, maar dan weet je niets over zo’n persoon. Niet of hij of zij een serieuze opleiding heeft genoten en niet hoe vaak hij of zij in het verleden heeft getolkt. Bovendien is het de vraag of je de twee mensen die in Nederland kunnen tolken voor bijvoorbeeld Mongools zo snel zult vinden. Ons register bevalt uitgebreide gegevens van alle tolken en vertalers die voldoen aan eisen op het gebied van opleiding, ervaring en integriteit.’

Digitaal te raadplegen

30

Rechters, de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) en de politie hebben toegang tot dit register. Tot voor kort kregen ze de bijgewerkte lijst vier keer per jaar per post toegestuurd. Sinds 2005 kunnen ze de meest recente gegevens zelf vinden op een afgeschermde internetsite. ‘Gebruikers krijgen van ons een wachtwoord waarmee ze op die site kunnen komen’, legt Von den Hoff uit. ‘We hebben de site in de loop van het jaar nog wat aangepast naar aanleiding van een enquête, en nu werkt het prima. In een later stadium zullen we ook een openbare versie maken, die bijvoorbeeld voor advocaten toegankelijk is. Want we zien graag dat ook zij zo veel mogelijk gebruik gaan maken van door ons gecertificeerde tolken en vertalers.’

Wachten op de wet Tot nu toe functioneert het register als hulpmiddel, zonder dat er enig wettelijk kader is. Het is dus mogelijk om een tolk in de arm te nemen die niet gecertificeerd is. Dit gaat, mede op verzoek van de Raden voor Rechtsbijstand, veranderen. Er ligt een wet klaar die politie, justitie en de IND verplicht om met

geregistreerde tolken en vertalers te werken. Ook stelt de wet strengere eisen aan die tolken en vertalers. ‘Het was in 2005 wachten tot de wet werd aangenomen. Het wetsvoorstel is in november 2004 ingediend en nog zijn niet alle vragen van de Tweede Kamer door het Ministerie van Justitie beantwoord. Elke keer als de bespreking geagendeerd staat, komt er iets tussen en wordt de kwestie weer uitgesteld. Het heeft duidelijk geen prioriteit. Ik heb net maar weer een brief gestuurd aan het Ministerie van Justitie en de Tweede Kamer met het verzoek er wat vaart achter te zetten.’ De situatie is frustrerend voor betrokken tolken en vertalers. Die willen weten waar ze aan toe zijn. ‘Veel van hen zijn bang om buiten de boot te vallen als de eisen strenger worden. We kunnen ze helaas nog geen uitsluitsel geven. Maar we zijn al wel voorbereidingen gaan treffen. Er ligt een uitgebreid projectplan klaar, zodat we als het moment daar is meteen aan de slag kunnen gaan om de veranderingen door te voeren. We staan in de startblokken.’

Kwaliteit en onderzoek

7

Hoofdstuk 7

31

Kwaliteit en onderzoek onder de loep

,,

’Het meest verrassende onderzoeksresultaat was dat gebleken is dat de helft van onze cliënten allochtoon is’, dit meldt Frans Ohm, portefeuillehouder van de werk­gebieden Kwaliteit en Onderzoek en directeur van de Raad Amsterdam. Met een goed gevoel kijkt hij terug op 2005. ‘Het afgelopen jaar bracht goede ideeën om mee voort te borduren op wat eerder in gang is gezet.’ Met Rutger Fortuin, projectmedewerker Vernieuwing en Lia Combrink, wetenschappelijk onderzoekster vat hij het jaar samen.

Lia Combrink

Frans Ohm

32

‘het kwaliteitsstelsel zit goed in elkaar’

De portefeuille Kwaliteit kende in 2005 goede resultaten. Rutger Fortuin: ‘Voor ons is kwaliteit het belang van de cliënt voorop houden. Goede rechtsbijstand verlenen, geen termijnen laten verlopen en financiën kunnen verantwoorden.’ In 2002 sloten de raden een convenant met de Nederlandse Orde van Advocaten over de ontwikkeling van een systeem om de kwaliteit te borgen. Sindsdien wordt door auditors bekeken of advocatenkantoren voldoen aan de hiervoor opgestelde kwaliteitsstandaard. In 2005 werd het tijd om te bekijken of dit systeem goed functioneerde. In het najaar is daarom begonnen met de zogenaamde ‘Metatoets’. Frans Ohm legt uit: ‘Experts van buiten de raden - professoren en zeer ervaren auditors - leggen het kwaliteitssysteem langs de lat. Controleren zogezegd de kwaliteit van onze kwaliteitscontrole. Ze kijken of de juiste criteria worden gesteld en hoe de auditors hun werk doen. Want ook al weten we er zelf het nodige van af, onze deskundigheid heeft zijn grenzen.’ Tijdens een voorlopige terugkoppeling van de Metatoets kregen de Orde en de raden een fikse pluim. Rutger Fortuin: ‘Het kwaliteitsstelsel zit goed in elkaar. En dat is leuk om te horen. Het is goed dat vreemde ogen kritisch bekijken of wat jij bedacht hebt, in de praktijk goed werkt.’

Zwakke plekken De Orde richtte de blik zelf ook naar binnen. De uitkomst is dat een kleine meerderheid van de advocaten vindt dat er meer

aan kwaliteit gedaan moet worden. Deze conclusie verheugt Frans Ohm. ‘Ik beschouw het als een positieve opbrengst van ons beleid. Advocaten waren eerder terughoudend om te investeren in kwaliteit. Het wordt tijd dat ook advocaten kunnen aantonen wat ze presteren. Als je een school kiest voor je kind, wil je toch ook zelf kunnen zien hoe die school presteert, houd ik ze altijd voor.’ Om kennisuitwisseling te stimuleren en verbeterpunten aan te kaarten, is intervisie in het leven geroepen. ‘In 2005 zijn onder leiding van het SKiR een aantal succesvolle pilots gedraaid. Zij hebben advocaten bij elkaar aan laten schuiven en naar elkaars werk laten kijken. Om zo zwakke plekken op te sporen en de professionaliteit te vergroten. Vanaf 2007 gaat elk advocatenkantoor kennis maken met intervisie’, aldus Rutger Fortuin.

Ingewikkelde geschillendelta In 2005 kwam het advies van de Raad Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO), getiteld ‘toegang tot recht’. Aan instanties is in Nederland geen gebrek, concludeerde die raad. Denk aan advocaten, geschillencommissies, mediators, de Ombudsman, het Juridisch Loket en de Consumentenbond. Maar tot welke instantie kan de burger zich met welk probleem wenden? ‘Het is in de geschillendelta moeilijk om de weg te vinden’, vindt ook Frans Ohm. ‘Je kunt de verkeerde aftakking nemen en zo een andere stroom binnenvaren. Uit het onderzoek blijkt dat

zoeken doen zij vaker dan autochtonen een beroep op de gesubsidieerde rechtsbijstand. Verder hebben allochtonen aanzienlijk minder vaak een rechtsbijstandverzekering.’ Effect op het aanbod van rechtsbijstand hoeft het nieuwe inzicht niet te hebben. Er is geen reden om specifieke aanpassingen te doen. ‘We hebben daarnaar gevraagd,’ vertelt Lia Combrink, ‘maar de geënquêteerden gaven aan dat het hen weinig uitmaakt welke afkomst hun rechtsbijstandverlener heeft.’

‘de helft van de van de gebruikers van rechtsbijstand is allochtoon’

Prijs en kwaliteit

Rutger Fortuin

mensen uiteindelijk altijd wel hulp krijgen. Maar het is de vraag of ze altijd met hun specifieke probleem bij de juiste instantie aankomen. Wij zien het als onze taak om de burger beter wegwijs te maken in deze geschillendelta en ontwikkelen daarvoor een instrument in samenwerking met de Universiteit van Tilburg.’

2005 was het jaar waarin de oude Bureaus Rechtshulp werden vervangen door het Juridisch Loket. Natuurlijk werd die omschakeling in de Monitor onder de loep genomen. Het goede nieuws is dat de gebruikers van het Juridisch Loket erg tevreden waren over de kwaliteit die daar geboden wordt. Het minder goede nieuws is dat nog niet iedereen het nieuwe loket kon vinden. Frans Ohm: ‘Door de omschakeling werd het afgelopen jaar minder hulp geboden door de loketten dan voorheen door de Bureaus Rechtshulp. Maar of mensen juridisch gezien in de kou hebben gestaan valt niet te zeggen. Het kan zijn dat mensen bijstand hebben gekregen van bijvoorbeeld sociaal raadslieden of het maatschappelijk werk.’ Rechtbijstand moet voor iedereen toegankelijk zijn, maar ook weer niet zo goedkoop dat mensen voor het minste of geringste een advocaat in de arm nemen. Zo luidt het uitgangspunt van beleid. In 2005 werden de eigen bijdragen voor rechtzoekenden met 35 procent verhoogd, zegt Lia Combrink. ‘De vraag naar rechtsbijstand is niet gedaald. En dat was toch wel opvallend. Er is slechts een kleine groep die het te duur vindt.’

Allochtone cliënten Sinds 2003 publiceren de Raden voor Rechtsbijstand jaarlijks de Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand. Dat gebeurt in opdracht van het Ministerie voor Justitie, dat op deze manier geïnformeerd wordt over de doeltreffendheid van het stelsel van rechtsbijstand. Het geeft beleidsmakers een handvat waarmee ze beslissingen kunnen nemen. De Monitor geeft aan of vraag en aanbod op elkaar aansluiten en hoe het is gesteld met de toegankelijkheid van het recht. Ook wordt gekeken naar de kwaliteit van de rechtshulp en inzicht geboden in trends. Wetenschappelijk onderzoeker Lia Combrink vist de drie belangrijkste krenten uit de pap. ‘Wat ons erg verraste, is dat de helft van de gebruikers van rechtsbijstand allochtoon is. Het aantal niet-westerse allochtonen onder de Nederlandse bevolking is immers niet meer dan tien procent.’ Frans Ohm: ‘Inkomen is een belangrijke factor. Daar komt bij dat allochtonen vaker juridische problemen hebben. Daarvoor vragen ze ook weer iets sneller rechtshulp dan andere Nederlanders, die het eerder in eigen kring oplossen. Als allochtonen rechtshulp

FOCUS Verbeteringen ‘Toen ik voor het eerst hoorde over het kwaliteitsbeleid van de Raden voor Rechtsbijstand, leek het me eerlijk gezegd nogal een bureaucratisch gebeuren. Maar al snel merkte ik dat het heel praktijkgericht is. Dat het systeem echt werkt. Nu werk ik zelf als auditor mee aan de uitvoering van het beleid. Kijk dus bij collega’s hoe zij met de kwaliteitsstandaard omgaan. Bijvoorbeeld of de vertrouwelijkheid van dossiers gegarandeerd is. En of de informatie aan cliënten helder is. Ik geef vaak tips, vanuit mijn eigen ervaring en uit waarneming bij collega’s. ‘Verhip’, is dan vaak de reactie, ‘zo moet dat dus’. Het komt niet vaak meer voor dat ik een advocaat nog moet overtuigen van de zin van dit soort verbeteringen. Dat het systeem werkt, weet ik ook vanuit mijn eigen advocatenpraktijk. Ook ik ga, voordat de auditor komt, even na of ik alles wel goed voor elkaar heb. Het houdt me alert.’ (Lieke Fontijn, advocaat en auditor)

33

Blik vooruit ‘Als je kijkt naar de toegankelijkheid, de prijs en de afstemming van vraag en aanbod, kun je zeggen dat ons stelsel voor rechtshulp goed in elkaar zit’, luidt de conclusie van Frans Ohm over 2005. Maar daarmee zijn de raden er wat hem betreft nog niet. ‘De kwaliteit van de geboden rechtshulp is nog niet voldoende transparant. Cliënten zijn over het algemeen wel tevreden over de inzet van hun advocaat, maar ze kunnen niet beoordelen hoe deze juridisch gezien de zaak heeft aangepakt. Daarom willen wij dat advocaten elkaar vaker gaan beoordelen via intervisie. Dat is één van de doelen die wij ons voor de komende tijd stellen.’

FOCUS Zorgvuldig

34

‘Met de begeleidingscommissie van de Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand bewaken we de kwaliteit van die monitor. Dat is heel gebruikelijk bij onderzoek, tenminste bij dat van het WODC. We kijken naar het formuleren van onderzoeksvragen, de gebruikte literatuur, het maken van berekeningen en het trekken van conclusies. Er is goed overleg met de onderzoekers. Ze opereren zelf heel zorgvuldig en verwerken onze suggesties goed, overigens zonder alles klakkeloos over te nemen. Het verwerken gaat vaak met goede discussie gepaard, waarin we altijd wel tot een oplossing komen. Mede dankzij de Monitor weten we nu veel meer over het functioneren van de gesubsidieerde rechtsbijstand dan vijf jaar geleden. Daar heeft het Ministerie van Justitie wat aan, maar de Raden voor Rechtsbijstand zelf ook.’ (Professor Bert Niemeijer, plv. directeur WODC, lid begeleidingscommissie van de Monitor)

Vernieuwing

8

Hoofdstuk 8

35

Werken aan de delta schept nieuwe kaders

,,

36

‘uit peiling bleek dat een meerderheid van de raden positief staat tegenover bestuurlijke centralisering’

De delta van rechtsbijstand is in 2005 in toenemende mate veranderd. Waren voor de buitenwacht de stelselwijziging en de invoering van VIValt de meest in het oog springende zaken, intern vormt het aanhalen van de banden tussen de raden een hoofdpunt op de agenda. Een centralere bedrijfsvoering en presentatie naar buiten hebben het afgelopen jaar de organisatie beziggehouden. Jan van Dijk, directeur van de Raad Den Haag en voorzitter van het directeurenoverleg bericht over de stromen die leiden naar een vernieuwende toekomst.

Samenwerking ‘Het begrip vernieuwing heeft het afgelopen jaar bij de raden in de schijnwerpers gestaan. Ingegeven door onder meer het project Delta G dat de zelfredzaamheid van burgers in de geschillendelta moet bevorderen. Een decor waartegen de vernieuwingen als mediation en het Juridisch Loket worden ontwikkeld. Met verschillende partijen hebben we de handen ineengeslagen om dit en andere projecten van de grond te krijgen. Het Ministerie van Justitie, de Belastingdienst, gemeentelijke organisaties, de Nederlandse Orde van Advocaten en Stichtingen Rechtsbijstand zijn partners waarmee we in 2005 regelmatig om de tafel hebben gezeten. Ook op het interne front heeft samenwerking een belangrijke stempel gedrukt. Op de Radenconferentie van begin 2005 kwam de vraag aan de orde ‘wat de bestuurlijke toekomst is van de Raden voor Rechtbijstand’. De bijeenkomst was bedoeld om meningen te horen en proactief te kunnen reageren op de ontwikkelingen. Uit een peiling bleek dat een meerderheid van de raden positief staat tegenover bestuurlijke centralisering. Hoe die centralisering er uit komt te zien, is onderwerp van verdere gesprekken binnen de raden. Vervolgoverleg heeft onder meer geleid tot het officieel aannemen van een missionstatement eind november. Dit officiële document brengt met zich mee dat de raden zich nadrukkelijker als een organisatie naar buiten toe presenteren en in gesprek zijn over bestuurlijke samenwerking.’

Jan van Dijk

GIO ‘De samenwerking tussen de raden is ook goed zichtbaar met de vorming van een gemeenschappelijke ICT-organisatie (GIO). In de Meerjarenvisie ICT uit 2003 hebben we hiervoor de eerste aanzetten gedaan. In 2005 zijn de laatste eindjes aan elkaar geknoopt. Onder andere met de aanstelling van een ICT-manager die vorm en inhoud aan het traject heeft gegeven. Het idee achter GIO is dat de raden gezamenlijk optrekken op het gebied van hun ICT-structuur en een digitale serviceketen neerleggen. Verminderen van administratieve lasten, elektronisch uitwisselen van gegevens en effectiever uitvoeren van processen zijn zaken die de raden willen verbeteren dan wel gaan ontwikkelen. Deze interne aanpassingen zullen ook naar buiten toe in de samenwerking met andere partijen en naar de burgers toe hun vruchten afwerpen. Zoals bij VIValt, de Juridisch Loketten en de Advocatendatabank (BAR) te merken is. Kern van de ontwikkelingen blijft de zorg van de raden om de toegang tot recht te blijven bewerkstelligen. Eén van de meest ingrijpende aanpassing op ICT-gebied binnen de raden, ligt in het vervolg van het Tractor-project. De naam hiervan is

VNIS en staat voor Voorbereiding Nieuw Informatie Systeem. Het project heeft vooralsnog een verkennend karakter. Tot deze stap is besloten op basis van de evaluatie uigevoerd in 2004. Nieuwbouw van het computersysteem zou te veel risico’s met zich meebrengen en daarom is in 2005 het besluit genomen om de huidige centrale bedrijfsapplicatie (GRAS) te renoveren. Instemming met het plan van aanpak is onder andere gekomen van het Ministerie van Justitie. In 2006 zal de aanbesteding plaatsvinden.’

Eén mond, één gezicht ‘Als uitvloeisel van de gesprekken over de toekomst van de raden is ook de Meerjarenbeleidsagenda opgesteld. Er zijn zeven dossiers benoemd. Deze dossiers hebben de volle aandacht van de raden en zullen de leidraad zijn in de beleidsvorming voor de komende twee à drie jaren. De portefeuilleverdeling is op zich ook al een stap richting intensievere samenwerking van de raden. Al blijven de afzonderlijke raden voorlopig nog te boek staan als zelfstandige bestuursorganen (ZBO’s). De bundeling van onderwerpen is ook bedoeld om met één mond te spreken en het creëren van één gezicht. In de contacten met het politieke veld maar ook met de Orde van Advocaten bijvoorbeeld zijn de raden van mening dat ze hun krachten moeten verdelen en daar waar nodig ook moeten bundelen. In 2005 is duidelijk geworden dat de externe gesprekspartners deze stap een logische vinden en dat sterkt de raden om door te gaan op de ingeslagen weg. Al met al denk ik dat samenwerking op vele terreinen ook in 2006 een leidraad zal vormen. Zowel intern als extern. De nieuwe wegen in de delta zullen voor de raden onherroepelijk een gezamenlijk karakter hebben en houden.’

Meerjarenbeleidsagenda - - - - - - - - -

Bestuurlijke samenwerking Project buitengerechtelijke geschilbeslechting Het Juridisch Loket Mediation Het aanbod van rechtbijstand De organisatie van de asielrechtsbijstand Het kwaliteitsbeleid Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand Optimalisering bedrijfsvoering en digitalisering

37

Positieve public relations

www.ikwiladvocaatworden.nl

Afgelopen jaar is de website www.ikwiladvocaatworden.nl gelanceerd. Een initiatief dat in het leven is geroepen in samenwerking met de Orde van Advocaten. Geïnteresseerden kunnen informatie vinden over het werk in de advocatuur. Ook hebben de raden samen met de Orde een onderzoek laten uitvoeren naar de voorkeuren en beelden van rechtenstudenten en beginnende advocaten bij hun beroepskeuze. De rapportage en conclusies uit het onderzoek zijn gepubliceerd op www.rvr.org. De keuze voor deze vorm van rechtsbijstand wordt veel sterker bepaald door de voorkeur voor persoonlijke contacten met cliënten dan door het leveren van een maatschappelijk bijdrage. Een ander pr-instrument is de inzet geweest van de raden voor een bijzondere leerstoel sociale rechtshulp. Ook deze leerstoel, die naar verwachting in de tweede helft van 2006 wordt ingesteld, zal de bekendheid van studenten met de rechtshulp aan particulieren én het stelsel voor de verlening van gesubsidieerde rechtshulp vergroten.

Specialist 38

‘Jarenlang bestond bij advocaten de wens om de administratieve last rond de gesubsidieerde rechtshulp te verminderen. We zijn dan ook erg blij dat nog op het nippertje van het jaar 2005 de wet VIValt door de Tweede Kamer is aangenomen. Deze maakt de draagkrachtmeting van cliënten een stuk makkelijker. Toch blijft er veel te doen. Nog steeds nemen veel advocaten geen toevoegingen aan omdat ze de administratieve lasten en het financiële risico te groot vinden. Maar we kunnen de advocatenkantoren die niet op gesubsidieerde rechtshulp zijn ingesteld niet missen. Het zijn vaak specialisten, en dus de besten op hun terrein. Iemand die een arbeidsconflict heeft en door zijn lage inkomen recht heeft op gesubsidieerde rechtshulp, verdient het om door een gespecialiseerde arbeidsrecht advocaat te worden bijgestaan. De Orde van Advocaten blijft dan ook overleg voeren met de Raden voor Rechtsbijstand om het systeem te verbeteren. Overleg dat mijn inziens altijd prettig verloopt.’ (Els Unger, Landelijk Deken Nederlandse Orde van Advocaten)

De raden

9

Hoofdstuk 9

39

De raden berichten

,,

In de lokale berichtgeving over het afgelopen jaar, presenteerden de vijf raden een evenwichtig beeld. Het motto is: het kan altijd beter. De lopende zaken zijn onder controle en op verschillende terreinen wordt krachtig uitgepakt. De krenten in de pap worden geserveerd.

Amsterdam Imago Vanuit de Raad Amsterdam wordt actief beleid gevoerd om het imago van de gesubsidieerde rechtsbijstand te ver­beteren en de aanwas van nieuwe rechtsbijstandverleners te stimuleren. Getroffen maatregelen hiervoor zijn onder andere het verlenen van subsidies aan advocatenkantoren die studentstages organiseren en het verbeteren van de voorschotmogelijkheden voor beginnende advocaten.

40

Arnhem Nieuwe koers Onder aanvoering van de in het begin van 2005 aangetreden directeur Jan Wijkstra is er bij de raad bijzondere aandacht uitgegaan naar een intensivering van relatiebeheer en kwaliteitszorg. Beide beleidsgebieden zijn vanuit de portefeuille van de directeur overgeheveld naar het primaire proces. Hierdoor worden problemen sneller gesignaleerd en adequater vertaald in het beleid voor het primair proces. Denk bijvoorbeeld aan signalen over het niet correct aanvragen van toevoegingen. Hierover is voorlichting gegeven aan advocaten. De resultaten van deze aanpak worden pas op termijn zichtbaar.

Toevoegen Er zijn belangrijke stappen gezet om de effectiviteit van het toevoegproces te vergroten. De verhuizing naar een nieuw pand geldt als eerste in dit traject omdat er door een slimme inrichting minder dan voorheen met de dossiers wordt gesleept. Ook de gestelde jaardoelen per afdeling moeten hun invloed laten gelden op de effectiviteit net als de beschrijving van de bedrijfsprocessen.

Den Bosch Keurmerk De raad heeft hardop gekozen voor rechtsbijstandverleners die in het stelsel willen participeren en hun steentje willen bijdragen. Ook in 2005 leverde dat geen problemen op. Aanbod is er voldoende, en de raad wil graag het beste van het beste. Dit komt erop neer dat zij zoekt naar rechtsbijstandverleners die hun werk goed en met plezier doen. Hoe beter gekwalificeerd, hoe liever de raad het heeft. Met de Stichting Viadicte, een stichting die zich inzet voor het bevorderen van toetsbare kwaliteit van juridische dienstverlening, en haar keurmerk gaat de raad verder aan de slag. Een rechtsbijstandverlener met keurmerk moet, daar waar aanbod voldoende is, voorgaan. Ook op de terreinen van mediation en de Wsnp streeft de raad eenzelfde beleid na. De eerste aanzetten zijn daartoe in 2005 gemaakt.

Kwaliteit In vervolg op de INK-audit heeft de raad initiatieven ontwikkeld. Zo is er een interne nieuwsbrief uitgegeven voor medewerkers van de raad. Hierin staat een autorisatieschema met daarin wie, waar moet zijn voor wat soort zaken. Ook wordt er drie tot vier keer per jaar algemene informatiebijeenkomsten georganiseerd waarin de actuele ontwikkelingen worden besproken. In 2005 is een start gemaakt met de herijking van het personeelsbeleid en het opleidingsplan. In 2006 zal dat worden uitgevoerd.

41

Den Haag BOPZ-piket Eind 2005 heeft de raad uitvoering gegeven aan het voornemen om de wachtlijsten voor deelname aan het BOPZ-piket op te heffen. Met de betrokken partijen is het overleg gestart dat moet leiden tot verscherpte inschrijvingsvoorwaarden.

Lokale regelgeving Met de ‘subsidieregeling opleidingskosten advocaat-stagiaires’ wil de Raad het aantrekken van advocaat-stagiaires stimuleren die zich toeleggen op het verlenen van gesubsidieerde rechtsbijstand. In het verslagjaar werd het subsidiebedrag ad € 3.500,- vijftien maal ter beschikking gesteld.

Werkbezoek In het najaar heeft een delegatie van de CDA-fractie van de Tweede Kamer een werkbezoek afgelegd aan de raad. Een goed moment om algemene voorlichting over de sector en actualiteiten te presenteren. In het programma waren werkbezoeken aan het Juridisch Loket en een advocatenkantoor opgenomen. Met de andere fracties zijn contacten gelegd voor werk­bezoeken begin 2006.

Leeuwarden 42

Trage overgang De transitie van de Stichtingen Rechtsbijstand in Assen en Groningen naar een advocatenkantoor kon in 2005 nog niet worden gerealiseerd. Om de besprekingen met de Stichtingen Rechtsbijstand en de Dekens over de transitie van de stichtingsmedewerkers vlot te trekken, is er een overeenkomst tot stand gebracht. Dit mede door de inspanningen van een door de raad benoemde begeleidingscommissie. Hieraan ligt een businessplan ten grondslag dat de instemming heeft verkregen van de Dekens en ook van het Ministerie van Justitie.

Afgegeven toevoegingen 2005



Civiel

Straf

Ambtsh.

V040

Totaal

Amsterdam

63389

11490

34351

5190

114420

Arnhem

28961

5753

14726

5343

54783

Den Bosch

41805

6509

18598

3930

70842

Den Haag

50545

13514

24752

3899

92710

Leeuwarden

15993

3151

6321

2857

28322

200693

40417

98748

21219

361077

Totaal Landelijk

Ontwikkeling afgegeven toevoegingen (1994 = 100%) 140 % 120 % 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0%

43

Amsterdam 1994

2001

Arnhem 2002

Den Bosch 2003

2004

Den Haag Leeuwarden 2005

Gemiddelde doorlooptijd toevoegproces 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Amsterdam 2001

2002

Arnhem 2003

2004

Den Bosch

Den Haag

Leeuwarden

Den Haag

Leeuwarden

Totaal Landelijk

2005

Gemiddelde doorlooptijd vaststellen

30 25 20 15 10 44

5 0

Amsterdam 2001

2002

Arnhem 2003

2004

Den Bosch 2005

Totaal Landelijk

Gemiddelde vastgestelde vergoeding 2005 in euro’s



Ambtsh.

Asiel

Civiel

Straf

Amsterdam

836,04

667,86

843,04

725,90

Arnhem

813,51

629,23

866,36

722,04

Den Bosch

820,52

666,72

826,06

725,93



Den Haag

827,35

750,14

854,52

651,64

Leeuwarden

854,41

689,05

819,79

743,53

Totaal Landelijk

828,35

664,68

838,86

698,27

Vastgestelde piketdiensten 35000 30000 25000 20000 15000 10000 45

5000 0

Amsterdam 2001

2002

Arnhem 2003

2004

Den Bosch 2005

Den Haag

Leeuwarden

Amsterdam BALANS PER 31 DECEMBER 2005 (in Euro’s) 31-12-05 ACTIVA Vaste activa Immateriële vaste activa in ontwikkeling Ontwikkelkosten BAR/RIS Materiële vaste activa Gebouwen/verbouwingen Inventaris

46

0

988.351 298.796

1.303.302



(in Euro’s)

PASSIVA

31-12-05

31-12-04



Egalisatiereserve -13.689.839

6.713.948

Vervangingsreserve materiële vaste activa 1.236.082 954.785 Vooruitontvangen bedragen herhuisvesting 745.200 838.350

1.287.147 Langlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op lange termijn 9.665.469

48.763.287 48.763.287 13.926.446 11.047.250

Vlottende activa Vorderingen op rechtsbijstandverleners Vorderingen op gesubsidieerde instellingen Raden voor Rechtsbijstand Stichting Het Juridisch Loket Overige vorderingen en vooruitbetaalde kosten Liquide middelen





194.506

889.062 414.240

Financieel vaste activa Vordering Ministerie van Justitie Voorschotten rechtsbijstandsverleners



31-12-04

8.504.252

62.689.733 59.810.537 Kortlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op korte termijn 78.202.433 68.807.134 Schulden aan rechtsbijstandsverleners 4.703.846 1.775.517 Crediteuren 260.414 16.512 Raden voor Rechtsbijstand 183.390 -69.429 Transitie bureau rechtshulp 0 1.407.444 Overige schulden 335.620 817.833

856.586 1.104.393 1.409.730 234.468 0 0 23.565 0 837.760 628.378 14.327.433 26.701.423



17.455.074

28.668.662





81.642.615

89.766.346



83.685.703 81.642.615

72.755.011 89.766.346

REKENING VAN BATEN EN LASTEN 2005

Baten Bedrag

Lasten Bedrag

Resultaat Bedrag

Toevoegingen Civiele toevoegingen 41.498.000 Straftoevoegingen 8.400.000 Ambtshalve straftoevoegingen 37.748.000 Inverzekeringstellingen 7.508.000 Asieltoevoegingen 4.264.000 Lichte Advies Toevoegingen

50.446.689 9.199.077 47.713.747 7.549.651 2.832.962 181.584

-8.948.689 -799.077 -9.965.747 -41.651 1.431.038 -181.584

99.418.000

117.923.710

-18.505.710

9.779.000

6.624.765

3.154.235

101.000 0

158.550 2.831.980

-57.550 -2.831.980

9.880.000

9.615.295

264.705

Eenmalige kosten Eenmalige subsidie investeringen Juridisch Loket Kosten stelselherziening hofressort Arnhem

0 120.000

1.480.629 558.595

-1.480.629 -438.595



120.000

2.039.224

-1.919.224

Overig Onttrekking egalisatiereserve Overige posten

0 1.412.000 797.366

0 614.634



1.412.000

797.366

614.634

Apparaat

5.960.050

6.060.526

-100.476

588.581

588.581



Gesubsidieerde instellingen Stichtingen Rechtsbijstand Stichting Rechtsbijstand Asiel / VWN Rechtsbijstand in Milieuzaken Subsidie exploitatie Stichting Het Juridisch Loket

Rentebaten

117.378.631

136.436.121

-19.057.490

47

Arnhem BALANS PER 31 DECEMBER 2005 (in Euro’s)

31-12-05

31-12-04

ACTIVA



416.977

5.988 412.785

621.135 9.600.866







31-12-04

Egalisatiereserve Egalisatiereserve landelijke projecten

2.353.422 57.962

4.130.925 399.355

Vervangingsreserve materiële vaste activa

833.452

804.021

Langlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op lange termijn

3.246.418

3.032.639

418.773

26.451.985 25.834.158

1.253.120 406.299



48

0

18.476.639 18.392.414 7.975.346 7.441.744

Vlottende activa Vorderingen op rechtsbijstandverleners Vorderingen op gesubsidieerde instellingen Raden voor Rechtsbijstand Stichting Het Juridisch Loket Overige vorderingen en vooruitbetaalde kosten Liquide middelen

119.603

11.572 405.405

Financieel vaste activa Vordering Ministerie van Justitie Voorschotten rechtsbijstandsverleners

31-12-05

PASSIVA

Vaste activa Immateriële vaste activa in ontwikkeling Ontwikkelkosten BAR/RIS Materiële vaste activa Gebouwen/verbouwingen Inventaris

(in Euro’s)

Kortlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op korte termijn Schulden aan rechtsbijstandsverleners Crediteuren Schulden aan gesubsidieerde instellingen Raden voor Rechtsbijstand Overige schulden

651.847 620.862

187.572 11.415.691

26.266.476 24.536.803 2.917.634 3.061.120 259.828 193.803 1.046.533 472.575 953.953 526.553 934.307 1.971.109

11.881.420

12.875.972



38.869.985

39.128.903



32.378.731 38.869.985

30.761.963 39.128.903

REKENING VAN BATEN EN LASTEN 2005 Baten Bedrag Toevoegingen Civiele toevoegingen 20.724.000 Straftoevoegingen 3.990.000 Ambtshalve straftoevoegingen 12.734.000 Inverzekeringstellingen 3.051.000 Asieltoevoegingen 4.290.000 Lichte Advies Toevoegingen

Lasten Bedrag

Resultaat Bedrag

19.069.489 3.959.302 13.239.825 3.403.974 1.368.677 19.118

1.654.511 30.698 -505.825 -352.974 2.921.323 -19.118



44.789.000

41.060.385

3.728.615

5.280.617 8.946.000 84.000 0

4.240.999 10.688.621 205.383 2.344.344

1.039.618 -1.742.621 -121.383 -2.344.344

14.310.617

17.479.347

-3.168.730

Eenmalige kosten Eenmalige subsidie investeringen Juridisch Loket Kosten stelselherziening hofressort Arnhem

0 92.000

1.591.767 838.922

-1.591.767 -746.922



92.000

2.430.689

-2.338.689

Overig Onttrekking egalisatiereserve Overige posten

0 690.000

0 1.167.820

0 -477.820



690.000

1.167.820

-477.820

3.042.027

3.234.695

-192.668

275.602

275.602

Gesubsidieerde instellingen Stichtingen Rechtsbijstand Stichting Rechtsbijstand Asiel / VWN Rechtsbijstand in Milieuzaken Subsidie exploitatie Stichting Het Juridisch Loket

Apparaat Rentebaten

63.199.246

65.372.936

-2.173.690

49

Den Bosch BALANS PER 31 DECEMBER 2005 (in Euro’s)

31-12-05

31-12-04

ACTIVA

109.608

124.679 456.427





0

581.106



Egalisatiereserve

31-12-04

13.148.769 17.377.514

Vervangingsreserve materiële vaste activa

77.337 433.798

1.150.277

1.059.198

Langlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op lange termijn 4.039.136

3.955.066

511.135

Financieel vaste activa Vordering Ministerie van Justitie 24.856.119 24.852.444 Hypothecaire lening 181.512 Voorschotten rechtsbijstandsverleners 10.496.516 9.332.780 35.352.635 34.366.736

Vlottende activa Vorderingen op rechtsbijstandverleners 127.502 687.027 Vorderingen op gesubsidieerde instellingen 172.278 258.417 Vooruitbetaalde kosten inzake ontwikkeling Tractor 0 Stichting Het Juridisch Loket 0 0 Overige vorderingen en vooruitbetaalde kosten 1.514.568 2.656.524 Liquide middelen 43.049.863 42.590.534

50

31-12-05

PASSIVA

Vaste activa Immateriële vaste activa in ontwikkeling Ontwikkelkosten BAR/RIS Materiële vaste activa Gebouwen/verbouwingen Inventaris

(in Euro’s)

Kortlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op korte termijn Verplichtingen WSNP Schulden aan rechtsbijstandsverleners Crediteuren Schulden aan gesubsidieerde instellingen Schulden aan Raden voor Rechtsbijstand Stichting Het Juridisch Loket Overige schulden

32.680.284 32.000.082 20.241.830 20.643.425 2.233.739 2.368.903 379.916 28.096 2.185.045 58.665 141.203 1.885.212 0 3.043.583 3.653.734



45.085.645

46.266.812





62.790.812

58.752.905



81.128.994

81.144.683



81.128.994

81.144.683

REKENING VAN BATEN EN LASTEN 2005

Baten Bedrag

Lasten Bedrag

Resultaat Bedrag

Toevoegingen Civiele toevoegingen 28.638.000 Straftoevoegingen 5.041.000 Ambtshalve straftoevoegingen 18.167.000 Piketdeclaraties 4.001.000 Asieltoevoegingen 3.041.000 Lichte Advies Toevoegingen

27.881.191 4.786.202 18.348.950 3.969.795 2.080.714 351.883

756.809 254.798 -181.950 31.205 960.286 -351.883



58.888.000

57.418.735

1.469.265

Gesubsidieerde instellingen Stichtingen Rechtsbijstand 5.787.000 Stichting Rechtsbijstand Asiel / VWN Rechtsbijstand in Milieuzaken Subsidie exploitatie Stichting Het Juridisch Loket 0

5.238.026 815.409 269.060 2.809.098

548.974 -815.409 -269.060 -2.809.098



5.787.000

9.131.593

-3.344.593

Eenmalige kosten Eenmalige subsidie investeringen Juridisch Loket 0 Kosten stelselherziening hofressort Den Bosch

1.560.629 1.664.685

-1.560.629 -1.664.685



0

3.225.314

-3.225.314

Overig Onttrekking egalisatiereserve Overige posten

0 648.318

0 1.137.976

0 -489.658



648.318

1.137.976

-489.658

17.246.596

16.797.583

449.013

Automatisering ADR Tolken en vertalers Centrale Project Organisatie Stelselwijziging

3.105.450 1.447.000 375.000 3.925.000

1.345.420 791.739 278.821 6.345.131

1.760.030 655.261 96.179 -2.420.131

Apparaat

3.700.786

3.493.336

207.450

701.157

701.157

WSNP

Rentebaten

95.824.307

99.965.648

-4.141.341

51

Den Haag BALANS PER 31 DECEMBER 2005 (in Euro’s)

31-12-05

31-12-04

ACTIVA

195.972

397.941 604.971





1.002.912

Financieel vaste activa Vordering Ministerie van Justitie Voorschotten rechtsbijstandsverleners

52

0

272.387 301.772

31-12-04

Egalisatiereserve

-5.322.281

1.320.833

Vervangingsreserve materiële vaste activa

1.324.509

1.104.547

Langlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op lange termijn

6.079.160

5.769.934

574.159

32.641.129 32.641.129 13.117.840 11.256.945

Vlottende activa Vorderingen op rechtsbijstandverleners Vorderingen op gesubsidieerde instellingen Raden voor Rechtsbijstand Stichting Het Juridisch Loket Overige vorderingen en vooruitbetaalde kosten Liquide middelen

31-12-05

PASSIVA

Vaste activa Immateriële vaste activa in ontwikkeling Ontwikkelkosten BAR/RIS Materiële vaste activa Gebouwen/verbouwingen Inventaris

(in Euro’s)

45.758.969 43.898.074 Kortlopende schulden oevoegingsverplichtingen op korte termijn Schulden aan rechtsbijstandsverleners Crediteuren Schulden aan gesubsidieerde instellingen Stichting Het Juridisch Loket Overige schulden

299.078 286.177 89.000 60.000 753.872 860.109 0 336.027 483.754 519.237 5.762.652 10.279.284

49.185.930 46.684.008 876.287 1.177.735 64.122 144.188 82.061 0 1.720.072 0 336.349 611.822





7.388.356

12.340.834



52.264.821

48.617.753



54.346.209

56.813.067



54.346.209

56.813.067

REKENING VAN BATEN EN LASTEN 2005

Baten Bedrag

Lasten Bedrag

Resultaat Bedrag

Toevoegingen Civiele toevoegingen 35.881.000 Straftoevoegingen 7.973.000 Ambtshalve straftoevoegingen 23.899.000 Inverzekeringstellingen 5.783.000 Asieltoevoegingen 3.004.000 Lichte Advies Toevoegingen

34.411.886 8.561.972 27.060.473 5.932.563 2.615.827 224.089

1.469.114 -588.972 -3.161.473 -149.563 388.173 -224.089

76.540.000

78.806.810

-2.266.810

7.854.000

5.650.976

2.203.024

119.000 0

263.574 2.665.571

-144.574 -2.665.571

7.973.000

8.580.121

-607.121

Eenmalige kosten Eenmalige subsidie investeringen Juridisch Loket Kosten stelselherziening hofressort Arnhem

0 258.000

2.205.956 1.546.814

-2.205.956 -1.288.814



258.000

3.752.770

-3.494.770

Overig Onttrekking egalisatiereserve Overige posten

0 1.150.007

982.000 365.130

-982.000 784.877



1.150.007

1.347.130

-197.123

Apparaat

4.832.130

5.033.996

-201.866

344.538

344.538



Gesubsidieerde instellingen Stichtingen Rechtsbijstand Stichting Rechtsbijstand Asiel / VWN Rechtsbijstand in Milieuzaken Subsidie exploitatie Stichting Het Juridisch Loket

Rentebaten

91.097.675

97.520.827

-6.423.152

53

Leeuwarden BALANS PER 31 DECEMBER 2005 (in Euro’s)

31-12-05

31-12-04

ACTIVA

48.525 171.234





219.759

Financieel vaste activa Vordering Ministerie van Justitie Voorschotten rechtsbijstandsverleners

9.358.419 3.901.446

Vlottende activa Vorderingen op rechtsbijstandverleners Raden voor Rechtsbijstand Overige vorderingen en vooruitbetaalde kosten Liquide middelen

54

31-12-05

31-12-04

Egalisatiereserve

-1.626.173

2.064.570

Vervangingsreserve materiële vaste activa

341.562

243.632

Langlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op lange termijn

1.684.453

1.798.645

PASSIVA

Vaste activa

Materiële vaste activa Gebouwen/verbouwingen Inventaris

(in Euro’s)

56.814 253.005

309.819

9.358.419 3.909.972

13.259.865 13.268.391

78.540 8.251 100.015 3.502.501





3.689.307



17.168.931

Kortlopende schulden Toevoegingsverplichtingen op korte termijn Schulden aan rechtsbijstandsverleners Crediteuren Raden voor Rechtsbijstand Schulden aan gesubsidieerde instellingen Stichting Het Juridisch Loket Overige schulden

82.761 446 61.415 6.078.287



6.222.909

19.801.119

13.628.757 14.552.677 284.526 299.248 28.598 123.773 114.965 16.220 1.202.507 463.909 1.276.342 0 233.394 238.445



16.769.089 17.168.931

15.694.272 19.801.119

REKENING VAN BATEN EN LASTEN 2005

Baten Bedrag

Lasten Bedrag

Resultaat Bedrag

Toevoegingen Civiele toevoegingen Straftoevoegingen Ambtshalve straftoevoegingen Piket Asieltoevoegingen Lichte Advies Toevoegingen

12.044.642 2.294.210 5.115.549 1.558.494 2.138.090 0

8.710.733 2.177.599 5.457.167 1.341.298 1.807.915 0

3.333.909 116.611 -341.618 217.196 330.175 0



23.150.985

19.494.712

3.656.273

Gesubsidieerde instellingen Stichtingen Rechtsbijstand 1.287.014 4.660.398 Stichting Rechtsbijstand Asiel / VWN Rechtsbijstand in Milieuzaken Subsidie exploitatie Stichting Het Juridisch Loket 0 1.681.577

-3.373.384 0 -1.681.577

1.287.014

6.341.975

-5.054.961

Eenmalige kosten Eenmalige subsidie investeringen Juridisch Loket 0 Kosten stelselherziening hofressort Leeuwarden

1.592.804 60.670

-1.592.804 -60.670



0

1.653.474

-1.653.474

Overig Onttrekking egalisatiereserve Overige posten

0 144.000

396.000 251.374

-396.000 -107.374



144.000

647.374

-503.374

1.572.000

1.851.258

-279.258

144.051

144.051



Apparaat Rentebaten

26.298.050

29.988.793

-3.690.743

55

Adressen raden Amsterdam

Arnhem

Den Bosch

Den Haag

Leeuwarden

Raad Amsterdam

Raad Arnhem

Raad Den Bosch

Raad Den Haag

Raad Leeuwarden

Bezoekadres: Naritaweg 227 1043 CB Amsterdam

Bezoekadres: Koningstraat 29 Centrum, boven bibliotheek, 4e etage) 6811 DG Arnhem

Bezoekadres: Eerste Straatje van Best 10-12

Bezoekadres: Laan van Meerdervoort 51 2517 AE Den Haag

Bezoekadres: St. Jacobsstraat 24

Postadres: Postbus 58132 1040 HC Amsterdam Telefoon 020 - 580 59 99 Fax 020 - 580 59 62 E-mail [email protected]

56

Postadres: Postbus 900 6800 AX Arnhem Telefoon 026 - 352 72 00 E-mail [email protected]

Postadres: Postbus 70503 5201 CD Den Bosch Telefoon 073 - 681 41 00 Fax 073 - 614 85 86 E-mail [email protected]

Postadres: Postbus 450 2501 CL Den Haag Telefoon 070 - 370 14 14 Fax 070 - 362 23 64 E-mail [email protected]

Postadres: Postbus 211 8901 BA Leeuwarden Telefoon 058 - 233 62 33 Fax 058 - 213 15 29 E-mail [email protected]

Samenstelling Raden voor Rechtsbijstand in 2005 Amsterdam

Arnhem

Den Bosch

Den Haag

Leeuwarden

mr. J.C. van Dijk (voorzitter) drs. L.J. Sluis (penningmeester) mw. mr. W.J. Westhoff (secretaris) K. Bleichrodt H.A.M.M. Jansen-van der Gevel mr. E.J. van der Molen mr. J. Vegter mw. mr. W.J.C. Swildens-Rozendaal

J.A. Gerritsen (voorzitter) drs. W.P.A.M. Hoefnagels (penningmeester)* mr H.R. Quint (secretaris) prof. mr.Y. Buruma * mr. H.A. Schenke (plv voorzitter/secretaris)* drs. R.B. Wagenaar mw. mr. M. Pel*

mw.mr. W.M.C. de Vrey-Vringer (voorzitter) * mr. H.P.H. van Griensven (secretaris) prof.dr.mr. P.M. van de Zanden (penningmeester)** prof.mr. J.M. Barendrecht mw.mr. C.M. Renckens mr. C.P.H. van Kaam

mr. P.J. Biesheuvel (voorzitter) dr. T.J. Haan (penningmeester) mw. G.W. van der Wel-Markerink (secretaris) * mw. mr. C. de Jong* mr. Th.G.B.M. Leenders ** C.J. Heijsman mw.mr. A.J.H.M. Hopmans prof.mr. N.J.H. Huls* mr. A.J.J. van Rijen ***

J.G.M. Alders (voorzitter) mw.mr.drs.M.Tragter-Schubert (secretaris/plv voorzitter)* drs. R. de Rooij (penningmeester) mr. W. Winkel* mr. Chr. De Wal* mr. G. Jonkman mw.mr. M.C. Fuhler mpa prof.mr.drs. A.H.M. Dölle

* tot 1 januari 2006

* tot 1-10-2005 mr A.J.W.M. Jurgens

* tot 1 januari 2006

* tot 1 januari 2006

** tot 1-10-2005 H.G. Dix

** per 1 juli 2005 *** per 1 augustus 2005

57

Colofon Dit is een uitgave van Redactie jaarverslag

de Raden voor Rechtsbijstand Edwin Borghs Frits Haarlemmer Herman Schilperoort

Tekst en coördinatie Schrijf-Schrijf, tekst en meer, Utrecht 58

Vormgeving

Ontverpia, Breda

Fotografie

Levien Willemse, Rotterdam

Drukwerk

Drukkerij Damen, Werkendam

59

Amsterdam Arnhem Den Bosch Den Haag Leeuwarden