NIEUWE Programma ZOG 2 ( )

Framework voor het

NIEUWE Programma ZOG 2 (2014-2017)

Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta

Opstellers: C. Lammerts, R. Jongkind Datum: 18 juni 2015 Status: Het format nieuwe Programma ZOG 2 is vastgesteld in het DB ZWD van 18/6/’15

INHOUDSOPGAVE 0.

AANLEIDING

1.

FRAMEWORK VOOR HET NIEUWE PROGRAMMA ZOG 2

1.1. 1.2

2.

Inleiding Financieringsbegroting nieuwe Programma ZOG 2

HET NIEUWE PROGRAMMA ZOG 2

2.1 Inleiding 2.2 Gewijzigde opzet van het nieuwe Programma ZOG 2 2.3 Doelstelling en uitgangspunten van het nieuwe Programma ZOG2 2.3.1 Rood programmaonderdeel: Het Toeristisch-economisch programma 2.3.2 Groen programmaonderdeel: Het Natuurontwikkelingsprogramma 2.3.3 Blauw programmaonderdeel: Algemene taken binnen het programma 2.3.4 Herstelde balans tussen het rode en het groene programmaonderdeel 2.3.5 Definitie Groen en Rood

3.

NADERE FINANCIËLE ONDERBOUWING

3.1 3.2 3.3 3.4

Toeristisch-economisch programma Natuurontwikkelingsprogramma Algemeen programmadeel Overzicht kosten

4.

ORGANISATIE EN KWALITEITSBORGING

Bijlage 1: Evaluatie ZOG1 Bijlage 2: Programmaresultaat ZOG 1 Bijlage 3: Een beschrijving van de Projecten nieuwe Programma ZOG 2

2

0.

AANLEIDING

Juni 2014 In de vergadering van juni 2014 werd aan het Dagelijks Bestuur van het Natuur- en Recreatieschap Grevelingen het vervolg op het ZOG 1 programma aangeboden: het Uitvoeringsprogramma ZOG 2. Het bestuur (DB) heeft dit voorstel besproken waarbij werd opgemerkt dat het (concept)Programma geen goede balans bood tussen groene en rode projecten. Tevens werd voor de opgenomen projecten onvoldoende draagvlak geconstateerd. Het bestuur besloot het (concept)Programma aan te houden. Het bestuur gaf opdracht voor de aanlevering van een herijkt ZOG 2, met meer aandacht voor groen en een heldere verwoording daarvan. Juli 2014 – juni 2015 In de periode tussen juli 2014 en juni 2015 heeft zich het volgende voorgedaan: - In oktober 2014 is een brandbrief ontvangen van natuurpartijen waarin zij o constateerden dat de verhoudingen tussen de natuurpartijen en het Schap fors onder druk was komen te staan; o constateerden dat er onbalans in rode en groene projecten bestaat met een eenzijdige focus op recreatieve en toeristische ambities; o beschadigd vertrouwen constateerden in een constructieve samenwerking met Groenservice Zuid-Holland (G.Z-H). Partijen wilden weten hoe het nieuwe Natuur- en Recreatieschap de balans tussen economie en ecologie wil bewaken, natuurambities wil realiseren, maatschappelijk draagvlak wil herstellen en een doelmatige, efficiënte en geoormerkte inzet van Provinciale natuurgelden nastreeft. -

De brandbrief heeft geleid tot gesprekken tussen (leden van) het bestuur en de natuurpartijen, en tussen G.Z-H en de natuurpartijen. Ook heeft de brief geleid tot het besef en het inzicht dat meer en betere aandacht dient te worden gegeven aan communicatie en omgevingsmanagement, dan tot die tijd was gedaan.

-

G.Z-H heeft een procedure voor verbetering opgesteld en maatregelen genomen die leiden tot professionalisering. Deze aanpak is gecommuniceerd met het bestuur en met de natuurpartijen.

-

In de periode januari 2015 - april 2015 is er door het Programmateam inzet gepleegd op: o Het verkrijgen van overzicht in de nog lopende projecten uit het ZOG1 programma en de financiële stand van zaken van deze projecten; o De projecten die financiële risico’s met zich meedragen zijn aan het bestuur van het Schap voorgelegd in de bestuursvergadering van april 2015; o Het relateren van de projecten uit het ZOG met de herijking van de programmabegroting van het Schap; o Het opstellen en (ambtelijke en bestuurlijk) afstemmen van de notitie voor het bestuur aangaande de erfpacht Grevelingen/ Brouwerseiland (voorstel DB april 2015).

-

Er vindt momenteel nog communicatie plaats tussen de provincies Zeeland en ZuidHolland met enkele natuurpartijen over de verantwoording van de inzet van de Provinciale natuurgelden (SNL) door het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta. 3

-

Op 28 april 2015 is een brief gestuurd aan het Natuur- en Recreatieschap ZWD vanuit de Coalitie Delta Natuurlijk. Men onderschrijft de Eco2 gedachte nog steeds, maar ervaart meer disbalans, met name door de betrokkenheid van het Schap bij Brouwerseiland. Daarnaast vragen zij om een evaluatie van de projecten die in uitvoering en in voorbereiding zijn.

-

In de laatste DB vergadering van 10 april 2015 heeft uw bestuur aangegeven in de vergadering van 18 juni 2015 het vernieuwde ZOG2 programma voorgelegd te willen krijgen, waarbij een goede balans in groene en rode projecten het uitgangspunt is.

Framework en globale financiële verdeling Deze notitie beschrijft het framework en de financiële verdeling binnen dit framework, voor het nieuwe Programma ZOG 2. Daarbij wordt een globaal inhoudelijk voorstel gedaan voor de invulling van het nog openstaande groene deel van het programma. Voorgesteld wordt om dit deel van de Natuurontwikkelingsparagraaf van het nieuwe Programma ZOG 2 ‘De Groene Impuls’ te noemen. De Groene Impuls zal met gebiedspartijen samen tot stand worden gebracht. Afstemming met gebiedspartijen Het framework en het globale voorstel voor invulling van het natuurontwikkelingsdeel van het Programma ZOG 2 vormen het uitgangspunt voor overleg met de gebiedspartijen om in gezamenlijkheid te komen tot een nieuw Programma ZOG 2. Een gebiedsprogramma waarin partijen medeverantwoordelijk kunnen zijn over de verdere inhoudelijke invulling. De inzet daarbij is om de balans tussen economie en ecologie goed te bewaken, natuurambities samen te formuleren en te realiseren en het maatschappelijk draagvlak te herstellen. In dit framework is een voorzet gedaan in paragraaf 2.3.2 over de invulling van De Groene Impuls. Dit voorstel, en ook de opzet van dit framework, is bij de behandeling van het framework in het DB nog niet besproken met de gebiedspartijen. In dit stadium is er nog geen gelegenheid geweest om dit te doen. In mei ’15 is getracht een afspraak in te plannen met de natuur- en milieuorganisaties, onder meer om dit voorstel te bespreken. Begin juni is deze afspraak nog niet tot stand gekomen. Getracht wordt om via de NLO en de CDN een afspraak met betreffende partijen te organiseren. Op 18 juni 2015 is in het DB ZWD dit voorliggende framework vastgesteld met het verzoek de inhoud met omgevingspartijen te gaan bespreken en samen inhoud te geven aan de Groene Impuls.

4

1.

Framework voor het nieuwe Programma ZOG 2

1.1 Inleiding Dit nieuwe Programma ZOG 2 begint niet blanco. Er is al heel veel gebeurd in de afgelopen jaren onder ZOG 1. Zie hiervoor ook bijlage 1: Evaluatie ZOG 1. In het eerste kwartaal van 2015 is het net opgehaald van het ZOG1. Welke projecten zijn er gerealiseerd en welke projecten lopen nu nog door. Het Programmaresultaat ZOG 1 met hierin een projectenoverzicht vindt u in bijlage 2. Bijlage 2 beschrijft de programmaresultaten op hoofdlijnen van de drie programmaonderdelen uit het ZOG1, namelijk 1. de Strategische ontwikkelingen, 2. Gebiedsontwikkeling en projecten en 3. Overige activiteiten. In dezelfde bijlage 2 komt naar voren welke projecten uit het Programma ZOG 1 afgerond zijn (grijs gearceerd), en welke projecten nu, anno 2015, nog doorlopen (witte achtergrond). Projecten die per 1.1.’14 uit het Programma ZOG 1 doorlopen en drukken op de beschikbare middelen van het Programma ZOG 2 zijn: Projecten die per 1.1.’14 uit Programma ZOG 1 doorlopen en drukken op het budget van het Programma ZOG 2: - Brouwerseiland / Duurzame jachthaven van de Toekomst (2015-2020) - Natuureiland / Drempel Brouwershaven (2014 – 2016) - Inspiratiecentrum (2014- 2015) - Ecohotel / Catpoint (2014-2015) - Slikken van Flakkee (2014-2015) - Verstrekking (incidentele) evenementen subsidies: WK onderwaterfotografie en de Grevelingenweek (2015) - Carelands (2015) - Mountainbikeparcours Kabbelaarsbank (2014-juli 2015) - Duikwrakken Scharendijke (2014-juli 2015) - Evenementen subsidiebeleid (afgerond in 2015) - Haven van Bommenede (afgerond 2014) - Strandje Herkingen (afgerond in 2014) Dit betekent dat het beschikbare budget voor het Programma ZOG 2 beperkt wordt door de kosten die gemoeid zijn met de doorloop van bovengenoemde projecten. Dit betreft de kosten die gemaakt zijn vanaf 1 januari 2014. Kosten voor de afronding van de projecten Duikwrakken Scharendijke en Mountainbikeparcours Kabbelaarsbank (2014-2015) zijn zeer beperkt en worden daarmee niet als een apart project beschouwd. De nog te besteden kosten worden uit de binnen het Programma ZOG 2 in te richten post ‘onvoorzien’ bekostigd.

5

1.2

Financieringsbegroting nieuwe Programma ZOG 2

Voor het nieuwe Programma ZOG 2 is dekking groot € 2.220.000,- beschikbaar. Onderstaande tabel laat zien hoe het dekkingsvoorstel eruit zag voor het programma in juni 2014 en hoe de dekking is opgebouwd voor het nieuwe Programma ZOG 2 (juni 2015). Dekkingsbron

Toegekende middelen voor ZOG 2 (AB nov. ’13): 4 * € 600.000 Toegekende middelen Groen Blauwe Reserve: 4 * € 120.000 (zie opmerkingen 1-4) Restant ZOG1 (zie opmerking 5) TOTAAL

Beschikbaar bedrag ZOG 2 (juni ‘14 )

Beschikbaar bedrag nieuw Programma ZOG 2 (juni ’15)

€ 2.400.000 (minus)

€ 2.400.000

€ 480.000

(minus)

€ 480.000

(plus) € 190.000 € 2.110.000

(plus)

€ 300.000 € 2.220.000

Bij deze tabel zijn een aantal opmerkingen te plaatsen: Opmerking 1: In het Hoofdlijnen Akkoord bij het Ecohotel is een Garantstelling van € 980.000 overeengekomen, door het Schap in een fonds te storten. Het fonds kan over 65 jaar dienen als zekerheidstelling voor de eindvergoeding aan de eigenaren bij het beëindigen van de erfpacht. Het schap stelt zich garant voor het gehele bedrag van € 980.000,-. De ontwikkelmaatschappij van het Ecohotel is gevraagd om een bijdrage in de Garantstelling van € 500.000 op zich te nemen en dit aan het Schap te betalen. Het Schap reserveert momenteel vanuit het ZOG Programma een bedrag van € 480.000.-. Opmerking 2: In het AB van 28 november 2013 is besloten tot een totale bijdrage aan het ZOG 2 van € 2,4 mln.; € 600.000 per jaar voor een periode van 4 jaar. Hiervan € 480.000 ten gunste van de nieuw in te stellen reserves ZOG 2.0 en 4 maal € 120.000 ten gunste van de Groen Blauwe Reserve. Deze in totaal € 480.000,- voor de Groen Blauwe Reserve is reeds bestemd (voor de garantstelling Ecohotel) en dus buiten de kostenbegroting en financiering van het nieuwe ZOG 2 gelaten. Opmerking 3: Daarbij moet opgemerkt dat in de begroting van het oude ZOG 2 van juni 2014 voor de Garantstelling Ecohotel niet de € 480.000,-, maar € 381.132 is voorzien, waarbij niet duidelijk is te herleiden hoe het verschil à € 98.868 gedekt werd. Deze onduidelijkheid wordt bij de opzet van het nieuwe Programma ZOG 2 weggenomen, door de € 480.000,- uit de Groen Blauwe Reserve buiten de kostenbegroting en financiering van het nieuwe Programma ZOG 2 te houden en voor de Garantstelling beschikbaar te houden. Opmerking 4 Inmiddels wordt duidelijk dat de aangegeven bijdrage van de ontwikkelmaatschappij van het Ecohotel aan de Garantstelling á € 500.000, een risicovolle bijdrage is. Indien er sprake zal zijn van het niet of gedeeltelijk ontvangen van deze middelen, zullen de resterende € 500.000,- voor de Garantstelling uit de Algemene Reserve beschikbaar worden gesteld. Opmerking 5: In de uitwerking van de plannen van ZOG 2 in 2014 is van het overschot uit ZOG 1 ca. € 190.000,= aangewend in de begroting van ZOG 2 en is circa € 110.000,= bestemd als voorziening voor eventuele risico’s, indien voorziene subsidies onverhoopt niet gerealiseerd konden worden. Inmiddels is gebleken, dat deze risico’s niet of zich beperkt hebben voorgedaan en bedraagt het totale overschot van ZOG1 voor het nieuwe Programma ZOG 2 ca. € 300.000,=. Het overschot ZOG 1, per juni 2015 groot € 300.000,= is geheel in de begroting van het vernieuwde programma ZOG2 aangewend. 6

2.

HET NIEUW PROGRAMMA ZOG 2

2.1 Inleiding Het voorliggende nieuwe Programma ZOG 2 bevat een gewijzigd programma. Het betreft een beknopt programma dat enerzijds bestaat uit de afronding van de projecten uit ZOG 1. Daarnaast bevat het Programma ZOG 2 louter ruimte voor groene ontwikkelingen. Dit groene deel is inhoudelijk nog niet ingevuld of besproken met gebiedspartijen. Wel is er een voorzet gedaan op basis van een inventarisatie van eerdere ideeën van het Schap en van gebiedspartijen. Voorgesteld wordt om binnen het Programma ZOG 2 dit nog niet beschreven deel van het Programma ZOG 2 apart te labelen als ‘De Groene Impuls’. 2.2 Gewijzigde opzet van het nieuwe Programma ZOG 2 Naast een gewijzigde inhoud, kent het nieuwe Programma ZOG 2 ook een aantal procesmatige wijzigingen. -

-

-

-

Het AB is verplicht om nieuwe projecten voor advies voor te leggen aan de gebiedsadviescommissie Grevelingen. Het AB kan alleen met redenen omkleed afwijken van het advies van de gebiedsadviescommissie. Er vindt een andere wijze van sturing op middelen plaats. De door het bestuur beschikbaar gestelde middelen worden toegewezen aan een programmaonderdeel. Binnen dit onderdeel vindt toewijzing van middelen plaats per project of programmaonderdeel. Er wordt binnen het toegewezen budget van het programmaonderdeel gewerkt en binnen een toegewezen projectbudget. Wanneer overschrijding mocht blijken wordt het bestuur hier altijd direct bij constatering ervan op de hoogte gesteld. Ook wanneer een projectbudget niet geheel benodigd is, zal dit binnen het programmaonderdeel beschikbaar komen en daarmee niet aan een ander programmadeel worden toegewezen zonder expliciet besluit. Proceskosten en personeelskosten worden toegerekend aan een project. In ZOG 1 vielen deze kosten onder de algemene kosten van het programma. Kosten voor de programmamanager drukken in het Programma ZOG 2 op het programma. In het ZOG 1 programma was dit niet het geval. Om deze kosten beperkt te houden is ervoor gekozen om de inzet van de Programmamanager voor 2015 op 0,8 te zetten en voor de jaren erna op 0,4 fte. Er worden drie Programmaonderdelen onderscheiden: een Toeristisch-recreatief programmadeel, een Natuurontwikkelingsdeel en een Algemene activiteitendeel. Ieder van deze programmaonderdelen krijgt een deelbudget toegewezen. In het nieuwe Programma ZOG 2 zal onderscheid gemaakt worden tussen projecten en activiteiten die geïnitieerd zijn en onder verantwoordelijkheid van het Natuur- en Recreatieschap zijn uitgevoerd èn de projecten en activiteiten, die door ondernemers of andere organisaties zijn opgestart en uitgevoerd en waaraan het Natuur- en Recreatieschap alleen heeft bijgedragen om uitvoering mogelijk te maken. Dit om de verantwoordelijkheid- en risicoverdeling scherp te houden. Bij aanvang van projecten dient rekening te worden gehouden met toenemende beheerkosten.

Deze notitie gaat achtereenvolgens in op: 1) Het nieuwe Programma ZOG 2 (Hoofdstuk 2); 2) Een beknopte beschrijving van de al bekende projecten uit het nieuwe ZOG 2 (Bijlage 3); 3) Herstelde balans (paragraaf 2.3.4); 4) Definitie van groene en rode projecten (paragraaf 2.3.5); 5) Een nadere financiële onderbouwing (Hoofdstuk 3); 6) Organisatie en kwaliteitsborging (Hoofdstuk 4). 7

2.3 Doelstelling en uitgangspunten van het nieuwe Programma ZOG2 Het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta (voorheen de schappen Grevelingen en Haringvliet) heeft zich tot doel gesteld om sociaal-maatschappelijke en ecologische ontwikkelingen in de regio in gang te zetten. Dit principe van de ECO2-benadering is beschreven in de Ontwikkelingsschets Zicht op Grevelingen en in Grevelingen-visie, die in het kader van de MIRT-verkenning van de Grevelingen is opgesteld. In de Grevelingenconferentie van november 2013 is daar een derde thema ‘duurzame energie en toerisme’ aan toegevoegd. Ten tijde van de opstelling van het nieuwe Programma ZOG 2 wordt het principe van de ECO2 benadering ook door gebiedspartijen nog altijd onderschreven en toegepast in dit nieuwe Programma ZOG2. Het nieuwe Programma ZOG 2 krijgt drie programmaonderdelen, te weten: 1) een Toeristisch-economisch programmadeel (rood), 2) een Natuurontwikkelingsprogrammadeel (groen), en 3) een Algemeen programmadeel (blauw). In de uitwerking van de eerste twee programmadelen (rood en groen), spelen de ervaringen uit de afgelopen periode een allesbepalende rol. In tegenstelling tot voorgaande concepten van het ZOG 1 programma zullen de investeringen in het ‘rode’ programmadeel niet groter zijn dan de investeringen in het ‘groene’ programmadeel: de ultieme uitwerking van ‘groen’ en ‘rood’ in balans vertaalt zich hiermee in financiële zin in een gelijke verhouding. 2.3.1 Rood programmaonderdeel: Het Toeristisch-economisch programma In de eerste periode van Zicht op Grevelingen 2008-2013 is ingezet op de stimulering van de recreatieve en toeristische sector. Met name langs de Brouwersdam en De Punt heeft dat geleid tot verschillende ontwikkelingen. Behalve een versterking van de Grevelingen vanuit een toeristisch-economisch perspectief, leiden deze ontwikkelingen tot inkomsten voor het Schap (onder meer uit erfpacht- en exploitatieovereenkomsten en evenementen), waarmee het in de toekomst een belangrijk deel van het beheer en onderhoud van het gebied kan bekostigen. Deze projecten bevinden zich in dit Programmadeel in een afrondende fase. De kern van het toeristisch-recreatieve programma 2014-2017 bestaat uit het afronden van deze lopende projecten. Hoewel er in dit gebied nog verschillende mogelijkheden bestaan voor nieuwe recreatieve voorzieningen (en die tegelijkertijd leiden tot opbrengsten voor Schap ter dekking van toekomstige beheer en onderhoud van het gebied), is duidelijk geworden dat er de komende tijd niet actief nieuwe recreatieve en toeristische ontwikkelingen moet worden opgezet. Nieuwe ontwikkelingen in het gebied zullen zich met name richten het versterken en het behouden van de bijzondere ecologie en natuurwaarden. Het uitgangspunt voor beoordeling van nieuwe toeristisch-recreatieve ontwikkelingen initiatieven van derden is dat het schap: - deze initiatieven bespreekt; - (in beginsel) geen financiële ondersteuning biedt; - het initiatief beoordeelt op passendheid in het beleid en financiële haalbaarheid (van de business case); - afstemt met de CDN partijen, waarbij het uitgangspunt is dat er breed draagvlak is voor het initiatief.

8

De volgende projecten maken onderdeel uit van het toeristisch-economische programmaonderdeel. Deze projecten lopen door vanuit het ZOG 1 (zie ook 1.1). -

Brouwerseiland / Duurzame Jachthaven van de Toekomst (2015-2020) Natuureiland / Drempel Brouwershaven (2014 – 2016) Inspiratiecentrum (2014- 2015) Ecohotel / Catpoint (2014-2015) Verstrekking (incidentele) evenementen subsidies: WK onderwaterfotografie en de Grevelingenweek (2015) Carelands (2015)

2.3.2 Groen programmadeel: Het Natuurontwikkelingsprogramma Waar in de voorgaande uitvoeringsperiode (2008-2013) het programma heeft kunnen profiteren van Europese en regionalen subsidieprogramma’s, die zich richten op de stimulering van de regionale economie, is er voor de komende uitvoeringsperiode een andere tendens waarneembaar. In het bijzonder natuurwaarden, duurzame energie en innovatie zijn thema’s, waar Europa en Nederland op inzetten. De herintroductie van getij in het gebied, waartoe het kabinet heeft besloten en eind 2015 definitieve besluitvorming over verwacht wordt, biedt extra kansen voor de Grevelingen op de lange termijn. Ook het Volkerak-Zoommeer wordt weer zout en krijgt ook weer eb en vloed. Hierdoor herstelt de waterkwaliteit van beide, momenteel stilstaande en afgesloten, wateren. Terugbrengen van zout en getij is een duurzame oplossing, met positieve effecten voor waterkwaliteit en natuur. Ook ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor schelpdierteelt, recreatie, landbouw en de stedelijke ontwikkeling van onder meer Bergen op Zoom. Op de korte en middellange termijn zijn er ook diverse maatregelen te treffen om de natuurwaarden te versterken en de biodiversiteit en natuurbeleving te verhogen. Deels anticiperen deze maatregelen op het terugbrengen van getijde, deels zijn het quick-wins. Gezien de ontwikkelingen in het subsidielandschap liggen hier extra mogelijkheden. Het groene Natuurontwikkelingsprogramma kent in tegenstelling tot het rode deel nog maar een beperkte invulling. Vanuit het ZOG 1 is er één project met een doorloop in het nieuwe Programma ZOG 2. De volgende projecten maken onderdeel uit van het Natuurontwikkelingsprogramma. Deze projecten lopen door vanuit ZOG 1 (zie ook 1.1). -

Slikken van Flakkee (2014-2015)

Het Natuurontwikkelingsprogramma is verder nog niet ingevuld. Bepaling van de inhoud van dit programmaonderdeel zal plaats gaan vinden met alle gebiedspartijen. Staatsbosbeheer heeft aangegeven dit in nauwe samenwerking met het Schap op te willen pakken. 9

Draagvlak nieuwe Programma ZOG 2 Het bestuur heeft besloten om een fors accent op het groene programmaonderdeel te willen zetten. Dit om vertrouwen, draagvlak en steun van milieu- en natuurorganisaties te (her)winnen. Hiertoe dienen de natuurmaatregelen volledig draagvlak te hebben bij gebiedspartijen, waaronder de milieu- en natuurorganisaties. Dit als voorwaarde tot uitvoering. Voor de projecten waartoe het bestuur al heeft besloten en die al –vergaand- in uitvoering zijn, zal dit principe niet opgaan. Maar voor de invulling van het nog niet geprogrammeerde deel van het nieuwe Programma ZOG 2 zal bij een nieuw project, naast de besluitvorming van het bestuur van het Natuur- en Recreatieschap, ook verplicht aan de gebiedsadviescommissie Grevelingen om advies daarover moeten worden gevraagd. ‘De Groene Impuls’ Met het doel onderscheid te maken in die projecten die doorlopen uit ZOG 1 en de projecten die ontwikkeld worden binnen het nieuwe Programma ZOG 2, wordt voorgesteld om al de nieuwe groene maatregelen en projecten in het programmaonderdeel Natuurontwikkelingsprojecten te labelen onder het kopje “De Groene Impuls”.



Inhoudelijk voorstel voor invulling van ‘De Groene Impuls’

Om het gesprek met de gebiedspartijen niet blanco in te gaan, maar vanuit een eerste concept voorstel met hen aan tafel te kunnen, zijn enkele mogelijke natuurontwikkelingen en maatregelen ter verhoging van de natuurbeleving op de Grevelingen –soms opnieuw- in beeld gebracht. Deze projecten zijn in een eerder stadium met de gebiedspartijen naar voren gekomen, onder meer uit eerder gehouden brainstormsessies. Deze mogelijke natuurontwikkelingen en maatregelen zullen, naast een open gesprek, opnieuw met de milieu- en natuurorganisaties worden besproken en nader worden aan- en ingevuld. Maatregelen, waarvoor draagvlak is uit de milieu- en natuurorganisaties en uiteindelijk instemming van de gebiedsadviescommissie, worden in uitvoering genomen. Voor de invulling van De Groene Impuls is een totaal budget beschikbaar van € 1.015.000. De onderbouwing voor dit bedrag is te lezen in paragraaf 3.4 en in hoofdstuk 4. Net als bij het rode programmaonderdeel moet binnen dit budget rekening gehouden worden met proceskosten en personeelskosten, naast de projectkosten. Het geheel is onderdeel van een vast te stellen projectplan. De Groene Impuls is op 3 september met de CDN doorgesproken. Er is overeenstemming bereikt over de aanpak en de verdere samenwerking bij en uitwerking van de impuls. Dit betreft het aanvullen van de lijst projecten en het opstellen van selectiecriteria. Er is een voorkeur voor ‘donkergroene’ projecten gericht op verbeteren van de natuur(kwaliteit). Uitgangspunt is dat de CDN partijen de inhoudelijke prioriteit bepalen van de Groene Impuls. De (project)verantwoordelijkheid voor de uitvoering zelf ligt bij het schap. Een aandachtspunt uit de CDN is ook om meer inzicht en kennis te krijgen over het functioneren van het ecosysteem ‘onder water’. Gevraagd wordt om ondersteuning vanuit het programma management (aandacht/tijd/agendering), bijvoorbeeld richting de onderzoeksinstituten. De tot nu toe geïnventariseerde mogelijke natuurontwikkelingen en ontwikkelingen ter verhoging van natuurbeleving, zijn: 10

                  

Analyse natuurkwaliteit water in het Grevelingenmeer; Aanleiding om zinvolle groene investeringsvoorstellen te kunnen doen om de situatie voor vissen en ander onderwater leven te verbeteren; Nadere inrichting van het vogeleiland nadat er vanuit het project drempel Brouwershaven zand is gespoten op het eiland; Ecologische verbinding brakke kreken Flakkee en Schouwen–Duivenland ten behoeve van vismigratie zoet – zout; Natuurlijke oevers; Bescherming en uitbreiding broedlocaties (schelpenbanken); Natuurontwikkeling binnendijks grenzend aan de Grevelingen bijvoorbeeld voor broedvogels en noordse woelmuis; Aankoop en inrichting 14 ha landbouwgrond Slikken van Flakkee t.b.v. leefgebied noordse woelmuis; Pilot duurzaam zelfvoorzienend toilet (resultaat Carelands); Voortzetten cursus Gastheerschap Grevelingen; Aanleg natuurtuin en eetbare struikenhoek (beleving en natuureducatie); Aanleg stenen strandje als speciaal rustpunt voor zeehonden; Schelpenrichel vastmaken aan Markenje voor ‘kale grond broeders’; Bijenproject Hompelvoet; Webcam vogelbroed eilanden, de Slikken van Flakkee en een zeehondenspot; Herstel wandelroutes bij de Punt inclusief vogelobservatiepunt; Natuureducatieprogramma i.s.m. scholen op de eilanden; Verbetering van vogelobservatiepunten; Bevordering van excursiemogelijkheden op verschillende locaties; Kaal houden van eilanden om broedgelegenheden te verbeteren.

2.3.3 Blauw programmadeel: Algemene kosten binnen het programma Het algemene programmadeel bevat algemene activiteiten namelijk: een beperkt communicatiebudget, programmamanagement, de herijking programmabegroting en een post ‘onvoorzien’ waarbinnen ruimte is voor ‘bijdragen aan initiatieven van derden’. 2.3.4. Herstelde balans tussen het rode en groene programmaonderdeel Dit nieuwe Programma ZOG 2 kent een sterk gewijzigde insteek ten opzichte van de eerder gepresenteerde conceptversie van ZOG 2. Die versie (van juni 2014) kende geen– in financiële zin - scherp onderscheid tussen natuurontwikkeling (groen) en toeristischrecreatieve projecten (rood). Wanneer dit onderscheid als nog gemaakt wordt, dan leidt dat tot onderstaande investeringsverdeling.

11

Verdeling van middelen in het oude Programma ZOG 2 uit juni 2014 43%

45% 12%

Opvallend bij het oude programma van juni 2014 is de disbalans tussen groen en rood, maar ook het relatief grote aandeel van de algemene kosten (blauw). In de algemene kosten zat de toerekening van onder ander programma- en projectmanagement, projectcontrol en projectondersteuning, communicatie, post onvoorzien en dergelijke. Wijziging in het nieuwe Programma ZOG 2: de toerekening van proces- en personeelskosten gebeurt per project en vallen niet meer binnen het ‘algemene programmaonderdeel’. De kosten voor projectmanagement worden in het nieuwe Programma ZOG 2 aan de projecten toegerekend waar de kosten worden gemaakt. Hierdoor worden de algemene kosten aanzienlijk beperkt. De kosten voor het rode deel nemen hierdoor toe. Voor het groene deel maakt dit vooralsnog beperkt verschil omdat in dit programmaonderdeel nog weinig project(kost)en bepaald zijn. In dit nieuwe Programma ZOG 2 is sprake van een herstelde balans van de investeringen. Voor ‘De Groene Impuls’ is € 1.015.000 beschikbaar. Daarmee wordt door het bestuur van het schap een forsere groene maatregel getroffen. Naast ‘De Groene Impuls’, is het project Slikken van Flakkee een significant ‘groen’ project. In beide plaatjes is de reservering van €480.000,= t.b.v. Garantstelling Staatsbosbeheer buiten beschouwing gelaten.

12

Verdeling van middelen in het nieuwe Programma ZOG 2 Juni 2015 20 % 23 %

57 %

In bijlage 3 is een beknopte beschrijving van de projecten van het nieuwe Programma ZOG 2 gespecificeerd en naar de drie inhoudelijke programmaonderdelen weergegeven.

13

2.3.5 Definitie Rood en Groen Wat zijn ‘rode’ en wat zijn ‘groene’ projecten? In de Grevelingen/Zuidwestelijke Delta wordt al jaren gesproken over rode en groene projecten. Maar een scherpe definitie over wat nu rode en groene projecten zijn, ontbreekt. Wat voor de één een groen project is, kan voor de ander een rode ontwikkeling zijn. De één zal een fietspad door een natuurgebied als een groene ontwikkeling beschouwen, de ander als een rode ontwikkeling. Het framework voor het nieuwe programma ZOG 2 is – op verzoek van het bestuur – onderverdeeld in een toeristisch-economisch en een natuurontwikkelingsprogramma. Het toeristisch-economische deel is rood, het natuurontwikkeling- en belevingsdeel is groen. Het scheiden van groen en rood in twee programmaonderdelen is eigenlijk niet gewenst. De Eco2 gedachte streeft er juist naar te zoeken naar mogelijkheden om die twee werelden goed bij elkaar te brengen en projecten te ontwikkelen, die zowel een bijdrage leveren aan de natuurontwikkeling als aan economische ontwikkelingen. Een goed voorbeeld van zo’n project in de Grevelingen is de aanleg van een vogel/natuureiland nabij Brouwershaven. Deze aanleg gebeurt met het zand van een zandplaat, dat door de recreatievaart als een obstakel in de toegang naar de recreatiehaven van Brouwerseiland wordt beschouwd; het vrijkomende zand wordt benut voor de basisaanleg en verbetering van een vogeleiland. Een ander voorbeeld is de afzinking van de duikwrakken in het Grevelingenmeer waarmee na de afzinking van de duikwrakken op de langere termijn een kunstmatig rif wordt gerealiseerd. Gezien de discussie over rode en groene projecten is het voor dit nieuwe Programma ZOG2 overigens wel zinvol om een onderscheid te maken tussen rood en groen en daarbij te laten zien, dat er een financiële balans is tussen beide onderdelen. Het trachten te definiëren van hetgeen valt onder rood en hetgeen valt onder groen laat onverlet dat er altijd verschil in inzicht zal blijven over de invulling en daarmee juistheid van de definitie. Deze voorzet biedt echter de mogelijkheid om over de inhoud ervan met elkaar in gesprek te gaan.

14

Wat is groen: 





In groene projecten staan activiteiten centraal die gericht zijn op natuurontwikkeling, waarbij natuurwaarden worden hersteld of ontwikkeld (vogeleilanden, broed bevorderende maatregelen, aanleg van strandjes, bosschages, bossen, etc.), en/of: In groene projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn op de vergroting van de mogelijkheden tot (kosteloze) natuurbeleving, bijvoorbeeld door a) de realisatie van faciliteiten (webcams, uitkijktorens, etc.), b) door het vergroten van de toegankelijkheid van gebieden (wandelpaden en dergelijke) en c) door natuuropleiding en educatie, en/of: In groene projecten staan activiteiten centraal, waarin kaders, financieringsvormen e.d. worden ontwikkeld, ter bevordering van natuur, natuurwaarden en natuurbeleving.

Wat is rood: 





In rode projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn op het ontwikkelen van recreatieve voorzieningen met exploitatiemogelijkheden en die het verdienvermogen van het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta vergroten (Ecohotel, vakantiehuisjes, Informatiecentrum, uitbreidingen van ondererfpachtovereenkomsten met ondernemers), en/of: In rode projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn het vergroten van recreatieve voorzieningen en evenementen, zonder dat het een bijdrage levert aan natuurdoelen (bijvoorbeeld strandverbetering, strandopgangen, bebording, toeristische en recreatieve evenementen), en/of: In rode projecten staan activiteiten centraal, die gericht zijn op de ontwikkeling van kaders en richtlijnen voor recreatieve voorzieningen en maatregelen (evenementensubsidiebeleid, ligplaatsenbeleid, e.d.).

15

3.

NADERE FINANCIËLE ONDERBOUWING

3.1 Toeristisch-economisch programma Hieronder is de kostenraming van de projecten uit het toeristisch-economisch programma opgenomen uit 2014 geplaatst naast de kostenraming van het nieuwe Programma ZOG 2 (2015). De lichtgrijs gearceerde projecten zijn reeds uitgevoerd/afgerond in 2014, maar drukken ‘financieel’ nog op het nieuwe Programma ZOG 2. De donkergrijs gearceerde projecten zijn inmiddels komen te vervallen. De tabel toont de geraamde kosten uit het oude voorstel ZOG 2 van juni 2014 en de geraamde kosten voor het nieuwe Programma ZOG 2 dat u behandelt in de DB vergadering van 18 juni 2015. Project/maatregel

Geraamde kosten oude ZOG 2 juni ‘14

Geraamde kosten nieuwe ZOG 2 juni ‘15

Natuurinvesteringsfonds

51.600

Ontwikkelen van een meerjareninvesteringsfonds

34.400

Natuureiland/Drempel Brouwershaven

11.000

197.000

Duurzame Jachthaven van de Toekomst

125.000

25.000

Inspiratiecentrum

100.000

Opmerking

Vervallen; maakt onderdeel van project ECO-hotel (ook financieel), in het bijzonder garantstelling SBB Vervallen, zie ook toelichting bij Natuurinvesteringsfonds Besluitvorming tot aanleg van de Drempel, zie AB 5-12-2014 Mogelijkheden verkennen om deze kosten te verhalen binnen het project. Kosten strandopgang.

35.000 Infrastructuur Brouwersdam Overtoom Duikwrakken Scharendijke (zie opmerking 1 en 2)

32.200

Vervallen

27.100 14.700

Mountainbike parcours Kabbelaarsbank (zie opmerking 1)

30.800

Marktconsultatie verdien concepten

67.100

Vervallen Afgerond in ZOG1; Juridische afwikkeling via post onvoorzien nieuwe ZOG 2 programma Afgerond in ZOG1; administratieve afwikkeling via post onvoorzien nieuwe ZOG 2 programma Vervallen 16

Bijdragen aan initiatieven pirateneiland e.d.

18.000

ECO-hotel

50.000

50.000

Haven Bommenede Strandverbetering Herkingen Catpoint Evenementen(subsidie)beleid ontwikkelen Verstrekken evenementen subsidies

83.000 5.880

5.000 2.500

36.100 10.800

25.000 10.800

197.280

15.000 12.500

Studie grondposities Inzet van vastgoedontwikkeling TOTAAL

17.000 83.375 € 995.935

Vervallen, bijdragen aan initiatieven derden via onvoorzien Meerkosten dekken via Algemene reserve Afgerond Afgerond

Afgerond Incidentele subsidie voor Grevelingenweek En deelname WKonderwaterfotografie (zie besluit DB 18-10-2013) Vervallen Vervallen; kosten maken onderdeel uit van projectkostenraming

€ 512.800

Opmerking 1: De juridische afwikkeling van het project Duikwrakken Scharendijke en de administratieve afronding van de aangelegde mountainbikeparcours op de Kabbelaarsbank vergen beperkte inzet en worden in ZOG2 niet als aparte maatregel/project gezien. Beperkte inzet wordt bekostigd via de post onvoorzien in het blauwe programmadeel. Opmerking 2: Het project Duikwrakken Scharendijke is in beginsel rood maar draagt op de langere termijn bij aan natuurontwikkeling. Er ontstaat een kunstmatig rif.

17

3.2

Natuurontwikkelingsprogramma

Project/maatregel

Slikken van Flakkee (zie opmerking 1) De Groene impuls TOTAAL

Kosten medio ‘14 (zie concept ZOG2 juni 2014)

Kosten medio ‘15

250.000

250.000

€ 263.200

1.015.000 € 1.265.000

Opmerking

Opmerking 1: Naast de dekking á € 250.000 vanuit het Schap is binnen het project Slikken van Flakkee sprake van cofinanciering vanuit de Provincie á € 250.000,= en zijn middelen beschikbaar vanuit PAS maatregelen ter hoogte van een bedrag van € 153.500,-. 3.3

Algemene programmakosten

Project/maatregel

Kosten medio ‘14 (concept ZOG2 juni 2014)

Strategisch kader (bijdragen leveren aan RSV e.d.)

10.000

Carelands

40.800

Grevelingenconferentie Algemene communicatie (inclusief website) Grevelingenkrant Herijking programmabegroting Inzet projectondersteuning (zie opmerking 1)

88.000 95.015

Inzet projectcontrol (zie opmerking 1)

65.440

41.520 20.000

Kosten medio ‘15

Opmerking

Bijdragen worden geleverd vanuit programmamanagement en reguliere programma Volledig gesubsidieerd project vanuit Interreg 2 Zeeën-project. Vervallen

16.000 Vervallen

40.000

63.360

Programmamanagement

257.400

180.000

Onvoorzien/bijdragen aan initiatieven van derden TOTAAL

272.370

206.200

€ 953.905

€ 442.200

inmiddels afgerond Vervallen; kosten maken onderdeel uit van projectkostenraming Vervallen; kosten maken onderdeel uit van projectkostenraming Zie opmerking 1 in bijlage 3 voor de onderbouwing..

Opmerking 1: De projectondersteuningskosten en de inzet van projectcontrol wordt in het nieuwe Programma ZOG 2 toegerekend aan de projecten en worden niet langer uit het algemene deel van het programma bekostigd.

18

3.4

Totaal overzicht kosten Programma ZOG

Het uiteindelijke totaaloverzicht van de beide Programma’s ziet er dan als volgt uit: Kosten Toeristisch economisch programma Natuurontwikkelingsprogramma Overige activiteiten Totaal

Totale kosten ZOG2 (juni 2014) (zie opmerking 1)

Totale kosten nieuwe Programma ZOG 2 (juni 2015)

€ 995.935 € 263.200

€ 512.800 € 1.265.000

€ 953.905 € 2.212.500

€ 442.200 € 2.220.000

Opmerking 1: Het verschil in dekking en kosten in het oude programma van juni 2014 komt voort uit het feit dat de begroting van het concept ZOG 2 van juni 2014 voor de Garantstelling niet de € 480.000 maar € 381.132 was voorzien. Onduidelijk is hoe het verschil à € 98.868 gedekt was in dit plan. Deze onduidelijkheid wordt bij de opzet van het nieuwe Programma ZOG 2 weggenomen, door de € 480.000 uit de Groen Blauwe Reserve buiten de kostenbegroting en financiering van ZOG 2 te houden en voor de Garantstelling beschikbaar te houden.

19

4.

ORGANISATIE EN KWALITEITSBORGING

De uitvoering van het nieuwe Programma ZOG2 zal op een flink aantal punten op een andere wijze plaatsvinden dan in de afgelopen jaren. Deze veranderingen hebben zowel betrekking op de aansturing en verantwoording van de projecten en activiteiten, als op de manier waarop deze activiteiten worden opgepakt en uitgevoerd. Ten aanzien van de aansturing draait het zowel om de feitelijke wijze van aansturing als de gewijzigde houding en gedrag van de uitvoeringsorganisatie (G.Z-H). De G.Z-H positioneert zich nadrukkelijk als uitvoeringsorganisatie van het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta. Kernbegrippen zijn ‘transparantie’, ‘maximale betrokkenheid van stakeholders uit de omgeving’ en ‘professionaliteit in de (project)uitvoering’. Aansturing en rolverdeling De governance voor de uitvoering is helder: het Natuur- en Recreatieschap Zuidwestelijke Delta is opdrachtgever voor alle projecten en activiteiten in het kader van ZOG. Alleen na een bestuursbesluit van het Algemeen Bestuur wordt uitvoering gegeven aan projecten en activiteiten. Bestuursbesluiten worden met zorg voorbereid en voorzien van een omschrijving van de scope, de planning en de noodzakelijke financiële middelen. Alle kosten, die voor de activiteit of project worden voorzien, worden in de kostenraming meegenomen. Via de bestuurssecretaris (de gedelegeerd opdrachtgever namens het Natuur- en Recreatieschap) wordt na een positief bestuursbesluit de organisatie geïnformeerd. Onder verantwoordelijkheid van de directeur G.Z-H is een programmamanager ZOG verantwoordelijk voor de uitvoering van alle projecten en activiteiten. De basis voor de voorstellen en uitvoering van de ZOG-projecten ligt in dit meerjarige Programma ZOG 2, die onder verantwoordelijkheid van de programmamanager is opgesteld. De programmamanager zorgt voor de uitvoering van het Programma, bewaakt de onderlinge samenhang van projecten en activiteiten en zorgt voor geïntegreerde voortgangsrapportages t.b.v. het bestuur. Tevens onderhoudt de programmamanager contacten met stakeholders uit de omgeving en monitort of de uitvoering van het programma voldoet aan de verwachtingen van omgevingspartijen. Afhankelijk hiervan kan nadere inkleuring van projecten vorm krijgen. Professionalisering projecten en projectmanagement Voor de uitvoering van de projecten en activiteiten worden projectteams ingericht. Projectteams bestaan ten minste uit:  een projectmanager, eindverantwoordelijke voor het project,  een omgevingsmanager, verantwoordelijk om alle omgevingscontacten te onderhouden en alle betrokken partijen – ambtelijk, belangenorganisaties, exploitanten – ‘mee te nemen’ in de projectuitvoering, waaronder het inventariseren van eisen en wensen en waarbij we de stakeholders beschouwen als ‘partners’ in het project.  een projectcontroller, die de projectmanager ondersteunt met de beheersing van de planning, kosten, subsidiefinanciering, risicomanagement en dergelijke. Maandelijks verantwoordt de projectmanager zich over de voortgang van het project aan de programmamanager. De programmamanager rapporteert vervolgens rechtstreeks aan de directeur GZH. Draagvlak in de planfase èn de uitvoering vanuit de omgeving zijn essentieel. Daarom worden nieuwe projecten alleen gestart als aantoonbaar draagvlak bestaat in de omgeving. Dit laatste heeft met name betrekking op de nieuwe initiatieven i.h.k.v. de “Groene Impuls”. Nieuwe projecten zullen verplicht door het AB aan de gebiedsadviescommissie Grevelingen worden voorgelegd voor advies. 20

Bijlage 1: Evaluatie ZOG1 Terugblik algemeen De grondslag voor het Uitvoeringsprogramma Zicht op Grevelingen is gelegd in 2006 in de Ontwikkelingsschets Zicht op Grevelingen. Deze schets is na een aantal conferenties vastgesteld met steun van een groot aantal regionale en landelijke organisaties, zoals de Zeeuwse Milieufederatie, Het Zeeuws Landschap, Natuurmonumenten (regio Z-H en Zeeland), Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, Stichting Duinbehoud, Staatsbosbeheer, EUCC (Europese Kustvereniging), de Kamer van Koophandel Rotterdam en Zeeland, ANWB, RECRON, HISWA Vereniging, Nederlandse Onderwatersport Bond, Innovatieplatform Kop van Goeree, Vereniging Zeeuwind, Deltawind en ProWonEc. Op 20 februari 2008 heeft het Algemeen Bestuur van de Grevelingen ingestemd met het projectvoorstel ‘Zicht op de Grevelingen’ met een looptijd van zes jaar (periode 2008-2013). Na ongeveer twee jaar – op 3 december 2009 – heeft het bestuur kennisgenomen van een tussenevaluatie van het programma, die aanleiding was om het programma te continueren zoals was voorzien. Tijdens de uitvoering van het programma is het Bestuur geïnformeerd aan de hand van voortgangsrapportages, op basis van bestuursvoorstellen over de individuele projecten van het programma èn is in de Jaarrekeningen zowel inhoudelijk als in financiële zin over ZOG gerapporteerd. Medio 2013 heeft het Dagelijkse Bestuur kennis genomen van de tiende voortgangsrapportage en van de eerste ideeën over voortzetting van het programma Zicht op de Grevelingen in een periode van vier jaar (2014-2017). Voor de uitvoering van het programma (2008-2013) was gedurende 6 jaar een jaarlijkse bijdrage van € 730.000,= beschikbaar en daarenboven financiering uit verschillende subsidieverstrekkers. G.Z-H zat samen met SBB in de uitvoeringsorganisatie van het programma ZOG, mede om de groene component van het eco2 verhaal goed te kunnen bewaken. Daarbij was zowel een gedelegeerd opdrachtgever vanuit SBB aangewezen als waren er uren beschikbaar voor een medewerker natuur en natuurgerichte recreatie. Vanwege capaciteitsgebrek heeft SBB in de tweede helft van het programma veel minder inzet kunnen bieden. Het programma ZOG 2008-2013 kende een indeling met drie programmaonderdelen: Strategische ontwikkelingen, Gebiedsontwikkelingen en projecten en Communicatie. In bijlage 2 is het ZOG 1 programma op projectniveau beschreven. In het programma 20082013 was niet een expliciet onderscheid gemaakt tussen projecten en ontwikkelingen, die onder de verantwoordelijkheid van het Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen plaatsvonden en ontwikkelingen, door andere overheden en/of ondernemersinitiatieven en waarbij vanuit het Schap bijdragen werden geleverd. Evenmin was er een duidelijke compartimentering in het programma tussen ‘rode’ en ‘groene’ projecten. De balans was per project verschillend. Deze zaken zijn in een evaluatie dan ook niet te onderscheiden.

Terugblik 2013-2014 Met name de strategische projecten en activiteiten, die in het kader van Zicht op Grevelingen zijn uitgevoerd, zijn tijdens de looptijd van het programma gerealiseerd en opgeleverd. Een aantal grote gebiedsontwikkelingen, zijn gedurende de looptijd van het programma gestart, maar vinden haar afronding in de periode 2014-2017. In het bijzonder in de laatste twee jaren van ZOG, waarin een aantal grote recreatieve projecten in de realisatie kwamen (Ecohotel, Inspiratiecentrum), ontstond weerstand in de omgeving tegen de projecten van Zicht op de Grevelingen en over de wijze waarop de 21

projecten werden uitgevoerd. Met name de ‘onbalans’ in de verhouding tussen ‘groene’ en ‘rode’ projecten werd met de realisatie van deze overwegend ‘rode’ projecten zichtbaar en daarbij grepen deze grote recreatieve ontwikkelingen sterk in op het landschappelijke en natuurlijke karakter van de Grevelingen. De uitvoering van deze grote ontwikkelingen kenmerkt zich daarnaast door de mate van complexiteit. Projecten zoals de realisatie van het Ecohotel en Inspiratiecentrum kenden elk complexe gronddossiers, verlangden intensief en hoogwaardig omgevingsmanagement, vereisten waterdichte contracten met projectontwikkelaars en vroegen de uiterste zorg voor milieu en natuur tijdens de uitvoering. GZH – als uitvoeringsorganisatie van het Natuur- en Recreatieschap – onderkende dat het met name tijdens de realisatiefase van de grote projecten onvoldoende hierop ingericht was. Eind 2014 ontwikkelde G.Z-H een ‘Procedure voor verbetering’ waarin maatregelen zijn beschreven om orde op zaken te stellen. Eind 2013 stelde het Natuur- en Recreatieschap de middelen beschikbaar voor een vervolg op Zicht Op Grevelingen ter grootte van jaarlijks € 600.000,= voor de periode 2014-2017. De nadere invulling van het Uitvoeringsprogramma van het vervolgprogramma ZOG 2 zou in de loop van 2014 worden gemaakt. De constatering, dat er sprake was een ‘onbalans’ tussen de ‘groene’ en ‘rode’ projecten in het gebied, leidde er toe, dat er in 2014 veel discussie ontstond over de invulling van het nieuwe Programma. Er lag medio ’14 wel een conceptprogramma, maar daarvoor was zowel bij omgevingspartijen als bij het bestuur onvoldoende draagvlak. Inmiddels ligt er nu voor u een geheel gewijzigde opzet voor een nieuw Programma ZOG 2. Inmiddels is er binnen het Schapbestuur de vraag aan de orde gekomen over de rol en positie in het Schap in de komende jaren. Het Bestuur heeft een werkgroep ingesteld om daarover voorstellen te ontwikkelen. De vraag over de rol en positie is in enige mate versterkt door recente ervaringen met enkele (ZOG-)projecten. Vooralsnog heeft dit voor het nieuwe Programma ZOG II geen gevolgen. Vooralsnog worden deze sporen van het nieuwe Programma ZOG 2 en de discussie rondom rol en positie voor het schap in de toekomst (erfpachtsituatie) naast elkaar gevolgd en interfereren deze elkaar (nog) niet.

22

Bijlage 2: PROGRAMMA RESULTAAT ZOG 1 In het 1. 2. 3.

Programma ZOG 1 is onderscheid gemaakt in drie programma-onderdelen: strategische ontwikkelingen; gebiedsontwikkeling en projecten; overige activiteiten.

Hieronder is een overzicht gegeven van de projecten en activiteiten die in deze drie programma-onderdelen zijn uitgevoerd. In dit overzicht is een korte omschrijving van het project gegeven. Daarbij is aangegeven of deze activiteiten in ZOG1 reeds zijn afgerond of nu nog doorlopen en daarmee onderdeel worden van het ZOG2 programma. Alle reeds afgeronde projecten en activiteiten zijn in onderstaand overzicht ‘grijs’ gearceerd. De niet-gearceerde projecten en activiteiten komen terug in het nieuwe Programma ZOG 2. In het Programma ZOG 1 is geen onderscheid gemaakt tussen projecten en activiteiten die vanuit het Natuur- en Recreatieschap zijn opgestart en uitgevoerd èn de projecten en activiteiten, die door ondernemers of andere organisaties zijn opgestart en uitgevoerd en waaraan het Natuur- en Recreatieschap alleen heeft bijgedragen om uitvoering mogelijk te maken. Dit onderscheid is echter essentieel m.b.t. de verantwoordelijkheid- en risicoverdeling. In het onderstaande overzicht is dit onderscheid wel gemaakt en voorgesteld wordt om ook in het Programma ZOG 2 dit onderscheid te maken.

Strategische ontwikkelingen Project/activiteit Uitvoeren van de MIRT verkenning Grevelingen (inclusief business case getijdecentrale), daarna uitgewerkt in een (concept) Rijksstructuurvisie, onder meer gericht op herstel van getijde en het realiseren van een getijdencentrale. Deze RSV is door het kabinet op 10 oktober 2014 is vastgesteld en de Tweede Kamer behandelt de concept-Rijksstructuurvisie naar verwachting eind 2015. Ontwikkeling van een Watersportvisie voor de Grevelingen, die ontwikkelingsruimte bood voor de uitbreiding van ligplaatsen en o.a. de ontwikkeling van Brouwerseiland. Ontwikkelen van een zoneringskaart om recreatiedruk en natuur in balans te houden en mee te geven aan RWS om als input te gebruiken voor het N2000 beheerplan. Ontwikkeling van een Richtlijn voor de ontwikkeling van duurzame kleinschalige verblijfsrecreatie, als kader voor de beoordeling van concrete ondernemersinitiatieven in de Grevelingen (nabij Kabbelaarsbank en initiatief Greenhuus) Uitvoeren van Natura People, internationaal kennisontwikkelingsproject m.b.t. bezoekersmanagement en financieringsmogelijkheid voor specifieke ontwikkelingen voor de Grevelingen, zoals cursus Gastheerschap Grevelingen,

Aard Bijdrage vanuit het Schap; betrof een Rijksontwikkeling in samenwerking met regionale partners Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Status Afgerond mei 2012; daarna gecontinueerd in het opstellen en besluitvorming over een RVS Gereed juli 2011

Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Gereed juli 2011

Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Gereed juli 2011

Bijdrage vanuit het Schap; betrof Interreg IV Aprogramma

Gereed december ‘13

23

mountainbikeroute Kabbelaarsbank, uitkijktoren Battenoord, promotietool ‘Meer Grevelingen’ met o.a een website en routeplanner. Uitvoeren van Pilot Dijk van een Delta, beeldverhaal over het rivierengebied van Lobith tot aan de ZuidHollandse Delta.

Bijdrage vanuit het Schap; betrof een initiatief van Kennisprogramma Regionale Beeldverhalen, uitgevoerd door de Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte (STIRR)

Gereed december 2012

Aard Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Status Gereed december 2012

Bijdrage vanuit het Schap; Uitvoering door ECOII projects B.V. Wordt onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Loopt door na 1-1-2014

Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd Bijdragen vanuit het Schap; Uitgevoerd door Zeelenberg/Boskalis Bijdragen vanuit het Schap; ondernemersinitiatief van Greenhuus Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Gereed eind 2013

Gebiedsontwikkeling en projecten Project/activiteit Realiseren van Bunkerroute en Belevingsbos, bestaande uit het toegankelijk maken van bunkerelementen in de duinen bij de Punt en herinrichting van ene bos van 6 hectare, eveneens bij de Punt Het realiseren van het ECO-hotel, inclusief nadere afspraken maken met nabijgelegen Catamaranclub (later in apart project Catpoint opgenomen) Het realiseren van het Inspiratiecentrum Het realiseren van het project Brouwersdam Hotspot for Active Leasure, bestaande uit diverse maatregelen zoals het investeren in voorzieningen voor beach sporten, landschappelijke voorzieningen en strandopgangen. Het realiseren van een mountainbike parcours Kabbelaarsbank, gefinancierd uit Natura People Het realiseren van de Duurzame Jachthaven van de Toekomst Ontwikkeling van Greenhuus Kabbelaarsbank

Uitvoeren van omvorming bossages Grevelingendam Aanleg van mountainbikeparcours Kabbelaarsbank

Slikken van Flakkee, waaronder het verbeteren van de toegankelijkheid van het gebied

Onder verantwoordelijkheid van het Schap Uitgevoerd

Loopt door na 1-1-2014 Gereed eind 2012

Loopt door na 1-1-2014 Niet gerealiseerd In maart 2013 afgerond. Parcours is aangelegd, administratieve afronding vindt plaats na 1-12014 Loopt door na 1-1-2014

24

Uitbreiding van het tramtracé van het RTM Museum Uitkijktoren Battenoord als onderdeel van de gebiedsimpuls haven Battenoord. Onderzoek naar de Vaargeul Brouwershaven, gericht op het verbeteren van de toegankelijkheid van de haven en het realiseren van een Natuureiland nabij Brouwershaven.

Onder verantwoordelijkheid van het Schap Uitgevoerd Onder verantwoordelijkheid van het Schap Uitgevoerd Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Realiseren van duikwrakken in de Grevelingen, bestaande uit het afzinken van drie scheepswrakken voor duiksporters

Onder verantwoordelijkheid van het Schap uitgevoerd

Realiseren van de Waterjump bij het Zeil- en Surfcentrum Brouwersdam.

Onder verantwoordelijkheid van het Schap. De jump is eigendom van het Schap; ondernemer exploiteert. Onder verantwoordelijkheid van het Schap Uitgevoerd Onder verantwoordelijkheid van het Schap Uitgevoerd

Realiseren van de revitalisering van een viertal duiklocaties aan de kant van Schouwen-Duiveland Realiseren van een tweetal vogeleilanden.

Eind 2012 afgerond Gereed 2013 Loopt door na 2014; inmiddels besluitvorming tot verwijdering van een zandplaat in 2015. Uitgevoerd in 2011/2012; juridische afwikkeling over recht van opstal/ onderhoud loopt door na 1-12014 Gereed 2009

Gereed 2008 Gereed 2008

Overige activiteiten Project/activiteit Diverse communicatie, waaronder cursus Gastheerschap (gefinancierd vanuit Natura People), diverse Grevelingen-conferenties, de uitgaven van de Grevelingenkrant, ontwerpatelier Grevelingen, de ZuidHollandse Vormgevingsprijs, reizende tentoonstelling ZOG, oprichting site www.MeerGrevelingen.nl e.d.

Aard Onder verantwoordelijkheid van het Schap, Uitgevoerd

Status Afgerond, maar herhalend karakter

Daarnaast zijn er gedurende de looptijd van ZOG enkele ontwikkelingen geweest, die buiten het ZOG programma zijn ontstaan, zoals de ontwikkeling van horeca en recreatieve voorzieningen nabij de Haven Bommenede en dergelijke.

25

Bijlage 3: INHOUDELIJKE BESCHRIJVING VAN HET NIEUWE PROGRAMMA ZOG 2 Toeristisch-economisch programmadeel: Projectnaam

Scope

Uitvoeringsperiode

Natuureiland/Drem pel Brouwershaven

Ten behoeve van de recreatievaart wordt de toegang van de haven van Brouwershaven verbeterd. Het vrijkomende zand wordt op het naastliggende eiland gespoten en verdeeld ten einde hier een rust- en foerageergebied voor steltlopers en watervogels te kunnen gaan realiseren; het natuureiland. Dit project wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van het Natuur- en Recreatieschap. De Duurzame Jachthaven van de Toekomst is een lange termijn ontwikkeling ter plaatse van de Middelplaathaven aan de Brouwersdam. Er komen onder meer recreatiewoningen, ligplaatsen en hotelsuites waarvoor een eilandenarchipel wordt aangelegd. De initiatiefnemers voor en uitvoerders van dit project zijn Boskalis en Zeelenberg Ontwikkelingsmaatschappij. Het Natuur- en Recreatieschap is betrokken vanwege het gronddossier/grondexploitatie en vanwege de (her)inrichting van gebieden waar het beheer over heeft. Het Inspiratiecentrum is op 30-4-2015 in gebruik genomen. In 2015 worden de laatste werkzaamheden afgerond, waaronder het realiseren van een strandopgang, de inrichting van de buitenruimte en dergelijke. Tevens loopt de erfpachtovereenkomsten en de financiële afwikkeling van subsidies, die i.h.k.v. ZOG1 voor de realisatie van het Inspiratiecentrum zijn verworven. Het project is uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van het Natuur- en Recreatieschap. Het Inspiratiecentrum is eigendom van het Schap en het Schap draagt de zorg voor het onderhoud van het gebouw en het beheer van erfpacht- en exploitatieovereenkomsten met resp. RVB en de Exploitant. Deze activiteiten vinden niet plaats i.h.k.v. ZOG2, maar als onderdeel van het reguliere programma (Programmadeel 2; Beheer) van de ZWD. De oplevering van fase één van het ECO-hotel vindt plaats in juni 2015; de oplevering van de tweede fase is voorzien in de tweede helft van 2015. Naast de oplevering van het project speelt de afwikkeling van diverse complexe juridische en financiële

2014-2016

Duurzame jachthaven van de Toekomt

Afronding Inspiratiecentrum

Afronding Eco-hotel (inclusief Catpoint)

2015-2020

2014-2015

2014-2015

26

kwesties, zoals de uitwerking van het Hoofdlijnenakkoord met Staatsbosbeheer, het vestigen van erfdienstbaarheden voor onderhoudswerkzaamheden in gebieden die alleen via het terrein van het Ecohotel bereikbaar zijn, het veiligstellen van de belangen van de vereniging, die naast het Ecohotel ligt en enkele kwesties rondom de interpretatie van de ondererfpachtakte met de projectontwikkelaar. Het project is ontwikkeld door DPP Vastgoedgroep b.v. en Zeelenberg Ontwikkelingsmaatschappij.

Haven Bommenede (inmiddels afgerond)

Strandje Herkingen (inmiddels afgerond) Evenementen(subsidie)beleid (inmiddels afgerond)

Verstrekking (incidentele) evenementensubsidies

Onderzoek heeft plaatsgevonden naar de mogelijkheden van verdere ontwikkeling van het gebied nabij de Haven Bommenede. Inmiddels heeft het bestuur afgezien van een recreatieve ontwikkeling (horeca , ecolodges). Het onderzoek is uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van het Natuur- en Recreatieschap. In 2014 zijn enkele maatregelen getroffen (plaatsing bord) bij het strand Herkingen, uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van het Natuur- en Recreatieschap. Op basis van een bestuursbesluit in 2013 (november 2013) is onderzoek gedaan naar de wenselijkheid van een evenementen(subsidie)beleid. Dit betrof een kader t.b.v. van de beoordeling en afhandeling van subsidieaanvragen. Begin 2015 is dit onderzoek afgerond. Gezien de bezwaargevoeligheid van een dergelijke regeling, heeft het Bestuur van ZWD besloten om een dergelijke beleid niet verder uit te werken. Uiteraard behoudt het Bestuur de mogelijkheid om evenementen, die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van het Natuur- en Recreatieschap, op incidentele basis van een subsidie te voorzien. Het Schap heeft thans besloten om voor twee evenementen een subsidie te verstrekken: het WK onderwaterfotografie en de Grevelingenweek.

2014

2014

2014-2015

2015-2016

27

Natuurontwikkelingsprogramma: Projectnaam

Scope

Uitvoeringsperiode

Slikken van Flakkee

Voor de verdere ontwikkeling van de Slikken van Flakkee is een inrichtingsplan (juni 2013) vastgesteld door het Natuur- en Recreatieschap. Deze wordt momenteel gerealiseerd. In deze fase van het Programma wordt invulling gegeven aan een tweetal (quick) wins: het vergroten van biodiversiteit (aanpak en verbetering van het leefgebied van de Noordse woelmuis) en het vergroten van het gebruik en belevingswaarde o.a. door de verbetering van de centrale entree, een veersteiger, aanleg van wandelroutes, een uitkijkplatform en communicatie daarover. Voor dit project is 250.000,00 subsidie vanuit de Regeling kwaliteitsimpuls Bestaande Recreatiegebieden Zuid Holland beschikbaar gesteld. Dit project wordt uitgevoerd door het Natuur- en Recreatieschap. Dit project bevat momenteel een groot aantal mogelijke natuurontwikkelingen en maatregelen ter verhoging van de natuurbeleving op de Grevelingen. Deze mogelijke natuurontwikkelingen en maatregelen zullen met de milieu- en natuurorganisaties worden besproken en nader worden aan- en ingevuld. Maatregelen, waarvoor draagvlak is èn een sponsor uit de milieu- en natuurorganisaties worden in uitvoering genomen. Hiervoor is een totaal budget voor beschikbaar à € 1.015.000. De geïnventariseerde mogelijke natuurontwikkelingen en ontwikkeling ter verhoging van natuurbeleving zijn:  Analyse natuurkwaliteit water in het Grevelingenmeer om zinvolle groene investeringsvoorstellen te kunnen doen om de situatie voor vissen en ander onderwater leven te verbeteren;  Ecologische verbinding brakke kreken Flakkee en Schouwen –Duivenland o.a. tbv vismigratie zoet – zout  Nadere inrichting van het vogeleiland nadat er vanuit het project drempel Brouwershaven zand is gespoten op het eiland;  Natuurlijke oevers

2015-2017

1

De Groene impuls (separate paragraaf binnen het Natuurontwikkelingsprogramma; op te stellen in afstemming met gebiedspartijen)

1

2015-2017

In het groene project Slikken van Flakkee gaat feitelijk € 500.000 om; de Schapskosten betreffen € 250.000,=, de Provincie subsidieert 25.000,= en daarnaast zijn er ook nog PAS maatregelen van waaruit € 153.500,= gefinancierd wordt. 28

              

Bescherming en uitbreiding broedlocaties (schelpenbanken) Natuurontwikkeling binnendijks grenzend aan de Grevelingen bijvoorbeeld voor broedvogels en noordse woelmuis; Aankoop en inrichting 14 ha landbouwgrond Slikken van Flakkee t.b.v. leefgebied noordse woelmuis; Pilot duurzaam zelfvoorzienend toilet (resultaat Carelands) Voorzetten cursus Gastheerschap Grevelingen Aanleg natuurtuin en aanleg eetbare struikenhoek (beleving en natuureducatie) Aanleg stenen strandje als speciaal rustpunt voor zeehonden Schelpenrichel vastmaken aan Markenje voor ‘kale grond broeders’ Bijenproject Hompelvoet Webcam vogelbroed eilanden, de Slikken van Flakkee en een zeehonden-spot Herstel wandelroutes bij de Punt inclusief vogelobservatiepunt Natuureducatieprogramma i.s.m. scholen op de eilanden Verbetering van vogelobservatiepunten Bevordering van excursiemogelijkheden op verschillende locaties Kaal houden van eilanden om broedgelegenheden te verbeteren.

Algemene programmadeel: Projectnaam

Scope

Uitvoeringsperiode

Carelands

Het Europese project Carelands is gesubsidieerd vanuit Interreg Zeven Zeeën en richt zich op onderzoek naar nieuwe vormen van energiewinning en het terugdringen van CO2 in natuurgebieden. Het is een samenwerkingsproject tussen zeven organisaties uit Nederland, België en GrootBrittannië. In een eerste periode (jan. ‘14-medio ’15) worden eerder behaalde resultaten doorvertaald in kansrijke projecten op de thema’s: duurzaam bouwen, duurzame mobiliteit, management van landschappen en het creëren van bewustwording. Daarna worden deze kansrijke projecten mogelijk in uitvoering genomen – mogelijk gesubsidieerd via een nieuwe tranche van het Interreg-subsidieprogramma. Het natuur- en recreatieschap heeft besloten de

2014-2017

Grevelingenweek

2015/2016 29

Algemene communicatie (inclusief Website)

Herijking programmabegroting (inmiddels afgerond)

Programmamanagement [zie opmerking 1] Onvoorzien/ bijdragen aan initiatieven

organisatie van het evenement Grevelingenweek een incidentele subsidie te verstrekken. Communicatie over het programma Zicht op Grevelingen vindt plaats via bestaande kanalen, zoals de website www.zichtopgrevelingen.nl. In de komende periode zal meer dan in ZOG1 gebruik worden gemaakt van de communicatiemogelijkheden uit het reguliere programma van ZWD, waardoor meer samenhang met andere gebiedscommunicatie vanuit ZWD wordt bereikt en kosten worden bespaard. Voor 2015-2018 is voor het Grevelingen een herijking van de programmabegroting gemaakt. Deze is op 23-4-2015 gepresenteerd aan het Bestuur, met daarin een transparant beeld van de verwachte ontwikkelingen van de kosten en financiering van de activiteiten van het Schap in de Grevelingen. Uit een palet aan keuzemogelijkheden heeft het Bestuur keuzes gemaakt om een sluitende begroting te realiseren. De resultaten van de herijking van de programmabegroting worden verwerkt in een herziene begroting 2015 en de conceptbegroting 2016. Gedurende de periode 2015-2017 wordt het gehele ZOG-programma in samenhang gemanaged door een programmamanager. In de periode 2015-2017 zal vanuit het Schap geanticipeerd worden op ontwikkelingen en initiatieven van ondernemers. Ter dekking van de kosten, die hiermee gemoeid zijn, wordt een post ‘onvoorzien/bijdragen aan initiatieven’ in het programma opgenomen.

2014-2017

2014-2015

2015-2017

2015-2017

Opmerking 1: Nadere onderbouwing van de kosten voor de programmamanager t.b.v. dit programma. De programmamanager ZOG  Stelt in afstemming met stakeholders het meerjarige Programma ZOG 2 op;  Is verantwoordelijk voor de uitvoering van het nieuwe Programma ZOG 2;  Onderhoudt contacten met stakeholders op tactisch niveau en monitort of de uitvoering van het programma voldoet aan de verwachtingen van deze partijen;  Bewaakt de onderlinge samenhang van projecten en activiteiten;  Zorgt voor geïntegreerde voortgangsrapportages t.b.v. het bestuur van het Schap;  Draagt bij aan strategische ontwikkelingen in het gebied; De kosten zijn in 2015: 1000 uur (0,8 x 1250 uur) x 90,00 =90.000,=; in 2016: 500 uur (0,4 x 1250 uur) x 90,00 = 45.000,=; in 2017: 500 uur (0,4 x 1250 uur) x 90,00 = 45.000,=. Voor de periode van het nieuwe Programma ZOG 2 2015-2017 bedragen de (personele) kosten voor het uitvoeren van het programmamanagement derhalve € 180.000,-. #####

30