Geleerde lessen Een inspiratiebron van praktijkvoorbeelden voor Goede Buren, de bewoners van de nieuwe sociale buurt in Almere.
Inleiding Net als ieder mens uniek is, is iedere buurt uniek. Maar wat maakt Goede Buren uniek? Goede Buren is een nieuwe buurt die in Almere wordt gebouwd. In de wijk wonen ongeveer 300 mensen verdeeld over 130 huishoudens. Het is een buurt waar aandacht voor elkaar en de buurt heel gewoon is. Jong of oud, Nederlands of buitenlands, gezin of alleenstaand, mensen met of zonder handicap. Iedereen is welkom. De bewoners bepalen zelf wat er in de buurt gebeurt en hoe die eruit ziet. Waar ben je goed in? Wat heb je nodig? Wat heb je te bieden? Wie doet wat? Dit zijn vragen die centraal staan bij Goede Buren. Bewoners denken samen na over wie er in de buurt komt wonen, hoe de huizen eruit zien, wie de buurt netjes houdt. Met elkaar beslissen de bewoners wat de buurt nodig heeft. Samen genieten van een concert, een kop koffie in het café, een zandkasteel bouwen in de speeltuin of alleen naar het park voor een wandeling. Het kan allemaal in de buurt van Goede Buren. Maar ook als je even met elkaar wilt praten over de buurt, wat gaat goed en wat kan beter, ben je bij Goede Buren aan het juiste adres. Bewoners ontmoeten elkaar op veel plekken en zorgen er samen voor dat iedereen zich thuis en welkom voelt. Boeken en websites staan vol met praktijkvoorbeelden van buurten waar alle bewoners zich thuis voelen. Iedereen kan ideeën opdoen en van die voorbeelden leren. Daarom heeft Stichting Perspectief praktijkvoorbeelden verzameld en gekeken wat er te vinden is over buurten waarin iedereen welkom is. Deze samenvatting van het rapport helpt toekomstige bewoners op weg. Het laat zien welke vragen er tijdens het project op hun pad komen en welke keuzes zij kunnen maken. Het beschrijft belangrijke lessen en geeft een beeld hoe een ideale buurt eruit kan zien. Neem bijvoorbeeld Rougemont Community in Canada. Vijftien jaar geleden maakten bewoners van het appartementencomplex hun droom waar. Hoe? Dat leest u in deze samenvatting. Goede Buren. Een droom van velen, samen maken we hem waar. Onderwerpen in deze uitgave: 1. De droombuurt van alle bewoners Visie ontwikkeling en aanpak: regie bij toekomstige bewoners 2. Iedereen is welkom in de buurt Wijkontwikkeling en sociale cohesie 3. Wat is jouw rol in de buurt? Ondersteuning van individuen in de wijk 4. In gesprek met de omgeving Communicatie met stakeholders
1. De droombuurt van alle bewoners Visie ontwikkeling en aanpak: regie bij toekomstige bewoners Een buurt ontstaat niet zomaar. Er komt heel wat bij kijken. Zo ga je op zoek naar bewoners, bouw je woningen en wegen. Maar het begint met een idee. Hoe ziet de ideale buurt in Almere eruit? Toekomstige bewoners maken hun ideeën, wensen en behoeften kenbaar. Vragen die voor elke bewoner centraal staan zijn: wat heb ik nodig? Hoe wil ik leven? Wat kan ik bieden? Maar ook, wie ben ik? Wat wil ik? Wat zijn mijn kwaliteiten? Hoe willen we samenleven? En wat is mijn droom? Door te luisteren en aandacht te hebben voor elkaars behoeften en wensen ontstaat er een beeld van de droombuurt. Anne wil bijvoorbeeld spelen in de speeltuin. Hans wil met zijn hond naar het bos. Janneke wil met haar scootmobiel naar de bibliotheek. En Aisha wil naar de moskee. Samen willen zij genieten van een spannende bioscoopfilm. De bewoners bepalen met elkaar wat er nodig is om hun droombuurt te verwezenlijken. Dit leggen zij vast in een visie waar de hele buurt achter staat. Robert en Marleen ‘Wat we ontzettend missen in onze buurt zijn de ‘gewone’ dingen. Goedemorgen, goedemiddag of de naam van je buurman. Een lift een kwastje verf, het plakken van een band of zo maar een blokje om met de hond van de buren. Gewoon de dagelijkse gang van zaken. Pas een beetje op elkaar zonder de deur bij elkaar plat te lopen, of je nou groot of klein bent, jong of oud, loopt of rolt.’
Op zoek naar nieuwe bewoners Op het moment dat het ideaalbeeld van de buurt helder is, begint de zoektocht naar nieuwe buren. Hoe ga je dan te werk? Nodig je zelf mensen uit? Of ga je af op mensen die zich spontaan aanmelden? Laat je makelaars zoeken? Welk beeld wil je dat nieuwe buren van de buurt hebben? Over deze vragen denken de toekomstige bewoners samen na. Hoe blijf je elkaar betrekken bij de buurt? Een andere belangrijke vraag die uit de praktijkvoorbeelden naar voren komt is: hoe blijf je elkaar als bewoners betrekken bij de buurt? ‘Het is een proces van lange adem.’ De kunst is om het enthousiasme van begin tot eind vast te houden. Zolang mensen zich herkennen in de activiteiten en zien dat het over hun ideale buurt, wensen, dromen en behoeften gaat is de kans groot dat bewoners betrokken blijven. Maar ook daarbij speelt de klik en het gevoel van waardering voor elkaar een belangrijke rol. Vijf voorwaarden die volgens de praktijkvoorbeelden mensen betrokken houden zijn: o Respecteer sterk leiderschap (enthousiast maken en aanmoedigen, beheren van het geld en overzicht houden op het project). o Blijf bij groepsbesluiten o Vergeet de complimenten niet o Vermijd vaktaal en openlijke kritiek o Blijf iedereen informeren (wees duidelijk, tijdig en zorgvuldig) Geleerde les Een gezamenlijke droom waarin elke bewoner zijn/ haar idealen wensen en behoeften herkent zorgt voor betrokkenheid bij de buurt. Bewoners gaan hierbij uit van de eigen kracht en kwaliteit van elke bewoner.
Hoe gaat het elders? ABCD-methode (o.a.) in Helmond De ABCD methode is gebaseerd op potenties en kwaliteiten in de buurt. Vanuit elkaars kwaliteiten wordt een relatie gelegd met de wensen en dromen van bewoners. Een flatbewoner uit Helmond kwam in 2003 met het idee om een braakliggend stuk grond in de wijk te gebruiken voor de een ecologische tuin. Binnen een half jaar werd de eerste oogst binnen gehaald. Flatbewoners en kinderen onderhouden nu vrijwillig de tuin, oogsten groenten en scholen geven er biologielessen. Kersentuin in Utrecht Ook de bewoners van de Kersentuin in Utrecht, Leidsche Rijn hadden een gezamenlijke droom: met elkaar samenwonen en –leven, met extra aandacht voor elkaar én de natuur. In de 94 woningen wonen jongeren, ouderen, meer en minder draagkrachtigen, alleenstaanden, gezinnen, thuiswerkers en 'uitwerkers', meer en minder validen, allochtonen en autochtonen. Door de gezamenlijke droom gingen zij de verbintenis met De Kersentuin aan. Maar ook omwonenden zijn van harte welkom en kunnen in de Kersentuin terecht. Zo worden direct omwonenden uitgenodigd voor bijvoorbeeld een fancyfair, spelen kinderen uit de omliggende buurten samen in de zandbak en wordt het buurthuis verhuurd aan mensen die niet in de Kersentuin wonen. Rougemont community in Canada In Canada hebben familieleden van zeven mensen met een beperking, waaronder de ouders van Rob besloten in 1989 een goede woonomgeving voor hun zoon of dochter te bouwen. In 1994 is die droom gerealiseerd en wonen 250 buren in Rougemont community in Canada. Hun droom? Een leven voor Rob en zijn vrienden in een actieve buurt waar iedereen zich welkom, veilig voelt en een betekenisvolle rol heeft. Het bestuur van de Rougemont Community kiest bewoners zelf uit op basis van de filosofie van de buurt. Nieuwe buren mogen in Rougemont wonen als zij zich aan de regels houden die de leden hebben vastgesteld. Wat betekent dit voor Goede Buren Gezocht? De toekomstige bewoners van Goede Buren Gezocht verwoorden hun ideaalbeeld van de buurt in film. Daarmee gaan ze meer Goede Buren en grond werven voor de nieuw te bouwen buurt. Ze maken daarbij gebruik van kwaliteiten van toekomstige bewoners: de een bedenkt een lied, de ander beheert de website en weer een ander organiseert een buurtfeest. Meer informatie praktijkvoorbeelden www.kersentuin.nl www.hetkenniscentrum.nl/kcgs/dossiers/socialecohesie/burgerparticipatie/1052_1064.html www.kanwel.nl/documenten/persberichten/Staatscourant%2031-01-06.pdf
2. Iedereen is welkom in de buurt Wijkontwikkeling en sociale cohesie Ook de inrichting van de buurt bepaalt of bewoners zich thuis en welkom voelen. Is onderwijs, werk, vervoer, vrije tijd en zijn de woningen en wegen toegankelijk voor alle buren? Komt Janneke in de buurt wonen als zij niet met haar scootmobiel naar de bibliotheek kan? Hoe reageert Hans als zijn hond nergens los mag lopen? Wil Aisha verhuizen als de moskee 20 km bij haar vandaan is? En voor welke buurt kiezen de ouders van Anne als er geen speeltuinen zijn? Hoe ontstaat samenhang in de buurt?
Yvonne ‘Bouwen volgens de ontwerpideeën van Maharishi Sthapaytya, dat lijkt me een fantastisch idee.
Public Space Public Space is een gids die laat zien hoe bewoners elkaar betrekken bij de inrichting van de buurt. Denk aan parken, pleinen, markten en straten. Volgens deze gids heeft een goed ontworpen ruimte als voordeel dat het 1. lang mee gaat 2. uniek is en 3. toegankelijk is. Geleerde les De inrichting van een buurt heeft invloed op het buurtgevoel. Wanneer en hoe bewoners elkaar kunnen ondersteunen verschilt per situatie. Hoe gaat het elders? Burenhulp en zorgruil, gaat ervan uit dat buren iets voor elkaar doen en daar een urenvergoeding voor krijgen. Hans helpt bijvoorbeeld Aisha met het invullen van de belastingpapieren. Aisha gaat met Janneke naar de bioscoop. En Anne laat de hond van Hans uit. Burenhulp en zorgruil zijn gekoppeld aan een telefooncentrale en een database van burgers, bewoners en organisaties waar de hele buurt een beroep op kan doen. Tijd voor elkaar in Utrecht In een aantal wijken in Utrecht-Zuid draait het project Tijd-voor-elkaar. Dit is een soort marktplaats voor burenhulp en vrijwilligerswerk. Een sociaal makelaar helpt bewoners om in kaart te brengen wat zij elkaar kunnen bieden. Via de website Tijdvoorelkaar komt vraag en aanbod bij elkaar. Het project is gestart met het uitdelen van punten, die deelnemers vervolgens weer konden verzilveren, maar volgens de deelnemers is dat eigenlijk niet nodig. Steunstee in Oldambt In de gemeente Oldambt (Oost-Groningen) zijn in verschillende dorpen zogenaamde Steunstee’ s ingericht. Een steunstee is een centraal gelegen ruimte in het dorp waar bewoners deelnemen aan verschillende activiteiten en gebruik maken van diverse diensten. De ruimte is ingericht als een gezellige ontmoetingsplek voor bijvoorbeeld de wekelijkse koffieochtend. Maar het is ook de verzamelplaats voor de fietsclub van Winschoten. Jan, Marja, Els, Trees en Gezina, beginnen vanuit de Steunstee aan hen door het Dollardgebied. De gebruikersraad, bestaande uit buurtbewoners en contactpersonen van de activiteitengroepen, bepaalt de invulling van de activiteiten in de Steunstee. Zo ontstond in het dorp Bellingwolde het idee om het plaatselijke asielzoekerscentrum te bezoeken.
Frank ‘Ik kom regelmatig ’s avonds alleen thuis na het eten. Het zou heerlijk zijn om in een gemeenschappelijke ruimte samen met anderen te eten. Het belangrijkste is misschien wel dat je weet dat er mensen zijn waar je een beroep op kan doen en andersom ook.‘
Kersentuin Utrecht De bewoners van de Kersentuin bedachten zelf hoe de buurt eruit moest zien. Zij kozen voor kleine, open privé-tuinen en grote gemeenschappelijke tuinen waardoor ontmoeting en samenwerking vanzelfsprekend wordt. De buurtbewoners onderhouden het gezamenlijk groen zelf. Dit scheelt de gemeente werk. In ruil daarvoor ontvangt de Kersentuin budget voor aanschaf van groot gereedschap voor groenonderhoud. Buurtbewoners gebruiken dit gereedschap ook voor het onderhoud van hun privé-tuin. Rougemont Community in Canada De bewoners 250 bewoners van Rougemont community in Canada ondersteunen elkaar zoveel mogelijk door hulp vanuit de ‘community’. Pas als de hulp van bewoners niet te vinden is zoeken zij verder. De persoon die om steun vraagt neemt een betaalde ondersteuner in dienst en betaald op uurbasis. Alle bewoners hebben ook een eigen ‘support circle’, die bestaat uit vrienden, familie of mensen die elkaar kennen. Uit de praktijkvoorbeelden blijkt dat samen dingen doen het ‘buurtgevoel’ versterkt. Hoe en wanneer buren dingen samen kunnen en willen doen is per situatie verschillend. Als de moeder van Anne net bevallen is van een tweede dochter zal zij minder kunnen doen dan vóór haar zwangerschap. Alle bewoners zijn ook uniek door hun eigenschappen. Hans is bijvoorbeeld erg grappig, Anne is energiek, Aisha kan goed luisteren en Janneke is heel positief. Al die verschillende karakters kleuren de buurt. Wat betekent dit voor Goede Buren Gezocht? Met elkaar gaan de bewoners op zoek naar hun buurtgevoel en op welke manier zij de burenhulp willen organiseren. Meer informatie praktijkvoorbeelden www.kersentuin.nl/handreiking.php www.burenhulpcentrale.nl www.dekamers.nl www.oosterlengte.nl/steunstee www.kanwel.nl www.tijdvoorelkaarzuid.nl
3. Wat is jouw rol in de buurt? Ondersteuning van individuen in de wijk Het ene moment ben je vader of werknemer en het andere moment ben je een vriend, goede buur of collega. Dagelijks nemen mensen verschillende rollen aan. Sommige rollen zijn leuker dan de andere. Anne vindt het bijvoorbeeld leuk om kind te zijn als ze een cadeautje krijgt van haar moeder, maar niet als ze haar kamer moet opruimen. De rol die je aanneemt of toegewezen krijgt bepaald het gedrag van jezelf, de ander en is uiteindelijk bepalend voor jouw rol in de buurt. Volgens de praktijkvoorbeelden is de kracht van Goede Buren Gezocht dat iedereen kijkt naar de positieve rollen van de bewoners. Aandacht voor elkaar staat bij Goede Buren centraal. De ene buur heeft meer behoefte aan contact dan de ander. Op school, op het werk, bij de sportclub, of bij de vereniging is het gewoon elkaar te ondersteunen. Sommige mensen hebben extra steun thuis nodig bij het uitvoeren van hun dagelijkse activiteiten. Een vraag waar goede buren samen over nadenken is: Hoe ondersteunen bewoners elkaar? Gaat het om persoonlijke steun of steun van de hele buurt? Wat kunnen en willen buren doen en wat mag je van elkaar verwachten? Keeke ‘De wereld draait snel-sneller-snelst en niet iedereen kan meekomen. Kijk naar wat iemand kan en niet naar wat iemand niet kan. Oppasmogelijkheden voor jonge moeders, zodat zij ook eens tijd hebben voor hun partner. De jonge moeder kan in ruil daarvoor een uurtje met haar kind in de moestuin werken. Lijkt me heerlijk, echte verse voeding.’
Drie punten die volgens de praktijkvoorbeelden de basis zijn voor goede ondersteuning 1. Wie is iemand? Welke rol heeft iemand? Wat zijn, zijn/haar kwaliteiten? Wat is zijn/ haar roeping? 2. Welke elementen zijn van belang voor de ondersteuning? Welke behoeften heeft iemand? Welke behoeften zijn het meest dringend? Ofwel wat is de inhoud van de ondersteuning? 3. Hoe vindt de ondersteuning plaats? Hoe ziet het proces eruit: omgeving, wie zijn waarbij betrokken en hoe? Geleerde les De rol die je aanneemt en waarin anderen je waarnemen zijn bepalend voor jouw rol in de buurt. Behoefte aan contact verschilt per bewoner. Bewoners versterken elkaars krachten. Hoe gaat het elders? Tijd voor elkaar in Utrecht Angelique houdt erg van koken, maar veel gerechten zijn niet geschikt voor één persoon. Via Tijd voor elkaar heeft ze een advertentie geplaatst en sinds kort heeft ze nu een eetclub waar iedereen om de beurt kookt.
Loek in Hoorn Jeroen woont sinds 2004 zelfstandig in zijn eigen appartement. Via het LOEK in Hoorn heeft hij twee jaar lang deelgenomen aan het project voorbereidend koken. Nu kookt hij elke dag zelf. Vier dagen in de week werkt Jeroen bij het Trainingscentrum Arbeid in Heerhugowaard en daarnaast doet hij één dag in de week vrijwilligerswerk. Hiervoor informeert hij op basis- en middelbare scholen de jeugd over hoe zij moeten omgaan met de natuur en het milieu en maakt hij de diaprojecten met Powerpoint. Rougemont community in Canada Rob is een van de 250 bewoners van Rougemont community in Canada. Hij heeft sinds vijf jaar een eigen bezorgservice. Bewoners helpen hem bij het uitstippelen van de route en het voorbereidende werk. Rob zorgt er dagelijks voor dat alle bewoners hun post of pakket op tijd ontvangen. Rob is ook een bekende bezoeker van de bibliotheek. In de winter houdt de bibliotheekmedewerker een plekje voor Rob vrij bij de haard. Rob is op zijn beurt weer vrijwilliger in het verpleeghuis van zijn oma en in het wildlifepark. Rob is dus bezorger, maar tegelijkertijd ook bibliotheekbezoeker, bewoner en vrijwilliger. Wat betekent dit voor Goede Buren Gezocht? Met elkaar gaan de bewoners op zoek wat zij voor elkaar willen en kunnen betekenen in de buurt. Meer informatie praktijkvoorbeelden www.tijdvoorelkaarzuid.nl www.loek.st-er.nl of www.esdegereigersdaal.nl
4. In gesprek met de omgeving Communicatie met stakeholders Bij het bouwen van een nieuwe buurt zijn timmermannen, architecten, gemeente, woningbouwverenigingen, metselaars en nog veel meer mensen en organisaties betrokken. Een buurt als Goede Buren zoekt ook scholen, arbeidsbureaus, sportclubs, gezondheidscentra, zorg- en welzijnsorganisaties. Maar hoe ga je met partijen in gesprek en hoe leg je het eerste contact? Waar je volgens de praktijkvoorbeelden voor moet waken is dat het overzicht zoek raakt. Voor Goede Buren Gezocht is het goed stil te staan bij de vraag: welke invloed oefenen bewoners uit en wat laat je aan anderen over? Op welk moment en wanneer betrek je partijen bij het project? Niet te vroeg, maar ook niet te laat. Hoe houd je hun aandacht vast en wat zijn hun belangen? Zulke vragen komen steeds terug wanneer Goede Buren in gesprek gaan met de omgeving. Het gezamenlijke belang van bewoners zoals Hans, Aisha, Janneke en Anne, staat altijd voorop. Geleerde les Laat regelmatig van je horen, blijf betrokken en laat iedereen weten wie wat wanneer doet. Hoe gaat het elders? Groene Sticht in Utrecht Opvang van dak- en thuislozen in bestaande wijken levert telkens weerstand op van bewoners. Bij het Groene Sticht werden de rollen omgedraaid: Zij vestigden zich ergens en zochten dán geschikte buren; mensen die een positieve kijk hebben op daklozen en liefst nog wat voor ze willen betekenen. ’t Groene Sticht is in een paar jaar uitgegroeid tot een levendig buurtje waar mensen met zeer verschillende achtergronden samenleven. Buren staan klaar voor elkaar en doen van alles samen. Ze komen elkaar tegen in de gemeenschappelijke tuin, in restaurant De Hoge Weide, op feestjes of bij elkaar thuis. Allerlei manieren en activiteiten worden bedacht om nog prettiger samen te leven. Hof der Toekomst in Amersfoort In 1989 richtten vijf initiatiefnemers de stichting 'Woonvorm van de Toekomst' op. Hun uitgangspunt was: elk huishouden optimale vrijheid en zelfstandigheid geven maar wel in een gezamenlijke woonomgeving. De groep legde contact met gemeente Amersfoort, die meteen enthousiast was. De groep organiseerde een avond voor belangstellenden. Een groep van 20 à 25 belangstellenden maakten een wensenlijst. Zo ontstond de tweede wens: zoveel mogelijk ecologisch bouwen en wonen. In 1990 gingen de bewoners een samenwerking aan met de woningbouwvereniging en presenteerden zij hun wensen aan de ontwerper van Kattenbroek. Rougemont community Canada In de Rougemont community in Canada begonnen de bewoners aan het project zonder enige financiële zekerheid. Ze hebben zich ingespannen om overheidssubsidie en een lening voor het appartementencomplex te krijgen. Ook werden fondsen geworven en verschillende activiteiten georganiseerd om geld voor het project op te halen. Wat betekent dit voor Goede Buren Gezocht? Bewoners van de nieuwe buurt bedenken samen met welke partijen zij in gesprek gaan. Meer informatie praktijkvoorbeelden www.groenesticht.nl www.vilans.nl/smartsite.dws?id=108827 www.wvdt.nl
