Rik PRENEN 2012 VCLB-Limburg Assoc. KULeuven
Nemen pedagogisch-didactische problemen in de klas toe? JA! We kijken beter naar leerlingen en volgen ze beter op ! Leerlingen met problemen vallen vlugger op.
Nieuwe problemen waar we weinig vat op hebben; cyberpesten, www, twitter, facebook, …
R.P. 2012
We weten meer over problemen zoals ADHD, autisme, …..
Verhoogd verantwoordelijkheidsgevoel leidt tot verhoogd aantal aanmeldingen in de hulpverlening! ‘Gelukkig zijn’ en ‘happy-cultuur’ (met alle gevolgen vandien: labels, ‘verslachtoffering’….)
1
•
Inspraak leerlingen (kinderrechten, onderhandelingspedagogie, assertiviteit, taalgebruik….)
•
Toenemende spanning school-gezin • Breuk in het ‘pedagogisch front’? • De ouders werken tegen.! • 1591in “Regel der Duytsche schoolmeesters” “Lieve Meester, spaert een weynigh meyn kindt”
•
Leerlingenbegeleiding is een team-aangelegenheid geworden. Vraagt bijkomende competenties van leerkrachten. (Communicatie)
•
Pedagogische stress bij leerkrachten neemt toe
R.P. 2012
Is de rol van de leerkracht complexer? JA!
Nemen ‘probleemleerlingen’ toe? NEEN!
• Wel het aantal diagnoses ADHD en PDD-NOS neemt toe o.w.v.(Lootens 2005) • Toenemende bekendheid met deze beelden bij pers, internet, leraren, ouders, hulpverleners. • Laagdrempeligheid van de hulpverlening. • Diagnose (etiket) genereert bijkomende hulp op school!!!!!! • Search for pathology (Ysseldyke 2001)
R.P. 2012
• Geen trend in toename van stoornissen , • (VS 1983-2003, UK Collishaw, Goodman..2004, Vlaanderen Coolen 2005, Verhulst 1997)
• Het aantal jongeren in problematische opvoedingssituaties neemt toe (Kansarmoede, multiproblemsituaties…)
2
Nieuwe inzichten • De deskundigheid van leerkrachten is DE belangrijkste factor in de preventie en aanpak van emotionele en gedragsproblemen op school. • Internationaal onderzoek toont aan dat hetgeen leerkrachten in de klas met leerlingen doen, minstens zoveel effect heeft dan een individuele behandeling van een leerling. (Farrell et al 2005) Vaak hebben ze zelfs méér effect dan geïsoleerde behandelingen. • 43% Van opvoedingsproblemen in het gezin verwijzen naar problemen/bekommernissen die met de school te maken hebben.
Het leven zoals het is • Zeg me hoe ik moet Reageren (Tips, aanpak) : • Jamaar bij deze leerling helpt dat niet: Analyseren • Dat komt omdat deze leerling….: Concretiseren • Eigenlijk is daar niet veel aan te doen: Evalueren
RACE
3
Wat is hier aan de hand?
Hoe komt dat?
Wat moet ik daarmee?
Uitgangspunt: handelingsgericht werken • -
Vertrekkende vanuit de pedagogosch-didactische relatie tussen leerkracht en leerling zorg voor de pedagogisch-didactische noden van leerlingen. het pedagogisch didactisch vakmanschap van leerkrachten. een interactioneel referentiekader (leerling-gezin-school) een intensieve samenwerking tussen actoren
• Maar ook: - Methodisch, systematisch en transparant - Werken aan inzicht maar ook aan uitzicht. (Werkbare doelgerichte adviezen)
4
Systematisch van ‘inzicht’ naar ‘uitzicht’ Zorgvragen concretiseren
C
Zorgvragen analyseren/taxeren
A
Reageren: Bijsturingen in de klas Begeleiding van de leerling Samenwerking met gezin Evalueren
R
E
Rik Prenen 2011
5
Interactioneel kijken!!!!
Wat heeft dat kind ?
Waar stokt de relatie ?
Lineair denken
Interactioneel denken Rik Prenen 2011
Interactioneel, maak dat eens concreet! • Onderwijsleersituatie • Leerkrachtkenmerken, groepskenmerken, praktische aspecten, relatie leerkracht-leerling, pedagogisch handelen, verschillende situaties…
• Gezinssituatie • Gezins als systeem, persoonskenmerken, beschermende en risicofactoren, familiale support, band school-gezin….
• Leerling • Temperament, cognitief, emotioneel, conatieve ontwikkeling, erfelijke factoren,…
Rik Prenen 2011
6
Onderzoek 100 begeleidingsdossiers • Uitgangspunt: • In dossiers staan gegevens opgetekend die men belangrijk vind (need to know) in het kader van de leerlingbegeleiding. • Wat in dossiers staat geeft weer hoe over leerlingenbegeleiding wordt gedacht • Dossiers geven een weerslag van de attributietheorieën van schoolteams • Locus of control • Perspectiefomschrijving
Rik Prenen 2011
(Prenen et al: Preview)
Onderzoek 100 begeleidingsdossiers • Cluster A: Informatie over het probleem van de leerling. • Cluster B: Informatie over doelgedrag • Cluster C: Problemen thuis • Cluster D: Informatie over de pedagogisch-didactische aanpak
Rik Prenen 2011
• Opzet: Informatieclusters
7
Onderzoek 100 begeleidingsdossiers 90 80 70 Rik Prenen 2011
60 50 40 30 20 10 0 Leerling - 78
Leerling + 4
Gezin - 12
Interactie 6
8
Een paar nadenkertjes
• “To a man with a hammer, everything looks like a nail.”
Rik Prenen 2011
• “Language is not merely a vehicle of thought but also the driver.” (Wittgenstein)
Escape from babylon • Gedragsstoornissen • Gedragsmoeilijkheden • Aanpassingsmoeilijkheden • Opvoedingsproblemen • Ontwikkelingsstoornissen • Contextuele moeilijkheden • Combinaties
R.P. 2012
9
Gedragsbeperkingen (stoornissen) • • • • • • • • • •
Gedrag is niet leeftijdsadequaat Gedrag manifesteert zich frequent Probleemgedrag duurt lang Gedrag manifesteert zich intensief Hardnekkig, resistent Onbegrijpelijke reactie op situationele aanleidingen/bizar Verschillende betrokkenen signaleren in verschillende situaties dezelfde problemen Gedrag schaadt of bedreigt de ontwikkeling, kind lijdt. Geen socioculturele gebondenheid Conglomeraat van kenmerken in klinische populatie
Gedragsproblemen • Meestal gelinkt aan specifieke situaties • Groepswerk, individueel werk, speelplaats, toets • Situatie thuis, persoonlijke situatie (LDVD) • Plotse veranderingen (rouw,…) • Vaak als reactie op een ‘trigger’ • Reactie op gedrag van leerkracht, andere leerlingen, verwachtingen en eisen….. • Gunstig perspectief, van tijdelijke aard, fluctuerend vlot corrigeerbaar • Aanpassingsproblemen • Starten vaak n.a.v. bepaald feit in de voorbije 3 maanden • Geven soms hetzelfde ‘beeld’ als stoornissen • Hebben een gunstig verloop (vaak spontaan)
10
Pedagogisch-didactisch probleem • Primair
• Gemis aan • pedagogisch inzicht/besef • pedagogische vaardigheden • “goodness of fit” (pedagogische relatie/klik) Situationeel/reactief gedrag
• Problematisch inschatten van ‘normaal’ gedrag dat nochtans voor interactieproblemen kan zorgen. (bv. Wenen van kleuter bij de eerste schooldag)
Pedagogisch didactisch probleem • Secundair
• Ten gevolge van stoornissen bij het kind • Ten gevolge van stoornissen bij de ouder(s)/gezin • Ten gevolge van contextuele problemen • Ten gevolge van problemen elders (bv cyberpesten) • Gemaskeerd ontwikkelingsstoornis
Rik Prenen 2011
11
Aanpassingsprobleem • Gedrag is reactie op een bepaalde stressvolle gebeurtenis maar ook kind/jongere-factoren (o.a. veerkracht) spelen een rol • Tijdelijk probleem (reacties op een bepaald feit) • Minder ernstig dan gedragsstoornis • ‘Ziet er soms hetzelfde uit als een primaire stoornis’
• Bv rouwreactie/depressie
Rik Prenen 2011
Samenwerken met het CLB Goed klassenmanagement Begeleiding van de leerling Samenwerken met ouders
12
+
5000 3
+
5000 = 21
Rik Prenen 2011
=
“De impact van kleine, dagelijkse pedagogisch-didactische bijsturingen op het gedrag van kinderen en jongeren is veel groter dan het effect van welke individuele begeleiding ‘in splendid isolation’ of van welke single-shot-actie dan ook.”
Bron P. Adriaenssens 2011
13
Aanpak: gericht op ondersteuningsbehoeften • Deze leerling heeft een zwakke werkhouding en is niet gemotiveerd. • Wim heeft bij het uitvoeren van taken individuele aandacht nodig. Het is belangrijk dat je heel goed nagaat of hij de opdracht goed heeft begrepen. Verder is het nodig dat hij snel te horen krijgt dat hij op de juiste wijze bezig is. Dat helpt hem om met meer plezier en zelfvertrouwen zijn taak af te werken.
Rik Prenen 2011
Een pedagogisch-didactische cocktail • Deze leerling heeft…. • • • • • • •
Instructie nodig die.. Opdrachten nodig die… (Leer)activiteiten nodig die… Feedback nodig die… Groepsgenoten nodig die… Leerkracht nodig die… Ouders/ondersteuning nodig die…
Rik Prenen 2011
14
Ouders als partner, waarom? • 43% van de opvoedingsproblemen in gezinnen heeft verband met de school !!!!! • De meest predicatieve factor bij leerlingenbegeleiding is de consistente aanpak tussen school en gezin. • Een begeleiding van een leerling heeft het meest effect als ouders participant zijn in de beeldvorming (diagnose) en uitwerking van het handelingsplan
Praten met kinderen • Zeg wat je ziet, hoort… in herkenbare taal.
• Zeg iets over jezelf en over een situatie waarin het probleem gedrag niet of minder voorkwam.” • “Dat verwondert mij. , Gisteren ben je wel opgewekt naar school gegaan.”
R.P. 2012
• “Ik zie dat….. hoor…….”
• Vraag naar de “oplossingen” van de leerling • “Vertel eens, wat heeft gemaakt dat het toen wel goed ging?”
• Vraag naar perspectief • “Wat zou er moeten gebeuren…. Wat zou je helpen om de volgende keer……..”
15
Evaluatie • Vertrekkende vanuit de concretisering van de zorgvraag • Hoe verlopen situaties nu anders? • In welke mate is het (leer)gedrag nu anders? • Hoe is onze aanpak geëvolueerd? • Wat heeft geholpen, wat niet? (effect) • Draagkracht? (Uitvoerbaarheid) • Met betrekking tot de relatie leerkracht-leerling • Met betrekking tot de relatie school-ouders • Wat heeft geholpen? • Waar moeten we nog compenseren?
Rik Prenen 2011
16
