Natuurwetenschap in het Nieuws

Natuurwetenschap in het Nieuws onderdeel van het

daVinci Programma Onderzoekend en creatief

nummer 56 juni 2014

nummer 56, juni 2014 Natuurwetenschap in het Nieuws is een initiatief van het St.Bonifatiuscollege in Utrecht. Alle artikelen zijn geselecteerd door leerlingen en ingekort. De volledige artikelen zijn, net als de digitale versie van deze krant te vinden op: natunieuws.nl Redactie: Layla van Goor, Kees Hooyman, Sam Heijs, Joran van der Loo, Sterre de Haas, Max van Leeuwen, Ilse van Wietmarschen, Bart Hamer,

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

2

St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Wetenschap & Onderzoek

Nieuwe dingen leren wordt gemakkelijker met wat extra volt in uw brein scientas.nl, maart 2014

Wereldprimeur: voor het eerst een volledige schedel vervangen door 3D-geprint exemplaar Scientias.nl, 2014 U ziet ze wel eens in films of in stripboeken: van die mutsjes die uitvinders opzetten om beter te kunnen denken. Nou, wie weet duiken die mutsjes binnenkort ook in het straatbeeld op. Onderzoekers hebben namelijk ontdekt dat een elektrisch ‘denkmutsje’ echt werkt.

Het UMC Utrecht heeft een wereldprimeur. Artsen hebben er voor het eerst een complete schedel vervangen. De door een aandoening aangetaste schedel maakte plaats voor een kunststof exemplaar dat met behulp van 3D-printtechnologie gemaakt werd. De operatie was noodzakelijk, omdat de vrouw lijdt aan een aandoening die ervoor zorgt dat het schedelbot steeds dikker wordt. Dat resulteerde in eerste instantie in zware hoofdpijnen. “Door de dikker wordende schedel komen de hersenen steeds meer onder druk te staan,” vertelt Bon Verweij, de hersenchirurg die de vrouw opereerde. “Uiteindelijk verdween langzaam haar gezichtsvermogen en kreeg zij coördinatiestoornissen. Het was een kwestie van tijd voor andere cruciale hersenfuncties in het gedrang zouden komen en zij zou overlijden.” Omdat er geen effectieve behandeling is voor mensen die aan deze aandoening lijden, was er maar één oplossing: de schedel in zijn geheel vervangen. En dat is iets wat nog nooit gedaan was. Wel vervangen chirurgen al een tijdje stukjes schedel. “Nu kunnen dergelijke delen met behulp van 3D-printing exact op maat gemaakt worden.” En dat heeft meerdere voordelen: het ziet er mooier uit en de hersenfunctie is vaak beter dan wanneer gebruik wordt gemaakt van de oude methode om implantaten te maken. In de toekomst kunnen meer patiënten met deze aandoening bij het UMC Utrecht terecht. Maar de techniek kan ook worden gebruikt voor de behandeling van patiënten met andere botafwijkingen of problemen na een ongeluk.


Onderzoekers zetten een aantal proefpersonen een muts met daarin elektroden op. Er werd een elektrode op de kruin geplaatst. En één op de wang. Vervolgens kregen de proefpersonen middels die elektronen milde schokjes die van de kruin naar de wang of van de wang naar de kruin reisden. Of ze kregen een ‘controle-schokje’, waarbij ze wel iets voelden tintelen, maar het brein niet werd beïnvloed. Zo werd het brein gedurende twintig minuten in één van de twee richtingen (of in de controlegroep: niet) gestimuleerd. De onderzoekers richtten zich daarbij op de mediale frontale cortex. Dit deel van het brein helpt ons realiseren dat we iets fout doen en speelt dus een belangrijke rol wanneer we iets willen leren.

Dag, nachtmerries! Scientias.nl, 2014

zo mee te werken aan zijn onderzoek. Tijdens dat onderzoek wilde Wiseman achterhalen of het mogelijk was om onze dromen te beïnvloeden. Inmiddels zijn we twee jaar verder en komt Wiseman met een eenduidig antwoord op zijn onderzoeksvraag: ja, dat kan! De app monitort mensen terwijl ze slapen. En wanneer mensen gaan dromen, gaat de app een muziekje afspelen dat we associëren met iets plezierigs. Bijvoorbeeld een dagje strand of een wandeling in het bos. Wanneer de droom ten einde komt, maakt de app mensen wakker zodat zij kunnen noteren waar hun droom over ging. Meer dan 500.000 mensen downloadden de app en droegen dus hun steentje bij aan Wisemans onderzoek. Het leverde miljoenen beschrijvingen van dromen op. Een analyse van die beschrijvingen toont nu aan dat de geluidjes die de app tijdens de dromen afspeelde, daadwerkelijk invloed hadden op de inhoud van de dromen. “Als iemand koos voor geluiden die samenhingen met de natuur dan droomden ze vaker over groen en bloemen,” vertelt Wiseman.

Onderzoekers maken batterij die in lichaam oplost Nu.nl, 2014 Amerikaanse wetenschappers hebben een kleine batterij ontworpen die biologisch afbreekbaar is. Het apparaatje lost automatisch op in het menselijk lichaam. De batterij is nu nog enkele kubieke centimeters groot en werkt in zijn huidige staat minstens 24 uur en is gemaakt van magnesium en ijzer, wolfraam of molybdeen. Bij lichaamstemperatuur valt hij na 11 dagen uit elkaar. Bij een hogere temperatuur duurde het nog eens 8 dagen voordat de batterij helemaal was opgelost. De onderzoekers van de universiteit van Illinois willen de batterij nog kleiner maken. Een variant van een kwart vierkante centimer en enkele micrometers dik zou uiteindelijk in het menselijk lichaam bruikbaar moeten zijn.

Niets zo vervelend als een nachtmerrie. Konden we nu maar bepalen waar we over dromen. Nou, dat kan, zo blijkt uit nieuw onderzoek. Het is mogelijk om onze perfecte droom te creëren en blij en uitgerust wakker te worden. Dat is het resultaat van een onderzoek dat meer dan twee jaar geleden al begon. Onderzoeker Richard Wiseman riep mensen op om zijn app Dream:ON te downloaden en 3

Biomedisch ingenieur Jeffrey Borenstein noemt de batterij tegenover Nature een "enorme vooruitgang". Hij denkt dat de accu in combinatie met oplosbare elektronica ook op andere gebieden gevolgen kan hebben. Bij een olieramp zou bijvoorbeeld een grote hoeveelheid sensoren in zee kunnen worden gegooid, die draadloos informatie over de waterkwaliteit doorgeven en vervolgens geheel oplossen.


Uw brein trekt aan de noodrem als uw dorst over is Scientias.nl, 2014 Wetenschappers hebben ontdekt dat ons brein erg gefocust is op ons drinkgedrag. Wanneer we onze dorst lessen, trekt ons brein steevast aan de bel als de dorst over is en we te veel dreigen te gaan drinken. De onderzoekers verzamelden een aantal dorstige proefpersonen en maakten een MRI-scan van hun brein. Vervolgens mochten de proefpersonen uit de scan stappen en water drinken. Een deel van de proefpersonen kreeg de opdracht te drinken tot ze geen dorst meer hadden. De anderen moesten ook nadat ze geen dorst meer hadden, blijven drinken. Daarna werd hun brein opnieuw gescand.

En dat is verrassend. De meeste zonnecellen zijn namelijk uitstekend in staat om licht te absorberen, maar kunnen heel moeilijk licht genereren. “Wat wij ontdekt hebben, is dat dit kwalitatieve materiaal lichtdeeltjes kan vangen en om kan zetten in energie en vice versa,” legt onderzoeker Sum Tze Chien uit. “Door de samenstelling van het materiaal aan te passen, kunnen we ervoor zorgen dat het een breed scala aan kleuren uitstraalt, waarmee het ook heel geschikt is voor een apparaat dat licht afgeeft, bijvoorbeeld een display.”

drukverdeling van de voet tijdens het lopen. Het blijkt dat Malawiaanse deelnemers een relatief platte voet hebben ten opzichte van de hollere voeten van Nederlanders. Ook zag ze dat mensen uit Malawi hun middenvoet langer en hun voorvoet minder lang belasten tijdens de afwikkeling. Daarnaast hadden de Afrikanen tijdens het lopen een significant lagere druk onder de hiel en de voorvoet. "Deze bevindingen demonstreren dat er verschillen bestaan tussen Nederlanders en Afrikanen in de belasting van de voet en techniek van afwikkeling. Nederlanders belasten hun voorvoet veel meer en langer tijdens het lopen", zegt Stolwijk. Het voordeel van de Afrikaanse voetbelasting is dat de druk gelijkmatiger verdeeld wordt over de voet. Dat kan voetklachten wellicht voorkomen.

In de toekomst kan bijvoorbeeld gebruikt winkelcentra. Overdag zonnepanelen energie op.

het materiaal worden in wekken de

Onze tong heeft een zesde zintuig. Scientias.nl, 2014

'Afrikaanse voeten hebben ingebouwde steunzool' Uit het onderzoek blijkt dat het brein aan de noodrem trekt als de dorst over is. “Verschillende delen van het brein die betrokken zijn bij het maken van emotionele beslissingen werden actief wanneer dorstige mensen water dronken en wanneer proefpersonen bleven drinken toen ze niet langer dorst hadden,” vertelt onderzoeker Derek Denton. En het brein heeft daar een goede reden voor. Wanneer we te veel drinken, kan de zoutconcentratie in het bloed teruglopen en dat kan resulteren in een – mogelijk fatale – zwelling van het brein.

Nieuw zonnepaneel kan ook dienst doen als touchscreen

Nu.nl, 2014 De drukverdeling onder Afrikaanse voeten komt overeen met de steun die een steunzool geeft. Dat ontdekte Niki Stolwijk tijdens haar onderzoek naar de beweging en drukverdeling onder de voet tijdens het lopen. Woensdag 26 maart promoveert ze op dit onderzoek aan het Radboudumc. Naar schatting kampt 10 procent van de Nederlanders met voetklachten. In Afrika komen ze zelden voor.

Naast zoet, zout, bitter, zuur en umami blijkt onze tong ook koolhydraten te kunnen detecteren. Het verklaart waarom light drank niet de kick geeft die we van ‘volle’ limonade gewend zijn. Nieuw-Zeelandse onderzoekers verzamelden een aantal proefpersonen en gaven ze verschillende drankjes. Die drankjes bevatten koolhydraten, kunstmatige zoetstoffen of niets (placebo). De proefpersonen mochten de drankjes niet doorslikken, maar ze enkel gebruiken om hun mond te spoelen.

Dat is opvallend, aangezien het voor Afrikaanse mensen veel gangbaarder is om grote afstanden te lopen. Bovendien lopen zij vaak op blote voeten of op versleten schoenen.

Scientias.nl, 2014 Wetenschappers hebben een zonnecel ontwikkeld die twee functies heeft. Overdag vangt deze licht op. En als het donker wordt, geeft deze licht af. Het nieuwe materiaal kan wel eens leiden tot de ontwikkeling van touchscreens die eveneens dienst doen als zonnepanelen. Onderzoekers van de Nanyang Technische Universiteit ontdekten het materiaal eigenlijk per ongeluk. Ze maakten zonnecellen van het materiaal perovskiet. Vervolgens vroeg één van de onderzoekers aan een collega om er eens met een laser op te schijnen. De zonnecel begon daarop te gloeien.

In haar onderzoek, dat zij uitvoerde vanuit de Sint Maartenskliniek, vergeleek Stolwijk een groep volwassenen uit Malawi en Nederland. Ze keek naar verschillen in de vorm van de voet en naar de afwikkeling en


4

Wanneer de proefpersonen een drankje met daarin koolhydraten tot zich namen, steeg de hersenactiviteit die samenhing met de taak die ze aan het doen waren, wel dertig procent. “De vloeibare oplossingen die wij in ons onderzoek gebruikten, waren kunstmatig gezoet, maar wanneer koolhydraten aanwezig waren, zagen we de activiteit in het brein toenemen,” vertelt onderzoeker Nick Gant. “Dat zagen we niet wanneer er alleen zoetigheid in de drankjes zat. De mond laat weten dat er energie onderweg is en dat leidt tot een verhoogde activiteit in belangrijke delen van het brein, waaronder de delen die onze beweging en zicht controleren.”


India bouwt grootste zonnecentrale ter wereld

netwerken. Deze netwerken functioneren op een manier vergelijkbaar met de werking van het menselijk brein.

newscientist.nl, 2014 India gaat de krachtigste zonneenergiecentrale ter wereld bouwen. Met een capaciteit van 4000 megawatt is de centrale in India ruim tien keer groter dan de capaciteit van welke andere zonneenergiecentrale dan ook. De zonnecentrale maakt deel uit van het Ultra Mega Power Projects van de Indiase overheid. Zes staatsbedrijven hebben de handen ineengeslagen om het project te realiseren. Naar eigen zeggen kan de zonnecentrale in zeven jaar worden verwezenlijkt tegen de kostprijs van zo’n 4.4 miljard Amerikaanse dollars (zo’n 3.25 miljard euro). De centrale zou in de buurt moeten komen van Sambhar Salt Lake in het noorden van de deelstaat Rajasthan en zal zo’n 77 vierkante kilometer beslaan.

Naar men verwacht, zal de zonnecentrale ongeveer 25 jaar meegaan en zal het volgens de cijfers zo’n 6.4 miljard kilowattuur (kWh) per jaar opleveren. Wanneer je een apparaat met een vermogen van 1 kilowatt een uur laat werken, heb je 1 kWh verbruikt. In Nederland verbruikt een gemiddeld huishouden zo’n 3.340 kWh per jaar.

Windturbine leert optimale instellingen newscientist.nl, 2014 Siemens heeft software voor zijn windmolens ontwikkeld die de machines in staat stelt zichzelf optimaal aan te passen aan de geldende weersomstandigheden, waardoor ze meer elektriciteit kunnen produceren. Vooral bij lage en gemiddelde windsnelheden leveren windparken niet de hoeveelheid elektriciteit die ze in principe kunnen leveren, aldus Volkmar Sterzing, hoofd van de Siemens-onderzoeksgroep voor zelflerende systemen. De groep ontwikkelde samen met de Technische Universität Berlin en IdaLab GmbH software die zogenoemde reïnforcement leertechnieken combineert met neuronale Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

Aan de hand van bestaande weersgegevens en de data die de sensoren op een windturbine leveren, leert de software de optimale instellingen voor een windturbine. Sterzing: ‘Simpel gezegd leert de software dit door het uitproberen van verschillende instellingen.’ De instellingen die de windturbine onder meer zelf aan kan passen zijn de richting waarin deze gedraaid staat, en de gebruikte tandwielschakelingen. De software zou een windturbine 1 % meer energie laten opwekken. Dat kan een belangrijk verschil maken voor de absolute energieproductie van een compleet windpark. Bovendien zouden windturbines door de software minder snel slijten.

Al is de leugen nog zo snel, ons onderbewuste achterhaalt ‘m wel Scientias.nl

proefpersonen presteerden echter slecht. Ze konden de leugenaars slechts in 43 procent van de gevallen aanwijzen. Wanneer de proefpersonen dus bewust nadachten over of iemand gelogen had of niet, gingen ze vaak de mist in. Maar hoe zat dat met hun onderbewustzijn? Wist dat wel wie loog en de waarheid sprak? Om dat te achterhalen, maakten de onderzoekers gebruik van de impliciete-associatietest. Tijdens deze test werd gekeken welke woorden mensen intuïtief bij de verdachten vonden passen. De proefpersonen bleek woorden als ‘oneerlijk, onbetrouwbaar’ onbewust vaker te associëren met leugenaars, terwijl ze woorden als ‘eerlijk’ en ‘deugdelijk’ sneller associeerden met de verdachten die de waarheid spraken.

Kreeft ervaart wellicht gevoelens van angst Scientias.nl, 2014 Wat gaat er door een kreeft heen als je hem in een pan met kokend water laat zakken? Nou, misschien wel gevoelens van angst? Nieuw onderzoek suggereert dat kreeften angstig gedrag kunnen vertonen. Wanneer we onder druk staan, verandert ons gedrag. We worden angstig. Uit eerder onderzoek is al gebleken dat verschillende gewervelde dieren angstig gedrag kunnen vertonen. Maar nog nooit konden onderzoekers bewijzen dat ook ongewervelde dieren angst ervaren. Tot nu: een nieuw onderzoek bewijst dat kreeften angstig gedrag kunnen vertonen.

Nieuw onderzoek toont aan dat ons onderbewustzijn uitstekend in staat is om een leugenaar te ontmaskeren. Zelfs als wij door bewust na te denken niet weten of iemand liegt, weet ons onderbewustzijn dat vaak wel. Die conclusie trekken onderzoekers op basis van experimenten. Ze verzamelden 72 proefpersonen en lieten ze filmpjes zien van verdachte personen. De helft van deze verdachte personen had werkelijk een geldbiljet gestolen. De andere helft niet.

Maar alle verdachten hadden van de onderzoekers de opdracht gekregen in het filmpje te vertellen dat ze geen geld gestolen hadden. In de helft van de filmpjes werd dus gelogen. Aan de proefpersonen de opdracht om die leugenaars eruit te halen. De 5

Franse onderzoekers trekken die conclusie op basis van experimenten. Ze zorgden ervoor dat een aantal kreeften gestrest raakte. Dat deden ze door ze milde elektrische schokjes te geven. Vervolgens plaatsten ze die kreeften – en kreeften die geen stress ervaren hadden – in een bak met water. De kreeften konden vervolgens kiezen om in een donker hoekje van de bak te gaan zitten (hun favoriete leefomgeving) of een verlicht deel van de bak te gaan verkennen. De kreeften die gestrest waren, vermeden het licht en gingen allemaal in het donkere hoekje zitten. De kreeften die niet gestrest waren, hadden ook een lichte voorkeur voor de donkere ruimte, maar verkenden desalniettemin alle armen.


Studenten ontwikkelen smogafbrekende dakpannen

gerust voedsel kan gaan verteren. Is de kust niet veilig, dan vertellen de hersenen de maag dat het beter is om even te wachten.

Scientas.nl 5 juni 2014 Een team van studenten van het Bourns College of Engineering hebben een unieke coating ontwikkeld voor dakpannen. Wanneer dakpannen zijn uitgerust met deze coating, helpen zij om stikstofoxiden af te breken. Stikstofoxiden werken verzuring van het milieu in de hand en kunnen smog nabij de grond creëren. Stikstofoxiden ontstaan bij alle vormen van verbranding op hoge temperatuur, bijvoorbeeld in een verbrandingsmotor. Des te hoger de druk en de temperatuur, des te meer stikstofoxiden er ontstaan. Vandaar dat diesel ‘viezer’ is dan benzine.

Uit het onderzoek blijkt dat vroeggeboorte niet alleen invloed heeft op de hersenstructuur van kinderen, maar ook op hun leervermogen. Zo lijken te vroeg geboren kinderen iets meer moeite te hebben met bepaalde geheugentaken en taken waarbij ze snel visuele informatie moeten verwerken en interpreteren.

Hebben kleine mensen een lager IQ? Gezondheid.be, mei 2014 Ongeveer tachtig tot negentig procent van de zenuwen in de nervus vagus wordt gebruikt voor het doorgeven van signalen van de maag naar het brein. Precies deze zenuwen sneden de onderzoekers door bij hun ratten. De hersenen in deze ratten konden nog wel een signaal naar de maag sturen maar geen signaal meer van de maag ontvangen.

Vroeggeboorte beïnvloedt hersenstructuur

Kleine mensen hebben vaker een lager IQ dan lange mensen. Dat blijkt althans uit een studie aan de University of Edinburgh in het vakblad Behavior Genetics. Het onderzoek analyseerde het DNA van 6.800 mensen die geen familie van elkaar waren. Het ontdekte een klein, maar statistisch betekenisvol verband tussen grootte en intelligentie: grote mensen zouden vaker slimmer zijn dan kleine mensen.

Nu.nl, 2014

Er zijn op dit moment al andere smogafbrekende dakpannen op de markt, alleen is er geen data beschikbaar dat deze dakpannen ook daadwerkelijk zorgen voor een afname in de hoeveelheid smog. De studenten hebben deze gegevens nu wel in handen. Zij gebruikten hiervoor twee doodgewone dakpannen, die werden ingesmeerd met verschillende hoeveelheden titaandioxide. De dakpannen werden in een afgesloten kamer geplaatst.

Als kinderen te vroeg worden geboren, ontwikkelen hun hersenen zich iets minder goed. Dat blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek. De hersenen van kinderen die slechts vier tot zes weken te vroeg worden geboren, bevatten op latere leeftijd over het algemeen iets minder witte stof. Ook hebben ze vaak een relatief kleine thalamus, een hersenkern die betrokken is bij de aansturing van bewegingen en emoties.

wetenschap24.nl, 2014

Dit zou kunnen te maken hebben met bepaalde genetische factoren. 58% procent van de verschillen in grootte en 28% van de verschillen in intelligentie hadden volgens het onderzoek te maken met een specifieke variant in het DNA. Volgens de onderzoekers zou ook 70% van het vastgestelde verband tussen grootte en intelligentie aan diezelfde genetische variant kunnen toegeschreven worden.

Experiment met ratten laat zien dat niet alleen het brein, maar ook de maag een rol speelt bij het voelen van angst.

Bloed van jonge soortgenoot verjongt hersenen oude muis

Angst gaat door de maag

Volgens de klassieke theorie zijn het de hersenen die alle zintuiglijke prikkels verwerken en een signaal geven wanneer het gevaarlijk is. Angst is een van de belangrijkste basisemoties van onze hersenen. Het lichaam reageert op die angst door te vechten, te vluchten of te bevriezen. Normaliter geeft het brein een signaal door aan de maag en stuurt de maag een signaal terug naar het brein. Die signalen lopen door een zenuwbaan die de nervus vagus heet en in de hersenen ontspringt. Als het brein kalm is, geeft het door aan de maag dat deze Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

Nu.nl, 5 mei 21014 Bij hun onderzoek brachten de wetenschappers de hersenen in kaart van 32 kinderen met een leeftijd van 7 tot 13 jaar, die vier tot zes weken te vroeg waren geboren. Bij deze proefpersonen werden ook enkele testjes afgenomen, waarmee hun motoriek en leervermogen werden gemeten. De MRI-scans en testresultaten werden vergeleken met die van 64 kinderen in dezelfde leeftijdscategorie, die niet te vroeg waren geboren.

6

Door toediening van bloed afkomstig van jonge muizen, zijn wetenschappers erin geslaagd het geheugen en leervermogen van oudere soortgenoten te verbeteren. Waarschijnlijk bevat het bloed componenten die hersenverbindingen herstellen. Onderzoekers verbonden de bloedsomloop van oude en jonge muizen met elkaar, en bestudeerden het effect daarvan op de oude muizen. Uit eerder onderzoek was al gebleken dat deze koppeling de veroudering St. Bonifatiuscollege, Utrecht

van de jonge muizen kan versnellen en die van de oude kan remmen. Nu is dus gebleken dat verouderingsprocessen gedeeltelijk kunnen worden teruggedraaid.

'Stress maakt mannen egocentrischer' Nu.nl, 2014 Onder druk worden mannen egocentrischer. Vrouwen worden juist socialer van stress. Dat blijkt uit een onderzoek van onder andere de universiteiten van Wenen en Freiburg.

De Nederlandse postdoc-onderzoeker Jinte Middeldorp ontdekte dat de behandelde oude muizen meer verbindingen hadden tussen zenuwcellen die betrokken zijn bij de processen van leren en geheugen. Geheugentestjes toonden aan dat de oude muizen beter leerden en een beter geheugen hadden.

Mensen kunnen op verschillende manieren met stress omgaan: hulp zoeken van buitenaf of proberen de extra interne belasting die het met zich meebrengt te verminderen. De hypothese van de onderzoekers was dat gestreste mensen egocentrischer zouden zijn, omdat dat de emotionele en cognitieve belasting vermindert. Ze verwachtten daarom dat mensen onder druk minder empathisch zouden zijn.

Tweets kunnen criminaliteit voorspellen Nos.nl, april 2014 Criminaliteit opsporen nog voordat er een misdaad is gepleegd: dat kan, zeggen wetenschappers aan de universiteit van Virginia met Twitter. Volgens wetenschapper Matthew Gerber bevatten tweets soms meer informatie dan je op het eerste oog ziet. En met de juiste analyse kan je op basis van tweets voorspellen waar bepaalde soorten misdaad gaan plaatsvinden. Voorwaarde: de tweets moeten een geo-tag hebben, een locatiebepaling. Met die informatie kan je 19 tot 25 soorten misdaad voorspellen. En dan vooral op het gebied van stalking, diefstal en mishandeling.

De onderzoekers zorgden er eerst voor dat hun proefpersonen een beetje gestrest raakten. Zo moesten ze een toespraak houden of een rekentaak oplossen. Vervolgens vroegen de onderzoekers hen om bepaalde bewegingen te imiteren, hun eigen emoties en die van anderen te herkennen of om zich in het perspectief van iemand anders te verplaatsen. De onderzoekers ontdekten dat mannen alle drie deze taken minder goed volbrachten als ze last hadden van stress. Voor vrouwen gold juist het omgekeerde.

"Mensen twitteren niet letterlijk dat ze een misdaad gaan plegen", zegt Gerber. Maar er zit belangrijke informatie in tweets die verband houden met criminaliteit. "Ze twitteren over wat ze aan het doen zijn. En die bezigheden brengen ze soms in situaties waar een grotere kans is op criminaliteit." Hij geeft een voorbeeld: "Als ik twitter dat ik vanavond dronken ga worden, en veel andere twitteraars in hetzelfde gebied zeggen ook dat ze dronken worden, is er meer kans dat er daar iets gaat gebeuren. Het is indirect, maar we weten dat bepaalde misdaden verband hebben met gedrag." Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

Wat dit verschil veroorzaakt, is nog niet duidelijk. Mogelijk gebruiken vrouwen sociale strategieën als ze last hebben van stress, omdat ze gemerkt hebbend dat ze meer hulp krijgen als ze zich socialer opstellen. Het kan ook te maken met een verschil in oxytocineniveau. Eerder onderzoek toonde aan dat vrouwen een hoger niveau van dit knuffelhormoon hebben tijdens stress. Oxytocine wordt in verband gebracht met sociaal gedrag.

7

Zonnestelsel & Heelal Verrassing: verre planetoïde blijkt twee ringen te hebben! Scientias.nl, 2014 De verre planetoïde Chariklo wordt omringd door twee smalle ringen. Tot die verrassende conclusie komen astronomen. De planetoïde is het kleinste object in het zonnestelsel dat door ringen omringd wordt. Hoe de ringen ontstaan zijn, is een raadsel. Jupiter heeft ze. Uranus ook. Net als Saturnus en Neptunus. Het is dan ook niet ongewoon dat een hemellichaam dat rond onze zon cirkelt ringen telt. Maar nog nooit zijn ze rond zo’n klein object aangetroffen. Sterker nog: onderzoekers dachten niet dat objecten zo klein als planetoïde Chariklo ze zouden hebben. “De ontdekking kwam dus als een complete verrassing,” benadrukt onderzoeker Felipe Braga-Ribas.

De onderzoekers ontdekten de ringen toen Chariklo voor de ster UCAC4 248-108672 langs bewoog. Met behulp van telescopen op maar liefst zeven locaties in Zuid-Amerika bestudeerden de onderzoekers de sterbedekking. Ze hadden verwacht één dipje in de helderheid van de ster te zien, veroorzaakt door de planetoïde die een deel van het licht van de ster wegnam. Maar in werkelijkheid zagen ze een paar seconden voor en na de eigenlijke sterbedekking nog twee korte dipjes. Dat wees erop dat niet alleen Chariklo het licht tegenhield.

Chariklo – te vinden tussen de banen van Saturnus en Uranus – en zijn ringen. In de toekomst kunnen we waarschijnlijk aan dit plaatje ook nog een maantje toevoegen. Afbeelding: ESO / L. Calçada / M. Kornmesser / Nick Risinger. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Mogelijk golfjes ontdekt op één van Titans meren

radiotelescopen van Goldstone en Arecibo – bijna niet te maken.

Scientias.nl, 2014 Nieuw onderzoek suggereert voorzichtig dat er op Saturnus’ maan Titan een briesje staat. Op beelden van ruimtesonde Cassini zou namelijk te zien zijn hoe het oppervlak van het op twee na grootste meer dat Titan rijk is, golvende bewegingen maakt. Onderzoekers observeerden beelden die Cassini maakte van de noordpool van Titan. Al snel ontdekten ze iets interessants toen ze Punga Mare – het op twee na grootste meer dat Titan rijk is – bekeken. Ze stuitten er op bijzondere reflecties van het zonlicht (zie ook de afbeelding hierboven).

Planetoïde 2014 HQ124 werd pas op 23 april jl. ontdekt met behulp van de infraroodsatelliet WISE. Gemiddeld komt eens in de paar jaar een object van deze omvang in de buurt van de aarde. Déze planetoïde komt pas in het jaar 2307 weer dichtbij. (EE)

Stof maakt sommige gammaflitsen ‘donker’ juni 2014 allesoversterrenkunde.nl

De onderzoekers vermoeden dat de reflecties het resultaat zijn van zonlicht dat op golfjes valt. Veel moet u zich niet van die golven voorstellen. In hun paper schrijven de onderzoekers dat deze – als het inderdaad om golven gaat – waarschijnlijk niet veel hoger zijn dan twee centimeter. Het zijn dus eerder rimpeltjes. Desalniettemin zou de ontdekking van golven op Titan vrij spectaculair zijn. “Als deze ontdekking klopt, zijn het de eerste golven in oppervlaktevloeistof die we buiten de aarde aantreffen,” stellen de onderzoekers.

Waarnemingen met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) hebben voor het eerst inzicht gegeven in de verdeling van het moleculaire gas en stof in de moederstelsels van gammaflitsen – de grootste explosies in het heelal. Verrassend genoeg is daarbij minder gas waargenomen dan verwacht en overeenkomstig meer stof. Dat verklaart waarom sommige gammaflitsen zich als ‘donkere gammaflitsen’ voordoen (Nature, 12 juni).

Radar brengt voorbijkomende planetoïde in beeld juni 2014 allesoversterrenkunde.nl NASA-wetenschappers hebben met behulp van radarapparatuur opnamen gemaakt van de planetoïde 2014 HQ124, die op 8 juni jl. op een afstand van 1,25 miljoen kilometer – drie keer de afstand aardemaan – langs onze planeet scheerde. De beelden tonen een langgerekt, onregelmatig object met een lengte van ongeveer 370 meter. Volgens de wetenschappers zou het om een ‘dubbelplanetoïde’ kunnen gaan: twee kleine planetoïden die zich hebben samengevoegd tot een groter geheel. Dat geheel wentelt in iets minder dan 24 uur om zijn as. De beelden, die ook als ‘filmpje’ te zien zijn, behoren tot de scherpste die ooit behulp van radar zijn verkregen. Ze tonen details tot ongeveer vier meter. Betere opnamen zijn met de beschikbare apparatuur – de


Gammaflitsen zijn intense uitbarstingen van extreem energierijke straling die in verre sterrenstelsels worden waargenomen. De uitbarstingen die langer dan een paar seconden duren worden in verband gebracht met uiterst krachtige supernova-explosies – de ontploffingen die zware sterren aan het einde van hun leven ondergaan. Bij zo’n explosie komt in luttele seconden evenveel energie vrij als de zon in haar tien miljard jaar durende leven zal produceren. Na de eigenlijke explosie gloeit zo’n gammaflits vaak nog lang na, een verschijnsel dat wordt toegeschreven aan botsingen tussen het uitgestoten materiaal en het gas in de omgeving. Maar sommige gammaflitsen lijken vreemd genoeg geen nagloeiing te vertonen – deze worden 8

‘donkere gammaflitsen’ genoemd. Een mogelijke verklaring is dat de nagloeiende straling door wolken stof wordt geabsorbeerd. Maar tot nu toe ontbrak het bewijs hiervoor. Met behulp van ALMA hebben Japanse astronomen dat bewijs nu echter gevonden. Uit de radiostraling die bij twee donkere gammaflitsen is waargenomen kan worden afgeleid dat de betreffende explosies inderdaad in een stofrijke omgeving plaatsvonden.

Ruimtetelescoop Herschel ontdekt bijzondere zwaartekrachtslens juni 2014 allesoversterrenkunde.nl Een internationaal team van sterrenkundigen, onder wie de Groningse hoogleraren Peter Barthel en Leon Koopmans, rapporteert de ontdekking van een uniek geval van een kosmische zwaartekrachtslens. Waarnemingen met diverse telescopen op aarde en in de ruimte laten zien dat een heel ver weg gelegen sterrenstelsel als een lens in de ruimte de straling van een nog veel verder weg gelegen mysterieus donker object zodanig afbuigt en versterkt dat dat object zichtbaar wordt. Dankzij de lensvergroting wordt het uiterst lichtzwakke achtergrondobject als een ring rondom het lenzende object zichtbaar. Op bijgaande afbeelding - gemaakt met een van de twee 10-m diameter Keck-telescopen op Hawaï - is de ring goed te zien. Wat begon als een simpele meting met de Herschel Ruimtetelescoop van een verzameling radiosterrenstelsels, groeide uit tot een project waarin cruciale extra waarnemingen het unieke geval van deze kosmische lens lieten zien. Als lens fungeert een zeer zwaar sterrenstelsel waarin een actief zwart gat huist dat voor sterke radiostraling verantwoordelijk is. Het achtergrondobject blijkt heel donker maar ongewoon helder in het ver-infrarood te zijn.

Dat laatste maakte dat Herschel het object, of liever: de objecten - samen detecteerde. De astronomen vermoedden dat er iets bijzonders aan de hand was doordat er te veel infraroodlicht uit het radiosterrenstelsel leek te komen. Aanvullende waarnemingen met optische en radiotelescopen lieten vervolgens ondubbelzinnig zien dat er sprake is van het zwaartekrachtslenseffect. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Nieuwe exoplanetencamera maakt eerste opnamen juni 2014 allesoversterrenkunde.nl Vanaf de ESO-sterrenwacht op de berg Paranal in Chili zijn de eerste testopnamen gemaakt met de nieuwe exoplanetencamera SPHERE. Dit instrument, dat gekoppeld is aan ‘Unit Telescope 3’ van de Very Large Telescope, gaat op jacht naar planeten en planetenstelsels-in-wording bij andere sterren. Dankzij een combinatie van geavanceerde technieken kan SPHERE contrastrijkere opnamen van exoplaneten maken dan zijn voorgangers. Hij overtreft de camera NACO, waarmee de eerste rechtstreekse opname van een exoplaneet werd gemaakt, ruimschoots.

Op een normale opname gaat de zwakke gloed van de planeet volkomen verloren in het licht van de ster. Daarom is het hele ontwerp erop gericht om een zo hoog mogelijk contrast te bereiken in het kleine stukje hemel rond de verblindende ster.

Met dit ruimtepak gaat NASA zich klaarstomen voor verre missies Scientias.nl, 2 mei 2014 Eind dit jaar gaat NASA een nieuw ruimtepak testen: de Z-2. Het is een protoype dat uiteindelijk moet leiden tot de ontwikkeling van een pak dat de astronauten tijdens hun eerste stappen op Mars gaan dragen.

zij beter bewegen. Daarnaast zijn de schoenen beter aangepast aan een oppervlak à la dat van Mars en zijn alle materialen die in Z-2 verwerkt zijn, geschikt voor gebruik in een vacuüm omgeving.

Astronomen ontdekten de relatief kleine ruimtesteen gisteren en verwachten dat het brokstuk op ongeveer 62.000 kilometer afstand van de aarde zal passeren. De maan staat gemiddeld op 384.000 kilometer afstand van de aarde.

Mislukt sterrenstelsel Segue 1 verraadt meer over jong heelal Scientias.nl 2 mei 2014 Wetenschappers hebben zich gebogen over de chemische samenstelling van het zwakste sterrenstelsel dat tot op heden is ontdekt. Het sterrenstelsel blijkt een levend fossiel te zijn dat ons meer vertelt over het piepjonge universum. Normaalgesproken schenken gaswolken het leven aan sterren. Die sterren groeien uit tot stokoude sterren die uiteindelijk exploderen. Bij die explosie komen elementen vrij die weer gebruikt kunnen worden voor de ontwikkeling van nieuwe sterren. Maar in sterrenstelsel Segue 1 gaan dingen anders, zo blijkt uit nieuw onderzoek. In Segue 1 is de vorming van sterren al in een heel vroeg stadium gestopt. “Het is chemisch gezien heel primitief,” vertelt onderzoeker Anna Frebel. “Dit wijst erop dat het sterrenstelsel in eerste instantie al weinig sterren maakte. Dit sterrenstelsel probeerde uit te groeien tot een groot sterrenstelsel, maar dat lukte niet.

Op zo’n 75.000 lichtjaar van de aarde bevindt zich het sterrenstelsel Segue 1. Het is heel klein en telt slechts duizend sterren. Het is daarmee bovendien het zwakste sterrenstelsel dat tot op heden is ontdekt.

Planetoïden zijn stukken ruimtematerie die zich net als planeten in een baan om de zon bewegen. Ze variëren sterk in grootte en zijn zelden met het blote oog waarneembaar. Woensdagavond kwam een dertig meter grote planetoïde op 350.000 kilometer van de aarde langszetten. Deze was niet met het blote oog te zien.

Regenwormen en goudvissen in ruimtestation Nu.nl, 2014 Een Russische capsule heeft donderdag goudvissen en regenwormen afgeleverd bij het Internationaal Ruimtestation (ISS). De dieren zijn op Russisch-Japans verzoek naar het ISS gebracht voor wetenschappelijke experimenten. Ze reisden mee met een bevoorradingstransport. Doel is om meer te weten te komen over gesloten ecosystemen in de ruimte. Daarnaast is het de bedoeling dat tests met goudvissen en regenwormen meer duidelijkheid geven over het zwakker worden van spieren en botten in een gewichtloze omgeving.

Planetoïde scheert vlak langs aarde Nu.nl, 2014 Een planetoïde scheert donderdagavond langs de aarde. Dit is de tweede dag op rij dat een ruimtesteen dicht bij de aarde komt.

Z-2 is de opvolger van Z-1: een ruimtepak dat NASA eerder maakte. Het grootste verschil tussen Z-2 en zijn voorganger? De bovenkant van Z-2 is hard, waardoor het pak tegen een stootje kan en waarschijnlijk langer meegaat. Ook zijn astronauten in de Z-2 iets mobieler. Met name hun heupen en schouders kunnen Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

Rond half elf Nederlandse tijd passeert planetoïde '2014 EC' de aarde. De steen is vier tot veertien meter groot. Het gevaar voor de aarde is klein. Volgens de NASA is de kans dat een planetoïde inslaat op aarde een op honderdduizend.

9

Behalve van goudvissen en regenwormen is het ISS ook voorzien van brandstof, voedsel, drinkwater en andere noodzakelijkheden. Verder leverde het transport een kleine Peruaanse satelliet af. In het ISS werken momenteel drie Russen, twee Amerikanen en een Japanner. Het ruimtestation draait op een hoogte van meer dan 400 kilometer rond de aarde.


Nieuwe klasse planeten ontdekt: de gasdwergen

interesse liepen de servers van BICEP2 vast, waardoor de meeste geïnteresseerden achter het net visten.

Scientias.nl juni 2014

Hoewel inflatie volgens veel astronomen al langer indirect bewezen leek door hoe de kosmische achtergrondstraling er precies uit zag, ontbrak een direct bewijs – een smoking gun.

Wetenschappers hebben een nieuwe klasse planeten ontdekt: de gasdwergen. Het zijn gasachtige planeten die tot vier keer groter zijn dan onze aarde en beschikken over een dikke atmosfeer van waterstof en helium. Tot voor kort waren er twee soorten planeten. Je had de rotsachtige planeten – zoals de aarde en Mars – en de gasreuzen – zoals Jupiter en Neptunus. Een nieuw onderzoek brengt daar verandering in en onthult de gasdwerg.

Bewijs voor inflatie-theorie oerknal newscientist.nl, 2014 Amerikaanse astronomen hebben overtuigend bewijs gevonden van de heftige versnelling waarmee het universum kort na haar ontstaan heel veel groter werd. De vondst vormt een grote doorbraak in de wereld van de kosmologie.

Mercurius zeven kilometer kleiner dan voorheen newscientist.nl, 2014 Mercurius is sinds zijn ontstaan flink gekrompen. Amerikaanse astronomen hebben berekend dat de diameter van de planeet in totaal zo’n 7 kilometer is afgenomen. Tegenwoordig is de diameter van Mercurius 2440 kilometer, maar dat was niet altijd het geval: sinds zijn ontstaan zo’n 4,5 miljard jaar geleden is de planeet flink gekrompen. Oorspronkelijk dachten astronomen dat de krimp hoogstens drie kilometer behelsde. De onderzoekers rapporteerden afgelopen jaar echter dat dit een onderschatting was. Zij vermoedden toen dat de diameter meer dan tien kilometer was afgenomen. In een publicatie in Nature Geoscience stellen zij hun schatting nu bij – uit de laatste, meest volledige gegevens blijkt dat Mercurius over de jaren heen zeven kilometer kleiner is geworden.

modellen die al veertig jaar lang bestaan. Astronomen bekeken in deze modellen hoeveel hitte Mercurius was verloren, en welke krimp daarbij paste. Nu bevestigen de geologische metingen eindelijk de theorie.

DNA, Stamcellen & Klonen DNA onthult gezicht van de dader newscientist.nl, 2014 Onderzoekers kunnen uit DNA achterhalen hoe het gezicht van de DNA-eigenaar eruit ziet. De methode kan onder andere van pas komen bij het oplossen van misdaden. Met behulp van je DNA kunnen de onderzoekers de gelaatstrekken, de mate van vrouwelijkheid en de etnische karakteristieken van je gezicht bepalen. Om tot hun ‘DNA-regels’ te komen, brachten onderzoekers zowel de gezichten als het genetisch materiaal van zeshonderd proefpersonen met verschillende etnische achtergronden nauwkeurig in kaart. Van DNA naar gezicht De onderzoekers maakten eerst 3D-beelden van de gezichten. Vervolgens gebruikten ze statistiek om het verband tussen de gezichtsvorm en de invloed van het geslacht, familieachtergrond en de genen te begrijpen. Ze keken bijvoorbeeld naar genen die de vorm van de mond, de botten rondom de ogen en de vorm van de schedel bepalen. In totaal wisten zij vierentwintig gezichtsvarianten te onderscheiden aan de hand van twintig verschillende genen.

De door astronomen getoonde plaatjes laten de gevonden polarisatiepatronen zien die de inflatie van het vroege universum bewijzen (Afbeelding: BICEP 2) In 1981 maakten de kosmologenAndrei Linde en Alan Guth hun inflatietheorie wereldkundig. Daarin stelden zij dat het universum 13,8 miljard jaar geleden, kort na haar ontstaan, met enorme snelheid uitdijde. Nu hebben Amerikanen met de zogeheten Background Imaging of Cosmic Extragalactic Polarization-telescoop (BICEP2) op de zuidpool direct bewijs voor die inflatie gevonden in de kosmische achtergrondstraling, de nagloed van de oerknal. Zij deelden hun resultaten vandaag onder toeziend oog van Guth en Linde op een vooraf aangekondigde persconferentie. Die conferentie was ook live te volgen via internet, maar vanwege de overweldigende Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

De astronomen baseren hun conclusie op metingen van ruimtesonde MESSENGER, die het oppervlak van Mercurius in beeld brengt. MESSENGER bekijkt de lange bochtige randen die het planeetoppervlak sieren. Deze vreemde structuren, die van 9 tot 900 kilometer lang zijn, ontstonden toen de hete kern van Mercurius afkoelde en kromp. De randen ontstonden daarbij net zoals de rimpels op een rottende, krimpende appel. In totaal bekeken de onderzoekers 5.934 randen om de krimp van Mercurius in kaart te brengen. De nieuwste berekeningen zijn in overeenstemming met theoretische 10

Met hun werk hopen de onderzoekers bijvoorbeeld het gezicht van een ouder te kunnen achterhalen aan de hand van het DNA van een kind. Ook zou de politie DNA kunnen gebruiken om een levensechte ‘compositietekening’ van een dader te maken. ‘Ik denk dat het nog vijf tot tien jaar duurt voordat we echt een gezicht met de computer kunnen voorspellen’, verklaarde onderzoeksleider Peter Claes . St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Extreem vergeetachtig? Het zit in de genen! Scientas.nl, 2014 Alweer die afspraak vergeten? Of weer al uw sleutels kwijt? Of weer al dat stopbord over het hoofd gezien? De wetenschap heeft bemoedigende nieuws voor u: u kunt er weinig aan doen. Het zit in de genen. Het overkomt ons allemaal wel eens dat we een afspraak vergeten of een kamer binnenlopen en dan alweer vergeten zijn wat we daar ook alweer gingen doen. “Zulke gaatjes in het kortetermijngeheugen komen veel voor,” vertelt onderzoeker Martin Reuter. “Maar sommige mensen hebben er met name heel veel last van.” En soms kan die vergeetachtigheid gevaarlijk worden. Bijvoorbeeld wanneer u doordat u er even niet goed bij bent een verkeersbord over het hoofd ziet.

de resten bleek dat de man aan kanker leed en dat die kanker naar andere delen van zijn lichaam was uitgezaaid. “Onze analyse laat zien dat de vorm van kleine laesies op de botten (zie afbeelding hierboven) enkel veroorzaakt kunnen zijn door een gezwel in de zachte weefsels,” vertelt onderzoeker Michaela Binder. “De exacte oorsprong is onmogelijk te bepalen op basis van de botten alleen.”

'Gemodificeerde mug kan malaria uitroeien' Hoe de man de ziekte opliep, is eveneens onduidelijk. Het kan het resultaat zijn van zijn omgeving: denk aan kankerverwekkende stoffen in rook. Maar er kunnen ook genetische factoren of een infectieziekte achter zitten.

Gen ontdekt dat de puberteit vertraagt Scientas.nl, 2014 De grote vraag is natuurlijk: hoe komt het? Waarom hebben sommige mensen zoveel last van vergeetachtigheid? Uit eerder onderzoek was al gebleken dat het gen DRD2 er iets mee te maken had. Het speelt een belangrijke rol in de communicatie binnen de frontale kwabben. “Deze structuur (de frontale kwabben, red.) stuurt het brein aan, zoals een dirigent het orkest aanstuurt,” vertelt onderzoeker Sebastian Markett. Als we die vergelijking doortrekken, is DRD2 de dirigeerstok. Als dit gen ernaast zit, gaat het hele ‘orkest’ de mist in. Mensen die last hebben van de beschreven enorme vergeetachtigheid kunnen daarmee opgelucht ademhalen. Ze kunnen er zelf niet zo veel aan doen: het zit in de genen.

3200 jaar oud skelet van man met kanker ontdekt

Wetenschappers hebben een gen ontdekt dat invloed uitoefent om het moment waarop kinderen in de puberteit belanden. Het gen kan in ieder geval deels verklaren waarom sommige kinderen heel laat in de puberteit terechtkomen en speelt wellicht zelfs een rol wanneer de puberteit nooit aanbreekt. Onderzoekers van de Queen Mary University of London ontdekten het gen toen ze het genoom bestudeerden van families waarin de puberteit laat begint. De onderzoekers vergeleken het genoom van deze familieleden met het genoom van mensen bij wie de puberteit op tijd begon. Door te zoeken naar genetische verschillen, hoopten de onderzoekers op genen te stuiten die (deels) kunnen verklaren waarom de puberteit bij sommige mensen zo laat begint.

Nu.nl, 2014 Wetenschappers hebben malariamuggen gekweekt die vrijwel uitsluitend mannelijk nageslacht verwekken en daardoor mogelijk malaria kunnen uitroeien. De genetisch gemodificeerde muggen beschikken over een speciaal enzym dat het DNA van het vrouwelijk x-chromosoom grotendeels vernielt tijdens de productie van sperma. Ongeveer 95 procent van hun nageslacht wordt daardoor mannelijk. Dat melden de onderzoekers van het Imperial College in Londen in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Communications.

In hun laboratorium introduceerden de wetenschappers de genetisch gemodificeerde muggen in verblijven van verschillende populaties wilde malariamuggen. Ze slaagden er op die manier in om de meeste populaties binnen zes generaties volledig uit te roeien. Er werden door de introductie van de dieren steeds minder vrouwtjes geboren, waardoor voortplanting al snel lastig werd.

Scientas.nl, 2014 Wetenschappers hebben in Soedan het skelet van een jonge man met uitgezaaide kanker teruggevonden. De man leefde zo’n 1200 voor Christus. Het skelet is daarmee het oudste complete skelet dat ooit van een mens met uitgezaaide kanker is teruggevonden en bewijst dat kanker duizenden jaren geleden al voorkwam.

stadium een bijdrage aan de ontwikkeling van hersencellen die GnRH (gonadotropinreleasing hormone) afgeven. Wanneer mensen in de puberteit belanden, wordt er meer GnRH afgegeven, waarop de hypofyse hormonen af gaat geven die weer invloed hebben op de eierstokken en testikels en ertoe leiden dat mensen zich kunnen gaan voortplanten (oftewel seksueel volwassen worden). Als de ontwikkeling van de GnRHzenuwcellen vertraagd is, kan ook de stijging van GnRH die leidt tot de puberteit vertraging oplopen.

Onderzoekers ontdekten de resten in het huidige Soedan. Ze behoren toe aan een jonge, volwassen man. Uit een analyse van

De vergelijking leverde vijftien genen op. Die vijftien genen bestudeerden de onderzoekers nog eens extra door ze op te sporen in 288 mensen bij wie de puberteit later begonnen was. Zo stuitten ze op één gen dat in negen families vergelijkbare varianten bezat. Het gen levert in een vroeg


11

Vrouwtjesmuggen zijn ook verantwoordelijk voor de overdacht van malaria op mensen, omdat ze kunnen bijten. Volgens onderzoeker Nikolai Windbichler zouden genetisch gemodificeerde muggen in theorie ook kunnen helpen om malaria uit te roeien in de vrije natuur.


Verandering in DNA voorspelt prognose darmkanker telegraaf.nl 13 juni Onderzoekers van Maastricht UMC+ hebben een manier ontdekt om een bepaalde groep dikkedarmkankerpatiënten te identificeren die een slechte prognose hebben. Door te screenen op een bepaalde DNA-verandering kunnen patiënten worden geselecteerd die mogelijk baat hebben bij aanvullende chemotherapie. De onderzoekers van Maastricht UMC+ ontdekten dat een deel van deze patiënten een specifieke DNA-verandering heeft. Deze voorspelt of ze een hoog risico stadium II patiënt zijn. In dat geval vallen zij in de categorie 'verhoogd risico' en kan een aanvullende chemotherapie zinvol zijn.

bekende gen-defecten te wijten was. Van deze kinderen en hun gezonde ouders werd het complete genoom afgelezen. Tien jaar geleden zou dat nog onhaalbaar gewest zijn, qua kosten en tijd, maar tegenwoordig kan dat.

De vergelijking onthulde per genoom liefst 4,4 miljoen SNV’s (single nucleotide variations, verschillen op overeenkomstige plaatsen in het genoom die maar 1 ‘letter’ lang zijn) en 276 CNV’s (copy number variations, langere fragmenten DNA die dubbel of nog vaker voorkomen) . Lang niet al die verschillen hebben gevolgen voor het kind, omdat een groot deel van het DNA in het genoom geen functie heeft (althans, voor zover nu bekend). Een groot deel (97%) van de SNV’s die wel invloed hebben, waren al bekend uit ander onderzoek.

Nu.nl, 2014

Aangeboren, maar niet geërfd juni wetenschap24.nl Kinderen die zwaar geestelijk gehandicapt geboren worden, hebben hun genetische afwijkingen vaak niet geërfd van hun ouders. Voor veel aangeboren afwijkingen is inmiddels bekend welk gen-defect hiervoor verantwoordelijk is. Toch komen nog steeds veel kinderen ter wereld met zware geestelijke handicaps zonder dat de oorzaak gevonden wordt. Een internationaal onderzoek, onder meer door genetici van de Radboud universiteit in Nijmegen en de universiteit van Maastricht brengt nu nieuwe genen in beeld die hierbij betrokken zijn. Een verrassend groot gedeelte van de afwijkingen blijkt bovendien niet geërfd van de ouders, maar betreft verse mutaties in het DNA.

Nu.nl, 2014 Japanse wetenschappers hebben duizenden zijderupsen gekweekt die fluorescerende zijde spinnen.

Hartweefsel 'verjongd' met gemodificeerde stamcellen ''Dat vergroot namelijk de overlevingskans en zorgt ervoor dat patiënten die ook echt een aanvullende behandeling nodig hebben, die in de toekomst ook kunnen krijgen'', aldus Van Engeland.

Gemuteerde rupsen produceren fluorescerende zijde

Wetenschappers van San Diego State University hebben stamcellen van hartpatiënten bewerkt en zo 'verjongd'. Cellen van patiënten met hartfalen werden gebiopteerd en bewerkt met een proteïne die celoverleving en -groei verbetert. Dat schrijft de American Heart Association. De proteïne bevordert activeit van het enzym 'telomerase'. Dat zorgt ervoor dat chromosoomeinden worden verjongd, waardoor cellen zich gemakkelijker repliceren. Het afbreken van deze chromosoomeinden leidt juist tot veroudering en ziekte.

De rupsen zijn genetisch gemodificeerd met genen van kwallen en schimmels die zorgen voor de aanmaak van fluorescerende eiwitten. De dieren produceren daardoor zijde met kleuren die oplichten onder een fluorescerende lamp, maar minder goed zichtbaar zijn bij gewoon licht.

In totaal kweekten de wetenschappers ruim 20.000 genetisch gemodificeerde rupsen. De dieren produceren zijde in de kleuren rood, oranje of groen. Er zijn ongeveer 6.000 rupsen nodig om een kilogram zijde te produceren. De rupsen spinnen een cocon van zijde om zich te beschermen tijdens hun transformatie tot vlinder.

Wetenschappers kweken 'mini-nieren' Nu.nl, 2014 Wetenschappers hebben voor het eerst primitieve nieren gekweekt uit menselijke stamcellen. Het weefsel is te vergelijken met de knopjes bij de blaas van een foetus, die uiteindelijk uitgroeien tot volwaardige nieren. Mogelijk kan de techniek in de toekomst helpen bij het kweken van volwaardige nieren uit menselijke stamcellen.

Het onderzoek betrof een selecte groep: 50 ernstig geestelijk gehandicapte kinderen bij wie de handicap niet aan één van de

Het onderzoek bleef beperkt tot het laboratorium. De cellen zijn dus niet weer bij mensen ingebracht. Bij eerdere tests bleek wel dat muizen en varkens die de gemodificeerde cellen kregen ingebracht na slechts vier weken weer nieuw hartweefsel aanmaakten.


12


De onderzoekers lieten bij hun experiment eerst menselijke stamcellen uitgroeien tot een specifiek celtype dat voorkomt in het weefsel dat zich bij foetussen ontwikkelt tot nieren.

Stamcellen uit tanden geschikt voor hersenbehandeling Nu.nl, 2014 Stamcellen uit tanden kunnen gemakkelijk uitgroeien tot hersencellen. De cellen in tandpulp hebben van nature al veel weg van hersencellen en kunnen vergelijkbare complexe netwerken vormen, zo blijkt uit nieuw onderzoek. De wetenschappers slaagden erin om stamcellen uit tandpulp in hun laboratorium uit te laten groeien tot cellen die veel op zenuwcellen uit de hersenen lijken.

studie focuste op familieverbanden: ouders en kinderen, broers en zussen en verdere familieleden.

Daarbij proberen ze de verschillen te vinden tussen het DNA van Van Andel en genetisch materiaal van mensen die jong dement worden en ook vroeg sterven. Bij toeval werd ontdekt dat ze nog maar twee actieve bloedstamcellen had.

Het bleek dat kinderen met een broer of zus met autisme een 10 keer zo hoog risico hadden als normaal om het ook te krijgen. Een halfbroer of -zus leverde een 3 keer zo hoge kans op terwijl een neef of nicht de kans op autisme verdubbelde, zo berekenden de wetenschappers. In totaal bleek de kans om autisme te krijgen voor ongeveer 50 procent in de genen ligt. De rest komt door de omgeving waar iemand in opgroeit.

Extreem veel van haar bloedcellen bleken dezelfde mutatie te hebben doorgemaakt, daardoor moesten ze wel van dezelfde stamcel afkomstig zijn. Toen de onderzoekers verder keken, vonden ze maar twee bloedstamcellen.

Vrouw laat hond klonen Thepostonline.nl, 9 april 2014 Een Britse vrouw heeft een primeur. Ze is de eerste persoon op aarde die haar hond heeft laten klonen. Voor het lieve bedrag van ruim 72.000 euro is ze nu de gelukkige eigenares van de 12-jarige Winnie én haar kloon, mini Winnie.

"We doen dit door de cellen een omgeving te bieden die zo veel mogelijk op een hersenomgeving lijkt, zodat ze niet uitgroeien tot cellen voor tanden, maar tot hersencellen", verklaart hoofdonderzoekster Kylie Ellis. De in het laboratorium gekweekte cellen zijn niet identiek aan hersencellen, maar door hun eigenschappen zouden ze waarschijnlijk probleemloos kunnen functioneren in het menselijk brein.

Oneindig leven zit er niet in: stamcellen raken uitgeput Rtlnieuws.nl, 25 april Voor wie droomt van een eeuwig leven is er slecht nieuws: dat zit er waarschijnlijk niet in. Na onderzoek op het lichaam van de oudste vrouw van Nederland blijken de bloedstamcellen 'uitgeput' te kunnen raken. Hendrikje van Andel-Schipper overleed in 2005 op 115-jarige leeftijd. Omdat ze haar lichaam ter beschikking stelde aan de wetenschap kregen onderzoekers in het VUmc de kans om het ouderdomsproces van dichtbij te bekijken.


De vrouw stelt dat het oudere hondje niet voor altijd zal blijven leven, en ze op deze manier het dier ‘onsterfelijk’ maakt.

Klimaat & Evolutie Beroemde schilderijen verraden vervuiling atmosfeer Scientas.nl, 2014

Sir Ian Wilmut, één van de mensen die in 1996 schaap Dolly kloonde, is sceptisch. Volgens hem is een groot deel van de persoonlijkheid van een hond te danken aan de opvoeding, waardoor je nooit ‘dezelfde’ hond krijgt bij klonen.

Genen en omgeving net zo belangrijk bij ontstaan autisme

Hoe stak de atmosfeer van onze aarde in de zestiende eeuw of aan het begin van de negentiende eeuw in elkaar? Wetenschappers hebben dat op een wel heel bijzondere manier achterhaald. Ze doken het museum in en bestudeerden schilderijen. De kleuren van zonsondergangen – iets wat schilders maar wat graag vastleggen – kunnen gebruikt worden om een schatting te maken van de vervuiling van de atmosfeer in de tijd dat het schilderij tot stand kwam. Dat hebben Griekse en Duitse onderzoekers ontdekt. Ze schrijven erover in een paper dat in het blad Atmospheric Chemistry and Physics is verschenen.

Nu.nl, 2014 Genetische factoren en iemands levensomgeving dragen beide ongeveer 50 procent bij aan de ontwikkeling van autisme. Tijdens de studie werden er gegevens van 2 miljoen Zweedse kinderen gebruikt, waarvan er ruim 14,500 een autismegerelateerde aandoening gediagnosticeerd kregen. De 13


Bacteriën kunnen olie opruimen

klein. Ter vergelijking: Tyrannosaurus rex had een lengte van ongeveer twaalf meter.

newscientist.nl, 2014 Bacteriën kunnen olie opruimen die na een olielek stranden vervuilt. Onderzoekers uit Noorwegen hebben nu ontdekt dat ze de schoonmakende bacteriën zelfs kunnen manipuleren om beter hun werk te doen. De onderzoekers wilden nagaan of een ‘bioremedie’, waarbij de natuur zelf vervuiling opruimt, genoeg resultaat oplevert om deze technieken gericht in te zetten na een olieramp. De wetenschappers deden verschillende experimenten waarbij ze bacteriën in een bak plaatsten met een door olie vervuilde, strandachtige omgeving. De onderzoekers bootsten de effecten van getijden na. Een maand lang bestudeerden ze hoe, en in welke mate de bacteriën hun omgeving opschoonden.

Mogelijk groeide de 'pooldino' minder hard, omdat het in zijn leefgebied zes maanden per jaar donker was, zo speculeren de wetenschappers. Jagen was in de winter waarschijnlijk bijna onmogelijk voor het reptiel. De nieuw ontdekte tyrannosaurus heeft de naam Nanuqsaurus hoglundi gekregen. Die naam verwijst naar het woord nanuq, dat de Inuit gebruiken voor ijsbeer. Het dier leefde ongeveer zeventig miljoen jaar geleden in het noordelijke deel van het huidige Alaska. Destijds was het klimaat in dit gebied een stuk milder dan nu. De tyrannosaurus jaagde waarschijnlijk op kleinere, plantetende dinosaurussen in de poolcirkel.

De bacteriën waren in eerste instantie weinig succesvol in hun klus. Daarop probeerden de onderzoekers de bacteriën een handje te helpen. Ze zorgen ervoor dat de bacteriën volop voedingsstoffen (fosfaten en stikstof) tot hun beschikking hadden. Ook verhoogden zij de watertemperatuur en verlaagden ze de frequentie van de getijden, van eens in de drie uur naar eens in de twaalf uur.

Kleine tyrannosaurus leefde in poolcirkel Nu.nl, 2014 Amerikaanse paleontologen hebben voor het eerst een fossiel van een tyrannosaurus aangetroffen in het Arctisch gebied. Het dier is opgegraven aan de oever van de Colville rivier in Alaska, boven de grens van de poolcirkel. De vondst is een primeur. Het was nog niet bekend dat tyrannosaurussoorten ook in poolgebieden konden overleven. Uit het opgegraven fossiel blijkt dat de dinosaurus ongeveer zeven meter lang was. Voor een Tyrannosaurus was dat behoorlijk


omstandigheden tijdens de zwangerschap. Heel concreet kan de extra rib in het geval van de mammoeten goed het resultaat zijn van inteelt (er waren in de tijd waaruit deze mammoeten stammen nog maar weinig mammoeten in het gebied te vinden). Ook ziekten, honger of kou kunnen een rol hebben gespeeld en de zwangerschap hebben bemoeilijkt, waardoor de ontwikkeling van de embryo en foetus verstoord werd.

Extra rib van laatste wolharige mammoeten suggereert inteelt Scientas.nl, 2014 Wolharige mammoeten die in de Noordzee zijn teruggevonden, bezitten vaak een extra rib: de halsrib. Het suggereert dat de mammoeten te maken hadden met inteelt en moeilijke omstandigheden tijdens de zwangerschap. De meeste zoogdieren – zelfs de giraf met zijn lange nek – hebben zeven halswervels en normaal gesproken zitten aan die wervels geen ribben vast. Toch kan het gebeuren dat zo’n halswervel een rib bevat. Zo komt dat bijvoorbeeld bij ongeveer 3,3 procent van de moderne olifanten voor. Maar toen onderzoekers zich over resten van mammoeten die in de Noordzee werden aangetroffen, bogen, ontdekten ze dat maar liefst 33,3 procent van die mammoeten over een extra rib beschikt.

De onderzochte mammoeten behoren tot de laatste mammoeten die in dit gebied leefden. “Dus we vermoedden al dat er iets aan de hand was,” vertelt onderzoeker Jelle Reumer van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam. “Onze studie laat nu zien dat er daadwerkelijk een probleem was in deze populatie.”

Een record! Dolfijn kan adem wel 137 minuten inhouden Scientas.nl, 2014 Wie kan het langst zijn adem inhouden? Dat spelletje kunt u beter niet spelen met de dolfijn van Cuvier, zo blijkt uit nieuw onderzoek. De walvisachtige blijkt zijn adem 137 minuten in te kunnen houden en breekt daarmee alle records. Die conclusie trekken onderzoekers nadat ze het gedrag van acht dolfijnen van Cuvier monitorden. Ze waren vooral geïnteresseerd in de duiken die de dolfijnen maakten en stelden de diepte en duur van die duiken vast. In totaal bestudeerden de onderzoekers de dolfijnen van Cuvier gedurende 3700 uur. In die tijd maakten ze 1100 diepe duiken (gemiddeld 1,4 kilometer diep) en 5600 ondiepe duiken (gemiddeld 200 meter diep).

Het is een opvallend hoog percentage dat suggereert dat de mammoeten kwetsbaar waren. De extra rib (onderzoeker Jelle Reumer wijst de plek waar deze zich aan de halswervel verbond op de foto hierboven aan) hoeft op zichzelf geen probleem te vormen, maar wordt wel vaak veroorzaakt door een genetische afwijking of door lastige 14


Geiten zijn veel slimmer dan gedacht

wetenschappers in staat om de lichaamsvorm en voedingsmethode van de dieren te reconstrueren met een 3d-model.

Scientas.nl, 2014

De twee uitsteeksels op de kop van Tamisiocaris borealishadden veel weg van kammen. Ze waren twaalf centimeter lang en bevatten een rij kleine 'tandjes' met een lengte van ongeveer drie centimeter.

Ze lijken misschien op het eerste gezicht niet zo bijster intelligent, maar schijn bedriegt. Geiten zijn hartstikke slim, zo blijkt uit nieuw onderzoek. Ze kunnen binnen twee minuten iets nieuws leren en dat vervolgens zeker tien maanden onthouden. Dat stellen Engelse onderzoekers nadat ze enkele experimenten met geiten uitvoerden. Eerst leerden ze de geiten hoe deze met een aantal handelingen een beloning te pakken konden krijgen. De geiten moesten bijvoorbeeld eerst aan een hendel trekken en deze vervolgens optillen alvorens ze iets lekkers kregen. De geiten hoefden het hooguit twaalf keer te oefenen alvorens ze het zelf konden en hadden minder dan twee minuten nodig om de uitdaging in hun brein op te slaan.

Het prehistorische organisme gebruikte de kammen om maaltijden uit het water te filteren. "De dieren verzamelden kleine planktondeeltjes in het fijne maas dat werd gevormd als ze hun uitsteeksels rond hun bek krulden".

Warmer klimaat kan leiden tot hogere CO2-uitstoot oceanen Nu.nl, 2014 Een maand na de training keerden de onderzoekers terug om te kijken of de geiten nog wisten hoe het werkte. Datzelfde deden ze na tien maanden. “De snelheid waarmee de geiten de taak na tien maanden voltooiden in vergelijking met de tijd die ze nodig hadden om de taak te leren, wijst erop dat ze een uitstekend langetermijngeheugen hebben,” vertelt onderzoeker Elodie Briefer.

Prehistorische 'garnaal' at als moderne walvis

De natuurlijke uitstoot van CO2 door oceanen zal mogelijk toenemen door de opwarming van de aarde, zo melden Schotse wetenschappers.

was.Ook bevatte het zeewater in deze tijdperken waarschijnlijk relatief weinig ijzer, eveneens een stof waarmee plankton zich voedt. Door de schaarste van deze voedingsstoffen kon het plankton destijds aanzienlijk minder CO2 opnemen dan nu, zo blijkt uit het onderzoek. Het is voor het eerst dat wetenschappers een sterk verband aantonen tussen de aanwezigheid van ijzer en silicium in oceanen en de opname van CO2."IJzer staat al langer bekend als een zeer belangrijke voedingsstof voor plankton, maar we waren verrast door de manier waarop ijzer de uitstoot van CO2 door oceanen beïnvloedt". "Als het opwarmend klimaat het ijzergehalte in het zeeoppervlak net zo sterk verlaagt zoals in het verleden, is dat slecht nieuws voor het milieu", aldus Pichevin.

'Minder hoge golven Australië door klimaat' Nu.nl, 2014 Het aantal hoge golven voor de Australische oostkust neemt af door klimaatverandering, zo blijkt uit nieuw onderzoek. Golven met een hoogte van zes meter of hoger worden steeds minder vaak waargenomen tussen de Australische kustplaatsen Coffs Harbour en Eden. Aan het einde van deze eeuw zal het aantal golven met deze hoogte met ongeveer een derde zijn afgenomen in het gebied.

Het plankton in de oceanen nam in het verleden minder CO2 op in periodes waarin het water door hoge temperaturen weinig ijzer en andere voedingsstoffen bevatte voor de organismen.Deze situatie kan opnieuw ontstaan als de gemiddelde temperatuur op aarde toeneemt, zodat er meer CO2 door de oceanen wordt uitgestoten en de opwarming van de aarde verder wordt gestimuleerd.

Nu.nl, 2014 De wetenschappers analyseerden de data van boeien in zee, die informatie leveren over golfhoogte en golfrichting.

Wetenschappers hebben een fossiel ontdekt van een prehistorisch zeedier dat zijn voedsel uit het zeewater filterde, net als baleinwalvissen.

Uit het onderzoek blijkt dat golven met een hoogte van zes meter of hoger op gemiddeld 34 dagen per jaar voorkomen. In 1950 werden dit soort golven nog op zesendertig dagen per jaar geregistreerd.

Op de kop van het 70 centimeter lange garnaalachtige wezen zaten twee buigzame uitsteeksels waarin vermoedelijk stukjes plankton bleven hangen, die het dier opat. Daarmee was Tamisiocaris borealis waarschijnlijk het eerste dier dat zijn voedsel actief uit het zeewater zeefde, net als de moderne baleinwalvis. De paleontologen ontdekten enkele fossielen van de bijzondere zeedieren in een 450 miljoen jaar oude rots, die afkomstig is uit Groenland. Na een uitgebreide analyse waren de Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

De wetenschappers kwamen tot hun bevindingen door de 26.000 jaar oude fossielen van plankton te bestuderen voor de kust van Californië.Ze ontdekten dat er weinig silicium (een belangrijke voedingsstof voor plankton) in zeewater zat in periodes waarin de temperatuur op aarde hoog 15

De golven met een hoogte van meer dan zes meter ontstaan onder invloed van stormen in het westen van de Stille Oceaan. Klimaatmodellen wijzen erop dat deze stormen door de toenemende opwarming van de aarde steeds minder vaak zullen ontstaan, zo ontdekten de wetenschappers.


Mogelijk verband tussen klimaat Noordpool en Zuidpool

Evolutie aan het werk Vara.nl, 20 april 2014

Welingelichtekringen.nl, april 2014 Astroblogs schrijft over een ‘mysterieuze teleconnectie tussen het weer en het klimaat van de Noord- en de Zuidpool’. Dit zou ontdekt zijn door een satelliet van de NASA. Veranderingen in het ene gebied zouden direct worden doorgegeven aan het andere gebied. Door de satelliet van de NASA zijn lichtende nachtwolken bestudeerd, een soort wolken van ijswaterkristallen. Ze komen op grote hoogte voor – op 75 tot 85 kilometer om precies te zijn – in de mesosfeer.

Het viel wetenschappers op dat winden in de stratosfeer van het noordelijk halfrond doorwerkten in de mesosfeer op het zuidelijk halfrond. Bijvoorbeeld de polar vortex, die met een koudegolf voor een barre winter zorgde in de VS, veroorzaakte een drogere en warmere mesosfeer op het zuidelijk halfrond.

Gezicht van man geëvolueerd om klappen op te vangen Nu.nl, 2014 Het gezicht van mannen is miljoenen jaren geleden mogelijk geëvolueerd onder invloed van geweld. Dat suggereren Amerikaanse wetenschappers in een nieuwe studie.

Het voorjaar lijkt steeds vroeger te beginnen. Dit jaar is daar bepaald geen uitzondering op. Veel vogels lijken daardoor in de problemen te komen. Zij timen hun eileg op de beschikbaarheid van voedsel voor de jongen. Maar als dat voedsel steeds eerder piekt, moeten de vogels natuurlijk wel eerder beginnen met leggen! Onderzoeker Christiaan Both van de universiteit in Groningen ontdekte dat bonte vliegenvangers, die in Afrika overwinteren, zich aan lijken te passen aan het veranderende klimaat door razendsnelle 'micro-evolutie'. De vogels lijken daadwerkelijk genetisch te veranderen in een soort die steeds vroeger begint met leggen.

"De opwarming van uniform", concludeert Chassignet. "Je hebt opgewarmd, maar ook tijd afkoelden."

de aarde is niet onderzoeker Eric gebieden die zijn gebieden die lange

De bevindingen zijn volgens hoofdonderzoeker Zhaohua Wu zeer verrassend. Lang werd gedacht dat klimaatsverandering zich wereldwijd op ongeveer hetzelfde tempo voltrok. "We hebben de opwarming van de aarde niet zo goed begrepen als we dachten."

'Lente begint steeds eerder op noordelijk halfrond' Nu.nl, 2014 Both ontdekte dit allemaal door jaar in jaar uit een grote hoeveelheid nestkasten met vliegenvangers te volgen. Sinds kort voorziet hij zijn vogels ook af en toe van een piepkleine chip. Die slaat de positie op aarde op aan de hand van de tijd en informatie over licht of donker. Daardoor ontrafelt hij ook steeds meer informatie over de timing en de verblijfplaatsen in de trek van deze vogels.

De lente lijkt op het noordelijk halfrond steeds iets vroeger te beginnen, terwijl het einde van de herfst steeds later intreedt. Dat melden Britse wetenschappers. Het groeiseizoen van bomen en planten begon in de afgelopen kwarteeuw elk jaar gemiddeld een halve dag eerder. Het einde van de herfst brak gemiddeld steeds een halve tot een hele dag later aan.

Opwarming aarde gaat niet overal even hard Nu.nl, 2014 De opwarming van de aarde voltrekt zich niet overal in hetzelfde tempo, zo blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek.

De sterke neusbotten en geprononceerde kaken bij mannelijke individuen van de mensachtige Australopithecus boisei ontstonden waarschijnlijk onder invloed van gevechten.Door deze versterkte gezichtskenmerken zouden de oermensen beter in staat zijn geweest om klappen op te vangen. Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

Het klimaat werd vanaf 1900 voor het eerst warmer in gebieden rond de Noordpool en subtropische regio's op zowel het noordelijk als het zuidelijk halfrond. Op dit moment verloopt de opwarming van de planeet het snelst op de middelste breedtegraden van het noordelijk halfrond. De wetenschappers analyseerden temperaturen in gebieden over hele wereld, die werden gemeten tussen 1900 en nu. Uit het onderzoek blijkt dat sommige regio's van de aarde lange tijd afkoelden in plaats opwarmden.

16

De wetenschappers bestudeerden de tekenen van de lente en de herfst met behulp van satellietbeelden van het noordelijk halfrond. Met een computerprogramma hielden ze bij in welk tempo grote bossen in het voorjaar groener werden en hoe snel het oppervlak van het bladerendak toenam. Ze richtten zich daarbij op bossen die in de afgelopen 25 jaar niet groter of kleiner zijn geworden door de ingreep van mensen, zodat de beelden goed konden worden vergeleken. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Klimaatverandering bedreigt drinkwater Nu.nl, 2014 De kwaliteit van water dat wordt gebruikt om drinkwater van te maken, wordt bedreigd door het veranderende klimaat.

ongeneeslijke vorm van kanker zijn chirurgische ingrepen, bestraling en chemotherapie. Na deze behandelingen groeit de tumor weer aan en verlengt de overlevingsperiode met gemiddeld ‘slechts’ 15 maanden.

Door veranderingen in het klimaat kan het voor langere tijd erg droog zijn in Nederland. Rivieren stromen daardoor minder en dat verergert de invloed van lozingen op het oppervlaktewater. De vervuiling uit die lozingen wordt dan namelijk minder snel verdund.

Volgens het RIVM zou het dan ook goed zijn om lozingen vooral toe te staan tijdens nattere periodes of de normen voor de hoeveelheid vervuiling in het water aan te scherpen, of bij droogte water te laten stromen vanuit de ene in de andere rivier. Zo kan er bijvoorbeeld water vanuit de Waal naar de Maas en de Lek worden geleid. Ook uitgebreide zuivering van rioolwater zou helpen. De zuiveringsinstallaties lozen het gezuiverde rioolwater uiteindelijk namelijk ook op het oppervlaktewater.

De overgrote meerderheid van wetenschappelijke onderzoeken toont aan dat een vegetarisch dieet gezonder is dan (veel) vlees eten. Vleeseters hebben een grotere kans op tumoren in hun spijsverteringskanaal. Ook hebben vegetariërs minder suikerziekte, ze zijn slanker, eten gemiddeld meer fruit en groente, roken en drinken minder en vertonen betere cholesterolwaarden.

Bril maakt kankercellen zichtbaar newscientist.nl, 2014

De onderzoekers stelden kankercellen bloot aan 200 verschillende soorten moleculen, waarna de meest effectieve tumor dodende moleculen verder werden onderzocht. Een van die moleculen blijkt erg effectief in het doden van kankercellen. Muizen met een glioblastoma die de stof kregen, bleken na 80 dagen nog te leven. Muizen die de stof niet kregen, overleden na gemiddeld 30 dagen. Het molecuul stimuleert een proces genaamd vacuolisatie. Vacuolisatie is een proces waarbij een cel stoffen uit zijn omgeving inkapselt waardoor vacuolen in de cel ontstaan. Deze vacuolen, met vocht gevulde blaasjes, groeien uit hun voegen tot de kankercel letterlijk explodeert en sterft.

Vegetariërs hebben lagere bloeddruk

Met een speciale bril kunnen chirurgen kankercellen zien. De bril is op 10 februari 2014 voor het eerst gebruikt bij een operatie in een academisch ziekenhuis in Missouri. Artsen kunnen de bril gebruiken tijdens lastige operaties waarbij ze kankercellen verwijderen. Kankercellen waren voorheen moeilijk in beeld te brengen. Daarom verwijderen artsen vaak zowel de schadelijke cellen, als wat vermoedelijk gezond weefsel rondom de kankercellen. In het lab onderzoeken artsen of dit weefsel inderdaad geen kankercellen bevat. Blijken er toch kankercellen in het weefsel te zitten, dan moet de patiënt opnieuw onder het mes om een groter gebied te behandelen. Met de bril is het veel gemakkelijker een onderscheid te maken tussen kankercellen en gezonde cellen. Dat verlaagt het risico dat er na de operatie kankercellen achterblijven in lichaam van de patiënt.

Nu.nl, 2014

Ziekte & Gezondheid Molecuul zorgt dat kankercellen exploderen newscientist.nl, 2014 Een nieuwe stof zorgt ervoor dat cellen van glioblastoma’s, de meest agressieve soort hersentumor, letterlijk exploderen. De resultaten uit dit onderzoek werden zo interessant bevonden dat deze meteen werden gepubliceerd in het vakblad Cell.

Mensen bij wie een te hoge bloeddruk wordt geconstateerd, zouden - in ieder geval tijdelijk - hun stukje vlees moeten laten staan. Vegetariërs hebben e vaatstelsel. Hoge bloeddruk kan op termijn tot hartproblemen, nierfalen en lagere bloeddruk, constateren Japanse onderzoekers. Ze onderzochten data van 22.000 mensen die wel en geen vlees eten en zagen een duidelijk verband tussen dieet en de conditie van het en hersenbloedingen leiden.

Onderzoekers van het Karolinska instituut en collega’s van de Universiteit van Uppsala hebben een nieuw mechanisme ontdekt dat gebruikt kan worden om kankercellen in glioblastoma’s te doden. De huidige behandelingsvormen tegen deze Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

17

Voordat de operatie begint, behandelt de arts de tumor met een fluorescerend molecuul. Deze deeltjes hechten zich aan kankercellen, maar niet aan gezonde cellen. Door de moleculen met licht te beschijnen, lichten ze op. De bril stelt de arts in staat om de lichtgevende kankercellen te zien. Artsen kunnen met deze techniek zelfs tumoren zien die slechts een millimeter groot zijn.


'Drug holiday' goed voor huidkankerpatiënten Volkskrant.nl, 2014 Sommige kankerpatiënten hebben baat bij een zogenoemde 'drug holiday', een behandeling waarbij het toedienen van medicijnen af en toe wordt stopgezet. Die voorkomt resistentie tegen de geneesmiddelen bij huidkankerpatiënten, die door een aanpassing van de kankercellen ontstaat. De onderzoekers onder leiding van René Bernards ontdekten waarom de behandeling werkt. De kankercellen worden resistent dankzij de aanwezigheid van een eiwit dat reageert op de aanwezigheid van de medicatie. Zolang de medicijnen worden toegediend, blijft de resistentie aanwezig. Even stoppen met behandelen stopt de resistentie, zodat de cellen weer worden bestreden als er weer medicijnen worden toegediend.

Als de resistentie niet wordt verholpen, heeft de behandeling met de medicijnen geen zin meer. Waar de tumor aan het begin van de behandeling slonk, doet hij dat naarmate de resistentie toeneemt steeds minder. Door de 'drug holiday' wordt dat voorkomen.

Gekleurd label waarschuwt of voedsel bedorven is newscientist.nl, 2014 Een gelachtig label op een pak melk kan waarschuwen of de inhoud is bedorven. De makers van de gel presenteerden hun uitvinding tijdens een congres van de American Chemical Society.

vorm en de kleur van de staafjes. De kleur van het labeltje verandert daardoor van rood naar oranje, geel, groen en uiteindelijk blauw. Omdat de uitvinders de snelheid van de reactie kunnen manipuleren, kunnen ze de verkleursnelheid precies overeen laten komen met de snelheid waarmee microben het product bederven. Deze tijd verschilt per product. De makers willen daarom verschillende labels maken voor een pak melk, een blik bonen of zelfs voor medicijnen.

Als je het voedsel buiten de koelkast bewaard, reageren de labels ook op de stijgende temperatuur. Daardoor houden ze het bederfproces nauwkeurig bij – ook als je een pak melk per ongeluk buiten de koelkast bewaart of als je koelkast het begeeft. De labels zijn dus nauwkeuriger dan de informatie die op het productetiket staat.

Nederland niet eerder gehoord van besmetting door een kat. Hij ziet niet direct groot gevaar opdoemen in Nederland, waar naar schatting 3,6 miljoen katten leven.

Uitstelgedrag mogelijke oorzaak slaapgebrek Nu.nl, 2014 Uitstelgedrag is mogelijk een oorzaak voor chronisch slaapgebrek. Wie vervelende karweitjes voor zich uit schuift, is vaak ook geneigd later naar bed te gaan dan gepland. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Utrecht. Nederlanders zijn de afgelopen jaren steeds minder gaan slapen. Tegenwoordig wordt er gemiddeld een uur minder geslapen dan veertig jaar geleden. Mogelijke oorzaken hiervoor zijn stress, werkdruk en de 24-uurs samenleving.

Kat kan tbc op mens overbrengen Nu.nl, 2014 In Engeland zijn twee mensen, in de graafschappen Hampshire en Berkshire, met tuberculose geïnfecteerd door hun kat en hebben de ziekte daadwerkelijk gekregen. Twee anderen zijn geïnfecteerd en hebben geen tbc ontwikkeld. Dat de ziekte van kat op mens kan worden overgebracht, is voor zover bekend nooit eerder voorgekomen. De besmetting werd als eerste vastgesteld door de gezondheidsinspectie voor dieren, nadat dierenartsen in de graafschappen in hun praktijk vorig jaar onverwacht stuitten op negen gevallen van tbc bij katten, zo meldde de Britse krant The Times donderdag.

Als het labeltje op het voedselproduct rood is, kun je het product met een gerust hart opeten. Is het labeltje groen? Dan kun je het beter in de prullenbak gooien, want het is bedorven. De kleurcode lijkt in eerst instantie niet logisch (rood is normaal gesproken juist reden om voorzichtig te zijn). De kleur is echter afkomstig van de metalen nanostaafjes die in het labeltje schuilen.

Maar volgens de onderzoekers hebben mensen het deels in eigen hand. Eén van de onderzoekers, gezondheidspsycholoog Floor Kroese, noemt uitstelgedrag een 'relevante factor' bij het ontstaan van vermoeidheid en slaapgebrek. Volgens Kroese vinden mensen het niet zozeer vervelend om naar bed te gaan, maar kijken ze nog even naar hun favoriete televisieserie of spelen ze nog een videospelletje.Dat dit vaak voorkomt weet de onderzoekster uit een andere studie die ze binnenkort ook publiceert. Daaruit blijkt dat de helft van de Nederlanders meer dan één keer per week later naar bed gaat dan nodig of wenselijk was.

'Vogelgriep bevat alle ingrediënten voor pandemie' Nu.nl, 2014 De vogelgriep bevat alle genetische ingrediënten om te evolueren tot een virus dat een wereldwijde epidemie kan veroorzaken, zo blijkt uit nieuw onderzoek.

Naast de roodkleurige nanostaafjes bevatten de labels ook zilverchloride. Wanneer het label ouder wordt, komt het zilver op de nanostaafjes terecht. Dat beïnvloedt de

De Nederlandse longarts Wiel de Lange, werkzaam bij de gespecialiseerde kliniek Beatrixoord van het Universitair Medisch Centrum Groningen, heeft in de praktijk in


18

Acht genetische elementen die voorkomen in verschillende varianten van de vogelgriep kunnen samen een virus vormen dat veel lijkt op de Spaanse griep. De Spaanse griep eiste in 1918 de levens van naar schatting 50 miljoen mensen. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

De wetenschappers creëerden in hun laboratorium een nieuw virus uit acht genen van verschillende vogelgriepvaranten die in de vrije natuur voorkomen. Ze slaagden erin om het virus genetisch gezien veel op de Spaanse griep te laten lijken.

het centrum onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd.

luchtwegen niet meer werken. De ziekte is ongeneesbaar, maar de besmetting kan met inentingen of vaccinatie voorkomen worden.

Koffie mogelijk goed voor netvlies Nu.nl, 2014 Een dagelijks kopje koffie is mogelijk goed voor je ogen. Het voorkomt een verminderd gezichtsvermogen als gevolg van verslechterd netvlies door glaucoom, ouder worden of diabetes.

Bij een test op fretten bleek dat het kunstmatig gecreërde virus niet dodelijk was en zich ook niet verspreidde onder de dieren. Maar volgens de wetenschappers kan er na een paar simpele mutaties al een variant ontstaan die wel dodelijk is en in theorie voor een pandemie kan zorgen.

Een onderzoek bij muizen uitgevoerd door wetenschappers van de Cornell University laat dit zien. Het effect wordt veroorzaakt door het antioxidant chlorogeenzuur.

10 procent van de Nederlanders gelooft dat het noodzakelijk is naast hun gewone voeding zogenoemde superfoods tot zich te nemen. Deze mensen vertrouwen er bijvoorbeeld op dat gojibessen de kans op kanker verminderen of dat chiazaad het verouderingsproces vertraagt, concludeert het Voedingscentrum uit een steekproef die het heeft laten uitvoeren onder duizend mensen.

Volgens hoofdonderzoek Chang Y. Lee geeft het onderzoek ons meer inzicht in de gezondheidsvoordelen van natuurlijke voeding. "Koffie is de meest populaire drank in de wereld en we begrijpen steeds beter welke voordelen het heeft. Eerder onderzoek liet al zien dat koffie de kans verkleint op chronische aandoeningen als de ziekte van Parkinson, diabetes, prostaatkanker, de ziekte van Alzheimer en andere cognitieve achteruitgang."

WHO waarschuwt voor opmars van kinderverlamming Gezondheid.be, 6 mei 2014 De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft voor een nieuwe opmars van polio of kinderverlamming gewaarschuwd en de crisis uitgeroepen tot een internationaal noodgeval voor de volksgezondheid.

Van tal van zulke voedingsmiddelen wordt beweerd dat ze uiteenlopende ziekten en ongemakken voorkomen. "Maar zulke wondermiddelen bestaan niet", waarschuwt het Voedingscentrum. De meeste Nederlanders zouden er dan ook niet in trappen. Jongeren en hogeropgeleiden zijn iets enthousiaster over superfood, bijvoorbeeld zeewier of tarwegras. De geclaimde gezondheidseffecten van voedingsmiddelen zoals kokosvet, algenextracten en hennepzaad zijn volgens Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56

Telegraaf.nl, 5 mei 2014 Twee groepen darmkankerpatiënten bij wie de genezingskans op nul werd gesteld, hebben enorm veel baat bij het toepassen van Intra Operatieve Radio Therapie (IORT). Door deze methode – waarbij meteen op de operatiekamer inwendig bestraald wordt als de tumor is verwijderd – is de overlevingskans in twintig jaar gestegen naar 50 tot 70 procent.

10 procent Nederlanders gelooft in 'superfood' Nu.nl, 2014

Succes tegen darmkanker

De groeiende overbrenging van de erg besmettelijke ziekte via de landsgrenzen vormt een groot risico. Het polio-virus is dit jaar al naar drie landen van elders overgebracht, hoewel het polio-seizoen nog niet eens begonnen is. Het virus wordt via besmette mensen van Pakistan naar Afghanistan gebracht, van Syrië naar Irak en van Kameroen naar Equatoriaal-Guinea.

Het gaat daarbij om patiënten die endeldarmkanker hebben en bij wie de tumor na operaties of bestralingen toch terugkeert én om patiënten die voor het eerst een vorm van endeldarmkanker hebben die als niet-operabel wordt beschouwd.

IORT is altijd onderdeel van een meervoudige behandeling bij deze moeilijk behandelbare groep darmkankerpatiënten. „Meestal beginnen we met vijf weken vooraf bestralen om de tumor zo klein mogelijk te maken voor de operatie. Vervolgens verwijderen we de tumor.” Daarna wordt IORT toegepast: zo precies mogelijk wordt het gebied kort en intensief bestraald – terwijl de patiënt dus ’open’ ligt – op de plaats waar de tumor gezeten heeft. „Het grote voordeel van deze inwendige bestraling is dat de straling niet door allerlei gezond weefsel heen gaat”, licht dr. Martijn toe.

Poliomyelitis treft vooral kinderen onder de vijf jaar. Een van de 200 infecties leidt tot langdurige verlamming. Vijf tot tien procent van de verlamden sterft, omdat hun 19


De achterkant van de wetenschap


20


Natuurwetenschap in het Nieuws

Recommend Documents