Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

Natuurwetenschap in het Nieuws nummer 42, mei 2009 Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net als de digitale versie van deze krant te vinden op: www.natunieuws.nl

Ziekte & Gezondheid Virus kan uitdoven en later toeslaan Trouw, mei 2009 Bij een tweede Nederlander is de Mexicaanse griep vastgesteld. Met haar trage verspreiding lijkt de ziekte voorlopig niet zo bedreigend als gevreesd.

Het Mexicaanse virus is geen gewone wintergriep NRC, april 2009 De Mexicaanse griep is een mengsel van vier oude virussen. Dit H1N1-virus staat genetisch ver af van mensen-H1N1virussen. Dat kan gevaarlijk zijn. Het Mexicaanse varkensgriepvirus bevat onderdelen van twee griepvirussen die onderling vermengd zijn. De nieuwe „reassortant‟ heeft onderdelen van een virus van Noord-Amerikaanse oorsprong dat tegenwoordig varkens in Noord-Amerika en Azië ziek maakt. Twee andere onderdelen komen uit een Euraziatisch virus dat nog steeds varkens in Europa en Azië besmet.

Tot nu toe lijkt het verloop juist opvallend veel op de „Spaanse‟ griep. Amerikaanse soldaten brachten het virus naar de loopgraven in Frankrijk. En daar ging het eind augustus 1918 plotseling mis. Er ontstond een agressieve variant van het virus, waaraan jonge, gezonde mensen massaal bezweken. In zes maanden raasde de ziekte vanuit Frankrijk de wereld over. De halve wereldbevolking, naar schatting een miljard mensen, raakte besmet, van wie er minstens twintig, maar misschien wel honderd miljoen overleden.

Intussen meldt Mexico al dagen dat de epidemie afvlakt. In de Verenigde Staten komen er maar twee- tot driehonderd patiënten per dag bij, ondanks het intensieve testen. Valt de ramp dus mee? Bij deze beperkte schaal en ernst zou je niet van een ‟pandemie‟ moeten spreken, vindt de hoogleraar. Het uitblijven van de grote knal kan het gevolg zijn van de slapte van het virus, of van de beperkende maatregelen.

Varkens hebben nog veel meer griepvirussen onder de leden, sommige gevaarlijker dan de 'Mexicaanse' versie.

En dat ondermijnt het deze week ontstane idee dat de dreigende pandemie mild kan verlopen omdat het een H1N1-virus betreft, waar mensen wellicht toch een beetje weerstand tegen hebben.

Een mild griepje „Het verhaal gaat naar alle waarschijnlijkheid pas verder als het bij ons winter wordt”, vervolgt Kroes. „De winter op het noordelijk halfrond, met zijn grote mensenmassa‟s, is de motor achter elke griepepidemie.” Wat er dan gebeurt, is onzeker. Het virus zou kunnen veranderen in een gevaarlijker variant. Maar de schade kan ook meevallen. „Tot nu toe lijkt de Mexicaanse griep klinisch niet ernstig. Dit zou ook de eerste pandemie zijn waarbij het nieuwe virus dezelfde typering heeft als een heersend virus: H1N1.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

Virus mist dodelijk RNA Noorderlicht.vpro.nl, mei 2009 Eigenlijk had de Mexicaanse griep geen verrassing moeten zijn, want griepvirussen muteren er al jaren op los in de varkensstallen van NoordAmerika. Veel mensen zullen gerustgesteld zijn door het milde karakter van de infecties. Zit een pandemie met miljoenen doden, zoals in 1918, er dus niet meer in?

1

Het universele griepvaccin Nieuwe antistoffen pakken virussen bij de wortels aan Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Eén prik die beschermt tegen alle mogelijke griepvirussen, kan dat? Het lijkt er ineens wel op. Antistoffen die korte metten maken met iedere denkbare griepvariant hebben ze niet, maar het scheelt toch niet veel. Ze hebben, onafhankelijk van elkaar, menselijke antistoffen ontdekt die meerdere gevaarlijke griepvirussen herkennen. Onder die virussen waren twee echte killers: de veroorzaker van de vogelgriep die de afgelopen jaren in Azië honderden mensenlevens eiste, en het virus achter de Spaanse griep, die in 1918 en 1919 minstens vijftig miljoen mensen fataal werd. Bij mensen zijn de nieuwe antistoffen nog niet getest.

St. Bonifatiuscollege, Utrecht

De verschillen tussen griepvirussen zitten vooral aan de buitenkant, in de eiwitten hemagglutinine (H) en neuraminidase (N). Verschillende vormen daarvan hebben allemaal een nummer gekregen. En daarom heet de veroorzaker van de Spaanse griep H1N1, en het recente vogelgriepvirus H5N1.

opgekomen. In dat jaar raakten 168 mensen besmet, en vorig jaar meer dan duizend. Vooral de maanden voor de zomer, wanneer de stalmest wordt uitgereden, zijn problematisch. Het mengsel van mest en stro bevat hoge aantallen bacteriën, afkomstig uit het vruchtwater en de placenta.

Door de verstoorde opslag is het glucosegehalte in het bloed van een diabetes type 2 patiënt te hoog.

Bruin vet verwarmt en wit vet maakt ziek Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Het ene vet is het andere niet. Deze week rapporten Maastrichtse biologen over de vondst van bruin vet dat slanke mensen warm houdt en onthullen Franse onderzoekers een mechanisme waarmee wit vet je ziek kan maken.

Vaccinatie van geiten in het Brabantse Vinkel

Onderzoekers van het Nederlandse bedrijf Crucell hebben samen met collega‟s van het Californische Scripps Institute veel tijd en moeite gestoken in het selecteren van antistoffen die het H-eiwit van meerdere griepvirussen kunnen herkennen.

Artsen waarschuwen voor straling mobieltjes Trouw, april 2009 Bijna vijftig artsen waarschuwen voor elektromagnetische straling. Er zouden allerlei gezondheidsklachten uit voortkomen.

De pil slecht voor spiermassa Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Vrouwen die snel wat spiermassa willen kweken, kunnen maar beter van de pil afblijven. Vrouwen aan de pil blijken, met een identiek trainingsprogramma, heel wat minder spieren te kweken. Zo‟n 60 procent minder dan de vrouwen die geen anticonceptiemiddelen slikten. Dit was ook terug te zien aan het aantal anabole hormonen, die zorgen voor de groei van spieren, in het bloed. Vrouwen aan de pil hadden daar een stuk minder van.

Die stralingsbelasting zou ‟explosief‟ zijn toegenomen door mobiele telefoons en andere draadloze apparatuur. Het appèl is opgesteld door het Nationaal Platform Stralingsrisico‟s. Het is ondertekend door 49 artsen, veelal afkomstig uit het alternatieve circuit. Er zitten geen hoogleraren bij.

Het speciale vet is bruin doordat er heel veel mitochondriën inzitten. Die worden vaak de energiefabriekjes van de cel genoemd omdat ze ATP maken, de energiedrager waarmee de cel allerlei activiteiten kan aandrijven. In bruin vet gedragen ze zich anders. Daar maken ze geen ATP, maar alleen warmte.

Kennislink.nl, april 2009 Steeds meer studies tonen aan dat kort en/of slecht slapen de controle van het hongergevoel verstoort. Dit verhoogt het risico op diabetes type 2. Diabetes type 2 is een aandoening waarbij het lichaam minder gevoelig is geworden voor insuline, het hormoon dat normaal gesproken zorgt voor de opslag van glucose in lichaamscellen.

Q-koorts rukt verder op Trouw, mei 2009 Q-koorts rukt ook dit jaar verder op. Huisartsen hebben al zo‟n tweehonderd patiënten met de bacteriële infectie gemeld bij de GGD‟s.

Matig met vlees is altijd goed Volkskrant, april 2009 Vegetariërs leven langer en krijgen minder kanker dan vleeseters. Nieuwe studies wijzen daarop. Maar dat wil niet zeggen dat het allemaal aan het vlees ligt, zeggen experts. „Het is ook de levensstijl.‟ Door Broer Scholtens Vegetariërs lijken het grootste gelijk van de wereld te hebben. Het eten van veel vlees en vleeswaren, althans van varkens en runderen, is ongezond. Het vergroot de kans op sterfte aan dikke darmkanker, maar ook aan andere vormen van kanker en harten vaataandoeningen. Mensen die heel veel rood vlees eten en verwerkte vleeswaren als hotdogs en hamburgers, hebben een hoger sterfterisico – enkele tientallen procenten hoger dan degenen die hier heel weinig van eten, blijkt uit hun artikel in het artsenblad Archives of Internal Medicine. Rood vlees is van varkens, runderen, geiten en schapen.

De helft van de meldingen komt uit NoordBrabant, waar veel melkgeitenhouders zijn gevestigd. Oorzaak van de ziekte is een bacterie, verspreid door koeien, schapen en geiten. De ziekte is sinds 2007 sterk


Ook mensenbaby‟s hebben dit soort bruin vet, vooral tussen hun schouderbladen. Daarmee kunnen ze zichzelf op temperatuur houden zodra ze de warme baarmoeder verlaten hebben. Bij volwassen mensen speelt het bruine vet geen rol, staat in medische tekstboeken. Ten onrechte, tonen Maastrichtse onderzoekers nu aan in het New England Journal of Medicine.

Bruin vet (links) zit vol mitochondriën, die warmte produceren wanneer dat nodig is. Wit vetweefsel (rechts) bestaat voor het overgrote deel uit puur vet.

Slaaptekort verhoogt risico op diabetes De boodschap contrasteert nogal met de medische consensus. Die stelt dat elektromagnetische straling uit huishoudelijke apparaten niet krachtig genoeg is om blijvend lichamelijk letsel te veroorzaken. Dit in tegenstelling tot röntgenstralen; die beschadigen het DNA en kunnen kanker veroorzaken. In de praktijk gaat de opkomst van de mobiele telefoon dan ook niet gepaard met meer hersentumoren.

Het speciale bruine vet dat muizen en ratten onder hun huid hebben, gedraagt zich als een centrale verwarming. Warm blijven kost er veel meer energie mee, maar ze kunnen hun temperatuur er wel veel sneller en nauwkeuriger mee regelen dan met een dikke speklaag.

2


Meer risico op afwijking bij ivf-kind

wordt. Spieren van rokers zijn daarom eerder opgebrand dan spieren van niet-rokers.

Volkskrant, april 2009 Ivf-kinderen hebben een 50 procent hoger risico op aangeboren afwijkingen. De oorzaak is vermoedelijk terug te voeren op de vruchtbaarheidsproblemen van de ouders.

De invloed van bewerkte vleesproducten, zoals worstjes, lijkt overigens nog iets groter dan van biefstukken en karbonades. Geen hotdogs meer eten dus.

Drop versus coke Stof uit zoethoutwortel remt werking cocaïne Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Het effect dat cocaïne op de hersenen heeft kan flink ingeperkt worden met een smaakmaker uit zoethoutwortel. Dit ingrediënt uit drop kan dus helpen bij het afkicken.

Uit onderzoek van de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC blijkt dat ivf-kinderen een verhoogd risico hebben op aangeboren afwijkingen. Enkele aandoeningen springen eruit. Eenlingen geboren na ivf hebben een vijfmaal verhoogd risico op een slokdarmafsluiting en een viermaal verhoogd risico op een afsluiting van het rectum, zegt Jennita Reefhuis van het CDC in Atlanta. De Nederlandse epidemiologe leidde het Amerikaanse onderzoek.

Illegaal afslankmiddel soms levensgevaarlijk Volkskrant, maart 2009 In de afslankmiddelen die de afgelopen jaren in Nederland zijn aangetroffen, zitten stoffen die kunnen leiden tot harten vaatproblemen, psychoses en mogelijk zelfs tot de dood. De illegale afslankmiddelen zijn vaak vervalsingen van echte medicijnen, stelt het RIVM. Ook worden er „natuurlijke‟ voedingssupplementen verkocht waaraan werkzame stoffen uit geneesmiddelen illegaal zijn toegevoegd. Op het etiket wordt vaak doelbewust niet vermeld welke stoffen erin zitten, aldus het RIVM. „Daardoor denken mensen dat ze ongevaarlijke middelen gebruiken‟, zegt onderzoeker Dries de Kaste. Bij de vervalste afslankmiddelen is vaak ook de verpakking nagemaakt. Ook dan is niet duidelijk wat erin zit. De Kaste: „Soms zit er niets in, soms de goede hoeveelheid, soms te veel en soms andere stoffen.‟

Roken tast spierfunctie aan

De computer meet met behulp van elektrische stimulatie de vermoeidheid van de bovenbeenspier bij een proefpersoon.

Veel te dikke mensen leven 8-10 jaar korter Volkskrant, april 2009 Erg dikke mensen (body mass index BMI: boven 40) leven gemiddeld acht tot tien jaar korter dan gemiddeld, en dikke mensen twee tot vier jaar (BMI: 30 - 35). Dat blijkt uit Brits onderzoek in The Lancet. Epidemiologen van de universiteit van Oxford analyseerden 57 oude studies over bijna negenhonderdduizend mensen uit de VS en Europa. De onderzoekers corrigeerden voor rookgedrag, leeftijd en geslacht om zo een betrouwbaar beeld over te houden van de rol die gewicht speelt.

Dodelijke hotdogs Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Wie consequent veel rood vlees en bewerkte vleesproducten eet, speelt met zijn leven, blijkt uit een groot Amerikaans onderzoek. Daarvoor is het lot van ruim een half miljoen Amerikanen gedurende tien jaar gevolgd. De groep die dat het meeste at, had een veel grotere kans om tijdens de onderzoeksperiode te overlijden dan de minst consumerende groep. Voor vrouwen scheelde het 36 procent, voor mannen 31 procent. De extra doden vielen vooral door kanker en harten vaatziekten.

Kennislink.nl, april 2009 De spieren van rokers zijn sneller uitgeput dan de spieren van niet-rokers. Roken tast dus de spierfunctie aan. Deze aantasting is niet afhankelijk van de dosis van het roken, maar is waarschijnlijk de oorzaak van een acute achteruitgang van de zuurstoftoevoer naar de spieren. Wanneer rokers een sprintje naar de bus trekken, raken hun spieren snel uitgeput. Roken zorgt er namelijk voor dat er minder zuurstof naar de spieren getransporteerd Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

Een ingrediënt uit drop kan soelaas bieden. Ze hebben ontdekt dat de cocaïnerush van ratten flink ingeperkt kan worden met een shot isoliquiritigenine (ISL) – een smaakmaker van drop, afkomstig uit zoethoutwortel.

Loopt het water u in de mond? Een wortel is ook heel lekker.

3

Een smaakmaker uit drop, te vinden in wortels van 'Glycyrrhiza glabra', beter bekend als zoethout, kan de effecten van cocaine remmen.

Deze stof remt de effecten die cocaïne in de hersenen heeft. Door cocaïne komt in het brein de genotsstof dopamine vrij. Dat gebeurt in een hersengebied dat ook essentieel is bij de controle die een rat (of mens) heeft op zijn beweging. Cocaïne maakt zo een rat „hypermobiel‟, wat simpel gezegd inhoudt dat hij als een gek gaat bewegen. ISL zou dit kunnen remmen. Ratten die een shot ISL hadden gekregen, voordat ze een uur later een dosis coke kregen, liepen slechts de helft van de afstand van hun droploze, gedrogeerde soortgenoten.

Lichtgevende tumoren Kennislink.nl, april 2009 Een fluorescerende kleurstof maakt de lymfeklier of tumor lichtgevend zodat de chirurg precies kan zien welk weefsel hij moet wegsnijden. De verwachting is dat in de toekomst hierdoor het aantal (her-)operaties en bestralingen bij borstkanker zal verminderen. Met de nieuwe techniek wordt een uitgebreidere behandeling met bestraling mogelijk voorkomen. De chirurg maakt de lymfeklieren en tumoren zichtbaar met een fluorescerende kleurstof en een lichtgevoelige camera. Het licht dat de fluorescerende stof produceert in het weefsel is niet met het blote oog te zien. Het licht heeft een bepaalde golflengte die alleen met een speciale lichtgevoelige camera is waar te nemen. Deze camera is aangesloten op een monitor, waarop de chirurg precies kan zien welk weefsel is aangetast.


Een ingewikkeld proces, en het blijkt inderdaad een stuk simpeler te kunnen: de drie stappen kunnen samen worden gebracht tot één, allemaal in dezelfde oven. Deze oven draagt de naam Cyclone Converter Furnace; het ijzerpoeder wordt in cycloonvorm binnengeblazen. Waar nu de grondstoffen na iedere stap nog afkoelen en weer worden opgewarmd, is dat door de uitvinding niet meer nodig. Dat scheelt veel energie en CO2uitstoot. „

Wetenschap & Onderzoek Meisjes wakkeren jongensgedrag aan Noorderlicht, april 2009

Meisjes eerder volwassen dan jongens

Omgang met meisjes stimuleert jongensachtig gedrag, voor zowel meisjes als jongens. De te verwachten stereotypische tweedeling is duidelijk aanwezig: jongens zijn onafhankelijk, avontuurlijk en houden meer van activiteiten als sport en wiskunde, terwijl meisjes socialer zijn en meer houden van kunst en lezen. Maar gelukkig levert het onderzoek ook enkele opvallende conclusies op.

Trouw, april 2009

Een bescheiden glaasje wijn is helemaal niet slecht voor je. Gematigd drinken tot je erbij neervalt!

Chinese Muur blijkt bijna twee keer zo lang Trouw, april 2009 De Chinese Muur is niet 290 kilometer langer dan gedacht, zoals Trouw gisteren meldde, maar wel bijna vierduizend kilometer: geen 5000 maar 8850 kilometer. Stoere meisjes

Jongens worden rond hun achttiende aardiger en gevoeliger en lopen hun achterstand op de meisjes aardig in. En meisjes (en jongens) worden wat jongensachtiger als ze veel spelen met vriendinnetjes. Het gaat hierbij wel om een situatie zonder volwassenen. Dit lijkt hun onafhankelijkheid te stimuleren en hun avontuurlijkheid aan te wakkeren. Advies aan ouders die stoere kinderen willen: zorg voor vriendinnetjes en blijf dan uit de buurt.

Een half glaasje wijn per dag kan het leven met vijf jaar verlengen.

Meisjes hebben eerder een volwassen persoonlijkheid dan jongens. Dat concluderen onderzoekers van de Universiteit Utrecht. „Het was al bekend dat meisjes eerder beginnen met de groeispurt en de hersenontwikkeling, maar wij hebben nu aangetoond dat meisjes ook met de persoonlijkheidsontwikkeling voorliggen op jongens", aldus onderzoeker Theo Klimstra donderdag.

Metingen met GPS brachten aan het licht dat in historische bronnen maar een slag naar de werkelijke lengte werd geslagen. Bij die metingen is wel alles meegerekend: ruim zesduizend kilometer muur, vierhonderd kilometer geulen en meer dan tweeduizend kilometer natuurlijke obstakels, zoals heuvels en rivieren. Delen van de oorspronkelijke verdedigingslinie langs de noordelijke grens van China waren enige tijd aan het zicht onttrokken, ondergestoven door zandstormen.

Zuinige Nederlandse ijzeroven kan revolutie betekenen voor industrie Trouw, april 2009

Meisjes hebben op hun zestiende al een volwassen persoonlijkheid. Jongens bereiken dit stadium volgens de onderzoekers pas op hun achttiende. Een persoonlijkheid is volgens Klimstra volwassen te noemen, als iemand een stabiel beeld heeft van zijn eigenschappen. „Als je iemand van twaalf jaar vraagt zijn eigenschappen te beschrijven, is dit beeld een jaar later meestal compleet anders. Meisjes hebben op hun zestiende al een tamelijk stabiel zelfbeeld”, aldus de wetenschapper.

Opstarten binnen één seconde

Noorderlicht.vpro.nl, april 2009

Kennislink.nl, april 2009

Dit destilleerde Marinette Streppel van de Wageningse universiteit uit de gegevens van 1373 mannen uit Zutphen. Veertig jaar lang zijn zij in de gaten gehouden.

Ook zo doodmoe van die computer die vijf minuten doet over het opstarten? Hoe makkelijk zou het zijn als de hele desktop gewoon in één keer uit het geheugen wordt geplukt en zo op het scherm verschijnt?

Streppel heeft gekeken naar het drinkgedrag van de mannen, hun gewicht en dieet, of ze rookten en of er langdurig zieken tussen zaten. Als eerste viel op dat er in 1960 maar 45 procent alcohol dronk en in 2000 wel 86 procent. En door het drinkgedrag en de levensduur te vergelijken lijk je de conclusie te kunnen trekken dat drank goed is voor de lengte van het leven. Een half glas per dag bier of sterk kan al een dikke twee jaar opleveren en de pure wijndrinkers kunnen die tijd nog eens verdubbelen.

Koen Meijer is genomineerd als Europese uitvinder van het jaar. Door zijn nieuwe oven, kan de ijzerindustrie veel zuiniger werken.


4

„Tegenwoordig moeten voor de omzetting van ijzererts tot ruwijzer, een tussenproduct op weg naar staal, drie stappen worden gezet. Alle drie de stappen gebeuren onder hoge temperaturen: soms wel tweeduizend graden Celsius.”

Wetenschappers van de Amerikaanse Cornell universiteit maakten een flinke stap in de goede richting. Het lukte ze om ferroelektrisch materiaal, dat nu alleen nog in skipasjes en chipkaarten zit, te bouwen op een silicium chip. Ferro-elektrisch materiaal op een siliciumchip is de droom van elke geheugenchip-fabrikant. Het materiaal maakt de geheugenchip namelijk razendsnel. Daarnaast vergt ferroelektrisch geheugen heel weinig elektriciteit om te beschrijven. Ook blijft de data bewaard


als de stroom uitvalt. Uiteindelijk kan je met zo‟n ferro-elektrische geheugenchip een computer bouwen die binnen een enkele seconde opstart.

mannetjeschimps blijken in langetermijnrelaties te investeren. Ze delen het vlees op willekeurige momenten, en niet alleen als een vrouwtje paringsbereid en vruchtbaar is – wat bij chimps goed te zien is aan de knalroze zwelling van hun geslachtsorganen. Maar het resultaat liegt er niet om: de goedgeefse mannetjes paarden op de lange duur twee keer zo vaak met vrouwtjes die hadden meegesnoept van hun jachtbuit. Goede jagers hebben daarmee meer kansen om zichzelf voort te planten.

Dit is een ferro-elektrisch kristal. Zodra er een elektrisch veld op komt beweegt het middelste atoom naar een andere positie.


Wat gaat het slecht met de jeugd van tegenwoordig. De jongens slaan aan het verkrachten en de meisjes verlenen hun „diensten‟ voor een Breezer of BigMac. De schuld leggen we bij de pornografie: ze doen wat ze hebben gezien op internet of televisie. Uit een groot meta-onderzoek blijkt nu echter dat porno kijken helemaal niet leidt tot meer seksuele agressie, en dat we dit eigenlijk al tientallen jaren weten…

Het mannetje Utan (rechts op de foto) houdt een lekkere kluif onder de neus van Kinshasa, hier met een van haar kleintjes op haar rug.

Spugend naar de top De opzienbarende werking van energiedrankjes Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Duursporters zweren al jaren bij energiedrankjes, en met goede reden. Je gaat er beter van presteren, omdat suikers een belangrijke brandstof zijn. Althans, dat dacht iedereen. Nu blijkt dat energiedrankjes zelfs werken als je ze niet doorslikt, maar meteen weer uitspuugt. Hoe is dat mogelijk? Iedere wielrenner die wel eens een Alpencol heeft bedwongen kent het gevoel: je bent tijdens de klim zo buiten adem dat je geen hap eten meer naar binnen krijgt, terwijl je lichaam schreeuwt om brandstof. Zelfs een slok drinken krijg je niet door je keel, omdat je dan te lang niet kan ademen. Even afstappen dan? Alleen het idee al. Een col bedwing je zonder pauze, in de snelst mogelijke tijd.

Christopher Ferguson en Richard Hartley kwamen tot een verrassende conclusie: dat verband tussen porno enerzijds en verkrachting en aanranding anderzijds bestaat helemaal niet. Er zijn zelfs aanwijzingen dat het andersom is: hoe meer porno iemand kijkt, hoe minder hij geneigd is tot het plegen van een seksueel misdrijf.

De wielrenners presteerden duidelijk beter als ze hun mond hadden gespoeld met een drankje met glucose of maltodextrine. Hun prestaties waren dan 2 tot 3 procent beter dan wanneer ze het placebodrankje kregen. Ze waren in staat gemiddeld meer kracht te leveren en hadden een hogere gemiddelde hartslag, zonder het gevoel te hebben een grotere krachtsinspanning te leveren. “Een groot deel van de effecten van koolhydraten in sportdranken is niet het gevolg van de energie die ze leveren aan de spieren, maar van het signaal dat ze vanuit de mond naar de hersenen sturen”, concludeert onderzoeker Edward Chambers. Maar hoe dan?

Porno kijken leidt niet tot verkrachting Verband tussen porno en seksuele agressie wordt al tientallen jaren overdreven, stellen onderzoekers

De wetenschappers hadden drie brouwseltjes gemaakt: eentje met het van nature zoete glucose, eentje met het smakeloze koolhydraat maltodextrine en eentje waarin geen van beide stoffen zat. Alle drie drankjes waren met behulp van kunstmatige zoetstoffen behandeld, zodat ze qua smaak identiek waren.

Voor dat dilemma lijkt nu een oplossing te zijn. Britse wetenschappers hebben ontdekt dat een energiedrank ook effect heeft als je hem niet doorslikt. Gewoon een slokje nemen, meteen weer uitspugen, en voilà: je prestaties worden beter.

De onderzoekers denken dat er in de mond een tot nu toe ongeïdentificeerde receptor zit, die zich niet laat bedotten door de zoete smaak van een drankje, maar de aanwezigheid van glucose en maltodextrine rechtstreeks doorseint naar het brein.

Het geheim dat je deelt met Spiderman Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Spinrag is sterker en lichter dan staal, en ook nog eens elastischer. Onderzoekers hebben het nu nog veel sterker gemaakt. Duitse wetenschappers voegden zink, titanium en aluminium toe, met als gevolg dat het spinrag niet alleen veel moeilijker brak, maar ook moeilijker te vervormen was. Ze maakten daarvoor gebruik van meerdere laagjes spinrag van één atoom dik, met daartussen de laagjes metaal. Het spinrag werd vooral zo sterk omdat een deel van de metaalionen reageerde met de eiwitstructuur van het spinrag. Met de gebruikte methode kun je ook supersterke kleding, draad voor chirurgische ingrepen of onderdelen van kunstmatige organen maken, denken onderzoekers van het Max Planck Instituut.

Hoe komen we dan toch aan dit hardnekkige misverstand? Ferguson en Hartley verdenken politici, belangengroepen en zelfs sommige sociale wetenschappers ervan bij tijd en wijle het bewijs voor een link tussen porno en verkrachting overdreven te hebben.

Breezerseks bij chimps Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Niets menselijks is de chimp vreemd. Vrouwtjeschimpansees laten zich met een lekker stukje vlees eenvoudig verleiden tot seks.

Pas op, niet doorslikken!

Christina Gomes en collega's observeerden de chimpansees 22 maanden. De

In het onderzoek kregen acht wielrenners de opdracht om een aantal tijdritten van een uur af te werken. Tijdens de rit kregen ze om de acht minuten een slokje energiedrank, dat ze meteen weer moesten uitspugen.


5

Is zijn geheim eindelijk ontrafeld?


De toekomst is aan onbemande bussen en metro’s

gemeten per afgelegde meter is er wel degelijk een optimale snelheid.

NRC, april 2009

„Waarschijnlijk is er een verband met de verandering van het grootschalige weerbeeld, maar dat moet nog preciezer worden uitgezocht‟, zegt hoogleraar meteorologie Bert Holtslag.

Bij alle voordelen van het openbaar vervoer is voor één probleem nog steeds geen bevredigende oplossing gevonden: de bestuurder. Hij is het duurste en ook het gevaarlijkste onderdeel van bus, taxi en metro. De passagiers die van het Rotterdamse metrostation Kralingse Zoom naar het industrieterrein Rivium rijden kunnen sinds een paar weken meerijden met een Connexxion-busje. Het busje stopt behoedzaam bij elke halte en is ook in andere opzichten een toonbeeld van efficiency en stiptheid. Een chauffeur zit er niet in. Het busje volgt zelf een magneetspoor dat in zijn betonnen baan is ingebouwd. Vier jaar geleden startte deze bus voor twintig mensen, maar na een een frontale botsing in 2005 („door een menselijke fout”, benadrukken de technici) lag het project jarenlang stil. Sinds een paar weken rijdt deze Parkshuttle weer, en de passagiers stappen in en uit alsof het de gewoonste zaak van de wereld is.

Ook slapend is een dolfijn slim NRC, mei 2009 Dolfijnen kunnen vijf dagen en nachten lang waakzaam blijven, zonder dat hun concentratievermogen achteruit gaat. Dolfijnen rusten door afwisselend hun linker en rechter hersenhelft „uit te zetten‟; dat was al bekend. De onderzoekers trainden twee tuimelaars op het herkennen van een toon van anderhalve seconde temidden van tonen van een halve seconde. Wanneer een dolfijn op het juiste moment op een knop drukte, kreeg hij een visje toegeworpen. Tot aan het eind van het experiment, na 120 uur, bleven beide dolfijnen prima presteren.

Over vijf jaar staat de nieuwe oersoep koud Volkskrant, april 2009 Het wetenschapsmuseum NEMO in Amsterdam bootst een beroemd geworden experiment uit de jaren vijftig na en maakt leven uit een mix van water, waterstof, ammoniak en methaan. Om 12.39 uur zetten afgelopen woensdagmiddag in NEMO twee basisschoolleerlingen een biochemisch experiment in werking. Onder de aanzwellende tonen van Also sprach Zarathustra sprongen de eerste vonken tussen twee elektroden die waren gestoken in een grote glazen kolf met een liter water en daarboven een damp van waterstof, ammoniak en methaan.

De onbemande Parkshuttle rijdt tussen metrostation Kralingse Zoom en bedrijvenpark Rivium in Capelle aan den IJssel. Passagiers zijn er allang aan gewend. Foto Dirk-Jan Visser

„Je ziet nu dat in gewone auto‟s de techniek de automobilist steeds meer ondersteunt en er steeds meer aan actieve veiligheid wordt gedaan: rijbaanbewaking, allerlei vormen van tractie- en remcontrole, systemen die opletten of de chauffeur niet indut. Uiteindelijk komt dat uit bij de chauffeurloze auto. Wij beginnen aan de andere kant, we bekijken hoever je met chauffeurloos openbaar vervoer kunt komen. En het zou best kunnen zijn dat die weg uiteindelijk sneller tot de chauffeurloze auto leidt.”

Bij de mens uit zich slaaptekort in veranderde concentraties cortisol, epinefrine en dopamine in het bloed. Bij de dolfijnen bleven die concentraties constant. Ook het fenomeen „inhaalslapen‟ trad nauwelijks op bij de twee geteste dieren. Na het experiment gingen ze gewoon weer over tot de orde van de dag, en nacht.

Nederland baadt in meer en feller zonlicht Volkskrant, april 2009

Mens heeft toch een optimale rensnelheid NRC, april 2009 De meest efficiënte hardloopsnelheid voor vrouwen is gemiddeld 10,4 km/h. En voor mannen is dat gemiddeld 13,3 km/h. Ren je sneller of langzamer, dan verbruik je per km meer calorieën dan bij deze optimale snelheid. Voor viervoeters was zo‟n optimale snelheid al aangetoond. Maar voor mensen werd tot nu gedacht dat een hogere snelheid altijd meer energie kostte. Dat is ook zo als het per minuut wordt bekeken: wie sneller loopt, gaat meer zweten – dat merkt iedere hardloper. Maar


Nederland baadt elke dag gemiddeld ruim een uur langer in het zonlicht dan zo‟n 80 jaar geleden, blijkt uit een studie van meetgegevens van het Wageningse weerstation. Voor het eerste verschijnsel – gemiddeld ruim een uur meer zonlicht per dag – hebben Wageningse meteorologen een eenvoudige verklaring. Ondanks alle geklaag over slecht weer, heeft Nederland minder last van bewolking. Meer zonlicht, 412 uur meer in een jaar dan in 1928 toen Wageningen begon te meten, komt daardoor op Nederlandse bodem terecht. Waarom er minder wolken zijn, is voor de meteorologen wel weer een raadsel. Een verandering van het klimaat ligt voor de hand. 6

In die kolf vormen zich de komende vijf jaar onder de ogen van de bezoekers van de tentoonstelling Zoeken naar leven in NEMO eenvoudige bouwstenen van het leven. De opstelling is een aangepaste uitvoering van spraakmakende experimenten uit 1952 en 1953 waarmee Stanley Miller liet zien dat het begin van het leven zou kunnen liggen in de atmosferische omstandigheden die vier miljard jaar geleden op aarde heersten.

Weerbericht vaak fout begrepen Volkskrant, april 2009 Mark Twain had voor de helft gelijk toen hij zei dat veel mensen over het weer praten, maar er niets aan doen. Een groot deel begrijpt de weersvoorspellingen niet, blijkt uit experimenten in de VS. De helft van de mensen die verneemt dat er 20 procent kans op regen is, weet niet precies wat St. Bonifatiuscollege, Utrecht

die voorspelling inhoudt, schrijven psychologen in het Bulletin of the American Meteorological Society. Ze concluderen dat na een onderzoek onder meer dan 450 studenten in Portland, Oregon – een staat waar het relatief vaak regent.

Reizende DNA-labs al langs 50 duizend scholieren

Tafelvoetballen tegen de computer

Volkskrant, maart 2009


In twee jaar tijd hebben al 50 duizend scholieren gewerkt in een zogenoemd reizend DNA-lab..

Goed nieuws voor tafelvoetbalfanaten: een balletje trappen kan binnenkort ook zonder menselijke tegenpartij. Onderzoekers van de Eindhovense faculteit Werktuigbouwkunde leggen momenteel de laatste hand aan een tafel die deels computergestuurd is.

Bovenbouwleerlingen van havo en vwo moeten op school meer leren over DNA en genen, omdat die onderwerpen steeds belangrijker zullen worden in de wetenschap. Om die reden hebben de universiteiten reizende DNA-labs ontworpen, waarin leerlingen op school onderzoek kunnen doen alsof ze al wetenschappers waren. Studenten begeleiden het onderzoek op school. Veel mensen denken bij een neerslagkans van 20 procent dat het 20 procent van de tijd die een voorspelling bestrijkt zal regenen of dat het zal regenen in 20 procent van het gebied waarvoor een weersverwachting geldt, zegt Susan Jocelyn, een hoogleraar cognitieve psychologie van de University of Washington in een persbericht. Terwijl een neerslagkans eigenlijk betekent dat er een kans van 20 procent op regen is op de dagen met exact dezelfde atmosferische omstandigheden.

Fermilab kan Higgs niet echt aan Volkskrant, maart 2009 De kans dat het Fermilab bij Chicago daadwerkelijk als eerste het langgezochte Higgsboson vindt, in niet groot. Dat zeggen steeds meer fysici van het CERN-laboratorium in Geneve. Vorig weekend lieten twee groepen theoretici weten dat Fermilab flinke kans heeft het deeltje te vinden als het bestaat. Het Higgsboson geldt als de heilige graal van de natuurkunde: het is het laatste nog onontdekte deeltje in het zogeheten Standaard Model van de deeltjeswereld.

Dit schooljaar reizen de laboratoria langs 786 klassen en 16.500 deelnemers. De scholieren kunnen zich verdiepen in kankeronderzoek, energiewinning uit afval, prenataal plantenonderzoek, bio-informatica en ziekten door eiwitvouwing. Komend schooljaar komt er een practicum over forensisch DNAonderzoek bij.

Twee motortjes aan de onderkant van de tafel zorgen voor de draai- en trekbewegingen van de staven met de voetbalpoppetjes. Een camera boven de tafel registreert de locatie van de bal met een snelheid van honderdtwintig beeldjes per seconde, zodat de computergestuurde poppetjes in theorie twee keer zo snel kunnen reageren als de door mensenhanden aangestuurde tegenpartij.

Zonnecelfolie kan binnen enkele jaren concurreren met grijze stroom’ Kennislink.nl, april 2009 Een betaalbare en makkelijk te gebruiken zonnecelfolie, een geoctrooieerde vinding van de Universiteit Utrecht in samenwerking met Akzo Nobel uit 1996, kan binnen enkele jaren concurreren met “grijze stroom”. De gangbare zonnecellen die nu de markt domineren, bestaan onder andere uit een prijzige laag silicium. De laag silicium in de zonnecelfolie is honderden malen dunner. Dit verlaagt de materiaalkosten, maar ook de hoeveelheid energie die nodig is om zonnecellen te maken. Bovendien kan de zonnecelfolie door zijn buigzaamheid op rol worden gemaakt. Dit in tegenstelling tot huidige silicium zonnecellen die per stuk gefabriceerd worden.

Superbatterij laadt razendsnel op Kennislink.nl, april 2009 Duurt het nu soms nog uren om een Liion batterij op te laden, in de verbeterde versie is dit nog maar een kwestie van seconden. Dat meldt het vakblad Nature. De batterij is bedekt met een speciaal laagje van lithium ijzer fosfaat. Dit laagje laat de lithiumionen die voor de stroom zorgen sneller door de batterij gaan. Toepassingen liggen in het razendsnel opladen van mp3-spelers, mobiele telefoons en elektrische auto‟s. De onderzoekers verwachten dat de batterij binnen drie jaar op de markt komt. Een Li-ion batterij produceert elektriciteit doordat lithiumionen door de batterij heen reizen. Tegelijkertijd met het lithiumion komt er ook een elektron vrij. Dat elektron verlaat de batterij en levert de benodigde stroom aan je telefoon of I-pod.

Simulatie van de deeltjessporen in een detector die het bestaan van het Higgsdeeltje zouden aantonen. (Illustratie CERN)

Volgens ondermeer de Amsterdamse fysicus dr. Paul de Jong, nauw betrokken bij de nieuwe LHC-versneller in Geneve, is het Amerikaanse optimisme ongegrond. Fermilab, zegt hij, kan op zijn best aanwijzingen vinden voor het Higgsdeeltje. „Maar voor een statistisch hard bewijs hebben ze domweg te weinig meetgegevens‟, zegt hij zaterdag in de Volkskrant.


De flexibele zonnecellen zijn onbreekbaar en kunnen door hun buigzaamheid makkelijk op daken, gevels, zonwering of textiel worden aangebracht. Ze zijn ook lichtgewicht en kunnen dus goedkoop worden vervoerd en zonder dure constructies op het dak worden bevestigd.

7

De onderzoekers voorzien grote maatschappelijke veranderingen dankzij hun uitvinding. Eén voorbeeld is de elektrische auto. Nu kost het makkelijk een nacht om de accu‟s op te laden. De nieuwe lithiumlaag brengt dit terug naar vijf minuten. Ook het snelle ontladen heeft voordelen. Bijvoorbeeld als de elektrische auto net even wat extra St. Bonifatiuscollege, Utrecht

kracht nodig heeft bij het optrekken. Maar het mooiste is de snelheid waarmee de batterij op de markt komt. Omdat de lithiumiontechnologie al zolang bestaat, vermoeden de onderzoekers dat het slechts twee tot drie jaar duurt voordat de nieuwe batterij overal te koop is.

Krachtwerking in nanomotoren opgehelderd Kennislink.nl, april 2009 In een nano-machine is een nano-motor nodig, en een veelbelovend systeem daarvoor zijn de zogenaamde rotaxanen. Deze moleculaire systeempjes bestaan uit een ring die om een as bewegend, en kunnen als motor worden ingezet. Rotaxanen, of 'moleculaire motoren', zijn moleculaire complexen met onderdelen die ten opzichte van elkaar kunnen bewegen. Het team van Wybren Jan Buma en Anouk Rijs voerde gedetailleerde infraroodspectroscopie uit aan rotaxanen in de gasfase. Uit een vergelijking van de infraroodspectra van de losse centrale as (links), de ring (midden) en het complete rotaxaan (rechts) blijkt hoe de verschillende onderdelen van de moleculaire motor elkaar vastgrijpen.

pas komen bij het lezen. De onderzoekers pleiten er daarom voor dat muzieklessen worden opgenomen in het reguliere basisonderwijs. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat kinderen die enkele jaren muziekonderwijs krijgen beter presteren bij leestests. Volgens de onderzoekers Joseph Piro en Camilo Ortiz zijn er overeenkomsten in hoe mensen muziek en teksten interpreteren. De muzieklessen helpen zo ook de ontwikkeling van hersengebieden die nodig zijn bij lezen.

Grote 'stoppers' aan de uiteindes zorgen dat de ring niet van de as kan schuiven en een 'ankercomplex' halverwege de as vormt een voorkeurspositie voor de ring. In de nu bestudeerde rotaxanen grijpt dat anker de ring vast via zogeheten waterstofbruggen. Als er meerdere ankers zijn ingebouwd, kan de ring op commando van plaats wisselen. Licht, elektronen of een veranderde omgeving kunnen een rotaxaan in beweging zetten.

Beter lezen door muzieklessen Kennislink.nl, april 2009 Kinderen die langere tijd muziekonderwijs krijgen, hebben betere leesvaardigheden dan kinderen die dit niet krijgen. De muzieklessen stimuleren vaardigheden die ook van Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

Het W-boson is het uitwisselingsdeeltje dat hoort bij de zwakke kernkracht en heeft een sleutelpositie in het standaardmodel van de elementaire deeltjesfysica. Het deeltje, dat circa 85 keer de massa van een waterstofmolecuul heeft, maakt radioactief bètaverval mogelijk en zorgt er daarmee bijvoorbeeld voor dat de zon schijnt.

Aan het eind van het schooljaar scoorden de kinderen die toen al drie jaar muziekonderwijs kregen op beide tests beter dan de klas die geen muziekles kreeg. Volgens de onderzoekers komt dit doordat de hersenen taal en muziek op vergelijkbare manieren verwerken. Bovendien zijn volgens Piro en Ortiz veel verschillende hersengebieden betrokken bij het verwerken van muziek.

Fermilab vindt zeldzaam top quark Kennislink.nl, april 2009 Wetenschappers bij Fermilab, het Amerikaanse centrum voor deeltjesonderzoek in Chicago, hebben een zeldzaam deeltje ontdekt. Het deeltje, een top quark, was al eerder gevonden, maar nog nooit in zijn eentje zonder andere quarks. De ontdekking is een steun in de rug voor het standaardmodel, dat voorspelt welke deeltjes er bestaan. Ook het Higgsdeeltje, waar zowel Fermilab als het Europese CERN naar op zoek zijn, wordt door dit model voorspeld.

'Moleculaire motoren' worden ze wel genoemd, maar in rotaxanen zitten geen zuigers of bougies. Het zijn complexen van moleculen: een centrale as met daaromheen een ringvormig molecuul. Allebei zijn ze opgebouwd uit atomen als koolstof, zuurstof, stikstof en waterstof, en hun gedrag wordt bepaald door de wisselwerking van elektronenwolken in de as en ring.

gemeten – en volgens het standaardmodel van de deeltjesfysica hangt de massa van Higgs daar nauw mee samen.

Wetenschappers van Fermilab, het wetenschappelijke instituut dat Tevatron beheert, maken nu bekend dat ze een wel heel bijzonder exemplaar van deze zware quarks hebben gevonden. Normaal gesproken komen top quarks bij botsingen samen met een aantal andere quarks vrij.

Tevatron is op dit moment de krachtigste deeltjesversneller ter wereld. In de 6,28 kilometer lange tunnel botsen protonen en antiprotonen op elkaar met energiën tot een tera-electronvolt (TeV).

Fysici stellen scherp op Higgs Kennislink.nl, april 2009 Hij is nog steeds niet gevonden, maar vanaf nu is het gebied waarin het illustere Higgs-deeltje zich kan verstoppen alweer flink ingeperkt. Deeltjeswetenschappers van het Amerikaanse Fermilab hebben namelijk de massa van het bekende W-boson met grote nauwkeurigheid 8

Als het Higgs-deeltje wordt gedetecteerd, zal het patroon in de metingen er naar verwachting zo uit zien.

Koude kernfusie iets dichterbij? Kennislink.nl, april 2009 Nu de oliebronnen opdrogen en overal ter wereld wetenschappers hard zoeken naar zuinige nieuwe energiebronnen, is de interesse in kernfusie weer volop aangewakkerd. Fusie op kamertemperatuur, koude kernfusie, is een van de heilige gralen van de moderne natuurkunde. Verscheidene keren hebben onderzoekers al beweerd dat ze koude fusie uit konden voeren, maar tot nu toe is er nog niet een van die methoden bewezen.

Als een deuterium-atoom (2H) op een tritiumatoom (3H) botst, kunnen de twee fuseren tot een helium-atoom. Daarbij komt energie vrij, een een hoog-energetisch neutron. In een eenvoudige detector die bij het experiment werd gehouden zijn minieme putjes te zien, die alleen maar kunnen ontstaan als er hoog-energetische neutronen inslaan. En dat soort neutronen zijn een kenmerkend reactieproduct van kernfusie. Bovendien waren de putjes niet te vinden toen het zware water (deuterium) in het experiment werd vervangen door gewoon water, dat veel minder geschikt is voor kernfusie.


Gaatjes vullen zonder boren? Kennislink.nl, april 2009 Amerikaanse farmacologen hebben een gen (Ctip2) ontdekt dat de productie van tandglazuur regelt. Nu de genetische achtergrond van glazuurproductie bekend is, willen de onderzoekers toepassingen voor de tandheelkunde ontwikkelen. In de toekomst moet het mogelijk zijn om vervangend tandglazuur of complete tanden te maken uit stamcellen. Veel mensen hebben problemen met slijtage van het tandglazuur. Te hard poetsen, zuur uit eten of drinken, roken: het zijn allemaal factoren die het tandglazuur kunnen beschadigingen. Zo‟n beschadiging is vaak het begin van gaatjes in de tanden. Wanneer een gaatje te groot wordt, is boren en vullen de enige optie. Niet alleen vinden veel patiënten deze behandeling onprettig, onder de vulling kan het gaatje zich ook weer verder ontwikkelen.

spullen aan te schaffen. Maar dat helpt niet, en de materialist is nog ongelukkiger dan voorheen.

Peper en de pijngrens Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 De pijngrens is op te rekken. De actieve stof in chilipepers, capsaïcine, geeft wetenschappers inzicht hoe dit werkt. Dat het eten van chilipepers pijnlijke gevolgen kan hebben, weten de meeste mensen wel uit ervaring. Sommige mensen raken zo aan deze sensatie gewend, dat ze steeds meer pepers kunnen eten.

Met de ontwikkeling van nepsmaken hebben we in de toekomst misschien helemaal geen echte kaas meer nodig.

Kokumi is een Japanse term voor het smaakverschijnsel dat in het Engels benoemd wordt als „mouthfulness‟. Ook jonge kaas heeft een veel minder sterke „kokumi sensatie‟ dan zijn oudere broertje. De moleculen die verantwoordelijk zijn voor dat mondgevoel ontstaan dus tijdens het rijpingsproces. Om te ontdekken welke moleculen dit precies zijn rafelden de onderzoekers de smaak van echte oude kaas uiteen in subsmaken.

Zonnestelsel & Heelal Nieuwe planeet breekt record Volkskrant, april 2009

De natuurlijke verdoving van ons lichaam tegen hete pepers biedt inzicht in nieuwe middelen tegen pijn.

Materialisme maakt niet gelukkig Kennislink.nl, april 2009 Materialisten laten hun zelfbeeld vooral bepalen door de spullen die ze hebben. Daar worden ze niet gelukkiger van. Het is een neerwaartse spiraal: hoe ongelukkiger je bent, hoe meer je wilt hebben – dat helpt niet en daar word je nog ongelukkiger van. Een gevoel van controle over je leven helpt, althans: een beetje... Nog een grotere auto, nog een mooier huis. Een materialist is iemand die zijn zelfbeeld vooral laat bepalen door welke spullen hij heeft, en hoeveel daarvan. Maar meer is niet altijd beter, blijkt uit psychologisch onderzoek.

Capsaïcine, de actieve stof in chilipepers, stimuleert receptoren aan zenuwuiteinden. De gestimuleerde receptoren openen als het ware een poort waardoor calcium de huidcellen binnen kan dringen. Afhankelijk van waar de zenuwen zitten, veroorzaakt dit hitte of pijn.

Europese astronomen hebben een planeet ontdekt die minder dan twee keer zo zwaar is als de aarde. Nooit eerder is zo‟n lichte exoplaneet gevonden.

Maar na een tijdje verdwijnt de pijn. De onderzoekers hebben nu ontdekt dat bepaalde vetmoleculen in de cellen, PIP2-lipide, opraken als er veel calcium in zit. En als het PIP2 op is, verdwijnt de pijn.

Kaas en de kokumi-sensatie Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 De volle smaak van oude kaas is ontrafeld. Smaakmoleculen die zorgen voor de „kokumi sensatie‟ maken het verschil tussen oude en jonge kaas. Aan de Universiteit van Münster (Dld) hebben onderzoekers de smaak van een heerlijke 44 weken gerijpte oude Goudse kaas weten na te maken. Tot nu toe miste de smaak van nepkaas (op basis van de vijf bekende smaken zout, zoet, zuur, bitter en umami) „volheid‟.

Hoewel de ster veel koeler is dan de zon, is het op de planeet toch te heet voor leven, als gevolg van de kleine afstand. Bij Gliese 581 zijn eerder al drie andere, zwaardere planeten gevonden. Uit de nieuwe metingen blijkt dat de buitenste planeet, op 33 miljoen kilometer van de ster, zich in de „bewoonbare zone‟ bevindt, waar vloeibaar water kan voorkomen.

Nieuwe gammaflits is verste object ooit ontdekt Kennislink.nl, april 2009 Er is een nieuwe recordhouder in de ruimte: een gammaflits van een object dat 13,1 miljard lichtjaar ver staat. De leeftijd van het heelal is 13,7 miljard jaar, dus deze flits is slechts 600 miljoen jaar na de oerknal ontstaan. De energierijke gammaflits die op donderdagochtend 23 april werd ontdekt door de Amerikaanse kunstmaan Swift is het verste object dat ooit is waargenomen. De gammaflits – een extreem heldere explosie van hoogenergetische gammastraling – vond plaats toen het heelal slechts zo‟n 600 miljoen jaar oud was, minder dan vijf procent van de

Er is altijd een nog grotere auto...

Materialisme kun je zien als een neerwaartse spiraal. Een materialist die ongelukkig is, schrijft dit gevoel toe aan het feit dat hij die nieuwe bank of die nieuwe motor nog niet heeft. Hij probeert deze vervelende emoties het zwijgen op te leggen door de gewenste Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

9


huidige leeftijd van 13,7 miljard jaar. Gedurende 13,1 miljard jaar is het licht van de explosie, met een snelheid van 300.000 kilometer per seconde, onderweg geweest naar de aarde.

NASA-foto's straks zichtbaar in World Wide Telescope

gemaakt met de Wide Field Planetary Camera 2 van de ruimtetelescoop.

allesoversterrenkunde.nl, april 2009 Gedetailleerde opnamen van de maan en de planeet Mars zijn binnenkort voor iedereen beschikbaar dankzij een unieke samenwerkingsovereenkomst tussen de NASA en Microsoft.

De waarneming, inslag en vondst van een ontplofte asteroïde Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Voor het eerst in de geschiedenis zijn er meteorieten teruggevonden, waarvan de inslag ook te volgen was. In de vroege ochtend van 7 oktober regende het meteorieten in de Nubische woestijn (Soedan). De gevonden ruimtebrokken geven astronomen inzicht in wat er nou precies door het heelal vliegt. Zo‟n asteroïde die recht op aarde afstevent is op zich niet zo bijzonder. De aarde wordt wel vaker geconfronteerd met kleine ruimtebrokken. Ze zijn eigenlijk altijd zo klein dat ze in de dampkring uit elkaar spatten, voordat ze kunnen worden opgemerkt door telescopen. Maar op 6 oktober hadden de astromen mazzel. Het ruimtebrok werd om 07:39 uur (onze tijd) door de Catalina Sky Survey in Arizona (VS) opgemerkt. Al snel werd duidelijk dat de asteroïde in botsing met de aarde zou komen. Astronomen over de hele wereld volgden het gebeuren vol spanning. Het was voor het eerst in de geschiedenis dat de inslag van een meteoriet zo mooi gevolgd kon worden.

Microsoft's World Wide Telescope - een gratis interactieve applicatie om de sterrenhemel op verschillende golflengten te bekijken - toont straks ook closeups van hemellichamen in ons eigen zonnestelsel, waaronder foto's van de Mars Reconnaissance Orbiter en van de toekomstige Lunar Reconnaissance Orbiter. In totaal zal NASA meer dan 100 terabyte aan data beschikbaar stellen. Gebruikers van World Wide Telescope, dat gratis kan worden gedownload, zullen dan gemakkelijk in kunnen zoomen op het oppervlak van de maan of van Mars, ongeveer zoals dat nu gebeurt met Google Earth.

Verval van donkere materie waargenomen? allesoversterrenkunde.nl, april 2009 Een internationale samenwerking sterrenkundigen heeft mogelijk 'tastbaar' bewijs gevonden voor bestaan van donkere materie in heelal.

van een het het

Donkere materie is een onzichtbare substantie die het grootste gedeelte van alle massa in het heelal voor zijn rekening neemt. Het bestaan ervan wordt afgeleid uit de aantrekkingskracht die deze materie op normale, zichtbare materie uitoefent.

Aanleiding was het evenement '100 uur sterrenkunde, dat dit weekend plaatsvindt. In het kader hiervan zijn ook met de Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer en telescopen van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili enkele bijzondere opnamen van sterrenstelsels gemaakt.

Scholieren winnen reis naar La Palma met PWS allesoversterrenkunde.nl, april 2009 Door met hun eigen telescoop de manen van Jupiter waar te nemen zijn de scholieren Twan Schmittz en Stan Jakobs uit Horn erin geslaagd de massa van Jupiter te bepalen. Met dit project hebben ze de eerste prijs gewonnen in een wedstrijd voor het beste sterrenkundige profielwerkstuk. Die was in het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde georganiseerd door de Universiteit Utrecht. De hoofdprijs is een reis naar La Palma, naar het observatorium Rocque de los Muchachos, waar zij met een professionele telescoop zullen mogen waarnemen.

Donkere materie is trouwens niet de enige bron die zulke energierijke positronen kan produceren: ook een relatief nabije pulsar (rondtollende neutronenster) of 'microquasar' (een dubbelster bestaande uit een normale ster en een neutronenster of zwart gat) komen in aanmerking.

Astronomen ontdekken complexe moleculen in de ruimte allesoversterrenkunde.nl, april 2009 In het grote stervormingsgebied Sagittarius B2, dicht bij de kern van ons Melkwegstelsel, zijn twee nieuwe, complexe moleculen ontdekt: ethyl formate (C2H5OCHO) en n-propyl cyanide (C3H7CN).

Na de ontploffing was van de vuurbal niets over. Wel waren deze stofwolken te zien. (Foto: SETI)

In de vroege ochtend van 7 oktober op treinstation nr. 6 in Soedan zagen ooggetuigen een vuurbal in de lucht die even later verdween. De inslaande asteroïde, die op dat moment een meteoor werd ontplofte. Na de explosie waren enkele lichte schokgolven meetbaar en waren er een paar stofwolken te zien. En eventjes regende het in de Nubische woestijn. Kleine fragmenten van de asteroïde – die nu meteorieten heetten – sloegen verspreid over vele kilometers in.


Ruimtetelescoop fotografeert publieksfavoriet allesoversterrenkunde.nl, april 2009 De Hubble-ruimtetelescoop heeft het groepje botsende sterrenstelsels gefotografeerd dat onlangs door bezoekers van de Hubblewebsite als doelwit werd gekozen. Het groepje, dat bekendstaat als Arp 274 (of NGC 5679), bestaat uit drie sterrenstelsels op een afstand van 400 miljoen lichtjaar. De foto is 'heet van de naald': hij is op 1 en 2 april

10

De twee nieuwe moleculen behoren tot de grootste en meest complexe die ooit in de interstellaire ruimte zijn gevonden. De ontdekking is gedaan door astronomen van het Max-Planck-Institut für Radioastronomie (MPIfR) in Bonn, de Cornell-universiteit in Ithaca, New York, en de Universiteit van Keulen. De kenmerkende spectraallijnen van de twee moleculen werden gedetecteerd met de 30-meter IRAM-radiotelescoop in Spanje. Eerder zijn al tal van andere complexe moleculen in de interstellaire ruimte ontdekt. Algemeen werd aangenomen dat zulke moleculen ontstaan doordat afzonderlijke atomen zich in de loop van de tijd aaneenrijgen. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Sterrenstof opgepikt uit aardse dampkring allesoversterrenkunde.nl, april 2009 Met behulp van een NASA-vliegtuig zijn microscopisch kleine stofdeeltjes uit de bovenste lagen van de aardse dampkring opgepikt die dateren van vóór de vorming van het zonnestelsel. Uit zulke kleine interstellaire stofdeeltjes zijn de planeten in ons zonnestelsel samengeklonterd. De primitieve stofjes kunnen op aarde en op de andere planeten echter niet meer in hun oorspronkelijke toestand worden teruggevonden. In kometen, die sinds de vorming van het zonnestelsel nauwelijks van structuur en samenstelling zijn veranderd, worden ze echter nog wél aangetroffen.

Poollicht veroorzaakt door 'ruimte-tornado's' allesoversterrenkunde.nl, april 2009 Poollicht wordt veroorzaakt door trechtervormige 'ruimte-tornado's'. Dat blijkt uit metingen van de Amerikaanse THEMIS-kunstmanen. THEMIS heeft nu ontdekt dat elektrisch geladen deeltjes (voornamelijk afkomstig van de zon) met snelheden van een paar miljoen kilometer per uur in de ijle bovenste lagen van de aardse dampkring terecht komen, doordat ze versneld worden in trechtervormige structuren van verdraaide magnetische veldlijnen. Daarbij kunnen stroomsterktes ontstaan van meer dan honderdduizend ampère. Op een kleine honderd kilometer hoogte, in de zogheten ionosfeer, brengen de elektrisch geladen deeltjes de damprkingmmoleculen aan het gloeien - een verschijnsel dat vanaf het aardoppervlak zichtbaar is als poollicht.

heeft een ijle atmosfeer van zuurstof. Het oppervlak van de maan bestaat uit een dikke, gladde laag ijs. Waarschijnlijk ligt er onder dat ijs een grote waterzee, niet heel anders dan onze oceanen. De kern van de maan is van ijzer gemaakt, en daaromheen zit een mantel van silicaat – zand, zeg maar. Hoewel het op Europa ijskoud is en de atmosfeer honderd keer zo ijl is als die op aarde zijn de overeenkomsten treffend. Wie weet zwemt er wel iets in de Europa-oceaan!

Hubble viert 19e verjaardag met 'fontein van de jeugd'

De missie naar Jupiter's manen gaat uit twee delen bestaan. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA bouwt de Jupiter Europa Orbiter, een onbemand ruimtevaartuig dat een baan om Jupitermaan Europa gaat beschrijven. De Europese organisatie ESA werkt aan de Jupiter Ganymede Orbiter, die Ganymedes gaat bestuderen. Deze Jupitermaan is de grootste maan in ons zonnestelsel, en er komt waarschijnlijk ook water op voor.

Door getijdenkrachten is tijdens die botsing een honderdduizend lichtjaar lange sliert van gas naar buiten geslingerd, waarin vervolgens op grote schaal nieuwe, jonge sterren zijn ontstaan.

Marsoefening van start Kennislink.nl, april 2009 Vanochtend is het afzien begonnen voor zes simulatie-astronauten. In een kleine capsule in Moskou zullen ze 105 dagen lang een simulatie van een Marsmissie ondergaan. Deze nagebootste ruimtereis, Mars500 genaamd, moet de vraag beantwoorden of wij mensen wel mentaal en fysiek in staat zijn om zo‟n missie uit te voeren.

allesoversterrenkunde.nl, april 2009 Ter gelegenheid van de 19e verjaardag van de Hubble Space Telescope is een spectaculaire foto vrijgegeven die begin dit jaar is gemaakt met de Wide Field and Planetary Camera 2 van Hubble. De foto toont Arp 194, een merkwaardig groepje van sterrenstelsels op 600 miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Cepheus. Links in beeld is het resultaat te zien van een vrij recente botsing van twee sterrenstelsels de twee afzonderlijke kernen kunnen nog onderscheiden worden.

DNA, Stamcellen & Klonen Genetici hopen op meer melk en mooier vlees Trouw, april 2009 Het erfelijk materiaal van de koe Dominette is ontrafeld. Haar DNApakket kan de weg wijzen naar een nog productievere melkof vleeskoe. Genetici zien de mooiste vergezichten voor de veehouderij, nu ze het genoom van de koe in kaart hebben gebracht. In het DNA-assortiment van het dier ligt het antwoord op de vraag waarom het ene ras meer melk geeft en het andere een lekkerder lapje. Kansen dus, maar het DNA duiden zal decennia vergen.

Eerst Jupiter, dan Saturnus Kennislink.nl, april 2009 Welke manen zijn interessanter: die van Jupiter of die van Saturnus? De Jupitermaan Europa en de Saturnusmaan Titan zijn waarschijnlijk de meest aardachtige objecten in ons zonnestelsel, maar om ze allebei van dichtbij te bekijken is heel veel geld nodig. Neem bijvoorbeeld de Jupitermaan Europa. Dit object, iets groter dan onze eigen maan, Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

In een moderne raket duurt de reis van de aarde naar Mars ongeveer een half jaar. Bij een bemande vlucht betekent dat dat er een kleine groep astronauten twee keer een half jaar lang in een hele kleine ruimte met elkaar opgescheept zitten, met vrij weinig afleiding. Afgezien van de externe gevaren van een Marsreis, zoals de zonnewind, is de sociale stabiliteit van zo‟n missie één van de grote risicofactoren. Kan een groep mensen wel zo lang geïsoleerd blijven zonder dat ruzies of eenzaamheid tot grote problemen leiden?

11

Dat biedt niet alleen hoop op een scheutigere melkkoe. Mogelijk diende zoogdiermelk om het kalf te beschermen tegen allerlei infecties. De koe stopt nogal wat eiwitten tegen microgespuis in haar melk. Daar valt voor medici wat van te leren. In het mensengenoom gaat het er bij het doorgeven van het erfelijke stokje wel wat


bedaarder aan toe. De vele her- en bijschrijvingen binnen het koeien-DNA hebben tenslotte geresulteerd in een bont arsenaal. Charles Darwin vroeg zich al af waarom elk district in Engeland zijn eigen koe leek te hebben uitgevonden.

HIV werd blootgesteld, is ons lichaam na al die jaren evolutie de bescherming tegen het virus per ongeluk vergeten actief te houden.

Genetische oorzaak autisme komt in beeld

Medisch toerisme is niets nieuws. Nederlanders wijken al een aantal jaren uit naar buitenlandse klinieken om de wachtlijsten van Nederlandse ziekenhuizen de ontwijken. En mensen die genoeg hebben van hun bril boeken een verzorgde zonvakantie naar Turkije en laten aldaar hun ogen laseren in een kliniek.

Kennislink.nl, april 2009 Een grote doorbraak in het autismeonderzoek. Wetenschappers identificeerden voor het eerst een genvariant die een significante invloed heeft op de ontwikkeling van autisme. Wetenschappers weten al jaren dat de oorzaak van autisme in de genen ligt. Zo komt de aandoening vaak meerdere keren voor in één familie. Maar het menselijk genoom is groot. Het lukte genetici nog niet eerder om genen te vinden die bij iedere patiënt afweken. Twee nieuwe studies geven nu een goed aanknopingspunt voor de genetische oorzaak van autisme. De eerste studie meldt dat autistische kinderen vaker een genetische afwijking hebben in het gen CDH10. Dit gen is verantwoordelijk voor verbindingen tussen zenuwcellen.

Het mooie is dat het gen-stimulerende stofje heel makkelijk in een vaginale gel te verwerken valt. Vrouwen die deze gel gebruiken, zouden dan tijdelijk niet vatbaar zijn voor HIV. In een paar laboratoriumtests met vaginale cellen werkte het in ieder geval prima, schrijven de biologen.

Genezing voor blinden? Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Gekweekte netvliezen uit stamcellen zijn in beeld als middel tegen leeftijdsgebonden maculadegeneratie, de voornaamste oorzaak van blindheid. Binnen zeven jaar is het zover, schatten de Britse onderzoekers die deze therapie hebben ontwikkeld. Dan kunnen blind geworden ouderen weer zien, na een behandeling die maar een uurtje hoeft te duren.

Een goede verbinding tussen zenuwcellen in het brein is vitaal voor de juiste communicatie tussen de cellen. Bij autisten gaat het juist daar vaak fout.

Het oog is een mooie plek om met stamcellen aan de slag te gaan, omdat afweercellen daar niet komen. Daarom is het niet erg als de stamcellen van een embryo afkomstig zijn en dus niet genetisch identiek zijn aan de ontvanger. Een manier om voor iedereen eigen stamcellen te kweken komt eraan, maar daar hoeft deze therapie dus niet op te wachten. In Europa lijdt 2,3 procent van de 65-plussers aan maculadegeneratie.

Vatbaar voor Aids door foutje


Een groot probleem is dat er nog maar weinig bekend is over stamceltherapie. De therapieën waarvan wetenschappelijk is bewezen dat ze werken, hebben vooral betrekking op aandoeningen aan het bloed en het immuunsysteem. Andersoortige therapieën zijnveelbelovend maar speculatief. Er is nog geen of onvoldoende wetenschappelijk onderzoek dat de werking heeft bewezen en de risico‟s voldoende in kaart gebracht. Gelukkig lijkt ook de nieuwe president van de VS, Barack Obama, daarvan doordrongen. Hij heeft inmiddels een begin gemaakt het terugdraaien van het beleid van zijn voorganger, zodat er weer meer mogelijkheden komen voor onderzoek naar stamcellen.

Volkskrant, april 2009

Het virus HIV-1, de veroorzaker van AIDS, is voor de mens zo dodelijk omdat ons mensen-DNA een foutje bevat. Amerikaanse onderzoekers menen het foutje te kunnen reparen, zodat bescherming veel makkelijker wordt.

De wetenschappers kwamen het gen op het spoor door te kijken naar apen. Sommige apen zijn immuun voor HIV, en dat komt volgens de biologen door stoffen die theta-defensinen heten. De apen – in dit geval makaken – maken die beschermende stoffen zelf aan. Doordat de oermens waarschijnlijk niet aan

Onderzoek naar stamcellen, en therapieën op basis ervan, namen daardoor sterk toe in landen als China en India. Dat leidde tot de opkomst van het zogenoemde stamceltoerisme, waardoor behandelingen zich grotendeels afspeelden buiten het bereik van de wetgeving en veiligheidsvoorschriften van de Amerikanen.

Stamceltherapie helpt suikerpatiënt


De oorzaak van de vooral in Afrika dodelijke ziekte Aids is het seksueel overdraagbare virus dat ook wel bekend staat als HIV-1. Helaas zijn pogingen om HIV-1 kapot te maken, of mensen ertegen te beschermen tot dusver op weinig uitgelopen.

Een blastocyst (voorloper van een echt embryo) van vijf dagen oud. Onder in beeld de binnenste celmassa, waaruit de stamcellen worden geoogst.

Suikerpatiënten die een experimentele behandeling met stamcellen uit eigen beenmerg ondergingen, zijn jaren vrijgebleven van de symptomen van de ziekte.

Stamceltoerisme Op vakantie voor dubieuze behandeling Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Therapie op basis van stamcellen staat nog in de kinderschoenen. Maar als je de reclame van klinieken in Thailand en China moet geloven, is het al een volwassen aanpak. Geen wonder dat veel mensen het vliegtuig pakken en afreizen naar zo‟n kliniek.

12

Het onderzoek betrof patiënten die aantoonbaar ten hoogste drie maanden aan de ziekte van het type diabetes 1 leden, zo meldt de Britse krant The Times woensdag. Suikerpatiënten met deze vorm van vroege diabetes zijn van jongs af aan vaak volledig afhankelijk van toediening van insuline via injecties. Na de transplantatie van hun eigen stamcellen konden sommigen van de patiënten tot vier jaar zonder deze injecties. Hun eigen lichaam maakte het vitale hormoon insuline weer aan.


Veelzijdige stamcel ontwikkeld zonder risico Volkskrant, maart 2009 Amerikaanse onderzoekers hebben stamcellen gekweekt die evenveel kunnen als embryonale stamcellen maar zonder de gebruikelijke nadelen. Voor het maken van de cellen zijn niet alleen geen embryo‟s nodig, maar ook geen vreemd, mogelijk schadelijk dna. Het gaat om zogenaamde „geïnduceerde menselijke pluripotente stamcellen‟ (iPS cellen). Dit zijn gewone lichaamscellen die zijn geherprogrammeerd zodat ze zich net als embryonale stamcellen tot allerlei typen lichaamscellen kunnen ontwikkelen. Van deze iPS-cellen wordt aangenomen dat ze even veelzijdig en flexibel zijn als embryonale stamcellen. Tegelijk zijn ze politiek-ethisch minder omstreden omdat ze niet aan menselijke embryo‟s hoeven te worden onttrokken.

Darmweefsel uit één stamcel Kennislink.nl, april 2009 Utrechts biologen ontwikkelden een kweekmethode om bij muizen vanuit één stamcel een compleet stuk darmepitheel te laten groeien. Het gekweekte darmweefsel is niet van origineel te onderscheiden. In de toekomst is het wellicht mogelijk om kunstmatig darmepitheel te maken. Dit kan worden ingezet om schade aan de darmen, bijvoorbeeld door kanker, te herstellen. Het lijkt mogelijk om vanuit één stamcel een compleet stuk darmepitheel te laten groeien. Biologen van het Hubrecht Instituut in Utrecht wisten, met behulp van verschillende groeifactoren, de juiste kweekmethode voor darmstamcellen uit muizen te ontwikkelen.

De meest recente verdubbelingen vonden ongeveer 65 miljoen jaar geleden plaats, bleek uit nader onderzoek. Rond de tijd van de grote catastrofe dus. De Belgen concluderen hieruit dat planten met dubbel DNA het best waren aangepast aan de veranderde omstandigheden.

Klimaat & Evolutie Kritiek niveau opwarming in 2020 bereikt NRC, april 2009 Alleen als tot aan 2050 slechts een kwart van de resterende kolen, olie en gas wordt verstookt, kan de klimaatopwarming op een veilig niveau blijven. Maar bij het huidige verbruik is dat al in 2020 verstookt.

Stamcel herstelt schade na beroerte Kennislink.nl, april 2009 Schade die door een beroerte is ontstaan, kan bij ratten gerepareerd worden met stamcellen. Dit is mogelijk door het toevoegen van extra deeltjes, die de stamcellen ondersteunen. Bij een beroerte (herseninfarct of hersenbloeding) gaan zenuwcellen in de hersenen verloren. Als de schade groot is, kunnen verbindingen tussen achtergebleven cellen niet hersteld worden. In dat geval leidt een beroerte tot verlamming, mentale afwijkingen of emotionele stoornissen, afhankelijk van het gebied in de hersenen dat beschadigd raakt. Op dit moment is beroerte de belangrijkste oorzaak van invaliditeit in industriële landen en er bestaat geen behandeling waarmee artsen de beschadiging kunnen repareren.

aarde hun DNA één of meerdere malen hebben verdubbeld.

Dubbel DNA vergroot overlevingskans

Algemeen wordt aangenomen dat de aardse temperatuur vanaf heden niet meer dan 1,0 tot 1,2 graad Celsius mag stijgen. Dan zou de stijging sinds het begin van de industriële revolutie (circa 1750) tot twee graden beperkt blijven. Daarmee is dan niettemin een temperatuur bereikt die de afgelopen miljoen jaar niet voorkwam.

Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Planten die een ramp willen overleven, kunnen maar beter wat extra erfelijk materiaal aan boord hebben. Niet alleen de dinosaurussen stierven 65 miljoen jaar geleden uit door catastrofale gebeurtenissen, ook 60 procent van alle plantensoorten verdween van de aardbodem door een meteorietinslag of vulkaanuitbarstingen. Waarom overleefde die andere 40 procent wel? Wat was hun evolutionaire voordeel?

Myles Allen uit Oxford becijferde met collega‟s dat de mensheid alleen onder de gevarengrens blijft als zij vanaf 1750 tot aan 2500 in totaal niet meer dan 1000 gigaton koolstof uitstoot. Maar meer dan de helft daarvan ging inmiddels al de lucht in.

Verleden van Antarctica biedt blik op de toekomst Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 In industriële landen is beroerte de belangrijkste oorzaak van invaliditeit.

Transplantatie met stamcellen, die de mogelijkheid hebben om nieuwe zenuwcellen te vormen, lijkt een goede oplossing. Door deze stamcellen direct in de hersenen van ratten te injecteren, komen enkele hersenfuncties weer terug. Er volgt echter nooit een volledig herstel en reparaties aan het hersenweefsel zijn minimaal. Het grootste probleem voor de stamcellen is dat zij in het beschadigde gebied geen ondersteuning hebben. Daarom vestigen stamcellen zich liever in gezond, omringend hersenweefsel. Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

Fijn, zo'n meteorietinslag. Als je dubbel DNA hebt. (tekening: D. Davis, Nasa)

Dubbel DNA, schrijven drie Belgische bioinformatici in PNAS. Yves van de Peer en zijn collega‟s zijn gespecialiseerd in het ontcijferen van planten-DNA, van gras en tomaten tot rijst en bomen. Daarbij bleef het ze opvallen dat deze planten in de loop van hun leven op

13

Als het ijs van West-Antarctica wegsmelt, stijgt de zee vijf meter. Hoe groot is de kans dat dit de komende eeuwen zal gebeuren? De resultaten van een nieuwe bodemboring en een vers klimaatmodel werpen er een beetje licht op. Over de vraag hoeveel de zeespiegel deze eeuw kan stijgen, wordt verhit gedebatteerd. Wordt het niks, een paar decimeter, meer dan een meter? Het IPCC, de klimaatrekenkamer van de wereld, hield het in 2007 nog op 18 tot 59 centimeter. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Die inschatting was alleen gebaseerd op uitzetting van het zeewater door de stijgende temperatuur. De effecten van eventueel smeltend ijs waren er niet in meegenomen, omdat onvoldoende duidelijk was wat het ijs op Groenland en Antarctica de komende negentig jaar gaat doen. En dus ging het IPCC maar uit van het minst verontrustende scenario.

clathraten, ligt nog zo‟n vijf- à tienduizend miljard ton koolstof vastgelegd. Allemaal in de vorm van CH4, waar uw CVketel op zou kunnen branden. Maar het is ook een broeikasgas, honderden keren sterker dan het gevreesde CO2 – gelukkig wordt het in enkele tientallen jaren omgezet in CO2.

Maar blijft al dat bevroren water echt rustig liggen? Waarschijnlijk niet, blijkt uit nieuw onderzoek. De ijskap op het westelijk deel van Antarctica kan binnen duizend jaar verdwenen zijn, met vijf meter zeespiegelstijging tot gevolg. Zoiets is in het verleden namelijk wel vaker gebeurd, is uit een recente bodemboring af te leiden.

met behulp van het enzym adenosine 5‟ phosphosulfaatreductase. De meeste bacteriën die leven op sulfaat zetten dat om in sulfide. De onderzoekers namen monsters uit de door het ijzer rood gekleurde waterval, die eens in de zoveel tijd „uitbarst‟ omdat de reactieproducten van de microben nergens anders heen kunnen. Omdat het drab naast microben het door hen geproduceerd ijzer en sulfiet bevat, is het bij een temperatuur van 10 graden Celsius toch nog vloeibaar. Aan het oppervlak dampt het drab in en slaat het neer op de rotsen van Taylor Valley, die door stormen sneeuwvrij gemaakt zijn.

Verbinding van ijs breekt op Antarctica NRC, april 2009

Siberische toendra: duizenden jaren bevroren geweest, maar nu aan het ontdooien.

Een stukje simulatie van David Pollard en Robert DeConto, waarin het westen van Antarctica binnen een paar duizend jaar vrijwel ijsvrij wordt.

Wetenschappers kijken naar de gebeurtenissen van 11.600 jaar geleden, toen de laatste IJstijd abrupt eindigde. Er verscheen opeens enorm veel methaan in de atmosfeer, tegen de 65 miljoen ton per jaar. De vraag is waar dat vandaan kwam. Na het verwerken van ettelijke blokken Groenlands landijs wijzen ze niet de clathraten, maar wetlands aan als belangrijkste bronnen van het methaan. Eerder onderzoek gaf juist het onderzeese gas de schuld.

Een belangrijke verbinding die een ijsschots ter grootte van Jamaica op zijn plaats hield is verbroken. Wetenschappers zeggen dat door de breuk in deze zogenoemde ijsbrug de Wilkins-ijsschots op het punt staat los te breken. De Wilkins-ijsschots in het westen van Antarctica krimpt al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw. De ijsbrug werd beschouwd als een belangrijke afsluiting voor het intact houden van de structuur van de ijsschots. Door de breuk in de veertig kilometer lange ijsbrug zal ijs gemakkelijker zijn weg vinden naar de open oceaan.

Microben leven in zoutmeer onder 400 meter poolijs NRC, april 2009 Boren in de zeebodem die onder een ijslaag zit, is niet eenvoudig. (ANDRILL Project)

Een nieuw klimaatmodel kan die oude veranderingen bovendien redelijk nabootsten, en ziet het West-Antarctische ijs in de komende millennia verdwijnen als het nog een stukje warmer wordt dan nu. Hun model voorspelt dat het ijs op WestAntarctica aan een totale desintegratie zal beginnen als het zeewater daar ongeveer vijf graden warmer wordt. Of en wanneer het zover komt, hangt op z'n minst voor een deel van de mensheid af.

Moerasgas hielp ijstijd beëindigen Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Waardoor kwam een kleine twaalfduizend jaar geleden de laatste IJstijd ten einde? Methaan uit wetlands gaf niet de eerste zet, maar krijgt nu wel een groot deel van de schuld aan de opwarming in de schoenen geschoven.

Een gemeenschap van microben onder een vierhonderd meter dikke ijslaag produceert een bloedrode drab die door het ijs naar buiten komt. Deze „blood falls‟ vormden sinds de ontdekking in 1911 een mysterie voor wetenschappers. De ijsbrug vertoonde al enige tijd scheuren, maar de snelheid waarmee de breuk uiteindelijk doorzette was volgens een wetenschapper ,,verbluffend". ,,Twee dagen geleden was de verbinding nog intact." Hoewel de breuk op zichzelf geen effect heeft op de zeespiegel, baart de ontwikkeling wel zorgen over de impact van klimaatverandering in dit deel van Antartica.

Bloedrode bacteriedrab op de Zuidpool.

De microben bewonen een zoutmeer dat anderhalf miljoen jaar geleden onder de Taylorgletsjer verdween en zich op 4 kilometer afstand van de gletsjerrand bevindt. Tot nu toe was niet voor mogelijk gehouden dat er op deze donkere, zuurstofloze plek leven mogelijk is.

Nederland heeft nog voor een jaar of twintig aardgas in de grond zitten, maar wereldwijd is het spul nog lang niet op. Alleen al in een soort onderzeese ijspakketten, de zogenoemde

De microben nemen koolstof op uit organisch materiaal dat met hen werd opgesloten in het meer. Voor hun ademhaling gebruiken ze ijzer uit de rotsachtige bodem van het meer om sulfaat (SO42-) om te zetten in sulfiet (SO32-),


14

Zondvloed doodde koraal Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Vlak voor de laatste ijstijd kwam de zee binnen honderd jaar met twee tot drie meter omhoog, blijkt uit de restanten van een 121 duizend jaar oud koraalrif. Een duidelijke aanwijzing dat zoiets ook in de nabije toekomst kan gebeuren, menen de onderzoekers. Het klimaat verandert, de zeespiegel stijgt. Die boodschap hangt veel mensen inmiddels de keel uit. Maximaal 1,20 meter water erbij in St. Bonifatiuscollege, Utrecht

het jaar 2100, zegt de Deltacommissie. Da‟s veel, maar Nederland kan het aan.

een vrouw waarmee ze hebben gecopuleerd, omdat het hun eigen kind zou kunnen zijn.

In de eeuw daarop wordt het lastiger. De commissie voorziet tot het jaar 2200 een stijging van minimaal twee, en maximaal vier meter. Daar komt het effect van de onvermijdelijke bodemdaling in Nederland nog bovenop.

Mannen willen graag zoveel mogelijk partners, en doen de gekste dingen om de aandacht te trekken. Photoshoppen bijvoorbeeld.

Dit type koraal ('elandgeweikoraal') kwam het meeste voor in de oude riffen.

Blanchon bestudeerde fossiele koraalriffen in het prachtige natuurpretpark Xcaret, aan de noordoostkust van het Mexicaanse schiereiland Yucatán. Geologisch is het gebied zeer stabiel, dat wil zeggen dat de ondergrond er sinds honderdduizenden jaren niet omhoog of omlaag is gegaan. De restanten van de riffen liggen nu boven zeeniveau, en dat betekent dat de zee toen ze gevormd werden hoger stond dan nu.

Voorouder zeehond bij toeval ontdekt Volkskrant, april 2009 Onderzoekers hebben in het noorden van Canada de fossiele restanten gevonden van een gemeenschappelijke voorouder van zeehonden, zeeleeuwen en walrussen.

De evolutie van sekserollen Zijn vrouwen de nieuwe mannen? Noorderlicht.vpro.nl, april 2009 Mannen lopen hun pik achterna en vrouwen zijn kieskeurig. Dat cliché is eeuwenoud. Darwin zei het al, en wetenschappelijk onderzoek bevestigde het. Maar klopt het ook? “Bij bijna alle soorten hebben de mannetjes sterkere passies dan de vrouwtjes. Dat is de reden dat mannetjes vechten en ijverig hun charmes tonen aan de vrouwtjes”, zei Darwin al. Bij vrouwtjes is namelijk het aantal eitjes de beperkende factor, niet het aantal partners. Daarom doen ze naarstige pogingen om het mannetje aan de haak te slaan dat niet alleen goede genen heeft, maar zich ook nog een beetje om zijn kroost bekommert. Vrouwen kunnen wel degelijk baat hebben bij het hebben van meerdere partners. Dat verhoogt namelijk de kans op bevruchting en de kans op een goede combinatie van genetisch materiaal. In primitieve samenlevingen verkleint het ook de kans dat een man je kind vermoordt om je vervolgens opnieuw zwanger te maken. Mannetjes vermoorden namelijk niet zo snel het kind van Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

Santa Barbara, Californië op een zonnige en een op een dag met normale mist. Een enorm verschil.

Maar hoe zit het met Europa? Enkele maanden geleden werd bekend gemaakt dat de lucht juist schoner is geworden in Europa door milieuwetten voor industrieën. Meer zonnestralen dringen door en Europa warmde juist versterkt op over de laatste decennia. Dit zou 10-20% van de Europese opwarming verklaren.

Aardbeving schokt Italië Kennislink.nl, april 2009 Een beving van 6,3 op de schaal van Richter heeft midden-Italië op zijn kop gezet. Honderdvijftig mensen zijn al dood aangetroffen en een veelvoud is gewond.

Aanvankelijk drie meter, maar daar kwam plotseling verandering in. Bij een langzame verandering kan een koraalrif het water bijhouden. Dan groeit er op de oude skeletten steeds nieuw koraal, zodat het hele rif omhoog komt. Dat gebeurde in dit geval niet. Het oude koraal stierf af. Nieuw koraal vormde zich in een twee tot drie meter hoger gelegen zone. En niet daartussen. Dat alleen al is een aanwijzing dat het bijzonder snel moet zijn gegaan met die zeespiegelstijging.

minder zicht, maar ook de extra terugkaatsing en absorptie van zonnestralen in gebieden zoals Oost-Azië, Zuid-Amerika, Australië en Afrika. Azië is de onbetwiste „winnaar‟. De temperatuur in deze gebieden steeg mogelijk minder snel.

De beving staat niet op zichzelf. De Afrikaanse en de Eurazische aardplaat botsen namelijk tegen elkaar en veroorzaken regelmatig aardbevingen.

Een zwarte zeehond op Vlieland. (ANP) Hij is puijilla darwini gedoopt, naar Charles Darwin. De Britse grondlegger van de evolutietheorie had het bestaan van het landzoogdier al voorspeld in zijn boek On The Orgigin of Species uit 1859.

Het epicentrum van de beving lag ongeveer vijf km ten zuiden van l‟Aquila. De oorsprong van de beving lag op een diepte van tien km. Naast de vele doden zijn meer dan honderdduizend mensen dakloos.

Zoölogen speuren al jaren naar de „missing link‟ tussen de hedendaagse zeeroofdieren en hun voorouders die op het land leefden, maar zich volgens Darwin steeds meer in water begaven op zoek naar prooi.

Minder licht op aarde Kennislink.nl, april 2009 Het wordt donkerder op aarde. Continenten als Azië, Afrika, Australië en Zuid-Amerika zien steeds minder licht. Van 1973-2007 nam de luchtvervuiling toe en daarmee de weerkaatsing en absorptie van zonlicht door aerosolen in de atmosfeer. Mogelijk nam de wereldtemperatuur hierdoor minder snel toe. Het fenomeen van de verduistering door luchtvervuiling heet ook wel „global dimming‟ en werd al in de jaren tachtig aan het licht gebracht. Sinds die periode is het echter niet helderder geworden op aarde. Voor hun metingen hebben de Wang en collega's 3250 meteo-stations over de hele planeet geraadpleegd voor data van 19732007. Deze megadatabase werd flink aan de tand gevoeld. Het resultaat? Niet alleen iets 15

De botsing van de aardplaten zorgt niet alleen voor aardbevingen, maar ook voor vele vulkanen in het gebied.

Het moge duidelijk zijn dat Italië een gevaarlijk gebied is. De aardbeving van 6 april vond plaats in de regio waar de kans op een aardbeving het grootst is: het centrale gedeelte van de Apennijnen. Deze gebergteketen loopt van noord naar zuid. Dit gebergte is gevormd als een indirect gevolg van het botsen van de Afrikaanse aardplaat met de Eurazische aardplaat.


vergelijkingstests hebben onderworpen. Ze hebben ze met optische lasers gedigitaliseerd en vervolgens hebben ze de drukpunten vergeleken met sporen van nu.

Regenwoud wordt uitlaat Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Nu neemt het Amazoneregenwoud vooral lekker veel koolstofdioxide op, maar tijdens droge periodes blijkt het bos te veranderen in een uitlaat van het broeikasgas.

De Alpen zijn het belangrijkste bewijs van de botsing van de Afrikaanse en de Eurazische aardplaat.

In het westen van Italië gebeurt echter iets heel anders. Daar rekt Italië uit waardoor een bekken ontstaat. De Apennijnen proberen zich over het bekken heen te bewegen. Volgens geoloog Bob Holdsworth van de Britse Durham Universiteit speelt zwaartekracht een cruciale rol. Door de bewegingen klapt het gebergte als het ware in elkaar. De breuken helpen daar prima bij. Juist bij deze breuken ontstaan aardbevingen. Zo ook die van 6 april.

De oorzaak is dat veel bomen tijdens extreme droogte sterven. En de afbraak daarvan door micro-organismen gaat gepaard met de uitstoot van koolstofdioxide. Het regenwoud zou daarmee een extra boost kunnen geven aan het broeikaseffect, aangezien klimaatmodellen voor de komende eeuw een toename van droge periodes in het Amazonegebied voorspellen.

Maar het methaangehalte van koeienboeren wordt snel minder als je de dieren een beetje visolie te eten geeft. Koeien die 2% visolie in hun dieet kregen, produceerden daardoor 21% minder methaan, blijkt uit onderzoek aan de universiteit van Dublin. Dat is waarschijnlijk het gevolg van de omega 3-vetten in de olie, die invloed hebben op de methaanproducerende bacteriën in de pens, de eerste van de vier magen van de koe.

Het ultieme zeemonster Bijtkracht: vier maal T.rex Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Hij woog 45 ton en maakte 147 miljoen jaar geleden de zeeën onveilig. We hebben het hier over een pliosaurus waarvan de fossiele resten vorig jaar juni uit de bevroren bodem van Spitsbergen zijn gehaald. De vondst is deze week bekendgemaakt in Oslo.

Oudste voetsporen Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 In Kenia zijn fossiele menselijke voetsporen gevonden. Ze zijn anderhalf miljoen jaar oud en daarmee de oudste sporen van 'Homo erectus', de eerste rechtop lopende mens. De nieuwe vondst verschilt flink van nog oudere sporen. In dezelfde regio worden er namelijk wel meer gevonden, waaronder enkele van 3,7 miljoen jaar oud in Laetoli, Tanzania. Een belangrijk onderscheid bij de „nieuwe‟ sporen is de grote teen. Deze staat bij de oudere sporen namelijk meer naar buiten net als bij mensapen – en bij de nieuwe vondst parallel aan de rest van de tenen – net als bij de moderne mens.

Het Amazoneregenwoud bij zonsopkomst

Minder methaan in koeienboer met visolie Noorderlicht.vpro.nl, maart 2009 Koeien zijn een belangrijke bron van het broeikasgas methaan in de atmosfeer. Maar geef een koe wat visolie, en er zit meteen een stuk minder methaan in haar oprispingen. De opwarming van de aarde wordt niet alleen veroorzaakt door auto‟s en fabrieken, maar ook door koeien en varkens. Met hun boeren (koeien) en scheten (overig vee) knallen ze grote hoeveelheden methaan in de atmosfeer. Meer dan 300 miljard ton per jaar, om precies te zijn. Bedenk daarbij dat methaan als broeikasgas twintig keer zo sterk is als kooldioxide, en je kijkt opeens heel anders naar het stukje vlees op je bord.

De anderhalf miljoen jaar oude sporen hebben een grote teen die parallel aan de rest van de tenen loopt.

Matthew Bennet en collega‟s schrijven deze week in Science dat ze de „nieuwe‟ anderhalf miljoen jaar oude sporen aan uitgebreide


Met tanden van dertig centimeter en een metersbrede kop zal 'het Monster', zoals zijn vinders hem noemen, de schrik van alle andere zeebewoners geweest zijn. Zoals de ook al niet zo vriendelijk ogende plesiosaurus die in deze artiestenimpressie is afgebeeld. De bijtkracht waarmee zijn nek wordt verbrijzeld, zou tot vier keer die van een Tyrrannosaurus rex zijn geweest.(Atlantic Productions)

Je kan het methaan natuurlijk opvangen in een kekke roze opblaastank, maar een beetje visolie doet ook wonderen.

16

De schedel van 'het Monster' werd al aan het eind van het graafseizoen van 2007 ontdekt, maar toen werd het te koud om verder te graven.

De rest van het lichaam was een puzzel met twintigduizend stukjes geworden. Of dat deze stukjes zijn waar Lena Christiansen mee aan de slag is? Misschien. (Natuurhistorisch museum, Universiteit van Oslo, Noorwegen) St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 42

Recommend Documents