Natuursteenwandeling
IJzerzandsteen, of ook wel Diestiaan genoemd, is een roestbruine, grove steen met een hoog ijzergehalte. In Noord-Hageland kom je de steen overal tegen: van kerken en woonhuizen tot tuinmuurtjes... De platte, kleine en sterke schollen die voor het rapen liggen op de heuvels en in holle wegen, werden gebruikt in muurtjes en woningen. Grotere stenen werden ontgonnen in groeves en verwerkt in statige gebouwen, kerken en torens. Deze stenen hebben een egaler uiterlijk, maar zijn vaak brozer en zachter dan schollen. IJzerzandsteen vind je terug op de Diestiaanheuvels. Dit zijn zandbanken die zo’n 5,4 miljoen jaar geleden bloot kwamen te liggen toen de Diestiaanzee zich terug trok. Het ijzerrijke zand oxideerde, klitte samen en vormde zo de ijzerzandsteen. Doordat deze heuvels minder verweerden, prijken ze nu boven het Hagelandse landschap. Ga zelf al wandelend op zoek naar deze roestbruine bouwsteen van het Hageland via deze thematische ontdekkingstocht!
© Stefan Smets / RLNH
in en rond Gelrode
IJzerzandsteen, een ijzersterke troef voor het Hageland r
Wandeling via het wandelknooppuntennetwerk
> 8,5 km Moedermeule 7 – 73 – 79 – 704 – 78 – 77 – 76 – 72 – 7 > 13 km Moedermeule 7 – 73 – 79 – 704 – 78 – 77 – 76 – 72 – 66 – 65 – 63 – 64 – 74 – 71 – 7 De volgorde hierboven is slechts een voorbeeld. Er zijn verschillende vertrekpunten mogelijk. Hieronder beschrijven we de lange route vanaf de Moedermeule in Gelrode. Vertrekpunt: parking Moedermeule (Hondsheuvel 3 – Gelrode) Alternatief vertrekpunt: parking kerk Gelrode (Heldenstraat 20) of Vrije Basisschool Pastoor Dergent (Pastoor Dergentstraat 109 – Gelrode)
20
IJzerzandsteenwandeling
wandelroute (kassei)
4
ijzerzandsteengroeve
Gelrode
t
0,2
1000 m
60
Hondsheuvel
74
60
Donkerstraat
40
at
erlo
8
0,
at W
1,2
40
a str os
0,7
3
os Klarenb
64
eg nw
tee es ots
at
ee
Kloesebos
7
71
© Toerisme Vlaams-Brabant
0,1
77 78
40 1,1
N 0 km
kb
76
20 aan seb aar Rill
40
9
7
6
704
1,4 De r gen tstr aa
natuurdomein
N1
a Heila
Eikelberg
2,1
40
0,5
Pas too r
20
verboden voor honden
2
0,
73
at
tra rgs
Be
wijngaard
h
5
79
k
eg nw ee st se jk di en
wandelroute (verhard)
se
Papenakker str a
jn
Le
en uv
N1
g we en ste
1,2
gi Be
wandelroute (onverhard)
c rs Aa
Liedeberg
9
Moedermeule Hondsheuvel 3 Gelrode
uitzicht
40
40
72
1,6
Rot
60 28
20
Wijngaardberg
40 0,4
1,5
30
0,5
Rot
60
Kratenberg
Nieuwrode 43 42
161
60
165 164
0,4
0,1
40
0,9
0,9
29
40
68
1,2
1,7
1,6
Beninksberg
154
163
0,2
1,7
60
0,5
166
40
- E314
20
62
1,2
60
A2 1,4
1,7
66
65
0,6
63
Wijnmuur
27
0,6
160
60
1,1
61
40
Wezemaal
26 25
24
0,5
40
6 Bezoekerscentrum van de Hagelandse Wijn
0,7
Wijngaardberg
40
67
1,1
1,3
152 0,7
1,4
149 146
0,3
147
0,5
0,2
44
129
50
20
0,4
0,2
0,7
1,8
20 20
0,2
40
40
1,3
1,7
0,6
60
0,3
118
0,7
117
1,4
60
137
135
60
1,8
136 0,6
0,7
0,6
80
60
52
4,8
80
1,5
Ronde Bos
2,8
Kratenberg 0,3
1,2
0,2
Plein
54
0,6
51
0,5
77,5
0,1
13
Sint-Bernard
60
14
5
Linden
60
60
0,6
49 80
0,5
Bleekbos
40
1,3
40
Wandelnetwerk Hagelandse Heuvels, 300 km wandelplezier, kaart en infogids te koop aan 9 euro in de toeristische infokantoren, boekhandels en www.toerismevlaamsbrabant.be/publicaties
60
9 EURO 2012 | 2014
60
58 60
0,5
1,1
0,4
0,2
15
60
53 Lindenbos
12
55
139 0,7
KAART EN INFOGIDS
40
119
0,7
57
75
0,3
16
77,5
60
0,3
0,7
0,9
60 Speelberg
112
Uilenberg
138 1,1
0,3
0,5
1,1
1,5
0,3
1,4
0,4
0,7
1,1
0,4
Natuursteenwandeling in en rond Gelrode
0,5
-E
134
0,4
0,5
A2
314
0,4
0,9
1,7
65
0,5
60
56
Schoolbergen 60
53
1
1
1,6
1,2
0,6
0,6
1,4
0,4
60
63
66
40
Rodeberg
125 122
121
116 114
40
17
111
0,7
0,9
123
113
80
Chartreuzenbos
0,5
19
140
120
115
0,6 0,5
Chartreuzenberg
0,7
0,8
40
Molenberg
109
60
110
0,3
17 18
75
60
47 0,8
144
52
0,6
48
300KM WANDELPLEZIER
60
75
60
1,8 2,2
0,4
0,3
1
0,8
0,2
0,5
Lemingberg
143
141
142
40
47
46
108
0,3
124
11 1
18
Meesberg
0,3
12
0,4
133
Kortrijk-Dutsel
Dutsel
16 HOLSBEEK 19
10 20
60
Dubbele holle weg
13
46
51
Sint-Pieters-Rode
132
127 126 0,2
107
1,5
15
0,8
1,7
Bezoekerscentrum Kasteel van Horst
49
0,6
20
0,4
40
0,5
131
128
1,2
0,4
0,4
2
0,5
0,5
151
1
0,7
0,5
21
106
40
2
Dunbergbroek
104
0,7
40
1 40
Helle g at Noord
130
HAGELANDSE HEUVELS 0,3
61
0,6
0,7
103 102
1,2
145
1,9
de Winge
1
1
0,9
22
0,1
602 601
0,6
0,8
69
0,7
105
2,4
0,5
0,5
603
20
21
150
148
45
WANDELNETWERK
60
23
0,3
0,8
20
Kloosterbroekbos
0,3
r
Beschrijving wandeling 13 km
De wandeling loopt o.a. over de Wijngaardberg. Al sinds de middeleeuwen wordt er op deze 72 meter hoge getuigenheuvel aan wijnbouw gedaan. Hetzelfde microklimaat dat zorgt voor een specifieke fauna en flora zorgt er ook voor dat druiven het hier heel goed doen. In de middeleeuwen waren het alleen kloosters die aan wijnbouw deden, maar stilletjes aan begon de gewone man ook druiven te verbouwen. Dit allemaal met wisselend succes tot in de 19de eeuw de wijnbouw bijna volledig uit het beeld verdwijnt. Sinds 1970 is de wijnbouw aan het heropleven. Vijf vrienden beslisten om terug aan wijnbouw te doen, ze startten de vereniging ‘Hagelandse wijnliefhebbers’ en plantten opnieuw wijnstokken op de zuidelijke heuvels. Vele mensen volgen dit voorbeeld en maken uiteindelijk van hun hobby hun beroep. Naast wijnbouw was er vroeger alleen maar bos aanwezig op de Wijngaardberg, maar door een intensievere ontginning van de berg ontstonden er open plaatsen die tot heidegebiedjes ontwikkelden. Deze gebiedjes zijn echter spontaan verbost en Natuurpunt hanteert een aangepast beheer om de heide te herstellen.
FIETSKNOOPPUNT 7 -> 73 4. Eikelberg: De Eikelberg is een typische Hagelandse getuigenheuvel met een top van 48 meter. Op de schuine zuidhelling en de schrale grond voelen droge struikheidevegetaties, korstmossen en vele insecten zoals rode bosmier, mierenleeuw en heidelibel zich thuis. Ook de levendbarende hagedis profiteert van het warmere microklimaat. IJzerzandsteen helpt een handje bij het bekomen van dit microklimaat. Overdag warmt de steen op onder invloed van de zon, om de warmte ’s avonds terug af te geven. Kenmerkend voor de Eikelberg zijn enkele soorten van de wat rijkere heide of schrale graslanden zoals kruipberm, tandjesgras, mannetjesereprijs en blauwe knoop.
Oude kaarten tonen dat tot 250 jaar geleden de Eikelberg voor meer dan de helft uit heide bestond. Na bebossing van de Eikelberg is de beheerder van het gebied, het Agentschap Natuur en Bos (ANB), terug bezig met het herstellen van de oorspronkelijke heide. Dit doet men door verschillende open plekken te creëren en door houtopslag te verwijderen. Inheemse bomen blijven behouden en de exoten gaan eruit.
3
Natuursteenwandeling in en rond Gelrode
5. Groeve op de Eikelberg: vlak voor 73 zie je rechts de locatie van de groeve. Het is nu een open plek.
Uit deze groeve werd vermoedelijk de bouwsteen voor de ‘donjon’* van het Kasteel van Rivieren in Gelrode gehaald. In 1970 werd de groeve heropend voor de restauratie van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Aarschot. De hoogte van de groeve varieert tussen de 2 en 4 meter, de lengte bedraagt ca. 80 meter. De groeve was helemaal dichtgegroeid, maar is terug opengemaakt en er is een beheersplan voor opgesteld. De groeve zelf is nu bedekt met gras en struweel.
* donjon = verdedigbare woontoren uit de middeleeuwen
KNOOPPUNT 73 -> 79 KNOOPPUNT 79 -> 704 Het pad uit het bos loopt uiteindelijk uit op de Papenakkerstraat, een diepe holle weg. 6. Holle weg: Papenakkerstraat
Holle wegen zijn wegen die lager liggen dan de gronden rondom, d.w.z. minstens een halve meter lager. Holle wegen ontstaan wanneer losgewoelde aarde van de wegen wordt afgespoeld. Hiervoor zijn enkele dingen nodig. Het moet een heuvelachtig gebied zijn, anders heeft het water niet genoeg kracht om het zand weg te spoelen. Ook de ondergrond is van belang. Een leemondergrond is perfect. De fijne leemkorrels kleven goed samen en zorgen ervoor dat er steile wanden kunnen ontstaan. De grovere zandkorrels doen dit niet. In een zandige ondergrond zijn alleen maar ondiepe holle wegen mogelijk.
Ook de mens speelt een rol in het ontstaan van holle wegen. Menselijke activiteiten, wandelen, fietsen en vroeger verkeer met paard en kar zorgen ervoor dat op onverharde wegen de grond wordt losgemaakt en kan afspoelen.
Holle wegen worden als kleine landschapselementen beschouwd en hebben een grote waarde voor de biodiversiteit. Dieren vinden hier voedsel en beschutting, bouwen er nesten of burchten, of gebruiken ze om zich te verplaatsen door het landschap. Door hun verzonken ligging vormen ze een microklimaat, waar er minder wind is, meer schaduw, vochtiger en ze hebben ook een stabielere temperatuur.
In deze holle weg zijn er ijzerzandsteenbanken in de wanden te zien.
4
Natuursteenwandeling in en rond Gelrode
KNOOPPUNT 78 -> 77 KNOOPPUNT 77-> 76 7. Parochiekerk Sint-Cornelius Gelrode:
De parochiekerk van Gelrode heeft een ijzerzandstenen toren. Deze smalle toren met korfboogportaal telt drie verdiepingen en is gebouwd omstreeks de 16de eeuw.
De drie neogotische beuken zijn van de 19de eeuw.
KNOOPPUNT 76 -> 72 Let op! Bij 72 kan je 2 routes kiezen: > de korte (8,5 km): richting 7 (vertrekpunt Moedermeule) > de lange (13 km): richting 66
72 -> 66 -> 65 -> 63 Aan 63 loop je zo’n 200 meter verder langs de Wijnmuur tot je links de groeve ziet liggen. 1. Groeve op de Wijngaardberg:
Er zijn op deze Diestiaanheuvel drie groeves aanwezig. Op de top van de heuvel bevindt er zich één in de vorm van een grote kuil, de ‘Duivelsput’. Aan de zuid- en noordkant als insnijdingen in de heuvelflank.
In 1965 werd een van de groeves heropend voor restauratiewerken aan de SintMartinuskerk van Wezemaal.
2. Wijnmuur:
Al sinds de middeleeuwen wordt er op de Wijngaardberg aan wijnbouw gedaan. Ook vandaag zijn er nog wijngaarden aanwezig. De wijnmuur is een 1,5 kilometer lange muur die zijn oorsprong vindt tussen 1814 en 1825. Hij is opgebouwd uit schollen ijzerzandsteen afkomstig van de Wijngaardberg zelf. Vermoedelijk was deze ijzerzandsteen vrijgekomen bij de aanleg van de wijnterrassen. Oorspronkelijk was de muur 2 meter hoog, op sommige plaatsen had hij een dikte van 1,7 meter en was 1546 meter lang.
5
Natuursteenwandeling in en rond Gelrode
Een theorie is dat de muur diende om de wijngaard te beschermen tegen de gure noorderwind. Mogelijk zijn er nog andere functies die de muur vervult zoals het beschermen van de wijngaard tegen ongewenste personen en dieren. De vraag blijft wel waarom er alleen maar aan de noordkant een muur is opgetrokken.
Keer terug naar 63
KNOOPPUNT 63 -> 61 -> 64 Keer terug naar knooppunt 63 en vervolg je weg naar 61 en 64
KNOOPPUNT 64 -> 74 3. Holle weg
Meer uitleg over holle wegen lees je bij punt 6 op blz. 4.
KNOOPPUNT 74 -> 71 -> 7 Via 74 en 71 kom je terug bij je vertrekpunt, de Moedermeule.
r
Meer weten?
Regionaal Landschap Noord-Hageland vzw T 016 63 59 54
[email protected] www.rlnh.be Deze wandeling is gerealiseerd door Regionaal Landschap Noord-Hageland vzw. met financiële ondersteuning van het Leaderprogramma Hageland+ en de provincie Vlaams-Brabant
6
Natuursteenwandeling in en rond Gelrode
