Natuurbegraven in de Ecologische Hoofdstructuur

Natuurbegraven in de Ecologische Hoofdstructuur Een creatief middel om nieuwe EHS te realiseren

Jan den Braber - 101122 Provincie Noord-Brabant Stageperiode 1: augustus – november Productverslag

Algemene informatie voor de mediatheek Naam: Jan den Braber Datum: 29 November 2012

Opleiding

Ruimtelijke Ordening en Planologie

Soort verslag

Productverslag stageperiode 1, leerjaar 3

Auteur

Jan den Braber

Titel

Natuurbegraven in de Ecologische Hoofdstructuur: Een creatief middel om nieuwe EHS te realiseren Provincie Noord-Brabant, ’s-Hertogenbosch

Naam stageplaats en plaats Bedrijfsbegeleiders Hogeschoolbegeleider Summary

Trefwoorden

Fred Panjer Steven Montfoort Barbara van Schijndel Vooralsnog is het voor de provincie NoordBrabant nog onvoldoende duidelijk of het huidige beleid een belemmering vormt bij de realisatie van natuurbegraafplaatsen in de EHS. Daarnaast is nog niet helemaal duidelijk aan welke technische randvoorwaarden een natuurbegraafplaats dient te voldoen en wat geschikte natuurtypen zijn voor natuurbegraven. Duidelijkheid hierin was dan ook noodzakelijk. In dit verslag worden deze drie onderdelen toegelicht. Natuurbegraafplaats, EHS, Natuurontwikkeling, Provincie Noord-Brabant, Landbouwgebieden, Beheertypen

In opdracht van de provincie Noord-Brabant November 2012

Productverslag – Natuurbegraven in de EHS

2

Provincie Noord-Brabant Brabantlaan 1 5216 TV ’s Hertogenbosch

NHTV Breda Internationaal hoger onderwijs Breda Mgr. Hopmansstraat 1 4817 JT Breda

Naam hogeschoolbegeleider: Barbara van Schijndel Provincie Noord-Brabant Directie Ecologie Bureau Natuur en Landschap Provinciale begeleiders: · Steven Montfoort · Fred Panjer Datum: 29-11-2012

Gegevens student Naam: Jan den Braber Opleiding: Ruimtelijke Ordening en Planologie Leerjaar: 3 E-mail: [email protected] Telefoon: 06-38230862


3

Voorwoord In het kader van de opleiding Ruimtelijke Ordening en Planologie aan de NHTV, Internationale Hogeschool Breda, is het de bedoeling dat studenten tijdens het derde jaar twee keer stage lopen. Dit verslag vormt samen met een mondelinge presentatie het resultaat van mijn eerste stageperiode die ik liep bij de provincie Noord-Brabant, bureau Natuur & Landschap. Het doel van de eerste stage is om kennis te maken met de beroepspraktijk en om op vakinhoudelijk gebied breder georiënteerd te raken. In het voorjaar van 2012 heeft een eerdere stagiair (J. Salet) een inventarisatie gemaakt van het fenomeen natuurbegraven. Voor de provincie moet mijn stageonderzoek echter meer duidelijkheid scheppen hoe de provincie Noord-Brabant het beste om kan gaan met initiatieven voor natuurbegraafplaatsen in de Ecologische Hoofdstructuur(EHS). Over het begrip natuurbegraven is vooralsnog weinig bekend, dus is duidelijkheid van belang. Hierbij wil ik graag mijn provinciale begeleiders Fred Panjer en Steven Montfoort bedanken voor de goede begeleiding gedurende de gehele stageperiode. Ik ben blij dat ik twee goede begeleiders had waar ik altijd bij terecht kon. Ook wil ik graag mijn hogeschoolbegeleider Barbara van Schijndel en mijn medestudenten Gijs Willems en Joost Moeleker bedanken voor de feedback tijdens de terugkomdagen en het bedrijfsbezoek. Daarnaast wil ik Joep Salet bedanken voor zijn tips. Tevens wil ik Joep van Gorp, Bart van Strien, Ria Lucassen, René Poll, Caroline Mijnhout, Joyce Sengers en Wiel Poelmans bedanken voor de leerzame interviews. Tot slot wil ik alle medewerkers van bureau Natuur & Landschap en Natuurverkenning bedanken voor de leuke en leerzame stageperiode bij de provincie Noord-Brabant.


4

Samenvatting Als verantwoordelijke voor het ruimtelijke beleid in Noord-Brabant maakt de provincie zich sterk voor de realisatie en instandhouding van Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De provincie kampt momenteel echter met forse rijksbezuinigingen op de aankoop en realisatie van de nog niet gerealiseerde EHS. Om toch te voldoen aan de doelstellingen wordt er gezocht naar alternatieve manieren om nieuwe EHS te realiseren. Één van die nieuwe manieren zou de realisatie van een natuurbegraafplaats kunnen zijn, zeker als er nieuwe natuur gerealiseerd wordt. Om te kunnen bepalen of natuurbegraven een goede manier kan zijn is het volgende onderzocht: 1. Wat zijn de huidige kaders en aspecten bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS? a) Wat zijn momenteel obstakels bij het realiseren van een natuurbegraafplaats? b) In hoeverre is het huidige beleid een obstakel bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS? 2. Welke technische randvoorwaarden zijn van belang bij het realiseren van een natuurbegraafplaats? a) Hoe wordt er omgegaan met de keuze voor faciliteiten bij natuurbegraafplaats, grafrechten, grafmonumenten, inrichting natuurbegraafplaats (materialen), ligging natuurbegraafplaats, bezoekers (mate van rust), inrichtingsconcept? 3. Welke natuurbeheertypen zijn geschikt voor natuurbegraven? a) Wat zijn de gevolgen van natuurbegraven op de natuur? b) Welke beheertypen binnen de EHS(in bestaande EHS en in nieuw aan te leggen EHS) zijn geschikt voor natuurbegraven? Communicatie is één van de belangrijkste onderdelen bij het proces voor de realisatie van een natuurbegraafplaats. Door alle betrokken partijen in een zo vroeg mogelijk stadium bij het planproces te betrekken wordt ervoor gezorgd dat de komst van een natuurbegraafplaats breder wordt gedragen en dus eerder wordt geaccepteerd. Op deze manier vormt communicatie geen belemmering bij de realisatie van een natuurbegraafplaats. Ook het uitvoeren van onderzoeken is van groot belang om eventuele belemmeringen te voorkomen. Zo zal er een waterhuishoudkundig onderzoek moeten plaatsvinden om te kijken wat voor invloed natuurbegraven zal hebben op het grondwater. Daarnaast dient er te worden gekeken naar de huidige ecologische waarde en de ontwikkelingsmogelijkheden om de natuurwaarde te verhogen. Tevens zullen de regels met betrekking tot de Wet op de Lijkbezorging en het Besluit op de Lijkbezorging moeten worden nageleefd. Op basis van deze wetten en regels kunnen initiatiefnemers zelf regels opstellen waaraan bezoekers zich dienen te houden. Het huidige beleid met betrekking tot de EHS (Verordening Ruimte, 2012) vormt geen obstakel bij de realisatie van een natuurbegraafplaats in de EHS. Bepaalde ontwikkelingen in de EHS zijn onder voorwaarden, waaronder de verhoging van de natuurwaarde, namelijk toegestaan. Het huidige toetsingskader is hiervoor geschikt. Wat betreft de technische randvoorwaarden is het van belang er zo natuurlijk mogelijke parkeerplaatsen gerealiseerd worden. Wanneer men een ontvangstruimte wil realiseren is het belangrijk dat er rekening wordt gehouden met duurzame technieken en materialen. Langdurige grafrust is van groot belang om de natuur de kans te geven zich te herstellen. Daarnaast is het maar de vraag in hoeverre grafmonumenten thuishoren op een natuurbegraafplaats, omdat de natuur hier centraal zou moeten staan. Bomen, struiken, houtsculpturen of andere natuurlijke materialen zouden dan een prima alternatief zijn als grafmonument. Het gebruik van materialen is ook belangrijk bij grafkisten of urnen, zodat zo min mogelijk schade wordt toegebracht aan de natuur. Tevens is het van belang dat een natuurbegraafplaats voor iedereen openbaar toegankelijk is, zodat


5

mens en dier het natuurgebied kunnen betreden. Wel dient erop gelet te worden dat de natuur niet teveel verstoord wordt, omdat het herstel van de natuur centraal staat. Tot slot dient er bij het inrichtingsconcept rekening te worden gehouden met de natuurontwikkeling. Het is van belang dat natuurontwikkeling en natuurbehoud altijd voorop staat. Momenteel zijn er echter nog verschillende definities voor het begrip natuurbegraafplaats, maar de volgende definitie zou op basis van de technische randvoorwaarden het beste passen bij een natuurbegraafplaats in de EHS: “Natuurbegraafplaatsen dragen bij aan natuurontwikkeling of natuurbehoud en maken onderdeel uit van de natuur. Eeuwige grafrust zorgt voor zo min mogelijk verstoring van de natuur. Om het gebied heen staat geen hek en de natuurbegraafplaats is voor mens en dier openbaar toegankelijk. Grafmonumenten kunnen in de vorm van natuurlijke materialen aanwezig zijn.” Tot slot is het van belang om te weten welke natuurtypen en beheertypen geschikt zijn voor natuurbegraven in de EHS. Uit een onderzoek is gebleken dat natuurbegraven nauwelijks negatieve effecten heeft op de natuur. Wel dient ten alle tijden rekening te worden gehouden met de natuurwaarde en de grondwaterstand van het gebied. Ook de mate van verstoring van de natuur speelt hierbij een rol. Als de natuur namelijk teveel verstoord wordt loopt men het risico dat de natuur niet goed herstelt. Droge bossen als de beheertypes dennen-, eiken- en beukenbos zijn heel erg geschikt voor natuurbegraven. Daarnaast is het beheertype kruiden- en faunarijke akkers erg geschikt voor natuurbegraven. Dit komt met name doordat het droge gronden zijn die minder kwetsbaar zijn voor verstoring van de bodem. Overigens zijn gronden die nog om gevormd moeten worden naar natuur het meest geschikt voor natuurbegraven, omdat het bij dit type meestal gaat om landbouwgronden waarvan de huidige natuurwaarde gering is. Daarbij dient echter wel rekening te worden gehouden met de provinciale ambities.


6

Inhoudsopgave Voorwoord................................................................................................................................... 4 Samenvatting............................................................................................................................... 5 1. Inleiding ................................................................................................................................... 8 1.1 Aanleiding...................................................................................................................................... 8 1.2 Doelstelling en onderzoeksvragen ................................................................................................ 8 1.3 Methode van onderzoek ............................................................................................................. 11 1.4 Leeswijzer .................................................................................................................................... 12 2. Huidige kaders en aspecten natuurbegraven in de Ecologische Hoofdstructuur ........................ 13 2.1 Praktijkvoorbeelden .................................................................................................................... 14 2.1.1 Natuurbegraafplaats Heidepol in Arnhem / Ede ................................................................. 14 2.1.2 Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum........................................................................... 15 2.1.3 Natuurbegraafplaats De Hoevens in Goirle / Alphen-Chaam .............................................. 16 2.2 Communicatie ............................................................................................................................. 17 2.3 EHS-beleid ................................................................................................................................... 17 2.4 Wet op de Lijkbezorging / Besluit op de Lijkbezorging ............................................................... 18 2.5 Onderzoeken ............................................................................................................................... 18 2.6 Conclusie ..................................................................................................................................... 19 3. Technische randvoorwaarden natuurbegraafplaatsen ............................................................ 21 3.1 Faciliteiten bij een natuurbegraafplaats ..................................................................................... 22 3.2 Grafrechten ................................................................................................................................. 22 3.3 Grafmonumenten........................................................................................................................ 23 3.4 Gebruik van materialen............................................................................................................... 24 3.5 Ligging ten opzichte van bewoond gebied.................................................................................. 25 3.6 Bezoekers / toegankelijkheid ...................................................................................................... 26 3.7 Inrichtingsconcept ....................................................................................................................... 27 3.8 Conclusie ..................................................................................................................................... 28 4. Richtlijnen geschikte natuurbeheertypen ................................................................................ 30 4.1 Effecten van natuurbegraven op milieu en natuur ..................................................................... 30 4.1.1 Effecten van begraven op het milieu ................................................................................... 30 4.1.2 Effecten natuurbegraven op natuur en gebruik................................................................... 31 4.1.3 Provinciale ambities ............................................................................................................. 31 4.2 Natuurbeheertypen..................................................................................................................... 32 4.2.1 Overzicht natuurtypes.......................................................................................................... 32 4.2.2 Overzicht geschikte beheertypes ......................................................................................... 33 4.3 Conclusie ..................................................................................................................................... 38 5. Conclusies .............................................................................................................................. 39 6. Aanbevelingen........................................................................................................................ 43 Bronnenlijst ............................................................................................................................... 45 Bijlagen...................................................................................................................................... 47


7

1. Inleiding 1.1 Aanleiding De provincie is verantwoordelijk voor het ruimtelijke beleid in Noord-Brabant en maakt zich sterk voor de realisatie en instandhouding van de ecologische hoofdstructuur (EHS) als belangrijke kernwaarde binnen de provincie. Mede dankzij deze kernwaarde is Brabant een prachtige provincie om in te wonen en werken. De provincie kampt echter met forse rijksbezuinigingen op de aankoop en realisatie van de nog niet gerealiseerde ecologische hoofdstructuur (EHS nieuw aan te leggen natuur). De middelen die overblijven na de bezuinigingen zullen primair worden ingezet op gebieden van internationaal belang (Natura 2000 en Kaderrichtlijn water). De overige ‘EHS nieuwe natuur’ (circa 3500 ha) komt voor rekening van de provincie. De middelen voor de aankoop en realisatie hiervan zijn echter schaars. Daarnaast zijn er onvoldoende middelen beschikbaar om het kwaliteitsniveau van bestaande EHS op peil te houden. Hierdoor zal de provincie actief op zoek moeten naar nieuwe allianties en creatieve manieren om toch de bestaande ambities te kunnen realiseren. Één van die nieuwe manieren zou de realisatie van een natuurbegraafplaats kunnen zijn, zeker als daarmee nieuwe natuur gerealiseerd kan worden. Begin 2012 is er door Joep Salet (student NHTV) een inventarisatie gemaakt van natuurbegraafplaatsen in Nederland, Engeland en Duitsland. In zijn rapport hierover geeft hij een overzicht van de verschillende varianten van natuurbegraafplaatsen met hun eigenschappen en de voor- en nadelen van natuurbegraafplaatsen. Ook heeft hij bekeken in welke natuurtypen natuurbegraven geschikt is, dit was echter nog niet helemaal volledig en juist. Dit alles heeft hij verwerkt in een productverslag. Zijn conclusies en aanbevelingen staan in bijlage M. Daarnaast heeft de provincie een seminar georganiseerd in juni 2012 waarbij het onderwerp natuurbegraven met verschillende externe partijen is besproken. Dit seminar had als doel om erachter te komen onder welke voorwaarde het mogelijk zou moeten zijn om natuurbegraven in de EHS mogelijk te maken. De deelnemers waren initiatiefnemers die de ambitie hebben om een natuurbegraafplaats op te richten, gemeenten in Noord-Brabant die worstelen met initiatieven en natuurbeheerders en grondeigenaren die mogelijk plaats kunnen bieden aan initiatiefnemers in hun terreinen. Het doel van dit seminar was om deze verschillende partijen te bevragen naar hun ideeën en standpunten omtrent natuurbegraven. De provincie Noord-Brabant wil op basis van de uitkomst van zowel de inventarisatie als het seminar bepalen hoe in het vervolg met dit onderwerp om zal worden gegaan en hoe ze dit vorm kan geven. De uitkomsten van het seminar vormen het vertrekpunt van de stageopdracht.

1.2 Doelstelling en onderzoeksvragen Het doel van dit onderzoek is om tot een advies voor het toekomstige provinciale beleid te komen met betrekking tot natuurbegraven binnen de EHS. Om dit doel te bereiken moet het huidige beleid worden geanalyseerd en moet er worden gekeken naar de mogelijke belemmeringen bij een initiatief. Daarnaast dient er te worden gekeken naar de geschiktheid van verschillende natuurtypen. Hieruit worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan waarmee indien noodzakelijk het huidige beleid binnen de provincie Noord-Brabant kan worden veranderd. Het belang van dit onderzoek is om de provincie Noord-Brabant een beter inzicht te geven over welke technische randvoorwaarden van belang zijn voor het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS. Zo kan de provincie in de toekomst doelgerichter omgaan met initiatieven voor natuurbegraafplaatsen.


8

Onderzoeksvragen Voordat de onderzoeksvragen duidelijk in beeld zijn is het van belang om een duidelijk beeld te krijgen van het onderzoek. Tijdens het gehele onderzoek is het van belang dat er steeds gekeken wordt vanuit de rol van de provincie. Het huidige beleid omtrent natuurbegraafplaatsen is nog onvoldoende helder om aan te kunnen toetsen. Gemeentes zijn bevoegd gezag, maar omdat er nog geen beleid is om aan te toetsen weten gemeentes niet goed hoe ze om moeten gaan met natuurbegraven. Het eerder genoemde seminar kende vier hoofdthema’s, namelijk de procedurele kant, de natuurtechnische kant, de financiële kant en de menselijke kant van natuurbegraven. Vanuit de procedurele kant kan er worden gekeken naar de huidige belemmeringen bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS. Sommige ondernemers zijn van mening dat de huidige procedure voor bijvoorbeeld een bestemmingsplan veel te lang duurt, het is goed als dit proces versneld kan worden. Duidelijke kaders moeten ervoor zorgen dat er voldoende maatwerk geleverd kan worden. Natuurtechnisch gezien is het van belang dat de natuur centraal staat. Natuurbegraafplaatsen zouden bestaande natuur kunnen aantasten of juist versterken of zelfs nieuwe natuur realiseren. Daarvoor is het belangrijk om te weten in welke natuurbeheertypen het mogelijk is om een natuurbegraafplaats te realiseren, dit zou af te leiden zijn uit het natuurbeheerplan (NBP). Hierover is ook al het een en ander beschreven in het verslag van Joep Salet. Dit zal echter verder uitgewerkt dienen te worden. Overigens speelt hierbij ook de financiële kant een rol. Zo is het van belang om te weten wanneer er wel of niet gebruik gemaakt kan worden van Subsidie Natuur en Landschap (SNL), of dat initiatiefnemers zelf de natuur gaan beheren. Tot slot dient er ook te worden gekeken naar de menselijke kant. De vrijheid van keuze is erg belangrijk bij natuurbegraven. Momenteel is het nog niet helemaal duidelijk of natuurbegraven eeuwigdurend moet zijn of juist niet. Er zijn ook andere aspecten waar rekening mee moet worden gehouden, bijvoorbeeld met omwonenden en betrokkenen. En in hoeverre kunnen ondernemers zelf de keuze maken in de uitvoering en ligging van natuurbegraafplaatsen? Uiteindelijk moet het gehele onderzoek leiden tot een advies aan de provincie over hoe om te gaan met natuurbegraven in de EHS. Om tot dit advies te komen zullen de volgende centrale vragen en de daarbij horende deelvragen worden beantwoord: 1. Wat zijn de huidige kaders en aspecten bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS? c) Wat zijn momenteel obstakels bij het realiseren van een natuurbegraafplaats? d) In hoeverre is het huidige beleid een obstakel bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS? 2. Welke technische randvoorwaarden zijn van belang bij het realiseren van een natuurbegraafplaats? b) Hoe wordt er omgegaan met de keuze voor faciliteiten bij natuurbegraafplaats, grafrechten, grafmonumenten, inrichting natuurbegraafplaats (materialen), ligging natuurbegraafplaats, bezoekers (mate van rust), inrichtingsconcept? 3. Welke natuurbeheertypen zijn geschikt voor natuurbegraven? c) Wat zijn de gevolgen van natuurbegraven op de natuur? d) Welke beheertypen binnen de EHS(in bestaande EHS en in nieuw aan te leggen EHS) zijn geschikt voor natuurbegraven?


9

Onderzoeksmodel Uit onderstaand onderzoeksmodel kwamen de onderzoeksvragen naar voren.


10

1.3 Methode van onderzoek In deze paragraaf volgt een korte toelichting van wat er allemaal gaat gebeuren. Hierbij staat aangegeven welke hulpmiddelen er voor de verschillende fases gebruikt worden. Fase 1A. Huidige procedurele / menselijke belemmeringen en kaders met betrekking tot natuurbegraven in EHS In fase 1A worden de huidige kaders en belemmeringen bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS vastgesteld. Dit gebeurt door te kijken naar de huidige obstakels bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats. Hiervoor zal een interview worden afgenomen met J. van Gorp van de gemeente Sint-Michielsgestel, omdat de plannen daar vastlopen. Naast deze gemeente wordt er ook gesproken met de gemeente Arnhem en Provincie Gelderland(natuurbegraafplaats Heidepol) en met de gemeente Alphen-Chaam en over landgoed De Hoevens. Tijdens deze gesprekken is het van belang te weten te komen hoe de natuurbegraafplaatsen passen in het beleid van de desbetreffende gemeente/provincie. Hoe kijken ze binnen gemeentes tegen natuurbegraven aan? Wat ging er goed / fout tijdens het proces? Hoe ging het proces voor wat betreft bestemmingsplan / EHS invulling. In welk stadium zit de natuurbegraafplaats? Hoe wordt er omgegaan met faciliteiten / grafrechten / grafmonumenten / hoeveelheid bezoekers / inrichting natuurbegraafplaats (materialen) / ligging natuurbegraafplaats ten opzichte van bebouwing. Aan de provincie Gelderland kunnen de volgende vragen gesteld worden: Hoe is de provincie omgegaan met het initiatief voor een natuurbegraafplaats? Wat was de rol van de provincie daarin? Hoe wordt er binnen de provincie Gelderland gedacht over natuurbegraven in EHS/N2000? Heeft de provincie regels moeten aanpassen voor de natuurbegraafplaats? En wat voor procedures waren er nodig? Zien jullie natuurbegraven als een positieve ontwikkeling of eerder als een bedreiging? Ook zal er een gesprek plaatsvinden met een initiatiefnemer van een natuurbegraafplaats (René Poll, Praedium) en met een gebiedsadviseur (Ria Lucassen) binnen de provincie Noord-Brabant die betrokken is bij Natuurbegraafplaats De Hoevens. Uiteindelijk wordt op basis van deze gesprekken (praktijkvoorbeelden) een aantal conclusies getrokken met betrekking tot de huidige procedurele / menselijke belemmeringen en kaders met betrekking tot natuurbegraven in de EHS. Fase 1B. Technische randvoorwaarden natuurbegraafplaatsen zelf Tijdens fase 1A vindt ook fase 1B plaats. In deze fase wordt er gekeken hoe omgegaan moet worden met faciliteiten / grafrechten / grafmonumenten / bezoekers / inrichting natuurbegraafplaats (materialen) / ligging natuurbegraafplaats ten opzichte van bebouwing. Ook zal er worden gekeken naar de verschillende inrichtingsconcepten van deze natuurbegraafplaatsen. Zit er een natuurlijke of halfnatuurlijke gedachte achter? Met natuurlijk wordt puur natuur bedoeld, er mag alleen gebruik worden gemaakt van vergankelijke materialen. En met halfnatuurlijk worden de begraafplaatsen bedoeld waar het wel is toegestaan om kunststof voorwerpen bij de graven of in de kisten neer te leggen, maar waar ze wel een natuurlijk gedachtegang nastreven. Op basis van de gesprekken die zijn gevoerd met provincie, gemeentes en initiatiefnemers (praktijkvoorbeelden) en op basis van een bezoek aan verschillende natuurbegraafplaatsen in Nederland worden technische randvoorwaarden opgesteld waaraan natuurbegraafplaatsen in Noord-Brabant in ieder geval aan zouden moeten voldoen.


11

Fase 1C. Richtlijnen geschikte natuurbeheertypen In fase 1C wordt onderzocht in hoeverre natuurbegraven negatieve gevolgen kan hebben voor de natuur, hiervoor zal een gesprek plaatsvinden met Wiel Poelmans (ecoloog van de provincie). Daarnaast vindt er een literatuuronderzoek plaats. Het rapport “Terug naar de natuur”, uitgevoerd door Alterra, zal hiervoor in ieder geval worden gebruikt. Hierin staat namelijk welke positieve of negatieve effecten natuurbegraven heeft op het milieu. Daarnaast wordt er tijdens deze fase gekeken naar geschikte natuurbeheertypen in nieuwe en bestaande EHS. Hiervoor zal het rapport van Joep Salet als startpunt genomen worden en verder worden uitgewerkt, zodat duidelijk wordt welke natuurbeheertypes wel en welke niet geschikt zijn. Ook de nodige literatuur wordt gebruikt waaronder het natuurbeheerplan waarin de verschillende beheertypen en de EHS ambities staan aangegeven. Uiteindelijk moet dit leiden tot richtlijnen voor natuurbegraven in geschikte natuurbeheertypen in de EHS. Fase 2. Advies aan provincie Tijdens de laatste fase worden de voorgaande fases nog eens geanalyseerd en zullen er conclusies volgen met daarbij horende aanbevelingen aan de provincie Noord-Brabant met betrekking tot natuurbegraven in de EHS.

1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de huidige kaders en aspecten die komen kijken bij natuurbegraven in de ecologische hoofdstructuur (EHS). Dit gebeurt aan de hand van een drietal praktijkvoorbeelden. Hoofdstuk 3 gaat over de technische randvoorwaarden die van belang zijn bij de realisatie van een natuurbegraafplaats. Hierbij zijn de huidige zes natuurbegraafplaatsen en twee toekomstige natuurbegraafplaatsen (waar al veel over bekend is) onderzocht. In hoofdstuk 4 is beschreven wat de geschikte natuurtypen en beheertypen zijn voor natuurbegraven in de EHS. De conclusies zijn in hoofdstuk 5 weergegeven en tot slot zijn in hoofdstuk 6 de aanbevelingen terug te vinden.


12

2. Huidige kaders en aspecten natuurbegraven in de Ecologische Hoofdstructuur In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de huidige kaders en aspecten met betrekking tot natuurbegraven. Hiervoor wordt een al gerealiseerde natuurbegraafplaats als voorbeeld genomen (Natuurbegraafplaats Heidepol in Arnhem/ Ede). Daarnaast wordt er gekeken naar initiatieven waarbij de procedures al volop in gang zijn, maar die dus nog niet gerealiseerd zijn (Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum en Natuurbegraafplaats De Hoevens in Goirle / AlphenChaam). Er zijn interviews afgenomen met betrokken partijen, zoals initiatiefnemers, gemeenten en provincies. De uitwerkingen van deze gesprekken en interviews zijn terug te vinden in de bijlagen. In dit hoofdstuk wordt beschreven wat de obstakels van deze natuurbegraafplaatsen zijn / waren. Daartoe is gekeken naar de communicatie, EHS-beleid, de Wet op de Lijkbezorging en de onderzoeken die bij een initiatief komen kijken. Een uitgebreidere versie van dit gedeelte is terug te vinden in bijlage L, waar per natuurbegraafplaats een beschrijving staat van deze verschillende elementen. In paragraaf 2.1 worden de drie eerder genoemde praktijkvoorbeelden van natuurbegraafplaatsen weergegeven. In deze paragraaf wordt kort beschreven wat voor gebied het is en waar het ligt. Ook wordt kort toegelicht hoe de desbetreffende gemeentes tegen natuurbegraven aankeken. Vervolgens wordt in paragraaf 2.2 beschreven in hoeverre er gecommuniceerd is met de verschillende betrokken partijen, gemeenten en omwonenden bij deze drie natuurbegraafplaatsen. In paragraaf 2.3 wordt er ingegaan op de EHS en hoe de provincies, gemeentes en initiatiefnemers daarmee omgaan. Welke regels zijn daarbij van toepassing? En hoe wordt er omgegaan met natuurambities? Paragraaf 2.4 gaat over de Wet op de Lijkbezorging, hierbij wordt ingegaan op de grafrechten en de regels die bij een natuurbegraafplaats horen. En tot slot wordt in paragraaf 2.5 ingegaan op de verschillende onderzoeken die relevant zijn bij het realiseren van een natuurbegraafplaats.


13

2.1 Praktijkvoorbeelden 2.1.1 Natuurbegraafplaats Heidepol in Arnhem / Ede 1 De sinds juni 2012 gerealiseerde Natuurbegraafplaats Heidepol is gelegen in de EHS en Natura 2000 binnen de twee gemeentes Arnhem en Ede. Natuurbegraafplaats Heidepol is een initiatief van stichting Rest in Nature2 in samenwerking met Praedium. Onderstaand figuur geeft de natuurbegraafplaats weer, de grens tussen Arnhem en Ede is zichtbaar. Beide gemeentes stonden positief tegenover het initiatief voor Natuurbegraafplaats Heidepol. In beide gemeentes is voor Natuurbegraafplaats Heidepol een bestemmingsplanprocedure doorlopen. In de tijd dat de bestemmingsplannen ter inzage hebben gelegen zijn er geen zienswijzen ingekomen. Het bestemmingsplan voor het grondgebied van de gemeente Arnhem heeft op een eerder moment ter inzage gelegen dan het bestemmingsplan van het grondgebied van de gemeente Ede. Wel hebben de initiatiefnemers in de gemeente Arnhem een aantal onderzoeken moeten laten uitvoeren, het ging hier om historisch bodemonderzoek, archeologisch onderzoek en de natuurwetgeving.

Feiten over natuurbegraafplaats Heidepol Status: EHS en Natura 2000 gebied. Oppervlakte: 17 hectare. Voormalig gebruik: Landbouwgrond, bos en voornamelijk maïsakkers. Toekomstige inrichting: Bloemrijk grasland en heischraal grasland. Gemend bos met heide.

Figuur 1: Luchtfoto natuurbegraafplaats Heidepol (Bron: Google Maps)

1

Interview met René Poll. Telefonisch contact met de gemeentes Ede, Arnhem en de provincie Gelderland.

Masterplan Natuurbegraafplaats Heidepol. Bezoek aan natuurbegraafplaats Heidepol. 2

Stichting Rest in Nature is een stichting die zich bezighoudt met het verwerven van geschikte terreinen of het geschikt

maken van terreinen die kunnen worden gebruikt als natuurbegraafplaats. Ook houden ze zich bezig met de aanleg, het onderhoudt, de inrichting, het beheer en de exploitatie van deze natuurbegraafplaatsen.


14

2.1.2 Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum3 Natuurbegraafplaats Hooghei (zie figuur 2 voor het plangebied) komt te liggen in een bos binnen de EHS in Berlicum (gemeente Sint-Michielsgestel) en is een initiatief van Martin Binder (stichting Rest in Nature) in samenwerking met Praedium. De gemeente Sint-Michielsgestel stond positief tegenover het initiatief voor een natuurbegraafplaats. De bestemmingsplanprocedure voor Natuurbegraafplaats Hooghei verloopt niet helemaal zoals de initiatiefnemers hadden gehoopt. De begraafplaats vormde een onderdeel van het bestemmingsplan Buitengebied voor de gemeente SintMichielsgestel. In totaal zijn 164 zienswijzen ingekomen, waarvan er zeker twintig over Natuurbegraafplaats Hooghei gingen. De als bos bestemde gronden zouden de functieaanduiding “begraafplaats” krijgen. De functieaanduiding begraven is echter tijdelijk, want zodra er op de begraafplaats geen begravingen meer worden gedaan zal de locatie alleen nog een natuurfunctie hebben. Momenteel ligt het bestemmingsplan Buitengebied van de gemeente Sint-Michielsgestel bij de Raad van State en moet er nog een uitspraak volgen. Voor de realisering van Natuurbegraafplaats Hooghei is een ruimtelijke onderbouwing opgesteld, eventuele beperkingen naar omliggende percelen zijn in deze ruimtelijke onderbouwing meegenomen.

Feiten over natuurbegraafplaats Hooghei Status: EHS gebied. Oppervlakte: 11 hectare. Voormalig gebruik: Productiebos met naaldbomen. Toekomstige inrichting: Gebiedseigen loofbos, bont grasland, droge heide, natte heide en water. Figuur 2: Plangebied Natuurbegraafplaats Hooghei, rode kader (Bron: Google Maps)

3

Interview met Joep van Gorp (gemeente Sint-Michielsgestel). Ruimtelijke onderbouwing ‘Natuurbegraafplaats Hooghei’

gemeente Sint-Michielsgestel, hoofdstuk 1, 2 en 3. Nota van zienswijzen bestemmingsplan Buitengebied.


15

2.1.3 Natuurbegraafplaats De Hoevens in Goirle / Alphen-Chaam4 Natuurbegraafplaats De Hoevens (zie figuur 3 voor het plangebied) komt te liggen in de gemeentes Goirle en Alphen-Chaam en is een initiatief van Floris en Caroline van der Lande-Vogels (eigenaren van Landgoed De Hoevens). Natuurbegraafplaats De Hoevens is vooral gericht op het creëren van nieuwe natuur. Landbouwpercelen zullen worden omgevormd tot natuur met een hogere natuurwaarde en worden verbonden met de natuurgebieden Het Riels Laag en de Regte Heide. De plannen passen goed binnen het beleid van de gemeente Goirle en de CittaSlow 5 gedachte van de gemeente Alphen-Chaam. Doordat de initiatiefnemers zelf eigenlijk nog zoekende zijn is het een lastig proces. Ze vragen zich af wat voor impact het kan hebben op het gebied.

Feiten over natuurbegraafplaats De Hoevens Status: Geen EHS gebied, wel omringd door EHS percelen en lanen. Oppervlakte: 20 hectare. Voormalig gebruik: Landbouwgebied. Toekomstige inrichting: Bos, graanakkers en grasland.

Figuur 3: Plangebied Natuurbegraafplaats De Hoevens (Bron: Google Maps)

4

Interviews met Bart van Strien (gemeente Alphen-Chaam), Ria Lucassen (provincie Noord-Brabant) en Joyce Sengers

(Bureau Landinzicht). 5

Cittaslow is het internationale keurmerk voor gemeenten (minder dan 50.000 inwoners) die op het gebied van

leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit tot de top behoren.


16

2.2 Communicatie Zoals eerder vermeld stonden de gemeentes Arnhem en Ede positief tegenover Natuurbegraafplaats Heidepol. Dit kwam met name doordat er vanuit de initiatiefnemers voldoende contact is geweest met de gemeentes. Ook is er contact geweest met omwonenden. Daarnaast is ook de provincie Gelderland op de hoogte gesteld over het initiatief voor een natuurbegraafplaats. De provincie Gelderland stond echter eerst kritisch tegenover het initiatief, omdat ze er nog niet van overtuigd waren of de natuurbegraafplaats zou kunnen leiden tot een meerwaarde voor de natuur. Na gesprekken te hebben gehad met de initiatiefnemers veranderde deze houding van de provincie naar positief kritisch. De initiatiefnemers hebben aan de gemeentes en provincie duidelijk gemaakt dat natuurontwikkeling leidend is bij de natuurbegraafplaats. Waar de communicatie bij Natuurbegraafplaats Heidepol prima verliep, is dit bij Natuurbegraafplaats Hooghei niet helemaal goed verlopen. Niet iedereen was op de hoogte van het feit dat er een initiatief was voor een natuurbegraafplaats, waardoor bewoners het gevoel kregen dat ze niet werden betrokken bij het planproces. In het bestemmingsplan Buitengebied voor de gemeente SintMichielsgestel zouden de als bos bestemde gronden de functieaanduiding “begraafplaats” krijgen. Tijdens de terinzagelegging zijn zeker 20 zienswijzen ingekomen die gingen over Natuurbegraafplaats Hooghei. Dit had ten eerste dus te maken met het feit dat omwonenden niet op de hoogte waren gesteld, maar ook doordat er nog te weinig kennis was over natuurbegraven. Bij natuurbegraafplaats De Hoevens is op aanraden van het bureau Landinzicht (J. Sengers) contact gelegd met omwonenden, zodat zij goed op de hoogte zouden zijn van wat er ging gebeuren. Ook is er intensief contact geweest met de Brabantse Milieufederatie. In eerste instantie stonden ze negatief kritisch tegenover het initiatief voor de natuurbegraafplaats, maar na een informatieavond op de locatie zelf waarin duidelijk werd gemaakt dat de natuur voorop staat bij natuurbegraven stonden ze positief tegenover het initiatief. En zoals al eerder vermeld staan de twee gemeentes waar de natuurbegraafplaats in gerealiseerd wordt positief tegenover het initiatief. Door de verschillende betrokken partijen (waaronder ook gebiedsadviseurs van de provincie Noord-Brabant) vroegtijdig te betrekken bij het proces wordt ervoor gezorgd dat mensen niet onverwacht verrast worden.

2.3 EHS-beleid Naast communicatieproblemen is het van belang om te weten in hoeverre het huidige EHS-beleid natuurbegraven toelaat. Natuurbegraafplaats Heidepol en Natuurbegraafplaats Hooghei zijn beide gelegen in de EHS. Natuurbegraafplaats De Hoevens ligt niet in de EHS, maar wordt wel omringd door EHS-percelen. Om het gebied heen liggen lanen die wel tot de EHS behoren. Tijdens het proces voor de realisatie van de natuurbegraafplaatsen Heidepol en Hooghei heeft het geen problemen opgeleverd dat de natuurbegraafplaats is gelegen in de EHS. Dit heeft bij Heidepol vooral te maken met het feit dat ervoor wordt gezorgd dat de natuurwaarde van de toekomstige natuur verhoogd wordt. Er is rekening gehouden met de verschillende beschermde habitattypen en soorten. Daarnaast is rekening gehouden met de provinciale ambities van de provincie Gelderland voor het te ontwikkelen natuurtype. Met de komst van de verschillende natuurtypes willen de initiatiefnemers de biodiversiteit vergroten. Volgens de provincie Gelderland past de natuurbegraafplaats binnen de Ruimtelijke Verordening Gelderland. Het was dan ook niet nodig om de regels aan te passen ten behoeve van de natuurbegraafplaats.


17

Bij het initiatief voor Natuurbegraafplaats Hooghei in Noord-Brabant zijn echter wel zienswijzen ingekomen waarin naar voren kwam dat de oprichting van een ontvangstruimte en parkeerplaatsen in de EHS in strijd zijn met het provinciale beleid van de provincie Noord-Brabant. De huidige natuurwaarde van dit gebied is echter zo laag dat natuurbegraven geen nadelig effect zal hebben op de natuur. Daarnaast wordt er een aula gerealiseerd met gebruik van duurzame materialen en technieken. Net als bij Natuurbegraafplaats Heidepol is ook bij Natuurbegraafplaats Hooghei de ontwikkeling van natuur leidend voor de natuurbegraafplaats. Zodra er bij de natuurbegraafplaats geen begravingen meer worden gedaan (circa 6000 graven) zal de functie begraven vervallen en wordt het gebouw weer gesloopt, waardoor er wordt bijgedragen aan de ‘ontstening’ van de natuur. Daarnaast heeft het perceel dan alleen nog de functie natuur. Bij Natuurbegraafplaats De Hoevens was het in eerste instantie niet de bedoeling om te begraven in de EHS, maar momenteel zijn er plannen vanuit de initiatiefnemers om de lanen (EHS) die om het gebied heen liggen toch te gebruiken voor het begraven van urnen. In principe hoeft het begraven van urnen geen negatief effect te hebben op de natuur, mits de grond niet te veel wordt verstoord. (Terug naar de natuur, Alterra Wageningen UR, 2009) Momenteel ligt vijf van de zes al gerealiseerde natuurbegraafplaatsen binnen de EHS. Het gaat om de natuurbegraafplaatsen Westerwolde, Bergerbos, Reiderwolde, Venlo-Maasbree en Heidepol. Alleen natuurbegraafplaats Weverslo is niet gelegen binnen de EHS.

2.4 Wet op de Lijkbezorging / Besluit op de Lijkbezorging De gemeenteraad is volgens de Wet op de Lijkbezorging bevoegd gezag in het aanwijzen van de locatie van een begraafplaats, dus ook natuurbegraafplaatsen. Wat betreft de Wet op de Lijkbezorging is het van belang dat natuurbegraafplaatsen een register bijhouden met een nauwkeurige aanduiding van de plaats waar de lijken begraven zijn. Natuurbegraafplaatsen Heidepol, Hooghei en De Hoevens zullen dan zo’n register bijhouden waarin de exacte locaties van de graven worden bijgehouden. Ook dient er rekening te worden gehouden met het Besluit op de Lijkbezorging. Zo moet een graf minimaal 65 centimeter diep zijn en moet de afstand tussen de kisten minimaal 30 centimeter zijn. Daarnaast moet een kist of omhulsel zich 30 centimeter boven de gemiddeld hoogste grondwaterstand bevinden. Wanneer er uitgegaan wordt van een kisthoogte van 50 centimeter betekent het dat de grondwaterstand 145 centimeter beneden het maaiveld moet blijven. De afstand tussen een graf en de erfscheiding dient minimaal één meter te zijn en er wordt geadviseerd om een afstand van 20 tot 30 meter tussen woningen en graven te hebben. Om met deze regels rekening te houden is door alle natuurbegraafplaatsen een inrichtingsplan gemaakt waarin duidelijk wordt vermeld wat wel en niet mag. Alle drie de natuurbegraafplaatsen houden hier rekening mee.

2.5 Onderzoeken Voordat een natuurbegraafplaats uiteindelijk kan worden gerealiseerd dient er eerst een aantal onderzoeken te worden uitgevoerd. Het ging hier bij Natuurbegraafplaats Heidepol om historisch bodemonderzoek, archeologisch onderzoek en de natuurwetgevingonderzoek. Er is bijvoorbeeld gekeken welke beschermde flora en fauna in het gebied aanwezig waren, zodat daar rekening mee gehouden kon worden bij het maken van een inrichtingsplan. Doordat er nog niet veel bekend was


18

over natuurbegraven bij de twee gemeentes (Arnhem en Ede) hebben deze onderzoeken veel tijd in beslag genomen. Ook bij Natuurbegraafplaats Hooghei zijn deze onderzoeken uitgevoerd. Uit de onderzoeken bleek dat bepaalde delen van deze natuurbegraafplaats niet geschikt waren als graven. In sommige delen van het gebied was de grondwaterstand namelijk te hoog en dus ongeschikt voor natuurbegraven. Bij de onderzoeken voor Natuurbegraafplaats De Hoevens zat het probleem vooral in het archeologische gedeelte. Na een verkennend archeologisch onderzoek is vastgesteld dat er een uitgebreider onderzoek plaats zou moeten vinden wanneer de initiatiefnemers meer dan 5% van het plangebied willen gebruiken voor begraven. Dit vonden de initiatiefnemers teveel geld kosten en dus is er een afspraak gemaakt met de gemeentes dat de initiatiefnemers niet meer dan 5% van het plangebied zullen omspitten voor graven. Ook is er een waterhuishoudkundig onderzoek uitgevoerd. Op basis van dit onderzoek is besloten om een gesloten watersysteem aan te leggen, waarbij sloten en greppels het water afvoeren naar twee waterpartijen. Via een greppel wordt dit water weggevoerd naar een zogenaamde ‘helofytenfilter’. Met behulp van rietbeplanting wordt het water gezuiverd, zodat het water verder kan stromen naar het riviertje de Leij.

2.6 Conclusie Bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats zal de initiatiefnemer altijd contact moeten leggen met de verschillende betrokken partijen en omwonenden. Het verschil is duidelijk zichtbaar bij de drie praktijkvoorbeelden. Bij Natuurbegraafplaats Heidepol en De Hoevens is wel goed contact geweest met de omwonenden. Ook zijn de verschillende andere betrokken partijen er goed bij betrokken, zodat ook zij wisten wat er stond te gebeuren. Mede doordat natuurbegraven relatief onbekend is bij de meeste mensen, is het van belang dat er goed wordt gecommuniceerd naar buiten toe. Bij Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum is er te weinig contact geweest met de verschillende betrokken partijen. Wat momenteel nog als belemmering wordt gezien is dat teveel mensen nog niet weten wat natuurbegraven precies inhoudt, waardoor mensen niet goed weten waar ze aan toe zijn. Duidelijke beeldvorming naar buiten toe is dan ook erg belangrijk. De huidige kaders laten het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS (zelfs Natura 2000 gebied) toe, mits de huidige natuurwaarde van het desbetreffende gebied in ieder geval behouden blijft of zelfs erop vooruit gaat. Natuurontwikkeling dient leidend te zijn bij een natuurbegraafplaats in de EHS. Volgens de provincie Gelderland paste het plan binnen de Ruimtelijke Verordening Gelderland en aangezien de regels met betrekking tot de EHS overeenkomen met de Verordening Ruimte van de provincie Noord-Brabant kan ervan worden uitgegaan dat natuurbegraven binnen de EHS ook in de provincie Noord-Brabant mogelijk is. Daarnaast bleek uit onderzoek door Joep Salet dat de regels over de EHS in de Verordening Ruimte ook overeenkomen met die van de provincie Groningen, waar ook een natuurbegraafplaats is gerealiseerd in de EHS. Ook bij de natuurbegraafplaatsen die in Limburg in de EHS zijn gelegen waren er geen problemen als het om de EHS ging. Binnen de EHS moet ook ruimte zijn voor ontwikkelingen, omdat daarmee kansen ontstaan voor de realisering en versterking van de EHS. Het gaat hierbij om het ‘nee-tenzij’ principe, de saldobenadering en herbegrenzing bij kleinschalige ingrepen. Deze vormen een onderdeel van de Verordening Ruimte. Natuurbegraven kan dus worden gezien als een ontwikkeling waarbij de EHS wordt versterkt, omdat de natuurwaarde versterkt wordt. Bij de realisatie van een ontvangstruimte en parkeerplaatsen dient echter wel rekening te worden gehouden met de regels van de EHS.


19

Ook wat betreft de Wet op de Lijkbezorging en het Besluit op de Lijkbezorging hoeft het realiseren van natuurbegraafplaatsen geen probleem te zijn. Er staan duidelijke richtlijnen in waaraan ook initiatiefnemers voor natuurbegraafplaatsen zich kunnen houden. Wel dienen initiatiefnemers duidelijke regels vast te stellen met betrekking tot het gebruik van grafmonumenten en andere technische randvoorwaarden van de natuurbegraafplaats, dit kan opgenomen worden in een inrichtingsplan. Op deze manier weten bezoekers van de natuurbegraafplaats wat wel en wat juist niet mag. Tijdens het hele proces van het realiseren van een natuurbegraafplaats zullen verschillende onderzoeken moeten worden uitgevoerd. Zo is bij eerdere initiatieven gebleken dat er verschillende bodem- en archeologische onderzoeken moeten worden uitgevoerd. Ook is het verstandig dat er een waterhuishoudkundig onderzoek wordt uitgevoerd om duidelijk in kaart te brengen wat voor invloed natuurbegraven kan hebben op het water in het gebied en te kunnen voldoen aan de richtlijnen van het Besluit op de Lijkbezorging. Een onderzoek naar de huidige ecologische waarde en ontwikkelingsmogelijkheden wordt ook uitgevoerd, zodat duidelijk wordt of de natuurwaarde versterkt zal worden met de realisatie van nieuwe natuur. Daarnaast zal er moeten worden gekeken naar de verschillende wetten en regels met betrekking tot natuurbegraven en de ontwikkeling van nieuwe natuur. Zo dient er te worden gekeken naar de volgende wetten en regels bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats 6: · Verordening Ruimte (EHS en Natura 2000) · Natuurbeschermingswet 1988 · Flora- en faunawet · Natuurmonumenten · Inpassing in het bestemmingsplan · Beschermde landschapsgezichten · Natuurschoonwet – landgoederen · Boswet · Beschermde leefomgeving · Soortenbescherming

6

Productverslag – Natuurbegraven (juli 2012), door Joep Salet, hoofdstuk 5.


20

3. Technische randvoorwaarden natuurbegraafplaatsen 7 In hoofdstuk 2 kwam al naar voren welke verschillende beleidselementen er komen kijken bij de realisatie van een natuurbegraafplaats in de EHS. Hierin kwam ook naar voren wat eventuele belemmeringen waren. Naast deze verschillen in belemmeringen zijn de huidige natuurbegraafplaatsen vaak verschillend in grootte, inrichting en regels. Bij de keuze voor faciliteiten bij een natuurbegraafplaats, grafrecht richtlijnen, grafmonumenten, gebruik van materialen, ligging natuurbegraafplaats ten opzichte van bewoond gebied en hoeveel bezoekers er welkom zijn, worden meestal verschillende keuzes gemaakt. Ook zijn er verschillende inrichtingsconcepten bij de natuurbegraafplaatsen; in hoeverre staat de natuur centraal bij de verschillende natuurbegraafplaatsen? In dit hoofdstuk wordt weergegeven welke keuzes er zijn gemaakt bij de verschillende natuurbegraafplaatsen (voor zover bekend) wat betreft deze technische randvoorwaarden. Er is gekozen voor deze technische randvoorwaarden, omdat dit belangrijke punten zijn die telkens terugkwamen tijdens een in juni 2012 gehouden seminar over natuurbegraven en in de inventarisatie die is gemaakt door Joep Salet. Daarnaast zijn dit de punten waar de huidige natuurbegraafplaatsen van elkaar verschillen. Hiervoor dient het productverslag van Joep Salet als basis, omdat hij al het één en ander heeft geïnventariseerd. Daarbij zijn natuurbegraafplaatsen bezocht, zodat er ook een duidelijk beeld is van deze natuurbegraafplaatsen. In de bijlagen staan een aantal verslagen van deze bezoeken aan de natuurbegraafplaatsen. Doordat natuurbegraven vooralsnog relatief onbekend is zijn er nog geen standaard randvoorwaarden wat betreft natuurbegraven. Ook zijn er meerdere definities die gebruikt worden voor een natuurbegraafplaats, dit komt doordat iedereen zijn eigen gedachtes heeft bij het onderwerp natuurbegraven en er dus geen eenduidige definities zijn. Aan de hand van deze praktijkvoorbeelden wordt gekeken welke technische randvoorwaarden van belang zijn bij het realiseren van een natuurbegraafplaats. Er wordt gekeken naar de verschillen en overeenkomsten van de huidige en toekomstige (waar al veel over bekend is) natuurbegraafplaatsen. En op basis daarvan worden randvoorwaarden opgesteld voor de provincie Noord-Brabant waaraan een initiatief in ieder geval zou moeten voldoen. De volgende natuurbegraafplaatsen worden onderzocht: 1. Weverslo 2. Venlo-Maasbree en Bergerbos (deze twee natuurbegraafplaatsen hebben dezelfde eigenaar) 3. Reiderwolde 4. Westerwolde 5. Heidepol 6. De Hoevens 7. Hooghei In de volgende paragrafen wordt per thema een tabel weergegeven met daarbij een toelichting over de overeenkomsten en verschillen bij de natuurbegraafplaatsen.

7

Productverslag – Natuurbegraven (juli 2012), door Joep Salet, Bijlage G.

Bezoek aan natuurbegraafplaatsen en websites van de verschillende natuurbegraafplaatsen.


21

3.1 Faciliteiten bij een natuurbegraafplaats Onder faciliteiten bij een natuurbegraafplaats wordt hier verstaan parkeerplaatsen, ontvangstruimtes en zitplekken. Er wordt naar deze faciliteiten gekeken, omdat hier bij een begraafplaats vaak wel behoefte aan is. Deze faciliteiten kunnen echter ook een verstoring van de natuur betekenen en er zal dus goed rekening mee moeten worden gehouden. Natuurbegraafplaats Weverslo (5,5 ha)

Venlo-Maasbree (17 ha) en Bergerbos (9 ha)

Heidepol (17 ha)

Reiderwolde (9 ha)

Westerwolde (8 ha) De Hoevens (20 ha)

Hooghei (11 ha)

Faciliteiten Parkeerplaats (35 auto’s) is aanwezig, geen ontvangstruimte, open plek met bankjes voor een ceremonie aanwezig (gericht op kleine groepen), banken langs de paden aanwezig. Parkeerplaats (150 auto’s over beide natuurbegraafplaatsen verdeeld) is aanwezig, bij Venlo-Maasbree is er een ontvangstruimte in het aangrenzende crematorium voor middelgrote groepen, bij Bergerbos is een ontvangstruimte aanwezig (hierin kunnen 100 mensen), open plek met houten banken voor een ceremonie, banken langs de paden aanwezig bij beide natuurbegraafplaatsen. Parkeerplaats (30 auto’s) is aanwezig, ontvangstruimte (met sanitaire voorzieningen) aanwezig, open plekken met houten banken voor een ceremonie aanwezig. Parkeerplaats (100 auto’s) is aanwezig, openlucht theater dient als ontvangst / ceremonie ruimte en er is een uitkijktoren, alleen zitplekken aanwezig in het openlucht theater. Parkeerplaats (30 auto’s) is aanwezig, er is een kapel aanwezig waar ceremonies gehouden kunnen worden, geen zitplekken aanwezig. Parkeerplaats (50 auto’s) is aanwezig, ontvangstruimte voor ceremonies en bezinningactiviteiten wordt gerealiseerd, er worden schuilhutten aangelegd waarin bezoekers kunnen schuilen, banken worden geplaatst langs de paden. Parkeerplaats (30 auto’s) is aanwezig, er wordt een aula gerealiseerd(met sanitaire voorzieningen), deze aula dient als ontvangstruimte en informatiecentrum, over zitplekken is nog niets bekend.

Vanwege het feit dat natuurbegraafplaatsen vaak in afgelegen gebieden worden gerealiseerd is een parkeerplaats gewenst. Dit is dan ook terug te zien bij alle natuurbegraafplaatsen. Ook is bij de meeste natuurbegraafplaatsen een ontvangstruimte in de vorm van een gebouw aanwezig. Bij deze ontvangstruimtes is meestal rekening gehouden met de materiaalkeuze en het gebruik van duurzame technieken. Vaak wordt deze ruimte gebruikt voor ceremonies. Sanitaire voorzieningen zijn bij deze ontvangstruimtes aanwezig. Alleen bij natuurbegraafplaats Westerwolde zijn geen zitplekken aanwezig langs de paden. Voor de rest is bij alle natuurbegraafplaatsen daarmee wel rekening gehouden.

3.2 Grafrechten Onder grafrechten wordt verstaan de periode waarin men recht heeft op een graf. Bij een reguliere begraafplaats zijn er grafrechten van 20 jaar. Voor natuurbegraafplaatsen zijn echter nog geen regels vastgesteld. Grafrechten geven het recht op een plek op een begraafplaats voor een bepaalde periode. Grafrust is de periode waarin een graf met rust gelaten wordt. De grafrust is van belang


22

voor de natuur, want als graven opnieuw worden geopend vindt er opnieuw verstoring van de grond plaats. Dit is dan ook de reden dat er gekeken is naar de grafrechten. Natuurbegraafplaats Weverslo (5,5 ha) Venlo-Maasbree (17 ha) en Bergerbos (9 ha) Heidepol (17 ha) Reiderwolde (9 ha) Westerwolde (8 ha) De Hoevens (20 ha) Hooghei (11 ha)

Grafrechten Eeuwige grafrechten, uiteindelijk wordt het een natuurgebied. Grafrechten vanaf 20 jaar. Eeuwige grafrechten, uiteindelijk wordt het een natuurgebied. Eeuwige grafrechten, uiteindelijk wordt het een natuurgebied. 99 jarige grafrechten. 40 jarige grafrechten. Ze streven echter wel naar eeuwige grafrust. Eeuwige grafrechten, uiteindelijk wordt het een natuurgebied.

Bij het overgrote deel van de natuurbegraafplaatsen wordt er gebruik gemaakt van eeuwige grafrechten. De natuurbegraafplaatsen Venlo-Maasbree en Bergerbos kennen grafrechten vanaf 20 jaar, maar die moeten elke 10 jaar worden verlengd. De initiatiefnemers voor Natuurbegraafplaats De Hoevens kiezen voor 40 jarige grafrechten, met een eeuwigdurende grafrust. Na deze periode van 40 jaar kan er voor worden gekozen om de grafrechten nog eens te verlengen met 40 jaar. Reden dat er niet wordt gekozen voor eeuwige grafrechten is vanwege het feit dat je dan nooit meer iets met die grond zou kunnen doen en dat past niet binnen de duurzame gedachte van de natuurbegraafplaats. Ze willen niet voor de volgende generatie beslissen. Het idee is dus wel dat een graf met rust wordt gelaten, maar dat er in de verre toekomst toch nog iets met de desbetreffende grond kan gebeuren. Daarnaast is de kans klein dat een graf na 40 jaar nog bezocht wordt. Wanneer deze graven bij de natuurbegraafplaatsen Venlo-Maasbree, Bergerbos en De Hoevens worden geruimd zal er echter verstoring plaatsvinden, wat de natuur niet ten goede komt.

3.3 Grafmonumenten Bij de grafmonumenten is er gekeken op wat voor manier er gedenktekens bij een graf aanwezig zijn. Ook de aanwezigheid van grafmonumenten bepaald in hoeverre de natuur verstoord wordt. Grafmonumenten van organisch materiaal zijn bijvoorbeeld beter voor het milieu dan kunststof voorwerpen. De situering van grafstenen en gedenktekens kan schadelijk zijn voor de natuur. Natuurbegraafplaats Weverslo (5,5 ha)


Heidepol (17 ha) Reiderwolde (9 ha)

Westerwolde (8 ha)

Grafmonumenten Grafmonument dient altijd duurzaam en van organisch materiaal te zijn (bijvoorbeeld een boomstronk, een boomstam of een houtsculptuur). Daarnaast kunnen bomen als grafmonument dienen. Graven mogen worden gemarkeerd met een zwerfkei, een ring van kleine losse keien stenen, een heuveltje van maaskeien, een basaltzuil of met een boom of struik. Kunst is in overleg toegestaan. Ook kan als monument een klein houten bordje worden geplaatst bij het graf. Geen grafstenen of gedenktekens mogelijk. Alleen houten schijven met naam en datum mogen neergelegd worden. Geen grafstenen of aangelegde grafperken mogelijk. Een boom, struik of natuurlijk element met daarop een tekst is wel mogelijk. De materialen voor een grafmonument moeten zo duurzaam en milieuverantwoord mogelijk. Alleen zwerfkeien als natuurmonument zijn mogelijk. Bij een graf mag een brandende kaars of een houten kruis staan.


23

De Hoevens (20 ha) Hooghei (11 ha)

De grafmonumenten mogen alleen bestaan uit vergankelijk materiaal. Geen grafstenen of gedenktekens mogelijk. Alleen houten schijven met naam en datum mogen neergelegd worden. Wat betreft grafmonumenten verschillen de natuurbegraafplaatsen. Zo vindt je bij de ene natuurbegraafplaats alleen maar natuurlijke materialen terug op de graven. Terwijl het bij andere natuurbegraafplaatsen bijvoorbeeld mogelijk is om zwerfkeien of in het geval van Westerwolde zelfs grafstenen bij het graf te leggen. Opvallend is dat bij de natuurbegraafplaatsen Venlo-Maasbree en Bergerbos kunst in overleg is toegestaan. Bij een bezoek aan beide natuurbegraafplaatsen vallen de monumenten die er liggen op, waardoor je niet helemaal het idee hebt dat je rondloopt op een natuurbegraafplaats. Bij de meeste natuurbegraafplaatsen worden alleen bomen, struiken, houtsculpturen of een houten bordje / schijf toegestaan als grafmonument, hierdoor krijg je meer het idee dat je rondloopt door de natuur zonder dat je storende onnatuurlijke elementen tegenkomt die niet thuis horen in de natuur.

3.4 Gebruik van materialen Bij het gebruik van materialen is er gekeken in hoeverre er gebruik wordt gemaakt van duurzame materialen (materialen die vergankelijk zijn) bij grafkisten. Hierbij is ook gekeken naar het gebruik van materialen bij ontvangstruimtes. Dit is van belang, omdat er rekening moet worden gehouden met natuur en milieu. Daarnaast speelt duurzaamheid een belangrijke rol bij de realisatie van een natuurbegraafplaats. Natuurbegraafplaats Weverslo (5,5 ha)


Heidepol (17 ha)

Reiderwolde (9 ha)

Westerwolde (8 ha)

De Hoevens (20 ha)

Gebruik van materialen Er is hier geen ontvangstruimte aanwezig. Alleen duurzame materialen die zonder problemen worden opgenomen door de natuur mogen worden gebruikt. Bij natuurbegraafplaats Venlo-Maasbree is op de natuurbegraafplaats zelf nog geen ontvangstruimte aanwezig. Ze zijn voorstander van milieubewust begraven, echter spreken ze dit tegen door te zeggen dat de keuze vrij is over hoe men begraven wil worden. Het is dus geen regel dat er alleen maar gebruik wordt gemaakt van natuurlijke materialen, dit geldt voor beide natuurbegraafplaatsen. Een ontvangstruimte is wel aanwezig bij natuurbegraafplaats Bergerbos, maar hier wordt niet gebruikt gemaakt van duurzame technieken of materialen, alhoewel de ontvangstruimte voor het overgrote deel uit hout bestaat. De materialen die gebruikt mogen worden moet afbreekbaar zijn in de natuur, dus er mogen geen metalen elementen op de kist aanwezig zijn. Er wordt gestreefd naar een zo ecologisch mogelijke begrafenis. Op de natuurbegraafplaats is een voormalige woning aanwezig en deze ruimte dient als infocentrum. Daarnaast is er een houten schuur aanwezig, waar gebruik is gemaakt van duurzame technieken en materialen. De materialen die gebruikt mogen worden zijn duurzaam en milieuverantwoord. De kist / het omhulsel dient biologisch afbreekbaar te zijn. De as moet worden verpakt in een milieuvriendelijke afbreekbare urn. In feite is Natuurbegraafplaats Westerwolde een traditionele begraafplaats en dus wordt er niet specifiek gebruik gemaakt van duurzame materialen en technieken. Er mag alleen gebruik worden gemaakt van onbehandelde/onbewerkte


24

Hooghei (11 ha)

natuurlijke materialen die geen schade toebrengen aan het milieu en die worden opgenomen in de natuurlijke kringloop. Er zal een paviljoen worden gerealiseerd door gebruik te maken van duurzame materialen en technieken. De materialen die gebruikt mogen worden voor de kist moet afbreekbaar zijn in de natuur, dus er mogen geen metalen elementen op de kist aanwezig zijn. Over heel het terrein zal alleen maar gebruik worden gemaakt van duurzame materialen en technieken. Zo zal er een aula worden gerealiseerd die bestaat uit hout en glas en wordt voorzien van een vegetatiedak.

Op de natuurbegraafplaatsen Westerwolde, Bergerbos en Venlo-Maasbree na wordt er rekening gehouden met de materialen die worden gebruikt bij grafkisten en ontvangstruimtes. Zo mag er in principe alleen gebruik worden gemaakt van duurzame en milieuverantwoorde materialen. De kisten of de omhulsels dienen biologisch afbreekbaar te zijn. Daarbij moet de as worden verpakt in een biologisch afbreekbare urn zodat er nauwelijks schade wordt toegebracht aan het milieu. Ook wordt er in het algemeen gebruik gemaakt van duurzame technieken en materialen bij de inrichting van ontvangstruimtes.

3.5 Ligging ten opzichte van bewoond gebied Bij de ligging ten opzichte van bewoond gebied is er gekeken wat de afstand is met bewoond gebied. Met bewoond gebied worden dorpen / steden bedoeld. Hier is naar gekeken om te bepalen of een natuurbegraafplaats als natuur kan worden beschouwd als ze nabij steden of in steden gerealiseerd worden. Natuurbegraafplaats Weverslo (5,5 ha)


Heidepol (17 ha)

Reiderwolde (9 ha)

Westerwolde (8 ha)

De Hoevens (20 ha)

Ligging ten opzichte van bewoond gebied Natuurbegraafplaats Weverslo is gelegen in een klein bos en is redelijk ver verwijderd van bewoond gebied (ongeveer een kilometer ten opzichte van Venray). Natuurbegraafplaats Venlo-Maasbree is gelegen in het bos Blericksche Bergen en is ongeveer anderhalve kilometer verwijderd van bewoond gebied (Venlo). Natuurbegraafplaats Bergerbos is gelegen in een bos op zo’n 500 meter afstand van het dorp Sint Odiliënberg. Natuurbegraafplaats Heidepol is gelegen bosrijk gebied bij Nationaal Park de Hoge Veluwe. De natuurbegraafplaats is te vinden op grote afstand van bewoond gebied, het ligt ongeveer drie kilometer van Arnhem vandaan. Natuurbegraafplaats Reiderwolde ligt op 300 meter afstand van Winschoten in natuurgebieden Reiderwolde. De natuurbegraafplaats is gelegen in een bos. Om het natuurgebied heen zijn op verschillende plekken agrariërs woonachtend. Natuurbegraafplaats Westerwolde is gelegen in de bossen op de Veluwe. De natuurbegraafplaats ligt ongeveer acht kilometer van Apeldoorn vandaan. En op ongeveer 5 kilometer van Hoog Soeren. Natuurbegraafplaats De Hoevens is komt te liggen op Landgoed De Hoevens, een natuurgebied in de gemeentes Alphen-Chaam en Goirle. De natuurbegraafplaats ligt op ongeveer anderhalve kilometer van


25

Hooghei (11 ha)

Alphen. Natuurbegraafplaats Hooghei ligt in het bos de Hooge Heide en ligt op anderhalve kilometer van het dorp Berlicum.

Opvallend is dat de meeste natuurbegraafplaatsen, op de natuurbegraafplaatsen Westerwolde en Heidepol na, in Nederland vrij dicht bij bewoond gebied gelegen is. De meeste natuurbegraafplaatsen bevinden zich binnen een straal van twee kilometer van bewoond gebied. Dit komt met name doordat Nederland een dichtbevolkt land is, maar ook vanwege het feit dat de natuurbegraafplaatsen wel goed bereikbaar moeten zijn.

3.6 Bezoekers / toegankelijkheid Ook is er gekeken hoe er wordt omgegaan met bezoekers bij de verschillende natuurbegraafplaatsen. Daarbij is onder andere gekeken of het voor iedereen openbaar is en of er hekken om het gebied heen staan. Het is van belang om te weten hoeveel bezoekers het gebied zullen betreden, omdat ook door de aanwezigheid van bezoekers verstoring plaatsvindt. Natuurbegraafplaats Weverslo (5,5 ha) Venlo-Maasbree (17 ha) en Bergerbos (9 ha) Heidepol (17 ha)

Reiderwolde (9 ha)

Westerwolde (8 ha)

De Hoevens (20 ha)

Hooghei (11 ha)

Bezoekers Natuurbegraafplaats Weverslo is voor iedereen openbaar toegankelijk. De natuurbegraafplaats is niet omheind door hekken. De natuurbegraafplaatsen Venlo-Maasbree en Bergerbos zijn voor iedereen openbaar, ongeacht woonplaats, afkomst, nationaliteit of religie. De natuurbegraafplaatsen zijn niet omheind door hekken. Natuurbegraafplaats Heidepol is openbaar toegankelijk. Hiervoor zijn huisregels opgesteld. De natuurbegraafplaats kent een omheining, dit hek was al aanwezig. Natuurbegraafplaats Reiderwolde is vrij toegankelijk voor iedereen en wordt niet omheind door hekken. Iedereen is toegankelijk, zolang men zich houdt aan de gedragsregels. Natuurbegraafplaats Westerwolde zoekt geen bekendheid, maar de natuurbegraafplaats is wel voor iedereen toegankelijk. De natuurbegraafplaats is omheind door hekken en kan afgesloten worden wanneer dit nodig is. Natuurbegraafplaats De Hoevens is nog niet gerealiseerd, maar zal wel voor iedereen toegankelijk zijn. Er zal geen hek worden geplaatst om het gebied, maar er liggen wel sloten en greppels om het gebied heen die als omheining dienen. De natuurbegraafplaats kan in sommige gevallen afgesloten worden. Natuurbegraafplaats Hooghei zal voor iedereen openbaar zijn, maar kan afgesloten worden wanneer dat nodig is.

Alle natuurbegraafplaatsen zijn voor iedereen openbaar toegankelijk. Er zijn echter twee natuurbegraafplaatsen waar een hek omheen staat. De natuurbegraafplaatsen Westerwolde, Weverslo, Venlo-Maasbree, Bergerbos, De Hoevens, Hooghei en Heidepol kunnen wel afgesloten worden voor mensen wanneer dat noodzakelijk is, bijvoorbeeld in verband met overlast. De toegangspoorten zullen dan gesloten zijn, maar er is dan nog steeds geen hek om het gebied aanwezig. Hiervoor worden bij Natuurbegraafplaats De Hoevens sloten en greppels om het gebied aangelegd, zodat dieren wel het gebied kunnen betreden.


26

3.7 Inrichtingsconcept Bij het inrichtingsconcept is gekeken in hoeverre de natuur een belangrijke rol speelt in de inrichting en exploitatie van een begraafplaats. Het gaat hierbij vooral om de inrichting van het terrein en de visie op het beheer van het terrein. Staat natuurontwikkeling centraal? In hoeverre zijn er asfaltpaden of verlichting? Dit aspect is van belang om te beoordelen of natuurontwikkeling het voornaamste doel is, of dat menselijke invloeden nadrukkelijk aanwezig zijn in het terrein. Natuurbegraafplaats Weverslo (5,5 ha)


Heidepol (17 ha)

Reiderwolde (9 ha)

Westerwolde (8 ha)

De Hoevens (20 ha)

Hooghei (11 ha)

Natuurlijk / Halfnatuurlijk Natuurlijk. De gedachte is namelijk dat het lichaam op een organische manier wordt teruggegeven aan de aarde. In het gebied zijn geen asfaltpaden of verlichting aanwezig. Natuurontwikkeling staat bij deze natuurbegraafplaats centraal. Halfnatuurlijk. In het gebied zijn halfverharde wegen aangelegd en er is met uitzondering van de ingang geen verlichting aanwezig. Het voornaamste doel is om mensen een alternatief te bieden voor een reguliere begraafplaats, hier staat echter de natuurontwikkeling niet bij voorop. Opvallend is ook dat hier grafrechten van 20 jaar gelden. Op deze manier proberen ze meer geld te verkrijgen uit de begraafplaats. Natuurlijk. Eeuwigdurende grafrust in de schoonheid van de natuur staat hier centraal. Zodra de begraafplaats vol ligt wordt het weer een natuurgebied. In het gebied zijn halfverharde wegen aanwezig die aangeven waar gelopen mag worden. Er is geen verlichting aanwezig. Natuurontwikkeling staat centraal bij deze natuurbegraafplaats. Natuurlijk. Ze gaan uit van een natuurlijke begraafplaats voor mensen die houden van de natuur en het milieu. De natuurbegraafplaats en de graven worden dan ook op een ecologische, milieuvriendelijke wijze onderhouden. In het gebied zijn halfverharde paden aanwezig. Natuurontwikkeling staat bij deze natuurbegraafplaats centraal. Halfnatuurlijk. Deze natuurbegraafplaats is zo’n 60 jaar geleden per ongeluk ontstaan. Het is toegestaan om hier grafstenen bij de graven te plaatsen, er wordt dan ook niet uitgegaan van een zo natuurlijk mogelijke begraafplaats. Daarnaast willen ze nabestaanden ook niet verbieden om zelf het graf te beheren. In het gebied zijn halfverharde paden aangelegd. Er is verlichting aanwezig bij de kapel. Natuurontwikkeling staat hier niet centraal. Natuurlijk. Er wordt uitgegaan van de gedachte dat je lichaam teruggegeven wordt aan de natuur. Op deze manier wordt er bijgedragen aan de duurzame levenscyclus. De natuur zal hier altijd voorop staan, de ontwikkeling van nieuwe natuur draagt hier aan bij. Het is nog niet bekend in hoeverre er paden worden aangelegd. Natuurlijk. Eeuwigdurende grafrust in de schoonheid van de natuur staat hier centraal. Zodra de begraafplaats vol ligt wordt het weer een natuurgebied met een hogere natuurwaarde. Natuurontwikkeling staat hier dus centraal.

Na het bezoek aan de verschillende natuurbegraafplaatsen was al snel een duidelijk verschil zichtbaar tussen de natuurlijke en halfnatuurlijke natuurbegraafplaatsen. Bij de halfnatuurlijke natuurbegraafplaatsen, zoals Venlo-Maasbree / Bergerbos / Westerwolde, kreeg je namelijk minder


27

het idee dat je door natuur liep. Dit kwam met name doordat er meer kunstvoorwerpen bij de graven lagen. Wel wordt bij alle begraafplaatsen rekening gehouden met het type verharding dat wordt aangelegd in het gebied en is bij de meeste begraafplaatsen geen verlichting aanwezig. Ook was duidelijk op te merken dat de nabestaanden vaak zelf het beheer van de graven op zich nemen bij deze halfnatuurlijke begraafplaatsen, terwijl het idee van een natuurbegraafplaats juist is dat de natuur zijn eigen gang kan gaan. Bij de natuurlijke begraafplaatsen is ook vanaf het begin duidelijk gemaakt aan nabestaanden wat wel mag en wat juist niet mag. Bij de halfnatuurlijke begraafplaatsen zijn deze regels soepeler of worden niet goed nageleefd.

3.8 Conclusie Uitgaande van het voorgaande kunnen de volgende conclusies worden getrokken: ·

·

·

·

·

Bij een natuurbegraafplaats dient in ieder geval een parkeerplaats aanwezig te zijn, omdat de mensen overal vandaan kunnen komen en de auto toch vaker gebruikt wordt. Als er gekeken wordt naar de huidige parkeerplaatsen bij een natuurbegraafplaats kun je in ieder geval stellen dat er ruimte moet zijn voor minimaal 30 auto’s. Om verstoring van de natuur zoveel mogelijk tegen te gaan is het echter van belang dat er zo min mogelijk auto’s in het gebied komen en dat er geen grote ingreep wordt gedaan in de natuur om parkeren te realiseren. Bij de huidige natuurbegraafplaatsen en de geplande natuurbegraafplaatsen is / wordt een ontvangstruimte gerealiseerd. Bij de realisatie van deze gebouwen zal rekening moeten worden gehouden met de materiaalkeuze en het gebruik van duurzame technieken. Een ontvangstruimte is wel gewenst, omdat dit ook kan dienen als schuilplek. Het zou goed zijn als er in het gebied al een gebouw aanwezig is wat kan dienen als tijdelijke ontvangstruimte, zodat er geen nieuw gebouw hoeft worden gerealiseerd. Zodra de functie begraven komt te vervallen kan deze ruimte eventueel worden verwijderd en wordt er bijgedragen aan de ontstening van de natuur. Een andere optie is om een ruimte te realiseren dichtbij de natuurbegraafplaats. Het is van belang dat er voldoende zitplekken worden gecreëerd op een natuurbegraafplaats, zodat bezoekers op een comfortabele manier dierbaren kunnen herdenken. Het is echter wel belangrijk dat deze zitplekken van de juiste materialen worden gemaakt, zodat de natuurlijke gedachte wordt nagestreefd. Deze zitplekken kunnen gesitueerd worden langs de aangelegde paden. Om de duurzame gedachte van natuurbegraven te behouden dient er te worden gekozen uit minimaal 40 jarige grafrechten met in ieder geval een eeuwigdurende grafrust. Door eeuwige grafrechten toe te passen kan er niets meer met het desbetreffende stuk grond gedaan worden. Door uit te gaan van minimaal 40 jarige grafrechten zorg je ervoor dat je niet voor komende generaties gaat beslissen wat er met de grond wel en niet kan gebeuren. Hiermee loop je wel het risico dat in de toekomst dit stuk natuur weer verstoord zal worden. Bij de meeste natuurbegraafplaatsen worden alleen grafmonumenten geaccepteerd die opgaan in de natuur. Er zullen echter door de initiatiefnemers van een natuurbegraafplaats regels moeten worden opgesteld waaraan nabestaanden zich moeten houden, zodat een natuurbegraafplaats niet vol komt te staan met storende elementen. Bij de allereerste natuurbegraafplaatsen was het plaatsen van zwerfkeien toegestaan, dit kan echter een ongewenst beeld opleveren dat niet in de natuur thuishoort. Grafmonumenten zouden dus uit biologisch afbreekbare materialen moeten bestaan om zo min mogelijk negatief effect te hebben op de natuur en het milieu.


28

·

· ·

·

·

Bij de realisering van ontvangstruimtes dient rekening te worden gehouden met het gebruik van materialen. Er mag alleen gebruik worden gemaakt van duurzame en milieuverantwoorde materialen en technieken. Grafkisten of urnen dienen biologisch afbreekbaar te zijn zodat er nauwelijks schade wordt toegebracht aan de natuur. Voor de ligging van een natuurbegraafplaats ten opzichte van bewoond gebied kunnen niet echt randvoorwaarden opgesteld worden. Wel dient er rekening mee te worden gehouden dat een natuurbegraafplaats niet gerealiseerd wordt in dichtbevolkte gebieden. Het idee van een natuurbegraafplaats is namelijk dat een natuurbegraafplaats bijdraagt aan natuurontwikkeling en natuurbehoud, zeker als het gaat om de EHS. In een dichtbevolkt land als Nederland is zo’n natuurbegraafplaats altijd dicht in de buurt van in ieder geval een dorp. Wel dient er bij de realisatie van een natuurbegraafplaats rekening te worden gehouden met de bereikbaarheid van de natuurbegraafplaats. En wat de EHS betreft is het waarschijnlijk verstandig om natuurbegraafplaatsen te situeren in de overgangsgebieden en niet in de kern. Alle bestaande natuurbegraafplaatsen zijn voor iedereen openbaar toegankelijk. Er kan dus van worden uitgegaan dat dit in de toekomst ook zo zal zijn. Wel is het van belang dat een natuurbegraafplaats bij calamiteiten afgesloten kan worden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als er mensen komen die de grafrust bewust verstoren en de plek gebruiken als hangplek. De toegankelijkheid voor soorten is wel een aandachtspunt. Tot slot is het altijd van belang dat er door de initiatiefnemers van een natuurbegraafplaats altijd duidelijke regels worden opgesteld waaraan nabestaanden of bezoekers van de natuurbegraafplaats zich moeten houden. Ook is het verstandig om duidelijk te maken wat de gedachte is achter de natuurbegraafplaats en hoe men dit wil bereiken. Op deze manier voorkom je dat nabestaanden toch het beheer zelf gaan regelen of dat er ongewenste onnatuurlijke materialen bij de graven gelegd worden.


29

4. Richtlijnen geschikte natuurbeheertypen In de voorgaande hoofdstukken is bepaald wat de huidige kaders en aspecten zijn met betrekking tot natuurbegraven en wat de technische randvoorwaarden voor natuurbegraafplaatsen zijn. Het is echter ook van belang om te weten in welke natuurbeheertypen natuurbegraven het meest geschikt is. De inrichting van de EHS is opgesplitst in verschillende natuurtypen (18 typen) die weer verdeeld zijn over beheertypen, dit is uitgewerkt in het natuurbeheerplan. Binnen dit plan zijn de beheertypen vastgelegd op de beheertypenkaart en de ambitiekaart en vormen daarmee de kern van het natuurbeheerplan. Op de beheertypenkaart wordt de huidige situatie weergegeven en op de ambitiekaart staat de toekomstige gewenste situatie. Op deze manier is duidelijk te zien waar de kwaliteit van bestaande natuur verbeterd kan worden of waar er nog natuur gerealiseerd moet worden. Bij de realisatie van een natuurbegraafplaats in de EHS is het altijd van belang om rekening te houden met deze verschillende natuurbeheertypen. Het kan dan gaan om landbouwgronden die omgevormd worden tot het natuurbeheertype dat aangegeven staat op de ambitiekaart. Ook kan het gaan om gronden waarbij de natuurwaarde van het betreffende gebied versterkt wordt met de komst van een natuurbegraafplaats en het beheer van het desbetreffende gebied. Het is echter niet mogelijk om in elk natuurbeheertype een natuurbegraafplaats te realiseren, omdat sommige gronden er niet geschikt voor zijn. Joep Salet (Productverslag – Natuurbegraven) heeft hier al een inventarisatie over gemaakt, maar daarin wordt niet duidelijk vermeld waarom een bepaald beheertype wel of waarom niet geschikt zou zijn. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de gevolgen die natuurbegraven zou kunnen hebben op de natuur en het milieu (paragraaf 4.1) en er wordt verder ingegaan op de natuurbeheertypen (paragraaf 4.2).

4.1 Effecten van natuurbegraven op milieu en natuur Volgens een rapport van Alterra (Landschap als Nalatenschap) kan de inpassing van een natuurbegraafplaats van grote meerwaarde zijn voor Nederland. Er is namelijk steeds meer vraag naar een natuurlijke setting (met name bosrijke omgevingen), waar een persoonlijkere ceremonie mogelijk is en waar het beheer door nabestaanden minimaal is. Ook biedt natuurbegraven mogelijkheden tot versterking van het Nederlandse landschap door het realiseren van nieuwe natuurgebieden als onderdeel van de EHS of ecologische verbindingszone (EVZ). Alle investeringen die gedaan moeten worden aan het landschap kunnen worden terugverdiend door het realiseren van een natuurbegraafplaats. Er zal hier verder in worden gegaan op de effecten van begraven op het milieu, natuur en het gebruik van een natuurbegraafplaats.

4.1.1 Effecten van begraven op het milieu 8 Hoe snel het proces van ontbinding van het stoffelijk overschot verloopt hangt af van een aantal omgevingsomstandigheden(Terug naar de natuur, Alterra Wageningen UR, 2009, hoofdstuk 3). Rekening houdend met deze omstandigheden is de milieubelasting door begraven in natuurterreinen volgens Alterra verwaarloosbaar. Bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats moet er altijd rekening worden gehouden met gemiddelde hoogste grondwaterstand (GHG) om mummificatie te voorkomen. Lichamen mummificeren namelijk als er onvoldoende zuurstof bij kan komen en dit is het geval als een kist wordt begraven in het grondwater. Op basis van het onderzoek ‘Terug naar de natuur’ is gebleken dat begraven worden in de natuur nauwelijks negatieve effecten heeft op de kwaliteit van het grondwater, zelfs niet als er wordt uitgegaan van 1500 begravingen per hectare. Dit onderzoek is uitgevoerd op reguliere 8

Terug naar de natuur, Alterra Wageningen UR, 2009.


30

begraafplaatsen waar geen rekening wordt gehouden met de toevoeging van kunststof voorwerpen in de kist. Echter bij het begraven in de natuur is het wel degelijk belangrijk dat hiermee rekening wordt gehouden, omdat kunststof voorwerpen schadelijk kunnen zijn voor het milieu.

4.1.2 Effecten natuurbegraven op natuur en gebruik De mate van natuurverstoring hangt af van een aantal aspecten. Bijvoorbeeld de dichtheid van het aantal graven. Hoe meer graven, des te meer natuur wordt er verstoord. Om de bodem zo min mogelijk te verstoren is het van belang dat graven niet met machines maar met de hand worden gedolven en gedicht. Door het graven wordt de bodem en vegetatie verstoord, maar de effecten op de fauna is beperkt. Ook de frequentie is hierbij van belang. Als er veel begravingen in korte tijd plaatsvinden kan de natuur zich moeilijk herstellen. Een limiet voor het aantal bezoekers per begrafenis lijkt dus noodzakelijk. Daarnaast zal er rekening moeten worden gehouden met de kuildiepte in verband met het graven van dieren. Uit het onderzoek blijkt dat het verstandig is om diep te begraven, zodat flora, vegetatie en fauna nauwelijks last zullen hebben van de stoffen die vrijkomen bij het vergaan van een stoffelijk overschot. Op deze manier voorkom je dat vossen, wilde zwijnen en loslopende honden gaan graven in een graf. Zeker wilde zwijnen kunnen diep graven. Er zal dus altijd van te voren onderzoek moeten worden gedaan naar welke dieren er in het gebied voorkomen om daarop te kunnen anticiperen. De voorkeur voor natuurbegraven gaat in eerste instantie uit naar zandgronden. Dit komt vanwege het feit dat het van nature voedselarme tot matig voedselarme gronden zijn. Het gaat hierbij om natuurtypen als droge heide, stuifzand, droog schraalgrasland, droog rijker grasland en voedselarm loof- en naaldbos. Echter zullen de stuifzandgronden in de praktijk afvallen, omdat het risico bestaat dat graven openstuiven. In tweede instantie zou er een voorkeur kunnen uitgaan naar lemig zand en lichte klei, waarbij de vertering langer zal duren dan bij de eerder genoemde zandgronden. Hierbij gaat het om natuurtypen als droog voedselrijk grasland, droge voedselrijke kruidenvegetaties en voedselrijk bos.

4.1.3 Provinciale ambities De realisatie van een natuurbegraafplaats kan bijdragen aan de provinciale ambities op het gebied van de EHS en dus een meerwaarde zijn voor de EHS. Door als initiatiefnemer de ambitiekaart van de EHS erbij te pakken en te kijken wat de ambities zijn voor een bepaald grondgebied kan er worden bijgedragen aan de realisatie van nieuwe EHS. Dit kan bijvoorbeeld gaan om landbouwpercelen die omgezet worden naar natuurterrein. Op deze manier wordt de natuurwaarde van het desbetreffende gebied verhoogd. De provincie streeft er namelijk naar dat er meer variatie komt in de nieuw te realiseren natuur. Het is dan ook van belang dat het initiatief voor een natuurbegraafplaats gepaard gaat met de ontwikkeling van natuur.


31

4.2 Natuurbeheertypen De EHS is te verdelen in 18 verschillende natuurtypes. Binnen deze 18 natuurtypes zijn er per natuurtype een aantal beheertypes. Het is echter niet mogelijk om in al deze verschillende natuurtypes natuurbegraven toe te staan, omdat gronden te nat zijn of vanwege het feit dat sommige natuurtypes moeilijk herstellen bij verstoring van de grond.

4.2.1 Overzicht natuurtypes Zoals al eerder vermeld heeft Joep Salet tijdens zijn onderzoek gekeken welke natuurtypes er allemaal zijn en welke natuurtypes nat en droog zijn en heeft hier een overzicht van gemaakt. Ook heeft hij gekeken naar of deze natuurtypes in de provincie Noord-Brabant voorkwamen en of ze mogelijk geschikt zijn voor natuurbegraven. Dat laatste had te maken met of het natte of droge gronden zijn. Hieronder is een tabel hiervan weergegeven. Deze tabel is op een aantal punten aangepast na overleg met de ecoloog (Wiel Poelmans) van de provincie, omdat het niet helemaal klopte.

Criteria / Natuurtype Grootschalige, dynamische natuur Rivieren Beken en Bronnen Stilstaande wateren Moerassen Voedselarme venen en vochtige heiden Droge heiden Open duinen Schorren of kwelders Vochtige schraalgraslanden Droge schraalgraslanden Rijke graslanden en akkers Vogelgraslanden Vochtige bossen Droge bossen Bossen met productiefunctie Cultuurhistorische bossen Nog om te vormen naar natuur

Nat / droog

Geschikte gronden?

Nat / droog

In Noord-Brabant aanwezig? Ja

Nat Nat Nat Nat Nat

Ja Ja Ja Ja Ja

Nee Nee Nee Nee Nee

Droog Nat Nat Nat Droog Droog / nat Nat Nat Droog Droog / nat Droog / nat Ligt aan het type natuur

Ja Nee Ja Ja Nauwelijks Ja Ja Ja, maar niet veel Ja Ja Ja Ja

Mogelijk Nee Nee Nee Mogelijk Mogelijk Nee Nee Mogelijk Mogelijk Mogelijk Mogelijk

Mogelijk

Tabel 1: Natuurtype / geschiktheid voor natuurbegraven (Bron: Productverslag, Joep Salet)

Uit de tabel is duidelijk af te lezen dat alleen in de natuurtypes droge heiden, droge schraalgraslanden, rijke graslanden en akkers, droge bossen, bossen met productiefunctie, cultuurhistorische bossen en nog om te vormen naar natuur de mogelijkheid bestaat om te begraven in de natuur. Dit heeft te maken met het feit dat deze gronden niet nat zijn. Het natuurtype droge schraalgraslanden wordt hier niet verder doorgenomen, omdat dit type amper in de provincie Noord-Brabant voorkomt.


32

In principe zou het mogelijk moeten zijn om in de drogere grootschalige, dynamische stukken natuur een natuurbegraafplaats te realiseren. Het gaat hierbij alleen om het beheertype zand- en kalklandschap, want de beheertypen zee en wad, duinen kwelderlandschap en rivieren moeraslandschap zijn namelijk te nat en dus niet geschikt. Het is echter de vraag of het verstandig is om in deze gebieden een natuurbegraafplaats te realiseren. De bedoeling is namelijk dat grootschalige, dynamische natuurgebieden ontstaan met zo min mogelijk invloed door mensen. Daarnaast wordt er in deze gebieden gestreefd naar een grotere dichtheid in wild zwijn en zoals al eerder vermeld kunnen wilde zwijnen erg diep graven en dus een bedreiging vormen voor de natuurbegraafplaats. Er bestaan dus alleen mogelijkheden in dit natuurtype als er een omheining wordt gesitueerd om de natuurbegraafplaats heen, zodat wilde zwijnen het gebied niet kunnen betreden.

4.2.2 Overzicht geschikte beheertypes In bijlage J is een omschrijving van de natuurtypes en de bijbehorende beheertypes te vinden. In deze bijlage is al een aantal beheertypes niet meegenomen, omdat ze niet voorkomen in de provincie Noord-Brabant of vanwege de gebruiksvriendelijkheid van deze beheertypes. Deze geschikte natuurtypes kennen de volgende beheertypen: Droge Heiden 1. Droge heide 2. Zandverstuiving Rijke graslanden en akkers 1. Bloemdijk (komt amper voor in Noord-Brabant) 2. Kruiden- en faunarijk grasland 3. Glanshaverhooiland 4. Zilt- en overstromingsgrasland (komt niet voor in Noord-Brabant) 5. Kruiden- en faunarijke akker 6. Ruigteveld Droge bossen 1. Duinbos (komt niet voor in Noord-Brabant) 2. Dennen-, eiken- en beukenbos Bossen met productiefunctie 1. Droog bos met productie 2. Vochtig bos met productie Cultuurhistorische bossen 1. Vochtig hakhout en middenbos (niet mee genomen vanwege kwetsbaarheid) 2. Droog hakhout 3. Park- en stinzenbos 4. Eendenkooi (niet mee genomen vanwege kwetsbaarheid) Nog om te vormen naar natuur Dit natuurbeheertype omvat gronden die nu een andere functie dan natuur hebben en nog niet tot andere beheertypen te rekenen zijn. Vaak gaat het hierbij om landbouwpercelen.


33

Het beheertype bloemdijk komt in Noord-Brabant amper voor en is overigens niet geschikt voor natuurbegraven, omdat het vaak vochtige gronden zijn. Hetzelfde geldt voor zilt- en overstromingsgrasland. Duinbossen zijn alleen te vinden in de kustgebieden, dus niet in NoordBrabant. En vochtig hakhout en middenbos en eendenkooi zijn te kwetsbaar voor veranderingen en worden verder ook niet meegenomen. Er is eerst gekeken naar de geschiktheid van de verschillende natuurtypes, maar het is van belang om te weten welke van de beheertypes binnen deze natuurtypes geschikt zijn voor natuurbegraven. Op basis van gesprekken met Wiel Poelmans, het productverslag van Joep Salet en naar eigen inzicht is een tabel gemaakt waarin aangegeven wordt welke beheertypes geschikt zijn voor natuurbegraven. Daarna volgt een toelichting met waarom deze beheertypes wel of niet geschikt zijn voor natuurbegraven. De tabel is hieronder weergegeven. Natuurtype Droge heiden Rijke graslanden en akkers

Droge bossen Bossen met productiefunctie Cultuurhistorische bossen Nog om te vormen naar natuur

Beheertype Droge heide Zandverstuiving Kruiden- en faunarijk grasland Glanshaverhooiland Kruiden- en faunarijke akker Ruigteveld Dennen-, eiken- en beukenbos Droog bos met productie Vochtig bos met productie Droog hakhout Park- en stinzenbos Geen beheertype

Geschikt? Ja Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Nee Ja Ja Ja

Tabel 2: Overzicht geschikte natuurtypes met de daarbij horende beheertypes

Droge heide Droge heide is geschikt voor natuurbegraven, dit komt doordat het vooral voorkomt in drogere gebieden. Er zal echter rekening moeten worden gehouden met het feit dat niet door heel het gebied gegraven kan worden. Er zijn namelijk ook heides die wel kwetsbaar zijn voor veranderingen. Wanneer initiatiefnemers in droge heides willen graven, zal er dus altijd onderzoek moeten worden gedaan naar welke delen van de droge heides geschikt zijn voor natuurbegraven. Daarnaast moet er rekening wordt gehouden met het feit dat duurzame populaties voldoende ruimte dienen te krijgen.


Figuur 4: Droge heide (Bron: natuurkennis.nl)

34

Zandverstuiving Bij het beheertype zandverstuiving wordt het zand verplaatst door wind en regen. Het risico bestaat echter dat graven open stuiven. Dit is dan ook de reden dat het beheertype zandverstuiving ongeschikt is als natuurbegraafplaats. Figuur 5: Zandverstuiving (Bron: natuurkennis.nl)

Kruiden- en faunarijk grasland In principe zijn kruiden- en faunarijk grasland geschikt als beheertype voor natuurbegraven. Naast de geschikte droge kruiden- en faunarijke graslanden zijn er echter ook natte graslanden die niet geschikt zijn om in te begraven. Er zal dus altijd rekening moeten worden gehouden met de gemiddelde hoogste grondwaterstand (GHG). Figuur 6: Kruiden- en faunarijk grasland (Bron: natuurkennis.nl)

Glanshaverhooiland Glanshaverhooiland is in principe geschikt als beheertype voor natuurbegraven. Het zijn geen natte types, maar komen met name voor op matig vochtige tot periodiek overstroomde uiterwaarden, op zeekleigronden en op krijtafzettingen. Deze gebieden kunnen onder water komen te staan en zijn daarom niet geschikt als natuurbegraafplaats. De drogere gronden van het glanshaverhooiland zijn wel geschikt voor natuurbegraven, maar deze komen niet veel voor in Noord-Brabant.

Figuur 7: Glanshaverhooiland (Bron: natuurkennis.nl)

Kruiden- en faunarijke akker Kruiden- en faunarijke akkers zijn prima geschikt voor natuurbegraven. Dit zijn vaak droge terreinen en zijn vrijwel overal te realiseren. Wel dient er rekening te worden gehouden met de dieren- en plantensoorten die op de Rode Lijst staan. Voordeel van deze ondergrond is dat er diep gegraven kan worden en rekening houdend met de GHG 9 dus ook diep begraven. Figuur 8: Kruiden- en faunarijke akker (Bron: natuurkennis.nl)


35

Ruigteveld Ruigtevelden zijn vaak diverse type ondergronden, zowel droge als natte gronden. De droge gronden zijn geschikt voor natuurbegraven, maar ook hier dient weer rekening te worden gehouden met de GHG.

Figuur 9: Ruigteveld (Bron: natuurkennis.nl)

Dennen-, eiken- en beukenbos Dennen-, eiken- en beukenbos zijn ideale locaties om te gebruiken als natuurbegraafplaats. Dit komt doordat het droge gronden zijn en graven in de grond nauwelijks negatieve effecten heeft op de wortels van bomen. Het is echter niet de bedoeling dat hele bossen worden gekapt ten behoeve van een natuurbegraafplaats.

Figuur 10: Dennen-, eiken- en beukenbos (Bron: natuurkennis.nl)

Droog bos met productie Voor droog bos met productie geldt eigenlijk hetzelfde als voor dennen-, eiken- en beukenbos. Deze droge gronden zijn ook prima geschikt om te gebruiken voor natuurbegraven.

Figuur 11: Droog bos met productie (Bron: natuurkennis.nl)

Vochtig bos met productie Vochtig bos met productie is in principe een ongeschikt beheertype voor natuurbegraven. Deze gronden zijn vaak te nat en kennen een hogere GHG. Wanneer de GHG laag genoeg is kunnen deze gronden wel worden gebruikt voor natuurbegraven.

Figuur 12: Vochtig bos met productie (Bron: natuurkennis.nl)


36

Droog hakhout Het beheertype droog hakhout is geschikt voor natuurbegraven. Wel dient er rekening mee te worden gehouden dat deze bomen worden gehakt in een periode van 4 tot 15 jaar. Deze bomen zouden dan ook niet ideaal zijn als herkenningspunt van een graf, omdat ze na 15 jaar verdwenen zijn. Een combinatie met andere beheertypes kan er voor zorgen dat er wel herkenningspunten aanwezig zijn. Figuur 13: Droog hakhout (Bron: natuurkennis.nl)

Park- en stinzenbos Park- en stinzenbos kan geschikt zijn als beheertype voor natuurbegraven. Er zijn echter ook vochtige park- en stinzenbossen die niet geschikt zijn. Daarnaast dient er rekening te worden gehouden met het behoud van bijzondere flora en fauna, actief beheer is hierbij noodzakelijk. Het beheertype is dus niet ideaal om te gebruiken voor natuurbegraven. Figuur 14: Park- en stinzenbos (Bron: natuurkennis.nl)

Nog te realiseren EHS Gronden die nog om te vormen zijn naar natuur kunnen zeer geschikt zijn voor natuurbegraven. Er kan namelijk rekening worden gehouden met de desbetreffende ambities van het gebied. Daarbij kan worden gekeken naar de verschillende geschikte beheertypes en kan er nieuwe natuur worden gerealiseerd. Vaak liggen deze gebieden aan de randen van de EHS en zijn daardoor nog aantrekkelijker als natuurbegraafplaats, omdat er dan niet gegraven wordt in bestaande EHS. Figuur 15: Landbouwgronden, nog om te vormen naar natuur (Bron: natuurkennis.nl)


37

4.3 Conclusie Bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats is het altijd van belang om te kijken naar de gemiddeld hoogste grondwaterstand (GHG), dit in verband met de Wet op de Lijkbezorging. Vervolgens dient er gekeken te worden of de natuurwaarde erop vooruit zal gaan. Hiervoor kan gekeken worden wat de ambities zijn van een bepaald gebied en wat geschikte beheertypen zijn voor natuurbegraven. Geconcludeerd kan worden dat de beheertypes kruiden- en faunarijke akkers, dennen-, eiken- en beukenbos, droog bos met productie en nog om te vormen naar natuur het meest geschikt zijn om te gebruiken voor natuurbegraven. Dit komt met name doordat het droge gronden zijn waarbij weinig beheer nodig is. De beheertypes droge heide, kruiden- en faunarijk grasland, ruigteveld, droog hakhout en park- en stinzenbos zijn minder geschikt voor natuurbegraven. Bij deze beheertypen dient met meerdere aspecten rekening te worden gehouden, bijvoorbeeld met beschermde flora en fauna en kwetsbare gebieden.


38

5. Conclusies en bespreking In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvragen die in de inleiding (hoofdstuk 1) staan vermeld. Het probleem is dat het nog onduidelijk is wat de huidige kaders en belemmeringen zijn bij de realisatie van een natuurbegraafplaats. Daarnaast zijn er geen duidelijke technische randvoorwaarden waaraan een natuurbegraafplaats dient te voldoen. Ook is nog niet helemaal duidelijk welke natuurtypen en beheertypen precies geschikt zijn voor natuurbegraven. Het is dus van belang geweest om hierin duidelijkheid te scheppen. Hierna volgt een herhaling van de onderzoeksvragen en deelvragen, met de daarbij horende conclusies die naar aanleiding van het onderzoek naar voren zijn gekomen. 1. Wat zijn de huidige kaders en aspecten bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS? a) Wat zijn momenteel obstakels bij het realiseren van een natuurbegraafplaats? b) In hoeverre is het huidige beleid een obstakel bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS? Tijdens het proces voor de ontwikkeling van een natuurbegraafplaats moet met een aantal dingen rekening worden gehouden. Communicatie is één van de belangrijkste onderdelen van het hele proces. Het verschil hierin was duidelijk waar te nemen bij de drie onderzochte praktijkvoorbeelden. Wanneer er onvoldoende wordt gecommuniceerd met de verschillende betrokken partijen en omwonenden bestaat het risico dat een nieuwe natuurbegraafplaats niet wordt geaccepteerd. Het is dus van groot belang dat alle betrokken partijen vroegtijdig bij het planproces betrokken worden, zodat iedereen ook weet wat er gaat gebeuren en wat natuurbegraven eigenlijk precies inhoudt, want vooralsnog is het fenomeen natuurbegraven nog vrij onbekend. Op deze manier wordt er voorkomen dat door onduidelijke communicatie bezwaren ontstaan bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats. Ook het uitvoeren van onderzoeken is bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats van belang om eventuele belemmeringen te voorkomen. Bodem- en archeologische onderzoeken zijn één van de belangrijkste onderzoeken tijdens het onderzoeksproces. Daarnaast moet duidelijk in kaart worden gebracht wat voor invloed natuurbegraven heeft op het grondwater, dus zal er een waterhuishoudkundig onderzoek moeten plaatsvinden. Ook zal er onderzoek moeten worden gedaan naar de huidige ecologische waarde en ontwikkelingsmogelijkheden, zodat duidelijk wordt of de natuurwaarde wordt versterkt met de realisatie van de nieuwe natuur. En er dient te worden gekeken naar de verschillende wetten en regels, zoals de Wet op de Lijkbezorging en Besluit op de Lijkbezorging, die komen kijken bij natuurbegraven en de ontwikkeling van nieuwe natuur. Zeker wat betreft de Wet en het Besluit op de Lijkbezorging zullen er duidelijke regels moeten worden opgesteld door initiatiefnemers van een natuurbegraafplaats. Daarnaast zorg je met regels ervoor dat bezoekers van een natuurbegraafplaats weten waar ze aan toe zijn. In principe zijn de onderzoeken geen obstakel, maar wel belangrijk om een natuurbegraafplaats te kunnen realiseren. Het huidige beleid vormt geen obstakel bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS. Vijf van de zes huidige natuurbegraafplaatsen zijn gelegen in de EHS en passen dus binnen het beleid van de desbetreffende provincies. De belangrijkste juridische kaders bij het beschermen van de EHS zijn de Verordening Ruimte, de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet. De regels van de Verordening Ruimte van de provincie Noord-Brabant komen overeen met de regels van de Ruimtelijke Verordening Gelderland en de regels van het Provinciaal Omgevingsplan (POP) van de provincie Groningen. De mogelijkheid bestaat namelijk om onder voorwaarden bepaalde ontwikkelingen in de EHS toe te staan. Dit mag echter alleen wanneer de natuurwaarden er op vooruit gaan. Er kan dus worden geconcludeerd dat er wat betreft de regels voor de EHS voldoende mogelijkheden aanwezig zijn om een natuurbegraafplaats te kunnen realiseren.


39

2. Welke technische randvoorwaarden zijn van belang bij het realiseren van een natuurbegraafplaats? a) Hoe wordt er omgegaan met de keuze voor faciliteiten bij natuurbegraafplaats, grafrechtrichtlijnen, grafmonumenten, inrichting natuurbegraafplaats (materialen), ligging natuurbegraafplaats, bezoekers (mate van rust), inrichtingsconcept? Als er wordt gekeken naar de faciliteiten bij een natuurbegraafplaats kan er worden geconcludeerd dat er een parkeerplaats nodig is. Reden hiervoor is dat mensen vaak de auto nemen en de natuurbegraafplaatsen relatief afgelegen liggen. Wel is het verstandig om het aantal parkeerplekken te beperken en zo dicht mogelijk te situeren bij een bestaande weg. Het is namelijk niet de bedoeling dat er een parkeerplaats wordt gerealiseerd in plaats van natuur. Een zo natuurlijk mogelijke parkeerplaats bij de natuurbegraafplaats is dan ook gewenst. Ook een ontvangstruimte met sanitaire voorzieningen, wat kan dienen als ceremonieruimte, komt vaak voor bij de huidige natuurbegraafplaatsen. Dit komt met name doordat mensen behoefte hebben aan een binnenruimte waar ze kunnen schuilen en samenkomen. Met de realisatie van een natuurbegraafplaats dient echter wel rekening te worden gehouden met het gebruik van duurzame technieken en materialen, zodat het niet ten koste gaat van de natuur. Daarnaast zijn bij bijna alle natuurbegraafplaatsen zitplekken gecreëerd waar men in alle rust langs de paden kan zitten. Deze zitplekken hebben als voordeel dat ze gemaakt kunnen worden van natuurlijke materialen. Wat betreft de grafrust zou er moeten worden uitgegaan van eeuwigdurende grafrust om de natuur de kans te geven zich te herstellen. Wat betreft de grafrechtrichtlijnen komt het in vijf van de acht natuurbegraafplaatsen ook neer op eeuwigdurende grafrechten, waarbij de natuurbegraafplaats uiteindelijk een natuurgebied zal worden. De uitzonderingen gaan uit van 20 jaar durende grafrechten en 40 jaar durende grafrechten. Wel kunnen bij deze natuurbegraafplaatsen na deze periode van 20 tot 40 jaar de grafrechten worden verlengd. Je kunt je afvragen of grafmonumenten wel thuishoren op een natuurbegraafplaats, omdat bij de meeste natuurbegraafplaatsen de natuur centraal staat. Bomen, struiken, houtsculpturen of andere natuurlijke materialen zouden dan beter als grafmonument kunnen worden gebruikt dan grafstenen, omdat dit meer past bij de gedachtegang van natuurlijk begraven worden. Op deze manier krijg je namelijk meer het idee dat je in de natuur rondloopt in plaats van over een begraafplaats. De monumenten moeten wel passen binnen het natuurgebied. Niet alleen voor de grafmonumenten is het van belang welke materialen er gebruikt worden, maar ook bij grafkisten en de al eerder genoemde ontvangstruimtes is het gebruik hiervan belangrijk. Tegenwoordig wordt er namelijk steeds vaker gebruik gemaakt van duurzame materialen en technieken bij de bouw van gebouwen. Hiermee kan dus ook rekening worden gehouden bij een ontvangstruimte. Wat je vaak ook terugziet bij de huidige natuurbegraafplaatsen is dat ze voorschrijven dat kisten en omhulsels biologisch afbreekbaar moeten zijn, zodat zo min mogelijk schade wordt toegebracht aan de natuur. De meeste natuurbegraafplaatsen zijn niet ver gelegen van bewoond gebied. Wat wel opvalt is dat in Limburg op kleine afstand van elkaar drie natuurbegraafplaatsen gerealiseerd zijn. Je zou je kunnen afvragen of het niet beter zou zijn dat de natuurbegraafplaatsen beter verspreid zijn over het land, zodat iedereen gebruik kan maken van deze alternatieve manier van begraven. Wel is dan van belang dat de natuur altijd centraal staat bij de realisatie van een natuurbegraafplaats. Wat duidelijk naar voren kwam tijdens het onderzoek is dat er steeds meer vraag komt naar deze manier van begraven. Het is erg opvallend dat ook mensen uit Duitsland en België begraven willen worden op deze natuurbegraafplaatsen in Limburg. Tijdens een Belgische excursie door Nederland bleek al dat ook in België deze manier van begraven niet onopgemerkt is gebleven. Ook de deelnemers aan deze


40

excursie stonden namelijk positief tegenover natuurbegraven, omdat net als in Nederland ook in België behoefte is aan alternatieve manieren van begraven en het beheer van deze begraafplaatsen. Natuurbegraafplaatsen zijn voor iedereen openbaar toegankelijk. Voordeel van deze toegankelijkheid is dat mensen, maar vooral ook dieren het natuurgebied kunnen betreden. Wat je vaak ook terugziet is dat deze natuurbegraafplaatsen vaak wel afgesloten kunnen worden van mensen, als er bijvoorbeeld overlast wordt veroorzaakt en daarbij de grafrust wordt verstoord. De toegangspoort kan dan worden gesloten. Bij Natuurbegraafplaats De Hoevens worden sloten en greppels om het gebied heen gelegd wat ervoor kan zorgen dat mensen alleen via de toegangswegen de natuurbegraafplaats kunnen betreden. Deze natuurlijke manier van omheining is dan ook ideaal voor een natuurbegraafplaats. Dieren kunnen hier namelijk nog wel overheen. Een limiet voor het aantal bezoekers van een begrafenis zou eigenlijk noodzakelijk zijn om de mate van rust van de natuur te behouden. Wat na het bezoek aan de verschillende natuurbegraafplaatsen duidelijk werd is dat er een tweedeling valt te maken in de soorten natuurbegraafplaatsen. Zo zijn er natuurbegraafplaatsen die uitgaan van een natuurlijk inrichtingsconcept waarbij natuurontwikkeling altijd voorop staat. Er zijn echter ook natuurbegraafplaatsen waarbij hier veel minder rekening mee wordt gehouden. Bij deze laatste categorie komt de natuur namelijk niet op de eerste plaats. Het is dus eigenlijk maar de vraag of deze halfnatuurlijke begraafplaatsen wel echt tot de categorie natuurbegraafplaatsen zouden moeten behoren, omdat naar mijn idee natuurontwikkeling en natuurbehoud voorop dient te staan bij een natuurbegraafplaats. De volgende definitie (momenteel zijn er nog te veel verschillende definities) zou dan ook het beste passen bij een natuurbegraafplaats: “Natuurbegraafplaatsen dragen bij aan natuurontwikkeling of natuurbehoud en maken onderdeel uit van de natuur. Eeuwige grafrust zorgt voor zo min mogelijk verstoring van de natuur. Om het gebied heen staat geen hek en de natuurbegraafplaats is voor mens en dier openbaar toegankelijk. Grafmonumenten kunnen in de vorm van natuurlijke materialen aanwezig zijn.” 3. Welke natuurbeheertypen zijn geschikt voor natuurbegraven? a) Wat zijn de gevolgen van natuurbegraven op de natuur? b) Welke beheertypen binnen de EHS (in bestaande EHS en in nieuw aan te leggen EHS) zijn geschikt voor natuurbegraven? In opdracht van het Ministerie van LNV heeft Alterra onderzoek gedaan naar de effecten van natuurbegraven in natuurterreinen op bodem, flora en fauna. Een conclusie die uit dit onderzoek naar voren kwam is dat als er gekeken wordt naar het begraven van stoffelijke resten of asurnen de natuur nauwelijks negatieve effecten ondervindt aan natuurbegraven. Wel zal er met een aantal dingen rekening moeten worden gehouden. Zo dient er rekening te worden gehouden met het ontbindingsproces waarbij verschillende stoffelijke resten in de grond terecht komen. Ten tweede is het aspect natuurverstoring door natuurbegraven van belang. De dichtheid van de graven, frequentie van het aantal begrafenissen en kuildiepte is hiervoor belangrijk. Een hoog aantal begrafenissen per week kan er namelijk voor zorgen dat de natuur niet goed herstelt. Met de kuildiepte moet rekening worden gehouden in verband met de gemiddeld hoogste grondwaterstand (GHG) en het graven van dieren. Ook verstoring door mensen en dieren kan meespelen bij een besluit om een natuurbegraafplaats wel of niet te realiseren.

Al met al heeft natuurbegraven nauwelijks negatieve effecten op de natuur. Wel dient, zeker bij EHSen Natura 2000 gebieden, rekening te worden gehouden met de natuurwaarde van het gebied. Ook is het van belang te weten welke natuurtypen en beheertypen geschikt zijn voor natuurbegraven. In totaal zijn acht van de achttien natuurtypen mogelijk geschikt voor natuurbegraven. Het gaat hier om


41

de natuurtypen grootschalige, dynamische natuur, droge heiden, droge schraalgraslanden, rijke graslanden en akkers, droge bossen, bossen met productiefunctie, cultuurhistorische bossen en het type nog om te vormen naar natuur. De reden dat deze gronden geschikt zijn komt vanwege het feit dat ze niet te nat, maar ook niet te droog zijn. Binnen deze natuurtypes zijn tien van de twaalf beheertypes geschikt om een natuurbegraafplaats in te realiseren. De beheertypes kruiden- en faunarijke akkers, dennen-, eiken- en beukenbos, droog bos met productie en nog om te vormen naar natuur zijn het meest geschikt. Dit komt doordat het droge gronden zijn die minder kwetsbaar zijn voor verstoring van de bodem. Zeker de nog niet gerealiseerde EHS zou een prima locatie zijn om een natuurbegraafplaats in te realiseren, mits de grondwaterstand het toelaat. Dit komt met name doordat deze gebieden vaak gelegen zijn aan de randen van de EHS en vanwege het feit dat deze landbouwgronden qua natuurwaarde nog niet veel voorstellen. Door rekening te houden met de provinciale ambities kan met de komst van een natuurbegraafplaats nieuwe EHS gerealiseerd worden. Op deze manier draagt een natuurbegraafplaats bij aan natuurontwikkeling en natuurbehoud.


42

6. Aanbevelingen Tijdens het onderzoek kwam duidelijk naar voren dat communicatie van groot belang is. Daarom wordt de provincie Noord-Brabant geadviseerd om niet alleen met de initiatiefnemers te praten, maar ook met de desbetreffende gemeentes en beheerders van de EHS-gebieden waar initiatieven voor een natuurbegraafplaats zijn. Op deze manier krijgen ook zij een duidelijk beeld over hoe er binnen de provincie over natuurbegraven wordt gedacht. Door alle betrokken partijen in een zo vroeg mogelijk stadium bij het proces te betrekken kan er voor worden gezorgd dat mensen zich meer betrokken voelen bij het proces en dus open zullen staan voor de komst van een natuurbegraafplaats. Aanbevolen wordt dus om duidelijk te communiceren met alle betrokken partijen over wat de plannen zijn van initiatiefnemers en hoe hiermee omgegaan kan worden. Daarnaast wordt aanbevolen om als provincie zijnde de huidige regels met betrekking tot de EHS niet aan te passen, omdat het huidige beleid voldoende mogelijkheden biedt om bepaalde ontwikkelingen in de EHS onder voorwaarden toe te staan. Wel zullen initiatiefnemers erop geattendeerd moeten worden dat er de nodige onderzoeken moeten worden uitgevoerd om er zeker van te zijn dat met de realisatie van een natuurbegraafplaats de natuurwaarde van het gebied versterkt wordt. Momenteel zijn er in Noord-Brabant al een aantal initiatieven genomen voor de realisatie van een natuurbegraafplaats in de EHS. De provincie Noord-Brabant zou hier op kunnen inspelen door met deze initiatiefnemers in gesprek te gaan en samen regels op te stellen waaraan de natuurbegraafplaats dient te voldoen. De volgende definitie voor een natuurbegraafplaats zou dan als uitgangspunt kunnen dienen: “Natuurbegraafplaatsen dragen bij aan natuurontwikkeling of natuurbehoud en maken onderdeel uit van de natuur. Eeuwige grafrust zorgt voor zo min mogelijk verstoring van de natuur. Om het gebied heen staat geen hek en de natuurbegraafplaats is voor mens en dier openbaar toegankelijk. Grafmonumenten kunnen in de vorm van natuurlijke materialen aanwezig zijn.” De onderstaande technische randvoorwaarden zijn daarvoor van belang bij het realiseren van een natuurbegraafplaats: · ·

· · · ·

Een zo natuurlijk mogelijke parkeerplaats bij een natuurbegraafplaats is gewenst, hier dient wel rekening te worden gehouden met de materiaalkeuze, grootte en situering van de parkeerplekken zodat het niet ten koste gaat van de natuur. De mogelijkheid bestaat om een ontvangstruimte bij de natuurbegraafplaats te realiseren, mits dit niet ten nadele is van de natuur. Hiervoor dient wel gebruik te worden gemaakt van duurzame technieken en materialen om de ontvangstruimte te realiseren. Zeker in de EHSgebieden dient goed gekeken te worden wat voor gevolgen de komst van een ontvangstruimte heeft op de natuur. Het is van belang dat een natuurbegraafplaats uitgaat van een eeuwigdurende grafrust, zodat de natuur de kans krijgt zich te herstellen en uiteindelijk ook een natuurgebied kan worden. Grafmonumenten kunnen aanwezig zijn in de vorm van bomen, struiken, houtsculpturen of andere natuurlijke materialen die niet schadelijk zijn en worden opgenomen door de natuur. Grafkisten of urnen dienen biologisch afbreekbaar te zijn. Een natuurbegraafplaats dient openbaar toegankelijk te zijn voor mens en dier. Een natuurlijke omheining door het aanleggen van sloten en greppels is heel goed mogelijk bij een natuurbegraafplaats. Op deze manier zorg je er namelijk voor dat dieren overal het gebied kunnen betreden en dat mensen gebruik maken van de daarvoor bestemde toegangswegen, die indien noodzakelijk afgesloten kunnen worden.


43

·

Een limiet van het aantal begrafenissen per week is noodzakelijk om de rust op de natuurbegraafplaats te bewaren. · Het inrichtingsconcept van een natuurbegraafplaats gaat ervan uit dat er bijgedragen wordt aan natuurontwikkeling of natuurbehoud. Natuur komt hierbij dus altijd op de eerste plaats. Deze technische randvoorwaarden zouden eventueel verwerkt kunnen worden in de Verordening Ruimte. Doordat natuurbegraven niet in alle natuurtypen en beheertypen geschikt wordt bevonden, is het van belang te weten welke types dan wel mogelijk geschikt zijn. Dit heeft te maken met de grondwaterstand en met de kwetsbaarheid van gronden. Het wordt dan ook aanbevolen om natuurbegraven vooralsnog alleen toe te staan in de volgende natuurtypes en daarbij horende beheertypes: · · · ·

· · · ·

Grootschalige, dynamische natuur (bij dit natuurtype is echter wel een omheining noodzakelijk vanwege wilde zwijnen) Droge heiden o Droge heide Droge schraalgraslanden (dit type komt echter nauwelijks voor) Rijke graslanden en akkers o Kruiden- en faunarijk grasland o Glanshaverhooiland o Kruiden- en faunarijke akkers o Ruigteveld Droge bossen o Dennen-, eiken- en beukenbos Bossen met productiefunctie o Droog bos met productie o Vochtig bos met productie Cultuurhistorische bossen o Droog hakhout o Park- en stinzenbos Nog om te vormen naar natuur

Daarnaast wordt aanbevolen om bij initiatiefnemers erop aan te dringen om natuurbegraafplaatsen zoveel mogelijk aan de randen van de EHS te realiseren. Het gaat hier meestal om het natuurbeheertype ‘nog om te vormen naar natuur’ waarbij de natuurwaarde laag is. Op deze manier draagt de realisatie van een natuurbegraafplaats bij aan natuurontwikkeling en natuurbehoud.


44

Bronnenlijst Interviews: Joep van Gorp, 24 september 2012. Gemeentehuis te Sint-Michielsgestel. Bart van Strien, 26 september 2012. Telefonisch en per mail. Ria Lucassen, 26 september 2012. Provinciehuis te ’s Hertogenbosch. René Poll, 3 oktober 2012. Provinciehuis te ´s Hertogenbosch. Caroline Mijnhout, 4 oktober 2012. Telefonisch en per mail. Joyce Sengers, 11 oktober 2012. Kennedyplein (KBC-gebouw) te Eindhoven. Wiel Poelmans, 18 oktober 2012. Provinciehuis te ´s Hertogenbosch. Literatuur: Praedium (mei 2011). Masterplan Natuurbegraafplaats Heidepol: Ruimtelijke voorwaarden, Visie en Inrichtingsplan gemeente Arnhem en gemeente Ede. Veghel: Praedium. Praedium. Ruimtelijke onderbouwing ‘Natuurbegraafplaats Hooghei’ gemeente Sint-Michielsgestel. Veghel: Praedium. Joep Salet (juli 2012). Productverslag - Natuurbegraven. 's Hertogenbosch: provincie Noord-Brabant. Provincie Noord-Brabant (11 mei 2012). Verordening Ruimte 2012. Provincie Groningen (17 juni 2009). Provinciaal Omgevingsplan 2009-2013. Bedum: Schol Druk BV. Provincie Gelderland (15 december 2010). Ruimtelijke Verordening Gelderland. J.G de Molenaar, M.G. Mennen, F.H. Kistenkas (2009). Terug naar de Natuur: Mogelijke effecten en juridische aspecten t.a.v. natuurbegraven, asverstrooien en urnbijzetting in natuurgebieden. Wageningen: Alterra. T. Bullens, I. Edzes, M. Tillema (23 juni 2011). Landschap als Nalatenschap: Ontwerpverkenning naar natuurbegraafplaatsen in het Nederlandse landschap. Utrecht: Vollmer & Partners, stedebouw en landschap. Gemeente Sint-Michielsgestel (juni 2010). Nota van zienswijzen bestemmingsplan Buitengebied. Artikelen: Raad van State - Verzet tegen natuurbegraven in Berlicum (8 augustus 2012). Brabants Dagblad.


45

Internetbronnen: Geraadpleegd in de periode van 28 augustus 2012 – 26 november 2012 Natuurgebied Reiderwolde. Natuurbegraafplaats Reiderwolde. http://www.natuurbegraafplaatsreiderwolde.nl/ Uitvaart.nl, uw complete uitvaartgids. Begraven in het bos. http://www.uitvaart.nl/uitgelicht/verantwoorde-uitvaart/begraven-in-het-bos Natuurbegraafplaats Heidepol. Voor eeuwig de mooiste plek. http://www.heidepol.nl/ Landgoed Weverslo. Natuurbegraafplaats Weverslo. http://www.weverslo.nl/homepage.aspx Landgoed De Hoevens. Natuurbegraafplaats De Hoevens. http://www.dehoevens.nl/nl/natuurbegraafplaats Praedium. Meedenken met Natuurbegraafplaats. http://www.praedium.eu/Natuurbegraafplaats Natuurbegraafplaats Bergerbos & Natuurbegraafplaats Venlo-Maasbree. http://www.natuurbegraafplaats.nl/ NatuurKennis. Natuurtypen. http://www.natuurkennis.nl/


46

Bijlagen Bijlage A: Begripsbepaling

49

Bijlage B: Interview met René Poll (Natuurbegraafplaats Heidepol)

50

Bijlage C: Telefonisch gesprek provincie Gelderland

51

Bijlage D: Bezoek aan natuurbegraafplaats Heidepol

52

Bijlage E: Interview met Joep van Gorp (Natuurbegraafplaats Hooghei)

54

Bijlage F: Bezoek aan de natuurbegraafplaatsen Venlo-Maasbree en Weverslo

56

Bijlage G: Gesprekken over Natuurbegraafplaats De Hoevens

60

Bijlage H: Interview met Joyce Sengers (Natuurbegraafplaats De Hoevens)

62

Bijlage I: Verslag Belgische excursie door Nederland

64

Bijlage J: Interview met Wiel Poelmans

68

Bijlage K: Omschrijving van natuurtypes en beheertypes

69

Bijlage L: Praktijkvoorbeelden

72

Bijlage M: Conclusies en aanbevelingen, productverslag van Joep Salet

79


47

Bijlage A: Begripsbepaling Provincie: Wanneer er binnen dit onderzoek gesproken wordt over de provincie, dan wordt daarmee de provincie Noord-Brabant bedoeld, tenzij anders aangegeven. Natuurbegraven: In Nederland wordt natuurbegraven op dit moment op verschillende manieren gedefinieerd, maar de meest algemene definitie is het begraven of uitstrooien van dierbaren in de natuur, dit kan bijvoorbeeld een bos of een open grasland of heide zijn. Ecologische hoofdstructuur (EHS): Samenhangend netwerk van natuurgebieden van nationaal en internationaal belang met als doel de veiligstelling van ecosystemen met de daarbij behorende soorten bestaande uit de meest waardevolle natuur- en bosgebieden en andere gebieden met belangrijke aanwezige en te ontwikkelen natuurwaarden. Initiatiefnemers: Initiatiefnemers zijn personen die het initiatief nemen om een natuurbegraafplaats te realiseren. Hierbij kan gedacht worden aan landgoedeigenaren of andere particulieren, maar bijvoorbeeld ook gemeentes. Deskundigen: Mensen binnen de provincie of daarbuiten die ervaring en kennis hebben met het desbetreffende onderwerp.


48

Bijlage B: Interview met René Poll (Natuurbegraafplaats Heidepol) Gesprek met René Poll over Natuurbegraafplaats Heidepol in de gemeentes Ede en Arnhem René Poll is werkzaam bij Praedium en is betrokken geweest bij heel het proces. Dit gesprek heeft als doel om erachter te komen wat voor procedures daarvoor doorlopen zijn en waar ze tegenaan liepen. Ook is er nog kort gesproken over Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum, maar hier kwamen dingen naar voren die voor mij al bekend waren. Zijn de procedures goed doorlopen om Natuurbegraafplaats Heidepol te kunnen realiseren? Bij beide gemeentes zijn bestemmingsplanprocedures doorlopen. De gemeente Ede was er erg makkelijk in, maar in de gemeente Arnhem moesten wel een aantal onderzoeken plaatsvinden. Daarnaast waren er vanuit de gemeente Arnhem veel meer mensen ingezet. Zo is er een masterplan en een beheerplan gemaakt. Ook is er een historisch bodemonderzoek uitgevoerd, en een archeologisch onderzoek. De natuurwetgeving is ook onder de loep genomen, waaronder de Boswet. En al deze onderzoeken hebben logischerwijs veel tijd in beslag genomen. René is van mening dat er soms wel overdreven veel werd gevraagd qua onderzoeken die gedaan moesten worden, maar dit had waarschijnlijk te maken met het feit dat de gemeentes heel het concept natuurbegraven nauwelijks kennen. Wel is er met alle belanghebbende partijen gesproken en deze stonden allemaal positief ertegenover. Er zijn tijdens het proces geen zienswijzen ingebracht. Waar liepen jullie zoal tegenaan? Wat ging er goed / makkelijk? De procedures die zijn doorlopen zijn vaak erg lang, dit had mede te maken met het feit dat natuurbegraven nog relatief onbekend is binnen de gemeentes. Waar ze echter ook tegenaan lopen was dat het gebied in de EHS / Natura 2000 ligt. Maar zolang de natuurwaarde verhoogd wordt moet dit volgens René geen problemen opleveren. Dat de natuurbegraafplaats gelegen is in de EHS kan een knelpunt zijn binnen de provincie, vooral vanwege het feit dat er een huis in het plangebied staat. Dit huis stond echter al in het gebied voordat de regels voor de EHS er waren en daarbij worden de natuur- en landschapswaarden van het gebied versterkt door natuurontwikkeling. De regels omtrent Natura 2000 en de EHS laten volgens René al voldoende toe, zo is er rekening gehouden met de verschillende beschermde habitattypen en soorten en is er rekening gehouden met de ambities voor het te ontwikkelen natuurtype. De komst van natuurbegraafplaats zal de biodiversiteit vergroten. Hoe hebben jullie de gemeentes en provincie meegekregen? Door de gemeentes en provincie voldoende duidelijk te maken dat natuurontwikkeling leidend is bij een natuurbegraafplaats hebben ze de gemeentes en provincie mee kunnen krijgen. Ook hebben ze alles duidelijk op papier gezet en zijn er duidelijke regels vastgesteld voor de natuurbegraafplaats. Als natuurbegraafplaats Heidepol uiteindelijk vol is en er dus geen natuurbegraven meer plaats kan vinden zal het terrein worden beheerd door de Stichting Nieuwe Natuur. Dit staat ook allemaal beschreven in het beheerplan. Ook is er gesproken over een initiatief voor een natuurbegraafplaats in de gemeente Landerd waar ze mee bezig zijn momenteel. Dit krijgt eigenlijk hetzelfde concept als de natuurbegraafplaatsen Heidepol en Hooghei. Ook bij Natuurbegraafplaats Landerd zal de natuur erop vooruitgaan.


49

Bijlage C: Telefonisch gesprek en mailcontact met de provincie Gelderland over natuurbegraafplaats Heidepol Er is contact geweest met Caroline Mijnhout van de provincie Gelderland. Caroline is Adviseur Ruimtelijke Ordening bij de provincie Gelderland. Hoe is de provincie omgegaan met het initiatief voor natuurbegraafplaats Heidepol? Wat was de rol van de provincie daarin? De planbegeleiders in Gelderland staan ieder voor een aantal gemeenten centraal. Caroline is als planbegeleider voor de gemeente Arnhem betrokken geweest bij het plan voor natuurbegraafplaats Heidepol. Dit deed ze samen met een collega die centraal staat voor de gemeente Ede. De gemeenten Ede en Arnhem hadden ook een centrale contactpersoon / procesbegeleider aangesteld, de heer Ludo Mooi van de gemeente Arnhem. Hoe wordt er binnen de provincie Gelderland gedacht over natuurbegraven in EHS / Natura 2000gebieden? De provincie had in het proces een adviserende en planbegeleidende rol. De gemeenten en initiatiefnemer kwamen met het verzoek. De provincie beoordeelde de input en kwam met advies. Op een gegeven moment zijn er werkgroepjes opgesteld waar zowel deskundigen van de provincie als van de gemeenten in betrokken waren om bepaalde zaken verder uit te diepen, namelijk een werkgroep ecologie en een werkgroep inrichting en beheer. Heeft de provincie regels moeten aanpassen voor de natuurbegraafplaats? En wat voor procedures waren er nodig? In eerste instantie stonden wij kritisch tegenover het initiatief. Een dergelijk initiatief in de EHS is niet van zwaarwegend belang en er zijn alternatieven. Daarom vroeg de provincie zich af of de toepassing van de saldobenadering (EHS-spelregels) zou kunnen leiden tot een meerwaarde voor de natuur. Op een gegeven moment veranderde de houding vanuit de provincie naar positief kritisch, onder voorwaarden van goede juridische borging van doeleinden, compensatie, inrichting, beheer, fasering, eindoplevering en exploitatie. Het plan paste uiteindelijk in de Ruimtelijke Verordening Gelderland. Het was niet nodig regels aan te passen ten behoeve van de natuurbegraafplaats.


50

Bijlage D: Bezoek aan natuurbegraafplaats Heidepol op woensdag 12 september 2012 Samen met mijn begeleider (Steven Montfoort) is er een bezoek gebracht aan natuurbegraafplaats Heidepol in Arnhem / Ede. Er was namelijk een open avond gehouden door de initiatiefnemers. Het begon met een algemeen praatje door Roy van Boekel in een soort houten schuurtje (Heidekapel) waarin ook een toilet aanwezig was. Tijdens dit praatje vertelde hij dat Praedium, net als de meeste andere bedrijven, ook een slechte periode gekend heeft veroorzaakt door de crisis. Praedium is er trots op dat het ze toch is gelukt om natuurbegraafplaats Heidepol te realiseren gelegen in twee gemeentes, namelijk Arnhem en Ede. Er zijn veel procedures doorlopen om het zover te laten komen. Na het beginpraatje is de groep opgesplitst en kregen we een rondleiding over de natuurbegraafplaats. René Poll (Praedium) was onze gids en vertelde ons tijdens de wandeling waar het allemaal mogelijk was om begraven te worden en dat in bepaalde delen van de bossen het niet mogelijk is, vanwege de oudheid van de bomen. Op het terrein is een gebouw aanwezig waarin ceremoniën besproken kunnen worden en wat dient als informatiecentrum, dit was voorheen de woning van de eigenaar van het gebied. De mensen die graag begraven willen worden op natuurbegraafplaats Heidepol mogen zelf een plekje uitzoeken in het bos, aan de bosrand of op een open plek, mits het natuurlijk mogelijk is op de uitgekozen plek. Dit wordt dan besproken in het informatiecentrum en vastgelegd. Tijdens dit gesprek kun je meteen vastleggen hoe je wil dat de ceremonie verloopt. Toen we een rondje liepen over de natuurbegraafplaats viel het op dat de plekken waar al mensen begraven lagen amper zichtbaar waren (zie de onderstaande figuren), er was namelijk al natuur teruggekomen op de plek.

Figuur 3: Een natuurgraf

Figuur 2: Een graf bij een boom

De achterliggende gedachte bij natuurbegraafplaats Heidepol is dat je teruggegeven wordt aan de natuur en dat alles zo natuurlijk mogelijk is, zo is het niet toegestaan om een grafsteen te plaatsen bij het graf. Een houten gedenkteken is wel toegestaan.


51

Tijdens een begrafenis kan er gebruik worden gemaakt van een open plek (Boskapel geheten) met houten bankjes waar een rustige ceremonie gehouden kan worden, op onderstaande foto is de Boskapel te zien.

Figuur 3: Boskapel, foto 1

Op natuurbegraafplaats Heidepol is sprake van een eeuwigdurende grafrust, daarmee draag je bij aan de bescherming, ontwikkeling en het behoud van de natuur. Na de begrafenis zelf is het niet toegestaan om het stuk natuur zelf te beheren, het is namelijk de bedoeling dat de natuur haar plek weer inneemt en dat het verder met rust gelaten wordt. Natuurbegraafplaats Heidepol is onafhankelijk van cultuur, levensbeschouwing of religie. Iedereen die op een natuurlijke manier begraven wil worden, is welkom. Waar Heidepol voorheen vooral bestond uit akkers is er nu voor gezorgd dat er meer natuur gerealiseerd wordt. Het terrein heeft nu een hogere natuurwaarde dan voorheen. Het is zeer gevarieerd, met dennen- en loofbomen, mooie afwisselende bosranden en open velden met heide, kruidenakkers en bloemenweides. Ook zijn er in het gebied monumentale lanen met beuken en berken.

Figuur 4: Open veld

Figuur 5: Bospad

De in de EHS gelegen natuurbegraafplaats wordt beheerd door natuurbegraafplaats Heidepol (beheerder Wim Van Rooijen) en is daar ook zelf verantwoordelijk voor, een onafhankelijke beheerstichting zorgt ervoor dat Heidepol voor altijd een natuurgebied blijft.


52

Bijlage E: Interview met Joep van Gorp (Natuurbegraafplaats Hooghei) Gesprek met Joep van Gorp over Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum (gemeente SintMichielsgestel) Dit interview heeft als doel om erachter te komen waarom het zo lang duurt voordat Natuurbegraafplaats Hooghei (initiatief van Rest in Nature in samenwerking met Praedium) in Berlicum gerealiseerd kan worden. Joep van Gorp is Gebiedscoördinaor Landelijk Gebied bij de gemeente Sint-Michielsgestel. Er zijn veel zienswijzen uitgebracht naar aanleiding van het nieuwe bestemmingsplan “Bestemmingsplan Buitengebied”, omdat het initiatief in strijd zou zijn met het vigerende bestemmingsplan Buitengebied Sint-Michielsgestel. Natuurbegraafplaats Hooghei zal waarschijnlijk 6000 tot 8000 graven tellen en worden naar alle waarschijnlijkheid in 30 jaar tijd uitgegeven. Hoe kijkt u persoonlijk tegen natuurbegraven aan? Joep van Gorp gaf aan dat ze binnen de gemeente positief aankijken tegen natuurbegraven. Hij vindt het mooi dat mensen de keuze hebben om begraven te worden in de natuur. Daarnaast denkt Joep dat natuurbegraven een rol kan spelen bij het realiseren van nieuwe natuur. Landgoedeigenaren kunnen namelijk hun grond omvormen tot natuur met een hoge(re) natuurwaarde. Wat ging er goed / fout tijdens het proces? Het goede aan het proces is dat de gemeente zelf positief ingesteld is op de komst van Natuurbegraafplaats Hooghei. Het bestemmingsplan Buitengebied van de gemeente SintMichielsgestel heeft vanaf 23 april 2010 zes weken ter inzage gelegen. In die periode zijn 164 zienswijzen ingekomen. Een aantal van deze zienswijzen hadden betrekking tot natuurbegraafplaats Hooghei. De als bos bestemde gronden in het plangebied van natuurbegraafplaats Hooghei zouden de functieaanduiding “begraafplaats” krijgen. Echter is deze functieaanduiding, volgens de zienswijze, niet in overeenstemming met een goede ruimtelijke ordening. Wat er fout ging tijdens dit proces is dat er te weinig gecommuniceerd is met omwonenden en betrokkenen. Niet iedereen was op de hoogte van het feit dat er een initiatief was voor een natuurbegraafplaats. Volgens Joep zorg je er op deze manier voor dat bewoners het gevoel krijgen niet bij het proces betrokken te worden. Joep geeft de tip nog eens goed naar de zienswijzen te kijken, dan wordt duidelijk wat voor zienswijzen er ingediend zijn. Hoe ging het proces voor wat betreft bestemmingsplan / EHS invulling? Zoals Joep al eerder vertelde zijn er tijdens de procedure voor het bestemmingsplan een aantal zienswijzen ingekomen. Hierbij wordt de eerder genoemde functieaanduiding als struikelblok gezien. Ook wordt de oprichting van een ontvangstruimte en parkeerplaatsen in de EHS strijdig geacht met het provinciale beleid. Volgens Joep vervalt de functie begraven zodra op de begraafplaats geen begravingen meer worden gedaan en krijgt het enkel de functie natuur. En daarbij is de huidige natuurwaarde van het gebied erg laag. Door het huidige dennenbos om te vormen tot hoogwaardig loofbos wordt er meerwaarde gecreëerd voor het gebied. Daarnaast wordt de huidige bebouwing gesloopt en wordt er op een andere locatie de aula gerealiseerd. Zodra de functie begraven komt te vervallen zal ook deze aula worden verwijderd en wordt er bijgedragen aan de ontstening van de natuur en is het dus niet in strijd met het provinciale beleid. Door het realiseren van de natuurbegraafplaats wordt bijgedragen in de realisering van natuur. De natuurwaarden van het plangebied worden vergroot en opengesteld voor fauna en mensen, daarmee wordt de beleving van de natuur vergroot. Dit komt de EHS dus geheel ten goede. Natuur speelt logischerwijs een zeer belangrijke rol bij de natuurbegraafplaats.


53

In welk stadium zit de natuurbegraafplaats op het moment? Het bestemmingsplan Buitengebied van de gemeente Sint-Michielsgestel ligt momenteel bij de Raad van State en er moet nog een uitspraak volgen. Voor de realisering van Natuurbegraafplaats Hooghei is een ruimtelijke onderbouwing opgesteld, eventuele beperkingen naar omliggende percelen zijn in deze ruimtelijke onderbouwing meegenomen. Hoe wordt er omgegaan met faciliteiten / grafrechten / grafmonumenten / hoeveelheid bezoekers / inrichting natuurbegraafplaats (materialen) / ligging natuurbegraafplaats ten opzichte van omgeving? Wat betreft de faciliteiten zal er een aula en 30 parkeerplaatsen gerealiseerd worden. Het gebouw is ongeveer 240m2 groot en dient als ontvangstruimte. Er zal plek komen voor een keuken, kantoor, sanitaire voorzieningen en een familiekamer waar naaste familieleden op gepaste wijze afscheid kunnen nemen. Binnen wordt gebruik gemaakt van duurzame technieken en materialen. De parkeerplaats wordt zo ingepast dat deze onderdeel uitmaakt van het bos. Op de graven rust eeuwige grafrust, waarbij het uiteindelijk de bedoeling is dat de begraafplaats wordt overgroeid door natuur. De begraafplek blijft vrij van grafzerken en monumenten, volgens Joep is dit ook van belang om het zo natuurlijk mogelijk te houden. De natuurbegraafplaats zal vrij toegankelijk zijn, maar wanneer noodzakelijk kan de natuurbegraafplaats afgesloten worden. Een duidelijk maximum aantal aan bezoekers is er niet, maar er wordt verwacht dat mensen die kiezen voor graf op een natuurbegraafplaats rekening houden met de natuur en dus ook met het aantal bezoekers tijdens een ceremonie. Bij de inrichting van de natuurbegraafplaats zal zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van duurzame technieken en materialen, dit geldt dus niet alleen voor het gebouw, maar ook de overige elementen op de begraafplaats. De natuurbegraafplaats is gelegen in het bos de Hooge Heide. in de directe omgeving van het plangebied zijn een agrarisch bedrijf (ten zuidoosten) en een camping (westzijde) gelegen. Aan de oostzijde van het perceel ligt een burgerwoning dichtbij het perceel. Volgens een ingebrachte zienswijze door de camping zou de natuurbegraafplaats een ernstige belemmering vormen voor de ontwikkeling en het voortbestaan van het kampeerterrein. Echter is dit niet het geval, want de natuurbegraafplaats is juist een versterking voor de omgeving. Er wordt namelijk natuur tot ontwikkeling gebracht, waar de gasten van de camping gebruik van kunnen maken. Zo wordt er een wandelpadenstructuur aangelegd en is het terrein zoals eerder genoemd openbaar toegankelijk.


54

Bijlage F: Bezoek aan de natuurbegraafplaatsen Venlo-Maasbree en Weverslo (Venray) op donderdag 27 september 2012 Samen met Steven Montfoort is er een bezoek gebracht aan twee natuurbegraafplaatsen in de provincie Limburg. Om een beter beeld te krijgen van natuurbegraafplaatsen zijn er ook foto’s gemaakt. Hierna volgt een kort verslag met daarbij een aantal foto’s. Eerst is er een bezoek gebracht aan Natuurbegraafplaats Venlo-Maasbree.

Figuur 1: Natuurbegraafplaats Venlo-Maasbree

Figuur 2: Ceremonie in de buitenlucht

Deze natuurbegraafplaats bestaat uit twee delen, de ene gelegen in Maasbree en de ander in de gemeente Venlo, wij hebben het deel in Venlo bezocht. Deze natuurbegraafplaats ligt naast een crematorium en een reguliere begraafplaats. Voor een ceremonie kan men terecht in het crematorium, daarnaast kan er een kleine ceremonie plaatsvinden in het bos, zie bovenstaande foto.

Figuur 3: Informatieborden met regels + kaart

Figuur 4: Zwerfkeien

Het gedeelte waar wij geweest zijn (Venlo) is redelijk heuvelachtig en is gelegen in een bosgebied. Bij de ingang, bij de parkeerplaats, zijn informatieborden aanwezig over de natuurbegraafplaats en zijn de regels duidelijk vermeld. Ook liggen er zwerfkeien klaar die bij een graf gelegd kunnen worden. Ondanks het feit dat de regels voorschrijven dat er geen bloemperkjes bij de graven mogen komen, zag je af en toe toch bloemen bij de graven liggen. Deze moeten na een aantal weken weggehaald worden. Bij deze natuurbegraafplaats ligt er bij ieder graf een soort gedenksteen met de naam erin gezet.


55

Natuurbegraafplaats Weverslo in Venray Na het bezoek aan Natuurbegraafplaats Venlo-Maasbree is er een bezoek gebracht aan Natuurbegraafplaats Weverslo. In tegenstelling tot de natuurbegraafplaats in Venlo, kent de natuurbegraafplaats in Venray wel eeuwige grafrechten. Natuurbegraafplaats Venlo-Maasbree kent grafrechten vanaf 20 jaar. Onderstaande afbeelding toont de regels van Natuurbegraafplaats Weverslo.

Figuur 5: Regels Natuurbegraafplaats Weverslo

Wat al meteen opvalt aan deze natuurbegraafplaats is dat iedereen er welkom is en dat de natuur altijd centraal staat in het gebied. Ook is er een informatiehoek bij de natuurbegraafplaats aanwezig (zie onderstaande foto’s).

Figuur 6: Informatieborden


56

In tegenstelling tot de natuurbegraafplaats in Venlo is het bij de natuurbegraafplaats in Venray minder goed zichtbaar waar iemand begraven ligt. Op deze plekken is vaak al natuur teruggekomen en wordt er niks gedaan aan de graven. Bij elk graf staat een houten blokje met daarin een nummer. Vooral in de toekomst is dit handig voor mensen die hun dierbaren willen herdenken, omdat ze vaak het graf niet meer terug kunnen vinden.

Figuur 12: Bospad Figuur 7: Het bos

Figuur 8: Open zitplek

Figuur 9: Bospad

Figuur 10: Muzenpad

Over het Muzenpad stond het volgende op één van de informatieborden: Een wandeling Een wandeling over deze natuurbegraafplaats biedt de mogelijkheid om op een bijzondere manier kennis te maken met de krachten van Weverslo. We nodigen u graag uit om op weg te gaan en te ervaren wat zij voor u kunnen betekenen. Ontmoeting, Beleving, Inspiratie, Bemoediging en Bezinning Beïnvloeden de rouwverwerking, het herinneren en gedenken van overledenen. Zij helpen om overledenen een plek in ons leven te geven; zij geven kracht en betekenis. Daarom noemen wij ze de Muzen van Weverslo. Zoals we vanuit de oudheid de negen muzen kennen als de Griekse godinnen van kunsten en wetenschappen, zo geven de vijf Muzen van Weverslo bijzondere momenten in ons leven een eigen plek. Dat kan bij een begrafenis zij of een herdenkingsbijeenkomst. Het kan ook tijdens een wandeling door het boos. De vijf Muzen vormen daarbij de krachten van Weverslo.


57

Het Muzenpad Het Muzenpad, dat als een levensweg door het bos loopt, voert naar de vijf Muzen. Het pad omarmt de natuurgraven en zorgt ervoor dat de ruimte en de privacy van de overledenen die hier begraven zijn tot zijn recht komen. De Muzenplekken Elke Muze heeft op Weverslo een eigen plek. Ontdek daar de kracht en betekenis van iedere Muze afzonderlijk. Op ’t Laar komen alle Muzen samen. Onderga de sfeer en stel u open voor de gedachten zij aanreiken. Doe dat met respect voor de natuur, kunst, cultuur en de mens. En neem er gerust de tijd voor. Alle Muzenplekken zijn ook rustplekken. Op de natuurbegraafplaats zijn geen gebouwen aanwezig waar een ceremonie gehouden kan worden, maar er is wel een open plek met banken gecreëerd waar ceremonies gehouden kunnen worden.


58

Bijlage G: Gesprekken over Natuurbegraafplaats De Hoevens Gesprek met Ria Lucassen (provincie Noord-Brabant) Ria Lucassen is als gebiedsadviseur betrokken geweest bij Natuurbegraafplaats De Hoevens. Samen met Annemieke Meerman-Rijken is ze uitgenodigd door Joyce Sengers om te praten over Natuurbegraafplaats De Hoevens. Hoe denk je zelf over het begrip natuurbegraven? Ria is van mening dat natuurbegraven niet echt noodzakelijk is, maar ze vindt het wel een mooi idee dat mensen er voor kiezen om begraven te worden in de natuur. Daarnaast vindt ze de traditionele manier van begraven ook mooi, maar ze kan zich wel voorstellen dat mensen ervoor kiezen om in de natuur te worden begraven. Landgoed De Hoevens is daar een mooie locatie voor, het is een mooi stuk natuur. Is er een advies uitgebracht? En voldoet natuurbegraafplaats de Hoevens aan de regels van provincie? Doordat de verschillende betrokken partijen vroegtijdig worden betrokken bij het proces wordt ervoor gezorgd dat mensen niet onverwacht verrast worden. Ria staat positief tegenover het initiatief voor natuurbegraafplaats de Hoevens. De natuurbegraafplaats voldoet aan de regels van de provincie, maar dat komt met name doordat de natuurbegraafplaats niet is gelegen in de EHS, op een laan na. Met deze laan wordt rekening gehouden bij het inrichten van het gebied.


59

Telefonisch gesprek met Bart van Strien (gemeente Alphen-Chaam) Bart van Strien is projectmanager bij de afdeling Beleid en Beheer bij de gemeente Alphen-Chaam. Hij stelde voor om het interview telefonisch af te nemen, omdat de natuurbegraafplaats toch nog niet gerealiseerd is. Hoe kijkt u persoonlijk tegen natuurbegraven aan? Ik heb daar geen uitgesproken mening over. Indien mensen daar behoefte aan hebben en er zijn mogelijkheden om hier terreinen voor te bestemmen, is dat wat Bart betreft prima. Staat de gemeente positief tegenover Natuurbegraafplaats De Hoevens? Ja, de plannen passen goed binnen de ‘Citta Slow’ gedachte van de gemeente Alphen-Chaam. Cittaslow is het internationale keurmerk voor gemeenten die op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit tot de top behoren. Het gaat hierbij om gemeenten met minder dan 50.000 inwoners. Ook past Natuurbegraafplaats de Hoevens goed in het beleid van de gemeente Goirle. Wat gaat er goed / fout tijdens het proces? Archeologie is een moeilijk punt. Je gaat namelijk de grond roeren tot dieper dan 60 cm. Het gemeentelijk beleid is dat de grens of een ingreep relevant is, is gelegd op 5%. Dus 5% van een terrein mag zonder nader onderzoek worden geroerd. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld bij puntfunderingen. Het terrein is natuurlijk wel heel groot, dus in absolute zin wordt er veel oppervlakte geroerd. Afgesproken is dat 5% van het plangebied mag worden geroerd door graven. Daarnaast is het niet een stedenbouwkundig bureau dat het bestemmingsplan opstelt. Als gemeente vereist dat veel bijsturing van de opgeleverde producten. Is de natuurbegraafplaats gelegen in de EHS? Zoja, hoe wordt dit dan geregeld? Nee, de locatie wordt wel omzoomd door EHS percelen. Welke bestemming wordt er gegeven aan de natuurbegraafplaats? Bestemming Natuur met een aanduiding natuurbegraven. In welk stadium zit de natuurbegraafplaats? Het voorontwerpbestemmingsplan is bijna gereed. Hoe wordt er omgegaan met faciliteiten / grafrechten / grafmonumenten / hoeveelheid bezoekers / inrichting natuurbegraafplaats (het gebruik van materialen) / ligging natuurbegraafplaats ten opzichte van woongebieden? De natuurbegraafplaats ligt in het geheel niet in de buurt van woongebieden. Alleen natuurlijke (vergankelijke) materialen worden gebruikt. Ook geen blijvende grafmonumenten, dus ook dat zo natuurlijk mogelijk. Op dit deel van het landgoed liggen bestaande rechten om verblijfsrecreatie te starten in bestaande bouw. Een deel van deze oppervlakte wordt bestemd als ruimte voor het natuurbegraven (ceremonies, bezinning e.d.). Dat is ongeveer 450 m2. Daarnaast worden 50 parkeerplaatsen aangelegd. Grafrechten is mij onbekend, het is geen gemeentelijke begraafplaats.


60

Bijlage H: Interview met Joyce Sengers over Natuurbegraafplaats De Hoevens Gesprek met Joyce Sengers (Landinzicht) over Natuurbegraafplaats De Hoevens in de gemeenten Alphen-Chaam en Goirle Het initiatief voor Natuurbegraafplaats De Hoevens kwam van Floris en Caroline van der LandeVogels. Joyce Sengers is als projectmanager betrokken bij de realisatie van de natuurbegraafplaats. Ze is verantwoordelijk voor de bestemmingsplanprocedure, ze zijn nu al een jaar bezig met de procedure. Dit gesprek heeft als doel om erachter te komen wat voor procedures daarvoor doorlopen zijn en waar ze tegenaan liepen. Ook wil ik te weten komen wat de technische randvoorwaarden worden bij de natuurbegraafplaats. Waar lopen jullie tegenaan gedurende het proces? Zoals al eerder gezegd zijn ze momenteel al een jaar bezig met de bestemmingsplanprocedure. Ook de initiatiefnemer is zoekende, zo vragen ze zich af wat voor impact het heeft op het gebied zelf. Wat voor procedures worden er doorlopen? Wat gaat er goed / makkelijk bij deze procedures? Bestemmingsplanprocedure. Daarnaast is er een archeologie onderzoek gedaan, er zou een vervolgonderzoek moeten plaatsvinden om in meer dan 5% van het plangebied te mogen graven. Dit kost echter erg veel geld, dus ze hebben een afspraak gemaakt met de gemeente dat niet meer dan 5% van het plangebied geroerd mag worden voor graven. Ook is er een waterhuishoudkundig onderzoek uitgevoerd. Er zal een gesloten watersysteem worden aangelegd, waarbij sloten en greppels het water afvoeren naar twee waterpartijen. Via een greppel wordt dit water weggevoerd naar een helofytenfilter. Met behulp van rietbeplanting wordt het water gezuiverd zodat het water verder kan stromen naar het riviertje de Leij. Daarnaast zijn er aanlegvergunningen aangevraagd, zodat ze überhaupt iets kunnen doen. Er is intensief contact geweest met de Brabantse Milieufederatie. Ze waren eerst heel erg kritisch tegenover het initiatief voor een natuurbegraafplaats, maar nadat ze uit waren genodigd voor een informatieavond en duidelijk is verteld wat het precies inhield sloegen ze om. Ze wisten eigenlijk niet goed wat natuurbegraven precies inhield. Overigens is er ook met omwonenden contact gezocht, zodat ook zij duidelijk wisten wat er precies ging gebeuren. De omwonenden stonden positief tegenover de natuurbegraafplaats. Staan de gemeentes Goirle en Alphen-Chaam positief tegenover de geplande natuurbegraafplaats? Beide gemeentes staan positief tegenover de natuurbegraafplaats. Het past binnen het beleid van de gemeente Goirle en binnen de Cittaslow gedachte van de gemeente Alphen – Chaam. Er zijn plannen om urnen te begraven in de lanen om het plangebied heen. Deze lanen liggen binnen de EHS. Ze zijn dus benieuwd naar de reacties van de gemeentes. Hoe wordt er omgegaan met faciliteiten / grafrechten / grafmonumenten / hoeveelheid bezoekers / inrichting natuurbegraafplaats (het gebruik van materialen) / ligging natuurbegraafplaats ten opzichte van woongebieden? De natuurbegraafplaats ligt in het geheel niet in de buurt van woongebieden. Bij de inrichting van de natuurbegraafplaats wordt alleen gebruik gemaakt van duurzame materialen. Er komt een paviljoen wat als ontvangstruimte kan dienen. Dit paviljoen wordt gerealiseerd door gebruik te maken van duurzame materialen en technieken. De grafrechten zullen in ieder geval niet eeuwigdurend zijn, maar wel eeuwige grafrust. Er wordt gekozen voor grafrechten van 40 tot 50 jaar. Reden dat er niet wordt gekozen voor eeuwige grafrechten is vanwege het feit dat je dan nooit meer iets met die grond zou kunnen doen en dat past niet binnen de duurzame gedachte van de natuurbegraafplaats. Ze willen niet voor de volgende generatie beslissen. Productverslag – Natuurbegraven in de EHS

61

Daarnaast is de kans klein dat een graf na 40 jaar nog bezocht wordt, dit bleek al uit meerdere onderzoeken. De grafmonumenten mogen alleen bestaan uit vergankelijk materiaal. Er zijn 50 parkeerplaatsen aanwezig bij de natuurbegraafplaats. Het gebied is 20 hectare groot. Dit plangebied bestaat uit drie delen en zal in verschillende fases in gebruik worden genomen. Er zal geen hek worden geplaatst om het gebied, maar er liggen wel sloten en greppels om het gebied heen. Dit is zoals eerder gezegd ook voor de afwatering.


62

Bijlage I: Verslag Belgische excursie door Nederland langs ecologische begraafplaatsen Donderdag 4 oktober en vrijdag 5 oktober ben ik mee geweest met een Belgische excursie door Nederland langs ecologische begraafplaatsen, waaronder een tweetal begraafplaatsen die worden gezien als natuurbegraafplaats. Ook waren er een tweetal presentaties over natuurbegraven (door Joyce Sengers van Landinzicht) en ecologisch groenbeheer (door Cor Smulders van Genius Loci begraafplaatsadviseurs). De reden dat de Belgen een excursie hadden georganiseerd door Nederland is dat begraafplaatsen door plaatsgebrek in de steden steeds meer gezien worden als prima alternatief voor openbaar groene ruimten. Op de manier kunnen begraafplaatsen namelijk veranderen van ‘grijze’ begraafplaatsen ‘oude’ stijl naar meer natuurlijke, groenere ‘parkbegraafplaatsen’ met meer mogelijkheden voor fauna en flora en waar aan recreatie gedaan kan worden. Ondanks het feit dat het vooral regenachtige dagen waren, was het wel een interessant en leuke excursie. Hierna volgt een kort verslag over wat we gedaan hebben. Donderdag 4 Oktober Eerst is er een bezoek gebracht aan Natuurbegraafplaats Bergerbos. Deze natuurbegraafplaats is gelegen vlakbij het dorp Sint Odiliënberg.

Figuur 1: Het concept

Figuur 2: Natuurbegraafplaats Bergerbos

Beheerder Huub Kluijtmans hield eerst een welkomstwoord in ceremonieruimte, waarna hij een rondleiding gaf over de natuurbegraafplaats. Hij vertelde dat de natuurbegraafplaats eigenlijk onverwachts is ontstaan. Toen hij het gebied kocht had het gebied al de bestemming begraven, maar dat wist hij eigenlijk niet. Het bracht hem op het idee om er een natuurbegraafplaats te realiseren. Na Westerwolde is het de eerste gerealiseerde natuurbegraafplaats van Nederland, net als Natuurbegraafplaats Westerwolde enigszins onbedoeld.


63

Figuur 3: Ontvangstruimte van binnen

Figuur 4: Ontvangstruimte / Ceremonieruimte

Natuurbegraafplaats Bergerbos is gelegen in een bos. Het is hier toegestaan om zwerfkeien, kleine losse stenen of een basaltzuil bij de graven neer te leggen. Wat me opviel is dat er bij een aantal graven zelf plantjes waren geplant, terwijl dit niet is toegestaan. De beheerder had ook een verschil van mening met een aantal nabestaanden over wat er wel en niet bij de graven gelegd mag worden. Hieronder is een kunstobject te zien midden in de natuur. Tijdens begrafenissen kan er gebruik worden gemaakt van een boskapel waar ceremonies gehouden kunnen worden, zie figuur 8.

Figuur 5: Kunst in de natuur

Figuur 6: Boskapel

Figuur 7: Het bos

Figuur 8: Een graf


64

Heilig Landstichting-Nijmegen Na het bezoek aan Natuurbegraafplaats Bergerbos is er een bezoek gebracht aan gedenkt- en begraafpark Heilig Landstichting-Nijmegen. Dit is geen natuurbegraafplaats, maar een begraafplaats gelegen in een bos, waarbij wel de graven wel in rijen naast elkaar liggen en waar wel gebruik wordt gemaakt van grafmonumenten. Beheerder Marijke van Baarle heeft ons verteld over het beheer van het groen, het park, de bomen en de graven van de begraafplaats. Hieronder staan wat foto’s van deze bijzondere begraafplaats.

Figuur 9: Uitzicht over graven

Figuur 10: Een Kapel

Figuur 11: Grafheuvel

Figuur 12: Grafheuvel (2)

Natuurbegraafplaats Westerwolde Natuurbegraafplaats Westerwolde is de allereerste natuurbegraafplaats (bestaat sinds de jaren 50) en is eigendom van de familie Westerwoudt. Helaas kregen we bij Natuurbegraafplaats Westerwolde geen rondleiding, dit komt doordat de eigenaren hier geen behoefte aan hebben. Wel heb ik op de natuurbegraafplaats een aantal foto’s gemaakt. Allereerst van onderstaand Kapel.

Figuur 13: Verschillende graven Productverslag – Natuurbegraven in de EHS

Figuur 14: Heilige Geest Kapel

65

Er is een grote diversiteit aan graven aanwezig bij Natuurbegraafplaats Westerwolde. Mensen zijn vrij om hun eigen graf bij te houden en er zelf dingen te planten. Dit was ook duidelijk zichtbaar. Daarnaast zijn er ook grafstenen en zwerfkeien toegestaan. ‘s Avonds hield Cor Smulders in het hotel een presentatie over natuur op begraafplaatsen. Hij ging hierbij in op het beheer van begraafplaatsen. Niet alleen over begraafplaatsen die nog open zijn, maar ook de begraafplaatsen die al vol liggen met graven en waar verder niemand meer komt. Ook ging hij in op het ontwikkelen van nieuwe natuur in de stad bij begraafplaatsen. Als er veranderingen plaatsvinden is het altijd van belang dit goed te communiceren met de bezoekers van een begraafplaats, zodat ze weten waar ze aan toe zijn.

Figuur 15: Een met mos bedekt graf

Figuur 16: Graven in rijen naast elkaar

Vrijdag 5 oktober De vrijdag heb ik helaas geen foto’s kunnen maken, omdat mijn camera leeg was en ik de oplader vergeten was mee te nemen. Na een nacht geslapen te hebben in een hotel in Apeldoorn is er een bezoek gebracht aan Diepenveen(gemeente Deventer) bij de gemeentelijke begraafplaats Tjoenerhof-Diepenveen. Hier heeft Joyce Sengers een presentatie gehouden over het begrip natuurbegraven in het algemeen en heeft ze aantal voorbeelden in Engeland laten zien. Tot slot vertelde ze nog iets over de nog niet gerealiseerde Natuurbegraafplaats De Hoevens. Het is de bedoeling dat deze natuurbegraafplaats begin 2013 open zal gaan, maar vooralsnog loopt de bestemmingsplanprocedure nog. Na de presentatie door Joyce kregen we een rondleiding over de gemeentelijke bosbegraafplaats Tjoenerhof met beheerder Bert Prummel. Deze begraafplaats deed me denken aan een reguliere begraafplaats met grafstenen. Op deze begraafplaats is het ook mogelijk om je huisdier te laten begraven. Na het bezoek aan de gemeentelijke begraafplaats Tjoenerhof zijn we verder gereden naar de oude gemeentelijke begraafplaats Diepenveenseweg-Deventer in Deventer. De begraafplaats is een Rijksmonument en wordt beheert door Stichting oude begraafplaatsen Deventer (SOBD) en groenbeheerder Stichting Natuur Anders (SNA). Momenteel ligt deze begraafplaats helemaal vol en is ook maar op bepaalde tijden overdag geopend. Ze zijn namelijk bang dat de graven anders vernield worden. Op de oude gemeentelijke begraafplaats zijn veel verschillende bomen aanwezig en is er een grote diversiteit aan flora en fauna, dit is dan ook een andere reden dat niet iedereen welkom is.


66

Bijlage J: Interview met Wiel Poelmans van de provincie Noord-Brabant over natuurbegraven en natuurtypes Wiel Poelmans is ecoloog binnen de provincie Noord-Brabant. Hij weet dan ook veel van de verschillende natuurtypen en de eigenschappen van deze gebieden. Hoe denk jij over het begrip natuurbegraven? Wiel heeft geen problemen met natuurbegraven. Hij denkt alleen niet dat hij er zelf begraven wil worden. Denk je dat met de realisering van een natuurbegraafplaats gecombineerd met de ontwikkeling van nieuwe natuur een positief effect kan hebben op flora en fauna in een gebied? Nieuwe natuur is vaak nat, ook al zijn er ook droge gebieden. En de nieuwe natuur moet er sowieso komen, dus dan heb je een win-win situatie. Wel denkt hij dat er goed moet onderzocht naar hoe diep wilde zwijnen eigenlijk kunnen graven, want op deze manier kun je bepaalde gebieden uitsluiten of juist niet. Welke beheertypes in de EHS zijn volgens jou gevoelig voor veranderingen en welke juist niet? Vaak zijn de nattere natuurtypes gevoelig voor veranderingen. Droge gronden zijn ontstaan doordat er vroeger veel aan landbouw is gedaan en dus intensief is gebruikt. Droge bossen zijn geschikt om in te begraven. Wiel Poelmans geeft aan dat hij gedurende het onderzoek wil aangeven of een bepaald beheertype wel geschikt is en waarom wel of waarom juist niet.


67

Bijlage K: Omschrijving van natuurtypes en de bijbehorende beheertypes in Noord-Brabant die geschikt zijn 10 Droge Heiden Droge heiden zijn droge gebieden die voor een gedeelte bestaan uit kaal zand en voor een ander deel begroeid worden door struikheide en / of kraaiheide, afgewisseld met andere heide- en bosbessoorten, struweel of grassen en mossen. Het natuurtype is karakteristiek voor de voedselarme, droge zandgronden in het binnenland. De bodem van deze droge heiden is in de loop der eeuwen steeds voedselarmer geworden. Voorheen waren het bossen, die uiteindelijk door kappen, branden en beweiden verdwenen. Op plekken die het meest werden gebruikt verdween de begroeiing en ontwikkelden zich kleine en grote zandverstuivingen. De huidige droge heiden zijn restanten in een bosrijke omgeving. 1. Droge heide Droge heide omvat heiden, struwelen, kleine open zandige plekken en grazige vegetaties op basenarme zand- en leemgronden. Dit beheertype komt voor op drogere delen van de hoger gelegen zandgronden. Voorbeeldgebieden in Noord-Brabant zijn de Brabantse Wal en de Regte Heide. 2. Zandverstuiving Zandverstuivingen worden gekenmerkt door grote onbegroeide vlakken zand met een groot aandeel mossen en korstmossen. Dit beheertype is te vinden op droge, zure en voedselarme zandbodems in het binnenland. De zandverstuivingen zijn vanaf de middeleeuwen ontstaan door intensief gebruik van deze gronden. Het zand verplaatst zich door wind en regen. Voorbeeldgebied in Noord-Brabant zijn de Loonse en Drunense duinen. Rijke graslanden en akkers Rijke graslanden en akkers zijn voedselrijke graslanden en akkers met soortenrijke lage begroeiingen op redelijk voedselrijke gronden. Op kleigronden komen ze van nature al voor, maar bij zandgronden is dit natuurtype ontstaan door lichte vormen van bemesting. In de meeste gevallen zijn rijke graslanden en akkers ontstaan door vroegere landbouwpraktijken. Wanneer dit natuurtype jarenlang geen beheer kent, kan een ontwikkeling optreden naar struweel en bos, dit geldt echter niet voor de graslanden. De beheertypes Bloemdijk en zilt- en overstromingsgrasland komen in Noord-Brabant niet voor en worden hier dus ook niet toegelicht. Het natuurtype rijke graslanden en akkers is eigenlijk over het gehele land te realiseren. De meeste locaties van dit natuurtype zijn over het algemeen gelegen aan de randen van de EHS en in bijvoorbeeld landgoederen. 1. Kruiden- en faunarijk grasland Kruiden- en faunarijk grasland omvat graslanden die kruidenrijk zijn maar niet tot de schraallanden vochtig hooiland, zilt grasland en overstromingsgrasland of glanshaverhooiland behoren. Het grasland wordt meestal extensief beweid of gehooid en is niet of slechts licht bemest. Voorbeeldgebied in Noord-Brabant is Malpiebeemden, het ligt tussen Valkenswaard en Borkel en Schaft. 2. Glanshaverhooiland Glanshaverhooiland bevat hooilanden met bloemrijke vegetaties van het glanshaververbond. Het komt voor op matig vochtige tot periodiek overstroomde uiterwaarden, op zeekleigronden en op löss / klei of krijtafzettingen. Door intensief agrarische gebruik van het glanshaverhooiland is er veel van dit beheertype verloren gegaan. Voorbeeldgebied in Noord-Brabant zijn de oevers van het Beatrixkanaal nabij Eindhoven. Bij het beheer is het van belang dat er jaarlijks wordt gemaaid en dat het maaisel wordt afgevoerd.


68

3. Kruiden- en faunarijke akker Kruiden- en faunarijke akkers zijn meestal akkers met kruid- of grasachtige vegetaties die zich tussen de verbouwde gewassen bevinden. Het voordeel van kruiden- en faunarijke akkers is dat ze vrijwel overal te realiseren zijn. Doordat er andere keuzes worden gemaakt wat betreft gewaskeuze en intensivering van teelten is er van de biodiversiteit op akkers in Nederland niet veel overgebleven. 4. Ruigteveld Tot het beheertype Ruigteveld behoren grootschalige droge ruigten met plaatselijk struweel 11. Deze ruigtevelden zijn meestal ontstaan na grootschalige ingrepen, zoals na drooglegging of plotselinge sterke extensievering na een intensief grasland- of akkerbeheer. Droge bossen Droge bossen zijn bossen en struwelen met natuurfunctie op droge gronden. Droge bossen zijn voor het overgrote deel ontstaan door aanplant of heeft zich spontaan gevestigd in de afgelopen anderhalve eeuw. In ecologisch opzicht hebben de meeste droge bossen dan ook een jong karakter. Droge bossen komen voornamelijk voor in de oostelijke helft van het land, maar ook in de duinen. Het is het meest voorkomende natuurtype in de EHS. Bossen zijn vaak populair als woonomgeving en zijn van belangrijke waarde voor de recreatie. Het beheertype duinbos komt in de provincie NoordBrabant niet voor en wordt hier dan ook niet verder toegelicht. 1. Dennen-, eiken- en beukenbos Dennen-, eiken-, of beukenbos zijn bossen en struwelen die worden gedomineerd door eiken, dennen, beuken, berken, lijsterbes, ratelpopulier of vuilboom. Deze bomen zijn vaak eenvoudig van structuur en komen voor op zure, droge en zandige bodems. Veel van deze bossen zijn afgelopen eeuw ontstaan als gevolg van aanplant of natuurlijke successie 12. Vaak is menselijk beheer nodig om gevarieerde bossen te verkrijgen. In het Noord-Brabantse natuurgebied Kampina komen naast droge heides ook dennen-, eiken- en beukenbossen voor. Bossen met productiefunctie Natuur- en houtproductie zijn de twee functies van bossen met een productiefunctie. Tegenwoordig wordt er gestreefd naar bossen met een gemengde samenstelling van inheemse (oorspronkelijke vegetatie) boomsoorten en een gevarieerde leeftijdsbouw, met aanwezigheid van een behoorlijk aantal oude bomen. Dit bostype komt gespreid voor in alle delen van de EHS, maar voornamelijk op hogere zandgronden. Bossen met een productiefunctie spelen vaak een belangrijke rol in het verbinden van natuurgebieden. 1. Droog bos met productie Droog bos met productie bestaat uit verschillende bosopstanden van den, eik, beuk, douglas, lariks of fijnspar. Dit bostype komt voor op een voedselarme tot lemige, zandige, zure ondergrond. Houtoogst is een doel van droog bos met productie. Het Mastbos is een voorbeeldgebied in de Provincie Noord-Brabant van droog bos met productie.

2. Vochtig bos met productie Vochtig bos met productie bestaat uit loofbossen die gedomineerd worden door diverse boomsoorten zoals populier, es, esdoorn, beuk, haagbeuk, eik, iep en els. Het is een grotendeels gesloten bos met een weelderige ondergroei. In tegenstelling tot droog bos met productie is het beheertype vochtig bos met productie gelegen in vochtige gebieden. Ze komen vaak voor in het rivierengebied op oeverwallen en hoge uiterwaarden.


69

Cultuurhistorische bossen Cultuurhistorische bossen zijn bossen die in een bepaalde staat worden gehouden. Het gaat hierbij om cultuurhistorische en ecologische elementen. Cultuurhistorische bossen zijn lang geleden aangelegd en hebben sindsdien een specifiek beheer gehad. Deze bossen worden dan ook sterk gestuurd door de mens wat beheer betreft. In landschappelijk opzicht zijn in de meeste gevallen structuren aanwezig als lanen, sloten en greppels. Dit natuurtype komt overal in Nederland voor en zijn vaak onderdeel van grotere boscomplexen binnen de EHS. Het kan echter ook gaan om losse elementen in het landschap. De beheertypes vochtig- hakhout en middenbos en eendenkooi worden in het onderzoek niet meegenomen, omdat ze te gevoelig zijn voor veranderingen en vanwege de gebruiksvriendelijkheid van het gebied. 1. Droog hakhout Droog hakhout is een loofbos die bestaat uit houtgewas dat men niet hoog laat opschieten, maar dicht bij de grond afzet. Hakhoutbossen komen al eeuwen voor in Nederland. Dit beheertype komt voor op de hogere en drogere zandgronden van Nederland en aan de kust in de binnenduinrand. Het gaat meestal om eiken, berken en beuken. Droog hakhout dient om de 4 tot 15 jaar gehakt te worden, dit verschilt per vorm en boomsoort. 2. Park- en stinzenbos Stinzenbossen zijn oude bossen bij landgoederen met een karakteristieke stinzenflora (flora rondom een landhuis). Parkbossen zijn vormen van bossen die vallen binnen een historisch park- of tuinaanleg. Het beheer is er op gericht om bijzondere bomen te behouden en het handhaven van de karakteristieke struiklaag en kruiden. Deze bossen kennen een actief beheer dat gericht is op het behoud van bijzondere flora en fauna.


70

Bijlage L: Praktijkvoorbeelden In deze bijlage wordt een drietal praktijkvoorbeelden van natuurbegraafplaatsen weergegeven. Dit gaat om een natuurbegraafplaats die al gerealiseerd is (Natuurbegraafplaats Heidepol in Arnhem/ Ede) en twee natuurbegraafplaatsen waarbij de bestemmingsplanprocedure nog loopt (Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum en Natuurbegraafplaats De Hoevens in Goirle/ AlphenChaam). In deze paragraaf wordt beschreven wat de obstakels van deze natuurbegraafplaatsen zijn / waren. Daarnaast wordt er beschreven waar het mis kan gaan en waarop gelet moet worden bij een initiatief voor een natuurbegraafplaats. Ook wordt beschreven hoe er om wordt gegaan met de EHS, Natuurbegraafplaats de Hoevens is echter niet in de EHS gelegen.

1. Natuurbegraafplaats Heidepol in Arnhem / Ede 13 Het al gerealiseerde Natuurbegraafplaats Heidepol is gelegen in de EHS binnen de twee gemeentes Arnhem en Ede. Natuurbegraafplaats Heidepol is een initiatief van Rest in Nature in samenwerking met Praedium. Onderstaande figuur geeft de natuurbegraafplaats weer, de grens tussen Arnhem en Ede is zichtbaar. Beide gemeentes stonden positief tegenover het initiatief voor Natuurbegraafplaats Heidepol.

Figuur 1: Luchtfoto natuurbegraafplaats Heidepol (Bron: Masterplan natuurbegraafplaats Heidepol)


71

In beide gemeentes is voor Natuurbegraafplaats Heidepol een bestemmingsplanprocedure doorlopen. In de tijd dat de bestemmingsplannen ter inzage hebben gelegen zijn er geen zienswijzen ingekomen. Het bestemmingsplan voor het grondgebied van de gemeente Arnhem heeft op een eerder moment ter inzage gelegen dan het bestemmingsplan van het grondgebied van de gemeente Ede. Wel hebben de initiatiefnemers in de gemeente Arnhem een aantal onderzoeken moeten laten uitvoeren, het ging hier om historisch bodemonderzoek, archeologisch onderzoek en de natuurwetgeving is hiervoor grondig bekeken. Al deze onderzoeken hebben veel tijd in beslag genomen, maar dat kwam met name vanwege het feit dat de gemeente Arnhem heel het principe natuurbegraven niet goed kende. Doordat er voldoende contact is geweest met alle belanghebbende partijen werd ervoor gezorgd dat deze partijen positief waren ten opzichte van het plan. De procedures die zijn doorlopen zijn meestal erg lang, maar ook dit heeft weer te maken met het feit dat natuurbegraven onbekend is binnen de gemeentes. Doordat het gebied is gelegen in de EHS en Natura 2000 gebied De Veluwe stond de provincie Gelderland in eerste instantie kritisch tegenover het initiatief. De provincie Gelderland vroeg zich af of de natuurbegraafplaats zou kunnen leiden tot een meerwaarde voor de natuur. Na gesprekken te hebben gehad met de initiatiefnemers veranderde deze houding vanuit de provincie naar positief kritisch, onder voorwaarden van goede juridische borging van doeleinden, compensatie, inrichting beheer, fasering, eindoplevering en exploitatie. Volgens de provincie Gelderland paste het plan binnen de Ruimtelijke Verordening Gelderland. Het was dan ook niet nodig om de regels aan te passen ten behoeve van de natuurbegraafplaats. Ook is aan de gemeentes en provincie duidelijk gemaakt dat natuurontwikkeling leidend is bij de natuurbegraafplaats. Door de gemeentes zijn wel een aantal randvoorwaarden opgesteld waaraan de natuurbegraafplaats in ieder geval moet voldoen. De belangrijkste uitgangspunten staan in het Masterplan voor Natuurbegraafplaats Heidepol en worden hieronder weergegeven. a) Bij het natuurbegraven wordt begraven in een natuurlijke omgeving bedoeld, de begraafplek is niet als zodanig herkenbaar. b) Er komt eeuwig durende grafrust. c) Na het begraven wordt natuur gerealiseerd, die aansluit bij de potentieel natuurlijke vegetatie, gekoppeld aan de bodemopbouw. Bos, heide en schraal grasland. I. Mogelijkheden worden nagegaan om de verbinding met aangrenzende terreinen te vergroten, waaronder passeerbaarheid wegen ism derden door bv. faunapassages te realiseren. II. De verhouding van begraven en natuurontwikkeling / nieuwe natuur dient in balans te zijn en gelijk op te gaan. d) Benutten en versterken van de bestaande landschappelijke kwaliteiten van het gebied. I. Behoud van bestaande korrelgrootte in de ruimtelijke samenhang en afwisseling van open en besloten ruimten; plaatselijk afwisseling vergroten; behoud zichtlijnen. II. De aanwezige lanen behouden en versterken. e) Er mag maar in een beperkt deel van het bos worden begraven tot maximaal 5% f) Openstelling voor publiek. Dat de natuurbegraafplaats die gelegen is in de EHS een knelpunt kan zijn binnen de provincie kwam ook vanwege het feit dat er een huis in het gebied staat. Dit huis stond echter al in het gebied voordat de regels van de EHS er waren. Daarnaast wordt de natuurwaarde met de komst van nieuwe natuur verhoogd. Er is rekening gehouden met de verschillende beschermde habitattypen en soorten en er is rekening gehouden met de ambities voor het te ontwikkelen natuurtype. Met de komst van de verschillende natuurtypes wordt de biodiversiteit vergroot.


72

Wat betreft de Wet op de Lijkbezorging is het van belang dat er een register wordt bijgehouden met de begraven lijken en een nauwkeurige aanduiding van de plaats waar zij begraven zijn. Natuurbegraafplaats Heidepol zal dan ook een register bijhouden met de exacte locaties van de reserveringen en de begravingen op de begraafplaats, want na verloop van tijd zijn er geen duidelijke herkenningspunten meer aanwezig bij een graf. Ook wordt er rekening gehouden met het Besluit op de Lijkbezorging. Zo moet het graf minimaal 65 centimeter diep zijn. De afstand tussen de kisten moet minimaal 30 centimeter zijn. Daarnaast moet een kist of omhulsel zich 30 centimeter boven de gemiddelde hoogste grondwaterstand bevinden. Wanneer er uitgegaan wordt van een kisthoogte van 50 centimeter betekent het dat de grondwaterstand 145 centimeter beneden het maaiveld moet blijven. Ook dient de afstand tussen graf en erfafscheiding minimaal één meter te zijn. Dit alles is meegenomen in het inrichtingsplan voor de natuurbegraafplaats. Om er voor te zorgen dan dat de bestaande natuurwaarden worden gehandhaafd en versterkt waar mogelijk is het bij Natuurbegraafplaats Heidepol van belang dat de grafafdekking geen langdurig effect mag hebben op de kwaliteit van de natuur. Grafmarkeringen zullen hier dan ook een tijdelijk karakter hebben en mogen alleen op natuurlijke wijze worden aangebracht. Het is de bedoeling dat de omgeving het graf markeert, dit kan bijvoorbeeld gaan om een boom, struik of een bepaalde vegetatie. De eerste weken na het delven van het graf mogen er bloemen, bloemenkransen of andere natuurlijke versierselen tijdelijk worden neergelegd bij een graf. Het is bij Natuurbegraafplaats Heidepol niet toegestaan om grafstenen, zwerfkeien of andere kunstmatige voorwerpen neer te leggen bij een graf. Op deze manier proberen de initiatiefnemers ervoor te zorgen dat de natuurwaarde van het gebied wordt versterkt. Natuurbegraafplaats Heidepol is een goed voorbeeld van hoe een natuurbegraafplaats gerealiseerd kan worden in de EHS. Hiervoor zijn wel veel procedures en onderzoeken doorlopen om te kijken of het wel kan en hoe dat dan precies mogelijk is. Er is veel gecommuniceerd met de verschillende betrokken partijen en er zijn duidelijke regels op papier gezet wat er voor zorgt dat er voldoende duidelijkheid is voor de mensen die gebruik zouden willen maken van zo’n graf, maar zo weten ook de nabestaanden van deze personen waar ze aan toe zijn.


73

2. Natuurbegraafplaats Hooghei in Berlicum14 Natuurbegraafplaats Hooghei (zie figuur 2 voor het plangebied) komt te liggen in een bos binnen de EHS in Berlicum (gemeente Sint-Michielsgestel) en is een initiatief van Martin Binder (stichting Rest in Nature) in samenwerking met Praedium.

Figuur 2: Plangebied Natuurbegraafplaats Hooghei, rode kader (Bron: Google Maps)

De bestemmingsplanprocedure voor Natuurbegraafplaats Hooghei verloopt niet helemaal zoals de initiatiefnemers hadden gehoopt. Hiervoor zijn verschillende redenen te noemen. Één van de belangrijkste redenen dat de procedure nogal stroef verloopt is het feit dat er te weinig is gecommuniceerd met de betrokken partijen. Niet iedereen was op de hoogte van het feit dat er een initiatief was voor een natuurbegraafplaats, waardoor bewoners het gevoel kregen dat ze niet werden betrokken bij het planproces. In het bestemmingsplan Buitengebied voor de gemeente SintMichielsgestel zouden de als bos bestemde gronden de functieaanduiding “begraafplaats” krijgen. Tijdens de terinzagelegging zijn in totaal 164 zienswijzen ingekomen, waarvan er zeker twintig over Natuurbegraafplaats Hooghei gingen. Reden voor deze zienswijzen is voornamelijk dat men nog te weinig kennis heeft over natuurbegraven en zich dan ook afvragen of ze er last van ondervinden. De functieaanduiding begraven is echter tijdelijk, want zodra er op de begraafplaats geen begravingen meer worden gedaan zal de locatie alleen nog een natuurfunctie hebben.


74

Ook wordt de oprichting van een ontvangstruimte en parkeerplaatsen in de EHS strijdig geacht met het provinciale beleid. De huidige natuurwaarde is echter zo laag dat natuurbegraven geen nadelig effect heeft op de natuur zelf. Het initiatief voegt zelfs natuurwaarde toe, waardoor de totale natuurwaarde van de locatie zal stijgen. Daarnaast wordt de bestaande bebouwing gesloopt en wordt er op een andere locatie een duurzame aula gerealiseerd. Deze ontvangstruimte is ontworpen door een architect die betrokken is bij vele duurzame projecten in woning en utiliteitsbouw, er wordt dan ook uitsluitend gebruik gemaakt van duurzame materialen en technieken. Zodra de functie begraven komt te vervallen wordt dit gebouw verwijderd, waardoor er wordt bijgedragen aan de ontstening van de natuur. Op deze manier is het gebouw niet meer in strijd met het provinciale beleid. Hiermee wordt dus eigenlijk gezegd dat het provinciale beleid van de provincie NoordBrabant het toelaat om natuurbegraafplaatsen te realiseren binnen de EHS, mits de huidige natuurwaarde wordt versterkt. Kortom de natuur moet altijd centraal staan bij een natuurbegraafplaats wanneer die gelegen is in de EHS. Door het realiseren van de natuurbegraafplaats wordt bijgedragen aan de realisering van nieuwe natuur. Zoals eerder vermeld worden de natuurwaarden van het plangebied vergroot en opengesteld voor fauna en mensen, waardoor de beleving van de natuur vergroot wordt. Dit komt de EHS geheel ten goede. Overigens waren er ook zienswijzen ingebracht met betrekking tot de Wet op de Lijkbezorging. Zo is niet duidelijk of de afstand tussen woningen en graven groot genoeg is. De richtlijn kent namelijk een adviesafstand tussen woningen en graven van minimaal 20 tot 30m. De afstand tussen de woning van de omwonende en de erfgrens van de natuurbegraafplaats bedraagt echter zo’n 25 meter, hiermee wordt dus al voldaan aan de richtlijnen van de Wet op de Lijkbezorging. De gemeenteraad is bevoegd gezag in het aanwijzen van de locatie van een begraafplaats, dus ook natuurbegraafplaatsen. Ook zullen de exacte locaties van de graven worden bijgehouden in een wettelijk verplicht register, omdat na verloop van de tijd geen zichtbare herkenningspunten meer aanwezig zullen zijn op de plek van het graf. Daarnaast is er rekening gehouden met de afstand tussen de kisten en de grondwaterstand, dit is opgenomen in een inrichtingsplan. Momenteel ligt het bestemmingsplan Buitengebied van de gemeente Sint-Michielsgestel bij de Raad van State en moet er nog een uitspraak volgen. Voor de realisering van Natuurbegraafplaats Hooghei is een ruimtelijke onderbouwing opgesteld, eventuele beperkingen naar omliggende percelen zijn in deze ruimtelijke onderbouwing meegenomen.


75

3. Natuurbegraafplaats De Hoevens in Goirle / Alphen-Chaam15 Natuurbegraafplaats De Hoevens (zie figuur 3 voor het plangebied) komt te liggen in de gemeentes Goirle en Alphen-Chaam en is een initiatief van Floris en Caroline van der Lande-Vogels (eigenaren van Landgoed De Hoevens). Natuurbegraafplaats De Hoevens is vooral gericht op het creëren van nieuwe natuur. Landbouwpercelen zullen worden omgevormd tot natuur met een hogere natuurwaarde en worden verbonden met de natuurgebieden Het Riels Laag en de Regte Heide. De plannen passen goed binnen het beleid van de gemeente Goirle en de CittaSlow 16 gedachte van de gemeente Alphen-Chaam. De natuurbegraafplaats is niet gelegen in de EHS, maar wordt wel omringd door EHS percelen. Het plangebied is 20 hectare groot.

Figuur 3: Plangebied Natuurbegraafplaats De Hoevens (Bron: Google Maps)

Momenteel loopt de bestemmingsplanprocedure voor Natuurbegraafplaats De Hoevens. Doordat de initiatiefnemers zelf eigenlijk nog zoekende zijn is het een lastig proces. Ze vragen zich af wat voor impact het kan hebben op het gebied. Waar ze tegen aanlopen tijdens het proces is het archeologie gedeelte. Er is een archeologisch onderzoek uitgevoerd, maar om meer dan 5% van het plangebied te mogen roeren voor graven was het van belang om een vervolgonderzoek uit te voeren. Dit vonden de initiatiefnemers teveel geld kosten en dus is er een afspraak gemaakt met de gemeentes dat ze niet meer dan 5% van het plangebied zullen omspitten voor graven. Ook is er een waterhuishoudkundig onderzoek uitgevoerd. Er zal een gesloten watersysteem worden aangelegd, waarbij sloten en greppels het water afvoeren naar twee waterpartijen. Via een greppel wordt dit water weggevoerd naar een helofytenfilter. Met behulp van rietbeplanting wordt het water gezuiverd zodat het water verder kan stromen naar het riviertje de Leij. Op aanraden van Joyce Sengers hebben de initiatiefnemers contact gehad met omwonenden, zodat zij goed op de hoogte waren van wat er ging gebeuren. Ook is er intensief contact geweest met de


76

Brabantse Milieufederatie. Zij stonden eerst erg kritisch tegenover het initiatief voor een natuurbegraafplaats, maar na een informatieavond over de natuurbegraafplaats sloegen ze om. Naast omwonenden en de Brabantse Milieufederatie is er ook goed contact geweest met de twee gemeentes waarin het plangebied ligt. De natuurbegraafplaats past binnen het beleid van de gemeente Goirle en binnen de Cittaslow gedachte van de gemeente Alphen-Chaam. Daarnaast zijn ook gebiedsadviseurs van de provincie Noord-Brabant uitgenodigd op deze informatieavond. Door de verschillende betrokken partijen vroegtijdig te betrekken bij het proces wordt ervoor gezorgd dat mensen niet onverwacht verrast worden. Momenteel zijn er plannen vanuit de initiatiefnemer om de lanen die om het gebied heen liggen toch te gebruiken voor het begraven van urnen. Deze lanen behoren echter tot de EHS, dus ze zijn benieuwd naar de reacties van de gemeentes. In principe hoeft het begraven van urnen geen negatief effect te hebben op de natuur bleek uit het onderzoek ‘Terug naar de Natuur’ uitgevoerd door Alterra. Bij de inrichting van de natuurbegraafplaats wordt alleen gebruik gemaakt van duurzame materialen en technieken. Zo wordt er een paviljoen bestaande uit duurzame materialen gerealiseerd waarbij duurzame technieken worden toegepast. Dit paviljoen dient als ontvangstruimte. Opmerkelijk is dat er vergeleken met de andere natuurbegraafplaatsen niet gebruik wordt gemaakt van eeuwige grafrechten. Er wordt gekozen voor 40 tot 50 jarigen grafrechten, maar met eeuwige grafrust. Reden dat er niet wordt gekozen voor eeuwige grafrechten is vanwege het feit dat je dan nooit meer iets met die grond zou kunnen doen en dat past niet binnen de duurzame gedachte van een natuurbegraafplaats. Ook is uit onderzoek gebleken dat een graf na 40 jaar in de meeste gevallen niet meer bezocht zal worden. Na 40 – 50 jaar kunnen de grafrechten wel weer verlengd worden door een volgende generatie. Grafmonumenten mogen alleen bestaan uit vergankelijk materiaal, het moet opgaan in de natuur. Ze gaan uit van 2 / 3 uitvaarten per week. Er worden 50 parkeerplaatsen gerealiseerd en er wordt een veldje met nog eens 20 parkeerplaatsen gerealiseerd die gebruikt kan worden bij drukte. Het gebied zal in verschillende fases in gebruik genomen worden. Rond Natuurbegraafplaats De Hoevens zal geen worden geplaatst, wel worden er sloten en greppels om het gebied heen gelegd waardoor je niet overal vandaan het terrein op kan. Deze sloten en greppels worden aangelegd voor de afwatering. Als er toch mensen op het gebied af komen die niks met de natuurbegraafplaats van doen hebben kan het gebied afgesloten worden.


77

Bijlage M: Conclusies en aanbevelingen uit productverslag van Joep Salet 7.1 Conclusie In de conclusie worden de volgende vragen beantwoord: · Wat is natuurbegraven? · Hoe gaan andere landen met natuurbegraven om? · Wat zijn de risico’s van natuurbegraven? · Wat zijn de voordelen van natuurbegraven? · Kan een natuurbegraafplaats versterkend zijn voor de EHS? · Welke beheertype binnen de EHS zijn geschikt voor natuurbegraven? · Wat zijn de juridische obstakels bij de aanleg van een natuurbegraafplaats? · Waar ligt de grootste kans voor natuurbegraven en wat zijn de grootste bedreigingen? Natuurbegraven heeft binnen Nederland nog niet veel bekendheid, dit blijkt uit de aanwezige natuurbegraafplaatsen in Nederland(zeven) en de uiteenlopende definities op de verschillende sites. In Groot-Brittannië en Duitsland is het begrip al beter bekend. Tijdens het onderzoek blijkt dat deze twee landen anders denken over natuurbegraven, het belangrijkste bij beide begrippen is dat bij een natuurbegraafplaats staat de natuur voorop. In Groot-Brittannië worden de begraafplaatsen al snel bestempeld met het label natuurbegraafplaatsen. Hier gaat het vaak over natuurbegraafplaatsen die grenzen aan bestaande begraafplaatsen. Hierdoor neemt de natuurlijke sfeer af. In Groot-Brittannië is er altijd sprake van eeuwige grafrechten waardoor de natuur niet verstoord wordt. Bij de Duitse “Friedwald” benadering is het enkel toegestaan om urnen te begraven. De begraafplaatsen zijn nauwelijks zichtbaar en altijd gelegen in bestaande bossen. Deze bossen worden aangewezen door boswachters die weten waar het mogelijk is om een Friedwald te realiseren. In Duitsland is het in de meeste gevallen enkel een houten schijf toegestaan als grafmonument. In Nederland zijn er al enkele meningen over natuurbegraven en wat het in zou moeten houden. Tijdens het onderzoek is met verschillende mensen gesproken die hier een duidelijk mening over hebben. In de meeste gevallen komt het er op neer dat in Nederland wordt gedacht dat er een eeuwig grafrecht op de natuurbegraafplaatsen moet heersen. Hierdoor krijgt de natuur meer rust. Van de andere kant vinden mensen dat dit geen duurzame gedachten is en dat de plekken in de natuur vaker gebruikt moeten worden voor een natuurgraf. Hier wordt uitgegaan van een grafrecht van ongeveer 40 jaar. Asverstrooiing is niet toegestaan op de meeste natuurbegraafplaatsen. Uit een onderzoek van Alterra blijkt namelijk dat asverstrooiing de grootste gevolgen voor de natuur heeft. Bij asverstrooiing komen in grote maten natuur vreemde stoffen in de natuur terecht. In Nederland is er nooit ruimte voor grafstenen, dit verstoort het beeld van de natuur. Wel zijn vaak zwerfkeien of houten beeldjes wel toegestaan. Deze zouden het beeld van de natuur niet verstoren. Aan natuurbegraven zitten weinig risico’s, maar de risico’s die verbonden zijn aan natuurbegraven moeten nauwlettende in de gaten gehouden worden. Zo is een van de risico’s het verstoren van de rust. Een begrafenis zou eventueel een dergelijk aantal bezoekers kunnen trekken dat de natuur hierdoor verstoord raakt. Het is dus aan te raden om een limiet aan het aantal bezoekers per begrafenis vast te stellen. Naast deze fysieke verstoring zijn er nog enkele onzekere risico’s, zoals bodembelasting, gronden waterbelasting en de effecten op de natuur. Deze risico’s zijn in een onderzoeksrapport van Alterra belicht en hieruit blijkt dat deze risico’s te niet gedaan kunnen worden als hier rekening mee gehouden wordt. De belangrijkste maatregel is de dichtheid van de graven verlagen, zodat de intensiteit op de natuur afneemt.


78

In de loop van het onderzoek blijkt dat het begrip niet eenduidig is. Wanneer een natuurbegraafplaats binnen de EHS ontwikkelt wordt, zal er gekeken worden naar de regels en randvoorwaarde van deze EHS. Binnen de EHS zijn verschillende regels voor het realiseren van projecten binnen de EHS. Over het algemeen is er een directe “nee” voor projecten binnen de EHS, maar er zijn echter uitzonderingen. Als het project een versterkende rol heeft voor de EHS en als het op geen andere locatie mogelijk is het wel toegestaan binnen de EHS. Uit de verschillende gesprekken met EHS deskundige blijkt dat het mogelijk is om natuurbegraafplaatsen in de EHS te realiseren, dit komt vooral omdat een natuurbegraafplaats een meerwaarde voor de natuur kan betekenen. Beter zou het zijn om aangrenzend aan de EHS te ontwikkelen, dit zorgt dan voor nieuwe natuur. Voor de realisatie van een natuurbegraafplaats zal het aankomen op maatwerk, per natuurtypen zijn er andere randvoorwaarde. Daarom zijn deze natuurtype geanalyseerd, hieruit blijkt dat natuurbegraven niet mogelijk in vochtige gebieden. Hier zou het lichaam niet vergaan en mogelijk mummificeren. Verder is de kans het grootste in bossen, omdat hier het beeld niet direct verstoord wordt en de maatschappelijke vraag in Nederland naar bosbegraafplaatsen het grootst is. Na een filtering blijkt dat zeven van de vierentwintig beheertype mogelijk geschikt is voor natuurbegraven. Onder deze type vallen vooral de bostypes en enkele weidetypes. Als de provincie zou instemmen bij het realiseren van een natuurbegraafplaats is de begraafplaats nog niet gerealiseerd. De begraafplaats zal eerst moeten voldoen aan de eisen van de EHS, Natura 2000(als de begraafplaats in een Natura2000 gebied ligt), Flora en Faunawet, enz.. Uit de gesprekken blijkt dat de obstakels bij het realiseren van een natuurbegraafplaats binnen de EHS best te overbruggen zijn. Bij de beoordeling van een nieuwe natuurbegraafplaats is het belangrijk om maatwerk te leveren. Hiervoor zijn er kaders opgesteld die terug te vinden zijn in het rapport. Het komt in deze kaders er op neer dat op gras/weide type natuur de natuurbegraafplaats niet zichtbaar is. Binnen deze type mag dan ook minder qua monumenten op het graf. In bossen zijn vooral de bomen de baas, als gedenkmonument wordt hier bij voorkeur een houten schijf gebruikt. Naast de natuurwaarde is ook de maatschappelijk waarde van natuurbegraven bekeken. Hieruit blijkt dat Nederland behoefte heeft aan alternatieve voor het begraven van dierbare. Steeds vaker zijn er geluiden dat mensen graag in de natuur begraven willen worden. Landgoedeigenaren zijn vaak degene die de eerste aanzet doen voor een natuurbegraafplaats. Naast dat deze landgoedeigenaren het een mooie gedachten vinden om op hun eigen landgoed begraven te worden, is er ook nog een financieel voordeel en het voordeel dat er een garantie is voor natuurbehoud. Natuurbegraven kan gezien worden als kans om mensen weer te betrekken in de natuur. Mensen gaan weer waarde hechten aan de plekken die ze bezoeken als hier een natuurgraf is. Uit het onderzoek blijkt dat er veel kansen zijn voor natuurbegraven en weinig bedreigingen. De grootste dreiging ligt in de omvang van de begrafenis. Wanneer er te veel mensen bij de begrafenis betrokken zijn zal de natuur te veel belast worden. De andere bedreigingen die er zijn liggen vooral in de bekendheid en de omgang met de natuurbegraven. Zodra er meer kennis vernomen is door overheden van natuurbegraven zullen de procedures voor het toestaan van een natuurbegraafplaats soepeler verlopen. Hierdoor zullen de kosten voor de realisatie van een natuurbegraafplaats afnemen en de aantrekkelijkheid om een natuurbegraafplaats te realiseren toenemen. Financieel gezien zou het voor de EHS positief zijn als de natuurbegraafplaatsen in de nieuwe natuur worden gerealiseerd. Hierdoor vindt er realisatie van nieuwe natuurplaats, zonder dat de provincie hier kosten aan heeft. Kortom natuurbegraafplaatsen in Nederland hebben dus volop kansen, mits er maatwerk wordt geleverd.


79

7.2 Aanbeveling De provincie kan in Noord-Brabant het initiatief nemen als het om natuurbegraafplaatsen gaat. Op dit moment zijn enkele aanvragen in Noord-Brabant voor een natuurbegraafplaats, wanneer deze worden toegestaan zullen de volgende natuurbegraafplaatsen snel volgen. Voordat de provincie natuurbegraafplaatsen in de EHS toestaat is het verstandig om een uitgebreider onderzoek te doen naar de gevolgen van natuurbegraven voor de natuur, maar ook voor de omgeving. Als blijkt dat natuurbegraven door de hoge intensiteit van bezoek de natuur te veel aantast, dan moeten hier extra strikte regels aan verbonden worden. Ook is het verstandig om naar het buitenland en dan vooral Duitsland te kijken. In Duitsland wordt het middel gebruikt in bestaande bossen, voor de verduidelijking zou het goed zijn om eens te gaan kijken bij een Friedwald. Aanbeveling 1: Stel als provincie duidelijk randvoorwaarde aan natuurbegraven binnen de EHS, vooral op gebied van natuurbehoud. Naast deze aanbevelingen valt ook nog aan te bevelen om geen nieuwe regels voor natuurbegraven toe te passen. Uit gesprekken met experts van de Ecologische Hoofdstructuur blijkt dat er al genoeg regels zijn die de randvoorwaarde van natuurbegraafplaatsen bepalen. Enkele kleine wijzigingen in deze regels zouden al genoeg zijn voor het toepassen van natuurbegraafplaatsen zonder gevolgen voor de natuur. Aanbeveling 2: Pas de regels van de EHS niet aan, op dit moment zijn de regels duidelijk genoeg. Vanuit de maatschappelijke kant is het vooral belangrijk dat er een eeuwige grafrust is. Vanuit de initiatiefnemers komen juist de geluiden dat een grafrust van ongeveer 40 jaar zou passen. Deze uiteenlopende meningen gelden op elk vlak van natuurbegraven. Aanbeveling 3: Ga actief in overleg met initiatiefnemers en belang hebbende over het begrip natuurbegraven en de mogelijkheden hiervan. Schep duidelijkheid. Wanneer een initiatiefnemer geïnteresseerd is in het ontwikkelen van een natuurbegraafplaats, dan is het verstandig om vanuit de provincie de belangen van de natuur voorop te stellen. Natuurbegraven als kans op uitbreiding van de EHS zou met beide handen aangegrepen moeten worden. Aanbeveling 4: Weet als provincie wat de gevolgen van de natuurbegraafplaatsen zijn en zie vooral de kans voor de uitbreiding en investering in de natuur.


80


81

Natuurbegraven in de Ecologische Hoofdstructuur

Recommend Documents