N i e u w s b r i e f 26 augustus 2008
Hiep, hiep, hoera! Het brain and Development lab bestaat deze zomer alweer 3 jaar! In deze jaren hebben we al enorm veel studies gedaan en dingen ontdekt. Maar natuurlijk nog lang niet alles! Ook de komende jaren gaan we door met fMRI-onderzoek waarbij we kijken naar activiteit in de hersenen en gaan we verder met onderzoeken naar de verschillen in de werking van het brein van kinderen, jongeren en volwassenen. Door middel van deze nieuwsbrief willen we je graag laten weten wat er zoal in ons onderzoekslab gebeurt.
Het B&D lab heeft een nieuwe stijl! Bekijk ook de website: www.hersenen-in-actie.nl
Nog niet meegedaan? Veel van jullie hebben al meegedaan aan onze onderzoeken, daar zijn we heel blij mee! Het is nog niet
Even voorstellen
gelukt om iedereen die zich
In het afgelopen jaar heeft het lab er een aantal nieuwe onderzoekers bij gekregen. We stellen ze even aan je voor.
heeft opgegeven te laten komen. Als je je wel hebt opgegeven maar je hebt nog niet meegedaan dan hebben we hopelijk snel een plekje voor je! Stuur je even een mailtje of je komend jaar nog beschikbaar bent? Mail dan naar brain-development @fsw.leidenuniv.nl en we laten zo snel mogelijk van ons horen.
Dietsje is in januari 2007 in het lab komen werken. Zij onderzoekt de invloed van zowel de groei van de netwerken in het brein, als ervaring en oefening, op de ontwikkeling van het brein. Zo weten we dat er bij kinderen en jongeren nog heel veel nieuwe verbindingen worden gemaakt tussen verschillende hersencellen. Maar is dat omdat het brein gewoon nog groeit, of komt dat omdat we nog zoveel leren? Dietsje zoekt het uit!
bepaalde gevoelens ervaren. Ook kijkt zij in hoeverre dat verschilt tussen kinderen, jongeren en volwassenen.
Bregtje werkt sinds april 2007 in het Brain and
Berna is het nieuwste lid van het lab. In februari 2008 is zij er als ‘post-doc’ bijgekomen. Berna heeft veel onderzoek gedaan naar vriend– en vijandschappen onder kinderen en jongeren. Nu breidt zij haar kennis uit; in het Brain and Development lab onderzoekt zij de werking van de hersenen tijdens het nemen van (sociale) beslissingen. (Lees meer over Berna op pagina 5!)
Development lab. Het onderzoek dat zij doet gaat over de rol van het brein tijdens het sociale en emotionele gedrag van mensen. Anders gezegd, Bregtje onderzoekt hoe de hersenen werken als mensen met elkaar omgaan en als zij
Samen met de andere onderzoekers van het Brain and Development lab, Eveline, Linda en Wouter proberen zij de komende jaren nog heel veel meer te weten komen over onze ‘grijze massa’!
Pagina 2
Onderzoeksresultaten Ook het afgelopen jaar hebben we natuurlijk weer een hoop onderzocht. We geven je een overzicht van de resultaten.
Hoe kijken we naar de hersenen?
Dietsje’s trainingsstudie Heb jij meegedaan aan Dietsje’s trainingstudie? Dan zijn jouw hersenen een stuk slimmer geworden! Dietsje onderzocht bij 30 volwassenen tussen 18 en 25 jaar hoe hun hersenen werkten na training van het geheugen. Hiervoor vroeg ze 15 deelnemers om 6 weken lang 3 keer per week hun geheugen te trainen door middel van het onthouden van plaatjes in de volgorde waarin ze werden gepresenteerd of in de omgekeerde volgorde. Dat was even hard werken hè! 15 andere deelnemers deden de training niet zodat de twee groepen konden worden vergeleken. Bij de getrainde volwassenen was te zien dat een gebied in je hersenen wat belangrijk is voor het leren van nieuwe informatie, de basale ganglia, na 6 weken veel harder werkte dan ervoor. Kijk maar in het plaatje hiernaast.
Nu wil Dietsje graag uitzoeken of de hersenen van kinderen ook zo vooruit gaan na het trainen van hun geheugen. Zouden ze nog slimmer worden dan de volwassenen?
De basale ganglia
Pagina 3
Wouter’s vertrouwensstudie Vertrouw jij andere mensen als je moet samenwerken? Ook als je ze niet kent? Wouter heeft uitgezocht hoe je hersenen werken als je gevraagd wordt geld dat je van een ander hebt gekregen te delen of het zelf te houden. Als jij besloot samen te werken dan deelde je het geld met de ander, als je besloot niet samen te werken dan hield je al het geld voor jezelf. Wouter heeft ontdekt dat het hersengebied dat actief wordt als je nadenkt over anderen, de mediale prefrontale cortex, verschillende activatie laat zien wanneer mensen de keuze maken om samen te werken of niet. Dit verschil was alleen niet te zien bij kinderen.
Misschien is het dus zo dat kinderen minder nadenken over wat de gevolgen zijn voor de ander als zij deze keuze maken. Dit zou bijvoorbeeld kunnen komen doordat dit hersengebied bij kinderen nog niet helemaal ontwikkeld is. Op het plaatje hieronder zie je dat er geen rode vlekken te zien zijn in het cirkeltje. Bij 12 - 14 jarigen vindt er dus geen activatie plaats in de Mediale Prefrontale Cortex.
Bregtje’s gezichtentaak Bregtje onderzocht hoe je hersenen werken wanneer je moet inschatten of je iemand aardig vindt of niet, en als je denkt dat iemand anders jou aardig vindt. Ze vroeg om steeds aan te geven of je dacht dat iemand je aardig vond, weet je nog? Je hersenen blijken erg gevoelig voor acceptatie, oftewel als iemand anders jou aardig vindt. Je hersenen lichten dan volop op, leuk hè! Het gaat hier om een gebied voorin de hersenen, zoals je kunt zien in het plaatje hiernaast. Dus volgende keer als je iemand tegenkomt die jou aardig vindt, dan weet jij welk hersengebied bij jou actief is!
En dat is nog niet alles … >
Pagina 4
Linda’s taartentaak Weet je nog, Linda wil graag alles weten over hoe
nieuwe taart die hij te zien kreeg gokken welke smaak
mensen (en vooral pubers!) risico’s nemen. Eerder
door de computer zou worden gekozen.
vond ze al dat puberhersenen overgevoelig zijn voor
De deelnemer kon dan kiezen om te spelen voor de
beloning. In haar nieuwe studie heeft ze de pubers
smaak waar 4 taartpunten van waren (met deze smaak
opnieuw onder de loep genomen, samen met
kon je 1 euro verdienen, maar was de kans dat je het
kinderen en volwassenen tussen de 8 en 25 jaar. In
goed zou hebben wel groot). De deelnemer kon ook
deze studie ging het om een gokspel met taarten
kiezen om een gokje te wagen en te spelen voor de
die uit 6 taartpunten bestonden. De taart was
smaak waar maar 2 punten van waren (met deze smaak
gemaakt van punten met aardbeiensmaak en punten
kon je veel geld verdienen, maar was de kans dat je
met chocoladesmaak. Er waren altijd 4 punten van
het goed zou hebben niet zo groot). Linda is nog hard
de ene en 2 punten van de andere smaak. Wie
bezig met het onderzoeken van de resultaten, maar
meedeed aan het onderzoek mocht bij iedere
wat ze al wel heeft ontdekt is dat kinderen de taak net zo goed konden uitvoeren als volwassenen, misschien zelfs beter! Volwassenen waren eigenlijk te voorzichtig en liepen hierdoor soms geld mis. Wanneer ze naar de hersenen kijkt ziet ze dat wanneer kinderen nadenken over of ze zullen gokken of niet vooral de emotie gebieden in de hersenen actief worden en bij volwassenen vooral de rationele gebieden. Op het plaatje hiernaast kan je dat zien; bovenaan zie je de hersenen van kinderen tussen de 8 en 10 jaar oud en hieronder de hersenen van volwassenen tussen de 19 en 25 jaar oud.
Wil je meer weten over de hersenen of het onderzoek dat wij doen? Kijk op onze website of stuur een mailtje!
Pagina 5
Interview met Berna Güroglu Berna behaalde haar masterstitel in ontwikkelingspsychologie aan de Bogazici Universiteit in Istanbul, Turkije. In oktober 2002 startte zij als promovendus aan de Radboud Universiteit Nijmegen, met een project over vriend- en vijandschappen onder kinderen en jongeren. Onlangs moest zij over dit project nog moeilijke vragen beantwoorden voor een grote groep mensen. Dat ging haar echter heel goed af; Berna is cum laude gepromoveerd! Sinds februari van dit jaar werkt zij als ‘post-doc’ in het Brain and Development lab. Tijd dus voor een uitgebreide kennismaking! Nadat je (cum laude!) bent gepromoveerd ben je in het B&D lab gaan werken als ‘post-doc’, wat houdt dat in? “Een post-doctorandus (want zo heet het voluit) is een onderzoeker. Ik ben na mijn masteropleiding gepromoveerd en dit is dan een volgende stap. Bij het werk van een post-doctorandus draait het, net als bij het promoveren, om het doen van onderzoek en hierover schrijven. De stukken die je schrijft worden dan (als het goed is) uitgegeven zodat je jouw nieuwe ontdekkingen met andere onderzoekers van over de hele wereld kunt delen. Een post-doc functie geeft je dus de mogelijkheid om na je promotie nog meer studies te doen en nog meer resultaten te publiceren. Nog niet zolang geleden is het onderzoeksvoorstel waar ik op werk goedgekeurd door het NWO*; dat betekent dat we geld hebben gekregen om het onderzoek uit te voeren. Ik ga nu met dat onderzoek aan de slag!”
Berna heeft met succes haar proefschrift verdedigd!
Wat voor onderzoek is dat dan? “Het project waar ik nu mee begonnen ben gaat over de ‘neurocognitieve ontwikkeling van beslissingsgedrag’. Dat betekent dat ik ga onderzoeken welke hersengebieden er actief worden als je verschillende beslissingen neemt én of er verschillen te zien zijn tussen kinderen, jongeren en volwassenen.”
Er is wel verschil in het eten dat je op de universiteit kan halen. In Turkije kan je tussen de middag een warme maaltijd eten. Hier in Nederland heb je die keuze eigenlijk niet, het blijft eerder bij een broodje en misschien een kopje soep. Verder zien de universiteiten waar ik in Turkije gestudeerd heb eruit als een campus. Dat betekent dat alle universiteitsgebouwen op één groot terrein staan. In Leiden zie je dat niet, hier staan de universiteitsgebouwen verspreid over de stad.”
Wat maakt jouw werk zo leuk? “Dingen onderzoeken vind ik erg leuk. Het is spannend. Je hebt een vraag en je moet met kleine stappen op zoek naar het antwoord. Elke stap voegt iets toe. Verder heb ik voor psychologisch onderzoek gekozen omdat ik veel interesse heb in mensen; waarom zijn we zoals we zijn? De interesse in ontwikkelingspsychologie is gekomen tijdens mijn masteropleiding, toen ik onderzoek deed naar ouder-kind relaties.”
Je doet al een paar jaar wetenschappelijk onderzoek. Heb je dat altijd al gewild of wilde je vroeger eigenlijk iets heel anders worden? “Ik heb wel eens postbode willen worden, maar dat duurde niet zo lang. Ik weet nog dat beroepen als computer technicus en architect erg populair waren toen ik 11 jaar oud was. Laatst zag ik in een jaarboek van toen dat ik had opgeschreven dat ik later computer technicus of onderzoeker wilde worden. Toen wist ik het dus eigenlijk al!”
“Ik wist toen ik elf Je hebt in zowel Turkije als Wat hoop je in de toekomst nog te Nederland gestudeerd en gewoond, is kunnen onderzoeken en ontdekken? jaar was al dat ik er veel verschil? “Ik wil nog meer onderzoek doen naar de onderzoeker zou “Er is weing verschil tussen studeren hersenen. En naar verschillende relaties, worden!” aan een grote Turkse universiteit en zoals vriendschappen of liefdesrelaties. een universiteit in Nederland. Veel Ik zou dan graag het verband tussen die boeken en artikelen zijn in het Engels relaties en bepaalde hersengebieden geschreven en worden zowel in Turkije als in Nederland willen onderzoeken.” gebruikt tijdens de lessen. * NWO is de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Deze organisatie financiert toponderzoekers aan universiteiten zodat zij hun studie kunnen uitvoeren.
Nieuws in het kort Zomer 2007:
Eveline ontvangt twee grote NWO subsidies om het onderzoek wat wordt uitgevoerd in het Brain & Development lab te financieren. Zij wordt gepromoveerd tot universitair hoofdonderzoeker/ docent.
November 2007: Eveline is toegelaten tot de jonge academie van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW)
Afd. Ontwikkelingspsychologie Wassenaarseweg 52 2333 AK Leiden Telefoon: 071-5279310 E-mail:
[email protected]
3 april 2008:
Berna is cum laude gepromoveerd!
23 mei 2008:
Eveline en Menno zijn de trotse ouders geworden van dochter Sascha!
UNIVERSITEIT LEIDEN
11 juni 2008:
Het Brain and Development lab staat in de finale van de Academische Jaarprijs 2008, helaas slepen we niet de eerste prijs in de wacht…
26juni 2008:
Bachelorscriptie-student Margot Schel rondt met succes haar Honours Bachelor Project af in het Brain and Development lab
8 juli 2008:
Het Brain and Development Lab heeft z’n eigen hyvespagina geopend! Word een vriend van ons lab of word lid van onze hyves! (braindevelopmentlab.hyves.nl en bdll.hyves.nl)
www.hersenen-in-actie.nl
In september komt Eveline’s boek “Het puberende brein” uit, meer hierover in de volgende nieuwsbrief!
Woordzoeker Streep de woorden weg uit het letterveld. De overgebleven letters vormen de oplossing! BREIN
S
C
A
N
N
E
R
H
K
O
E
SCANNER
H
T
B
K
R
N
F
A
I
N
I
E
X
P
E
R
I
M
E
N
T
T
R
N
U
O
A
E
R
N
D
W
N
S
N
B
Z
D
R
I
E
D
I
E
ADOLESCENT
E
E
E
R
V
B
E
S
L
K
C
ONTWIKKELING
N
O
R
E
P
M
E
S
N
K
S
H
G
E
D
R
A
G
A
T
E
E
KIND
E
L
A
N
B
B
G
W
E
L
L
EEG
L
S
T
O
A
E
A
L
T
I
O
F
D
R
I
E
E
A
O
J
N
D
T
E
S
T
A
B
A
V
R
G
A
EXPERIMENT HERSENHELFT TEST LAB ONDERZOEK
FMRI PUBER
GEDRAG VOLWASSENE
Oplossing: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ !
Pagina 6
