GROENE TREDEN
Heuvelopwaarts de dag begint Mist op de velden dauw de bomen zelden zo breekbaar wit Hier blijft de sneeuw langer Overrompelt het voorjaar de glooiende velden met paardebloemen En geuren brengt de lentewind Paarden draven losjes blonde vlossen aan hun enkels Hier hoef je niets dan in de verte staren Natalie Kuypers
GROENE TREDEN
3
Inleiding
1 Inleiding De opgave Door de gemeente Arnhem is een ontwikkelingscompetitie uitgeschreven voor het Saksen Weimar terrein, een gebied Doel is te komen tot een nieuwe invulling van het gebied met als belangrijkste functie wonen, waarbij de bestaande cultuurhistorie behouden en de natuurlijke waarden
Inleiding
met een omvang van ca. 19,5 ha gelegen in Arnhem-Noord.
5
versterkt moeten worden. Door de gemeente Arnhem is een Masterplan opgesteld en zijn randvoorwaarden geformuleerd. Binnen deze kaders moet gezocht worden naar een stedenbouwkundige invulling die optimaal gebruikmaakt van de bestaande waarden in het gebied en waarbij een duurzaam hoogwaardige leefomgeving wordt gecreëerd voor de nieuwe bewoners en gebruikers. Daarnaast zal met de nieuwe invulling een marktconforme grondopbrengst gerealiseerd moeten worden. Ontwikkelingsvisie Met trots presenteren wij ons plan voor het Saksen Weimar terrein. Een unieke locatie, met krachtige bijzondere elementen die met de juiste begeleiding tot een geweldig ensemble van wonen, werken en recreëren kunnen worden gecomponeerd. Om te komen tot een ontwikkeling met duurzame kwaliteit en een marktconforme grondopbrengst, zal het plan optimaal in moeten spelen op de bestaande kwaliteiten in het plangebied en zeer goed aan moeten sluiten bij de wensen van de toekomstige bewoners en gebruikers. Als centraal thema voor ons plan hebben wij dit verwoord in ‘buiten leven’: de unieke kwaliteiten van het gebied zullen benut en versterkt worden om te komen tot een nieuw woonen leefmilieu. Het gaat immers niet om de ontwikkeling op zich, maar om het faciliteren van mensen die in het gebied willen wonen, werken of recreëren. Dit genereert de meeste waarde en zorgt voor duurzame kwaliteit, ook voor de langere termijn. Om het plan optimaal aan te laten sluiten bij de markt, zal zowel in het ontwikkelingsproces als in de woning zelf voldoende ruimte worden geboden aan de individuele wensen van de bewoners. Door te luisteren naar de wensen van de klant, zowel kopers als huurders, door collectief particulier opdrachtgeverschap, het organiseren van workshops en door consumentgerichte planontwikkeling.
In het door de gemeente Arnhem opgestelde Masterplan zijn de bestaande structuren in en rond de locatie geïnventariseerd en is op basis hiervan een ontwikkelingsrichting aangegeven. Wij hebben het Masterplan en de randvoorwaarden als uitgangspunt voor onze planvisie gehanteerd. De hoofdlijnen schetsplan. Het gebied ligt op de overgang naar de Veluwe en wordt dan
Inleiding
zijn concreet uitgewerkt tot een stedenbouwkundig
7
ook geassocieerd met groen en ruimte. Het geaccidenteerde landschap is één van de meest opvallende bestaande kwaliteiten. Om dit daadwerkelijk te kunnen beleven en een nieuw specifiek woonmilieu te creëren is gekozen voor een hoofdopzet waarin de niveauverschillen in het terrein zichtbaar worden gemaakt in het landschap en de woningen. Dit vraagt om een ander concept dan het traditionele verkavelingsmodel met voor- en achtertuinen. Er is een landschap ontworpen, waarin gewoond, gewerkt en gerecreëerd kan worden. Een landschap waarin de niveauverschillen sterk beleefd kunnen worden en waarbij de woningen optimaal georiënteerd zijn voor bezonning en privacy, in een groene omgeving. De kazerne is een belangrijke bestaande kwaliteit in het plan. Naast de gebouwen gaat het met name om de kwaliteit van het ensemble van de gebouwen rond het exercitieterrein. Het exercitieterrein heeft nu een forse maat. Om hieraan verblijfsen gebruikskwaliteit te geven zal het gebied rond het terrein op een zorgvuldige wijze moeten worden ingericht en zullen in de bestaande en eventueel nieuwe gebouwen functies moeten worden opgenomen die zorgen voor wederzijdse toegevoegde waarde. Het kazerneterrein moet geen op zichzelf staand gebied worden, maar een logisch en integraal onderdeel van het plan als geheel. In de planpresentatie staan op basis van het thema ‘buiten leven’ dan ook de volgende zaken centraal: – Landschap als verblijfskwaliteit – Benutten en versterken van de bestaande kwaliteit als basis voor een nieuw plan – Wensen van de toekomstige gebruikers – Realistisch en haalbaar planconcept
Uiteindelijk vertaalt de ontwikkelingsvisie zich in een uniek planconcept, met een landschap waarin gewoond, gewerkt en geleefd wordt. Het dramatiseren van de bestaande hoogteverschillen wordt ingezet om de beleving van de hoogteverschillen te versterken, de woningen te de buitenruimte te realiseren. De woningen bieden veel leefruimte en woonkwaliteit in alle financieringscategorieën en optimale beleving van het landschap. Tussen de kazerne en
Inleiding
individualiseren, optimale privacy en bezonning voor
9
de rest van het plangebied ligt een brinkachtige ruimte. Het kazerneterrein krijgt een nieuwe bestemming met respect voor de historische gebouwen, een afronding van het gebied met nieuwbouw en kwaliteit en gebruikswaarde voor het exercitieterrein. Een nieuwe, groene woonomgeving in een uniek, geaccidenteerd landschap. Met behoud van de historie van het gebied, waarbij het kazerneterrein deels ook een publieke functie krijgt. Kortom: Groene Treden, een stapsteen tussen Stad en Veluwe, maar ook een stapsteen naar een toekomstgerichte stad, die een bijzonder woonlandschap durft te creëren in een historische omgeving. Ontwikkelingscombinatie Giesbers Groep/Vivare Om een concreet en realistisch antwoord te geven op deze opgave hebben Giesbers Groep en Vivare besloten tot een gezamenlijke aanpak. De aard en omvang van het project vraagt ons inziens niet alleen om partijen die de kennis en capaciteit hebben om een dergelijke ontwikkeling tot een goed einde te brengen, maar ook om partijen met een goede balans tussen commercieel inzicht, maatschappelijke betrokkenheid en een gedegen kennis van de lokale markt en omstandigheden. Giesbers Groep en Vivare hebben een intentieovereenkomst gesloten voor de ontwikkeling van het gebied. In de ontwikkeling zullen Giesbers en Vivare optreden als gelijkwaardige partners. Verder zal Giesbers verantwoordelijk zijn voor de realisatie van alle woningen en gebouwen, inclusief de renovatie en aanpassing van de monumentale bebouwing. Vivare zal eigenaar en verhuurder worden van de huurwoningen in het gebied, met uitzondering van de woningen specifiek bestemd voor Drie Gasthuizen.
Vivare Vivare is de grootste aanbieder van sociale huurwoningen in de stadsregio Arnhem–Nijmegen (K AN). Vivare beheert en verhuurt ruim in 7 gemeenten waaronder Arnhem. Van het woning-bezit bestaat 69% uit eengezinswoningen, 31% uit gestapelde bouw (flat-, boven- benedenwoningen) en eenkamerwoningen.
Inleiding
24.500 verhuureenheden, waarvan circa 23.500 wooneenheden
voorraad (subsidiabele huur tot C– 474,88; prijs-peil 1 juli 2005) en maar liefst bijna 98% tot de betaalbare voorraad (subsidiabele huur tot C– 508,92; prijspeil 1 juli 2005) en is daarmee beschikbaar voor huisvesting van de primaire doelgroep. Vivare is financieel gezond. Het eigen vermogen bedroeg per 31 december 2005 circa 190 miljoen euro. De solvabiliteit bedraagt circa 28%. Vivare is momenteel één van de grootste ontwikkelaars in het K AN-gebied. Zij is actief in Vinex locaties maar investeert ook in de bestaande stad, waarbij complexe opgaven niet uit de weg worden gegaan. Hiertoe wordt het eigen vermogen ingezet. Binnen de gemeente Arnhem is Vivare de trekker van de herstructurering van Presikhaaf 1. In overleg met bewoners is gestart met een revitalisering van één van de mooiste naoorlogse woonwijken. Giesbers Groep Giesbers Groep B.V., in Arnhem gevestigd, is een groep van ondernemingen actief op het gebied van vastgoed in de meest ruime zin van het woord: gebiedsontwikkeling, projectontwikkeling, bouw, renovatie, beheer en financiering. Voor de opstelling van het schetsplan en het maken van een grondbieding zijn in dit stadium Westerbeek Vastgoed en Giesbers-Arnhem Bouw ingeschakeld voor respectievelijk marktvisie/conceptontwikkeling, kostenraming en technische analyse van de bestaande gebouwen op het terrein. Met betrekking tot grootschaliger ontwikkeling en realisatie van kazerneterreinen inclusief herbestemming van bestaande gebouwen is binnen Giesbers specifieke ervaring en deskundigheid beschikbaar. In de periode 2001
11
Ruim 93% van de woningvoorraad behoort tot de bereikbare
tot 2005 is Giesbers als bouwteampartner actief betrokken geweest bij de ontwikkeling en realisatie van het Limos terrein in Nijmegen. Dit plan is qua omvang en complexiteit vergelijkbaar met het Daarnaast is er ruime ervaring met de ontwikkeling van complexe grootschalige projecten van diverse aard en omvang.
Inleiding
Saksen Weimar terrein.
Met een omzetniveau van 164 miljoen in 2005, een solvabiliteit van ruim 30% en met ongeveer 400 medewerkers is Giesbers Groep een krachtige partij voor wie het risicodragend ontwikkelen van een plan als Saksen Weimar binnen de gangbare bedrijfsvoering past. De groep realiseerde de laatste jaren een groeipercentage van ongeveer 10% en denkt in 2006 op 20% uit te komen. De ontwikkelingscombinatie Giesbers Groep/Vivare beschikt over de benodigde kennis en capaciteit, inhoudelijk, technisch en financieel, om het plan Saksen Weimar succesvol te ontwikkelen. De keuze voor een gezamenlijke aanbieding aan de gemeente Arnhem is vooral ingegeven door de synergie van de combinatie, die ook tot uiting zal komen in de plankwaliteit. Beide partijen brengen hun specifieke deskundigheid in op het gebied van ontwikkeling, bouw, renovatie, financiering en beheer, waarmee de gewenste hoge plankwaliteit duurzaam gerealiseerd kan worden. Hierbij is de sociale woningbouw integraal onderdeel van de ontwikkeling. In het plan zal het onderscheid tussen sociaal en vrije sector niet zichtbaar zijn. Om reeds in het schetsstadium een duidelijk en reëel beeld te schetsen, zijn de volgende partijen betrokken bij de onderhavige planaanbieding: Buro Lubbers Buro Lubbers heeft een breed scala aan referentieprojecten op het gebied van stedenbouw en landschap. Het bureau is gekozen op basis van de uitgekiende combinatie van landschap en stedenbouw binnen hun ontwerpen. In Arnhem zijn zij als landschapsadviseur betrokken geweest bij het plan Monnikenhuizen.
13
De financiële positie van Giesbers Groep is solide en gezond.
Buro Lubbers is gevraagd om – met het Masterplan als uitgangspunt – een stedenbouwkundig concept te ontwerpen, waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van de bestaande kwaliteiten van het gebied als drager van het nieuwe plan: het benutten van het bestaande hoogteverschil, het zorgen optimale toegankelijkheid voor bewoners en bezoekers, een brede woningdifferentiatie, kortom een groene en veilige leefomgeving. Er is voor gekozen om in dit stadium nog niet
Inleiding
voor een optimale beleving van de ruimtelijkheid, een
te illustreren met referentiebeelden. Een sterk stedenbouwkundig concept is de basis voor een goede plankwaliteit en is een uitdaging voor hoogwaardige architectuur. Braaksma & Roos Braaksma & Roos hebben een specialisme in herbestemming van bestaande (monumentale) gebouwen. Zij zijn onder andere betrokken geweest bij de restauratie van de historische stadskelder in Arnhem en de herbestemming van de Generaal Snijders Kazerne op het Limos terrein in Nijmegen. In 2005 hebben zij de selectie gewonnen voor de herbestemming van het Gymnasium aan de Statenlaan in Arnhem, waarbij eveneens Westerbeek Vastgoed en Vivare betrokken zijn. Braaksma & Roos heeft de structuur van de bestaande gebouwen geanalyseerd om te komen tot een invulling met meerwaarde voor het plan, minimale ingrepen aan de gebouwen en een maximale grondopbrengst. Op basis van een lijst met mogelijke functies die het plan toegevoegde waarde geven, zijn de bestemmingen voor de monumenten afgestemd op de mogelijkheden van de gebouwen in plaats van andersom. Behoud van het karakter van de gebouwen is hierbij uitgangspunt geweest. Verder hebben zij gezamenlijk met Buro Lubbers gezorgd voor integratie van het kazerneterrein binnen een totaalplan en nieuwe (gebruiks)kwaliteit voor het exercitieterrein. Op basis van de historische gegevens hebben zij een oplossing gezocht om met de nieuwe invulling de stedenbouwkundige setting te versterken. Grontmij Grontmij is een multi-disciplinair bureau dat veel kennis heeft van en ervaring met het Saksen Weimar terrein en het
15
te werken met specifieke architectuur, maar de planvisie
omliggende gebied. Zij hebben het plan getoetst en geoptimaliseerd op de onderdelen water, bodem, ecologie, milieu en geluid. Tevens hebben zij een concreet voorstel ontwikkeld voor energieconcept hebben zij voor bepaalde onderdelen reeds nader onderzoek uitgevoerd. Tenslotte heeft Grontmij het plan getoetst (aan de hand van
Inleiding
opwekking in de wijk. Waar dit essentieel is voor het plan-
openbaar gebied door de gemeente en de kosten bepaald voor het bouw- en woonrijp maken van het plangebied.
17
de Gele Bundel) op toekomstig beheer en onderhoud van het
19
Historie plangebied
2 Historie plangebied Het voormalige kazerneterrein heeft in het verleden een Historie plangebied
grote diversiteit aan bestemmingen gehad: wonen, werken, horeca, zorg, buurtvoorzieningen, kinderopvang... In het nieuwe plan worden deze bestemmingen met respect voor de herkenbaarheid van de bestaande bebouwing voortgezet. Het plan voorziet in een groot aantal functies, gecombineerd met het afronden van de historische bebouwing rondom het
21
voormalige exercitieterrein. De bestemmingen zijn daarbij nauw afgestemd op de mogelijkheden van de bestaande bebouwing, die hiervoor met minimale ingrepen geschikt kan worden gemaakt. Het terrein wordt daarmee openbaar toegankelijk, zonder dat het oorspronkelijke besloten karakter wordt aangetast. Op deze manier wordt een historisch gebied teruggegeven aan de stad, verrijkt met extra verblijfs- en woonkwaliteit. Het huidige park Klarenbeek maakte vroeger deel uit van één van de oudste landgoederen van Arnhem. In het begin van de 14e eeuw bestond het voornamelijk uit bos en heidevelden, sporadisch werd er langs de beken op beperkte schaal aan ontginning gedaan. Aan het einde van de 15e eeuw bestond het nog uit twee afzonderlijke landgoederen, die werden gescheiden door de Rosendaalseweg. Aan de rechterkant hiervan lag Monnikhuizerbeek, dat toebehoorde aan Reinier van den Sande. Links lagen de landerijen van het klooster Monnikhuizen, waar monniken al bezig waren met het graven van vijvers. De naam Klarenbeek als landgoed werd voor het eerst gebruikt na de samenvoeging van het landgoed Monnikhuizerbeek en de landerijen van het voormalige klooster Monnikhuizen. Sinds die tijd is het door diverse aankopen gegroeid en heeft tot aan de verkoop in 1886 haar grootste omvang gehad. Door de eeuwen heen heeft het landgoed door vererving en verkoop meerdere eigenaren gekend. In 1886 is de Gemeente Arnhem overgegaan tot de aankoop van een deel van Park Klarenbeek. Het betrof een gebied van 100 hectare aan de linkerkant van de Rosendaalseweg, dat vroeger bekend stond onder de naam Monnikhuizen.
Eerste steen (met oorlogsschade).
In 1938 werd de bouw gestart van de Saksen Weimar Kazerne. door de Duitsers bezet. De kazerne werd dan ook verder afgebouwd door de Duitsers. De Saksen Weimar kazerne heeft na de Tweede Wereldoorlog als huisvesting gediend voor het Regiment Infanterie en vanaf 1960 voor de Garde Grenadiers (infanteristen).
Historie plangebied
Nog voor het gereedkomen van deze kazerne werd Nederland
de Saksen Weimar Kazerne verlaten en zijn deze teruggekeerd naar Schaarsbergen. Zij leven sindsdien verder als 11e Bataljon Infanterie Luchtmobiel (rode baretten). De laatste jaren is tevens het ‘Korps Rijdende Artillerie’, in de volksmond beter bekend als ‘de Gele Rijders’ in de kazerne gevestigd geweest, tezamen met hun museum. Het korps keerde daarmee terug op historische grond. De stad Arnhem heeft in vroeger tijden lange tijd als thuisbasis van de rijders gefungeerd, dé stad waarmee ‘de Gele Rijders’ onlosmakelijk waren verbonden. Niet voor niets werd in de jaren ’50 een deel van het Arnhemse Willemsplein omgedoopt naar ‘het Gele Rijders Plein’ en is een standbeeld voor de Rijders ter plaatse opgericht. ‘De Gele Rijders’ (herkenbaar aan de blauwe muts met gele kwast) zijn in 1999 verhuisd naar de Tonnetkazerne in ’t Harde. Tegenwoordig is de kazerne echter een ‘kunstcomplex’ en biedt woonruimte en ateliers aan meerdere kunstenaars.
Het standbeeld voor de Rijders aan het Gele Rijders Plein
23
In 1991 heeft de laatste ‘dienstplichtige’ lichting Grenadiers
25
Wonen, werken, leven
3 Wonen, werken, leven
buitenruimte en woonkamer. De auto wordt op eigen terrein scheidingen openbaar-privé zijn integraal onderdeel van
Door de gemeente is aangegeven dat de hoofdfunctie van
het ontwerp. Met deze uitgangspunten kunnen diverse
het gebied ‘wonen’ zal worden, echter er zal ook ruimte zijn
programma’s worden ondergebracht: eengezinswoningen,
binnen het plan voor andere bestemmingen en bijzondere
woon-werkwoningen, patiowoningen.
woonmilieus. De gemeente geeft ook aan een programma te willen realiseren dat voorziet in een behoefte en voldoet
In de planuitwerking zal nog meer specifiek worden onder-
aan de actuele vraag uit de markt. In onze optiek is dat een
zocht welke doelgroepen op Saksen Weimar gehuisvest
essentieel punt. Het is van groot belang dat het plan nauw
kunnen worden en wat hun specifieke wensen aan de woning
aansluit bij de markt: niet alleen om het plan commercieel
en de woonomgeving zijn. In dit stadium is dit gedaan aan de
succesvol te maken en dus een marktconforme grondprijs
hand van de informatie uit de woonwensenwijzer van Vivare,
te realiseren, maar vooral omdat hier de sleutel ligt naar de
een quick-scan en interviews met een aantal geïnteresseerde
hoogste plankwaliteit.
potentiële bewoners.
Naast voor de hand liggende zaken als ruimte, privacy en
Het door de gemeente opgegeven woningprogramma is
optimale prijs-kwaliteit verhouding moet het plan typologieën
verdeeld over het plan volgens onderstaand schema.
bevatten die een nuttige toevoeging zijn aan de bestaande woningvoorraad. Het plan is opgezet als een hoogwaardig
Voor de woonbebouwing rond de kazerne is aangegeven
landschap waarin gewoond wordt. Dit vraagt om specifieke
dat het maximale aantal woningen hier 125 bedraagt. In
typologieën, anders dan het traditionele concept van voor-
de gekozen stedenbouwkundige opzet is er ruimte om hier
en achtertuinen. Het plan voorziet bij de grondgebonden
een groter aantal (150–170 appartementen) te realiseren.
woningen dan ook in gebouwde buitenruimtes, met voldoende
Ook kunnen in de nieuwbouw aanvullende voorzieningen
afmetingen voor gebruik analoog aan het terras. Tussen de
worden aangebracht, bijvoorbeeld kinderopvang, medische
woningblokken ligt voldoende maat om het landschap te
voorzieningen etc. Het is niet noodzakelijk om een een hoger
kunnen beleven. Er is een directe en duidelijke relatie tussen
aantal te realiseren. Op basis van de gekozen architectuur voor
SOCIA AL
MIDDEN
verdeling woningprogramma
DUUR
TOP
koop huur
koop
& huur
koop
koop
TOTA AL
K AZERNE
gestapeld
84
20
21
0
0
125
OVERIG
gestapeld
0
40
34
4
0
78
26%
grondgebonden
0
20
80
75
45
220
74%
84
60
55
4
0
203
48%
0
20
80
75
45
220
52%
84
89
135
79
45
423
20%
19%
32%
19%
11%
TOTA AL
gestapeld grondgebonden TOTA AL
27
Wonen
wonen, werken, leven
geparkeerd in een gebouwde voorziening of carport. De
de nieuwbouw op het kazerneterrein in 3-4 lagen met kap kan
worden om het plan optimaal op de markt af te stemmen.
De logiesgebouwen op het kazerneterrein zijn bestemd voor
Verder kan gebruik worden gemaakt van informatie
wonen. In de overige te handhaven gebouwen is totaal ca.
over woonwensen die Vivare heeft verkregen uit de
4.700 m2 v.v.o. beschikbaar voor overige bestemmingen.
woonwensenwijzer. Drie jaar geleden is samen met enkele andere woningcorporaties en Aedes Woonquest opgericht.
Doelgroepen en marktvisie
Woonquest brengt met de zogenaamde ‘woonwensenwijzer’
Zoals al eerder aangegeven achten wij het van groot belang
de woonwensen in beeld van mensen die op zoek zijn naar een
om het plan zo dicht mogelijk bij de markt te houden. Naast
huur- of koopwoning.
wonen, werken, leven
de voetprint van de gebouwen worden verkleind.
tijdig in contact willen komen met potentiële bewoners. Op
De woonwensenwijzer is een digitale, interactieve vragenlijst.
basis van een schetsontwerp van woningen en woonomgeving
Daarin kunnen respondenten al hun woonwensen aangeven
zullen informatiebijeenkomsten worden georganiseerd voor
(aard van de woning, prijs, omgeving, grootte etc). Daarbij
potentiële bewoners, waar in workshops met professionele
loopt er ook een prijsbarometer mee. Dus steeds is inzichtelijk
begeleiding de benodigde informatie gedestilleerd kan
tot welke prijs de gemaakte keuzes leiden. Op basis van de
DE WOONWENS VAN CHARLOT TE BEKE
‘Je eigen droomhuis creëren’ Charlotte Beke is midden dertig. Ze woont samen met haar man en twee jonge kinderen in een mooie jaren-dertig-woning op de Paasberg in Arnhem. De ruimte is beperkt, een aantal woonwensen zijn nu niet te verwezenlijken. Charlotte Beke: ‘Ruimte voor de kinderen, een ingang achterom, een garage… We zijn op zoek naar een ruime eengezinswoning met een tuin. Een woning waar je lekker je gang kunt gaan, en die vooral niet gehorig is. Meepraten over de opzet van je eigen woning zou fantastisch zijn! Je hebt dan echt de kans om je droomhuis te creëren! Daarnaast is voor ons de ligging heel belangrijk, de wijk. Het moet een nette buurt zijn, met veel privacy. De nabijheid van natuur is voor ons ook heel belangrijk. Groen, bomen, een park misschien. Ja, het zijn nogal wat eisen hé? Waar vind je dat allemaal?’
29
onderzoek naar de woningbehoeften, zouden wij ook vroeg-
bestaande logiesgebouwen te bestemmen tot huurwoningen
bij de hedendaagse woonwensen en een prettige en veilige
in de sociale huur met een gezamelijke tuin.
woonomgeving. De doelgroep stelt hoge eisen, maar is bereid voor passende woonruimte en de gevraagde kwaliteiten te
Woningdifferentiatie en bediening doelgroep
betalen. Wij kunnen ons dan ook goed voorstellen dat de door
Voor de toekomst van de woonlocatie op de Saksen Weimar is
de gemeente genoemde segmenten qua prijs meer naar deze
het van belang om een duurzame woonwijk te ontwikkelen.
marktontwikkelingen toegebracht zouden worden. Dit komt
Hierbij gaat het niet alleen om de toe te passen materialen
de differentiatie van de woningen en de plankwaliteit als
of energetische concepten, maar is een evenwichtig en
geheel nu en in de toekomst ten goede. Ten aanzien van deze
gedifferentieerd woonmilieu van minstens even groot belang.
segmentering zouden wij gezamenlijk met de gemeente een
Met Vivare als partner is er zekerheid dat de sociale voorraad
gedegen woningbehoeftenonderzoek willen uitvoeren om de
op de Saksen Weimar ook op langere termijn sociaal blijft.
wensen en budgetten van de beoogde doelgroepen nader in
Overwogen wordt om eveneens (een deel van) de sociale koop
beeld te brengen.
als sociale huur in de markt te zetten of middels een huur/koop constructie (Koop Goedkoop) voor de doelgroep van deze
Zorg
categorie te bewaren.
Vivare is als corporatie een logische samenwerkingspartner voor en met Drie Gasthuizen. Vanuit de bestaande samen-
Starters en het ‘verrassend wonen concept’
werking kunnen wij ons voorstellen dat een deel van de
In de planopzet zal er specifieke aandacht zijn voor betaalbare
woningen bestemd wordt voor Drie Gasthuizen. Deze zijn
huisvesting voor starters, mensen die hun entree willen
gegroepeerd rond de Brink in een woongebouw met circa 40
maken op de woningmarkt. Naast specifieke huisvesting in het
appartementen. In het woongebouw is uiteraard ook plek
huursegment, zal ook in het koopsegment aanbod worden
voor (een beperkt aantal) aanvullende zorgfuncties. Deze
gecreëerd voor starters. Het is eigenlijk algemeen bekend dat
locatie is niet opgenomen als locatie in het masterplan wonen
de binnen het K AN gehanteerde grens van C– 172.000,– v.o.n.
welzijn zorg van Arnhem Noord. Voordat wordt gestart met de
voor veel starters op het moment van aankoop nog te hoog
planuitwerking zal dus in beeld worden gebracht in hoeverre
is. Weliswaar staan zij veelal ook nog aan het begin van
er voor deze locatie vraag is naar wonen en zorg.
hun werkcarrière, doch er zijn onvoldoende mogelijkheden om hierop te anticiperen. Een aantal koopwoningen in het
Wonen en werken
project kunnen worden toegewezen aan starters middels het
Binnen het kazernecomplex zal een deel van de bestaande
‘verrassend wonen concept’ zoals dat recentelijk door Giesbers
gebouwen specifiek worden bestemd voor een werkfunctie,
Groep is geïntroduceerd. Op het moment van aankoop betalen
waarbij het tevens het doel is om een groot deel van de
de kopers de prijs van de woning exclusief grond. Na zes jaar
bestaande bedrijven terug te laten keren en de functie
krijgen de kopers de mogelijkheid om de grond te kopen tegen
als creatieve broedplaats te behouden. De combinatie van
de bij aankoop van de woning overeengekomen prijs of te gaan
wonen en werken binnen het plan en meer specifiek rond het
huren. Deze huur is evenals de hypotheekrente aftrekbaar van
voormalige exercitieterrein zorgt voor levendigheid en nuttige
de belasting. Hiermee kan een significant lager instapniveau
gebruiksmogelijkheden. Hierop wordt nader ingegaan bij het
worden aangeboden: de projecten De Kersentuin in Malburgen
herbestemmingsonderzoek van de bestaande gebouwen.
en Stadsheren in Stadseiland worden op dit moment met succes met dit concept verkocht voor een prijs vanaf C– 136.500.
Particulier opdrachtgeverschap en consumentgerichte projectontwikkeling.
Overige segmenten
Wij stellen voor om voor het merendeel van de koopwoningen
Met name voor het midden en dure segment is er voldoende
in het project consumentgerichte projectontwikkeling toe
verhuisbereidheid mits er aanbod is van voldoende kwaliteit:
te passen. Daarnaast zal een deel van de ontwikkeling met
wonen, werken, leven
woningen met een opzet en indeling die goed aansluiten
31
tot nu toe geïnventariseerde woonwensen is besloten om de
samenwerking van gemeente, architect, ontwikkelaar en
Anders dan bij het particulier opdrachtgeverschap wordt bij
consument. Er zal ruimte moeten worden gecreëerd voor
consumentgerichte projectontwikkelingen de basis van de
bedenktijd en invloed van de consument.
woning door de projectontwikkelaar en architect bepaald. Dat wil echter niet zeggen, dat de ruimte voor eigen invulling,
Voordelen van consumentgerichte projectontwikkeling versus
vormgeving en indeling van de woning daarmee per definitie
particulier opdrachtgeverschap zijn het lage risicoprofiel en
sterk ingeperkt hoeven te zijn.
toepassingsmogelijkheden op grote schaal waardoor realisatie ook in de goedkopere prijsklassen van de marktsector haalbaar
Bij consumentgerichte projectontwikkeling gaat de
wordt.
wonen, werken, leven
collectief particulier opdrachtgeverschap worden gerealiseerd.
substantiële zeggenschap in het woningtype, de indeling
Vivare wil haar klanten ook steeds meer keuzemogelijkheden
van de woning aan binnen- en buitenkant (bij voorbeeld:
geven. Want naast het verhuren en onderhouden van de
ramen, dakvorm), de materialisering van de gevels en daken,
woningen worden ook hiervoor nieuwe producten ontwikkeld.
kleurgebruik etc.
Voor de bestaande voorraad is bijvoorbeeld het ‘eigenwijs
Consumentgerichte projectontwikkeling vergt een nauwe
verbouwen’ geïntroduceerd, waarbij mensen de gelegenheid
DE WOONWENS VAN MIEKE EVERS
‘Op fietsafstand van het centrum…’ Mieke Evers (35) is wel toe aan iets ruimers. Liefst met een tuin. En met meerdere slaapkamers waarvan er één eventueel gebruikt kan worden als werkkamer. Haar voorkeur gaat uit naar een karakteristieke woning met een eigen uitstraling. Mieke Evers: ‘Een karakteristieke woning, maar dan wel dat alles in huis naar de huidige maatstaven geregeld is! Dat ik grote dingen als de CV-ketel niet snel hoef te vervangen, en dat er dubbele beglazing inzit. Ook met het oog op de verkoopbaarheid is dat wel belangrijk, dat is voor mij wel een argument. Verder moet het niet te ver van het centrum afliggen. Ik wil op de fiets toch wel in vijftien minuten in de stad kunnen zijn. En er moet ook wel een ruime parkeermogelijkheid zijn, zonder dat je meteen weer een parkeervergunning nodig hebt. Tot slot zou een tuintje wel leuk zijn. Een tuin met een beetje privacy. Dat er niet van alle kanten balkons op uitkijken.’
33
zeggenschap veel verder. De toekomstige bewoner heeft een
verplichting de woning na beëindiging van de huurperiode
Duurzaam bouwen is een strategie ter ondersteuning van
terug te brengen in de oorspronkelijke staat. Voor de
het realiseren van een kwalitatief hoogwaardige gebouwde
nieuwbouw op Saksen Weimar kunnen naast keuzes in het
omgeving en daarmee integraal onderdeel van de kwaliteit
afwerkingsniveau van de woningen ook indelingsvarianten
van onze woon-, werk- en leefomgeving: zaken die van directe
worden aangeboden.
invloed zijn op de kwaliteit van ons dagelijks leven.
In de gekozen stedenbouwkundige opzet is het voor
Dit betekent dat de gezondheids- en milieuaspecten in alle
meerdere blokken mogelijk om, afhankelijk van de vraag, een
fasen van de stedelijke inrichting, de bouw en het gebruik
plandeel te ontwikkelen in een vorm van collectief particulier
(inclusief sloop), betrokken dienen te worden.
opdrachtgeverschap. Dit hoeft niet beperkt te worden tot alleen het topsegment.
Hierbij is het zaak om uitgangspunten van duurzaam bouwen te integreren in het ontwikkelingsproces. Een goed dubo-
Binnen de principes voor hoogteligging van het stedenbouw-
project is integraal doordacht en besteedt in ieder geval
kundig plan, is het eenvoudig om individueel verschillende
aandacht aan energieverbruik, watergebruik, materiaalgebruik
woningen in te passen. Het stedenbouwkundig concept kan
en (gebruiks)kwaliteit. Met dit laatste wordt bedoeld
hierdoor juist versterkt worden.
de kwaliteit van het binnenmilieu, de omgeving en de aanpasbaarheid aan veranderende huisvestingsbehoeften.
Gedurende het opstellen van het stedenbouwkundig plan is met ‘De Groene Hoek bewonersparticipatie’ besproken of zij
Er dient zorgvuldig te worden overwogen welke
interesse hebben in invulling van een deel van het plan. Zij
bouwmaterialen en producten gebruikt worden en welke
hebben aangegeven interesse te hebben om hier een aantal
bouwmaterialen en grondstoffen er kunnen worden
ecologische woningen te ontwikkelen middels collectief
hergebruikt. Ook het plaatsen van woningen ten opzichte
opdrachtgeverschap.
van de zon, een daadwerkelijk gebruik van zonne-energie of bio-energie, de indeling van woningen en de inrichting en
Verder zal in de basisopzet van de woningen worden ingezet
Wonen, werken, leven
Duurzaam en ecologisch bouwen
35
krijgen de woning aan te passen aan hun wensen, zonder de
beheersbaarheid van het openbaar landschap zijn van belang.
op maximale flexibiliteit in gebruik en indeelbaarheid van de woningen. Hiermee kan niet alleen bij de bouw in eerste
Bijzondere bestemmingen
instantie worden ingespeeld op de woonwensen, maar kunnen
Met uitzondering van de logiesgebouwen zijn de
de bewoners ook in de toekomst met geringe bouwkundige
overige monumentale gebouwen minder geschikt om te
aanpassingen hun woning aanpassen aan de veranderende
herbestemmen tot een woonfunctie. Dit betekent niet dat
woonwensen.
dit niet mogelijk zou zijn, maar dat er ingrepen in en aan het gebouw moeten plaatsvinden die het historische karakter
Om de kwaliteit van het totaal te waarborgen willen wij
zouden aantasten. Bovendien gaat dit gepaard met hoge
Buro Lubbers ‘spelregels’ voor de ontwerpen laten opstellen
kosten, waardoor dit een onrendabel plandeel zou worden.
en de supervisie laten voeren. Naast de woningen kan ook een deel van het gebied rondom de woningen worden
Voor het gebruik als kantoor-/bedrijfsruimte ligt de nadruk
betrokken bij de ontwikkeling volgens het collectief
op betaalbare ruimte voor kleine (startende) ondernemers.
particulier opdrachtgeverschap. Een deel van de gronden
Hiermee wordt ook de gelegenheid geboden aan de bestaande
zou bij de woningen kan worden uitgegeven, maar ook in
gebruikers van de kazerne om op het complex te blijven.
gemeenschappelijk beheer als een soort collectieve tuin.
Ook een eventuele zorgfunctie en andere wijkvoorzieningen
Overigens zouden wij in het vervolgtraject willen inventari-
kunnen binnen dit oppervlak worden ondergebracht.
seren of dit op meerdere plaatsen in het plandeel zou kunnen.
Voor de bestaande gebouwen is uitgebreid gekeken naar
waarmee die structuur zo veel mogelijk in stand blijft. Dit heeft
dat betreft grotere eenheden, duurdere vierkante meters en
voor het plan drie positieve effecten:
langlopende contracten. Op al deze onderdelen voldoet dit
• Diversiteit aan functies;
niet aan de wensen van startende ondernemers.
• Minimale aantasting van de gebouwen; • Minimale investering en dus optimale grondopbrengst bij optimale prijs-product verhouding.
Het volume aan gebouwen dat voor deze functie geschikt is, is voldoende om gezamenlijke faciliteiten te realiseren als repro, secretariële diensten, catering en vergaderruimte;
De structuur van een deel van de gebouwen is onderverdeeld
voorzieningen waarvoor de bedrijven te klein zijn om hier
in kleinere ruimtes. Hiermee zou uitstekend kunnen worden
zelfstandig op een professionele wijze in te voorzien, maar
ingespeeld op de vraag naar kleinere, betaalbare kantoor-
die tegen beperkte kosten voor iedereen bereikbaar gemaakt
en bedrijfsruimtes voor startende ondernemers. Naar
kunnen worden.
dergelijke ruimtes is een grote vraag en een gering aanbod:
Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de differentiatie
DE WOONWENS VAN AL AIN BA ARS
‘Veel sfeer... Een huis met een geschiedenis’ Alain Baars is 41 jaar. Hij woont met zijn vrouw en twee jonge zoontjes in een krappe bovenwoning in de Sloetstraat in Arnhem. Dat huis is inmiddels verkocht, het gezin is op zoek naar een nieuwe plek. Alain Baars: “We willen vooral ruimer gaan wonen, met een tuin. Een groene omgeving is voor ons erg belangrijk. Niet al te dicht op elkaar, een beetje uitzicht. Ons nieuwe huis moet vooral een prettige sfeer hebben. Daarom is dit project zo interessant voor ons. Zeker, de kwaliteit van de woning is belangrijk. Een goede bezonning, energiezuinig, kwalitatief goed afgewerkt... Dat soort dingen. Maar de omgeving speelt ook een rol. We kijken voor zestig procent naar de kwaliteit van de woning, voor veertig procent naar de locatie, dat is ongeveer de verhouding. Ja, iedereen is anders, je hebt allemaal je eigen wensen en verlangens, een goed huis vinden is knap lastig. Het zou fantastisch zijn als je als gebruiker of koper vóóraf inspraak kan hebben bij het opstellen van de plannen voor woningen.”
Wonen, werken, leven
er is weliswaar een groot aanbod in kantoorruimte, maar
37
de bestaande structuur en is gezocht naar nieuwe functies
van milieus op het terrein en kan de bestaande historische aanpassingen behouden blijven. Er zijn ook concrete ideeën voor andere, passende bestemmingen in de bestaande gebouwen. In het vervolgtraject zullen deze bestemmingen nader moeten worden onderzocht op wenselijkheid en haalbaarheid. Mevrouw De Jong is inmiddels de zestig gepasseerd. Ze heeft
Hierbij is gedacht aan bijvoorbeeld (dag)horeca
het grootste deel van haar leven in het noorden van Arnhem
(restaurant, lunchroom), kinderopvang of kleinschalige
gewoond, in een groot huis met een tuin. Ze wil kleiner gaan
winkelvoorzieningen.
wonen en is op zoek naar een appartement. Fonds Mevrouw De Jong: ‘Een prettig ruim appartement. Met een
In de bestaande gebouwen zijn nu een aantal kleine bedrijven
terras, als het kan, maar zonder tuin. Nu ik alleen ben, wordt
gehuisvest, veelal met een creatieve achtergrond, die
het tuinonderhoud me toch iets te zwaar. Voor mij is de
uitstekend binnen het concept van het starterskantoor zouden
omgeving het allerbelangrijkst. Groen, zonnig, met een vrij
passen. Wij willen inzetten op behoud van het kazerneterrein
uitzicht. Een stukje Arnhem dat goed met de bus bereikbaar
als creatieve broedplaats. Vivare en Giesbers zijn bereid een
is, in de buurt van winkels en andere voorzieningen. Rustig,
fonds te creëren waardoor een aantrekkelijke huur voor
zonder criminaliteit. Dat is wel zo’n beetje wat ik zoek. De
startende ondernemers gedurende vijf jaar na oplevering kan
woning zelf, daar heb ik niet zoveel eisen voor. Een juiste
worden gegarandeerd.
ventilatie, dat is wel belangrijk, dat de atmosfeer in huis goed is. En brede deuren zonder drempels, en een ruime lift. Je weet immers nooit wat de toekomst voor je in petto heeft hè?...’
Wonen, werken, leven
‘Kleiner wonen, in een prettige buurt…’
bebouwing met een zinvolle bestemming en minimale
39
DE WOONWENS VAN MEVROUW DE JONG
41
Het kazerneterrein
4 Het kazerneterrein kwaliteiten de gebouwen een nieuwe bestemming te geven. Daarnaast zal de bebouwing rond het exercitieterrein op een verantwoorde manier worden afgerond met nieuwbouw. Het exercitieterrein krijgt een openbaar karakter en een duidelijke gebruikskwaliteit. Dit zal worden versterkt door openbare en semi-openbare functies in de gebouwen rond het terrein en de
Het kazerneterrein
Uitgangspunt is om met maximaal behoud van de historische
veilige omgeving te creëren. Door Braaksma & Roos en Giesbers-Arnhem Bouw zijn de bestaande historische gebouwen onderzocht op hun technische staat en gebruiks- en aanpassingsmogelijkheden met respect voor het historische karakter en behoud van de bestaande uitstraling. De gebouwen zijn leidend voor de gebruiksmogelijkheden en niet andersom. Door de verscheidenheid in de opzet en historische functie van de gebouwen heeft dit geleid tot de gewenste brede differentiatie van woon- en werkmilieus op het kazerneterrein. Dit wordt nog verder verbreed door de toevoeging van nieuwbouw. Voor de benodigde aanpassingen van de bestaande gebouwen heeft Braaksma & Roos bij de herbestemming van de generaal Snijderskazerne op het Limosterrein in Nijmegen al bewezen deze aanpassingen en toevoegingen met respect voor de historische gebouwen te kunnen ontwerpen. Door de oprichting van een fonds is gewaarborgd dat de bestaande gebruikers maximale kans wordt geboden om op het terrein terug te keren.
43
combinatie van wonen en werken om een levendige en sociaal
TERREIN SITUATIE 1938 De Saksen Weimar Kazerne Het kazerneterrein
De Saksen Weimar infanterie kazerne is in 1938 ontworpen door Kapitein der Genie Boost in Functionalisme Stijl. ‘Geheel afwijkend van de heersende trend in de kazernebouw besloot Boost zijn kazernes aan de voorzijde af te sluiten met een poortgebouw, teneinde de beslotenheid van
45
de kazerne te onderstrepen en het geheel een meer “afwerend” karakter te geven. Het poortgebouw (A) moest ruimte bieden aan de officiers- en onderofficiersmess, manschappenkantine, wachtlokalen, gestraftencellen, gymnastieklokaal, geneeskundige dienst en ziekenzaal. Achter het poortgebouw lagen rondom het centrale exercitieterrein de manschappenverblijven, leslokalen en dergelijke. Het kostte de ontwerper veel overredingskracht om zijn idee van afzonderlijke manschappeneetzalen in de paviljoenen erdoor te krijgen. Het was de gewoonte dat de soldaten op de legeringkamer aten. Een ander voorstel om de toiletten
Naoorlogse jaren:
te combineren met de wasgelegenheid in de paviljoens (B C
uitbreiding gebouw a is nog niet uitgevoerd (1972)
D) haalde het echter niet. Omdat de gebouwen slechts één
logiesgebouw P is toegevoegd (1951)
verdieping hoog waren, werd afgezien van skeletbouw; wel
garagegebouw m is toegevoegd (datum niet bekend)
werden vanwege brandgevaar betonnen vloeren aangebracht.
keukengebouw E is voorzien van eetzaal (1962)
In verband met kostenbeheersing mocht de dakhelling de 33 graden niet overschrijden. Eveneens uit kostenbesparing werden houten dakspanten in plaats van stalen spanten gekozen. De toepassing van stalen ramen, deuren en kozijnen ondervond aanvankelijk veel weerstand maar het gebruik ervan werd toch aanvaard. Voordat de bouw gereed was, vielen in mei 1940 de Duitsers Nederland binnen. De kazerne werd door de Duitsers voltooid.’ Uit ‘Van bolwerk tot bunker’, Militaire complexen in Arnhem, pagina’s 37-38, ISBN 90-5345-172-2
Toen: tekening uit 1938 A: Hoofdgebouw – B C D P: Manschappenverblijven E: Keukengebouw – F: Wapenmagazijn – H: Bunker
TERREIN K AZERNEGEBIED Het kazernegebied Het kazerneterrein
Het gebied rondom het exercitieterrein vormt de kern van het huidige militaire complex. Het hoofdgebouw markeert de transitie tussen stad en kazerne. Het toont nog een sterk afwerend karakter. Ondanks het afgesloten karakter van het huidige hoofdgebouw is er thans namelijk een lege ruimte zonder enige kracht met een lage stedenbouwkundige
47
kwaliteit. De verhouding in maat van het exercitieterrein in relatie met zijn functie is vandaag niet meer correct. Het hoofdgebouw onderhoudt geen functionele of fysieke relatie met het exercitieterrein. De logiesgebouwen beschikken nog over een fatsoenlijke groene omranding. De oorspronkelijke elementen zoals het exercitieterrein, het groen rondom de logiesgebouwen en de ontsluitingen dienen gehandhaafd en versterkt te worden.
Functionele indeling terrein na 1960 Exercitieterrein
Parkeerterrein pantservoertuigen
verkeersroute
Stormbaan
Parkeerterrein troepenvoertuigen
ontsluiting
Hangars Terrein met codering van gebouwnamen
Exercitieterrein en logiesgebouwen
Poortgebouw of hoofdgebouw A met voorplein
BESTA ANDE SITUATIE
Kansen – belemmeringen herbestemming: – Een aantal grote vertrekken; – Indeling van de vertrekken/bestaande ontsluitingen: bieden ruimte voor efficiënte herbestemming;
Typering: – Sobere stijl (functionalisme, invloed Amsterdamse School) en detaillering, bescheiden ornamentatie, symmetrische opzet. Gesloten representatieve buitengevel, open functionele
– Gesloten voorgevel begane grond: moet onaangetast blijven vanwege zijn gaafheid; – Beperkte keus voor nieuwe functies betrekking tot
Voorterrein
lichttoetreding, toegankelijkheid, presentie in de stad.
binnengevel;
Het kazerneterrein
Hoofdgebouw A: kazernegebouw
49
– Hiërarchisch verschil tussen begane grond (toen facilitaire verdieping) en eerste verdieping (toen representatieve verdieping – o.a. officiers). Het gesloten karakter van de voorgevels is een belangrijke eigenschap van het ontwerp van Boost. – Flexibele planindeling moeilijk, betonnen vloeren, houten
Voorgevel gebouw A (1938)
Hoofdingang
kapconstructie, stalen, kunststof en houten ramen; – Aanwezigheid storende bouwkundige ingrepen uit verschillende bouwtijden(1962, 1969, 1972); – De uitbreiding van 1972 is uitgevoerd in de stijl van het originele ontwerp maar de planindeling is verbrokkeld.
Plattegronden indeling hoofdgebouw (2006) Postie gebouw A
Zijgevel gymzaal (1938)
■ orgineel ■ verbouwing 1962 ■ verbouwing 1972
begane grond
eerste verdieping
BESTA ANDE SITUATIE
1,5m boven maaiveld. Grote vertrekken; – Dragende structuur in beton, betonnen vloeren, houten kapconstructie. Stalen, kunststof en houten ramen aangetroffen; – Serre aanbouw aan zuidgevel is recent en heeft geen waarde.
officiers (2006)
– Functionele bouw, sobere stijl conform hoofdgebouw A, vervult de symmetrische compositie van het hoofdgebouw (zie situatie tekening hierboven); – Lijkt op een kleine fabriek met zijn schoorsteen en antropomorfische gevel;
Kansen – belemmering herbestemming: – Grote vertrekken, kan als één complex functioneren, ligging aan de rand van het terrein; – Flexibele planindeling mogelijk;
– Gebouwdeel uit 1938 homogeen qua compositie;
– Oriëntatie moeilijk voor bezonning in geval van woonfunctie;
– Ventilatiekap verwijderd, dakkapel toegevoegd. Hoge ramen
– Hoge ramen bieden geen of weinig uitzicht;
bij functionele lokalen; – Uitbreiding uit 1962 (officierseetzaal) met kelder en bel-etage
Zuidgevel met eetzaall
51
Typering:
– Begane grond ligt hoger dan maaiveld (ontsluiting, vrije toegankelijkheid).
wijkt af qua compositie en constructie; – De kelder is voorzien van ramen. De begane grond ligt bijna
Het kazerneterrein
Keukengebouw E: keukengebouw en eetzaal van de officiers:
Betonnen constructie moeilijk aanpasbaar.
Keukenlokaal met ■ orgineel 1938
schoorsteen (2006)
■ toevoeging 1962
Positie gebouw E Begane grond (na 1962)
Gevel noord (1938)
Kelder (na 1962)
Gevel zuid (1938)
BESTA ANDE SITUATIE
Kansen – belemmeringen herbestemming: – Kwalitatief licht en ruimtelijkheid in de gebouwen;
Logiesgebouwen B C D
– Ligging en oriëntatie optimaal voor een woonfunctie;
Typering: – De manschappenverblijven, ook genoemd logiesgebouwen, zijn opgetrokken in sobere functionalistische stijl conform het
Het kazerneterrein
– Plattegrond indeling is flexibel; – Ontsluiting moeilijk, slechts een trappenhuis per blok; – Middengang moeilijk bruikbaar in het geval van een woonscenario.
hoofdgebouw. Ze lijken meer op schoolgebouwen of grote villa’s dan op kazernes; Oostgevel gebouw B
Entree gebouw C
Gevel oost
Positie gebouw B C D
Gevel west
Gevel noord
Plattegronden (1938) Gevel zuid
53
– Vrij originele staat. Weinig latere interventies.
BESTA ANDE SITUATIE
Typering: – Het manschappenverblijf, ook genoemd logiesgebouw, is opgetrokken in sobere functionalistische stijl conform het hoofdgebouw. Het lijkt meer op schoolgebouw of grote villa
Noordgevel
dan op een kazerne;
Het kazerneterrein
Logiesgebouw P
55
– Vrij originele staat. Weinig latere interventies. Kansen – belemmeringen herbestemming: – Kwalitatief licht en ruimtelijkheid in het gebouw; – Ligging en oriëntatie optimaal voor een woonfunctie;
Begane grond
– Plattegrond indeling is flexibel; – Ontsluiting moeilijk, slechts een trappenhuis per blok; Westgevel
– Middengang moeilijk bruikbaar in het geval van een woonscenario; – Beschikt over een kelder voor bergingen.
Eerste verdieping
Positie gebouw P
Gevel west
Gevel noord
Gevel west
Zolder verdieping
Gevel zuid
BESTA ANDE SITUATIE
Het kazerneterrein
Overige gebouwen F I J L M Typering: Verschillende soorten functionele gebouwen: opslag, garage, bergingen, trafohuis. Liggen in het noordelijke gedeelte van
Positie gebouwen F I J L M
het kazernegebied en onderhouden geen relatie met elkaar anders dan in architectonische zin. Garagegebouw is later
57
ontstaan (jaartaal niet bekend). Kansen – belemmeringen herbestemming: – Structuren zijn eenvoudig en aanpasbaarheid op nieuw
Noordgevel
programma is hoog. – Ligging moeilijk, ‘ver van alles’ in geval van woonfunctie. – Oriëntatie garage goed, andere gebouwen slecht in geval van woonfunctie.
Gebouw I
Westgevel
Gebouw J
Wapengebouw F
Garage M
Gebouw L
59
Het kazerneterrein
HERSTRUCTURERING K AZERNE GEBIED
1. contrast tussen kazerne-gebied en bunker-
4. Geslotenheid complex verbeteren. Begrenzing
gebied aanhouden
exercitie-terrein herstellen
2. Hoogteverschil tussen exercitie-terrein en
5. Huidige onsluiting van complex en gebouwen
gebied bunker handhaven
gebruiken. Monumentaal groen handhaven.
3. Structuur van hoofdrichtingen kazerne
6. Recht doen aan het monumentale complex door
versterken
zijn bijzondere eigenschappen en kwaliteiten op te waarderen.
HERSTRUCTURERING K AZERNECOMPLEX
ons een herkansing. De herbestemming van het kazerneterrein is een uitstekend moment om de visie van ingenieur Boost weer volledig tot zijn recht te laten komen: een sober kazernecomplex gearticuleerd rondom een functioneel appelplein. Waarden die in de loop der tijd verdwenen zijn kunnen hersteld worden: de samenhang tussen exercitieterrein en
Het kazerneterrein
De bouw van de kazerne was in 1939 niet af. Deze studie biedt
van het complex waarop toen alle activiteiten zich richtten, kunnen vandaag weer tot stand komen. Herbestemming en stedenbouwkundige verbetering van het kazerneplan maken 1. gebouwen van latere bouwtijden
ruimte voor een nieuwe kwalitatieve en leefbare omgeving en zullen als motor functioneren voor de totale planontwikkeling.
Monumentale gevels blijven onaangetast Monumentale gevel herstellen c.q. opfrissen Excercitie terrein opwaarderen Nieuwbouw toevoegen i.p.v. stormbaan 2. gebouwen die gesloopt gaan worden
3. de Saksen Weimar kazerne na herbestemming
Geslotenheid binnengebied herstellen
4. aanpak
61
hoofdgebouw, de geslotenheid van het binnengebied, het hart
NIEUWE SITUATIE
Het kazerneterrein
Hoofdgebouw A: kazernegebouw Programmatische invulling: – Kleine bedrijven, multifunctionele lokalen, fitness-centrum, horeca, werkunits, ateliers, kantoren. Men hoeft hiervoor weinig in te grijpen op het monument; – Woonprogramma is moeilijk toepasbaar tenzij forse ingrepen
63
plaatsvinden: wijziging stalen kozijnen, nieuwe openingen in gevels op begane grondniveau, nieuwe sparingen ten behoeve van trappen in bestaande vloeren, nieuwe openingen in de kap voor het realiseren van buitenruimten; – Woon–werk scenario in het hoofdgebouw met appartement op de eerste verdieping en atelier of praktijk op de begane grond. Buitenruimten moeilijk te integreren; – Optie: woonprogramma in nieuwbouw naast hoofdgebouw. Uitbreiding uit 1972 slopen.
Eerste verdieping
Beste scenario: Kleine bedrijven + bijeenkomstfunctie in hoofdgebouw; Nieuwbouw met appartementen in nieuwbouw. 1 + 7 fitness-centrum in klaslokaal, kantoorruimten 2 + 3 starterskantoren, creatieve bedrijven, repro afdeling, ateliers Positie gebouw A
4 + 5 starterskantoren, creatieve bedrijven, ateliers 8 + 9 verblijfsruimten artiesten op 1e verdieping met atelier op begane grond 10 + 11 kleine kantoren 6 + 12 nieuwbouw appartementen
Begane grond
NIEUWE SITUATIE
Het kazerneterrein
Keukengebouw E: keukengebouw en officiers eetzaal Programmatische invulling: – Bijeenkomstfunctie, horeca, sportcentrum, kinderdagverblijf, evenementenzaal, bioscoop; – Woonprogramma is niet haalbaar mits forse noodzakelijke structurele aanpassingen: geringe ontsluitingsmogelijkheden,
65
opzet van het gebouw, oriëntatie, bezonning, lichttoetreding, ligging, loopafstand vanuit parkeerkelder. Beste scenario: Horeca Zolder verdieping: 5 units ca. 450m2 GBO
Gevel zuid (na 1962)
Begane grond: 9 units ca. 900m2 GBO
Positie keukengebouw
Kelder: 6 units ca. 500m2 GBO
NIEUWE SITUATIE
Het kazerneterrein
Logiesgebouwen B C D Programmatische invulling: – Kantoren, kleine bedrijven, ateliers, kinderdagverblijf; – Woonprogramma kan meerdere vormen krijgen, van gestapelde appartementen tot maisonnettes.
Woonprogramma, max. 16 appartementen, gestapeld.
Tweede verdieping
67
Beste scenario:
Positie gebouwen B C D Gevel oost
Eerste verdieping
Gevel west
Begane grond
NIEUWE SITUATIE
Programmatische invulling: – Kantoren, kleine bedrijven, ateliers, kinderdagverblijf; – Woonprogramma kan meerdere vormen krijgen, van gestapelde appartementen tot maisonnettes. Indeling van plan is heel flexibel. Beste scenario:
Tweede verdieping
Woonprogramma, max. 16 appartementen, gestapeld.
Eerste verdieping
Positie gebouw P
Begane grond
69
Het kazerneterrein
Logiesgebouw P
NIEUWE SITUATIE
Het kazerneterrein
Overige gebouwen F I J L M Programmatische invulling: Praktijkwoningen, ateliers, kleine bedrijven, startersbedrijven, buurtsupermarkt, bergingen.
71
Beste scenario: F Startersbedrijven, kantoren of buurtsupermarkt; M Ateliers; I + J Bergingen logiesgebouwen; L Trafo.
Gebouw I: 2 units of bergingen B C
Gebouw J: ca. 51m2 1 unit of bergingen D P
Wapengebouw F: 4 units
Garage M: 5 units
Gebouw L: ca. 33m2 bergingen
Totaal: 16 units, geen lift
Positie overige gebouwen
73
Het kazerneterrein
Nieuwbouw Kazerneterrein nieuwe situatie
Snijderskazerne met garage
Plan nieuwbouw naast Saksen Weimar kazerne Privé ruimte – woonfunctie in nieuwbouw langs de Weg achter het Bos Privé ruimte – woonfunctie in logiesgebouwen Semi openbare functies in kazerne gebouwen gesitueerd aan rand van de Monnikensteeg Exercitieterrein
Artist impression exercitieterrein
75
Duurzaamheid en ecologie
Figuur 1: Saksen Weimar en het landschapsecologische systeem
1
ECOLOGIE marterachtigen, muizen-
1.1 Saksen Weimar en zijn omgeving Saksen Weimar ligt in de groene wig Moscowa-Presikhaaf,
soorten, vleermuizen, das, vos, bos- en
dat een uitloper is van de Veluwe in de vorm van een ketting
stadsrandvogels
van parken. Saksen Weimar vormt binnen die ketting een belangrijke schakel, die in de toekomst versterkt wordt. Dat
das
gebeurt door de voorgenomen woningbouw op deze locatie te vleermuizen
77
combineren met het behoud van deze groene schakel en waar mogelijk te versterken. Zo wordt natuur uit de natuurkernen in de stad gebracht. Dit onderdeel beschrijft de voorgenomen
faunapassage
ontwikkeling. hop-over: vleermuizenpassage In de figuren 1 en 2 zijn de belangrijkste ecologische verbindingen binnen en buiten het terrein aangegeven. In de natuurzone spelen ecologische processen een grote rol. De zone bestaat uit een circa 80 meter brede bosstrook met aan de oostrand een mantel- en zoom vegetatie, overgaand in kruidenrijk grasland. Deze natuurzone (zie dikke groene pijl) ligt aan de gehele westzijde van het plangebied en vormt de belangrijkste verbinding tussen het bosrijke gebied in het noorden en de parken in het zuidoosten. De inrichting en het beheer worden afgestemd op verspreiding van planten en
Figuur 2: Saksen Weimar en de
dieren. Extensieve recreatie wordt een nevenfunctie van deze
ecologische inpassing.
strook. natuurzone Naast deze natuurzone ontstaat een groen raamwerk,
80 meter brede natuurzone als
de natuurlijke groenzone, dat aansluit op de bestaande
verbinding voor planten en dieren van
groenelementen zoals de lijnvormige begroeiingen langs
Veluwe naar zuidelijke parken
de graslanden van Valkenhuizen, het sportpark en de wijk natuurlijke groenzone
Monnikenhuizen.
Versterken van het groene netwerk Om te voorkomen dat er barrières ontstaan voor o.a.
binnen de wijk. (Natuurlijke
vleermuizen, die het gebied als trekroute gebruiken,
groenzones, groen raamwerk Saksen
realiseren wij een aantal hop-overs aansluitend op lijnvormige
Weimar)
begroeiingen binnen en buiten het plangebied. Nu al worden open terreinen van Saksen Weimar gebruikt als jachtplaats voor dwergvleermuizen. Straks zal dat in enige mate mogelijk blijven, maar zullen de vleermuizen over het gebied moeten trekken naar de andere foerageerplaatsen (bv. Valkenhuizen). Bestaande lijnvormige begroeiingen begeleiden deze soort
Duurzaamheid en ecologie
5 Duurzaamheid en ecologie
………… projectgrens Saksen Weimar
nu al naar deze plaatsen. Het versterken van deze lijnvormige Duurzaamheid en ecologie
begroeiingen biedt deze en andere vleermuissoorten meer kansen. In de aansluitende parken leven naast de gewone dwergvleermuis ook andere vleermuizen, waaronder de laatvlieger en de rosse vleermuis. 1.2 Saksen Weimar als leefomgeving De 80 meter brede natuurzone ten oosten van de Apeldoonse weg vormt de belangrijkste ecologische verbinding met
79
extensieve recreatie tussen de noordelijke bossen en de zuidoostelijk gelegen parken. Deze zone verandert in de huidige situatie van noord naar zuid via struweel naar loofbos naar gemengd loof- en naaldbos tot uiteindelijk naaldbos. Deze boomsoortenafwisseling blijft behouden, maar de harde vakafscheiding zal door natuurlijke verjonging en bosomvorming vloeiend in elkaar overgaan. Bij deze omvorming dienen voornamelijk de exoten ruimte te maken voor de potentiële natuurlijke vegetatie, wintereiken-
Figuur 3: Bosrand met mantel en zoom
beukenbos. Stukken waar één soort overheerst, dit geldt vooral in de naaldhoutvakken, worden geveld. Hierbij wordt
woonterrassen en straten. Zo ontstaat een groen raamwerk
een aantal boomgroepen die niet geheel in bosverband
(zie fig. 1). De groenzones op de terrasscheidingen bestaan
zijn opgegroeid, gehandhaafd. Het overige oppervlak is
uit overgangen van het bos uit de natuurzone naar halfopen
beschikbaar voor natuurlijke verjonging, dat een grotere
en halfhoge struwelen, zoals een mozaïek van boomopslag
soortenrijkdom kan herbergen. De omvorming maakt tevens
en heide-vegetaties met heischraal gras, blauwe bosbes,
ruimte voor de vorming van mantel en zoomvegetatie. Soorten
jeneverbes, ruwe en zachte berk, lijsterbes, brem. De overige
voor deze mantel- en zoom zijn braam, wilde kamperfoelie,
natuurlijke groenzones bestaan uit bomenrijen met autochtone
adelaarsvaren, struikhei, lijsterbes en brem. Deze veel
struiken en struwelen. Het raamwerk wordt verfijnd met
natuurlijkere overgang biedt ruimte aan meer soorten planten en dieren, waaronder broedvogels van bosranden en tuinen en kleine zoogdieren. Het regenwater wordt via wadi’s afgevoerd naar een tiental infiltratielocaties met een grootte van circa 10 are in de mantel en zoom van de natuurzone. Op deze plaatsen wordt de vegetatie van de mantel en zoom meer gevarieerd vanwege een hogere vochtigheidsgraad. Mogelijk kan dit nog versterkt worden door de wisseling van goed doorlatende en ondoorlatende lagen in deze zones. Beeld bij dit type vegetatie is het natuurlijk moerasje ten noorden van de Schelmseweg. De natuurlijke groenzones zijn vooral oostwaarts gericht en staan dus haaks op de natuurzone. Deze groenzones worden veel sterker gestuurd door menselijk gebruik. In deze zones worden de meeste bestaande bomen geïntegreerd. Wij willen nieuwe groenzones aanbrengen op grenzen van
Figuur 4: voedsel en onderkomens in de wijk voor vogels en vleermuizen
sierbeplanting.
van struiken in de mantel wordt deze successie bevroren. De kruidenvegetatie van deze strook wordt 1 à 2 maal per jaar
De ruimte die ontstaat bij de bosranden biedt mogelijkheden
gemaaid.
voor vestiging van verschillende plantensoorten. Dit is voornamelijk in de zoom en kruidenrand langs de bosranden
Groenzones in de vorm van bomenrijen met stuik- of struweel
(zie fig. 3). Door spontane ontwikkeling ontstaan er bomen,
worden intensiever beheerd dan de begroeiing van de natuur-
struiken en kruiden van droge voedselarme en/of lemige
zone, omdat veiligheid hier van groter belang is, zoals dood
zandgronden. De beschermde planten die nu leven op één
hout verwijderen en instabiliteit voorkomen. De overige
locatie, een zandig geïsoleerde plaats tussen de bestaande
groenelementen verlangen meer intensiever beheer omdat
bebouwing, worden verplaatst naar een speciaal daarvoor
deze een functie vervullen als wegbeplanting, hagen etc.
ingerichte zandige locatie gekoppeld aan de natuurzone. 1.4 Natuurlijk beheer: ecologisch en voordelig Naast deze functie als belangrijke ecologische verbinding
In figuur 5 staan de verschillende ecologische zones weer-
biedt deze strook voor de ontwikkeling van Saksen Weimar
gegeven. Voor de belangrijkste natuurtypen zijn de kenmerken
uitsluitend plaats aan extensieve recreatie zoals een wandel-
beschreven en is aangegeven welk type beheer op deze
pad in de vorm van een wissel en eventueel ruimte voor het
zones kan worden toegepast. Ook zijn de beheerskosten
bouwen van hutten voor de jeugd. De natuurzone functioneert
vergeleken met traditioneel beheer van een binnenstedelijk
tevens als geluidswand en fijnstof-filter.
gebied. Hieruit blijkt dat natuurlijk beheer goedkoper is dan traditioneel beheer.
De bebouwing zelf en het direct aangrenzende groen moet zo veel mogelijk ruimte geven aan ‘stadsnatuur’. Dit betekent
Natuurzone (80 meter breed)
voor de te bouwen gebouwen ruimte voor verblijf van
Kenmerken:
vleermuizen en voorzieningen voor o.a. gierzwaluw, zoals
– Huidige situatie: van noord naar zuid verandert de begroeiing
open stootvoegen en vleermuiskasten en gierzwaluwpannen
vaksgewijs via struweel naar loofbos naar gemengd loof- en
of metselstenen (zie voorbeelden figuur 4). Naast de vegetatie
naaldbos tot uiteindelijk naaldbos;
van de groenzone wordt de stadsnatuur aangelegd met
– Omvorming: door natuurlijke verjonging en bosomvorming;
groenelementen als hagenbeplanting bij speelplaatsen met
– Grenzen tussen vakken vervagen en natuurlijker laten
autochtone soorten geschikt voor nectarminnende insecten en
overgaan, waarbij de potentiële natuurlijke vegetatie,
besetende vogels zoals lijsterbes, gelderse roos, vlier, krent en
wintereiken-beukenbos richtinggevend is;
hulst. En nachtgeurende inheemse planten als kamperfoelie,
– Overig: vorming van mantel-, zoom en kruidenvegetatie
teunisbloemen en wilde marjolein die insecten en daarmee
bestaande uit o.a. struiken (lijsterbes, hazelaar, meidoorn) en
vleermuizen aantrekken.
soorten als wilde kamperfoelie, adelaarsvaren, struikhei, brem.
1.3 Saksen Weimar blijft leven
De beheerkosten voor de natuurzone bestaande uit een
Het beheer van de natuur en groenvoorzieningen richt zich
bosstrook met mantel en zoomvegetatie overgaand in een
op natuurlijkheid. Voor de natuurzone evenwijdig aan de
kruidenvegetatie zijn als volgt:
Apeldoornse weg geldt extensief beheer met omvormings-
– Bos en mantel C– 2,50 per are/jaar (ter vergelijking: een normaal
beheer tot de potentieel natuurlijke vegetatie in de vorm
onderhouden binnenstedelijk bosschage kost circa C– 4,80 per
van bos, mantel en zoomvegetatie. Het bos wordt naast het
are/jaar);
extensieve beheer omgevormd zoals hiervoor omschreven. De
– Zoom- en kruidenvegetatie C– 1,50 per are/jaar (ter vergelijking:
mantel- en zoomvegetatie heeft van nature de neiging zich
een normaal onderhouden binnenstedelijke grasvegetatie kost
oostwaarts te verplaatsen en zich om te zetten in bos. Door
circa C– 7,50 per are/jaar).
Duurzaamheid en ecologie
maaien van de zoom één maal in de 2 á 3 jaar en het afzetten
81
stadsnatuur door groenelementen als hagen, bomenrijen en
Duurzaamheid en ecologie 83 Figuur 5: ecologie en groen in Saksen Weimar ■ natuurzone bos ■ natuurzone mantelzoom/kruiden droog ■ natuurzone mantelzoom/kruiden vochtiger ■ natuurlijke groenzones halfopen struweel ■ stadsnatuur hagen, bomenrijen, bomengroepen, sierbeplanting
– Huidige situatie: bestaande bomenrijen of nog niet als groen ingericht; – Ontwikkeling/aanleg: vooral vanaf de natuurzone gezien,
Kenmerken: – Huidige situatie: bestaande bomen of nog niet als groen ingericht; – Ontwikkeling/aanleg: het raamwerk van de natuurlijke groen-
oostwaarts gerichte groenzones, aangebracht op grenzen van
zones wordt verfijnd met stadsnatuur door groenelementen
woonterrassen en straten. De natuurlijke groenzones bestaan
als hagen, bomenrijen en sierbeplanting bij speelplaatsen met
uit overgangen van het bos uit de natuurzone naar halfopen
autochtone soorten geschikt voor nectarminnende insecten en
en halfhoge struwelen, zoals een mozaïek van boomopslag
besetende vogels zoals lijsterbes, gelderse roos, vlier, krent en
en heidevegetaties met heischraal gras, blauwe bosbes,
hulst. En nachtgeurende inheemse planten als kamperfoelie,
jeneverbes, ruwe en zachte berk, lijsterbes, brem;
teunisbloemen en wilde marjolein die insecten en daarmee
– Overig: De overige natuurlijke groenzones bestaan uit
vleermuizen aantrekken. Deze elementen worden intensiever
bomenrijen met autochtone struiken en struwelen.
onderhouden i.v.m. overige functies.
De beheerkosten voor de natuurlijke groenzone bestaande uit
De beheerkosten voor de stadsnatuur bestaande uit struwelen
struwelen en bomenrijen zijn als volgt:
en bomenrijen zijn als volgt:
Struweel C– 10,0 per are/jaar (ter vergelijking: een normaal
– Hagen C– 2,5 per m1/jaar;
onderhouden binnenstedelijk opgaande sierbeplanting kost
– Bodembedekkende heesters C– 1,75 per m1/jaar;
circa C– 17,50 per are/jaar);
– Bomenrijen met onderbegroeiing C– 30,0 per are/jaar;
Bomenrij met onderbegroeiing C– 20,0 per are/jaar (ter
– Sierbeplanting opgaand C– 17,50 per are/jaar.
vergelijking: een normaal onderhouden binnenstedelijk opgaande sierbeplanting kost circa C– 30,0 per are/jaar).
Duurzaamheid en ecologie
Kenmerken:
1.6 Stadsnatuur
85
1.5 Natuurlijke groenzone
gelegen ziekenhuis worden geleverd.
– Reductie van 50% CO2 tov vergelijkbare locaties; – 10% van energievraag uit duurzame bronnen;
Technologiekeuzes
– Ep norm 1990.
Een biomassacentrale in combinatie een Organic Ranking Cycle module (ORC) voor de elektriciteitsopwekking heeft een zeer
2.1 Visie
hoog rendement en sluit daardoor volledig aan op onze visie
De ontwikkelcombinatie streeft naar de realisatie van de
over Saksen Weimar.
wijk Saksen Weimar met de classificatie EPL 10 (Energie
De centrale zal gekoppeld worden aan Warmte-Koude
Prestatie op Locatie), waar dus een klimaatsneutraal energie-
Opslag (WKO) in de bodem zodat in de zomer de overtollig
consumptiepatroon wordt verwezenlijkt. Om dit te realiseren
geproduceerde warmte nuttig kan worden opgeslagen om in
zal een innovatieve centrale energievoorziening nodig zijn die
de winter de piekvraag grotendeels op te vangen.
in de (buurt van de) wijk zelf zal worden gesitueerd. De centrale is het meest efficiënt als de vraagzijde aan warmte Belangrijke randvoorwaarde bij de energievoorziening is
en elektriciteit vrij constant is. Door het vermogen van de
betrouwbaarheid en duurzaamheid. Beide randvoorwaarden
centrale op een vrij constant niveau te houden kan ‘s nachts
zijn invulbaar door keuze van een pakket voorzieningen
eventueel opslag van warmte plaatsvinden naar de bodem en
die een hoge mate van energie efficiëntie garanderen en
de elektriciteit middels electrolyse van water worden omgezet
voldoende uitstraling kennen als het gaat om prestaties op het
in waterstof. Dit benodigde water kan worden teruggewonnen
gebied van duurzaamheid.
uit de rookgassen van de centrale. Het ’s nachts geproduceerde waterstof heeft als groot voordeel dat het opgeslagen kan
2.2 Centrale energievoorziening
worden. De waterstof kan worden ingezet als brandstof voor
Er zijn diverse vormen van centrale duurzame energie-
brandstofcellen waarmee een centraal openbaar wijkgebouw
opwekking. Een aantal varianten zoals windmolens of
van energie kan worden voorzien. Een andere mogelijkheid
aardwarmte, leveren alleen elektriciteit of warmte. Vaak
is om het waterstof in te zetten voor het openbaar vervoer
zijn centrale energievoorzieningen van een dergelijke
van en naar de wijk en/of het op waterstof laten rijden van de
schaalgrootte qua capaciteit en ruimtebeslag, dat deze buiten
vuilnisdienst voor deze wijk
de woonwijken worden gesitueerd. In Saksen Weimar gaan we uit van een wijkgerichte oplossing voor de energieproductie-
Door de dag/nacht verdeling hoeft de centrale niet overdag
consumptieketen. Wanneer een centrale energievoorziening
op volle toeren te draaien omdat de nachtelijke productie
op wijkniveau moet worden gepland waarbij warmte
deels overdag weer kan worden ingezet. Hierdoor is ruimte in
èn elektriciteit moet worden geleverd, valt een groot
het vermogen van de centrale om eventuele piekvragen op te
aantal opties af. Een houtgestookte biomassacentrale met
vangen.
WarmteKrachtKoppeling (WKK) waarbij additioneel diverse innovatieve technieken en technologieën worden toegepast,
Bij extreme piekvragen zal additioneel bio-olie worden
zal aan deze eisen geheel voldoen.
verstookt om ook onder deze condities de levering van elektriciteit en warmte veilig te stellen.
2.3 Centrale WKK biomassacentrale De biomassacentrale zal een bepaalde omvang moeten
Capaciteit centrale
hebben om de investeringskosten terug te verdienen. De
De ORC centrale voor Saksen Weimar zal een opgesteld
centrale produceert primair warmte die deels door een WKK
thermisch vermogen van 2,4 MW hebben. Het jaarlijkse
kan worden omgezet in elektriciteit. De restwarmte is voor
verbruik aan houtsnippers zal circa 6500 ton zijn. Hiermee
woningverwarming in te zetten en voor verwarming van
kan de centrale in ieder geval de wijk Saksen Weimar met 450
Duurzaamheid en ecologie
Randvoorwaarden van de Gemeente Arnhem zijn:
zwembad Valkenhuizen, maar kan wellicht ook aan het nabij
87
2 ENERGIE
elektriciteit en warmte voorzien.
2.4 Verkeer Naast gemiddeld 5 vrachtwagenbewegingen per week zullen
Duurzaamheid en ecologie
woningen en zo mogelijk het zwembad Valkenhuizen van
afhankelijk van de situatie incidenteel olietransporten over Biomassa
de weg plaatsvinden. Bij het multifunctioneel maken van de
De gemeente Arnhem heeft jaarlijks 1600 ton houtafval.
locatie zal de ontsluiting hierop moeten worden aangepast.
Dit betreft het snoeiafval van de gemeente. In principe is
Gezien de gunstige ligging van het terrein zal dit een minimale
de gemeente (sector onderhoud) bereid mee te denken
ingreep betreffen aan de achterzijde van de locatie (dwarsweg
over de inzet van dit snoeihout in de biomassa centrale. Het
van Apeldoornseweg–Monnikensteeg).
overige benodigde hout zal afkomstig zijn uit de gebieden Kenmerken van de centrale op een rij
de oliemolens in Nederland, maar zou ook kunnen worden
– 2,4 MWth houtgestookte biomassacentrale;
verkregen uit de teelt van koolzaad op lokaal gelegen akkers
– Organic Rankine Cycletechnologie;
waarbij de persing van koolzaad met een oliemolen op het
– Warmte Koude Opslag;
terrein van de ORC centrale plaatsvindt.
– Productie van waterstof tijdens daluren uit water van rookgassen;
Het hout zal wekelijks worden aangeleverd. Dit zal vijf
– Toepassing brandstofcellen;
vrachtwagenbewegingen per week opleveren.
– Verwarming en elektriciteitsvoorziening wijk Saksen Weimar en zwembad Valkenhuizen.
Locatie De centrale zal in de noordpunt van het terrein worden gesitueerd en zal naar schatting 0,5 ha in beslag nemen. Een mogelijk alternatief is het plaatsen van de centrale bij
Voordelen op een rij – Klimaatsneutrale energieopwekking voor de wijk Saksen Weimar en zwembad Valkenhuizen;
zwembad Valkenhuizen. Hierdoor kunnen voordelen worden
– Landelijk voorbeeld van een EPL 10 wijk;
behaald voor wat betreft dagelijkse bedrijfsvoering, beheer en
– Mogelijkheid tot levering van waterstof voor wijkgerichte
onderhoud van de centrale. We gaan op dit moment uit van de
klimaatsneutrale openbare diensten zoals openbaar vervoer en
locatie in de noordpunt van het terrein. Om het ruimtebeslag
stadreiniging;
hier minimaal te houden, is het wenselijk om de houtbunker
– Emissiereductie van CO2. Door toepassing van de OCR
onder het maaiveld te plannen. Het complex zal in lijn met de
biomassacentrale wordt per jaar ruim 3200 ton CO2 uitstoot
te realiseren bouw worden gebracht. Om de attractiviteit en
vermeden;
het draagvlak voor een dergelijke centrale te vergroten kan de
– Multifunctionele toepassing van de centrale.
locatie multifunctioneel worden ingericht.
– Volledige integratie van wonen, energieopwekking en
Gedacht kan worden aan de realisatie van een educatief technologie/wetenschapscentrum in de centrale over innovatieve technieken op het gebied van energie-/klimaatbeheersing en energie. Hierin kunnen natuurorganisaties participeren zoals bijvoorbeeld Greenpeace en/of WNF. De ingangen van de woonwijk zullen voorzien worden van informatiepanelen wat het huidige energieverbruik van de wijk is en actuele informatie over de centrale met betrekking tot warmte-, elektriciteit- en waterstofproductie.
multifunctioneel activiteitencentrum; – Productie en de toepassing van biomassa in de omgeving van Arnhem; – Duurzame productie van waterstof dat als transportbrandstof kan worden ingezet voor openbare wijkvoorzieningen.
89
van Staatsbosbeheer. Bio-olie kan worden ingekocht van
Figuur 6: biomassa
Duurzaamheid en ecologie
3 WATER EN BODEM 3.1 Inleiding Aanleiding Het stedenbouwkundig plan van Saksen Weimar is vertaald in een globale opzet voor de waterhuishoudkundige structuur. De ondergrond van het gebied is daarbij van groot belang. Daarom heeft er ten behoeve van de opzet van genoemde structuur bodemkundig onderzoek plaatsgevonden.
91
Genoemde opzet past goed in de randvoorwaarden en fasegewijze opbouw van de Gele Bundel van de gemeente Arnhem. Randvoorwaarden De gemeente geeft de volgende randvoorwaarden voor water en riolering: – Duidelijkheid over bodemopbouw, grondwaterstanden, verstoren van grondwaterstroming door nieuwbouw; – Hemelwater mag niet via het riool worden afgevoerd, het moet op het eigen terrein worden geïnfiltreerd, of afgevoerd
Figuur 7: dwarsdoorsnede gebied
naar openbaar terrein; – Regenwater van daken, voet- en fietspaden wordt als schoon
3.2 Bodem en water in Saksen Weimar
gezien en kan direct worden geïnfiltreerd in de bodem. Water
Hoog en droog op de stuwwal
van wegen en parkeerplaatsen mag na filtering in de bodem
Het gebied Saksen Weimar ligt op de zuidelijke Veluwe. Dit is
worden gebracht;
een gebied waar, voor Nederlandse begrippen, grote hoogte-
– Er mogen geen uitloogbare bouwmaterialen worden gebruikt
verschillen aanwezig zijn. Dit reliëf maakt deel uit van de
(o.a. zink) zodat de kwaliteit van het hemelwater niet wordt
stuwwal ontstaan in de ijstijd. De stuwwal bestaat uit zand
beïnvloed;
met hier en daar klei- of leemlagen. Het regenwater dat op
– Opzet waterafvoer. Het Masterplan schetst de afvoer van water
de stuwwal valt, zakt in de bodem en voedt de beken die
naar het laagste punt in het uiterste noorden van het gebied,
in Arnhem ontspringen (Klarenbeek, Beek op de Paasberg,
via een beektracé.
Angerenstein).
Werkwijze
Bodem
Om te toetsen welke mogelijkheden er zijn voor duurzaam
Belangrijk voor de inrichting van het gebied is inzicht in de
waterbeheer in het plangebied beschrijven we de volgende
ondergrond van het gebied Saksen Weimar en duidelijkheid
aspecten:
over bodemopbouw. Zoals aangegeven bestaat de bodem uit
– Kenmerken plangebied bodem en water;
zand met hier en daar klei- en leemlagen. Waar deze liggen
– Ambities water en bodem.
is belangrijk voor het bepalen waar wel en niet in het gebied geïnfiltreerd kan worden. Om meer inzicht in de ondergrond
Deze beschrijvingen van kenmerken en ambities leiden tot de:
te krijgen is ten behoeve van de prijsvraag een veldonderzoek
– Globale opzet van het watersysteem;
uitgevoerd. Verdeeld over het gebied zijn op zeven plaatsen
– Globale opzet van het rioleringssysteem.
boringen uitgevoerd.
Duurzaamheid en ecologie 93 Figuur 8: doorlatendheid plangebied slecht doorlatend (K < 0.5) bovenlaag (dik) matig doorlatend onderlaag goed doorlatend bovenlaag (dun) matig doorlatend onderlaag goed doorlatend goed doorlatend maar met matig doorlatende tussenlaag goed doorlatend (K > 1.5)
boring
Uit de resultaten van het bodemkundig veldonderzoek dat
Infiltratie
door Grontmij ten behoeve van de prijsvraag is uitgevoerd
Infiltratie van regenwater in de bodem is mogelijk in gebieden
(zie figuur 8) blijkt dat de bodem in het plan bestaat uit goed
met een lagere grondwaterstand en met een goed doorlatende
doorlatend, leemarm tot zwak lemig, grindhoudend, matig
bodem. De grondwaterstand in het gebied vormt geen enkel
fijn zand tot zeer grof zand. Plaatselijk komt in de ondergrond
beletsel om te infiltreren. De doorlatendheid van de bodem
sterk lemig tot zeer sterk lemig zand en zandige leem voor.
echter is op een aantal plaatsen slecht tot matig. Met name de
Waarschijnlijk is het voorkomen van deze bodemlagen een
noordpunt van het terrein is niet geschikt om infiltratie van
gevolg van de gestuwde bodemopbouw. De doorlatendheid
regenwater toe te passen. Dit is juist de plek waar Gemeente
van laatstgenoemde bodemlagen is matig. Figuur 8 geeft een
Arnhem haar belangrijkste verzamelpunt van regenwater
overzicht van de verdeling van doorlatendheid over het gebied.
weergeeft. Dit betekent dat naar andere plaatsen voor infiltratie moet worden gezocht.
Kenmerken van het watersysteem Bij de planvorming zijn de grondwaterstanden en het verstoren
Grondwaterstand
van grondwaterstroming door nieuwbouw van belang. Ze zijn
Bij de planvorming en bouwrijp maken hoeft geen rekening te
hier uitgewerkt.
worden gehouden met de grondwaterstanden in het gebied, wel zal bij de verdere planvorming rekening moeten worden
Grondwaterstand
gehouden met slecht of matig doorlatende bodemlagen.
Bij het bepalen van de grondwaterstand is uitgegaan van
Deze bevinden zich vooral aan de noordzijde en aan de
bestaand materiaal (onder andere Grondwaterkaart) en het
zuidwestzijde van het terrein.
uitgevoerde veldwerk. Uit het veldonderzoek blijkt dat het grondwater niet binnen 4 meter (diepste boring) onder het
Grondwaterstroming
maaiveld staat. Uit de Grondwaterkaart blijkt dat de grondwa-
Uit de eerder uitgevoerde sondering blijkt dat er geen
terstanden in Saksen Weimar diep onder het maaiveld liggen
hydrologisch verband is tussen het moerasgebiedje en het
(circa 30 meter).
plangebied. De scheidende laag die is aangetroffen bij het moerasje loopt niet door naar het zuiden. Bebouwen van
Geen effecten op verdrogingsgevoelige natuur
het plangebied Saksen Weimar zal dus geen hydrologische
Aan de noordzijde van de Schelmseweg bevindt zich een
effecten hebben en de kwaliteit van het moeras niet aantasten.
moerasje dat gevoed wordt door neerslagwater dat blijft staan
Zoals aangegeven is het plangebied voedingsgebied van de
op een slechtdoorlatende laag in de stuw wal. Aan de hand
‘Arnhemse beken’. Hiermee zal in de planvorming rekening
van de sonderingen die eerder door Grontmij zijn uitgevoerd
moeten worden gehouden. Bouwen op deze plek kan invloed
in het gebied is de hydrologische relatie tussen de bouw van
hebben op deze beken.
woningen in Geitenkamp-Noord en het moerasje aan de noordzijde van Schelmseweg vastgesteld.
Riolering De kwaliteit van het rioolsysteem is onbekend. Afhankelijk
Kenmerken van het aanwezige rioleringssysteem
van de kwaliteit van het rioolsysteem zal dat moeten worden
De riolering binnen en in de buurt van het plangebied is
vervangen. Uitgangspunt in voorliggend plan is dat er vervang-
geïnventariseerd. Hieruit blijkt dat binnen het plangebied
ing moet plaatsvinden van de riolering. Hierbij zal het
50% van het gebied gemengd is gerioleerd. De andere helft
gemengde systeem worden vervangen door een gescheiden
is gescheiden gerioleerd, waarbij het hemelwater wordt
systeem. Dit betekent ten opzichte van de huidige situatie
geïnfiltreerd. Het militair terrein sluit aan op de gemengde
een verbetering van de hydrologie van het gebied. In de
riolering van de Beukenlaan. In de Monnikensteeg en in de
Monnikensteeg ligt een rioolpersleiding. De capaciteit van het
Apeldoornseweg liggen drukriolen.
omliggende rioleringsysteem is voldoende om de DWA van Saksen Weimar op aan te sluiten.
Duurzaamheid en ecologie
3.3 Conclusies bodem en water
95
Doorlatendheid bodem
ontwikkelcombinatie de volgende uitgangspunten:
– Bij de bouw worden geen uitlogende materialen gebruiktof zink en koper.
– Grondwaterneutraal bouwen. Belangrijke keuze is dat grondwaterneutraal wordt gebouwd. Dit betekent dat regenwater dat op de wijk valt, ook na bebouwing van het terrein ten goede komt aan het grondwater waarmee onder andere de karakteristieke Arnhemse beken worden gevoed. – Het militaire terrein wordt afgekoppeld. De militaire
3.5 Basisontwerp waterhuishouding Infiltratiesysteem • Functioneren waterhuishoudkundig systeem Gelet op de keuzen in hoofdstuk 3 wordt in dit onderdeel aangegeven en geschetst hoe het watersysteem wordt
gebouwen zijn voor 50% aangesloten op een gemengd
ingericht. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in
rioleringssysteem. Op dit deel van het terrein wordt de
infiltratiesystemen voor het regenwater dat van de daken van
riolering zonodig vernieuwd en wordt het regenwater niet
de huizen afkomstig is en infiltratiesystemen voor het water
aangesloten op de riolering.
dat van de daarvoor in aanmerking komende wegen wordt
– Het ‘nieuwe’ terrein wordt niet aangekoppeld. Het nieuw te ontwikkelen terrein wordt zoveel mogelijk niet aangesloten op
geïnfiltreerd. Waar het hemelwater vanuit kwaliteitsoogpunt naar toe kan is aangegeven in figuur 9.
het riool. Eventueel vervuild water (wegen, parkeerplaatsen) wordt afgevoerd via het riool.
In het plan komen geen straten met busverbinding voor en
– Infiltratie zoveel mogelijk bij de bebouwing. In Saksen Weimar
geen straten met meer dan 1000 mvt/ dag. Alle hemelwater
wordt het water van de daken zoveel mogelijk bij de huizen in
kan daarmee direct of via een infiltratievoorziening worden
kleine voorzieningen geïnfiltreerd.
geïnfiltreerd in de ondergrond.
– Afvoer van water vindt zoveel mogelijk bovengronds plaats. Vanaf de wegen wordt het water oppervlakkig afgevoerd richting infiltratievoorziening(en). Hierdoor wordt het water gezuiverd voordat het in de ondergrond infiltreert. – Er wordt een gescheiden rioolsyteem toegepast. Voor de afvoer van het water van de huizen wordt een DWA stelsel
Type infiltratievoorzieningen • Particulier terrein De mogelijkheden van afkoppeling van dakafvoeren en infiltratie op particulier terrein bestaat uit het aanbrengen van een wegzijgingsput per huis.
aangelegd. De afvoer van water van wegen met meer dan 1000
Waar komt het regenwater vandaan? daken
Afkoppelen ja
– parkeerterrein bij huis
Voorwaarden duurzaam bouwen
ja
– straten met busverbinding
n.v.t.
straten en overig
– straat met meer dan 1000 motorvoertuigen per dag
n.v.t.
verhard terrein
– straat tussen 500 en 1000 motorvoertuigen per dag
ja
infiltreren
– straat met minder dan 500 motorvoertuigen per dag
ja
in voorziening
– voet- en fietspad
ja
openbaar groen Figuur 9: overzicht van af te koppelen terreindelen
ja
Duurzaamheid en ecologie
Ten behoeve van de planvorming en -realisatie hanteert de
mvt per dag wordt afgevoerd via een DWA stelsel.
97
3.4 Watermanagement Saksen Weimar
hoofdstructuur regenwater van daken bij huis infiltreren regenwater van wegen/parkeerplaatsen infiltreren via wadi’s regenwater van daken bij gebouw
Duurzaamheid en ecologie
Figuur 10: waterhuishoudkundige
99
afkoppelen wadi wadi met waterspeelplaats op brink
Ter plaatse van de Brink zal een waterspeelplaats gerealiseerd worden. Hierbij kan gedacht worden aan het maken van een waterval, het verleggen van de loop van een beekje door het bedienen van sluisjes, of kan water opgepompt worden door het bedienen van een ouderwetse pomp. Hierbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van afgekoppeld regenwater. Door het aanleggen van de waterspeelplaats wordt de mogelijkheid geboden om spelenderwijs invulling te geven aan de duurzame omgang en de beleving met water. De ontwikkelcombinatie zal de speelvoorziening aanleggen.
de planvorming worden geïnventariseerd. Uitgangspunt
De mogelijkheden voor infiltratie op openbaar terrein worden
is dat het hemelwater van de bestaande gebouwen wordt
gevonden in het te handhaven en aan te leggen openbaar
afgekoppeld en geïnfiltreerd in de ondergrond. Op het nieuw
groen. De hemelwaterafvoer van de woonstraten komt in
te ontwikkelen terrein zal een gescheiden systeem worden
aanmerking om te worden geïnfiltreerd. Het wordt via open
aangelegd.
Duurzaamheid en ecologie
• Openbaar terrein
goten in de weg afgevoerd naar de infiltratievoorziening in het openbaar terrein (zie figuur 11).
• DWA riool
Op figuur 10 is indicatief aangegeven waar de infiltratievelden
de bestaande bebouwing en het nieuw te ontwikkelen terrein.
kunnen liggen. Deze ligging is optimaal ingepast in het
Het militaire terrein kan het afvalwater onder vrij verval blijven
stedenbouwkundig concept. Binnen het plan is gekozen
afvoeren op het DWA riool in de Beukenlaan. Dit systeem
voor meerdere kleine infiltratievoorzieningen. Een centrale
heeft voldoende capaciteit.
101
Binnen het plangebied kan onderscheid worden gemaakt in
voorziening in de noordpunt van het plangebied zoals aangeven in het Masterplan is door de geringe doorlatendheid
Het nieuw te ontwikkelen deel van het plangebied kan,
van dit deel van het gebied niet mogelijk. Bovendien bereik je
gezien het maaiveldverloop binnen het plangebied, niet
door meerdere voorzieningen dat:
onder vrij verval aangesloten worden op de omliggende
– Over het gebied een gelijkmatig verdeelde infiltratie plaats
bestaande rioleringsstelsels. Het plangebied wordt daardoor
vindt. Van hoog naar laag gelegen terrein, conform het
een zelfstandig bemalingsgebied. Het afvalwater wordt
maaiveldverloop;
vanuit de woningen afgevoerd naar een rioolgemaal in de
Figuur 11: voorbeeld van infiltratie-
noordpunt van het terrein. Vanuit het gemaal wordt het water
voorziening
– Ten gevolge van bezinking het water beter wordt gezuiverd van fijne deeltjes; – Het hemelwater vertraagd tot afstroming komt (wordt langer
afgevoerd naar een geschikt lozingspunt in de persleiding in de Monnikensteeg.
in het gebied vast gehouden), zodat meer tijd beschikbaar is voor infiltratie van het water.
De DWA-structuur is in hoofdzaak bepaald aan de hand van de volgende factoren:
Bij de situering van de infiltratiegebieden is rekening
– De geaccidenteerdheid van het terrein;
gehouden met de doorlatendheid van de bodem. De
– De diepteligging en daarmee de afstromingrichting volgt
voorzieningen liggen niet in gebieden met een geringe
zoveel mogelijk het bestaande maaiveldverloop; dit om de
doorlatendheid.
diepteligging van de riolen te beperken; – De situering van het rioolgemaal;
• Aanvoervoorzieningen van weg naar infiltratievoorziening
– De ligging is in de noordpunt van het plangebied, hierdoor
Het neerslagwater dat van de verschillende verharde
wordt rekening gehouden met het maaiveldverloop van het
oppervlakken afstroomt dient naar de infiltratievoorzieningen
terrein om de diepteligging van de riolen te beperken en een
getransporteerd te worden. De afvoer van wegen
gefaseerde realisatie van bebouwingsvlekken mogelijk te
wordt door middel van oppervlakkige gootjes naar de
maken.
infiltratievoorziening getransporteerd. De DWA-riolering is geprojecteerd in het wegpatroon en staat 3.6 Basisontwerp riolering
voor het plangebied weergegeven in figuur 13.
Riolering • Type systeem Op het bestaande terrein ligt voor 50% een gemengd systeem en voor 50% een gescheiden systeem. Of het bestaande
Figuur 12: voorbeeld van goot-
DWA rioolsysteem nog bruikbaar is, zal in het vervolg van
voorziening in weg
Duurzaamheid en ecologie 103 Figuur 13: rioleringsplan handhaven huidige rioolsysteem (indien kwaliteit op orde) aansluiten op bestaand rioolsysteem militair complex aansluiten op bestaand systeem Beukenlaan aansluiten op persriool in Monnikensteeg rioolput nieuw aan te leggen rioolstrengen bestaand riool Beukenlaan bestaand persriool Monnikensteeg
105
Vervolgstappen
wij een aantal bureaus vragen zich te presenteren voor de locatie Saksen Weimar, waarbij specifiek gevraagd wordt om
wordt in de eigen behoefte aan warmte en elektriciteit – Openbaar gebied met extensief beheer en onderhoud
te reageren op het stedenbouwkundig plan. Bij de selectie
procedure gevolgd gaan worden om het bestemmingsplan
zullen naast de stedenbouwkundige en de ontwikkelaar ook
Graag zouden wij gezamenlijk met de gemeente Arnhem, de
te wijzigen. Gezien de aard en omvang van de locatie,
de toekomstige bewoners en de gemeente Arnhem betrokken
omwonenden en potentiële bewoners en gebruikers komen tot
omgeven door bestaand bebouwd gebied, is het van groot
worden. Hiermee kan ook invulling worden gegeven aan
de uitwerking en realisatie van ons plan.
belang om de gezamenlijke acties van ontwikkelaar en
de wens van de gemeente Arnhem om een architect met
gemeente gestructureerd te volgen. In een plan van aanpak
specifieke deskundigheid op het gebied van ecologie in
zullen de te ondernemen acties, planning en taakverdeling
te schakelen en een eigen architectuur te kiezen voor het
duidelijk en concreet worden weergegeven. Hierbij worden
appartementengebouw naast de Brink. 107
Op basis van het geselecteerde plan, zal een planologische
vanzelfsprekend ook duidelijke toetsmomenten ingebouwd voor de gemeente.
Samenvatting Binnen de door de gemeente Arnhem gestelde randvoor-
In het schema op de volgende pagina zijn globaal de te door-
waarden en de ontwikkelingsrichting zoals aangegeven in het
lopen stappen inclusief specifieke plandelen weergegeven.
Masterplan, hebben wij een stedenbouwkundig schetsplan ontworpen dat in onze optiek de kwaliteiten van het gebied
Communicatieplan
optimaal benut en versterkt om een uniek nieuw leefmilieu
Naast de commerciële en financiële haalbaarheid van het
met duurzame kwaliteit te creëren.
plan is ook de maatschappelijke haalbaarheid een belangrijk punt. De communicatie met omwonenden en andere
Binnen het planconcept wordt dit concreet zichtbaar door de
belanghebbenden is hiervoor essentieel. We willen dan ook in
volgende elementen:
een zeer vroeg stadium in contact komen met deze partijen via
– Versterking van de bestaande landschappelijke kwaliteiten
een traject met een duidelijke structuur gedurende de gehele
– Zorgvuldige en integrale inpassing van het kazerneterrein
ontwikkeling. Eén van de eerste stappen van de ontwikkeling is dan ook het opstellen van een communicatieplan. Wij hebben de ervaring bij andere plannen dat directe en interactieve communicatie met omwonenden vaak zeer zinvolle informatie oplevert en het serieus nemen van aanwijzingen en opmerkingen een belangrijke stap is naar een plan met maximaal draagvlak en daarmee een sneller procedureverloop.
binnen het totaalplan – Optimale beleving van de kwaliteiten voor bewoners, bezoekers, recreanten – Duurzame woonkwaliteit door ruimte en flexibiliteit van de woningen, ook voor de sociale woningbouw – Maximale bereikbaarheid van starterswoningen voor de doelgroep door ontwikkeling van nieuwe produkten – Optimale invloed van de consument op de totale ontwikkeling
Architectuur In het stedenbouwkundig schetsplan is niet vergaand ingegaan op de architectuur. Het stedenbouwkundig plan waarborgt op een dusdanige manier een hoge plankwaliteit, dat hiervoor
– Parkeren voor auto’s opgelost zonder dat het groene karakter wordt aangetast – Maximale flexibiliteit voor aanpassingen aan de markt en bewonerswensen
nog een brede invulling mogelijk is. Voor het vervolgtraject
– Differentiatie in bestemmingen
zullen een aantal architecten geselecteerd moeten worden.
– Integrale plankwaliteit zonder kwalitatief onderscheid tussen
Voor het kazerneterrein zouden wij naast de herbestemming
de financieringscategorieën
van de monumenten, ook een deel van de nieuwbouw door
– Logische invulling voor nieuwe woonmilieus
Braaksma & Roos willen laten ontwerpen. Voor het plangebied
– Behoud van het historisch karakter van de kazernegebouwen
buiten het kazerneterrein willen wij voor de ca. 300 te
– Optimaal gebruik passieve zonne-energie i.c.m. uitzicht en
ontwikkelen woningen en appartementen drie tot vijf bureaus selecteren. Op basis van een nog op te stellen short-list, willen
Vervolgstappen
6 Plan van aanpak
privacy – Een eigen energieconcept voor de wijk waarmee voorzien
Processchema locatieontwikkeling Saksen Weimar te Arnhem-Noord Locatieontwikkeling
Initiatief ontwikkelcompetitie
Definitie en voorbereiding
Ontwerp
Realisatie en nazorg
Procesmanagement
Projectorganisatie
Concept overeenkomst
Overeenkomst
Overeenkomst
Projectgroep
Projectgroep
Projectgroep
Bouwteam
Bouwteam
Bouwteam
Communicatieplan buurt
Communicatie buurt
Communicatie buurt Verkooptraject
Vervolgstappen
Contracteren partijen
109
ontwikkelcompetitie
Planeconomie
Financiële haalbaarheid
Financiële haalbaarheid detailleren
Financiële bewaking
Financiële bewaking
Landschap,
Landschappelijke verkenning
Uitwerking stedenbouwkundig plan
Stedenbouwkundig plan
Revisiedocumenten
stedenbouw en huisvesting
en verkavelingsplan Stedenbouwkundigeverkenning
Eisen openbare ruimte
Inrichtingsplan openbare ruimte
Huisvesting
Beeldkwaliteit woningen
Ontwerp woningen
Marktbehoeften onderzoek Planologie
Planologische verkenning
Begeleiding collectief opdrachtgeverschap Quick scan
Bestemmingsplan
Gemeentelijke toets
Toetsing politie keurmerk
Beheerplan Uitvoering collectief opdrachtgeverschap
Toetsing duurzaam bouwen Verkenning
Procedures en vergunningen
Benodigde vergunningen aanvragen
Bouwvergunning onherroepelijk
Mobiliteitstoets
Verkeerskundig onderzoek
Verkeerstructuurplan
Overige vergunningen verleend
Bodem
Bodem-, sanerings
Nader bodemonderzoek
procedures/vergunningen
en explosievenonderzoek Archeologie
Historisch archeologisch onderzoek
Nader saneringsonderzoek
Monumenten
Vitaliteitstoets monumenten
Archeologisch onderzoek
Natuur
Natuurtoets
Ecologie/natuuronderzoek
Water
Watertoets
Integraal waterplan
Geluid
Geluidstoets
Akoestisch onderzoek
Lucht
Luchtkwaliteit
Luchtkwaliteitonderzoek
Nutsvoorzieningen
Onderzoek kabels en leidingen
Controle grootschalige basiskaart
Planschade
Planschade inventarisatie
Planschade onderzoek
Planschade vergoeding
Afstemming bouwprogramma
Uitwerken bouwprogramma
Buurt Informeren over werkzaamheden
Uitwerken infra
Slopen
Vooroverleg diverse partijen
Archeologische opgraving
Vergunningen Uitvoering
Globaal bouwprogramma
Bodemsanering Coördinatie kabels en leidingen Bouw- en woonrijp maken Bouw en opleveringen Nazorg
111
Stedenbouw en landschap
Masterplan
contrasteren door de verschillen in eigen karakteristieken en
Het stedenbouwkundig schetsontwerp is een uitwerking van
kwaliteiten. Er op die manier ontstaat er een woon-/werk-/
het Masterplan Saksen Weimar (juni 2005) Het ontwerp is
recreatie milieu dat in de gemiddelde nieuwbouwwijk niet
Visie op de opgave
gebaseerd op de analyse en visievorming uit het Masterplan
voorkomt.
In onze visie worden stedenbouwkundige plannen ontworpen
en is een vertaling van de uitgangspunten. Hieronder wordt
vanuit het landschap en vanuit de openbare ruimte. Op
aangegeven hoe de vertaalslag van randvoorwaarden en
de locatie Saksen Weimar worden recreatie-, woon- en
uitgangspunten in een stedenbouwkundig schetsontwerp
werkmilieus ontwikkeld die zeer specifiek aansluiten op de
heeft plaatsgevonden. Voor een uitgebreidere inventarisatie
bijzondere kwaliteiten ter plaatse. Hierbij zijn landschap,
en analyse verwijzen wij naar het Masterplan.
7.1 Algemeen
Stedenbouw en landschap
7 Stedenbouw en landschap
idee is hierbij om historische structuren en de ontwikkeling van
113
historie en de overgang van stad naar landschap bepalend. Het 7.2 Context
deze structuren in het onderliggende landschap te begrijpen
De landschappelijke ligging van de locatie Saksen Weimar
en te gebruiken als aanleiding voor de ontwikkeling van
aan de heuvelrijke bosachtige noordrand van Arnhem is zeer
nieuwe bouwstenen die karakteristiek zijn voor Arnhem en
bepalend voor het stedenbouwkundig ontwerp. De ligging op
de locatie Saksen Weimar. Doel is de locatie te transformeren
de overgang van de stad naar de Veluwe, op een noordhelling
in een hedendaagse, duurzame en betekenisvolle plek voor
gericht op het dal van Valkenhuizen, geven de locatie
Arnhem.
karakteristieken die in Nederland maar weinig voorkomen (afbeelding 1). De locatie is omringd door landschappelijk waardevolle eenheden als: de Veluwe, Klarenbeek, Angerenstein en Sonsbeek en kan daarom een belangrijke ecologische en recreatieve schakel worden (afbeelding 2 en 3). Dit samen met de niveauverschillen in het gebied maken de locatie Saksen Weimar de groene trede tussen de Veluwe en de Stad. De groene trede bestaat uit de bosachtige landschappen die karakteristiek zijn voor deze omgeving, gedeeltelijk geïntegreerd met woonmilieus in de vorm van een woonlandschap. Voor de transformatie van de locatie in de groene trede van Arnhem is het van belang om in het plangebied groenstructuren te verbinden en aan te sluiten op recreatieve routes (verlengde Beukenlaan, Valkenhuizenpad). Daarnaast moet het gebied ook een eigen gezicht te krijgen. Hiervoor bieden de historische karakteristieken van de Saksen Weimar kazerne een goede uitgangssituatie. Het kazernecomplex verandert, gedeeltelijk door reconstructie (exercitieterrein, logiesgebouwen) en gedeeltelijk door transformatie (nieuwe wanden en functies rond het exercitieterrein), in
Afbeelding 2: Waardevolle landschappelijke eenheden rond
het icoon van het gebied (afbeelding 4) . Hier wordt met
locatie Saksen Weimar.
een mix van wonen, kunst, cultuur, startende ondernemers, kleinschalige innovatieve bedrijfjes en kleinschalige horeca een zeer gedifferentieerd milieu gecreëerd. Woonlandschap Afbeelding 1: Ligging Saksen Weimar op de noordhelling aan
en kazernecomplex zijn niet geïntegreerd in één gebouwde
het dal van Valkenhuizen.
structuur. Ze worden door het landschap bijeengehouden en
Stedenbouw en landschap 115 Afbeelding 3: Locatie Saksen Weimar is een ecologische en recreatieve schakel tussen Arnhem en de Veluwe.
Afbeelding 4: Locatie Saksen Weimar is onderdeel van recreatieve routes met het kazernecomplex als icoon voor het gebied.
naar de weg en raakt het gebied in de noordelijke punt aan het
De belangrijkste karakteristieken op de locatie zelf kunnen
dal van Valkenhuizen. Het introverte karakter moet worden
worden samengevat in drie punten. De niveauverschillen, het
versterkt om de beleving van het wonen in een landschap te
kazernecomplex en de randen. Deze karakteristieken, zoals ook
ensceneren. De zoom langs de Apeldoornseweg is bij uitstek
beschreven in het Masterplan Saksen Weimar (juni 2005), zijn
geschikt om verder te bebossen om zo de groene (ecologische)
uitgangspunt bij de planvorming.
schakel meer maat te geven. Een deel van deze zone blijft
Stedenbouw en landschap
7.3 Karakteristieken locatie
vrij van woonbebouwing in verband met het geluid van de De niveauverschillen bieden de kans voor het ontwikkelen van
Apeldoornseweg.
een woonlandschap en openbare ruimtes die uniek zijn. De
117
driehoekige locatie ligt met een helling op het noordoosten en heeft een verval naar het noorden van ca. elf meter en naar het oosten van ca. vier meter (afbeelding 5). Een nadeel hiervan is dat de mogelijkheden om woningen op de zon te situeren niet optimaal zijn. De niveauverschillen in het gebied zijn ten behoeve van de sportvelden en parkeerterreinen genivelleerd in een zevental terrassen (afbeelding 6). Hierdoor zijn de niveauverschillen minder goed voelbaar maar het biedt wel unieke mogelijkheden om het gebied opnieuw te plooien en daarmee een nieuw woonlandschap te creëren. De beboste
Afbeelding 7a: Kazerne/poortgebouw
taluds met name langs de Apeldoornseweg, de Weg achter het Afbeelding 5: Taluds en stijlranden.
Bos en halverwege het plangebied zijn daarbij de vaste groene kaders. De historische bebouwing van het kazernecomplex moet zoals gezegd het gezicht (icoon) van het gebied Saksen Weimar worden. De monumentale gebouwen en de tussenliggende opeenvolging van ruimtes bieden mogelijkheden om hier een unieke mix van wonen, werken en kleinschalige voorzieningen te creëren. Uitgangspunt hierbij zijn de historisch waardevolle kazernegebouwen (monumenten) en het exercitieterrein (afbeelding 7). Echter het kazernecomplex is nooit helemaal voltooid waardoor het ensemble niet goed tot zijn recht komt. Ruimtes worden niet gedefinieerd door bebouwing en de verhouding tussen de enorme ruimtes en relatief lage wanden geven een unheimisch gevoel. Hergebruik van de historische kazernegebouwen en het toevoegen van nieuwe bebouwing moeten de ruimtes tussen de gebouwen prettiger maken en het kazernecomplex voltooien. Door de beboste taluds aan de randen heeft het plangebied een introvert karakter. De bosachtige parken Klarenbeek en Moscowa die aan de zuid- en westzijde aan het gebied grenzen versterken dit gevoel. Alleen aan de Monnikensteeg heeft het
Afbeelding 7:
Afbeelding 6:
gebied een opener karakter. Hier manifesteert de kazerne zich
Historische afbeelding kazernecomplex Saksen Weimar
Huidige situatie niveauverschillen verwerkt in terrassen
7.4 Ingrepen in de landschappelijke onderlegger Stedenbouw en landschap
De belangrijkste ingrepen in de landschappelijke onderlegger zijn het plooien van het terrein en het aansluiten op landschappelijke eenheden en -routes in de omgeving. Geplooid landschap met zuidhellingen De opbouw van het gebied bestaat in de huidige situatie uit ca. zeven terrassen van min of meer gelijke hoogte. Van de oorspronkelijke hoogtelijnen is in het gebied maar weinig terug te vinden. Door terrassen gedeeltelijk af te graven
119
en gedeeltelijk op te hogen kunnen de niveauverschillen worden gedramatiseerd. Door de terrassen aan de noordzijde op te hogen en aan de zuidzijde af te graven ontstaat er een opeenvolging van zuidhellingen die naar het noorden in hoogte afneemt (afbeeldingen 8a, 8b en 8c) . De ‘steile’ zuidhellingen bieden unieke mogelijkheden voor woningbouw met een gunstige (duurzame) oriëntatie op de zon (afbeelding 9). Door de niveauverschillen in de woningbouw op te nemen kunnen er typologieën worden ontwikkeld met hoge zuidgevels en lagere noordgevels (afbeelding 10).
Afbeelding 8: Van onder naar boven: a. Niveauverschillen en terrassenopbouw huidige situatie b. Door het afgraven en ophogen van terrassen wordt reliëf gedramatiseerd c. Door het afgraven van terrassen aan de zuidzijde en het ophogen aan de noordzijde ontstaat er opeenvolging van zuidhellingen
Afbeelding 10: Woningen optimaal georiënteerd op de zon met lage gevels op het noorden en hoge gevels op het zuiden Afbeelding 9: Ingreep: plooien landschap waardoor er hellingen op het zuiden en taluds en stijlranden op het noorden ontstaan
Ten gevolg van de nieuwe niveauverschillen ontstaat er Stedenbouw en landschap
een omdraaiing van de hemelwaterafvoer in het gebied. In plaats van een beektracé naar het laagste punt in het noorden ontstaan er meerdere tracés die afwateren op het zuiden (afbeelding 11a en 11B). Door bovengrondse afvoer (o.a. met goten) onder aan de hellingen op te vangen in een opvangvijver gemaakt met een kunstmatige leemlaag in de bodem, ontstaan er poelen. Deze nattere laagtes kunnen door oevervegetatie voor amfibieën en insecten een belangrijke
121
ecologische functie hebben. Daarnaast zijn het spannende plekken in het bos, ontdekkingen, waar bijvoorbeeld met behulp van een vlonder een verblijfsplek kan worden gecreëerd. Oevervegetatie
Afvoer hemelwater bovengronds met goten
a
b Afbeelding 11: Van onder naar boven: a. Huidige situatie; afwatering hemelwater naar laagste punt aan de noordzijde van het plangebied
b. Omdraaiing afwatering hemelwater naar laagste delen onder aan zuidhellingen waar met behulp van een kunstmatige leemlaag kleine poelen worden gemaakt
Stedenbouw en landschap 123 Afbeelding 13: Verlengde Beukenlaan loopt haaks op hoogtelijnen van het glooiende landschap omhoog
Landschappelijke lijnen
Stenen Tafel aan de zuidzijde en het pad door het dal van
Over het geplooide landschap liggen een tweetal
Valkenhuizen aan de noordzijde van het plangebied. In het
landschappelijke structuren: ten eerste de bestaande beboste
plangebied volgt deze route de bovenzijde van de stijlranden
taluds en stijlranden en ten tweede de lijnen van (recreatieve)
zodat het zicht op het dal van Valkenhuizen optimaal benut
langzaamverkeersroutes en ontsluiting voor gemotoriseerd
wordt (afbeelding 14).
verkeer. Er zijn een drietal langzaamverkeersroutes die het plangebied ruimtelijke structureren (afbeelding 12). De verlengde Beukenlaan, wordt vanuit de aangrenzende woonwijk Geitenkamp doorgetrokken, inclusief beuken-beplanting, om aan te sluiten op het park Klarenbeek. Doordat de verlengde Beukenlaan vanaf de Monnikensteeg haaks op de hoogtelijnen omhoog loopt is het glooiende landschap aan beide zijden van de Beukenlaan goed waarneembaar (afbeelding 13). De Beukenlaan vormt tevens de begrenzing van de groene brinkachtige ruimte waarin de bunkerheuvel ligt. Het Valkenhuizenpad doorsnijdt het plangebied in de noordzuid richting. De route sluit aan op de weg naar de
Afbeelding 12: Langzaamverkeers(recreatieve)routes
Stedenbouw en landschap 125 De trapjesroute
De trapjesroute door de beboste zone langs de Apeldoornseweg loopt over de zuidhellingen zodat er constant wordt afgedaald of geklommen door middel van trapjes tegen de stijlranden (afbeelding 15). De route loopt door het bos langs de diverse poelen waardoor de beleving van het landschap optimaal geënsceneerd wordt.
Afbeelding 14: Valkenhuizenpad volgt de bovenkant van
Het gemotoriseerd verkeer sluit aan de noordzijde aan op
de stijlranden en verbindt Klarenbeek met het dal van
de Monnikensteeg en aan de zuidzijde op de Weg achter het
Valkenhuizen
Bos en volgt zoveel mogelijk de onderkant van de stijlranden waardoor ongelijkvloerse kruisingen met het Valkenhuizenpad makkelijk gemaakt kunnen worden (afbeelding 16). De hoofdontsluiting is geknipt zodat het bestaande beboste talud niet doorsneden wordt. Haaks op de hoofdontsluiting zijn aftakkingen naar de woonstraten en de kazerne gesitueerd.
Afbeelding 16: Ontsluiting gemotoriseerd verkeer
Afbeelding 15: Trapjesroute loopt over de zuidhellingen zodat er constant wordt afgedaald of geklommen door middel van trapjes tegen de stijlranden.
7.5 Stedenbouwkundige ingrepen (afbeelding 17) Stedenbouw en landschap
Woonmodules Voor de woningen in het woonlandschap zijn flexibele woon-modules ontworpen die zich als eilanden in het geaccidenteerde landschap kunnen voegen. De woonmodules zijn geïnspireerd door de Halen siedlung (van Atelier 5 in Zwitserland) en Fredensborghusene (van Jorn Utzon in Denemarken) en profiteren optimaal van de niveauverschillen. De modules zijn opgebouwd uit woningen met een achtertuin
127
op het zuiden en woningen met een architectonische buitenruimte op het zuiden. Ze worden aan de binnenzijde ontsloten door een woonerf en liggen aan de buitenzijde vrij in het landschap. De maat voor het landschap tussen de modules is daarbij minimaal dertig meter (afbeelding 18). Door de ortogonale opzet van het kazernecomplex aan te houden als verkavelingsrichting worden de woonmodules allemaal georiënteerd op het zuiden waardoor maximaal geprofiteerd kan worden van de bezonning. De verkavelingsrichting is enigszins gedraaid ten opzichte van de hellingen. Hierdoor ontstaan er in het lengteprofiel van de woonerven niveauverschillen in het begane grond niveau van de woningen (afbeelding 19) en kan het hemelwater met behulp van een goot eenvoudig afwateren op de lagere delen (afbeelding 20). De woningen aan de noordzijde bestaan uit rijwoningen (beukmaat varieert) met een achtertuin op het zuiden. De woningen bestaan aan de noordzijde uit twee lagen met een souterrain en aan de zuidzijde uit drie lagen. In de achtertuin
Afbeelding 18: Principe opbouw woonmodules.
worden de niveauverschillen benut door de ‘carport’ en bergingen onder de tuin te schuiven. Hierdoor blijft de achtertuin op het zuiden vrij van bebouwing of bouwwerken.
Afbeelding 19: Lengteprofiel oost-westrichting; woningen gedraaid t.o.v. hellingen.
Stedenbouw en landschap 129 Architectonische buitenruimtes: patio’s
Architectonische buitenruimtes aan boszones
Afbeelding 17: Plankaart Stedebouwkundig ontwerp Saksen Weimar
Stedenbouw en landschap 131 Detailuitwerking woonerf Parkeertelling 35 woningen parkeercuster aan einde van woonerf parkeren op eigen erf met opri parkeren op woonerf parkeren in carports
10 P 9P 13 P
(22 x 0,85 =)
parkeren inpandige garages met oprit
18 P 13 P ––––
TOTA AL
63 P
Architectonische meeontworpen achterzijde rijwoningen
Architectonische vormgeving trapjes, muurtjes en carports, bepalen overgang prive–openbaar
Aan het woonerf wordt door het niveauverschil en met Stedenbouw en landschap
architectonisch meeontworpen trapjes en keermuurtjes tegelijkertijd de overgang van privé naar openbaar vormgegeven. De woningen aan de zuidzijde met een bredere beukmaat hebben allen architectonische buitenruimtes als ruime dakterrassen, patio’s en grote zijtuinen op het zuiden. De buitenruimtes liggen aan de landschappelijke zones tussen de wooneilanden (afbeelding 21). Aan deze zijde van het woonerf
133
hebben de woningen een entree en interne garage met opstelruimte. Door de opbouw van de modules ontstaat er per woonerf veel differentiatie in woningcategorieën (afbeelding 22) Voor het parkeren Is de Parkeernota 2003–2010 (juli 2003) aangehouden. De opbouw van het woonerf is zodanig dat naast de ‘carports’ en garages met opstelruimte over de hele lengte van het woonerf parkeerplaatsen aanwezig zijn. Deze worden afgewisseld door grote vakken met bomen. Aan het eind van alle woonerven worden ook nog parkeerclustertjes gesitueerd. Het minimale profiel van het woonerf is opgebouwd uit een rijloper van zes meter breed die door een afwateringsgoot wordt verdeeld in een loopstrook en een rijstrook. Tussen het haaks parkeren, afgewisseld met boomvakken, en de woningen aan de zuidzijde ligt een loopstrook. Doordat de modules in het landschap worden geplooid ontstaan er hoeken en verbijzonderingen op de woonerven. Deze plekken worden
Afbeelding 20:
Trapjes van woonerf naar
met boomvakken gemarkeerd (afbeelding 23).
Afvoer hemelwater d.m.v. goten naar lager gelegen delen.
beboste zone
Afbeelding 21: Profiel noord-zuid richting; wooneilanden op zuidhelling tussen beboste groenzones.
Stedenbouw en landschap 135 Sfeerimpressie beboste zone tussen wooneilanden
Stedenbouw en landschap 137 sociale huur
84
sociale koop
80
midden segment huur en koop Afbeelding: Ontsluitinggemotoriseerd verkeer.
135
dure segment koop
79
top segment koop
45 ----
totaal werkruimtes/ateliers/voorzieningen bio-massa centrale
423
Stedenbouw en landschap 139 Afbeelding 23: Wooneilanden tussen groene zones (uitsnede plankaart)
Stedenbouw en landschap 141 Sfeerimpressie woonerf binnenstraat
Stedenbouw en landschap 143 Ranke appartementencomplexen
Accenten Aan de zijde van de Monnikensteeg beëindigen een vijftal appartementencomplexen de groene zones tussen de wooneilanden (afbeelding 24). De complexen zijn rank van opzet met twee of drie woningen per laag en bestaan uit minimaal 5 woonlagen. Uitzondering hierop is een groter appartementencomplex met vijf woningen per laag en minimaal 7 woonlagen dat de groene brinkachtige ruimte beëindigd. De woningen staan op de hogere delen van het woonlandschap en hebben optimaal uitzicht over het dal van Valkenhuizen. Doordat ze aan de oostrand van het gebied zijn gesitueerd is er geen hinder van schaduw. Het parkeren voor de appartementen vindt plaats in een (half) verdiepte parkeervoorziening. Afbeelding 24: Situering appartementencomplexen
aansluit. Het kazernecomplex wordt voor gemotoriseerd
Voor de opzet van het kazernecomplex is het historische
een rijloper wordt aangegeven. De nieuwe gebouwen
verkeer aan de westzijde ontsloten via een aantakking op
ensemble van kazernegebouwen rond het exercitieterrein het
langs de Weg achter het Bos hebben in de plint ruimtes
de hoofdontsluiting. Parkeren op het kazerneterrein vindt
vertrekpunt geweest. De historische kaart van Saksen Weimar
voor voorzieningen met daarboven appartementen. De
plaats in een parkeerkelder onder de nieuwbouw. Ook tussen
laat zien dat de ruimte die nu tussen de logiesgebouwen
logiesgebouwen worden ook geschikt gemaakt voor
de logiesgebouwen en de verlengde Beukenlaan is ruimte
en de Weg achter het Bos ligt, vroeger was opgedeeld in
appartementen. In de overige kazernegebouwen komen
gereserveerd voor bezoekersparkeren.
exercitieterrein en stormbaan. Gekozen is om de zone van
werkruimtes (ateliers, studio’s). Hier kunnen startende
de stormbaan te gebruiken voor nieuwe gebouwen. Het
ondernemers, kleine zelfstandigen en kunstenaars betaalbare
exercitieterrein wordt gehandhaafd en krijgt door deze
en inspirerende werkruimten huren. De buitenruimte tussen
ingreep een prettige pleinruimte (afbeelding 25). Het
de logiesgebouwen en de verlengde Beukenlaan is voor deze
exercitieterrein krijgt een verharding van gebakken klinkers
doelgroep gereserveerd en krijgt een invulling die hierbij
Stedenbouw en landschap
waar met behulp van verschillende bestratingpatronen
145
Kazerne
Sfeerimpressie pleinruimte excercitieterrein
147
excercitieplaats
Stedenbouw en landschap
Gebakken klinkers
Prunus
Hagen rond woongebouwen
Magnolia
Afbeelding 25: Kazernecomplex voltooien ensemble rond exercitieterrein
Hagen rond woongebouwen
7.6 Bebossing en beplanting
staan op grote gazons omzoomd met beukenhagen. Hierdoor
boomsoorten zoals die nu in de omgeving van Saksen Weimar
wordt de overgang van privé naar openbaar vormgegeven en
voorkomen. Een gemengd bos van wintereik, beuk, pinus,
ontstaan er semi-privé ruimtes die kunnen worden gebruikt
robinia en berk ligt als een deken over het woonlandschap.
door de gebruikers van de voorzieningen en de bewoners.
Uit dit bos zijn als het ware de wooneilanden en open
Tussen de groene kavels lopen paden. De kavels worden
plekken uitgesneden. De open plekken liggen in de dertig
langs de paden ingeplant met prunussen en magnolia’s. Het
meter brede zones tussen de wooneilanden. Ter hoogte van
exercitieterrein blijft vrij van bomen of beplanting. Aan de
de bunker wordt een grote open plek gemaakt (afbeelding
Monnikensteeg ligt het kazernecomplex in het gazon met
26). Hier komt rond de Bunkerheuvel een centrale groene
verspreid (voor een groot deel bestaande) bomen.
Berk 149
Het geplooide woonlandschap wordt bebost met afwisselende
Stedenbouw en landschap
krijgt een veel gecultiveerdere uitstraling. De woongebouwen
ruimte met speelvoorzieningen en een openlucht theater. De onderbegroeiing van het bos bestaat uit een kruidenvegetatie
Halfverharde paden door beboste zone
die varieert doordat er meer of minder licht kan toetreden (bos, open plekken, noordhellingen, zuidhellingen). Hierdoor kunnen er bijvoorbeeld varens op de noordhellingen komen. De kruidenvegetatie wordt naar alle waarschijnlijkheid gezaaid (afhankelijk van aanwezigheid van zaden in de Wintereik
bodem) en wordt extensief beheerd (maximaal 2 maal per jaar maaien). Hierdoor krijgt het gebied een ‘ruige’, natuurlijke uitstraling. Rond de verschillende poelen in het gebied komt oevervegetatie. De landschappelijke lijnen in het gebied wijken af in beplanting. De Verlengde Beukenlaan krijgt (uiteraard) een laanbeplanting van beuken en de zone tussen het Valkenhuizenpad en de hoofdontsluiting voor gemotoriseerd verkeer wordt ingeplant met amerikaanse eik.
Beuk
In de woonerven worden de vakken tussen de parkeer-plaatsen ingeplant met berken. Waar het profiel verbreedt en grotere ruimtes ontstaan worden als verbijzondering pinussen geplant. Het kazerneterrein contrasteert met het woonlandschap en
Pinus
Kruidenvegetatie
Afbeelding 26: Groenstructuur gemengd bos, laanbeplanting en nattere zones.
Robinia
Stedenbouw en landschap 151
Poelen in het bos
Openluchttheater open ruimte bunkerheuvel
Wonen in woonlandschap
Speelvoorzieningen open ruimte bunkerheuvel Sfeerimpressie trapjesroute
ontwerp en realisatie: www.przewalski.nl
