N a a r e e n me e r g e c o ö r din e e r d e A a n pa k v a n S e k s u e e l mis b r uik in e e n pa s t o r a l e r e l a t ie De laatste maanden zijn voor de kerkgemeenschap en zeker ook voor ons zeer bewogen geweest.
Na het vijfjaarlijkse “ad limina” overleg in Rome, hebben wij op 19 mei 2010 in
een pastorale brief uitdrukking gegeven aan ons meeleven met de slachtoffers van seksueel misbruik en aan onze vastbeslotenheid om deze problematiek op een nieuwe wijze aan te pakken.
De brief verscheen na het aftreden van een collega-bisschop voor zeer ernstige
feiten die niemand onberoerd laten. Wij ontvangen sindsdien veel en vaak erg emotionele reacties van mensen die uitdrukking geven aan hun ongenoegen of verbijstering. Wij kunnen u verzekeren dat deze stroom van ingrijpende gebeurtenissen ons en allen pijnlijk treft die op één of andere manier in de kerk actief zijn, zowel vrijgestelden als vrijwilligers.
Onder de
gelovigen – de priesters en pastores in het bijzonder - overheerst een gevoel van boosheid en onmacht. Uit zo’n complexe crisis is geen gemakkelijke uitweg te vinden. Toen we de pastorale brief publiceerden, was de Commissie voor de behandeling van klachten van seksueel misbruik in een pastorale relatie, onder leiding van Prof. Peter Adriaenssens, nog volop actief. Wij zijn, samen met veel anderen, ervan overtuigd dat deze Commissie de weg heeft geopend naar een nieuwe en verantwoorde aanpak van het probleem van misbruik in een pastorale relatie. De eerste bekommernis van de Commissie was het welzijn van de slachtoffers en wie hun nabij staan. De vaststelling dat veel slachtoffers de moed vonden om zich tot deze commissie te wenden, was een bevestiging van haar noodzakelijkheid. Door de onverwachte ingreep van een onderzoeksrechter op 24 juni 2010 werden aan de Commissie alle dossiers ontnomen. De voorzitter en de leden van de Commissie zagen geen andere mogelijkheid dan hun ontslag in te dienen. ingreep en haar gevolgen.
Nog steeds betreuren wij deze
Iedereen heeft er schade door geleden. Kostbare tijd is verloren
gegaan. De inbeslagname maakt bovendien duidelijk dat nog grondiger overleg met het Ministerie van Justitie en met het Openbaar Ministerie nodig is, om in een gewaarborgd wettelijk kader te kunnen verder werken.
1
Vorige vrijdag heeft Prof. Adriaenssens een aantal verhalen van slachtoffers gepubliceerd. Deze verhalen doen ons huiveren tegenover het leed dat is aangericht. Ze confronteren ons met wat nooit had mogen gebeuren. Die verhalen verdienen door ons zoveel mogelijk beluisterd te worden, met grotere aandacht voor het menselijke drama achter het verhaal. De herder uit het Evangelie gaat op zoek naar het gekwetste leven en neemt het op zijn eigen schouders. De persoonlijke aandacht voor het slachtoffer is het eerste wat door ons hersteld moet worden.
In opvolging van het verslag van Prof. Adriaenssens willen wij
inzetten op een zo groot mogelijke bereikbaarheid voor de slachtoffers. Wij moeten hun vragen beluisteren om hun waardigheid te herstellen en het aangedane leed te helpen helen. In zijn rapport trekt Prof. Adriaenssens een aantal conclusies uit het werk van de Commissie. Hij maakt zware bedenkingen bij de voorbije aanpak van het misbruikprobleem, zowel in de kerk als in de samenleving, en doet tegelijk een aantal voorstellen om die aanpak te verbeteren. Uit de fouten van het verleden willen we de nodige lessen trekken. Wij zullen de bedenkingen en voorstellen van Prof. Adriaenssens meenemen in de gesprekken die vanaf morgen gevoerd worden.
De uitdaging is echter van zo’n omvang en raakt zoveel emoties,
dat wij vandaag nog niet met een volledig uitgewerkt voorstel naar voor kunnen komen. Het is niet mogelijk om zo’n traumatische ervaringen in een handomdraai te willen oplossen.
Wanneer slachtoffers van seksueel misbruik zich melden, komen vele noden en verwachtingen tegelijk naar boven. Elk verhaal is uiteraard uniek, maar globaal gezien liggen de vragen op drie vlakken: het juridische, het kerkrechtelijke en het zorgende vlak. De ervaring van de laatste maanden heeft geleerd dat deze drie gebieden duidelijker moeten onderscheiden worden en om een meer specifieke aanpak vragen.
Vooraleer een nieuw
initiatief van start kan gaan, is hierover grondiger studie en overleg nodig, in samenwerking met alle betrokken partijen.
Er zijn teveel bruggen beschadigd, om vandaag reeds een
werkbare opvolging voor de Commissie Adriaenssens te kunnen voorstellen.
Er moet eerst
aan een nieuw soort samenwerkingsverband gewerkt worden tussen diverse actoren: tussen kerk en justitie, tussen justitie en zorgverlening, tussen slachtoffers aan de ene kant en kerk, justitie en zorgverlening aan de andere kant.
Wij willen zo vlug mogelijk in overleg gaan
met allen om tot een grondige en maatschappelijk gedragen aanpak van het misbruikprobleem
2
te komen. Enkel op basis van wederzijds vertrouwen kan een nieuw initiatief van start gaan en kunnen nieuwe medewerkers aangesproken worden. vandaag reeds af?
Welke contouren tekenen zich
Daarover waren in de laatste dagen naast kritische bedenkingen ook
waardevolle suggesties te horen. Ik wil er vijf naar voor brengen. 1. De eerste kreet van de slachtoffers gaat over hun nood aan heling en erkenning, aan het herstel van hun persoonlijke en sociale waardigheid, aan psychische begeleiding en ondersteuning. Deze nood kan alleen opgevangen worden door een competente en daarvoor speciaal opgeleide hulpverlening. Slachtoffers die zich met hun nood ook tot de kerk willen richten, moeten daartoe de kans krijgen.
Seksueel misbruik ondergraaft fundamenteel alles
wat over God, Evangelie of christen-zijn kan gezegd worden. De enorme pastorale schade die hieruit volgt, vraagt om pastorale heling. Het is aan de kerk om te zorgen dat daarvoor de gepaste wegen en de noodzakelijke ondersteuning worden aangeboden. 2. Een kernprobleem tijdens de laatste maanden betrof de relatie tussen kerk en hulpverlening aan de ene kant en justitie aan de andere kant.
Wij blijven aansturen op een correcte en
loyale samenwerking van kerk en hulpverlening met Justitie. Wel moeten, om tot een goed resultaat te komen, nieuwe en betere afspraken gemaakt worden met Justitie en met het Openbaar Ministerie. 3. Zoals het burgerlijk recht voorziet ook het kerkelijk recht in bijzondere procedures voor de aanpak van “zware delicten” zoals het seksuele misbruik van personen in een pastorale relatie. Het kerkelijk recht staat het burgerlijk recht niet in de weg; het gaat hier uitsluitend om maatregelen die binnen de kerk genomen kunnen worden betreffende daders en de gevolgen van hun handelingen. Iedere priester, religieus of leek in een pastorale relatie moet weten dat elk misbruik van deze relatie ook zal gesanctioneerd worden volgens de regels van het kerkelijk recht. Naast preventieve maatregelen, voorziet het kerkelijk recht in strafprocedures die ondermeer kunnen leiden tot een tijdelijke of levenslange ontzetting uit het kerkelijk ambt.
4. Uit het rapport dat Prof. Adriaenssens vorige week publiceerde, blijkt dat de meeste feiten van seksueel misbruik die aan de Commissie werden gerapporteerd, al vele jaren geleden zijn gebeurd. Tegelijk weten we uit de gegevens van vertrouwenscentra, psychotherapie en justitie dat seksueel misbruik gepleegd wordt in álle verbanden onder mensen, ook vandaag, met even 3
tragische gevolgen. Niet weinig volwassen mannen en vrouwen lijden onder seksueel misbruik dat ze hebben ondergaan in ándere dan pastorale relaties. Seksueel misbruik is ook een maatschappelijk probleem. Het lijkt daarom aangewezen om de kerkelijke aanpak van misbruik te verbinden met de bredere maatschappelijke aanpak van hetzelfde probleem. We willen niet anders dan hierover in nader overleg te treden met de Overheid, met name met de Ministeries van Welzijn van de beide gemeenschappen. 5. De laatste tijd hebben slachtoffers van misbruik steeds duidelijker gevraagd om gehoord te worden voor wat hun is overkomen. Ze wensen tevens betrokken te worden bij de planning van nieuwe initiatieven op weg naar heling. Dat verlangen is terecht. Het verdient onze eerste aandacht. Alleen de inbreng van slachtoffers kan richting en inhoud geven aan een meer gecoördineerde aanpak.
Tegen deze achtergrond willen de bisschoppen en oversten een nieuwe stap zetten langs de weg die ze al waren ingeslagen met de “Commissie voor de behandeling van klachten van seksueel misbruik in een pastorale relatie”, onder leiding van Prof. Adriaenssens. Wat kunnen wij vandaag aankondigen of opnieuw bevestigen?
Ik wil negen punten naar
voor brengen. 1.
In opvolging van de Commissie Adriaenssens denken we aan een “Centrum”
dat zal werken voor erkenning, heling en verzoening. experten
vragen
voorbereidende
gesprekken
te
We zullen aan een viertal beginnen
om
mogelijke
samenwerkingsverbanden te vormen rond dit plan. Het zal hun eerste opdracht zijn een nieuw platform van vertrouwen te scheppen.
De namen van deze personen
kunnen wij vandaag nog niet meedelen, omdat alle betrokken partijen nog niet zijn gehoord, ondermeer uit respect voor de lopende juridische gang van zaken.
Gezien
we dit nieuwe initiatief met de grootste zorg willen omgeven, kunnen wij niet overhaast te werk gaan. Wij vragen uw begrip hiervoor, maar de ernst van de materie laat ons geen andere optie. Zo spoedig mogelijk zullen wij over de samenstelling en de werkwijze van dit Centrum nadere informatie geven.
4
2.
De vier verantwoordelijken van het Centrum zullen zo vlug mogelijk een
ruime en pro-actieve consultatie organiseren met alle betrokken partijen.
Tot de
eersten met wie zij moeten spreken behoren de slachtoffers, het Ministerie van Justitie, het Openbaar Ministerie, de Ministeries van Welzijn en de Interdiocesane Kerkelijke Rechtbanken van ons land.
Ze zullen ook nagaan hoe en door wie vragen van
financiële aard kunnen en moeten behandeld worden.
Daarbij zullen ze als taak
hebben om statuten voor het nieuwe Centrum te schrijven en de werkwijze ervan te bepalen.
We hopen dat de voorbereidende gesprekken zo snel mogelijk afgerond
kunnen worden en dat het Centrum binnen een redelijke termijn operationeel zal zijn. Omwille van de transparantie zullen we hen vragen om maandelijks een openbaar rapport uit te brengen over de resultaten van deze gesprekken. 3.
Toen de Commissie Adriaenssens ontslag nam, hebben wij gevraagd dat
Justitie de in beslag genomen dossiers niet zou teruggeven aan de bisschoppen tenzij onder zegel.
Wij handhaven dit verzoek.
Indien dossiers aan ons worden
teruggegeven, zullen wij ze laten deponeren op een neutrale plaats, onder verzegelde bewaring. Wie een melding deed, blijft uiteraard beschikken over het eigen materiaal dat hij of zij voor het dossier aanbracht. Ingeval van teruggave door justitie aan de bisschoppen, zal wie het wenst het eigen materiaal uit zijn of haar dossier kunnen terugnemen en zich ermee wenden tot ofwel het nieuwe Centrum waaraan wij werken ofwel een andere instantie naar keuze. 4.
Zowel voor als na de inbeslagname van de dossiers, heeft Prof. Adriaenssens
de bisschoppen en oversten individueel op de hoogte gebracht van een aantal klachten, met de vraag om passend te reageren zowel naar het slachtoffer als naar de dader toe. Hoewel wij niet over dossiers of afgewerkte adviezen van de Commissie Adriaenssens beschikken, zullen wij de problemen waarvan wij ondertussen op de hoogte zijn gebracht van nabij opvolgen en, volgens onze mogelijkheden, de nodige maatregelen treffen. 5.
In zijn conclusies herhaalt Prof. Adriaenssens de oproep die Mgr. Léonard
reeds richtte aan mogelijke daders om zichzelf kenbaar te maken. Wij willen deze oproep met klem herhalen.
Het is in het voordeel van allen dat wie feiten van
misbruik heeft gepleegd in een pastorale relatie zich zou melden bij zijn overste of bij 5
het op te richten Centrum. Door zichzelf te melden en een tijdige interventie toe te laten, kunnen ze zowel de slachtoffers als de hele kerkgemeenschap een grote dienst bewijzen. 6.
Woorden als kwaad, zonde, bekentenis, boete, heling, vergeving vragen en
vergeving schenken behoren tot de eigenste kern van onze christelijke taal.
Helaas
zijn deze woorden door de vele verhalen van seksueel misbruik danig besmeurd en vertekend. Hoe pijnlijk de confrontatie ook is, de verhalen van misbruik en het gelaat van de slachtoffers mogen niet uit onze gemeenschap weggehouden worden. Integendeel, ze verdienen een plaats van erkenning, eerbied en eerherstel.
Tegelijk
beschikt de christelijke traditie over eigen verhalen, woorden, gebaren en rituelen die tot de heling van mensen en gemeenschappen kunnen bijdragen.
Samen met de
slachtoffers zullen we nagaan hoe dit thema binnen de kerk zijn eigen plaats kan krijgen. 7.
In onze verklaring van 19 mei 2010 hebben wij een aantal concrete
maatregelen aangekondigd. Wij zijn reeds begonnen aan het opstellen van een beroepscode voor priesters, diakens, parochieassistenten en pastoraal werkers, met expliciete regels over integer pastoraal handelen.
We hopen dit soort regels, in
samenspraak met de betrokken diensten of bewegingen, ook te kunnen uitvaardigen voor allen die in een christelijk verband werken met kinderen of jongeren; we denken hier met name aan het katholiek onderwijs, de instellingen voor bijzondere jeugdzorg en het christelijk jeugdwerk. 8.
Tot aan de oprichting van een nieuw Centrum start vanaf morgen een info-punt
met beperkte bevoegdheid, waartoe men zich kan richten met vragen om informatie. Dit info-punt is geen nieuw meldpunt voor klachten of misdrijven. Het kan geen dossiers ter behandeling aannemen of hulpverlening aanbieden.
Wel zal het een
luisterend oor bieden aan slachtoffers of wie hun nabij staan en nagaan hoe zij met hun vragen naar een passende persoon of dienst kunnen doorverwezen worden. Het infopunt zal werken in alle discretie. Het is te bereiken via telefoon 02/509.97.43 of mail
[email protected]
6
9.
Wie informatie- of hulpvragen heeft omtrent seksueel misbruik in pastorale
relaties, kan zich ondertussen ook wenden tot de eerstelijns hulpverlening die wordt aangeboden door het CAW-onthaal. De CAW-medewerkers zijn gebonden aan het beroepsgeheim. Het CAW-Onthaal is te bereiken via telefoon 0476/92.18.04 of mail
[email protected].
Wie een klacht wenst in te dienen, kan terecht bij de federale
magistraat Lieve Pellens, 02/557.77.31, Quatre Brasstraat 19, 1000 Brussel. Dit zijn plannen en voorstellen waarvan we werk willen maken. Langs deze weg hopen we een continuïteit van zorgverlening aan de slachtoffers en een betere preventie van misbruik te kunnen verzekeren. Wij moeten en willen met het verleden in het reine komen. Wij hebben de moed opgebracht om de Commissie Adriaenssens haar werk te laten doen en haar conclusies te laten publiceren. Een grote stap is daarmee gezet, hoe pijnlijk ook. Nu vragen wij de tijd en het vertrouwen om de nieuwe richting die we zijn ingeslagen verder te kunnen uitwerken, in samenwerking met alle betrokkenen.
Namens de bisschoppen van België: Mgr A.J. Léonard, aartsbisschop van Mechelen-Brussel Mgr G. Harpigny, bisschop van Doornik Mgr J. Bonny, bisschop van Antwerpen Brussel, 13 september 2010
7
