“Slapen is geen geringe kunst: je moet er de hele dag voor wakker blijven“ Friedrich Nietzsche, Duits dichter en filosoof (1844-1900)
Mw. E. Redlich, psycholoog SEIN Mw. A. Hamoen, psycholoog SEIN
SEIN en slaapstoornissen Insomnie Circadiane ritmestoornissen Casusbespreking
Patiënten Onderzoek
Insomnie Hypersomnie Circadiane ritmestoornissen Parasomnieën Slaap gerelateerde respiratoire stoornissen Slaap gerelateerde bewegingsstoornissen
Slaapklachten: -
Inslaapproblemen (>30min) Doorslaapproblemen (>30min) Vroeg ochtend ontwaken (<6,5 uur slaap) Gebroken nachten (slaap efficiëntie <85%)
Problemen met functioneren overdag
Psychofysiologische insomnie Paradoxale insomnie Insomnie door een mentale stoornis Inadequate slaaphygiëne Insomnie door een medische oorzaak
predisposing factors: ‘aanleg’
• Biologische trekken
• Persoonlijkheid • Sociale factoren
drempel
Voor insomnie
precipitating factors: ‘uitlokkende factoren’
• Stress • Medische ziekte • Psychiatrie
drempel
Voor insomnie
Acute insomnie
perpetuating factors: ‘In stand houdende factoren’
• Gedragspatroon • Disfonctionele cognities • Spanning
drempel
Voor insomnie
Acute insomnie
Vroege Insomnie
drempel
Voor insomnie
Acute insomnie
Vroege insomnie
Chronische insomnie
Cognitie slaapstoornis
inadequaat slaapgedrag
Gedrag
stress, angst, piekeren
spanning
Relaxatie
Slaaphygiënische adviezen Slaaprestrictie Stimuluscontrole Ontspanningstherapie Cognitieve therapie
Houd regelmatige bedtijden aan, vooral bij opstaan Beperk de tijd in bed tot maximaal 8 uur Bewaar het bed om te slapen Ontspan voor het slapen gaan Zorg voor voldoende beweging overdag Vermijd cafeïne en nicotine ‘s avonds Verminder alcohol consumptie in de avond Vermijd dutjes overdag zoveel mogelijk Draai de wekker om
Beperk de tijd in bed tot de geschatte slaapduur Breid de tijd in bed uit bij betere slaap
Alleen naar bed wanneer slaperig De slaapkamer alleen gebruiken om te slapen Uit bed gaan indien wakker Vaste tijden van opstaan Dutjes overdag vermijden
Progressieve relaxatie Ademhalingsoefening Suggestieve ontspanning Meditatie/yoga
Identificeer negatieve gedachtes over slaap en daag deze cognities uit Bestendig positieve cognities Piekermanagement
Welke CRDS’s zijn er? ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦
Delayed Sleep Phase Type Advanced Sleep Phase Type Irregular Sleep-Wake Type Free Running Type Jet Lag Type Shift Work Type Due to Medical Condition
•
• •
• •
Slaap waak ritme later dan wenselijk i.v.m. school/ werk/ sociaal leven Slaapduur normaal of wat verlengd Begin in adolescentie/ jong volwassen (716% Populatie slaapkliniek (10%) Geen sekseverschil
• • • • • • •
Avondmens Ritme probleem familie 40% Onregelmatige bedtijden Veel activiteiten in avond/ begin nacht Weinig licht in de ochtend/veel licht in de avond Overmatig gebruik cafeïne/ stimulerende middelen Omgevingsstressoren/ psychopathologie
• • • • • •
Slaap waak ritme eerder dan wenselijk Slaapduur meestal normaal Perceptie slaaptekort door vroeg ontwaken Begint op middelbare leeftijd Populatie middelbare leeftijd/ ouderen (1%) Geen sekseverschil
• • • • •
Ochtendmens Ouder worden Dutten in middag/ avond Onvoldoende lichtinname in middag/ avond Onvoldoende prikkels/ activiteiten middag/ avond
•
Lichaamstemperatuur (CBT)
•
Melatonine
•
Cortisol
Melatonineconcentratie in bloedplasma bij de mens
•
• • • • • •
Bepaal ritme patiënt (dagboek, actigrafie, melatonine, temperatuur) Structureer bedtijden Verschuif bedtijden naar gewenst Ondersteuning met licht Evt. Melatonine Evt. Chronotherapie Behandel dysfunctionele cognities
•
• • • •
•
Benadruk belang regelmaat voor resetten bioritmen Gordijnen open en lichten aan in ochtend Voldoende prikkels in ochtend Plan (fysieke) activiteiten in ochtend Voorkom inspannende activiteiten in de avond Voorkom sterke lichtinname 3 uur voor gewenste bedtijd
• • •
•
Licht 2500-10000 lux Dagelijks 30-45 min. aan eind slaapperiode Stapsgewijs verschuiven licht en opstaan naar eerder tijdstip Per dag met 30-60 min
• • • •
In geval sterk verschoven tijden Schuif ritme door naar later tot gewenst Dagelijks 3 uur Grote impact/ vereist intensieve begeleiding
•
•
• • • •
Bepaal ritme patiënt (dagboek, actigrafie, melatonine, temperatuur) Voorkom vroege bedtijden/verschuif bedtijden naar gewenst Voorkom dutten overdag en in avond Beperk tijd in bed tot slaapperiode Ondersteuning met licht in de vond Behandel dysfunctionele cognities (b.v. subjectief slaapgebrek)
•
•
• •
Benadruk belang regelmaat voor resetten bioritmen Gordijnen open en lichten aan in middag/ avond Voldoende prikkels in middag en avond Plan (fysieke) activiteiten eind v.d. middag/ begin avond
