Museum Het Rembrandthuis
Jaarverslag 2010
3 I N T R O D U C T I E Voorwoord Raad van Toezicht
11 O U D E H U I S & C O L L E C T I E Altijd een Rembrandt! Schilderijen uit de collectie Kremer in het Rembrandthuis Collectie op Reis Rembrandt in Brazilië Collectieregistratie Bibliotheek
17 T E N T O O N S T E L L I N G E N Rembrandt gespiegeld. Een blik in het brein van de meester. In atmosferisch licht. Picturalisme in de Nederlandse fotografie 1890-1925 Frans Pannekoek. Prentkunstenaar Kabinet van een kenner. Prenten uit de Collectie Frits Lugt De laatste Caravaggio
27 E D U C A T I E & P U B L I E K S B E G E L E I D I N G Basis- & voortgezet onderwijs Publieksbegeleiding & volwasseneneducatie Museumnacht
35 C O M M U N I C A T I E & M A R K E T I N G Algemeen Samenwerking met externen Publieksonderzoek Tentoonstellingen
41 B E Z O E K E R S
47 B E D R I J F S V O E R I N G Huisvesting Personeel en organisatie Winkel
53 F I N A N C I Ë N Financiële steun en fondsen Verkort financieel verslag en verkorte balans
57 B I J L A G E N Verbonden partijen Aanwinsten museumcollectie Uitgaande bruiklenen Personalia
INTRODUC TIE
5 V O O R W O O R D
9 R A A D V A N T O E Z I C H T
‘Wunderschönes Haus wir sind begeistert.’ A & J Greets from Germany 26-8-2010
7
VOORWOORD
In uw handen ligt het jaarverslag van het Rembrandthuis over 2010. Het was een jaar waarin het museum zich van zijn beste kanten heeft laten zien. Erg verheugend was dat het bezoekersaantal weer over een magische grens heen ging, met de aantekening dat dit op de laatste dag van het jaar was. Op Oudejaarsdag verwelkomde adjunct-directeur Michiel Kersten de 200.000ste bezoeker, een toerist uit Frankrijk met zijn echtgenote. Later die middag sloot het jaar op een aantal van 200.265, bijna 10% meer dan in 2009. Hopelijk is hiermee de terugval van de afgelopen jaren voorbij. Financieel sloten we 2010 positief af, ook goed nieuws na verliezen in zowel 2008 als 2009. Hierdoor is de financiële positie van het museum iets verbeterd ten opzichte van 2009. Verderop in dit jaarverslag is een verkort financieel verslag opgenomen; de volledige jaarrekening is te vinden op de website van het museum. Educatie staat bij ons hoog in het vaandel. Al jaren trekken de scholenprogramma’s grote aantallen leerlingen. Uit het basis- en voort gezet onderwijs kwamen in 2010 bijna 7.000 leerlingen. Het museum doet het sowieso goed bij jongeren. Buiten schoolverband trok het Rembrandthuis ruim 10.000 jongeren onder de 18, een flinke toename ten opzichte van het jaar ervoor. Er werd een aanzet gegeven tot nieuwe educatieve producten, die begin 2011 van de pers rolden. ‘Altijd een Rembrandt’, met deze slogan presenteerden we in januari de langdurige bruikleen van een schilderij van de meester uit de
particuliere Kremer-collectie. De ‘tronie van een oude man’ maakt deel uit van een groter bruikleen, met daarbij ook drie werken van leerlingen. De presentatie in het oude huis kreeg zo een grote kwaliteitsimpuls. Door de organisatie van vier tijdelijke tentoonstellingen kwam het museum regelmatig en positief in het nieuws. Ze waren verschillend van aard en hebben ook geleid tot andere en nieuwe Nederlandse bezoekers. Oude en nieuwere kunst wisselden elkaar af en voor het eerst deed de fotografie zijn intree in de expositiezalen. Voor de laatste tentoonstelling werd samengewerkt met de Universiteit van Leiden. Op de valreep van het oude jaar had het museum een primeur met een vrijwel onbekend en mogelijk laatste schilderij van Caravaggio, dat voor het eerst publiekelijk getoond werd. Dank zeggen we in de eerste plaats aan de vele bezoekers uit binnen- en buitenland. Niet alleen zorgen zij ervoor dat het museum vrijwel altijd ‘levendig’ is maar ook dat het Rembrandthuis (over)leeft. Dankzij de bezoekers weet het museum ruim 60% van de begroting zelf te dekken. Natuurlijk ook grote dank aan de Gemeente Amsterdam voor de structurele ondersteuning en daarmee voor de erkenning van het museum. Dit is voor ons van grote en onmisbare waarde. Tenslotte dank aan allen die zich, ieder op zijn of haar eigen terrein, op wat voor wijze dan ook inzetten voor dit prachtige museum. Ik denk daarbij zowel aan al onze medewerkers als aan de vrijwilligers binnen de Raad van Toezicht en de Vereniging Vrienden. Janrense Boonstra, directeur mede namens Michiel Kersten, adjunct-directeur
8
9
11
R A A D VA N T O E Z I C H T
De Raad van Toezicht is in 2010 vier keer in vergadering bijeen geweest, op 31 maart, 19 en 28 september en op 29 november. Vanaf 28 september werd de Raad uitgebreid met Isaäc Kalisvaart, C.E.O. van mab Development.
leden van de r a ad van toezicht Ruud Nederveen, voorzitter Saskia Reuling, lid en vice-voorzitter Chris van den Bol, lid en auditcommissie (tot 28 september) Dorine Manson, lid en auditcommissie (vanaf 28 september) Leo Cornelissen, lid Isaäc Kalisvaart, lid en auditcommissie (vanaf 28 september) Esther Kwaks, lid (vanaf 28 september) Peter Schatborn, lid (tot 28 september) Op de foto: achterste rij v.l.n.r.: Saskia Reuling, Ruud Nederveen, Leo Cornelissen, Dorine Manson voorste rij v.l.n.r.: Esther Kwaks, Isaäc Kalisvaart
De laatste vergadering van 2010 vond plaats op 29 november en was wederom vrijwel geheel gewijd aan de huisvesting. Geconstateerd werd echter dat bod en vraagprijs te ver uit elkaar bleven. De Raad besloot dan ook af te zien van voortgang op dit traject. In een apart overleg eerder die dag besprak de directie met Dorine Manson de vastgestelde begroting van 2011. De formele goedkeuring werd daarbij verdaagd naar de vergadering van 13 januari.
In de vergadering van 31 maart stond als belangrijkste punt de jaarrekening van 2009 op de agenda. In een gedelegeerd overleg van directie, voorzitter en auditcommissie van de Raad en de accountant werd op 14 april de jaarDe Raad van Toezicht dankt de personeels rekening goedgekeurd. leden van Museum Het Rembrandthuis hartelijk voor hun inzet en werk in 2010. Tenslotte Op 19 september vond een ingelaste vergadankt de Raad de Gemeente Amsterdam voor dering plaats in verband met de huisvesting de structurele ondersteuning van de museumsituatie. In de maanden voorafgaand ontstond een mogelijkheid om de kantoren uit te exploitatie, alsmede de bedrijven en fondsen die een bijdrage hebben gegeven of toegezegd huizen naar een deel van het Mozeshuis, op een paar honderd meter van het museum. Na voor de activiteiten van het Rembrandthuis. uitgebreid vooronderzoek werd op 19 september besloten een bod te doen. Op 28 september werden twee nieuwe leden benoemd. Dorine Manson, directeur Vluchte lingenwerk Nederland, trad toe tot de Raad met als speciale portefeuille de auditcommissie. Zij nam deze taak over van Chris van den Bol. In dezelfde vergadering werd ook Esther Kwaks benoemd, econoom en tot de zomer van 2010 werkzaam als programma directeur van Het Gesprek tv. Naast Chris van den Bol vertrok ook Peter Schatborn uit de Raad. Hij was vanaf eind jaren ‘70 als bestuurslid aan het museum verbonden. Van beiden werd op 16 november zowel door het personeel als door de Raad op een informele wijze afscheid genomen.
OUDE HUIS & COLLECTIE
13 A ltijd een R embrandt ! Schilderijen uit de collectie Kremer in het Rembrandthuis
14 C ollectie op R eis
Rembrandt in Brazilië
15 C ollectieregistratie
15 B ibliotheek
‘Many thanks to everyone involved in making this house & furnishings available to the public. It’s a real treasure.’ Pat Vesseley, Portland, Oregon, usa aug 2010
14
A ltijd een R embrandt !
schilder ijen uit de collectie k r emer in het r embr andthuis Vanaf 21 januari heeft het Rembrandthuis weer een écht Rembrandt schilderij in de vaste opstelling. Sinds het woonhuis van Rembrandt een museale functie heeft en zoveel mogelijk is teruggebracht in de oorspronkelijke staat, lukte het tot nu toe maar voor korte periodes om schilderijen van de meester in de opstelling te tonen. Gedurende twee jaar is nu een échte Rembrandt te zien in de ‘Sael’, Rembrandts vroegere woon- en slaapkamer. Dit is mogelijk gemaakt door een gulle bruikleen uit de collectie van George en Ilone Kremer. Niet alleen hebben de Kremers hun enige Rembrandt voor lange tijd aan het museum uitgeleend maar ook een aantal werken van enkele van Rembrandts belangrijkste leerlingen. Museum Het Rembrandthuis is hen dan ook zeer dankbaar voor hun ruimhartigheid.
George en Ilone Kremer
Rembrandt schilderde de Tronie van een oude man met tulband in 1627/28 aan het begin van zijn loopbaan in Leiden. Het is geen portret maar een zogenaamde ‘tronie’: een studie van een karakteristiek hoofd van een man of vrouw, vaak gekleed in een fantasievol of exotisch kostuum. Zo oefende Rembrandt zich in het afbeelden van verschillende houdingen en gezichtsuitdrukkingen.
‘Rembrandthuis krijgt Rembrandt’ nrc Handelsblad, 22 januari
‘Eindelijk een Rembrandt in zijn eigen huis’ Parool, 21 januari
Rembrandt van Rijn (1606–1669), Tronie van een oude man met tulband Olieverf op paneel bruikleen uit de collectie Kremer
16
C ollectie op R eis
C ollectieregistratie
B ibliotheek
r embr andt in br azilië
De collectieregistratie van het Rembrandthuis zal vanaf voorjaar 2011 in Adlib beheerd worden. Het beheren en raadplegen van de collectie wordt met deze overstap aanzienlijk gemakkelijker en veiliger.
Het streven is om in de bibliotheek van het museum de belangrijkste boeken en artikelen over Rembrandt, zijn leerlingen en navolgers te hebben staan. Tevens wordt er verzameld op het gebied van zeventiende-eeuwse kunst en de grafische kunsten in het algemeen. De toenmalige kunstmarkt en de geschiedenis van het verzamelwezen heeft ook de aandacht. Het is onvermijdelijk dat publicaties soms aan onze aandacht ontsnappen. Lacunes kunnen echter worden opgevuld. Zo kregen we van de samensteller Jef Schaeps een exemplaar van zijn Rembrandt in prent. Uit de collectie van het Prentenkabinet (Leiden 2006). Een andere aanwinst was het vijfde deel van A Corpus of Rembrandt Paintings van E. van de Wetering (Heidelberg 2010), een schenking van de auteur.
Omvangrijke selecties uit de collectie etsen van Rembrandt worden zo nu en dan in het buitenland getoond. In 2009 was een deel van de verzameling te zien in Muscat, Oman. In 2010 reisden 78 etsen en één originele etsplaats naar Brazilië. In samenwerking met het tentoonstellingsorganisatie bureau Art Unlimited zijn de prenten in het Braziliaanse Vitória, hoofdstad van de staat Espírito Santo, van 18 maart tot en met 16 mei te zien geweest. Met het in Sao Paolo gevestigde Art Unlimited, waaraan de Nederlander Pieter Tjabbes leiding geeft, heeft het museum in het afgelopen decennium meerdere malen samengewerkt. Zo zijn tentoonstellingen georganiseerd met grafiek uit de collectie van het Rembrandthuis in Recife en Fortelaza. Art Unlimited nam de gehele organisatie van de tentoonstelling – inclusief het gecompliceerde transport van de kwetsbare prenten en de uitgebreide veiligheidsmaatregelen daarom heen, maar ook de inrichting en publieksbegeleiding – voor zijn rekening; buitengewoon efficiënt en gemakkelijk in een land waar maar weinig mensen een andere taal spreken dan Portugees.
Adlib is het standaard digitale collectie registratiesysteem dat speciaal voor musea en bibliotheken is ontworpen en door de meeste daarvan in Nederland wordt gebruikt. Voor deze overstap hebben in 2010 de nodige voorbereidingen plaatsgevonden. Begin 2011 vindt de daadwerkelijke conversie plaats, waarna de collectieregistratie grondig zal worden bijgewerkt en waar nodig aangevuld. De tentoonstelling was te zien in het Museu de Arte do Espírito Santo ‘Dionisio del Santo’ (maes) aan de levendige Avenida Jeronimo De tentoonstelling werd geopend door de staatsecretaris van de staat Vitória, Dayse Maria Oslegher Lemos, en trok 12.861 bezoekers naar het museum. Het museum heeft een forse educatieve staf die bij het project een inspirerend programma heeft gerealiseerd waaraan 2.160 leerlingen in de leeftijd van 6 tot en met 14 jaar hebben geparticipeerd. Ook waren er rondleidingen georganiseerd voor mensen uit arme wijken (favelas), die gratis met de bus naar het museum werden gebracht en daar ook een lunch kregen aangeboden. Daarnaast hebben de lokale en nationale media ruime aandacht aan de tentoonstelling besteed. Rembrandts naam en faam staan nu in ieder geval op het netvlies van vele duizenden Brazilianen uit Vitória en omgeving gebrand.
Andere schenkingen door de auteurs zijn G. Hadjinicolaou, Arent de Gelders Porträts und das Problem ihrer formalen Diversität (2010) en F. Laurentius, Clement de Jonghe (ca.1624-1677). Kunstverkoper in de Gouden Eeuw (2010).
17
TENTOONSTELLINGEN
18 R embrandt gespiegeld Een blik in het brein van de meester
18 I n atmosferisch licht Picturalisme in de Nederlandse fotografie 1890-1925
20 F rans P annekoek Prentkunstenaar
22 K abinet van een kenner
Prenten uit de Collectie Frits Lugt
24 D e laatste C aravaggio
‘An artist who deepens the viewers’ appreciation of our fellows.’ Sandra Pohutaks, Califonia, May 26 2010
20
11 december 2009 – 21 maart 2010
1 april – 20 juni 2010
R embrandt gespiegeld
I n atmosferisch licht
een blik in het br ein van de meester
pictur alisme in de nederlandse fotogr afie
Het jaar begon met de reeds in december 2009 geopende tentoonstelling, waarbij Rembrandts belangrijkste etsen naast hun spiegelbeeld of de originele etsplaat werden getoond. De prenten vormen door het drukproces immers het spiegelbeeld van wat de kunstenaar op de etsplaat heeft getekend. De voorstellingen waren nu precies zo te zien als ze Rembrandt voor ogen hebben gestaan. In de loop van de tentoonstelling kwam er toenemende aandacht bij de landelijke en regionale pers.
In de lente van 2010 werd voor de allereerste keer een fototentoonstelling georganiseerd in het Rembrandthuis. Centraal hierin stond het picturalisme, de eerste echt internationale stroming in de fotografie die tot doel had van fotografie kunst te maken. Vele fotografen rond 1900 zochten bewust aansluiting bij de historische schilder-, teken- en prentkunst. In Nederland bouwden beroemde fotografen als Henri Berssenbrugge, Adriaan Boer, Bernard Eilers en Berend Zweers voort op tradities uit de Nederlandse schilderkunst
21
van de 17de en 19de eeuw. Portretten met een Rembrandtesk licht, stillevens van Willem Kalf, landschappen in de stijl van Jacob van Ruisdael en stadsgezichten zoals die van Cornelis Springer, verbeeldden zij opnieuw met fotografie. Door een bijzondere toepassing en weergave van licht en door gebruik van gevarieerde doka-bewerkingen en afdruktechnieken, bereikten zij beelden met een grote expressieve zeggingskracht. Hiermee bereikten zij dat fotografie voor het eerst op de erkende kunstpodia verscheen.
‘Rembrandt met spiegel verslagen’ Parool, 4 januari
‘Gespiegelde Rembrandts zijn beter’ nrc, 30 januari
‘Welke Rembrandt is mooier?’ nrc Next, 6 januari
B.W. Arendsen, Winterlandschap, ca. 1915
25 juni – 3 oktober 2010
22
F rans P annekoek
pr entkunstena a r
In atmosferisch licht toonde een selectie van ruim honderd van de mooiste foto’s van de Nederlandse picturalisten, afkomstig uit de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Leiden. De keuze was gemaakt in samenwerking met de conservator fotografie aldaar, Maartje van den Heuvel. Onder haar redactie verscheen bij de tentoonstelling een rijk geïllustreerd boek met werk van de twaalf geselecteerde fotografen. Een gefilmde introductie op de tentoonstelling legde onder andere verbanden met het licht van Rembrandt en liet een oorspronkelijke afdruktechniek zien.
Erwin Olaf tijdens de opening
De tentoonstelling werd geopend door de internationaal vermaarde fotograaf Erwin Olaf. Museum Het Rembrandthuis bereikte met deze tentoonstelling over de fotografie een nieuw publiek. Er was een duidelijke toename van Nederlandstalige bezoekers in deze periode.
‘Het licht van Rembrandt op de foto’ Telegraaf, 2 april
‘Rembrandt inspireert fotografen’ Gelderlander, 16 april
‘Rembrandts licht in foto’s gevangen’ Trouw, 23 april
Het Rembrandthuis besteedt regelmatig aandacht aan hedendaagse grafische kunstenaars die traditionele grafische technieken toepassen in hun werk. In de zomer van 2010 toonde het museum een overzichtstentoonstelling van het werk van de in Spanje woonachtige Nederlandse graficus Frans Pannekoek. Frans Lodewijk Pannekoek (1937) beschouwt zichzelf als kunstenaar autodidact. Het grafische werk van vroegere kunstenaars, in het bijzonder dat van de 17de-eeuwse prentkunstenaar Hercules Segers, had van begin af aan een sterke invloed op zijn werk. In 1962 vertrok Pannekoek naar Friesland, waar hij bevriend raakte met de schrijver Gerard Reve. In 1967 publiceerde Reve een kort verhaal onder de titel Veertien etsen van Frans Lodewijk Pannekoek voor arbeiders verklaard. Hierdoor kreeg Pannekoek landelijke bekendheid. Pannekoeks oeuvre omvat etsen en drogenaald-prenten van Hollandse, Spaanse en Franse landschappen, sommige zeer fijn en atmosferisch, andere juist met een krachtige lijnvoering. Ook maakt hij voorstellingen van dieren en motieven uit de natuur, portretten en zelfportretten. De Fondation Custodia te Parijs bezit de grootste collectie prenten en tekeningen van Frans Pannekoek. Op initiatief van de Hercules Segers Stichting is in samenwerking met de Fondation Custodia een representatieve keuze uit deze collectie gemaakt. Bij de tentoonstelling verscheen een door de Hercules Segers Stichting uitgebrachte catalogus van de hand van Peter Schatborn.
25 juni t/m 3 oktober 2010
frans pannekoek prentkunstenaar
museum het rembrandthuis amsterdam
24
25 juni – 3 oktober 2010
15 oktober 2010 – 9 januari 2011
R embrandts etsen
K abinet van een kenner
hoogtepunten uit de collectie
pr enten uit de collectie fr its lugt
In de zomer was een ruime selectie van bijna honderd van Rembrandts mooiste etsen uit de eigen collectie te zien. Voor veel buitenlandse toeristen, die vaak speciaal voor de etsen van Rembrandt naar het museum komen, was de mogelijkheid om een groot aantal van deze meesterwerken te kunnen bewonderen een uitkomst.
In het najaar had het Rembrandthuis een uitzonderlijke collectie grafiek te gast: honderd hoogtepunten uit de wereldberoemde verzameling van Frits Lugt. In een halve eeuw wist de kenner en verzamelaar Frits Lugt (18841970) een van de belangrijkste tekeningen- en prentencollecties ter wereld bijeen te brengen. Zijn belangstelling ging vooral uit naar Italiaanse Renaissance-kunstenaars en Hollandse meesters uit de Gouden Eeuw. Lugt bracht zijn collectie onder in de Fondation Custodia, gevestigd in het Institut Néerlandais in Parijs. Frits Lugt was geen academicus maar ontwikkelde zich zelfstandig tot een van de grootste
‘Very interesting engraving show.’ Spain, 31 aug 2010
‘Your work lives on in all those that are inspired by it. Thank you, Rembrandt!’
Hendrick Goltzius (1558-1617), Nox (De Nacht), ca. 1590 Houtsnede van drie blokken in zwart, bruin en oker, Collectie Frits Lugt, Fondation Custodia, Parijs
connaisseurs van zijn tijd. Dankzij een diepgaande kennis van de kunstgeschiedenis en een feilloos gevoel voor kwaliteit verwierf hij een collectie grafiek die uit louter topstukken bestaat, waaronder een bijna compleet overzicht van Rembrandts grafische oeuvre. De tentoonstelling, die eerder te zien was in het Institut Néerlandais, was verdeeld in zeven secties, die een verzamelgebied van de Fondation Custodia vertegenwoordigden: kleurenhoutsneden, gravures van Lucas van Leyden, portretprenten, etsen van Rembrandt, historie- en genreprenten, landschapsprenten en grafiek uit de 19de en 20ste eeuw.
S. Poorninia 19-7-2010
David Young Cameron (1865-1945), Gezicht op de Oude Schans in Amsterdam, 1892
Wenzel Hollar (1607-1677), Bontmof, 1647, Ets (enige staat),
Ets (staat onbekend) op Japans papier, Collectie Frits Lugt, Fondation Custodia, Parijs
Collectie Frits Lugt, Fondation Custodia, Parijs
25
3 december 2010 – 13 februari 2011
27
D e laatste C aravaggio
In de laatste maand had het Rembrandthuis een wereldprimeur van 2010 die veel aandacht in de media kreeg. Een vrijwel onbekend schilderij van Caravaggio, afkomstig uit een particuliere collectie, werd aan het eind van het Caravaggio-jaar in Rembrandts atelier voor het eerst in het openbaar getoond. Het schilderij De liggende Johannes de Doper geldt als de laatste schepping van Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610), de belangrijkste schilder van de Italiaanse vroege barok. Het is geschilderd in 1610, het jaar waarin hij stierf. De Spaanse Graaf van Lemos verwierf het schilderij uit de nalatenschap van de kunstenaar. Hij nam het in 1616 mee naar Madrid, waarna het door vererving in Zuid-Amerika terecht kwam. Pas omstreeks 1935 keerde het in Europa terug. Sinds 1976 hebben wetenschappers de authenticiteit van het werk grondig onderzocht. Deze wordt inmiddels door vrijwel alle vooraanstaande experts onderschreven. Rembrandt heeft waarschijnlijk nooit een origineel schilderij van Caravaggio gezien, maar raakte met diens artistieke idioom vertrouwd door het werk van de ‘Utrechtse Caravaggisten’: een groep Nederlandse kunstenaars die aan het begin van de zeventiende eeuw in Rome verbleef. Zo kon Rembrandt inspiratie putten uit de grote vernieuwingen van zijn Italiaanse voorganger.
Caravaggio, De liggende Johannes de Doper (detail), 1610, particuliere collectie
Het Rembrandthuis is de eigenaar van het schilderij zeer erkentelijk voor de uitzonderlijke eer het in het museum te hebben mogen tonen. De presentatie werd mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van ocw en het Ministerie van Financiën vanwege het toekennen van indemniteit. De Laatste Caravaggio trok veel aandacht van de geschreven media, radio en tv (De Wereld Draait Door). De presentatie leidde tot een opvallende toename in bezoekers van het museum, vooral tijdens de kerstvakantie.
E D U C AT I E & P U B L I E K S B E G E L E I D I N G
28 B asis - & voortgezet onderwijs
32 P ublieksbegeleiding & volwasseneneducatie
33 M useumnacht
‘Het is het mooiste wat ik in hamserdam heb gezien.’ Elisabeth en haar zus xxx, okt. 2010
30
31
B asis - & voortgezet onderwijs
In 2010 kwamen 288 schoolklassen naar het Rembrandthuis, een kleine groei ten opzichte van vorig jaar. In totaal legden 3363 leerlingen uit het basisonderwijs (136 groepen) en 3441 leerlingen uit het voortgezet onderwijs (152 groepen) een bezoek af. Opvallend bij de laatste groep is de sterke groei van 22% ten opzichte van 2009 (2813 leerlingen). Het museum mist een aparte ruimte, speciaal bedoeld voor activiteiten met kinderen. Voor workshops en andere lessen, waarbij leerlingen aan tafels moeten werken, wordt het auditorium van het museum gebruikt. Om dit ‘tweede gebruik’ van de ruimte te verbeteren werd nieuw meubilair aangeschaft.
Het accent van de afdeling Educatie & Publieksbegeleiding lag dit jaar op de productontwikkeling voor en het bereiken van het basis- en het voortgezet onderwijs. De begeleiding van de individuele museumbezoeker zal in de komende jaren verder ontwikkeld worden. Er zal dan onverminderd aandacht blijven bestaan voor de jonge ongeoefende museumbezoeker die wellicht voor het eerst in zijn leven het voormalig woonhuis van Rembrandt betreedt. Opvallend is in dit verband het gestegen aantal kinderen dat individueel – dus buiten schoolverband – het museum bezocht. Het percentage jongeren in de leeftijdsgroep 6 tot en met 17 jaar steeg van 3,9% in 2009 naar 5,4% van het totale bezoekersaantal, het hoogste percentage in de afgelopen vijf jaar.
Rembrandt, De drie bomen, detail, 1643, ets, Museum Het Rembrandthuis
L a ge lan
, n de
num
mer
e r g en b e g ho
Rembrandt, Landschap met herder en hond, detail, 1653, ets, Museum Het Rembrandthuis
Rembrandt en het landschap klassen weer van alles te beleven. Je kunt wandelen door de
Leerlingen van de Godelinde school uit Naarden tijdens de workshop in Museum Het Rembrandthuis
kamers van Rembrandts oude huis, je kunt speciale tentoonstellingen bekijken, maar je kunt ook aan een work‑ shop meedoen en een eigen prent maken. ‘Fantastisch landschap’ heet de workshop dit jaar. Wat heeft dat nou met
Wil je meer weten over de
Rembrandt te maken?
workshop? Kijk dan op pagina 4!
zo’n Hollands, vlak landschap met weilanden en koeien? Of vond je het leuker om woeste, hoge bergen te tekenen? Rembrandt van Rijn, de beroemdste Nederlandse kunstenaar, heeft het allebei gedaan: hij tekende de weilanden, hooi‑
klassiek verhaal wordt geluisterd en vervolgens getekend met materialen zoals ze ook in Rembrandts tijd werden gebruikt, blijft deel uitmaken van het activiteitenprogramma. In totaal werden 198 workshops/tekenlessen gegeven.
De grafische workshops voor kinderen zijn uniek in de Nederlandse museumwereld. Naast het al bestaande en succesvolle aanbod van de workshop ‘Gekke Bekken’ werd dit jaar ‘Fantastisch landschap’ toegevoegd, bedoeld voor de bovenbouw van de basisschool (en tevens voor de brugklas van het voortgezet onderwijs). Kinderen krassen hun getekende (fantasie)landschap in een plastic plaatje (droge naald prent), waarna ze het plaatje inkten en afdrukken. Deze workshop sloot aan bij het thema van de Rembrandtkrant. De tekenles, waarbij door kinderen naar een
‘Heel leuk om de kranten te krijgen. Ik ga goed oefenen, want ik heb mijn spreekbeurt al gauw’ Anne Belonje, groep 8
‘Hallo mensen die dit lezen. Ik vondt het heel erg leuk. En vooral Elke was heel lief. Het etsen was geweldig met dat lichtval.’ Isabelle, groep 7, Tabitha in Hoofddorp
In Museum Het Rembrandthuis is er dit jaar voor school‑
Heb je wel eens een landschap getekend? En tekende je toen
Sinds de ‘Rembrandtkrant’ voor scholen zich heeft bewezen als een succesvol middel om basisscholen te stimuleren tot een bezoek aan het museum, verschijnt deze jaarlijks. In 2010 werd Rembrandtkrant nummer 9 geproduceerd, met als centraal thema de uitbeelding van het landschap door Rembrandt en andere kunstenaars uit zijn tijd. In de krant was ook een wandeling in de buurt van het Rembrandthuis opgenomen langs plekken die een belangrijke rol hebben gespeeld in Rembrandts leven. De krant, met een oplage van 100.000 exemplaren, werd verstuurd aan 2.758 basisscholen in de provincies Noord en Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland. Vervolgens werden nog eens 1578 kranten op verzoek toegestuurd.
gr a fische wor kshops en tek enlessen
www.rembrandthuis.nl
museum het rembrandthuis afdeling educatie 2010
progr amma’s en materi alen basisschool r embr andtk r ant
Amsterdam in de Gouden Eeuw Rembrandt leefde vier‑ honderd jaar geleden, van 1606 tot 1669, in de 17de eeuw. Die eeuw wordt ook wel de Gouden Eeuw
Je kent vast wel zijn beroemdste schilderij: ‘De Nachtwacht’. Hij kreeg daarvoor de opdracht in het jaar 1639. In datzelfde jaar kocht hij een groot huis in de Amsterdamse
Als hij ging wandelen, was hij vanaf zijn huis zo buiten de stad. Met een schetsboekje onder zijn arm wan‑ delde hij over kleine paadjes en over de dijken in de buurt. Onderweg maakte hij snelle schetsjes van wat
‘Ik vond het wel lollig, dus ook leuk egt hoor. Maar ’t etsen was wel moeilijk.’ Manuela, groep 8, De Boei in Wormerveer
32
hoed op voor r embr andt In het begin van het jaar bezochten acht klassen van groep 5 en 6 van verschillende scholen uit Amsterdam Oost het Rembrandthuis in het kader van een project van Stichting Kunsteducatie De Rode Loper. Op school maakten de kinderen eerst samen met fotografe Marije van de Hoeven een fantasierijk hoofddeksel voor zichzelf. Vervolgens maakte de fotografe op een rembrandteske manier portretten van hen, waarbij de kinderen met een zaklamp zorgden voor het grote licht en donker verschil waar Rembrandt zo van hield. Tot slot maakten de kinderen tekeningen van elkaar met de hoed op. Later, in het museum, maakten de kinderen een ets van hun schets. Ze bekeken Rembrandts verzameling bijzondere voorwerpen en namen een kijkje in zijn atelier. De foto’s en de door de kinderen zelf gemaakte prenten werden op school tentoongesteld. Van dit project is een boek verschenen waarin dertig portretten van kinderen uit Oost Watergraafsmeer zijn opgenomen (Marije van der Hoeven, Hoed op voor Rembrandt, Amsterdam, 2008).
progr amma’s en materi alen voortgezet onderw ijs Het aanbod voor het voortgezet onderwijs is zeer gevarieerd. Er is aansluiting met vakken als tekenen, geschiedenis en ckv, en er is bijna sprake van maatwerk. Gekozen kan worden uit een inleiding door een museumdocent, gevolgd door een rondleiding of gebruik van de audiotour, opdrachten in het museum op basis van educatief materiaal, workshops of interactieve museumlessen. Via de website worden tal van lesbrieven ter beschikking gesteld.
Rembrandts huis van onder tot boven
33
opdrachtenbladen voor het voortgezet onderwijs
wor kshop gr afische techniek en Voor deze workshop was veel belangstelling. Scholen konden kiezen uit het onderwerp ‘Panorama’ of ‘Rariteiten’. Tijdens het museumbezoek zetten leerlingen een eigen tekening om in een prent, terwijl zij uitgebreid geïnformeerd werden over de mogelijkheden van verschillende grafische technieken. Hieraan was altijd een rondleiding gekoppeld met de nadruk op de tentoongestelde Rembrandt etsen.
rondleidingen & museumlessen Een interactieve rondleiding door het oude huis als regulier programma, dan wel toegespitst op een bepaald thema (bijvoorbeeld in het kader van het vak kcv, waarbij het gaat over de voortzetting van de klassieke kunst in het 17de-eeuwse interieur en de 17de-eeuwse kunst van het Rembrandthuis), werd met name door het vwo gewaardeerd. Bij het vmbo was vooral de interactieve museumles ‘Retourtje Rembrandt’ populair.
schr ijf- en tek enopdr achten
‘We hebben heel veel geleerd en het was heel erg leuk. Het werd goed verteld het was een kei van een museum.’ Miral Nedai, Jules Verne school in Hoorn
‘Het etsen vond ik ontzettend leuk, maar toen ik de etsen van Rembrandt zag, stond mijn mond open van verbazing.’ Aslihan, brugklas, Caland Lyceum in Amsterdam
Met het opdrachtenboekje ‘Rembrandts huis, van onder tot boven’ (vmbo en onderbouw vo) konden leerlingen zelfstandig of in kleine groepjes in het museum aan de slag. Daarnaast konden de leerlingen een teken opdracht krijgen, meestal het tekenen naar etsen van Rembrandt, met behulp van klembordjes en tekenmateriaal van het museum.
‘COOL!! Mooi museum. Leuk die audio.’ juni 2010
‘Leuk dat jullie er zo iets moois van hebben gemaakt. En leuk van die speurtocht.’ Maaike 4-5-2010
34
P ublieksbegeleiding en volwasseneneducatie
M useumnacht
tekstborden, audiotour en demonstr aties Het publiek wordt in het museum vooral de weg gewezen door de tekstborden en de tekstvellen bij de individuele kunstwerken. Daarnaast is een gratis audiotour beschikbaar in 7 talen, die een compacte rondleiding geeft door het oude huis. Dit jaar werd de audiotour apparatuur volledig vervangen en werd er een Russische versie van de tour toegevoegd. Van de Nederlandstalige kinderaudiotour kwam ook een Engelstalige versie.
rondleidingen
volwasseneneducatie wor kshops
Tweemaal werd voor een groep Engelse studenten een workshop olieverfschilderen gegeEtsdemonstraties worden dagelijks gegeven ven, in samenwerking met de Universiteit van in de grafische werkplaats van het Rembrandt Utrecht en de Vrije Universiteit. De studenten huis, op regelmatige tijdstippen. De demonschilderden een stilleven en kregen vervolgens straties verfbereiding in het atelier van Remeen rondleiding. Deze workshop kan in de toebrandt zijn in 2010 uitgebreid. Ze vinden naast komst onderdeel uitmaken van het reguliere het weekend nu ook op de woensdag plaats. aanbod voor volwassenen.
Voor cursisten nt 2 (Nederlands als tweede taal) werden, in samenwerking met de Vrije Universiteit, speciale rondleidingen gegeven die zijn aangepast aan het taalniveau van de cursisten. Speciale instaprondleidingen werden tijdens alle tentoonstellingen aangeboden in het weekend. Bezoekers konden zich hierbij aansluiten zonder aanmelding vooraf.
lezingen Lezingen door externe specialisten werden bij verschillende tentoonstellingen aangeboden: Rembrandt gespiegeld – Erik Hinterding en Wim van de Grind; In atmosferisch licht – Allison Nordström en Maartje van den Heuvel; Kabinet van een kenner – Jan Piet Filedt Kok en Frans Laurentius.
film Film werd tevens als onderdeel van de publieksbegeleiding ingezet. Bij In atmosferisch licht werd een korte film gemaakt waarin ook oude fototechnieken werden uiteengezet. In een korte film bij Rembrandt gespiegeld nam presentator Ernst van de Wetering de bezoeker mee langs het effect van de gespiegelde voorstellingen in de prentkunst van Rembrandt.
‘I really enjoyed how they demonstrated Rembrandt’s method of etching & creating paint’ Bangladesh 20-11-2010
‘Enjoyed the demonstration of the printing process very much!’ Nicole Hewat Canada’. 30-7-2010
Tijdens de jaarlijkse Museumnacht op 6 november haalde Museum Het Rembrandthuis een recordaantal bezoekers: 2159 personen. Thema van de nacht was Rembrandt Zelf. De bezoekers werden verwelkomd door een levend standbeeld van Rembrandt. De hele nacht door waren er drukbezochte rondleidingen met het thema Thuis bij Rembrandt. Drie ‘terug-gespiegelde’ zelfportretten van Rembrandt, geschilderd door Pim Kops (1958), waren te zien, terwijl het versnelde schilderproces getoond werd in een korte film. Door het grote raam naar de binnenplaats kon men genieten van Dansen voor Rembrandt: een theater van licht, donker en beweging door studenten van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten en van Dansgroep Bobbie Blommensteijn in Haarlem. In Rembrandts schildersatelier konden bezoekers hun portret razendsnel laten schilderen door de kunstenaars Irma Braat, Frank Leenhouts en Robert Vorstman. Muziek Van Toen tot Nu werd aangeboden in het auditorium. Klassieke muziek door conservatoriumstudenten werd gevolgd door een spetterende optreden van de Timeline Jazz Project. De avond eindigde met een waar dansfestijn, aangezet door The Wicked Jazz Sounds.
35
C O M M U N I C AT I E & M A R K E T I N G
36 A lgemeen
37 S amenwerking met e x ternen
37 P ublieksonderzoek
39 T entoonstellingen
‘Sehr nettes, interessantes Haus, wunderbare Stadt’ 2.4.2010
38
A lgemeen
S amenwerking met e x ternen
Ongeveer 70% van de bezoekers aan Museum Het Rembrandthuis zijn buitenlanders. Veel van de in Amsterdam aanwezige toeristen bezoeken het museum, vooral in het voorjaar en de zomer. Het Rembrandthuis richt daarom een groot deel van haar promotionele activiteiten op deze groep. Een informatieve folder in zes talen werd gedurende het hele jaar in Amsterdamse hotels en toeristencentra en bij de landelijke vvv-kantoren en toeristenbeurzen verspreid. Op de website rembrandthuis. nl was alle informatie over het museum en de tentoonstellingen zichtbaar en up-to-date in zowel Nederlands als Engels. De elektronische nieuwsbrief met actuele informatie over het museum is tien keer verstuurd aan de ruim 1300 Nederlandstalige abonnees. Het museum was te horen en te zien in verschillende radio- en tv programma’s in binnen- (bijvoorbeeld ‘Klokhuis’ over het canonvenster ‘Rembrandt, de grote schilders’) en buitenland. Toeristische gidsen, agenda’s van gedrukte dag-, week en maandbladen, maandelijkse tentoonstellingsagenda’s, museumgidsen en uitgaans- en culturele internetsites vermeldden actuele informatie van het museum. Daarnaast werd in verschillende media regelmatig geadverteerd. Tijdens het drukke zomerseizoen werd het centrum van Amsterdam voor twee weken opgefleurd met een wervende abri-affiche.
Voor de algemene promotie in Amsterdam wordt samengewerkt met het Amsterdams Uitburo, het Gemeentelijk Vervoerbedrijf Amsterdam, Lovers en de Canalbus. Het Rembrandthuis neemt deel aan de Museumkaart (Nederlandse Museum Vereniging) en de I Amsterdam card (atcb). Participatie aan de ‘Minicards’ maakt het museum goed zichtbaar voor de toeristen in de hotels. De weg naar het museum kan tevens gevonden worden op een aantal stadsplattegronden en op Infozuilen in het Centraal Station. In 2010 zijn circa 200 touroperators, reisbureaus en een aantal hotels benaderd voor een nieuw vouchercontract of wederverkoop overeenkomst, wat resulteerde in meer dan honderd contracten.
39
Net als in de voorgaande jaren nam Het Rembrandthuis deel aan de Amsterdamse uitmarkt op 28 en 29 augustus, dit jaar op het Museumplein. Het Rembrandthuis participeert in wat sinds kort bekend staat als De Plantage Amsterdam. Dit is een samenwerkingsverband tussen zeventien culturele instellingen in het oostelijke deel van de Amsterdamse binnenstad, ook wel Centrum Oost genoemd. De Plantage strekt zich uit van het Waterlooplein tot aan het Tropenmuseum, en van de Amstel tot aan het IJ. Doel van de samenwerking is om deze buurt steviger op de kaart te zetten, om nog meer bezoekers naar dit deel van de binnenstad te krijgen en om de bezoekersaantallen in de verschillende instellingen te verhogen.
Het Rembrandthuis presenteert zich tijdens de Uitmarkt 2010
‘One of the best museums ever!’ S. Pearl, usa juni 2010
40
P ublieksonderzoek
nederlandstalige bezoek ers tijdens in atmosferisch licht Nederlandstalige bezoekers van deze tentoonstelling werden geënquêteerd. 80% van hen kwam naar Het Rembrandthuis met de Museumkaart. De leeftijd lag gemiddeld tussen de 40 en 70 jaar. Er waren evenveel mannen als vrouwen. De bezoekers kwamen individueel, niet als onderdeel van grote groepen, en de meesten kwamen speciaal voor de tentoonstelling. Krantenartikelen werden als belangrijkste informatiebron genoemd alsmede het opvallende affiche.
buitenlandse bezoek ers van het museum In november 2010 werd een publieksonderzoek uitgevoerd door 2de jaars studenten van de Reinwardt Academie te Amsterdam. Belangrijkste doelstelling was de nationaliteitenverdeling van de buitenlandse bezoekers en hun besluitvorming om het museum te bezoeken. Zoals eerder gesteld zijn bijna 70 % van onze bezoekers uit het buitenland.
T entoonstellingen
Het verslag van de studenten bevatte veel interessante informatie en aanbevelingen. De meeste bezoekers in deze periode kwamen uit Europa (58%) en uit Noord-Amerika (24%), met daarna Azië (11%), dan Zuid-Amerika (5%), Oceanië (2%), en als laatst Afrika (1%). Ruim de helft van de buitenlandse bezoekers was tussen de 20-39 jaar. Ruim de helft van de ondervraagden kwam voor het huis van Rembrandt (58%). Het merendeel van de ondervraagden haalde zijn informatie uit reisgidsen, van internet, of was een bezoek aangeraden door kennissen en/of familie. In Nederland kwam de kennis over het museum vooral uit algemene touristeninformatie en folders. Ook de I Amsterdam Card en de plattegrond van het aub doen het goed. Naar aanleiding van het onderzoek deden de studenten verschillende aanbevelingen. Eén daarvan is het tegemoetkomen aan de verwachting van de meeste bezoekers om schilderijen van Rembrandt in het huis aan te treffen.
Bij elke tentoonstelling werd de pers (alle media) uitgebreid geïnformeerd via e-mail. Afhankelijk van het budget werd de tentoonstelling gepromoot met affiches of via advertenties, in geselecteerde media. Bij In atmosferisch licht (1 april t/m 20 juni), Kabinet van een kenner. Prenten uit de Collectie Frits Lugt (15 oktober 2010 t/m 9 januari 2011) en bij De laatste Caravaggio (3 december 201013 februari 2011) werd samengewerkt met het aub om optimaal bereik binnen Amsterdam te bewerkstelligen, en is geïnvesteerd in buitenreclame binnen Amsterdam en extra advertenties. Bij de laatste tentoonstelling werden tevens tweetalige folders in Amsterdam en onder landelijke culturele instellingen verspreid. Publiciteitsmateriaal werd ontworpen door Marie-Cécile Noordzij, behalve bij In atmosferisch licht (Reynoud Homan) en De Laatste Caravaggio (Marjo Starink). Persconferenties vonden plaats bij de tentoonstelling In atmosferisch licht en bij De Laatste Caravaggio.
41
BEZOEKERS
‘Exceptional and wonderful to see the surroundings in which Rembrandt worked – good audio guide too’. Nigel & Jacques, jan. 2010
44
bezoekers per maand
Het aantal bezoekers aan Museum Het Rembrandthuis steeg in 2010 tot 200.265. Dit zijn 17.737 meer bezoekers dan in het voorgaande jaar, een stijging van 9,7% ten opzichte van 2009 Met dit aantal staat het museum op de zevende plaats van de tien best bezochte Amsterdamse musea (zie onderstaande tabel, cijfers ontleend aan atcb). Van Goghmuseum 1.429.854 Anne Frank Huis 1.050.017 Rijksmuseum 892.540 Nemo 503.741 Hermitage Amsterdam 499.053 Joods Historisch Museum 230.309 Rembrandthuis 200.265 Amsterdams Museum 198.374 Foam 181.450 Koninklijk Paleis 171.329
i amsterdam card
Een vergelijking van het werkelijke aantal bezoekers per maand met het begrote aantal bezoekers – een cijfer dat gebaseerd is op het langjarig gemiddelde aantal bezoekers per maand – toont aan dat nagenoeg iedere maand meer bezoekers naar het museum kwamen dan geraamd. Vooral in de zomermaanden was de toename van de bezoekersstroom merkbaar. Spectaculair was de toename van het bezoek in de maand augustus te noemen, toen het museum door 24.193 personen bezocht is. Dit is een stijging van 27,8% ten opzichte van het langjarig gemiddelde aantal bezoekers in deze maand. Deze forse stijging in de maand augustus was ook zichtbaar bij de overige Amsterdamse musea en houdt verband met het (buitenlandse) toeristische bezoek aan Amsterdam, dat zich in 2010 positief ontwikkelde.
30.000 25.000
De grafiek toont dat in de maand augustus het museum ruim tweemaal zoveel bezoekers trok dan in de maand januari. Deze verhouding komt overeen met de seizoensgebonden verschillen van de Amsterdamse musea, erfgoedinstellingen, inclusief De Hortus en Artis. Werden deze publieksinstellingen in januari bezocht door 516.880 bezoekers, in augustus was dit aantal gestegen tot 1.027.510 (bron atcb). De drukst bezochte maanden in het museum vallen samen met pieken in het toeristisch bezoek aan Nederland: april-mei en juli-september. Deze constatering maakt duidelijk dat het museum in belangrijke mate afhankelijk is van de ontwikkelingen in het buitenlandse verblijfstoerisme naar Nederland. De toeristische markt lijkt weer hersteld te zijn. In winter van 2008/2009 zette als gevolg van de internationale kredietcrisis een daling van de bezoekers aantallen in. Deze tendens is het afgelopen jaar omgebogen: de bezoekersaantallen zijn over de gehele breedte in 2010 gestegen. Op basis van ervaring schatten wij dat ongeveer 70% van de bezoekers buitenlandse toeristen zijn.
Het gebruik van de I Amsterdam Card, die in het bijzonder door buitenlandse toeristen gebruikt wordt om in Amsterdam culturele instellingen te bezoeken, is na een lichte daling in de voorgaande jaren, het afgelopen jaar toegenomen: ruim 36.000 bezoekers bezochten het museum met deze kaart.
20 18 16
20.000
14
15.000
10
12 8
10.000
6 4
5.000
2 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
Bezoekers per maand in 2009 () en 2010 ( begroot; werkelijk)
sep
okt
nov
dec
2005 2006 2007 2008 2009 2010 Percentage bezoekers met I Amsterdam Card
45
46
museumkaart
toegang met reductie
leeftijdopbouw bezoekers
De Museumkaart wordt vooral gebruikt door Nederlandse bezoekers. In 2010 waren dat er 30.784. Dit betekent dat 15,4% van het totale aantal bezoekers van deze kaart gebruik heeft gemaakt. Het betreft hier vaak bezoekers die specifiek voor een tentoonstelling komen. Het aantal Museumkaart-bezoekers fluctueert jaarlijks tussen circa 10% en 20% en is afhankelijk van de publieke belangstelling voor een bepaalde tentoonstelling.
In 2010 kocht 43,7% van de bezoekers een kaartje voor het volle tarief. Dit percentage is al jaren tamelijk stabiel. Het percentage bezoekers dat gratis toegang tot het museum heeft is zeer gering 2,3% (exclusief 3,4% jongeren die het museum in schoolverband bezochten). De Museumkaart en de I Amsterdam Card werden gebruikt door 33,4% van de bezoekers. De overige bezoekers bezochten het museum voor een gereduceerd tarief (17,1%). Tot de laatst genoemde categorie worden ook de 10.843 jongeren gerekend die in 2010 naar het museum zijn gekomen.
In november 2010 is in het museum door leerlingen van de Reinwardt Academie een publieksonderzoek uitgevoerd bestaande uit een steekproef onder 377 buitenlandse bezoekers. Belangrijkste doelstelling was de nationaliteitenverdeling van de buitenlandse bezoekers en hun besluitvorming om het museum te bezoeken, te onderzoeken.
20
1.200.000
30
1.000.000
25
800.000
20
600.000
15
400.000
10
200.000
5
18 16 14 12 10 8 6 4 2 2005 2006 2007 2008 2009 2010
2008
2009
2010
Uit dit onderzoek kwam naar voren dat Het Rembrandthuis een relatief jong publiek trekt. Ruim de helft van de bezoekers aan het Rembrandthuis is onder de veertig jaar. Bijna
0-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+
Gebruik Museumkaart
Verdeling bezoekers vol-tarief (volwassenen), gratis
Leeftijdsopbouw bezoekers
als percentage van het totale bezoek
(inclusief schoolbezoek), gereduceerd tarief (Museum-
als percentage van het totale bezoek
kaart, jeugd, kortingen)
47
driekwart van de bezoekers van het Rembrandthuis is onder de vijftig jaar. Deze gegevens sluiten aan bij de resultaten van de Museummonitor 2007 (een initiatief van de Nederlandse Museumvereniging in samenwerking met tns nipo en Letty Ranshuysen). In de samenvatting schrijft Ranshuysen (p.3): ‘In het buitenlandse publiek zijn jongeren elk jaar beter vertegenwoordigd. Vooral kunstmusea [...] trekken veel buitenlandse jongeren.’ In het algemeen is gemiddeld 50% van de bezoekers van Nederlandse musea boven de vijftig jaar.
BEDRIJFSVOERING 48 huisvesting
50 personeel en organisatie
51 winkel
‘Wow! Wat bijzonder allemaal. Mijn geluksdag. Wat een vriendelijke medewerkers!’ J Noa 11 jaar Amsterdam, 3 oktober 2010
50
51
H uisvesting
De kantoren van Museum Het Rembrandthuis vormen een knelpunt in de bedrijfsvoering. Een deel van de kantoorruimtes beantwoordt niet aan de eisen die de arbo -wetgeving stelt aan dergelijke ruimtes. Vandaar dat de directie al meerdere jaren pogingen in het werk stelt om de kantoren uit te huizen, inclusief de bibliotheek van het museum – het Rembrandt Informatie Centrum. Het museum krijgt dan meer ruimte beschikbaar voor publieksfaciliteiten en educatieve activiteiten. Door uithuizing van de kantoren wil het museum de mogelijkheden scheppen om in de komende jaren het publieksbereik te vergroten tot gemiddeld 200.000 bezoekers per jaar. Om dergelijke bezoekersstromen goed te kunnen ontvangen, dienen de bezoekersfaciliteiten een facelift te krijgen en uitgebreid te worden. Dit kan alleen als de kantoren en de bibliotheek elders onderdak gevonden hebben. In de directe omgeving van het museum is vrijwel geen (betaalbare) kantoorruimte beschikbaar. Al enkele jaren wordt in dit verband gesproken over het huren en in gebruik nemen van een deel van het zogeheten Pintohuis in de St. Antoniesbreestraat. Hier bevindt zich nu nog de Openbare Bibliotheek Amsterdam, die echter binnen enkele jaren deze vestiging zal sluiten. In 2009 en 2010 zijn gesprekken gevoerd over het toekomstig gebruik van het Pintohuis met alle belanghebbenden, waaronder het Stadsdeel Centrum, het bewoners comité Nieuwmarkt buurt en bv Stadsherstel, de eigenaar van het pand. De directie verwacht dat in het voorjaar 2011 meer duidelijkheid over de bestemming van het Pintohuis zal bestaan.
Om de grootste knelpunten in de kantoorhuisvesting op te lossen, wordt sinds najaar 2008 een klein kantoorpand gehuurd in de Nieuwe Batavierstraat op ca. 500 meter van het museum, waar enkele medewerkers, waaronder de shopmanager en de manager Marketing & Communicatie een werkplek hebben. Daarnaast is de kantoorruimte onder het dak van het oude Rembrandthuis gerenoveerd en ingericht voor de afdeling Educatie & Publieksbegeleiding. De medewerkers van de afdeling Collectiebeheer & Presentatie hebben een vaste werkplek gekregen in het Rembrandt Informatie Centrum (ric) op de vijfde etage van de ‘nieuwbouw’.
Het huidige interieur van de museumwinkel dateert uit 1998, het jaar dat de nieuwe vleugel van het museum geopend is, en is aan vervanging toe. Peter Sas, de architect van de inrichting, heeft hiervoor een nieuw winkelinterieur ontworpen. Het werk is eind 2010 aanbesteed aan as Winkelinrichters uit Wateringen. De werkzaamheden worden in februari 2011 gerealiseerd. Met de verbouwing van de winkel en de entreehal zal de verblijfskwaliteit in het gebouw aanmerkelijk verbeteren en zal het museum een meer uitnodigende indruk op de bezoekers maken; nu is het voor de toeristen namelijk niet altijd evident dat de ingang tot het oude huis via de nieuwe vleugel gaat.
Het groot en klein onderhoud aan het gebouwencomplex is uitgevoerd conform het Meerjarig Onderhoudsplan (mop), dat in 2009 op verzoek van de dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de Gemeente Amsterdam is opgesteld. Voor het jaar 2010 was geen ingrijpend groot onderhoud geprogrammeerd.
Ontwerp voor de nieuwe museumwinkel, door Peter Sas Architecten
52
P ersoneel & O rganisatie
W inkel
Eind 2010 had Museum Het Rembrandthuis 44 personeelsleden in loondienst. Tevens maakt het museum voor de educatieve dienstverlening gebruik van de diensten van freelnace museumdocenten, die op oproepbasis de museumlessen voor basis- en voorgezet onderwijs verzorgen. De afdeling Interne Zaken maakt gebruik van de diensten van Bureau 65+ voor de suppoosten. Via dit bureau is er een groep van circa 15 oproepkrachten die regelmatig als suppoost in het museum werken. De schoonmaak werkzaamheden van de huishoudelijke dienst zijn gedeeltelijk uitbesteed aan het Schoonmaakbedrijf Zander, gevestigd te Haarlem. Via dit bedrijf zijn wekelijks gemiddeld drie werknemers bij het museum gedetacheerd.
De museumwinkel is voor Het Rembrandthuis van groot belang; niet alleen vanwege de dienstverlening aan de bezoekers maar ook als bron van inkomsten; een buitengewoon belangrijk aspect voor een museum dat voor ruim 60% van de baten afhankelijk is van eigen inkomsten. In 2010 bedroeg de omzet van de winkel ¤ 310.819
De groep winkelmedewerkers is in de zomer uitgebreid met vijf medewerkers op een part time arbeidsovereenkomst: Pine van den Berg, Thérèse van Blijswijk, Margot van Gilst, Elisabeth de Jong en Wernher Bonapart. Daarnaast zijn twee medewerkers elders in dienst getreden. Mechtild Beckers (registrator) is op 1 november benoemd tot projectleider tentoonstellingen en publicaties van Museum Het Catharijneconvent, en Tobias Poelstra (suppoost) is per 1 december in dienst getreden van het Tropenmuseum te Amsterdam als suppoost. Op 1 mei was Daniella Bruinsma (shop manager) 25 jaar in dienst van het museum, Maurice Knegtel (kassier, suppoost) was dat op 1 augustus. Herman van der Klauw (hoofd interne zaken), Arthur van den Ende (coördinator huishoudelijk dienst), Fons van Laar (demonstrateur), Berrie Legel (winkel) en Bob van den Boogert (conservator) waren dit jaar 12,5 jaar in dienst van het museum. In 2010 zijn met Caroline Perée, een externe hrm-deskundige, nieuwe functieprofielen opgesteld in nauwe samenspraak met de betrokken medewerkers. Daarnaast is een nieuwe organisatiestructuur vastgesteld die per 1 januari 2011 in werking is getreden. In Het personeelsbestand heeft in 2010 enkele het licht van de organisatieontwikkeling is het wijzigingen ondergaan: Pieter de Dreu is met personeelshandboek (arbeidsovereenkomingang van 1 oktober 2010 aangesteld als hoofd sten, arbeidsvoorwaardenregeling [2008], van de afdeling Educatie & Publieksbegeleibedrijfsreglement, het attentiebeleid, etc.) ding. Deze werd in 2010 tijdelijk ondersteund geheel herzien. Hiermee is functionele heldoor Frederika Hasselaar. Leonoor van Oosderheid in de organisatie geschapen, is de taak terzee trad per 1 november in dienst als regis- verdeling verduidelijkt evenals de voorwaartrator bij de afdeling Collectie & Presentatie. den en regels die daarmee verbonden zijn.
Traditiegetrouw vormen met de hand afgedrukte diepdrukplaten met reproducties van Rembrandts etsen een gezichtsbepalend element in de winkel. Ongeveer vijftien procent van de omzet in de winkel wordt gegenereerd uit verkoop van deze reproductie-etsen. Daarnaast is de verkoop van kleine cadeau-artikelen en ansichtkaarten goed voor ruim 40% van de omzet. De verkoop van artikelen via de webshop van het museum genereerde een omzet van circa ¤ 25.000. Gemiddeld besteedde een bezoeker van het museum circa ¤ 1,55 in de winkel.
53
De brutowinst van de verkoop van de catalogus van de verzameling Rembrandt-grafiek in het museum komt traditiegetrouw ten goede aan de Vereniging van Vrienden van het Museum. In 2010 is de Nederlandstalige versie van deze catalogus, die al geruime tijd uitverkocht was, inhoudelijk geactualiseerd en herzien. In december is deze nieuwe versie van de drukpersen gerold. Ook de herziening van de Franse en Engelse versies zijn ter hand genomen. Deze catalogi konden vanaf medio april 2011 in de winkel aangeboden worden. De verkoop van de publicaties en speciaal vervaardigde cadeauartikelen bij de tentoonstellingen In Atmosferisch Licht en De Laatste Caravaggio beantwoordden aan de verwachtingen en sloot aan bij de publieke belangstelling voor deze twee tentoonstellingen.
FINANCIËN 54 F inanciële steun en fondsen
55 V erkort financieel verslag
en verkorte balans
‘I have never seen anyuthing like this. I feel like I have been in a timemachine.’ Julie Kleivan McIntyre sept. 2010
56
F inanciële steun en fondsen
V erkort financi Ë el verslag E N verkorte balans
Museum Het Rembrandt ontvangt in het kader van het Kunstenplan 2009-2012 een meerjarige exploitatie subsidie van de Gemeente Amsterdam van iets meer dan 1 miljoen euro. De verhouding eigen inkomsten versus de gemeentelijke subsidie bedraagt circa 60:40. In 2010 heeft het museum van twee particulieren financiële giften ontvangen. Daarnaast ontving het museum een donatie van de Hercules Segers Stichting. Kikkoman Foods Europe bv te Sappemeer heeft een meerjarige sponsorrelatie met Museum Het Rembrandthuis. Eén van de tentoonstellingszalen in de nieuwbouw draagt de naam van deze bekende Japanse producent van traditionele sojasausen. De directie dankt deze particulieren en organisaties voor hun genereuze bijdragen aan het museum. Niet in de laatste plaats gaat een groot woord van dank uit naar de gemeente Amsterdam voor de financiële bijdrage in de exploitatie van het Rembrandthuis, waarmee het museum zijn ambities en missie kan realiseren.
exploitatierekening 2010
balans 2010
in euro’s
in euro’s
baten
2010
2009
acti va
57
31-12-10 31-12-09
Publieksinkomsten 1.223.837 1.288.605 Overige inkomsten 452.554 325.976 Indirecte opbrengsten 6.102 3.648 Subsidie Gemeente CuNo 1.013.270 1.005.120 Overige subsidies/bijdragen – 3.880 ————————— ————————— 2.695.763 2.627.229 totale baten
Materiële vaste activa 401.939 316.938 Voorraden 85.170 116.569 Vorderingen 260.244 422.044 Liquide middelen 704.594 458.327 —————————— —————————— 1.451.947 1.313.879
lasten
passi va
Beheerlasten personeel 1.155.582 1.172.181 Beheerlasten materieel 668.483 597.093 Activiteitenlasten personeel 366.416 316.381 Activiteitenlasten materieel 437.323 579.504 —————————— —————————— 2.627.805 2.665.159 totale lasten
Eigen Vermogen Voorzieningen Schulden
saldo uit gewone bedrijfsvoering 67.958
– 37.930
Aankopen ten laste van aankoopfonds -7.368 Inkomsten voor aankoopfonds 10.000 Saldo rentebaten/-lasten 6.286
– 38.709 – 12.215
exploitatieresultaat
– 64.424
76.876
bestemming r esulta at Toevoeging resp. onttrekking aankoopfonds 59.885 – 38.709 Toevoeging resp. onttrekking algemene reserve 16.991 – 25.715 —————————— —————————— 76.876 – 64.424
31-12-10 31-12-09 818.271 741.394 224.334 187.652 409.342 384.832 —————————— —————————— 1.451.947 1.313.879
BIJL AGEN 58 V erbonden partijen 60 A anwinsten museumcollectie
61 U itgaande bruiklenen
62 P ersonalia
‘Ik vind het best leuk! En wat een mooie schilderijen!’ Van Feline 10 jaar uit Schoonhoven
60
61
V E R B O N D E N PA R T I J E N
stichting collectie het r embr andthuis De verzameling tekeningen, etsen en etsplaten van Rembrandt is ondergebracht in de Stichting Collectie Het Rembrandthuis. Deze stelt zich ten doel: het beheren, exposeren en uitbreiden van de collectie. Op termijn zullen ook de andere deelcollecties aan de Stichting worden overgedragen. Hiervoor dient eerst het geautomatiseerde collectieregistratiesysteem gerealiseerd te worden. Het bestuur van de Stichting Collectie Het Rembrandthuis wordt gevormd door leden van de Raad van Toezicht van de Stichting Museum Het Rembrandthuis.
iedere twee maanden. Een bijkomend voordeel van dit efficiënte en relatief kostenbesparende medium is dat zo óók de relaties van het museum op de hoogte gesteld worden van de activiteiten van de Vrienden, en dit wellicht leidt tot groei van het aantal leden. In 2010 is ¤ 10.000,– het tweede deel van de door de Vereniging toegezegde bijdrage in de aankoop van het schilderij van Pieter de Grebber – in 2009 verworven bij het afscheid van Ed de Heer als directeur van het museum – aan het museum uitgekeerd.
In 2010 konden de leden deelnemen aan de volgende activiteiten: 21 januari: speciale vriendenontvangst waarop George en Ilona Kremer uitvoerig vertelden v er eniging van v rienden over hun particuliere collectie en in het bijvan museum het r embr andthuis zonder over de schilderijen (w.o. een werk Eind 2010 bedroeg het aantal leden 372. Ten van Rembrandt) die zij het Rembrandthuis gevolge van de vergrijzing van het ledenbein bruikleen hebben gegeven. Museumdirecstand en de moeilijke economische omstanteur Janrense Boonstra leidde de vrienden ook digheden werd de vereniging in 2010 helaas langs de geheel vernieuwde opstelling van de geconfronteerd met nog al wat opzeggingen. vaste schilderijencollectie in het woonhuis. Dit leidde tot een extra ledenwervingsactie speciaal gericht op de relaties van het museum 25 februari: vriendenavond bij de opzienbarende tentoonstelling Rembrandt gespiegeld; een die nog geen lid van de vriendenvereniging blik in het brein van de meester met een inleiding waren. Voor de ledenwervingsactiviteiten is door Erik Hinterding, dé kenner van Remeen aparte werkgroep opgesteld en wordt in brandts grafische oeuvre. Rembrandts etsen 2011 voor het eerst een budget hiervoor in de werden hier getoond naast hun spiegelbeeld, begroting opgenomen. wat kunsthistorisch een belangwekkende en De communicatie met de leden is geïntennieuwe discussie opleverde. siveerd en geactualiseerd doordat de Vrien1 april: Uitnodiging voor de openingsavond den de digitale Nieuwsbrief van het museum van de tentoonstelling In atmosferisch licht; Picinzet voor de communicatie met de leden. Deze Nieuwsbrief met actuele informatie over turalisme in de Nederlandse fotografie 1890-1925. De opening werd verricht door de fotograaf de activiteiten van het museum verschijnt Erwin Olaf.
25 april: Algemene Ledenvergadering in het museum, gevolgd door een inleiding bij de actuele fotografie tentoonstelling door museumdirecteur Janrense Boonstra over de bewuste aansluiting van deze fotografen van rond 1900 bij de tradities van de vroegere teken- en schilderkunst. 25 juni: Uitnodiging voor de openingsavond van de tentoonstelling Frans Pannekoek, Prentkunstenaar waarbij de kunstenaar zelf aanwezig was. 27 september: Exclusieve masterclass/kunstbeschouwing over Rembrandts etsen door Erik Hinterding en de conservator van het Rembrandthuis, Bob van den Boogert. Na een tweetal boeiende inleidingen werd een uitgebreide selectie Rembrandtetsen direct op de hand bekeken: voor alle deelnemers niet alleen een ongekend visueel genot maar een welhaast fysieke sensatie.
17 november: Speciale vriendenavond ter gelegenheid van de tentoonstelling Kabinet van een kenner; Prenten uit de Collectie Frits Lugt met een voordracht door Jan Piet Filedt Kok, voormalig directeur Collecties van het Rijksmuseum Amsterdam over de totstandkoming van de Collectie Lugt en over de op de expositie getoonde werken. Alle vrienden ontvingen een exemplaar van het Museum Jaarverslag 2009. Het bestuur van de Vriendenvereniging bestond in 2010 uit de volgende personen: Leo Cornelissen voorzitter, vriendenactiviteiten David Goudsmit secretaris (tot 25 april) Harry van Hugten vriendenactiviteiten (tot 25 april) Josseline de Koning secretaris (vanaf 17 november) Jack Koster speciale projecten Robbert Masselink penningmeester Piet Rigter voorzitter commissie ledenwerving Marlies Veltheer voorzitter commissie publiciteit De bestuursactiviteiten worden ondersteund door Ger Taubman. Afgezien van de frequente uitvoerende activiteiten en werkoverleggen van de afzonderlijke bestuursleden, vergaderde het bestuur in het verslagjaar 8 maal gezamenlijk; normaliter is de adjunct-directeur of de algemeen directeur van het museum daarbij aanwezig.
62
A ANWINSTEN MUSEUM
uitgaande bruiklenen
a ankopen Stefano della Bella (1610-1676), Soldaat in profiel naar links, 1650, gravure; Schetsblad met hoofd van een jonge man en vier studies van ogen, ca. 1650, gravure; Studie van een mannenhoofd met bontmuts, in ovaal, 1650, gravure Anneke Kuiper (1942), 21 etsen George Friedrich Schmidt (1712-1775), Oude man met baard, ets Johann Conrad Schnell (1675-1726), Portret van Johann Ulrich Mayr (1630-1704)(naar een geschilderd zelfportret van Mayr), ets en burijn Ferdinand Bol (1616-1680), Het uur van de Dood (uit: J.H. Krul, De Pampiere Werelt, 1644), ets
Pyotr van Moock (1950), Rembrandt Revisited, serie van 10 etsen, geïnspireerd op Rembrandts prentkunst
langdur ig bruikleen uit de collectie k r emer
uit anonieme pa rticulier e collecties
Museu de Arte do Espírito Santo ‘Dionisio del Santo’ in Vitória, Brazilië: Jan Victors (1619-1676), Portret van een vrouw als 75 Rembrandt etsen en 1 etsplaat Diana, ca. 1665, olieverf op doek Jan Lievens (1607-1674), Venus en Adonis bij maanlicht, ca. 1635-40, olieverf op paneel
Rembrandt (1606-1669), Oude man met tulband, ca. 1627/28, olieverf op paneel Ferdinand Bol (1616-1680), Maria met Christus, Johannes de Doper en een engel, 1659, olieverf op doek (zie de afbeelding op p. 56) Gerard Dou (1613-1675), Zelfportret, ca. 1645, olieverf op paneel Gerbrand van den Eeckhout (1621-1674), Portret van Maria Dircksdr. Bogaert, 1670, olieverf op doek
Jan Lievens (1607-1674), Venus en Adonis bij maanlicht (detail), ca. 1635-40, olieverf op paneel tijdelijke bruikleen uit anonieme collectie
George Friedrich Schmidt (1712-1775),
Gerard Dou, 1613-1675,
Oude man met baard, ets
Zelfportret (detail), Olieverf op paneel
aankoop
bruikleen uit de collectie Kremer
63
64
65
PERSONALIA
In 2010 had de Stichting Museum Het Remmuseumdocenten brandthuis gemiddeld 44 personen in dienst Céline van den Boorn (tijdelijk & vaste dienst) verspreid over 21 fte’s. Donnée Festen Iris Frerichs Celeste Hafkenscheid dir ectie Francine Hioolen Janrense Boonstra, directeur Elke Kuiper Michiel Kersten, adjunct-directeur Mieke Marx Anita Liemburg museale zak en Leonoor van Oosterzee (tot 1 november) collectiebeheer & pr esentatie Peter Pelkmans Bob van den Boogert, conservator Sabien Poutsma Leonore van Sloten, assistent conservator Suzanne Rademaker (tot 1 februari) Jaap van der Veen, conservator onderzoek/ Andrea Smith Rembrandt Informatie Centrum Yvonne Strang Mechtild Beckers, registrator (tot 1 november) Marije Visser Leonoor van Oosterzee, registrator (vanaf 1 november)
ma r k eting & publiciteit Leslie Schwartz Thomas Coenraadts, stagiair (vanaf 20 september 2010 tot 14 januari 2011)
educatie & publieksbegeleiding Pieter de Dreu, hoofd (vanaf 1 oktober) Aernout Hagen Frederika Hasselaar (van 1 april tot 1 november) Petra Kana-Devilee Wim Schot
demonstr ateurs etstechniek & v er f ber eiden Eric Armitage Celeste Hafkenscheid Fons van Laar Veronica Nahmias Yvonne Strang
bedr ijfsvoer ing & algemene za k en secr eta r i a at Maartje Elants Esther Viëtor-van der Lecq
financiën en controlling Annemieke Pauptit
w ink elmanagement Daniella Bruinsma
interne zak en
suppoosten (uitzendbur eau 65+)
Herman van der Klauw, hoofd Arthur van den Ende, assistent
Rob Aronsohn († 30 december 2010) Cees Barens Nol Bloem Henk de Bruijn Ida de Bruijn Philip Fredrik Cees de Jager Annemarie Jansen Carel Michels Ron Penning Peter Roosingh Manfred Sieber Ineke Sloof Coenraad Smit Jan Thijssens Jos Veenhuis Annelies de Vries
bewaking, entr ee, w ink el & huishoudelijk e dienst Eric Armitage Pine van den Berg Therese van Blijswijk Wernher Bonapart (van 1 augustus tot 1 november) Solange Coulibaly Arthur van den Ende Emmah Gateru Conny Vuur-Geijssen Margot van Gilst Charlotte Haak Cees de Jager (vanaf 1 november) Elisabeth de Jongh Maurice Knegtel Berrie Legel Trudy van Meel-van Egeraat Veronica Nahmias Tobias Poelstra (tot 1 december) Henk van der Putten Thomas Rios Thellaeche Antoinette Slagboom Marc Souren Lijsbeth Teding van Berkhout Joke de Veen-van der Hoek Jan Thijssens Tim Verberk Anja Zom
schoonma ak bedrijf zander Will Heesakkers Evert Heller Eric Koeiman Willfred Terzol
personeelsv ertegen woordiging (pv t) Maurice Knegtel, voorzitter Arthur van den Ende, vice-voorzitter Mechtild Beckers, secretaris (tot 1 november) Aernout Hagen (vanaf 1 november) Jaap van der Veen, algemeen lid
samenstelling en r edactie
fotogr a fie
Leslie Schwartz
Frenk Brouwer Maartje Elants Kees Hageman Sjaak Henselmans Michiel Kersten Jeroen Oerlemans Wim Schot Ger Taubman
tekstbijdr agen Bob van den Boogert Janrense Boonstra Pieter de Dreu Aernout Hagen Michiel Kersten Annemieke Pauptit Leslie Schwartz
druk Thoben Offset Nijmegen
vormgev ing Marie-Cécile Noordzij
© copyright 2011, Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam
‘Leuk zo dichtbij Rembrandt te zijn geweest. Mooi museum.’ A. v. Nooyen okt. 2010
museum het r embr andthuis Jodenbreestraat 4 1011 nk Amsterdam 020 5200400 www.rembrandthuis.nl
