Motiverende gesprekstechnieken in studentenbegeleiding Dave Smits KU Leuven
Voor we beginnen… Mijn excuses… – Ik ben psychotherapeut van opleiding en ben
gewend om over ‘cliënten’& ‘casussen’ te spreken. – Ik probeer erop te letten, maar neem geen aanstoot aan dit woordgebruik: het gaat hier wel degelijk over ‘studenten’
Doel van workshops
Als ik wil dat jullie één ding uit deze workshop meenemen is het… …dat het belangrijkste en moeilijkste proces van motiverenen gedragsverandering zich aan de binnenkant van de hulpvrager afspeelt
= Theoretische handvatten
Doel van workshops
Als ik wil dat jullie een tweede ding uit deze workshop meenemen is het… … dat je dit innerlijke veranderingsproces op een specifieke manier kan beïnvloeden.
= Praktische handvatten
Doel van workshops
Als ik erg ambitieus ben en hoop dat jullie nog een derde ding uit deze workshops meenemen is het.. …dat jullie enig idee of inzicht hebben over hoe je met enkele van jullie moeilijke studenten kunt verder proberen
= Casusgerichte handvatten
Programma Workshop 1: Theoretische kadering: het motivationeel model Wat is motivatie? Wat is weerstand? Het gedragsveranderingsmodel van Prochaska en Diclemente Reflectie-oefening
Workshop 2: Hulpverlenen volgens het motivationeel model Handvatten voor de praktijk Enkele specifieke motivatiebevorderende strategieën
Cognitieve en emotionele dissonantie vergroten – Interne en externe attributie – Hervalpreventie –
Groepsreflectie over moeilijke cassussen
Oefening: Een keuze maken
Beschrijf een gedrag of gewoonte van jezelf waarover je ontevreden bent of waarin je graag verandering zou brengen?
Neem één van je studenten voor de geest bij wie je het gevoel hebt vast te lopen of dreigt vast te lopen.
Wat is motivatie ? Onveranderbaar persoonlijkheidskenmerk of veranderbaar proces? Geen alles-of niets verhaal: gemotiveerd voor iets! Motivatie is beïnvloedbaar
Wat is weerstand? … een interactioneel cliëntsignaal dat er een verkeerde afstemming is in de aanpak van de begeleider en de (impliciete) nood van de hulpvrager = Begeleider is verantwoordelijk! = Aanhoudende weerstand = voorloper en voorspeller van afhaken of negatieve uitkomst!!! ≠ Angst voor verandering, onmacht, hopeloosheid,…
Het Gedragsveranderingsmodel Prochaska & Diclemente
Uitgewerkt in de verslavingszorg maar ruimer toepasbaar: gezondheidszorg, studiegedrag,… Proces met verschillende opeenvolgende fasen, waarbij Hulpvrager: – – –
Specifieke ‘opdrachten’ per fase moet doorlopen Specifieke ‘noden’ per fase zijn Specifieke blokkades, drempels of risico’s voorkomen
Begeleider: –
Specifieke ‘aanpak’ per fase aanbiedt
Laten we beginnen met de makkelijkste fasen Fase III: Beslissing Vb. Student heeft door dat hij iets gaat moeten ondernemen om dit jaar nog te redden. Hij ziet geen uitweg in ‘blijven voortdoen als voorheen’ en beslist om stappen te zetten. Hij belt naar studentenbegeleidingsdienst en maakt een afspraak.
•Knoop
doorhakken: Beslissen om niet te veranderen is ook beslissen! •Interne motivatie > externe motivatie •Mentale ‘klik’ gezet
Fase IV: Actief veranderen - Doen Vb. Student schrijft zich in voor faalangsttraining, en experimenteert met andere studeermethodes na advies en tips van begeleider
Interne motivatie >> Externe motivatie Hoge betrokkenheid en engagement Veranderingsproces = nu pas zichtbaar in gedrag!!!
• •
Insider perspectief ≠ outsider perspectief! Initiële acties veelal onvoldoende! => Uitschuivers & herval
Fase V: Bestendiging of verankering Vb. Tijdens faalangsttraining leert student dat ontspannen ook een actieve bijdrage is aan goede examenresultaten. Hij schrijft zich in bij een sportclub en na enige tijd heeft hij daar enkele contacten gelegd. Na de faalangsttraining blijft de student aangesloten bij de sportvereniging en geniet zowel van het sporten als van de sociale contacten.
Blijvende
inspanningen en betrokkenheid Interne motivatie blijft hoog, waardoor… Succesvolle acties uit vorige actiefase in levenstijl worden geïntegreerd => Cirkel verlaten!?
Fase VI : Herval Vb. Faalangstige studente die bij het naderen van de examens weer alle ‘ontspanningsactiviteiten’ uit haar leven bant, zich volledig op haar studeren stort en daardoor ook haar sociale contacten helemaal verwaarloost.
Opnieuw
stellen van probleemgedrag, met negatieve gevolgen op zelfbeeld, motivatie, sociale relaties, studies,… Onderscheid
uitschuiver/herval
Nu de moeilijkere fasen Fase I : Voorbeschouwing = ‘Ontkenning’ Vb. Een eerstejaarsstudent gaat dagelijks op stap waardoor hij vaak lessen mist. Bij de eerste proefexamens behaalt hij slechte resultaten. Op uitnodiging van de monitor geeft de student aan: ‘Ach, zo een proefexamens tellen toch niet echt mee. Het maakt toch niet uit of je daar goeie of slechte resultaten op haalt’.
Geen
realistische besef van eigen aandeel Geen bezorgdheid over negatieve gevolgen Geen intentie tot gedragswijziging (omgeving zoekt/forceert hulp!) Externe motivatie > Interne motivatie: “Ik heb geen probleem, … zij ‘zijn’ het probleem”
Fase II : Overpeinzing = ‘Probleembesef’ Vb. Studente die inziet dat haar perfectionisme bij het studeren haar totaal blokkeert tijdens de examens, geeft aan dat ‘het deze keer wel heel anders zal gaan, nu ze het patroon beter door heeft’.
Beginnend
probleeminzicht en besef van eigen aandeel (= voelbaar, niet zichtbaar!) “Morgen” zal ik veranderen Nog geen handeling Interne motivatie = externe motivatie ‘Dissonantie’ neemt toe
Als begeleider is het relatief makkelijk helpen als… … de student ‘besloten’ heeft dat er ‘actieve verandering’ nodig, en beseft dat deze enige tijd ‘volgehouden’ dient te worden, en dat hij/zij voorbereid is om ‘herval’ het hoofd te bieden Begeleidertaak: Onderhandel
over realistische doelstellingen en een haalbaar
stappenplan, Stel concrete informatie, advies, tips, werkmethodes en followup voor Ondersteun en bemoedig op moment van herval
Als begeleider is het heel wat moeilijker om te helpen als… … de student geen probleeminzicht heeft, eigen aandeel niet ziet, en zich geen zorgen maakt, …de student zegt en beweert dat hij wil veranderen, maar het vervolgens niet doet Begeleidertaak: Niet
in ‘actie’ schieten, niet ‘wakker schudden’ Investeer in contact en relatie, niet in probleemoplossing Zoek naar ‘goede redenen’ en ‘angsten’ om te veranderen Vergroot probleeminzicht met neutrale informatie Vergroot bezorgdheid met open vragen Niet oververantwoordelijk gedragen
Oefening: Herkennen van de fasen van verandering Probeer je eigen gedrag of gewoonte uit de oefening van daarstraks eens in de cirkel te plaatsen? Waar sta jij ergens?
Probeer de studenten uit de oefening van daarstraks eens in de cirkel te plaatsen?
HULPVERLENEN VOLGENS MOTIVATIONEEL MODEL
Belangrijke vaststelling Begeleiders hebben de neiging om zelf een plaats in de cirkel in te nemen en van daaruit te gaan handelen, bvb. • • • • • •
Op basis van eigen waarden en normen Op basis van probleemanalyse Op basis van persoonlijke copingstijlen Op basis van voorgaande ervaring Op basis van externe druk… Op basis van onmacht, angst, …
Maar opgelet… aansluiting bij fase van hulpvrager is cruciaal!
Zéér belangrijke vaststelling, dus nog eens opnieuw! Begeleiders hebben de neiging om een plaats in de cirkel in te nemen en van daaruit te gaan handelen • • • • •
Op basis van probleemindruk Op basis van eigen waarden en normen Op basis van eigen oplossingsvoorkeuren en persoonlijke stijlen Op basis van voorgaande ervaring Op basis van…
Maar opgelet… aansluiting bij fase van hulpvrager is cruciaal!!
Gelukkig geven studenten ons een GPS Weerstand = een duidelijk clientsignaal dat er een mismatch is tussen de fase/nood van de student & de fase/aanbod van de begeleider Dus: Als je weerstand merkt initieer je best: •een zelfreflectieve houding •ga je eventueel ten rade bij collega’s •bevraag je student of hij/zij dit ook merkt en hoe jullie volgens hem/haar best verder werken
Enkele specifieke motivatiestrategieën Vergroten van ‘dissonantie’
Probleemanalyse uitdagen Vb. Hoe begrijp jij dit probleem? Wat lijkt jouw cruciaal in de manier waarop dit uitstelgedrag tot stand komt? Waar loopt het volgens jou fout?
Bezorgdheidsuitspraken uitlokken met specifieke vragen Wat vind jij hierin het ergste? Wat is je grootste schrik als je het niet opgelost krijgt? Waar maak jij je het meeste zorgen over als je alles zo eens op een rijtje legt?
Neutraal discrepante zaken terugkoppelen of bevragen Vb. Hoe is het voor jou om enerzijds te dromen van een leven als ??? En anderzijds te merken dat het je nu allemaal uit de handen dreigt te glippen?
Enkele specifieke motivatiestrategieën Vergroten van ‘dissonantie’
Objectief en neutraal informeren Vb. Over procedure bij niet-slagen
Verleiden tot zelf-experiment, zelfobservatie, zelfregistratie
Enkele specifieke motivatiestrategieën Selectief werken met interne en externe attributie Kleine positieve gebeurtenissen kaderen en benaderen als een gevolg van eigen inspanningen
Vb. Dus, het is je gelukt om dinsdagavond enkele uren op je kot te blijven om te studeren. Spijtig dat het donderdag niet lukte. Kun je eens aangeven wat je disndag hebt gedaan opdat dat lukte?
Negatieve gebeurtenissen kaderen als gevolg van externe invloeden
Vb. Ik kan me voorstellen dat je donderdag niet verwacht had dat je vrienden je zouden komen halen. Daar hadden we op voorhand ook niet echt op geanticipeerd, he. Misschien moeten we eens specifiek stil staan hoe je met zo een situatie kan omgaan. Heb je er zelf een idee over?
Enkele specifieke motivatiestrategieën Hervalpreventie Herval benaderen als deel van een normaal veranderingsproces Herval benaderen als kans om te leren, om actieplan bij te sturen en te fine-tunen
Vb. Ik kan me voorstellen dat je ontzettend teleurgesteld was om te merken dat je toch nog niet alle uitdagingen het hoofd kon bieden. Laten we samen eens analyseren wat er juist gebeurde en kijken of we iets kunnen bedenken om er in de toekomst anders mee om te kunnen gaan?
Casusgerichte reflecties of vragen??
Tot slot: Doelstelling 1 van deze workshops was… … dat je kunt zien dat een belangrijk proces van motiveren tot gedragsverandering zich aan de binnenkant van de student afspeelt
= Theoretische handvatten?
Tot slot: Doelstelling 2 van deze workshops was… dat je kunt zien dat dit innerlijke veranderingsproces op een specifieke manier beïnvloed kan worden
= Praktische handvatten
Tot slot: Doelstelling 3 van deze workshops was… – …dat jullie enig idee of inzicht meenemen over hoe
je met enkele van jullie moeilijke studenten kunt verder proberen
= Casusgerichte handvatten
