MONUMENTEN SAMKRONIEK

STICHTING APELDOORNSE MONUMENTEN

SAMKRONIEK Nummer 53

Zomer 2009

Inhoudsopgave Redactioneel: Actualiteiten: Onthulling van de kwartjesfontein: De erfgoedweek: Boekuitreiking “de Kwartesfontein”: Nieuwe functies voor terreinen Caesarea: colofon.:

2 3 7 8 10 13 18

1

Redactioneel

Wegens afwezigheid door vakantie Peter de Vries neem ik deze

van onze eindredacteur keer zijn taak waar.

Het SAM-bestur en vele vrijwilligers hebben er weer veel energie in gestoken om de erfgoedweek tot een succes te maken. Met name de door de SAM georganiseerde onderdelen als “Grenzen verkennen bij het Troelstraoord” op vrijdag 12 en zaterdag 13 september en “Radio Kootwijk apart op de kaart” op vrijdag 19 en zaterdag 20 september zijn het bezoeken meer dan waard. In deze kronieK wordt u bijgepraat over de actualiteiten, waarna er verdere informatie is over de erfgoedweek.Vervolgens krijgt U een foto reportage van de uitreiking van het boek “de Kwartjesfontein” Dat evenals het boek “de Koning op het spoor” verkrijgbaar is bij de nuseumwinkel van het CODA en enkele Apeldoornse boekwinkels en uiteraard bij de SAM. De plannen voor de herbestemming van Caesarea zijn nu in een vergevorderd stadium. Dusdanig dat het landelijk “verschijnende tijdschrift “Heemschut” er in hun augustus nummer aandacht aan besteedt. Als redactie zijn we erkentelijk dat wij hun artikel mochten plaatsen met foto’s van architectenbureau VHGP uit Deventer. Fer de Deken.

2

Actualiteiten Onthulling Kwartjesfontein

In de vorige SAM-KronieK schreef ik: “Omdat de Kwartjesfontein in 1932 door (kroon) prinses Juliana op de toenmalige Koninginnedag – 31 augustus- is onthuld, leek het ons een leuke gedachte om deze dit jaar op dezelfde datum opnieuw tot leven te wekken. Toen bekend werd dat de Koninklijke familie dit jaar Koninginnedag in Apeldoorn zal meevieren schrokken wij wel... De Kwartjesfontein zou dan toch eigenlijk al op 30 april moeten spuiten...! We hebben alles op haren en snaren gezet om dat te kunnen realiseren. Dankzij garanties van de Rabobank en de medewerking van Waterschap en gemeente kon snel opdracht gegeven worden aan de diverse uitvoerende partijen en inderdaad: de fontein was eind april geplaatst en kon weer spuiten! Helaas bleek er in het officiële programma ‘s ochtends onvoldoende tijd om de Koningin de onthulling te laten verrichten, gelukkig was de Commissaris der Koningin bereid om deze eervolle taak die middag op zich te nemen. Maar toen sloeg het noodlot toe en kon de onthulling die dag in het geheel geen doorgang vinden; alle haast was tevergeefs geweest. 3

Alle reden voor het bestuur om de oorspronkelijke streefdatum – 31 augustus- weer te gaan onderzoeken. Na overleg met de burgemeester werd besloten dit dan ’s avonds te doen, zodat niet alleen de nieuwe verlichting kon worden getoond, maar ook het afgelaste “Koninginnedag vuurwerk” bij Marialust alsnog kon worden ontstoken. Een dergelijke opzet was voldoende reden om Prinses Margriet te verzoeken de officiële handeling te verrichten en tot ons genoegen stemde deze hierin toe. Om 20.45 uur zal de prinses de Kwartjesfontein in werking stellen en om 21.45 uur zal het vuurwerk losbarsten. Degenen die zich actief hebben ingezet voor de realisatie van dit omvangrijke project zijn uitgenodigd om de feestelijkheden van nabij (Marialust) bij te wonen. Alle overige belangstellenden zullen het een en ander vanaf de Van Heutszlaan kunnen volgen. SAM-uitgave: De Kwartjesfontein van Pieter Puype Op verzoek van de SAM heeft Paul Rem, conservator van Museum Paleis het Loo, een boek onder voormelde titel geschreven. Dit boek is vanaf 1 april bij de grotere Apeldoornse boekhandels verkrijgbaar, voor slechts € 9,95. Het Achterom Wellicht heeft u inmiddels uit de Apeldoornse Krant vernomen dat een initiatiefgroep onder leiding van Jan Brouwers het pand “Het Achterom” heeft weten te verwerven. Er worden momenteel plannen gemaakt voor de restauratie en verbouw van dit pand om het geschikt te maken als “ProefLocaal”. De SAM participeert actief in deze plannen. Het is de bedoeling dat niet alleen de Apeldoornse bierbrouwers hier een plekje krijgen, maar dat dit pand het middelpunt wordt om de cultuur/historie van Apeldoorn te verspreiden. Ook de binnentuin zal hierbij een rol spelen, een wens is dan ook een verbinding te creëren met de Korenpassage.

4

Open Monumentendag / Erfgoedweek “Op de kaart” Als bijlage bij deze KronieK treft u het volledige programma van de komende Erfgoedweek -waarin wederom opgenomen het Open Monumenten weekeinde- aan. We beginnen traditiegetrouw met het Historisch Café in CODA op vrijdag 4 september. In het weekeinde van 12 (Open Monumentendag) en 13 september zijn

Een opmerkelijke betonnen schotel voor het Geodotisch onderzoek, welke vlakbij Radio Kootwijk lag. Midden bovenin kunt U er nog iets van zien. Welke heer er op de foto staat is ons onbekend. er meerdere activiteiten, waarvan CODA het middelpunt vormt. Zo is er een wandeling langs monumentale panden in het centrum, welke veelal ook te bezichtigen zijn, zoals Het Achterom. Maar ook kunt u een fietstocht maken langs Rijksdriehoeksmeetpunten. Maar ook kunt u een bezoek brengen aan het voormalige Troelstraoord in Beekbergen. In Hoenderloo is er weer een apart programma, ondermeer een bezoek aan het Deelerwoud (na vooraanmelding). 5

De afsluiting van de Erfgoedweek wordt gevormd door het weekeinde van 19 en 20 september, dan staat Radio Kootwijk apart op de kaart! Dit thema biedt namelijk genoeg aanknopingspunten voor het belichten van voor velen ongekende aspecten hiervan. Wist u bijvoorbeeld dat de Technische Universiteit Delft hier lange tijd een observatorium voor satellietgeodesie heeft gehad, dat daar speciale laser afstandsmeters zijn ontwikkeld en kent u het belang hiervan voor de huidige GPSsystemen (o.a. TomTom)? Maar ook Sterrenkundigen hebben jarenlang vanuit Radio Kootwijk waarnemingen gedaan, Deze hebben het zelfs mogelijk gemaakt het Melkwegstelsel in kaart te brengen! Zo staat Radio Kootwijk ook internationaal op de kaart. Naast het (historisch) belang van het zendcomplex zou plaatsing van Radio Kootwijk op de UnescoWerelderfgoedlijst naar onze mening zeker gerechtvaardigd zijn! Zoals u ziet dekt het begrip Erfgoedweek dit uitgebreide programma niet eens meer. Dit is ook landelijk opgevallen: Apeldoorn zet zich met haar interessante cultuurhistorie steeds meer “Op de kaart”! Meer –en de meest actuele- informatie vindt u op de site www.erfgoedweekapeldoorn.nl Website, e-mailadres Zoals u kon lezen staat er ook allerlei achtergrond-informatie(zoals de SAM-brieven) op onze site; kijkt u ook regelmatig op www.apeldoornsemonumenten.nl ? Om actuele berichten door te kunnen geven is e-mail overigens een nog beter medium. Heeft u uw e-mailadres ook al doorgegeven aan: [email protected] en/of [email protected] ? Dan kunnen wij u in het vervolg extra (snel) informeren.

6

De onthulling van de hernieuwde Kwartjesfontein vindt plaats op maandag 31 augustus 2009 om ongeveer 19.45uur. Het koninginnedag vuurwerk begint om ongeveer 21.45uur. Vanaf de van Heutzstraat en het hek langs de weide heeft u een prima zicht op Marialust. 7

De Erfgoedweek. Deze week wordt geopend met het Historisch café op vrijdag 4 september van 17.00 tot 19.00uur.

De Erfgoedweek is dit jaar van 12 t/m 20 september. Er zijn vele verrassende aktiviteiten rond het thema “Op de Kaart”. In de bijgesloten brochure vindt U alle informatie.

8

Wist U dat er een Geodetisch observatorium bij Radio Kootwijk heeft gestaan? Dankzij de SAM komt U erachter waarom er hier een observatorium is gebouwd en welke resultaten dit gegeven heeft voor de aardwetenschappen. Op zaterdag 19 en zondag 20 september krijgt u van 10 tot 17.00uur alle uitleg bij Radio Kootwijk.

9

Boekuitreiking van“de Kwartjesfontein”

Boven: Hier reikt Harro Frieling het nieuwe SAM boek “de Kwartjesfontein van Pieter Puype” uit aan de kleinzoon van de schepper van de fontein. Rechs: houdt de kleinzoon een dankwoord, waarin hij iets vertelt over zijn grootvader.

10

Boven: Een toast wordt uitgebracht op het nieuwe boek.

Rechts: De schrijver van het boek: Dr. Paul Rem vertelt iets over de inhoud. Hij is conservator bij Paleis “Het Loo”.

11

Hierbij de voorkaft van het boek “de Kwartjesfontein van Pieter Puype”. Het boek is verkrijgbaar bij het Coda en natuurlijk bij de SAM. Voor de prijs hoeft U het niet te laten, die is Euro: 9,95 12

Nieuwe functies voor de terreinen van Caesarea Dit artikel verscheen eerder in de Heemschut van augustus 2009

Van jeugdzorg en tbc-herstellingsoord naar verslaafdenzorg en transferium in Ugchelen Piet Arp – VHGP Architecten uit Deventer is al enkele jaren zeer nauw betrokken bij de herontwikkeling van de gebouwen en landerijen van Caesarea in het Apeldoornse Ugchelen. Ooit gesticht als tehuis voor Amsterdamse bleekneusjes door de speelgoedfabrikant Frits Caesar werd het al snel een R.K. charitatieve zorginstelling. Na de oorlog was hier een herstellingsoord voor lijders aan tbc gevestigd, en tot begin deze eeuw was het nog in gebruik bij de jeugdzorg. 13

Nieuwe functies voor terreinen van Caesarea. De gebouwen - sinds 1999 gemeentelijk monument – kwamen in 2003 leeg te staan en vervielen snel, tot de nieuwe eigenaar (WIEAP Beheer, Apeldoorn) in samenwerking met de Werkeenheid Centrum voor Wonen Zorg en Welzijn Gelderland, Leger des Heils (CWZWG) besloot hier (ex)-verslaafden op weg te helpen terug de samenleving in. Het terrein kreeg een nieuwe functie, waardoor in restauratie geïnvesteerd kon worden. Restauratie in stappen. In 2006 begon de restauratie van het hoofdgebouw, als eerste fase van een vierstappenplan om het gebied een exploitabele herbestemming te geven, vertelt project architect Arie van Harten. In het hoofdgebouw zijn nu behandeleenheden en appartementen voor de (ex)-verslaafden ondergebracht. De restauratie was een enorme operatie: het leien dak en de koperen goten moesten worden vernieuwd, lekkages hadden wanden en vloeren fors aangetast, zandstenen vensters waren door vocht en vorst zwaar beschadigd, alle glas-in-lood ramen waren ten 14

prooi gevallen aan vandalen, het uurwerk functioneerde niet meer en de crypte in de kapel was een smerige opslagplaats. Vorig jaar werd als tweede stap de sterk vervallen kapel gerestaureerd en weer opgeleverd. Deze krijgt een bestemming als

kerkruimte, en plek voor bijeenkomsten, congressen en culturele doelen en huwelijken. Bij de kapel werd, om de ontvangsten van catering te kunnen voorzien, een keukenruimte en onder meer toiletten geplaatst. Begin dit jaar is het echtpaar Caesar herbegraven in de crypte van de kapel. De initiatiefnemers voor Caesarea lagen hier ook al tot in de jaren negentig van de afgelopen eeuw, maar werden vervolgens elders herbegraven. Laatste fasen van 15

herontwikkeling. Inmiddels zijn ook de laatste twee fasen van de herontwikkeling in voorbereiding. Er zijn plannen om op het terrein nieuwe woon eenheden voor de verslaafden te bouwen. Het gaat om zo”n 2500 vierkante meter nieuwbouw in twee verdiepingen. Gemeente en provincie staan positief tegenover deze uitbreiding. In de nieuwe appartementen kunnen deze bewoners, op enige afstand van de stedelijke invloeden, weer leren zelfstandig te wonen en te werken. Zo moet er op het terrein ook onder meer een instellingskeuken komen, waar (door de bewoners) gekookt wordt voor de bewoners en van waaruit de catering wordt ondersteund. Vanwege de ligging wordt Caesarea, zo is de opzet, bovendien een knooppunt voor wandelingen in de omgeving. Op het terrein is een transferium gedacht, waar automobilisten hun voertuig kwijt kunnen voordat ze gaan fietsen in de natuur of naar Apeldoorn gaan om te winkelen. De bewoners zullen toeristische taken op zich nemen en het gebouwen- en terrein onderhoud ter hand nemen. Het mooie van de herontwikkeling van Caesarea is, dat het cultureel erfgoed hier als zorgverlenende instelling gehandhaafd blijft. Wel wordt de bebouwing van het terrein dichter om de exploitatie sluitend te maken. De historische tuin wordt in fase 4 overigens eveneens opgeknapt. Hier is de ontspannen manier waarop zorgcomplexen niet alleen in het verleden in de natuur rondom Apeldoorn functioneerden, maar ook hoe die in de toekomst een rol van betekenis kunnen spelen, meent Van Harten. 16

Gebruiksgeschiedenis, Caesarea is tussen 1919 en 1923 oorspronkelijk gebouwd als kinderhuis met kapel in opdracht van de Amsterdamse koopman Frits Caesar. De fabrikant verloor een fors deel van zijn kapitaal toen de Russische aandelen rond 1920 niets meer waard werden met de komst van de Sovjet-Unie. De Zusters Franciscanessen in Veghel gingen de gebouwen beheren en exploiteren. In 1940 werd het een ziekenhuis, enkele jaren later gingen de paters Salesianen van Don Bosco op het terrein wonen en tot 1957 was het hoofdgebouw in gebruik als herstellingsoord voor tbc-patiënten. Vanaf 1962 was het weer een kindertehuis, tot aan de eeuwwisseling. Dit artikel werd geschreven door Piet Arp, medewerker vanHeemschut.

17

Bestuur

Voorzitter: Harro Frieling tel. 055-355 72 47 e-mail: [email protected]

Colofon.

Adviseurs

mevr. J. Thomas dhr. W.F. Bijloo dhr. W. Kroon dhr. H.A.M. Ummels

Secretaris: Fenny Bruns tel. 055-355 64 56 e-mail: [email protected]

Postadres Stichting Apeldoornse Monumenten J.C. Wilslaan 5 7313 HK Apeldoorn

Penningmeester: Henk Bast tel. 055-521 84 05 e-mail: [email protected]

Bankrekening Rek.nr. Rabo-bank: 39.34.36.772 t.n.v. penningmeester SAM minimumdonatie € 22,-bij automatische incasso € 20,--

Leden: Jan Cobelens Bert Kompanje Anja de Roo van Klaveren

SAM-KronieK is een uitgave van de Stichting Apeldoornse Monumenten Donateurs ontvangen dit blad gratis Commissies Losse nummers € 2.-Publiciteit: Eindredactie Peter de Vries, Fer de Deken, Peter de Vries Fenny Bruns Redactieadres: Koninginnelaan 30 7315 Historisch onderzoek: BS Apeldoorn Bert Kompanje, Jantine Heiner, tel.: 06-29517558 Frederik Erens e-mail: [email protected] Ruimtelijke ordening/Architectuur: Druk Harro Frieling, AFORMA drukkerij Open Monumentendag: Harro Frieling, Bert Kompanje Projecten: Website Fenny Bruns www.apeldoornsemonumenten.nl 18