FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
Inleiding De 61e editie op zaterdag 21 september 2013 wordt anders dan alle voorgaande. De vlam wordt die ochtend aangewakkerd in de St. Martinuskerk en naar de St. Rumolduskapel gebracht. Van hieruit starten drie routes met een brandende fakkel door de regio. Bij elkaar een kleine 200 kilometer door de gemeenten Weert, Nederweert, Leudal en Cranendonck. Onderweg zijn er stops en plechtigheden bij ruim twintig officiële oorlogsmonumenten. Aan het einde van de dag komen de drie groepen atleten weer samen in Weert. Voor een gezamenlijke ronde over de singelring, een bezoek aan het Suffolkmonument en de traditionele dodenherdenking bij de Rumolduskapel. In dit boekje vindt u foto’s van de monumenten die we aandoen en een kleine beschrijving van deze monumenten. Bestuur Fakkelestafette Weert
1
FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
ROUTE 1
LEUDAL/NEDERWEERT PASTOOR MAESPLEIN (EIND) In de herfst van 1944 werden in de streek tussen Maas en Peel ruim 3000 mannen en jongens bij razzia’s door de nazi’s opgepakt en voor dwangarbeid gedeporteerd naar Duitsland. Deze gebeurtenis kostte 120 mannen het leven en veroorzaakte blijvende wonden bij de overlevenden en bij hen die thuis achterbleven. Uit Nederweert-Eind werden 108 personen gedeporteerd. Van hen overleefden vijf mannen de oorlog niet.
3
OP DEN BIRKENBOSCH (HEYTHUYSEN) Een klein maar indrukwekkend monument ter nagedachtenis aan de bemanning van Lancaster ME752 van het 75e (NZ) Squadron van de RAF die op 21 juli 1944 op het achtergelegen veld is gecrasht. LEUDALPLEIN (HEYTHUYSEN) Ontmoetingsplek voor Veteranen VETERAAN Jij ging getrouw waar plicht je riep tegaan Waar hebzucht, godswaan, haat, het won van rede Je waagde lijf en leden voor de vrede: Dit is een plek om daar bij stil te staan. Frits Criens Een plek als erkenning voor alle veteranen uit de gemeente Leudal die zich waar dan ook ter wereld in oorlogen of vredesmissies hebben ingezet. ROGGELSEWEG (HAELEN) ‘Monument van verdraagzaamheid’ Het monument ligt in de dorpskern van Haelen (Gemeente Leudal). Het werd op 8 maart 2001 onthuld als herinnering aan de oorlogsjaren 1940-1945 en aan de 687 militairen van de elf nationaliteiten die in het Leudalgebied het leven lieten. Het monument is een ontwerp van Theo Houben uit Roggel, deels naar ideeën van John Wagemans. Het bestaat uit een halve boog op een gelijkzijdige driehoek die het Goddelijke symboliseert. De meeuwen aan de top van het ‘beeld’ staan voor de vrijheid. De 687 keien op de bodem van de grondcirkel staan voor de gesneuvelden en de 11 stralen voor de elf nationaliteiten. Op de rand van de grondcirkel staat de tekst: ‘DE GESCHIEDENIS IS DE LEERMEESTER VAN HET HEDEN’. 4
FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
In het hart van het monument is een Cd-rom geplaatst waarop die informatie is vastgelegd. In het museum zijn deze gegevens te raadplegen.
5
MOOSTDIJK (OSPEL) Ter herdenking van gesneuvelde vliegtuigbemanningen werd dit monument op 3 oktober 2002 onthuld. Het bestaat uit een roestvrijstalen vierkante zuil met twee plaquettes. De tekst op de ene plaquette luidt: ‘TER NAGEDACHTENIS AAN DE VLIEGTUIGBEMANNINGEN DIE HUN DOOD VONDEN IN DE PEEL TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG (1939-1945).’ Op de andere plaquette staat dezelfde tekst in het Engels. PLATTEPEELDIJK (OSPEL) ‘Monument voor de gesneuvelden van de 7th Armored Division’ [‘Monument to U.S. 7th Armored Division Association Dead’] Monument ter nagedachtenis aan soldaten van de 7e Amerikaanse Pantserdivisie, die bij gevechten in en om Ospel het lieven lieten. Het monument werd op 23 mei 2007 onthuld en was het initiatief van Ospelnaar Niek Hendrix, die ook verantwoordelijk was voor de realisatie. Het gedenkteken in de vorm van een zuil bevat 52 namen van Amerikaanse soldaten (vier hiervan werden later nog toegevoegd). ONZE-LIEVE-VROUWESTRAAT (OSPEL) Monument voor 26 burgerslachtoffers uit Ospel, die eind oktober en begin november 1944 om het leven kwamen toen de Amerikanen en Duitsers zwaar vochten in en rond het dorp.
6
FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
ROUTE 2
NEDERWEERT/CRANENDONCK RAADHUISPLEIN (NEDERWEERT) ‘Monument voor de Nederweerter Oorlogsslachtoffers’ Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan omgekomen militairen in dienst van het Nederlandse Koninkrijk na 1945, militairen in dienst in de periode 1940-1945, aan burgerslachtoffers, vervolgden en het verzet. Het monument werd onthuld op 4 mei 1995 en uitgevoerd naar een ontwerp van J. Biezenaar en J. Blom. Het monument bestaat uit een zwerfkei met inscriptie. Het stond oorspronkelijk aan de Mgr. Kreijelmansstraat, maar werd 14 februari 2012 verplaatst. De tekst op de gedenksteen luidt: ‘TER NAGEDACHTENIS AAN DE INWONERS VAN DE GEMEENTE NEDERWEERT OMGEKOMEN DOOR OORLOGSHANDELINGEN 4 MEI 1995’.
7
MGR. KREIJELMANSSTRAAT (NEDERWEERT) Oorlogsbegraafplaats van het Gemenebest met ruim 360 graven en gedenktekens van militairen uit het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika en India. JAN VERHEESPLEIN (MAARHEEZE) Het monument memoreert de ontsnappingsroute voor geallieerde vliegtuigbemanningen. Veel bommenwerpers werden onderweg van Engeland naar Duitsland, of op de terugweg, neergehaald. Dit eindigde niet altijd met de dood. Voor de bemanningen bracht vaak de parachute of een noodlanding uitkomst. DORPSSTRAAT (SOERENDONK) Dit monument is opgericht ter nagedachtenis aan het door de inwoners van Soerendonk geboden onderdak aan geëvacueerden en gerepatrieerden.
8
FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
HOEK BERGSESTRAAT/DE DIJK (GASTEL) Dit oorlogsmonument in Gastel (gemeente Cranendonck) is opgericht ter nagedachtenis aan Britse soldaten die bij een ongeluk omkwamen. Het monument, een ontwerp van A. van Hal, werd op 8 november 1997 onthuld. Het monument bestaat uit drie ijzeren kruisen, die een dubbele piramide doorboren. Aan de voet liggen drie stenen plaquettes. Daarop staan de namen van de Britse militairen: D.A. Brierly, J.W. Waterhouse en S.S.J. Webber en de datum van het ongeluk, 8 november 1944. De drie kruisen symboliseren de gesneuvelde soldaten. De gekoppelde dubbele piramide stelt het legervoertuig voor waarmee zij zijn verongelukt. Het monument bevindt zich in het plantsoen op de hoek van de Bergsestraat met De Dijk (Gastel, Gemeente Cranendonck). WILLEM DE ZWIJGERSTRAAT (BUDEL) In de kapel hangen een aantal plaquettes met daarop de namen van de tijdens de Tweede Wereldoorlog en de oorlog in Nederlands-Indië omgekomen militairen uit Budel.
9
KERKPLEIN (BUDEL) Een erehof met zes Nederlandse Oorlogsgraven van verzetsstrijders die werden geëxecuteerd op 5 september 1944. Op de Rooms-Katholieke Begraafplaats rusten vier miltairen uit het Gemenebest.
10
FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
KAZERNELAAN (WEERT) Op het Kazerneterrein staat een monument voor alle Limburgse Jagers die in en door de dienst zijn omgekomen.
MOLENPOORT (WEERT) Oorlogskerkhof van het Gemenebest (‘Commonwealth War Cemetary’). Op de RK begraafplaats Molenpoort van de St. Martinusparochie. In het voorhof, links van het toegangspad liggen drie graven van Britse vliegeniers (alle RAF), die omkwamen bij de crash van hun Halifaxbommenwerper (zie Monument hoek Maaseikerweg/Casterdweg) op 23 september 1944 langs de Maaseikerweg in het buurtschap Moesel.
11
ROUTE 3
WEERT/LEUDAL STATIONSPLEIN, STATIONSHAL (WEERT) Plaquette In de Stationshal hangt tussen de twee hoofdingangen een bronzen plaquette ter nagedachtenis aan Frans Snijders. Dergelijk plaquettes zijn veelvuldig in - oudere - Nederlandse stationshallen te zien. Ze zijn aangebracht ter herinnering aan NS spoorwegpersoneel dat tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven liet. De plaquettes zijn gemaakt naar een ontwerp van Ir. H.G.J. Schelling en dhr. Winkelman. De onthulling in Weert vond plaats op 28 april 1948. De tekst luidt: ‘1940 - 1945 TER GEDACHTENIS AAN DEN GEVALLENE JOHAN F. SNIJDERS’. Frans Snijders werd geboren in Helden op 16 september 1916 en werkte als rechercheur van de Nederlandse Spoorwegen. Hij was districtskoerier voor het L.O. District Weert. Hij werd op 5 september 1940 in concentratiekamp Vught gefusilleerd. 12
FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
BOCHOLTERWEG (ALTWEERTERHEIDE) Op 30 november 1944 waren twee geallieerde Halifaxbommenwerpers met hun bommenlast onderweg naar Duisburg in het Ruhrgebied. Ze maakten deel uit van een luchtvloot van 567 vliegtuigen, die deel namen aan een luchtaanval op Duisburg. De twee Halifaxbommenwerpers waren afkomstig van het 578ste en 429ste squadron van de basis Burn Yorks en Leemings Yorks in Engeland. De toestellen kwamen met elkaar in botsing in het Nederlandse luchtruim. Er volgde een grote explosie. De brokstukken van de twee bommenwerpers kwamen verspreid neer in de omgeving van Weert. Grote delen van de toestellen kwamen terecht in een weiland ten westen van het kerkdorp Altweerterheide. Alle veertien bemanningsleden kwamen om het leven tijdens de crash. TUNGELERDORPSTRAAT (TUNGELROY) Op het Rooms-Katholieke Kerkhof van Tungelroy zijn de graven van vier vliegeniers. Twee van hen behoorden tot de R.A.F., één tot de R.C.A.F. en één tot de R.A.A.F.. Zij sneuvelden op 29 december 1943. PRINS BERNHARDSTRAAT (STRAMPROY) Vredesmonument ter nagedachtenis aan hen die vielen en de bevrijding van Stramproy door de Belgische Brigade Piron, equivalent van de Nederlandse Prinses Irene Brigade.
13
SCHANSSTRAAT (HUNSEL) Een monument voor de gevallen bemanningsleden van de Lancaster ME 858 van het 514ste squadron die daar in de nacht van 20 op 21 juli 1944 is neergekomen. KERKPLEIN (HUNSEL) Het oorlogsmonument is opgericht ter herdenking van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Het werd gemaakt naar een ontwerp van J. Drummen. De onthulling vond plaats op 28 september 1985. Het monument in Hunsel bestaat uit een bronzen beeld van een mannenfiguur en een vrouwenfiguur met op haar arm een kind. De tekst op het voetstuk luidt: ‘BRIGADE PIRON 25-09-1944 HUNSEL VRIJ’. Ook zijn op de voorzijde van het voetstuk de jaartallen 1940-1945 aangebracht. Op 25 september 1994 werd de oorspronkelijke tekst vervangen door een bronzen band rondom deze sokkel. Op deze dag werd samen met de Brigade Piron herdacht dat deze Belgische eenheid Hunsel en omgeving bevrijdde op 25 september 1944. De oorspronkelijke tekst luidde: ‘Blijvende herinnering aan de in de huidige gemeente Hunsel gevallen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog’. 14
FA K K E L E S TA F E T T E W E E R T E.O. M O N U M E N T E N
SINT CORNELISPLEIN (SWARTBROEK) Oorlogsbegraafplaats van het Gemenebest met 51 graven van militairen uit het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. HOEK MAASEIKERWEG/CASTERTWEG (WEERT) Op 23 September 1944 om 22.05 uur, crashte hier Halifax III MZ763 EY-S. Deze was opgestegen van Breighton om 19.02 uur en maakte deel van een raid bestaande uit 549 Lancasters en Halifaxen naar Düsseldorf en Neuss. Op de terugweg is de Halifax aangevallen door een Duitse Nachtjager, ME110, gevlogen door Oberfeldwebel Wolfram Möckel. Bemanning bestaande uit: F/O. Johny Swanson (Pilot), SGT. Robert Nutbrown (Flight Engineer), F/SGT. Albert Barnes (Navigator), SGT. Louis Robert (Bomb aimer), SGT. Alistair Campbell (wireless operator), SGT. John Bennett (Mid-upper gunner) en F/O. William Grew (Rear gunner). Robert, Nutbrown, Barnes en Bennett verlaten het vliegtuig waarbij Nutbrowns zijn parachute weigert open te gaan. Barnes wordt krijgsgevangen genomen, de andere twee weten te ontsnappen. Swanson, Grew en Campbell crashen met hun bommenwerper. Nutbrown ligt begraven in Nederweert, Swanson, Grew en Campbell in Weert. (Zie Molenpoort).
15
SUFFOLKWEG / STADSBRUG (WEERT) Oorlogsmonument ter herinnering aan de bevrijding van Weert op 22 september 1944 door het Britse 1e bataljon The Suffolk Regiment. Het monument, een initiatief van dhr. J. Laenen, werd op 19 september 2002 officieel ingehuldigd. Het bestaat uit een plaquette aangebracht op een afgeschuinde rechthoekige kolom. Het bevat de tekst: IN GRATEFUL MEMORY OF THE BRITISH SUFFOLK REGIMENT. LIBERATORS OF WEERT. 22 SEPTEMBER 1944. IN DANKBARE HERINNERING AAN HET BRITSE SUFFOLK REGIMENT. BEVRIJDERS VAN WEERT. 22 SEPTEMBER 1944.
Het monument staat dichtbij het herinneringsbord dat als eerste herinnering diende en in september 1949 werd aangebracht aan het hoekpand van Suffolkweg en Eindhovenseweg. Na de sloop van dat pand werd het bord bevestigd aan het brugwachtershuisje van de stadsbrug. Het herinnert in de Nederlandse en Engelse taal aan het feit dat Weert via de weg langs het kanaal werd bevrijd. Vandaar ook de locatie van het nieuwe, huidige monument.
16
