Monument: Drachten, Thalenpark REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]
Friesland Smallingerland Drachten Ongenummerd. Ligging ten noorden en ten zuiden van De Lange West Onbekend Drachten A 12652
Stadspark met brug en trappen
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter;
5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp;
Als voorbeeld van een kleinschalig na-oorlogs stadspark, zijnde een voor recreatie ingerichte, ontwerpkunstige groene zone tussen industrieterreinen in het zuiden en contemporaine woonwijken. Uitdrukking van een historisch-ruimtelijke ontwikkeling binnen een (klein)stedelijke context waarbij gebruik is gemaakt van rechte lijnen en haakse hoeken in beplantingselementen en waterpartij waardoor in stedenbouwkundig opzicht aansluiting met het contemporaine bebouwingsbeeld tot stand is gebracht. Interessant voorbeeld uit de ontwikkelingsgeschiedenis van het stadspark, met name uit de na-oorlogse periode toen stadsparken tot ontwikkeling en bloei kwamen. Als na-oorlogs voorbeeld van een parkaanleg, meer in het bijzonder een stadspark. De toepassing van rechte structuurelementen (soms met hoeken van 90 graden) is typerend evenals de ruimtelijke en functionele betrokkenheid op de stedelijke omgeving terwijl aan de speelplaats bij de waterpartij in het Thalenpark innovatieve waarde en recreatieve betekenis kan worden toegekend. Als herinnering aan de naamgever van het park, J.L. Thalen, burgemeester van Drachten in de periode 1956-1960.
Het Thalenpark is een bijzonder ontwerp van een stadspark uit de periode na de Tweede Wereldoorlog waarbij de ontwerper heeft aangesloten bij de stilistische opvattingen van de moderne stedenbouw i.c. het Nieuwe Bouwen. In het oeuvre van tuinarchitect ir. Hein Otto (1916-1994) komen slechts enkele parken voor: het Thalenpark is zijn enige stadspark. Het Thalenpark te Drachten onderscheidt zich van contemporaine stadsparken door de bijzondere vakmatige aandacht en het ontwerpkunstig vermogen van Hein Otto wat betreft de
4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst;
5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen).
III Situationele en ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex;
2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke
gerealiseerde schoonheid, afwisseling van open en gesloten partijen, toepassing van een terughoudend idioom en nuances in het gebruik van ruimtelijke patronen en plantmateriaal (soorten en variëteiten). Strak in het gelid geordende bomenrijen contrasteren met solitairen hetgeen o.m. tot uitdrukking komt in de suikeresdoornlaan aan de westzijde en in vrij geplaatste populieren in de parkweide. De overwogen plaatsing inclusief de keuze van planten, heesters en bomen in het Thalenpark kenmerken Hein Otto als nauwgezet tuinarchitect met grote botanische kennis en een goed oog voor ruimtelijk evenwicht. Het contrast tussen de rechte lijn en lossere groepering van plantmateriaal is kenmerkend voor het oeuvre van Hein Otto. De padenstructuur en de vista’s van het Thalenpark sluiten in praktische zin en in esthetisch opzicht aan op de stedelijke bebouwing; de interne compositie van het Thalenpark bevat nuances in de gekozen lineaire en ruimtelijke patronen en in het plantmateriaal.
Het Thalenpark is een recreatieve buffer tussen stedelijke structuren en dient als groene oase voor omwonenden en wandelaars, natuurliefhebbers, personeel van de omliggende bedrijven en recreanten. De Lange West doorsnijdt het Thalenpark; in beide parkcomponenten komen elementen van schoonheid, natuurbeleving, ontmoeting en verstrooiing tot uitdrukking waarbij nog moet worden aangetekend dat bij de vijver een toren met carillon heeft gestaan (zie verder). Binnen de stedelijke context van Drachten vormt het Thalenpark een structurerende zone met een eigen botanische, historische, recreatieve en visuele identiteit die beeldbepalend is voor wijk en stad.
Het Thalenpark vertoont een compositie waarin rechtlijnigheid en haakse hoeken in padenverloop naast lossere beplantingsschema’s bepalend zijn. De rechte lijn komt ook in de opzet van de waterpartij en in de omliggende woonwijken voor.
context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving.
Het Thalenpark is wat betreft omvang en indeling op hoofdlijnen gaaf behouden gebleven (hoofdvorm, structuur bestaande uit o.m. randbeplanting, padenpatroon en waterpartijen). De toren met het carillon verdween uit het Thalenpark; het carillon is in het centrum van Drachten opgesteld. Het Thalenpark bezit verschillende elementen uit de tijd van de aanleg: hoofdvorm, beplanting, padenpatroon, waterstructuur. Het Thalenpark kan worden aangemerkt als een goed herkenbaar gebleven stadspark dat de oorspronkelijke functie zonder onderbrekingen heeft vervuld (maar waarbij moet worden opgemerkt dat De Lange West het Thalenpark letterlijk in tweeën verdeelt). Renovatie in 2010-2011 (kosten: 1 miljoen euro).
Gaafheid en herkenbaarheid van het Thalenpark liggen besloten in o.m. hoofdvorm, waterstructuur, padenpatroon en boombeplanting in rijen, brug, cascade want deze elementen zijn sinds de aanleg grotendeels ongewijzigd bewaard gebleven.
De structurele en visuele gaafheid van het Thalenpark verhecht het monument met zijn omgeving (met name aan de noordzijde) terwijl het aan de overige zijden een afscheidende functie vervult door in rijen geplante bomen.
V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten.
Vanuit ontwerpkunstig oogpunt vertegenwoordigt het Thalenpark zeldzaamheidswaarde. Het is een ontwerp dat aansluit op de uitgangspunten van het Nieuwe Bouwen en dat in een eigentijds, zakelijk idioom is uitgevoerd (en gerenoveerd). Ruimtelijke principes, ontspanningsmogelijkheid en schoonheidsbeleving zijn leidend. Het Thalenpark is het enige stadspark uit het oeuvre van ir. Hein Otto.
Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige
KENNIS: FEITENVERZAMELING Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal)
Kastelen, landhuizen, parken e.d. Stadspark. Stadspark sinds 1959.
Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase)
Thalenpark. Na-oorlogs. Ontwerp: 1958. Aanleg: 1959-1963.
Architect(en)/ontwerper(s) Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever
Ir. Hein Otto (1916-1994), tuinarchitect.
Exterieur gebouw, constructietechniek Interieur (indeling)
Gemeente Drachten (nu: Smallingerland).
interieur, techniek en materialen Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument
nr. 1 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument) Kunstenaar Voorstelling Datering Stijl/stroming Afmetingen
Brug. Beton en ijzer. Centraal in (het zuidelijke gedeelte van) het Thalenpark.
nr. 2
Cascade.
Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument)
Baksteen/metselwerk. Oostzijde van het Thalenpark, zijde Oude Nering.
Nr. 3 Materiaal/techniek Locatie (in/aan het beschermde monument)
Trappen Beton Centraal in (het zuidelijke gedeelte van) het Thalenpark.
Groen erfgoed: beplanting
Noordelijk parkdeel Gelegen aan de noordzijde van De Lange West. Aan drie zijden ingesloten door bebouwing van woonwijk De Swette (noord, oost, west). Gazon met enkele bomen op een rij, parallel aan De Lange West (zuid) en enige solitairen. Zuidelijk parkdeel Gelegen aan de zuidzijde van De Lange West. Randbeplanting met uitzondering van de noordzijde (De Lange West). Open parkweide beplant met verspreid staande populieren (noord-oost hoek). Haakvormige waterpartij (noord-zuid en oost-west) en vierkante vijver (noord-west hoek). Brug over noord-zuid tak van de waterpartij nabij de knik. Wandelpaden: oost-west (zuidzijde, parallel aan de Leerlooierstraat); noord-zuid (westzijde, parallel aan de westelijke begrenzing van het Thalenpark); noord-zuid (oostzijde, parallel aan de Oude Nering); haakvormig (aan de binnenzijde van de gelijk gevormde waterpartij) en geflankeerd door bloemen plantenborders.
Stedenbouwkundige ligging, situering
Ligging nabij het centrum van Drachten. Opgezet als groene en recreatieve buffer tussen industrieterreinen ten zuiden en woonwijken. De Lange West was in de ontwerp- en aanlegfase van
het Thalenpark een relatief rustige weg, maar ontwikkelde zich in het laatste kwart van de twintigste eeuw tot een drukke verkeersader. Het Thalenpark te Drachten heeft tussen De Lange West (noordzijde), Oude Nering (oostzijde), de Leerlooiersstraat (zuid) en de Oliemolenstraat (west) de vorm van een rechthoek. Dit gedeelte is gemeentelijk bezit. Ten noorden van De Lange West ligt eveneens een rechthoekig perceel dat onderdeel is van het Thalenpark, dit perceel behoort aan woningcoöperatie Accolade. Het Thalenpark grenst in het noorden aan woonwijk De Swetten, aan de oostzijde liggen winkels, de zuidkant wordt begrensd door bedrijven terwijl aan de westelijke kant bedrijven en jeugdhonk Iduna zijn gevestigd. Archeologische relevantie ondergrond
Het Thalenpark heeft geen AMK status, is geen gekarteerd gebied.
Geschiedenis
Sinds de aanleg in 1959-1963 gingen de visuele kwaliteiten van het Thalenpark achteruit als gevolg van dynamiek van de omgeving en slijtage van groene en stenen elementen. Overlast van hangjongeren en verloedering traden later op. Het werk van Hein Otto is kwetsbaar. In 2002 stelde Bureau Zandvoort Ordening en Advies b.v. een renovatieplan op. Dit plan is niet uitgevoerd maar diende als uitgangspunt voor de renovatie van 2010-2012. Met deze renovatie introduceerde de gemeente Smallingerland voor het Thalenpark het thema “beleven en ontmoeten”. De bestaande structuur is gehandhaafd. De grote en de kleine waterpartij zijn met elkaar verbonden via een moerassig ondieper water met eilandjes en stapstenen. Bomenrijen langs de Leerlooierstraat en Oude Nering zijn gekapt want deze verkeerden in zeer slechte staat. Verder werden enkele slechte solitaire bomen in het park verwijderd. De bomenrij aan de westzijde (suikeresdoorns) is niet gekapt. De open ruimte aan de westzijde (waar oorspronkelijk een sporthal was gepland, maar niet werd gebouwd) is met natuurstenen platen geplaveid. De brug over de vijver, de trappen langs de vijver en de cascade (zijde Oude Nering) zijn hersteld. De vijveroevers zijn flauw aflopend en zonder beschoeiing uitgevoerd. Verder is het Thalenpark opgehoogd en gedraineerd. Aan de oost- en zuidzijde (Oude Nering en Leerlooierstraat) zijn de parkeermogelijkheden gehandhaafd. Het parkgedeelte ten noorden van De Lange West viel buiten de renovatie 2010-2011.
Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen
Renovatie in 2010-2011. Zie ook bij “Geschiedenis” en “Overige”.
Bezocht
Op 27 november 2012 door mevrouw Ynkskje Hoekstra (gemeente Smallingerland, monumentenzaken) en Erik Tilma (gemeente Smallingerland, groenvoorzieningen, telefoon 0512-581234), Michiel Verweij en Nanette de Jong, beiden Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Overige
Tijdens de renovatie in 2010-2011 is het Thalenpark gerenoveerd. De volgende werkzaamheden zijn uitgevoerd: . de gemetselde bakstenen keermuurtjes bij de trappartijen aan het water zijn geheel vervangen naar oud model; . alle (metalen) banken zijn vervangen door houten exemplaren; . de perken zijn op de bestaande plaatsen gehandhaafd maar van een ander sortiment voorzien; . de bodem is 0.20 meter verhoogd met een toplaag afkomstig uit het Drachtster bos en gedraineerd; . drie grote, oude populieren, daterend uit de tijd van de aanleg, in de noord-oostelijke hoek van het Thalenpark zijn behouden (in de parkweide); . de natuurstenen platen in en aan de waterpartij zijn toevoegingen uit 2010-2011; . op zondag 25 september 2011 is het Thalenpark na de renovatie feestelijk heropend; één jaar eerder was de renovatie begonnen (9/2010); . tijdens de renovatie zijn 140 bomen gekapt; . in het noord-westelijke vijver zijn stapstenen geplaatst en eilandjes aangelegd; . alle paden zijn verhard met betonplaten (voorheen halfverharding met schelpen); . aan de oostzijde had het Thalenpark een begrenzing met dubbele bomenrij suikeresdoorns: de bomen zijn gekapt, een deel van de aldus vrijgekomen strook grond is als parkeerplaats ingericht plus aanplant van nieuwe bomen, echter één rij minder; . de beukenhaag aan de oostzijde van het Thalenpark is in 2010-2011 aangeplant; . de oostzijde had ter hoogte van de waterpartij een grastalud en een waterval; het grastalud is versteend, de waterval hersteld; verder: opknapbeurt voor de brug en de traptreden
van/naar de waterpartij en toevoeging van het natuurstenen terras; . de bomenrijen (4) aan de zuidzijde zijn alle gekapt; de nieuwe aanplant in rij (3) beslaat een smaller perceel aangezien een deel van het park is afgenomen en als parkeerstrook ingericht; . de waterpartij had een houten beschoeiing, de huidige bestaat uit zoden; . aanleg van een open en verlaagd gedeelte aan de westzijde; . in het Thalenpark is geen beeldende kunst aanwezig (geweest); . in het Thalenpark stond aan de oostzijde van de brug een toren met carillon; de toren is verdwenen, het carillon hangt nu in het centrum van Drachten bij de Dam (2012); . aan het plan tot renovatie van het Thalenpark ging een advies van de Rijksdienst vooraf (2010); . de laanbeplanting aan de westzijde (met suikeresdoorns) dateert uit de tijd van de aanleg van het Thalenpark en is behouden gebleven (2012); . de renovatie nam voor een deel afstand van de oorspronkelijke grotendeels esthetische uitgangspunten van Hein Otto ten gunste van verhoging van de gebruikswaarde van het Thalenpark.
KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentati e, websites Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4 Nr. 5 Nr. 6
Lijst met projectnummers Hein Otto 39.001-39.3005 (8 pagina’s, ongedateerd) - WU bibliotheek.
H. Toes, Hein Otto beschrijving en documentatie van zijn beroepspraktijk, Wageningen, Landbouwhogeschool, Vakgroep Tuin- en Landschapsarchitectuur, 1985. V.C. Grond en M. Looije, “Een nieuw perspectief voor een ontwerp van ir. Hein Otto: renovatieplan Thalenpark Drachten” in: Groen 56 (2000), nr. 12, p. 26-29. V. Grond en H. Toes, “De beroepspraktijk van de tuinarchitect ir. H. Otto” in: Groen 42 (1986), nr. 2, p. 32-36. B. van der Meijden, Hein Otto tuin- en landschapsarchitect, 1980, z.p. Scriptie Landbouwhogeschool Wageningen. V. Grond, “Hein Otto ‘Zou ik dat zo bedoeld hebben?’” in: Blauwe Kamer – Tijdschrift voor landschapsontwikkeling en stedebouw, nr. 6 (1993), p. 30-33. Marinke Steenhuis en Fransje Hooimeijer (red.), Maakbaar
Nr. 7
Nr. 8
Interviews bewoners, gebruikers
landschap – Nederlandse landschapsarchitectuur 1945-1970, Rotterdam 2009. Marinke Steenhuis en Lara Voerman, Landschap en spoor – Hein Otteo landschapsarchitect bij NS van 1946-1979, uitgave van Spoorbeeld door Bureau Spoorbouwmeester, september 2012 (zie ook: www.spoorbeeld.nl/bureau-spoorbouwmeester). http://www.dragten.nl/dragtena/slides/Thalenpark%20plm.%2019 65.php (raadpleging: januari 2013). Tresoar, fotoarchief. -
25.01.2013 (RN/MV)
