MKBA RRAAM Maatschappelijke kosten-batenanalyse Rijk-regioprogramma Amsterdam-Almere-Markermeer
Deze uitgave toont de resultaten van de maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) voor het Rijk-regioprogramma AmsterdamAlmere-Markermeer. Een MKBA geeft het rendement van een investering voor de gehele maatschappij weer, op nationaal niveau. De effecten op onze welvaart zijn daarbij, voor zover mogelijk, uitgedrukt in geld.
Drievoudige ambitie De noordelijke Randstad kan in de komende 20 tot 30 jaar uitgroeien tot een internationaal concurrerende Europese topregio. Om dit te bereiken, zijn investeringen nodig in moderne woon- en werklocaties, goede bereikbaarheid en mogelijkheden voor recreatie en natuur. Rijk en regio hebben voor dit gebied een drievoudige ambitie geformuleerd: • De groei van Almere met 60.000 woningen; • Een verbetering van de bereikbaarheid; • Een kwaliteitsverbetering van natuur, water en recreatie in het IJmeer en Markermeer.
Een uitvoerige beschrijving van de in de MKBA onderzochte alternatieven en varianten staat in de Notitie Kansrijke Oplossingsrichtingen. In aanvulling daarop is ook een door de Stichting Almere Bereikbaar ontwikkeld alternatief meegenomen, het Zuidelijk Tracé. Voor het alternatief met een IJtram van ROVER is separaat een MKBA Light opgesteld.
Nulalternatief De welvaartseffecten van de alternatieven zijn uitgedrukt in geld, als extra maatschappelijke kosten en baten ten opzichte van een (fictief ) beleidsarm nulalternatief. De situatie in dit nulalternatief kan in theorie ontstaan wanneer uitsluitend rekening wordt gehouden met reeds genomen besluiten.
Het nulalternatief van deze MKBA ziet er op hoofdlijnen als volgt uit: • Nieuwbouw van 60.000 woningen in Almere; • Weguitbreiding Schiphol–Amsterdam–Almere (SAA); • Uitvoering van het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS), inclusief maatregelen voor de middellange termijn op Scope van de MKBA RRAAM de openbaar vervoercorridor Schiphol–Amsterdam–Almere De MKBA berekent de welvaartseffecten van vier alternatieven en (OV SAAL); bijbehorende varianten voor het realiseren van de drievoudige ambitie. • Realisatie pakket Stedelijke Bereikbaarheid Almere, gekoppeld RRAAM bevindt zich in de verkenningsfase van het Meerjarenprogramma aan de bouwlocaties en SAA; Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) en volgt de stappen van • Uitvoering van de eerste fase maatregelen Toekomst Bestendig Sneller en Beter. Inmiddels zijn de startfase en analytische fase van de Ecologisch Systeem (TBES) in het Markermeer-IJmeer. verkenning doorlopen. De MKBA is onderdeel van de derde fase van de verkenning: de beoordelingsfase. Samen met andere onderzoeken levert de MKBA informatie op voor het Beoordelingskader dat gebruikt wordt ten behoeve van de besluitvorming over RRAAM.
De maatschappelijke kosten en baten van alle alternatieven zijn berekend voor twee toekomstscenario’s van het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving: Global Economy en Regional Communities. De varianten op de alternatieven zijn alleen met het Global Economy-scenario doorgerekend. De verschillen tussen de scenario’s vertalen zich in verschillende woningvragen en mobiliteitsniveaus. De analyse met Global Economy gaat uit van nieuwbouw van 60.000 woningen in Almere en de analyse met Regional Communities gaat uit van nieuwbouw van 30.000 woningen in Almere. Overigens is in de Consultatienotitie RRAAM gesteld dat bij een omvang van 30.000 woningen een IJmeerverbinding niet in beeld komt. Sommige welvaartseffecten zijn met de beschikbare kennis en informatie niet in geld uit te drukken. Voor die effecten is met plussen en minnen aangegeven of ze positief of negatief zijn. Onderstaande tabel geeft het totale investeringsvolume van maatregelen in verstedelijking, bereikbaarheid en natuur: • De investeringen in de verstedelijking van de alternatieven bestaan uit de investeringen voor het ontwikkelen en functie- en bouwrijp maken van de grond, het groen/blauw-casco en Stedelijke Bereikbaarheid Almere. • De investeringen in bereikbaarheid betreffen de snelle busverbinding (alternatief Hollandse Brug) en nieuwe metroverbindingen (alternatieven IJmeerbrug, IJmeertunnel en Zuidelijk Tracé), bovenop de investeringen in bereikbaarheid die al zijn voorzien in het nulalternatief (SAA en OV SAAL). • De investeringen in natuur betreffen de investeringen in mitigerende maatregelen en maatregelen TBES fase 1, die in elk van de alternatieven genomen moeten worden. Binnen de alternatieven IJmeerbrug en Zuidelijk Tracé zijn deze investeringen niet voldoende om de alternatieven vergunbaar te maken. Daarvoor moeten óók de maatregelen TBES fase 2 genomen worden.
Natuurmaatregelen Het Toekomst Bestendig Ecologisch Systeem (TBES) ziet er als volgt uit: Enkhuizen Hoorn
1
3 2 2
4
IJmeer
Markermeer Lelystad
2 Almere-Stad
TBES fase 1 Natuurmaatregelen waarover al besluitvorming heeft plaatsgevonden
TBES fase 1+2 Minimale pakket aan natuurmaatregelen om de ecologische neergaande trend te keren en een
1. Pilot oermoeras
1. Grootschalig moeras Houtribdijk
2. Verbeteren vismigratie
2. Verbeteren vismigratie
3. Luwtemaatregelen Hoornse Hop 3. Luwtemaatregelen Hoornse Hop 4. Vooroever Lepelaarsplassen
Investeringsvolume alternatieven in nominale waarde (mln Euro) Nulalternatief
Hollandse Brug
IJmeerverbinding IJmeerverbinding tunnel brug
Woningbouw en groen/blauw
3.917
3.975
4.046
4.046
4.244
Stedelijke bereikbaarheid Almere
1.139
1.139
1.139
1.139
1.139
223
1.943
2.297
1.734
0
7
39
23
33
16
16
16
16
16
Zuidelijk Tracé
Verstedelijking
Bereikbaarheid Nieuw aangelegde infrastructuur
SAA+OV SAAL
Natuur Mitigerende maatregelen TBES fase 1 TBES fase 2 Totaal investering
280 5.072
NB: In de tabel zijn de kosten van natuurmaatregelen opgenomen om een bepaald alternatief vergund te krijgen. Bij alle alternatieven kan ervoor gekozen worden om een combinatie te maken met TBES fase 2 en eindbeeld TBES.
5.360
7.463
280 7.521
7.446
De nominale bedragen uit bovenstaande tabel zijn voor de MKBA contant gemaakt (zie kwantitatieve beoordeling). De contante waarde is de huidige geldwaarde van een bedrag dat in de toekomst betaald of ontvangen wordt.
Vier alternatieven
Hollandse Brug • Snelle busverbinding tussen: - Almere Pampus, Centrum en Oosterwold - Almere Pampus en station Poort • 20 bussen per uur in de spits • Rijtijd trein Almere Centrum–Amsterdam Zuid: 21 min • Vergunbaar bij uitvoering natuurmaatregelen TBES fase 1
19.000 20.000
4.000 17.000
IJmeerverbinding brug • Nieuwe metroverbinding tussen Diemen-Zuid, IJburg en Almere • Aansluitend op metrolijn Sloterdijk–Amsterdam Zuid–Diemen • Passage IJmeer: brug (6,4 km) • 12 (tot 16) metro’s per uur • Rijtijd metro station Almere Centrum–Amsterdam Zuid: 24 min • Vergunbaar bij uitvoering natuurmaatregelen TBES fase 1 en 2
19.000 25.000
1.000 15.000
IJmeerverbinding tunnel • Nieuwe metroverbinding tussen Diemen-Zuid, IJburg en Almere • Aansluitend op metrolijn Sloterdijk–Amsterdam Zuid–Diemen • Passage IJmeer: tunnel (5,1 km) • 12 (tot 16) metro’s per uur • Rijtijd metro station Almere Centrum–Amsterdam Zuid: 24 min • Vergunbaar bij uitvoering natuurmaatregelen TBES fase 1
19.000
25.000
1.000 15.000
Zuidelijk Tracé • Nieuwe metroverbinding tussen Diemen-Zuid en Almere • Aansluitend op metrolijn Sloterdijk–Amsterdam Zuid–Diemen • Passage zuidelijk IJmeer via korte brug en tunnel onder kustzone Muiden • 16 metro’s per uur • Rijtijd metro station Almere Centrum–Amsterdam Zuid: 29 min • Woningbouw op 50 ha landtong bij Almere Pampus • Vergunbaar bij uitvoering natuurmaatregelen TBES fase 1 en 2
25.000
19.000
5.000 1.000 10.000
Centrum/Weerwater Pampus Oosterwold Binnenstedelijk
Zuidelijk Tracé
IJmeerverbinding tunnel
IJmeerverbinding brug Hollandse Brug
PM
PM
PM
PM
*** grotere kosteneffectiviteit en/of meer mogelijkheden **** extra ruimte om ontwikkelingen in natuurgebied vergund te krijgen
Optiewaarde ****
Recreatie/visserij***
Bereikbaarheid
Opbrengst zandwinning
Natuurmaatregelen (TBES fase 1 en 2)
* busbaan, metrolijn, brug, tunnel, etc., excl. kosten mitigerende maatregelen i.v.m. geluidshinder, lichthinder en luchtverontreiniging ** efficiëntere productie door betere uitwisseling
Arbeidsmarkt- en agglomeratie-effecten**
Grotere betrouwbaarheid van ov
Kans op een zitplaats in ov
Kosten van ov-kaartje
Verstedelijking
Deur-tot-deur reistijd van ov-reizigers
Netto opbrenst van ov-bedrijven
Beheer/onderhoud nieuw aangelegde infrastructuur
Nieuw aangelegde infrastructuur*
Groter woongenot en/of stijging vastgoedwaarde
Verschil tussen huurprijs en huurwaarde
Correctie i.v.m. btw-vrijstellingen
Economische waarde grond
Reële prijsstijging woningen
Opbrengst vastgoedontwikkeling
Kwantitatieve beoordeling Netto contante waarde in mln euro Natuur
Eindsaldo kwantitatieve beoordeling
Maatschappelijke kosten en baten zijn waar mogelijk uitgedrukt in geldbedragen ten opzichte van het nulalternatief. Opbrengsten en andere baten zijn positief, investeringen en andere kosten zijn negatief. Alle bedragen zijn afgerond op 10 miljoen euro.
Saldo bereikbaarheid
Saldo natuur
Zuidelijk Tracé
IJmeerverbinding tunnel
IJmeerverbinding brug
Saldo verstedelijking
Totaalsaldo bovengrens Global Economy Saldo kosten - baten Global Economy ondergrens Global Economy Saldo kosten - baten Regional Communities* * In de Consultatienotitie RRAAM is omschreven dat bij een omvang van 30.000 woningen een IJmeerverbinding niet in beeld komt.
Eindsaldo kwalitatieve beoordeling
Zuidelijk Tracé
IJmeerverbinding tunnel
IJmeerverbinding brug
Hollandse Brug
zeer positief positief negatief zeer negatief
Waterkwaliteit
Bodem (bodemkwaliteit, grondbalans)
Klimaat (waterveiligheid, wateroverlast, hittestress)
Archeologische waarden
Overig
Potentie nieuwe landschappen
Landschap & cultuurhistorie
Ecologische Hoofdstructuur (EHS)
Natura 2000
Natuur
Invloed op kenmerken ecologisch systeem
Fysieke inpassing (ruimtebeslag, barrierewerking)
Bereikbaarheid
Effecten ten opzichte van het nulalternatief
in een enkel geval is om de sterkte van effect te benadrukken, gebruik gemaakt van >++ of >- geen verschil geen effect
Efficiënte verbetering van openbaar vervoer binnen Almere en kortere reistijd tussen Almere en Amsterdam. Strikt genomen hoeft verbetering ecologische kwaliteit Markermeer/IJmeer niet, al levert dit wel meerwaarde.
Door infrastructurele ingreep kortere reistijd per openbaar vervoer tussen Almere en Amsterdam en agglomeratievoordelen. Substantiële effecten op natuur en landschap. Is alleen mogelijk bij verbetering ecologische kwaliteit Markermeer/IJmeer. Effecten hiervan op de gebruikswaarde van het gebied zijn nog onbekend.
Iets duurdere infrastructurele ingreep dan IJmeerbrug, met vergelijkbare effecten. Omdat het effect op de leefomgeving kleiner is, is minder mitigatie nodig. Strikt genomen hoeft verbetering ecologische kwaliteit Markermeer/IJmeer niet, al levert dit wel meerwaarde.
Door infrastucturele ingreep kortere reistijd per openbaar vervoer tussen Almere en Amsterdam, maar de tijdwinst is kleiner dan bij IJmeeralternatief (brug en tunnel). Levert minder kwaliteit op voor IJburg. Vanwege effect op de leefomgeving is meer mitigatie nodig, evenals verbetering ecologische kwaliteit Markermeer/IJmeer. Verstedelijkingsvariant is duurder en levert minder op.
Conclusies MKBA RRAAM • De alternatieven Hollandse Brug en IJmeerverbinding tunnel zijn na uitvoering van de natuurmaatregelen van TBES fase 1 realiseerbaar. • Van deze twee heeft het alternatief Hollandse Brug een positief effect op de welvaart onder Global Economy. De baten voor reizigers en openbaar vervoerexploitatenten zijn groter dan de kosten van aanleg en onderhoud. Onder Regional Communities zijn de kosten en baten in evenwicht. • Het IJmeeralternatief (brug of tunnel) biedt ten opzichte van het alternatief Hollandse Brug meer voordelen voor openbaar vervoerreizigers, vooral voor de toekomstige inwoners van Almere Pampus, een betere grondexploitatie en grotere agglomeratie-effecten. De welvaartswaarde van deze voordelen
is echter lager dan de kosten van aanleg en onderhoud van de nieuwe infrastructuur. Hierdoor is er in dit alternatief per saldo een negatief effect op de welvaart, zowel bij lage als hoge groei. • Voor de alternatieven IJmeerbrug en Zuidelijk Tracé is minimaal de uitvoering van de TBES fase 1 en 2 nodig. Daardoor zijn de kosten van deze integrale alternatieven hoger en is het totaaleffect op de welvaart vergelijkbaar met dat van de IJmeertunnel. Het Zuidelijk Tracé kent evenals het IJmeeralternatief hoge baten voor openbaar vervoerreizigers (vooral van en naar Almere Pampus) en ook bij dit alternatief mogen substantiële agglomeratie-effecten worden verwacht.
foto: Elisa Bours
In RRAAM werken het Rijk, de provincies Noord-Holland, Utrecht en Flevoland en de gemeenten Almere en Amsterdam samen om de drievoudige ambitie op het gebied van woningbouw, bereikbaarheid en ecologie in de Noordelijke Randstad vorm te geven. De in deze uitgave gebruikte informatie is afkomstig van de door ECORYS opgestelde MKBA voor RRAAM en is door Lijn43 en Studio Barten bewerkt en gevisualiseerd. Voor meer informatie over het project: www.rraam.nl November 2012
