MJOP-MIND 2013-2016
MeerJarenOnderhoudsProgramma Openbare Ruimte en Meerjarenprogramma INfrastructuur Deventer
www.deventer.nl
MJOP-MIND 2013-2016 MeerJarenOnderhoudsProgramma Openbare Ruimte Meerjarenprogramma INfrastructuur Deventer Definitief, januari 2013
Teams ROB en ORB januari 2013
MJOP-MIND 2013-2016
Inhoudsopgave 1
INLEIDING ................................................................................................................................................... 2 1.1 HET WAT EN WAAROM VAN MJOP EN MIND .......................................................................................... 2 1.2 KADERS EN UITGANGSPUNTEN VOOR MJOP-MIND ................................................................................ 2 1.2.1 Beleidskader .................................................................................................................................... 2 1.2.2 Bestuurlijke afspraken ..................................................................................................................... 2 1.2.3 Financieel kader MJOP-MIND ....................................................................................................... 3 1.2.4 Afstemming in de programmering ................................................................................................... 3 1.3 VASTSTELLING EN UITVOERING MJOP-MIND 2013-2016 ...................................................................... 3 1.4 LEESWIJZER ............................................................................................................................................. 3
2
BUDGETTAIRE KADERS .......................................................................................................................... 4 2.1 2.2 2.3 2.4
3
MJOP-MIND BUDGET EXPLOITATIEMIDDELEN ....................................................................................... 4 DEKKING ONDERHOUDSPROJECTEN ......................................................................................................... 4 DEKKING INVESTERINGSPROJECTEN ........................................................................................................ 4 SAMENVATTING ....................................................................................................................................... 5
PROGRAMMERING ................................................................................................................................... 6 3.1 BRONNEN VOOR PROGRAMMERING .......................................................................................................... 6 3.1.1 Beleidsuitgangspunten .................................................................................................................... 6 3.1.2 Bestuurlijke toezeggingen................................................................................................................ 7 3.1.3 Overige afspraken ........................................................................................................................... 8 3.2 PRIORITEREN VAN PROJECTEN ................................................................................................................. 8 3.2.1 Buurt(schap)gerichte aanpak .......................................................................................................... 8 3.2.1.1 3.2.1.2 3.2.1.3 3.2.1.4
3.2.2 3.2.3 3.2.4 4
Niet alle buurten zijn hetzelfde .................................................................................................................... 8 Ervaringen met buurtgerichte aanpak ........................................................................................................ 10 Prioriteiten buurtgerichte aanpak ............................................................................................................... 11 Aanpak buurtgericht werken ...................................................................................................................... 14
Overige projecten .......................................................................................................................... 14 Niet- geprogrammeerde projecten ................................................................................................ 15 Burgerparticipatie in de programmering ...................................................................................... 15
REALISATIE MJOP-MIND PROGRAMMERING ............................................................................... 16 4.1 PROJECTDEFINITIE ................................................................................................................................. 16 4.2 UITVOERINGSCOÖRDINATIE ................................................................................................................... 16 4.3 PLANNING .............................................................................................................................................. 16 4.4 BUDGETBEWAKING ................................................................................................................................ 16 4.5 COMMUNICATIE ..................................................................................................................................... 17 4.5.1 Beleidscommunicatie (MJOP-MIND) ........................................................................................... 17 4.5.2 Projectcommunicatie ..................................................................................................................... 17 4.6 RISICO’S................................................................................................................................................. 17 4.7 BIJSTELLING .......................................................................................................................................... 19
BIJLAGE A BUDGETTAIR KADER EXPLOITATIEMIDDELEN ............................................................... I BIJLAGE B OVERIGE PLANNEN ...................................................................................................................V BIJLAGE C ALFABETISCHE PROJECTENLIJST ..................................................................................... VI BIJLAGE E REACTIENOTA ......................................................................................................................... VII
MJOP-MIND 2013-2016
1 Inleiding 1.1
Het wat en waarom van MJOP en MIND
MJOP staat voor MeerJaren OnderhoudsProgramma. Het is een opsomming en combinatie van alle groot onderhoudsprojecten uit het programma Leefomgeving. Er wordt een integratie in de uitvoering nagestreefd, waardoor beschikbare middelen efficiënter en effectiefer worden ingezet. Concreet houdt dit in dat, bijvoorbeeld in geval van een rioolvervanging, wordt geprobeerd de gehele openbare ruimte aan te pakken. Nabijgelegen bomen, speelvoorzieningen, parkeerplaatsen, straatverlichting enzovoort worden in het project meegenomen. Het MJOP integreert de projecten van de producten 20 Straten, Wegen en Pleinen; 22 Openbare Verlichting; 28 Openbaar Groen; 30 Spelen; 32 Riolering; 38 Civieltechnische Kunstwerken. MIND staat voor Meerjarenplan INfrastructuur Deventer. Het MJOP omvat geen activiteiten die behoren tot het zogenaamde dagelijks onderhoud (verhelpen van kleine schades en ongemakken en terugkerende activiteiten zoals maaien en snoeien). Sinds het MJOP-MIND 2009-2012 worden MIND en MJOP gecombineerd. De integratie van projecten uit het programma Leefomgeving is hiermee verder doorgezet met infrastructurele projecten. Op deze wijze kan nog beter worden aangesloten op de beleving van de burger, aangezien deze zijn leefomgeving integraal beleeft. Het MJOP-MIND heeft het karakter van een voortschrijdend meerjarenplan, dat iedere twee jaar wordt bijgesteld op grond van de ontwikkeling van de onderhoudstoestand en de samenhang met andere projecten. Het MJOP-MIND geeft inzicht in de invulling van de beschikbaar gestelde budgetten en de gemaakte keuzes. Na vaststelling door het college gelden de projecten voor de periode 2013-2014 als taakstellend. De jaren 2015 en 2016 dienen als indicatief te worden beschouwd. Bij opstellen van MJOP-MIND 2015-2018 zullen de projecten uit deze jaren opnieuw worden geprioriteerd. Met het voorliggende programma wordt een openbare ruimte nagestreefd die als positief en leefbaar wordt beleefd door de gebruiker. Om dit meetbaar te maken hanteert de gemeente Deventer een systematiek van kwaliteitsniveaus. Deze niveaus zijn vastgelegd voor de aspecten „heel‟ en „schoon‟. Daarnaast is een systeem ontwikkeld om de waardering van de leefomgeving te meten.
1.2 1.2.1
Kaders en uitgangspunten voor MJOP-MIND Beleidskader
In het kader van het verbeterproject Werk aan de Winkel begin 2001 is besloten om te gaan inventariseren hoeveel openbare ruimte de gemeente in beheer heeft en wat daarvan de onderhoudstoestand is. Dit verbeterproject heeft in het voorjaar 2003 geleid tot de nota Beheerkwaliteit Openbare Ruimte Deventer (BORD), waarin de relatie is gelegd tussen het onderhoudsniveau en het bijbehorende budget. Bij de invulling van de verschillende bezuinigingen van de afgelopen jaren is een deel van het MJOP en MIND budget vervallen. Een deel direct via bezuiniging op de output en een deel indirect via een taakstelling op bedrijfsvoering. Bij de bezuinigingen is expliciet de keuze gemaakt om het onderhoudsniveau voor de hele gemeente, dus ook de wijken Vijfhoek en Binnenstad, op het niveau „sober‟ te brengen. De komende 2 jaar wordt het beleid rond beheer van de openbare ruimte herijkt.
1.2.2
Bestuurlijke afspraken
Een deel van de budgettaire ruimte is toegedeeld aan specifieke buurten en/of gebieden in verband met bestuurlijke toezeggingen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de herstructureringsgebieden Rivierenwijk en Keizerslanden. Naast een herstructurering van de bebouwde omgeving wordt ook een opwaardering van de openbare ruimte in dit gebied, alsmede de aanpalende gebieden, nagestreefd. Hierdoor wordt de financiële ruimte voor andere technisch noodzakelijke projecten beperkt. De convenantafspraken voor de aanpalende gebieden rond de herstructureringswijken zijn bijna zijn afgerond. Deze gebieden blijven echter aandacht vragen.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
2
MJOP-MIND 2013-2016
Voor de Rivierenwijk resteert nog een opgave voor de jaren 2013 en 2014, ter grootte van een half miljoen euro. In 2013 en 2014 zal eveneens financieel worden bijgedragen in de ontwikkeling van het centrumplan Borgele. Het college heeft hiertoe besloten en bepaald dat deze bijdrage gedekt wordt vanuit het MIND. Tenslotte wordt financieel bijgedragen aan de ontwikkeling van het Havenkwartier, voor de jaren 2013 en 2014.
1.2.3
Financieel kader MJOP-MIND
Het MJOP betreft de planning van het groot onderhoud, waarvan de uitgaven worden gedekt uit exploitatiemiddelen vanuit de verschillende producten (zie paragraaf 1.1). Naast de groot onderhoudsprojecten wordt aandacht besteed aan de projecten die betrekking hebben op vervangingen, hierbij moet worden gedacht aan bijvoorbeeld een rioolvervanging. Dekking van deze vervangingsinvesteringen worden in paragraaf 2.3 toegelicht. Door de koppeling van groot onderhoud en vervangingen wordt een integraal overzicht verkregen van de grote uitvoeringsprojecten over meerdere jaren in de openbare ruimte. De programmering is daarnaast geïntegreerd met het meerjareninvesteringsoverzicht van infrastructurele en verkeerskundige projecten binnen de gemeente Deventer. In het kader van de begrotingsdocumenten is de prioritering en fasering van majeure infrastructurele projecten vastgelegd in de gemeentebrede investeringslijst. De dekking voor deze projecten komt hiermee vooral uit de Reserve Gemeentebrede Investeringen (RGI) en dus niet uit de reserve MIND (zie paragraaf 2.3).
1.2.4
Afstemming in de programmering
Uitgangspunt is dat de inzet van middelen, ter versterking van de fysieke infrastructuur in Deventer, zoveel mogelijk wordt gekoppeld aan ontwikkeling van ruimtelijke plannen en/of onderhoudsinvesteringen. Voorbeelden hiervan zijn de opwaardering van de Amstellaan (i.r.t. herstructurering Rivierenwijk) en reconstructie van de Ceintuurbaan (i.r.t. de ziekenhuisbuurt). Daarnaast vindt binnen de programmering afstemming plaats tussen technische noodzaak en de beeldkwaliteit van het betreffende gebied. Door deze afstemming ontstaat de mogelijkheid om fasering en inzet van middelen te verbinden met ambities op gebieden als verkeer, beeldkwaliteit enzovoorts. Zo ontstaat een integrale aanpak, waarbij ontwikkelingen elkaar versterken en kosteneffectief wordt gewerkt. Een goede fasering tussen projecten is daarnaast van groot belang voor een blijvende bereikbaarheid van Deventer.
1.3
Vaststelling en uitvoering MJOP-MIND 2013-2016
Twee jaarlijks wordt een nieuw MJOP-MIND opgesteld. Na vaststelling door het college is het programma taakstellend voor de opvolgende twee jaar en bevat een doorkijk voor de twee daaropvolgende jaren. Het MJOP-MIND 2013-2016 geeft bestuurders en de politiek inzicht in de verdeling van de beschikbaar gestelde middelen. Verder biedt het ambtelijke kaders voor de uitvoering van het programma Leefomgeving. Burgers en bedrijven hebben de mogelijkheid om inzicht te verkrijgen in de projecten die in hun omgeving een rol gaan spelen. Hierbij wordt opgemerkt dat er per uitvoeringsproject, afhankelijk van de participatieladder, zorgvuldig met alle betrokkenen zal worden gecommuniceerd.
1.4
Leeswijzer
Het rapport kent de volgende opbouw: In het hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de budgettaire kaders voor het MJOP-MIND waarbinnen de projecten worden uitgevoerd. In hoofdstuk 3 wordt aangegeven hoe de programmering tot stand gekomen is, en hoe afstemming plaatsvindt. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op aspecten die komen kijken bij de daadwerkelijke uitvoering. Deze rapportage wordt afgesloten met een verwijzing naar de overzichten in de bijlagen.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
3
MJOP-MIND 2013-2016
2 Budgettaire kaders 2.1
MJOP-MIND budget exploitatiemiddelen
In bijlage A is de berekening van het budgettair kader opgenomen. Het MJOP-MIND budget omvat de middelen die in de exploitatiebegroting beschikbaar zijn voor het uitvoeren van groot onderhoud. In de onderstaande tabel is per product het MJOP-budget opgenomen. Prod. nr 20 21 22 25 26 28 30 32 33 34 38
Productnaam Straten Wegen Pleinen (SWP) Straatreiniging Openbare Verlichting Havens en waterwegen Verkeer en vervoer (MIND) Openbaar Groen Openbare Speelgelegenheden Riolen en Waterhuishouding Begraafplaatsen Verkeerstechnische voorzieningen Civieltechnische kunstwerken (CTK) Totaal
MJOP-budget € x 1.000 3.313 0 362 0 372 443 160 967 0 115 394 6.126
2.2 Dekking onderhoudsprojecten Het programma groot onderhoud heeft de volgende dekkingsmiddelen: Dekkingsbron MJOP projecten Regulier MJOP-budget 1 Putting voorziening degeneratievergoeding Totaal
2.3
2013 6.126 150 6.276
2014 6.126 6.126
Dekking investeringsprojecten
Naast de groot onderhoudsprojecten worden ook investeringssprojecten uitgevoerd. De dekking voor investeringsprojecten is niet opgenomen in de reguliere middelen. Hiervoor dienen kapitaalinvesteringen plaats te vinden of aparte dekkingsmiddelen te worden aangevraagd. De besluitvorming hieromtrent is gekoppeld aan de jaarlijkse begrotingscyclus. De investeringsparagraaf uit het GRP wordt vertraagd uitgevoerd op basis van het bij de behandeling van de voorjaarsnota 2011 aangenomen amendement 16. De investeringen zijn als volgt vertraagd: Jaar 2011 2012 2013 2014
Oorspronkelijk 2.010 1.925 2.035 1.735
Bijgesteld 1.431 1.843 990 750
Daarnaast speelt de reconstructie van de Ceintuurbaan. Dit project wordt in 2013 voorbereid en in 2014 uitgevoerd. Dekking vindt plaats door te beschikken over de binnen product 20 vrijvallende kapitaallasten.
1
Betreft voorziening die is gevoed uit opbrengsten degeneratievergoeding zoals opgelegd aan de glasvezelexploitant.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
4
MJOP-MIND 2013-2016
De verschillende dekkingsmiddelen voor deze uitgaven zijn in de volgende tabel opgenomen. Dekkingsbron investeringsprojecten € x 1.000 Kapitaalinvestering riolering Krediet Ceintuurbaan (2013 voorbereiding; 2014 uitvoering) Totaal
Project totaal 1.740 1.068 2.808
jaarschijf 2013 990 100 1.090
Jaarschijf 2014 750 968 1.718
Naast deze investeringsprojecten zijn de volgende infrastructurele investeringsprojecten zijn opgenomen in de RGI : Zandbelterbrug; Tunnel Rivierenwijk; Amstellaan; Stationsomgeving; Fietspad Gorsselseweg.
2.4
Samenvatting
In totaal is er budgetruimte voor groot onderhoud (MJOP-MIND) en investeringen als volgt opgebouwd. Dekking uitvoeringsprojecten Groot onderhoudsprojecten Investeringsprojecten Totaal
2013 6.276 1.090 7.366
2014 6.126 1.718 7.844
Deze uitgaven worden volledig gedekt uit door de Raad vastgestelde structurele en incidentele dekkingsbronnen.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
5
MJOP-MIND 2013-2016
3 Programmering In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de totstandkoming van de programmering 2013-2016. Ieder product heeft zijn eigen autonome planning voor groot onderhoud. Doel van dit MJOP is om al deze planningen op elkaar af te stemmen en waar mogelijk te integreren tot multidisciplinaire groot onderhoudsprojecten. Op deze manier worden de beschikbare financiële middelen zo optimaal mogelijk benut. Bij veel groot onderhoudsprojecten is integratie niet noodzakelijk. Hierbij kan worden gedacht aan het uitvoeren van asfaltonderhoud, zonder dat de inrichting of functie van de weg wijzigt. Over het algemeen is de onderhoudsvraag groter dan aan financiële middelen beschikbaar is. Naast het integreren van de onderhoudsplanningen zal dus een prioritering plaatsvinden. Bepaalde onderhoudsprojecten komen daardoor buiten het deze MJOP-MIND periode te vallen. Het MJOP 2013-2016 moet concreet invulling geven aan de jaarschijven 2013 en 2014 en inzicht geven in de te verwachten onderhoudsactiviteiten voor de jaren daarna (met name 2015 en 2016). In dit hoofdstuk wordt inzicht gegeven in hoe deze items zijn geïntegreerd, welke afwegingen zijn gemaakt en welke programmering hieruit is voortgekomen.
3.1
Bronnen voor programmering
Om tot de programmering van projecten te komen wordt uit diverse bronnen geput, deze volgen hieronder.
3.1.1
Beleidsuitgangspunten
Diverse beleidsuitgangspunten vormen de basis voor de vulling van het MJOP-MIND vanuit programma Leefomgeving. Deze zijn in diverse bestuurlijke beleidsnotities vastgelegd. Een algemeen uitgangspunt betreft dat te allen tijde de veiligheid van de burger moet worden geborgd. Daarnaast geldt dat er sprake kan zijn van een technische noodzaak om in te grijpen om kapitaalvernietiging te voorkomen. Dit verschijnsel doet zich met name voor bij asfaltverhardingen. Beheer van de stad Uitgangspunt voor de programmering vanuit technische noodzaak vormt de afspraak het beheer van de stad op het niveau „sober‟ te brengen/houden. Feitelijk zijn alle gebieden die onder het niveau sober uitkomen toe aan (groot)onderhoud. Om de onderhoudsstaat van de stad te monitoren wordt gebruik gemaakt van diverse (meet)systemen, dit zijn onder andere: Monitoring Openbare Ruimte (MOR); Waardering Openbare Ruimte (WOR); Monitor leefbaarheid en veiligheid; Globale visuele weginspectie; Overige wegbouwkundige onderzoeken; Veiligheidsinspectie speelvoorzieningen; Boominspectie; Inspectie civieltechnische kunstwerken; Rioolinspectie; Meldpunt Openbare Ruimte. Uitkomsten van monitoringssystemen vormen de basis voor de programmering vanuit beheeroogpunt. Normaal dagelijks beheer en onderhoud is op een bepaald moment niet meer toereikend om onderhoudsniveau „sober‟ vast te houden. Groot onderhoud is dan noodzakelijk.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
6
MJOP-MIND 2013-2016
Gemeentelijk Rioleringsplan 2010-2015 (GRP) Binnen het MJOP-MIND worden rioleringsvervangingsmaatregelen uit het GRP 2010-2015 integraal overgenomen. Vervolgens wordt afgewogen hoe deze maatregelen kunnen worden geïntegreerd met andere projecten. Het vigerende GRP is vastgesteld in de Gemeenteraad d.d. 18 november 2009. Dit plan vloeit voort uit de planplicht die vastligt in de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (voorheen Wet milieubeheer). Verkeerbeleid in relatie tot MIND De intentie van het MIND is om dekking te verzorgen van projecten die een investering vergen in een range van €50.000,- tot enkele tonnen. Beneden de €50.000,- is sprake van een kleinschalig project dat valt binnen de kaders van de exploitatiebegroting (product 34), erboven betekent realisering van een grootschalige investering, die gemeentebrede afweging vraagt. De programmering van verkeerskundige projecten kent diverse kaders, de belangrijkste zijn de volgende vastgestelde beleidsnota‟s: Deventer binnen bereik (bereikbaarheidsconclaaf); Verkeersveiligheidbeleidsplan; Fietsbeleidsplan. De hoeveelheid projecten en wensen op gebied van bereikbaarheid is zeer fors en beslaat een investering van ruim €100 miljoen, circa een derde hiervan is niet gedekt. Ook globaal een derde van de totale investering in bereikbaarheid wordt gedekt uit de RGI. Wat overblijft is een breed pallet aan dekkingsbronnen, ten dele van derden, waarvan de reserve MIND onderdeel uitmaakt. Het totale budget met laatstgenoemde dekking is slechts beperkt in relatie met de totale investeringen in infrastructuur en bedraagt voor de jaren 2013 en 2014 ca. 1% (!). Het is een complexe afweging om uit de grote lijst aan wensen en afspraken een keuze te maken voor een programmering van projecten uit de reserve MIND voor 2013 en 2014. Er zijn momenteel diverse knelpunten op gebied van verkeer en vervoer, die om een financiële dekking vragen. In 2013 en 2014 worden uit deze slechts enkele projecten uitgevoerd (Emmaplein en Grote Ratelaar). Het grootste deel van de beschikbare middelen is gereserveerd om bestuurlijke toezeggingen rondom Centrumplan Borgele te dekken.
3.1.2
Bestuurlijke toezeggingen
De druk op de beschikbare budgetten wordt vergroot door bestuurlijke toezeggingen ten aanzien van deze budgetten. Soms zijn er andere goede redenen om groot onderhoud uit te voeren, terwijl dit op basis van de technische staat (nog) niet noodzakelijk is. Hierdoor komt overigens de technische programmering onder druk te staan. Herstructureringswijken Over de inzet in de openbare ruimte in aanpalende gebieden van herstructureringswijken zijn afspraken in convenanten vastgelegd. Door het kleiner worden van de gebieden waar daadwerkelijk herstructurering plaatsvindt (sloop en nieuwbouw) is het aanpalend gebied groter geworden dan in de convenanten was voorzien. Gereserveerde middelen moeten hierdoor in grotere gebieden ingezet worden. Zonder extra middelen is niet de geplande kwaliteitslag te maken, dit heeft tot gevolg dat er extra middelen uit het programma Leefomgeving worden geput. Deze extra budgetvraag wordt meegewogen in de prioritering in de buurtgerichte aanpak, die vanuit het MJOP-MIND wordt nagestreefd. Havenkwartier In het voor- en najaarsoverleg tussen gemeente en provincie is in 2010 afgesproken dat de gemeente vanuit programma Leefomgeving investeert in de openbare ruimte van het Havenkwartier. De provincie zet daar cofinanciering tegenover. In de jaren 2011 en 2012 zijn hiertoe al budgetten uit het MJOP-MIND beschikbaar gesteld, dit loopt door in de jaren 2013 en 2014. Centrumplan Borgele Vanuit de gemeente is een bijdrage toegezegd in de jaren 2013 en 2014, in de ontwikkeling van Centrumplan Borgele. De bijdrage heeft een omvang van €500.000,- en is geheel ingevuld vanuit de reserve MIND.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
7
MJOP-MIND 2013-2016
3.1.3
Overige afspraken
Naast de technisch noodzakelijke projecten en aanvullende bestuurlijke toezeggingen is er ook nog sprake van overige afspraken. Dan moet worden gedacht aan de wens om aansluiting te zoeken bij andere projecten en visies. Het gaat om de visie „de Kroon van Deventer‟ en woonvisie 2008+. In bijlage B is hiervan een overzicht opgenomen. De in deze plannen genoemde wijken worden meegewogen in de buurtgerichte aanpak (zie paragraaf 3.2.1). In 2007 t/m 2010 is in Deventer glasvezel aangelegd. Daarbij is veel gegraven en zijn verhardingen opgebroken. Deze verharding is na aanleg zo goed mogelijk hersteld, maar wijkt desondanks qua kwaliteit in negatieve zin af ten opzichte van de omgeving. Om in de toekomst deze kabeltracés te kunnen herstellen zijn degeneratiekosten in rekening gebracht. Dit geld is in een voorziening gestort, die eind 2010 een omvang had van ongeveer €468.000,-. Vanaf 2011 wordt jaarlijks €150.000,besteed om verhardingen te herstellen. In 2013 wordt dit voor de laatste keer uitgevoerd.
3.2
Prioriteren van projecten
Per programmaonderdeel/product worden projecten geprioriteerd. Vervolgens vindt een extra prioritering plaats op programmaniveau, om te komen tot een integrale aanpak. Het prioriteren van projecten is een lastige klus en vraagt om het maken van keuzes, aangezien budgetten gelimiteerd zijn. Een bijzondere plek hierin wordt ingenomen door de buurtgerichte aanpak. Op deze aanpak wordt in de volgende paragraaf uitgebreid ingegaan.
3.2.1
Buurt(schap)gerichte aanpak
Binnen het MJOP-MIND bestaat sinds enkele jaren de voorkeur om het groot onderhoud zoveel mogelijk buurtgericht aan te pakken. Dit komt omdat een buurt stedenbouwkundig gezien vaak een homogene entiteit is. Het ontwerp, de gebruikte materialen en de leeftijd komen overeen. De burgers/bewoners uit zo‟n buurt beleven dit vaak ook zo en zien dit ook als „hun‟ buurt. Dit geldt zeker ook voor de dorpen en de buurtschappen in de gemeente. De eigenheid van de kleinere dorpen en buurtschappen (Lettele, Okkenbroek, Loo) is aanwezig in alle aspecten van het Dorpsleven. De openbare ruimte vormt daar een wezenlijk onderdeel van. In de grotere dorpen (Diepenveen, Bathmen, Schalkhaar)zijn wel echte buurten in de dorpen te onderscheiden. Een buurtgerichte aanpak verzekert een integrale aanpak waarbinnen ruimte is voor wensen van bewoners, hierdoor worden noodzaak en wensen aan elkaar gekoppeld. Vanuit het MJOP-MIND wordt een buurt daarom gezien als een belangrijke eenheidsmaat op basis waarvan wordt geprioriteerd. Er zijn vele buurten die om een dergelijke aanpak vragen. Om goed te kunnen prioriteren tussen deze buurten, worden ze onderling vergeleken.
3.2.1.1 Niet alle buurten zijn hetzelfde Naast de onderhoudstoestand bepalen ook zaken als stedenbouwkundige structuur en kracht van de materialisering (de gebruikte materialen) van een buurt hoe er geprioriteerd gaat worden. De onderling te vergelijken buurten zijn grofweg als volgt te typeren: A. Sterke stedenbouwkundig structuur en sterke openbare ruimte In buurten met een sterke stedenbouwkundige structuur en een sterke inrichting van de openbare ruimte, fungeren beide elementen als drager van de ruimtelijke kwaliteit. Deze buurten behouden ondanks een teruglopende onderhoudsstaat, redelijk hun kwaliteit. Met eenvoudig onderhoud aan bestaande gebakken klinkers en de veelal ruime groenstroken kan met behoud van de sobere, logische inrichting een kwaliteitsimpuls worden bereikt. Voorbeelden van deze buurten zijn Tuindorp en grote delen van Zandweerd.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
8
MJOP-MIND 2013-2016
B. Sterke stedenbouwkundige structuur, matige openbare ruimte Buurten met een sterke stedenbouwkundige structuur, maar een matige openbare ruimte kennen vaak een materialisatie van betonstraatstenen en/of asfalt en een redelijk sterke groenstructuur. De sterke stedenbouwkundige structuur houdt de buurt aardig op peil bij een teruglopende onderhoudsstaat. Bij groot onderhoud verdient de juiste materialisatie de aandacht, hiermee is de buurt te versterken (een plus). Borgele, Platvoet en delen van Keizerslanden vallen in deze categorie. C. Zwakke stedenbouwkundige structuur en zwakke openbare ruimte Deze buurten kennen een zwakke, complexe stedenbouwkundige structuur en zwakke openbare ruimte. Dit is terug te vinden in minder duurzame materialen (asfalt en beton) en uitgebreide problemen in het groen (veel kleine losse elementen en veel ondoordringbaar groen, overwoekering). Het reguliere onderhoud is vaak arbeidsintensief. Bij een teruglopende onderhoudsstaat ligt verpaupering op de loer. Ingrijpen in de stedenbouwkundige structuur kan niet of slechts beperkt gezien het grote aandeel particulier woningbezit. De openbare ruimte is vrijwel het enige stuur als het gaat om kwaliteitsimpulsen in de wijk en zal dan ook als zodanig moeten worden ingezet. De openbare ruimte heeft veel potentie om een structuurdrager voor de wijk te gaan vormen. Dit heeft effect op verschillende niveaus: rustige ruimtelijke uitstraling, beeldmerk/signatuur van de wijk, aantrekkelijkheid van de woonomgeving, duurzaamheidsthema herkenbaar op wijkniveau, uitstraling van een nettere en schonere wijk. Bij groot onderhoud staat een herinrichting van de openbare ruimte en een duurzamer materialisatie centraal, dit gaat dus verder dan alleen groot onderhoud. „Bloemkoolbuurten‟ als Groot Douwel en Blauwenoord vallen in deze categorie. D. Zwakke stedenbouwkundige structuur en sterke openbare ruimte In feite zijn dit de buurten die we willen bereiken door aanpak van de C buurten. Zoals gezegd speelt naast de bovenstaande categorisering de technische staat van onderhoud een belangrijke rol in de aanleiding tot groot onderhoud. De afbeelding hieronder laat de resultante zien van de boordeling van zowel de technische staat als de ruimtelijke kwaliteit.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
9
MJOP-MIND 2013-2016
Door een combinatie te maken de technische staat en de ruimtelijke kwaliteit ontstaat een model voor integrale aanpak van de openbare ruimte. De onderstaande afbeelding geeft de afwegingen weer.
3.2.1.2 Ervaringen met buurtgerichte aanpak Een aantal projecten zijn reeds via een buurtgerichte aanpak uitgevoerd of zijn nog in de uitvoering. In z‟n algemeen kan worden gesteld dat dit zorgt voor een eenduidige herkenbare aanpak en een voor die buurt specifiek eindbeeld. De aanpak werpt dus zijn vruchten af. Per gebied zijn rond de aanpak wel enkele kanttekeningen te plaatsen. Aanpalende gebieden herstructurering In de herstructureringswijken Keizerslanden en Rivierenwijk worden middelen geïnvesteerd zoals overeengekomen met de corporaties. De corporaties pakken een deel aan door herstructurering waarbij ook de openbare ruimte wordt meegenomen. In deze delen van de buurt ontstaat daarmee een hoge kwaliteit. De inzet van de gemeente in de aanpalende gebieden is erop gericht om geen eilanden van kwaliteit te laten ontstaan. Inmiddels is duidelijk geworden dat het gereserveerde geld voor de aanpalende gebieden onvoldoende is om de hele buurt op het gewenste niveau te brengen. Per gebied is aanvullend budget van miljoenen euro‟s nodig om in de hele buurt een gelijkwaardig kwaliteitsniveau te bereiken. Buurten uit „De kroon op Deventer‟ In deze buurten is alleen ingezet op opknappen van de openbare ruimte. De buurten Platvoet en Borgele zijn inmiddels afgerond. Bij de aanpak van deze buurten is ervoor gekozen om de hele buurt in één plan te vatten en dit in één keer op de markt te brengen. Voordeel is de korte doorlooptijd, nadeel is dat de buurten zo groot zijn dat niet ieder hoekje van de openbare ruimte de aandacht heeft gekregen die het verdient. Daarnaast is het lastig is om bewonerswensen op het juiste niveau af te wegen en in te passen. De budgetvraag bleek groter dan het geprogrammeerde budget. Er is veel extra geld naar Borgele gesluisd om de werkzaamheden goed af te ronden. Het eindresultaat wordt wel positief beoordeeld. Overige buurtgerichte aanpak Enkele jaren terug is het Oostrik, vanuit een technische noodzaak, geprogrammeerd en aangepakt. Uit de klachtenstroom van de afgelopen 2 jaar blijkt dat deze aanpak niet alle problemen heeft opgelost. Meer contact met andere programma‟s had tot een meer integrale aanpak geleid. Vanuit het product riolering is in de afgelopen 10 tot 15 jaar de hele oude schil rond de binnenstad van nieuwe riolering voorzien waarbij de openbare ruimte in zijn geheel is opgeknapt. Hierbij is telkens een cluster van wegen onder handen genomen. Aanpak van Sluiswijk en van de Rozengaardeweg vormen de afronding van de aanpak van de oude schil. In deze aanpak zijn Zandweerd-zuid, Rode Dorp, Burgemeestersbuurt en de rest van Voorstad-oost ook onder handen genomen. In feite is dit ook een buurtgerichte aanpak geweest, alleen had het nog niet die naam. In deze wijken is wel een goed resultaat bereikt. Je kunt alleen zien in de buurten dat er geen sprake is geweest van een overkoepelend plan waardoor in verschillende delen van buurten tot verschillende oplossingen is gekomen.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
10
MJOP-MIND 2013-2016
De buurtgerichte aanpak werpt dus absoluut zijn vruchten af en mag echt succesvol worden genoemd. Uit bovenstaande kunnen de volgende conclusies en aanbevelingen getrokken worden: Buurtgerichte aanpak is een goede manier om de openbare ruimte in een buurt naar een hoger niveau te tillen. Een overkoepelend plan bij de start van de aanpak van een buurt zorgt voor een eenduidig eindresultaat hetgeen de herkenbaarheid van de buurt ten goede komt. Al te grootschalige voorbereiding en uitvoering moet worden voorkomen. Beter is het om te werken vanuit een overkoepelend plan aan enkele straten dan aan de hele buurt als geheel. Zoek waar nodig ook aansluiting met andere programma‟s ten einde vanuit de aanpak van de openbare ruimte ook eventuele andere zaken die in een buurt spelen te ondersteunen.
3.2.1.3 Prioriteiten buurtgerichte aanpak De buurtgerichte aanpak is een geslaagde aanpak die we in dit MJOP willen voortzetten. De vraag naar de aanpak van meer buurten is groter dan het beschikbare budget. Er zullen dus prioriteiten gesteld moeten worden. Dit kan dus ook inhouden dat in de uitvoering zal worden gemoduleerd in de mate waarop een buurt wordt aangepakt. Allereerst speelt de vraag hoe om te gaan met de voortzetting van de aanpak in de aanpalende gebieden. Met het voortzetten van de huidige aanpak zijn miljoenen euro‟s gemoeid. Het gaat om de volgende buurten: Oranjekwartier (Te typeren als buurt type B zie 3.2.1.1.) Rivierenwijk (Te typeren als buurt type B). Tuindorp (Te typeren als buurt type A); De onderhoudstoestand is met name in de Rivierenwijk en Oranjekwartier slecht. Een aantal wegen is reeds aangepakt. De kwaliteit van deze wegen steekt echt af tegen de slechte kwaliteit van de rest van de buurt. Het ligt voor de hand de aanpak van deze wijken niet te stoppen maar in de komende jaren af te ronden. In Tuindorp is de onderhoudskwaliteit als matig te betitelen. Tuindorp is te kenmerken als een categorie A buurt (sterke kwaliteit), en kent minder kwaliteitsverschil tussen aangepakte en niet aangepakte straten. Rivierenwijk Douwelerwetering: onderhoudstoestand slecht
Het ligt dan ook voor de hand om de prioriteit te leggen in Rivierenwijk (4 miljoen) en Oranjekwartier (1,5 miljoen). Tuindorp schuift daarmee door naar de middenlange termijn.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
11
MJOP-MIND 2013-2016
Naast de lopende buurten zijn de volgende buurten aangemerkt voor buurtgerichte aanpak: Zandweerd (Te typeren als buurt type A zie 3.2.1.1); Groot Douwel (Type C); Blauwenoord (Type C). Burgersdijk (Type C). De Zandweerd kent een intrinsieke kwaliteit door de sterke stedenbouwkundige structuur en de sterke materialisering. (zie paragraaf 3.2.1.1). Uitstel van buurtgericht onderhoud zal in deze wijk niet direct tot verpaupering leiden. Er zijn wel enkele wegen die op korte termijn aandacht behoeven vanwege een matige tot slechte onderhoudstoestand of vanwege de conditie van de riolering.
Zandweerd Vermeerstraat : vraagt aandacht.
In Zandweerd Zuid is de afgelopen 10 jaar grootschalig de riolering vervangen waarbij tevens de hele openbare ruimte is aangepakt. Enkele wegen zijn daarbij niet aan bod gekomen, de riolering in deze wegen was nog niet aan vervanging toe of is ondergronds gerelined.
In Zandweerd Noord is een dergelijke aanpak niet geweest. Ook hier vragen enkele wegen aandacht. Een totale gebiedsdekkende aanpak van de buurt is echter niet aan de orde. Op de Zandweerd is, evenals in andere wijken in Deventer, sprake van parkeerproblematiek. Parkeerproblematiek is geen reden voor groot onderhoud, maar bij eventueel groot onderhoud zal dit meegenomen worden in de uitwerking. Groot Douwel en Blauwenoord zijn zogenaamde bloemkoolwijken die met de huidige inzichten getypeerd worden als stedenbouwkundig zwakke structuren (3.2.1.1). Van deze buurten vraagt met name Groot Douwel de nodige aandacht, verpaupering ligt op de loer. De onderhoudskwaliteit in Groot Douwel is erg wisselend. Vele wegen liggen er onderhoudstechnisch goed bij. Ingrijpen is hier dan ook niet aan de orde. Met name de pleintjes en grotere groenelementen worden gekenmerkt door een overdaad aan inrichtingselementen die over het algemeen in slechte staat verkeren en niet te beheren zijn. Met name deze elementen vragen dan ook de nodige aandacht. Opknappen van de pleintjes en de grotere groenelementen geeft een Groot Douwel : pleintje met overdaad aan inrichtingselementen kwaliteitsimpuls aan de hele buurt. Een zorgvuldige aanpak is gewenst om geen eilandjes van kwaliteit in de wijk te laten ontstaan. Daarnaast vraagt de hoofdstructuut van Groot Douwel, de Vogelslag, om het nodige onderhoud.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
12
MJOP-MIND 2013-2016
Groot Douwel : „Verpaupering ligt op de loer.‟
Groot Douwel : „Vele wegen liggen er onderhoudstechnisch goed bij‟
Blauwenoord is qua buurt vergelijkbaar aan Groot Douwel. In vergelijking met Groot Douwel ligt Blauwenoord er echter een stuk beter bij. Bij het opstellen van volgende versies van het MJOP zal bezien moeten worden hoe Blauwenoord zich ontwikkelt. Het buurtje Burgersdijk zijn afgelopen jaren enkele kleine projecten gerealiseerd. De buurt heeft hiermee een zekere impuls gekregen, alleen kent ze nog steeds zwakke elementen. In de toekomst zal in deze buurt zeker nog ingegrepen moeten worden. Op dit moment ontbreekt het aan budget om deze buurt ook te programmeren.
Burgersdijk : nog een restopgave
Resumerend levert dit het volgende beeld op: Hoogste prioriteit bij Rivierenwijk en Oranjekwartier. Tweede prioriteit ligt bij Groot Douwel en de Zandweerd, waarbij met name wordt ingezet op enkele straten. Verder in de tijd ligt de aanpak van Blauwenoord, Tuindorp en Burgersdijk. Dit valt dan ook buiten de scope van dit MJOP-MIND Op de langere termijn (5 tot 10 jaar) is een buurtgerichte aanpak te verwachten in de volgende buurten: Colmschate zuid; Driebergenbuurt; Knutteldorp noordwest.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
13
MJOP-MIND 2013-2016
3.2.1.4 Aanpak buurtgericht werken Voor de buurten Rivierenwijk en Oranjekwartier is momenteel een projectorganisatie ingericht voor het aanpakken van deze buurten. Contacten in de buurt zijn gelegd en de opgave is bekend. Deze organisatie zal worden voortgezet om de resterende opgave te realiseren. De aanpak van Groot Douwel vraagt een geheel eigen aanpak. Geconstateerd is dat de structuur van de buurt zwak is en dat de openbare ruimte eigenlijk het enige instrument is om te sturen op de ruimtelijke kwaliteit van de buurt. Idealiter zou je de hele openbare ruimte in de buurt willen aanpakken. De onderhoudskwaliteit van een groot aantal van de wegen is echter zeker niet als slecht te kwalificeren. Ingrijpen op deze wegen is dan ook niet te verantwoorden in een tijd van afnemende budgetten. De beschikbare middelen dienen te worden aangewend op die plekken die er toe doen. In feite wordt er alleen ingegrepen op de pleinen en in de hoofdstructuur. Dit vraagt de nodige zorgvuldigheid. Er dient voor de gehele buurt te worden bezien wat de gewenste inrichting is. De plekken die worden aangepakt dienen te passen in de huidige structuur doch dienen eveneens te passen in deze gewenste inrichting. De buurt wordt daarmee als het ware klaar gezet om in de komende decennia toe te groeien naar het wensbeeld. Op de Zandweerd is de problematiek geheel anders van aard. De stedenbouwkundige structuur is daar erg sterk en bepaalt voor een groot deel de kwaliteit van de buurt. Deze kwaliteit wordt nog eens ondersteund door een sterke materialisering en inrichting van de openbare ruimte. Hier en daar is de onderhoudstoestand van de openbare ruimte wel slecht en vraagt dit om ingrijpen. Dit ingrijpen kan echter plaatsvinden binnen de contouren van de huidige inrichting. Hierbij kan aan specifieke problemen (zoals de parkeerproblematiek) de nodige aandacht worden besteed.
3.2.2
Overige projecten
Naast de buurtgerichte aanpak zijn er diverse andere projecten geprogrammeerd. Uitgangspunt bij deze projecten is dat de technische noodzaak voor de aanpak centraal staat. Deze projecten vallen grofweg uiteen in twee categorieën: Productgeprogrammeerde projecten Onder deze projecten vallen bijvoorbeeld omvormingen groenvakken, laanboomverjonging, aanpak zand- en puinwegen, riool relingen, etc. Het betreffen projecten die geen integrale aanpak behoeven. Multidisciplinaire projecten Dit betreffen projecten die productoverstijgend zijn. Meerdere disciplines spelen in deze projecten een rol. Deze projecten zijn complex en vergen een zorgvuldige aanpak. Een uitvoerig communicatietraject maakt vaak onderdeel uit van deze projecten. In de komende planperiode zijn de volgende multidisciplinaire projecten te onderscheiden: Mr. de Boerlaan; Ceintuurbaan (Hoge Hondstraat – Brinkgreverweg); Grote Ratelaar; Havezathelaan. Uiteraard is er alle aanleiding om voor de werken die geprioriteerd zijn in het MJOP, te kijken naar mogelijke combinaties met projecten uit andere programma‟s of wensen vanuit andere disciplines.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
14
MJOP-MIND 2013-2016
In 2013 kunnen de volgende projecten worden genoemd die een integrale afstemming vergen met andere programma‟s en projecten: Aanpalende gebieden herstructurering (Oranjekwartier en Rivierenwijk); met name zoeken naar afstemming met sociale programma‟s. Groot Douwel; afstemming zoeken met sociale programma‟s. Mr. de Boerlaan (subsidie mogelijkheid); afstemming zoeken met project Havenkwartier en met project Stadsassen.
3.2.3
Niet- geprogrammeerde projecten
In de prioritering zijn in de vorige paragrafen keuzes gemaakt aangezien de grootonderhoudsvraag het budget overschrijdt. Aanvullende redenen om projecten niet te programmeren zijn: Verminderd technisch, dan wel maatschappelijk belang; Knelpunten in verband met lopende of wél geprogrammeerde projecten (bereikbaarheid stad); Mogelijkheid tot meeliften in/combineren van andere gemeentelijke projecten. Uitgangspunt bij het uitstellen van onderhoud is dat kapitaalsvernietiging dient te worden voorkomen. Dit verschijnsel doet zich met name voor bij asfaltwegen. Tijdig regulier onderhoud uitvoeren voorkomt grootonderhoud of een reconstructie. Projecten die niet geprogrammeerd zijn in de lijst in de kolom „2017 en volgende‟ weergegeven, op deze manier blijven deze projecten in beeld. In 2014 wordt het nieuwe MJOP 2015-2018 opgesteld, waarbij alle projecten opnieuw geprioriteerd worden. Bij het vaststellen van dit MJOP kunnen nieuwe afwegingen en keuzes worden gemaakt.
3.2.4
Burgerparticipatie in de programmering
Burgers en bedrijven van Deventer zijn bij de totstandkoming van het MJOP indirect betrokken. In het voorstadium hebben zij, onder andere via de wijkaanpak en het bestuur, invloed kunnen uitoefenen op de concept programmering. Daarnaast is de adviesraad Natuur en Milieu geconsulteerd. De feitelijke ruimte voor aanpassingen in de programmering door burgers en bedrijven is beperkt. Door reeds genomen raadsbesluiten, bestuurlijke toezeggingen en technische noodzaak ligt een groot deel van de programmering vast. Om burgers en bedrijven de mogelijkheid te geven om te reageren op de programmering wordt het volgende traject voor burgerparticipatie in de programmering gevolgd: Concept MJOP-MIND wordt voorgelegd aan het college om vrij te geven voor inspraak. Concept MJOP-MIND wordt gedurende 4 weken ter inzage gelegd. Parallel aan de ter inzage legging wordt MJOP-MIND voorgelegd aan de wijkmanagers. Zienswijzen en reacties worden (eventueel) verwerkt. MJOP-MIND wordt voor definitieve vaststelling aangeboden aan het college.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
15
MJOP-MIND 2013-2016
4 Realisatie MJOP-MIND programmering Dit hoofdstuk biedt inzicht in de realisatie van de geprogrammeerde projecten van 2013 en 2014.
4.1
Projectdefinitie
Een heldere, uitgebreide projectdefinitie leidt tot een breed gedragen project en de juiste projectscope. De definitie vormt de basis voor de verdere uitwerking van het project en biedt richting en kaders. De Projectdefinities zijn door een breed team van professionals opgesteld, waaronder wijkenbeheerders, beheeradviseurs, ontwerpers en verkeerskundigen. Voor projecten in 2013 en 2014 is een projectdefinitie opgesteld en bijgevoegd (zie bijlage 4). Op basis van de omschrijving is een projectraming opgesteld. Projectdefinitie en –raming zijn een reële inschatting van de totale projectkosten. Projectdefinities zijn niet uitputtend, externe wensen/eisen van burgers en bedrijven zijn in dit stadium nog niet verkend.
4.2
Uitvoeringscoördinatie
Het MJOP-MIND is uiteraard niet het enige programma dat in 2013 en 2014 wordt gerealiseerd. Ook andere stedelijke ontwikkelingsprojecten komen in uitvoering. In de uitvoeringsplanning moet daarmee rekening worden gehouden. De MJOP-MIND-projecten worden gebundeld tot “werken” die onafhankelijk van elkaar kunnen worden voorbereid, uitgevoerd en financieel bewaakt. Voor de in 2013 en 2014 geprioriteerde werken vindt afstemming plaats met de diverse infrastructurele projecten. Het voorbereiden en aanbesteden van de projecten moet zorgvuldig worden gepland. Uitvoering moet zoveel mogelijk in de zomerperiode plaatsvinden om zo stagnatie, overlast, en kwaliteitsverlies door slecht weer te voorkomen. Dit betekend dat de voorbereiding veelal in de winterperiode plaats zal vinden.
4.3
Planning
De organisatiebundel „Begeleiden en Beheren‟ is integraal verantwoordelijk voor een goede afstemming van de verschillende projecten, met als randvoorwaarde dat de bereikbaarheid van de stad voldoende wordt gewaarborgd. In de programmering is geprobeerd projecten onderling zo goed mogelijk af te stemmen. Dit betekent dat uitloop of vertraging van het ene project het andere kan beïnvloeden. Het is daarom van groot belang dat de uitvoering zoveel mogelijk de programmeringsplanning volgt. Bij uitloop of vertraging van projecten kan het onder ander gezien de bereikbaarheid van de stad nodig zijn bepaalde uitvoeringsactiviteiten te verschuiven.
4.4
Budgetbewaking
Het grootste deel van de MJOP-MIND projecten worden gedekt uit reguliere budgetten. Deze budgetten dienen in het desbetreffende jaar te worden besteed. Voor de projecten geprogrammeerd in 2013 betekent dit dat ze voor het einde van 2013 moeten zijn uitgevoerd, hetzelfde geldt voor projecten in 2014. Bij meevallende aanbestedingsresultaten is het noodzakelijk om MJOP-projecten uit 2014 naar voren te halen. Uitgangspunt blijft dat het financiële kader maatgevend is. Bij tegenvallende aanbestedingsresultaten kan gekozen worden om projecten naar een volgend jaar door te schuiven om overschrijdingen in een begrotingsjaar te voorkomen. In beide gevallen leidt dit tot een goede financiële beheersing van het MJOP-budget, zodat het college van B&W en de gemeenteraad gedurende het jaar niet voor voldongen feiten komen te staan. Bovenstaande aanpak leidt wel tot veel administratieve wijzigingen en mutaties om binnen de jaargrenzen te blijven.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
16
MJOP-MIND 2013-2016
Voor het project Rivierenwijk is een voorziening ingesteld ten einde afwijkingen in de tijd financieel te kunnen egaliseren. De nieuwe buurtgerichte projecten zullen ook in deze voorziening worden opgenomen ten einde de financiële bewaking en eventuele egalisatie te kunnen vormgeven.
4.5 4.5.1
Communicatie Beleidscommunicatie (MJOP-MIND)
Om voor inwoners zichtbaar te maken waar de gemeente Deventer de komende jaren groot onderhoud pleegt worden alle geplande projecten getoond op een interactieve kaart. Inwoners kunnen, door hun postcode in te voeren, zien wanneer welk groot onderhoud bij hun in de buurt wordt gepleegd.
4.5.2
Projectcommunicatie
Bij MJOP projecten vindt veel communicatie en interactie plaats. Burgers worden mondiger en verlangen betrokkenheid bij veranderingen in hun omgeving. Het afgelopen jaar is de communicatie tijdens MJOP projecten gestandaardiseerd. Projecten zijn ingedeeld in drie categorieën, met ieder een eigen participatieniveau. Categorie 1
Alleen asfaltonderhoud
Categorie 2
Alleen vervanging onder- en bovengrondse inrichting
Categorie 3
Vervanging en wijzing indeling onder- en bovengrondse inrichting
Dit is puur onderhoud, er komt alleen een nieuwe toplaag asfalt. Er is geen voornemen (en dus geen geld) om andere dingen te doen. Er is dus geen ruimte voor alternatieve oplossingen. Riool wordt vervangen. Dit kan aanleiding zijn om ook bovengronds het noodzakelijke te vervangen. Er is geen aanleiding om echt te ontwerpen. De straat gaat er wel uit van tuin tot tuin, er komt dus overlast voor bewoners. Goede communicatie is nodig. Er is geen geld om extra dingen te doen. Er is dus niet veel ruimte voor alternatieve oplossingen. Het noodzakelijke onderhoud wordt uitgevoerd en er is ruimte voor wensen van bewoners. Hoe groot de ruimte is, hangt af van het project. Communicatie- en interactieaanpak vragen dus maatwerk.
informeren
raadplegen
raadplegen of adviseren
Aan de hand van het participatieniveau is een communicatieformat waarin per projectfase concrete communicatieacties zijn benoemd. Hoewel dit communicatieformat houvast geeft aan zowel medewerkers van de gemeente Deventer als inwoners is het nooit een keurslijf. Het afgelopen jaar is gebleken dat de standaardisering goed heeft gewerkt.
4.6
Risico’s
Bij de uitvoering van projecten vormt risicobeheersing een belangrijk onderdeel. Vanuit de programmering wordt een zeer globale indicatie gemaakt van de risico‟s die van belang zijn voor de programmering. Een aantal, mogelijk kostenbepalende aspecten, is bij gebrek aan gegevens nog buiten de ramingen gebleven. Het betreft de volgende risicoaspecten: mogelijke bodemverontreiniging; eventuele historische/ archeologische aspecten; calamiteiten; onverwachte effecten van marktwerking op het prijsniveau. Na besluitvorming over dit MJOP-MIND vindt nadere bestudering plaats van deze aspecten, alvorens tot uitvoering over te gaan. Risicobeheersing is een projectindividuele activiteit met mogelijk gevolgen voor de totale programmering. Indien nodig zal bijsturing plaatsvinden.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
17
MJOP-MIND 2013-2016
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
18
MJOP-MIND 2013-2016
4.7
Bijstelling
Op alle bovengenoemde onderdelen is bijstelling in sommige gevallen noodzakelijk. Eventuele herprioritering dan zal via de P&C-cyclus bestuurlijk worden verankerd. Door fasegewijze opstart, voorbereiding en aanbesteding van projecten ontstaat een spreiding van de verschillende risico‟s. Door deze spreiding in projecten is het mogelijk continu bij te sturen op financiën, output en eventueel de programmering. Deze dynamische manier van werken maakt het mogelijk om binnen gestelde financiële kaders te blijven, risico‟s beheersbaar te maken en projecten de noodzakelijk aandacht te geven. Eventuele output wijzigingen of financiële consequenties van de verschillende projecten worden in de zomer-MARAP of najaars-MARAP opgenomen.
Gemeente Deventer MJOP-MIND 2013-2016; concept 3 oktober 2012
19
MJOP-MIND 2013-2016
BIJLAGE A BUDGETTAIR KADER EXPLOITATIEMIDDELEN 1. Budgetopbouw In deze paragraaf wordt toegelicht hoe het beschikbare budget voor het MJOP-MIND is opgebouwd. In de beheerbegroting is voor de producten in de openbare ruimte systematisch onderscheid gemaakt in kosten van beheer, kosten van dagelijks of regulier onderhoud, en kosten van geprogrammeerd groot onderhoud. Daarnaast worden er uitgaven gedaan aan vervangingen. Beheerkosten zijn alle kosten die niet rechtstreeks met de uitvoering te maken hebben, zoals vastleggen beheergegevens, correspondentie, kosten vergunningen, uren wijkenbeheerder en kapitaallasten. Dagelijks onderhoud betreft zowel de gestructureerde uitvoering van regelmatig terugkerende activiteiten (bijv. gras maaien) als incidentele uitvoering van onderhoud op basis van meldingen (bijv. losliggende tegels of kapot wegmeubilair) Geprogrammeerd groot onderhoud betreft grootschalige en ingrijpende onderhoudsmaatregelen, meestal op basis van systematische inspecties dan wel een meerjaren onderhoudsplanning. De projecten in deze categorie worden opgenomen in het MJOP. Opgemerkt dient te worden dat het vervangen van openbare verlichting en verkeersregelinstallaties gezien worden als groot onderhoud, omdat de kosten van vervanging van één element relatief klein is ten opzichte van de beheerbegroting. Onder vervangingsuitgaven worden grote projecten verstaan, waarbij kapitaalgoederen volledig worden vervangen. De projecten zijn qua omvang relatief groot ten opzichte van de onderhoudsuitgaven. Financiering vindt plaats met eenmalige middelen en / of investeringskredieten (activeren). Het budgettaire kader voor het MJOP-MIND is ontleend aan de beheerbegroting 2013 van het programma openbare ruimte inclusief het product verkeerstechnische installaties (programma bereikbaarheid). Daarnaast is door herschikking binnen de beheerbegroting, kredieten, budgettoevoegingen van buiten het programma aanvullende dekking beschikbaar voor onderhoud. MJOP-MIND-Budget In de volgende subparagrafen word de opbouw en de wijzigingen van het reguliere MJOP-MINDbudget besproken. Het beschikbare budget ten behoeve van groot onderhoud in de beheerbegroting wijzigt door de volgende effecten: verdeling accresmiddelen; beschikbare kredieten; herschikking binnen en tussen producten; vrijval kapitaallasten bezuinigingen. Accresmiddelen zijn de extra middelen voor de toename van het areaal (gebiedsaanwas). Deze effecten worden per paragraaf besproken. In hoofdstuk 3 wordt het huidige MJOP-budget zoals opgenomen in de reguliere begroting vastgesteld. Daarnaast wordt in hetzelfde hoofdstuk aangegeven hoe het MJOP budget zich de komende jaren zal ontwikkelen conform het nu bekende beleid.
2. Reguliere begroting Binnen de beheerbegroting zijn de bezuinigingen uit kwestie van kiezen alsmede de diverse taakstellingen op het gebied van de bedrijfsvoering verwerkt. Dit heeft geleid tot een algehele bijstelling van het reguliere MJOP budget.
3. Verdeling Accresmiddelen Gezien de economische crisis en de onzekerheden over de algemene uitkering is in 2009 voorgesteld om het areaalaccres 2010 en 2011 slechts op te voeren voor de onderdelen waar in de output beperkt kan worden gestuurd. Zo wordt in enkele gevallen het areaalaccres doorgezet naar onze uitvoerende partijen (contractuele verplichting).
i
MJOP-MIND 2013-2016
Het komt er feitelijk op neer dat in 2011 en 2012 geen accres beschikbaar is gekomen voor het groot onderhoud. Het accres van 2012, 2013 en 2014 moet nog nader beoordeeld en verdeeld worden.
4. Vrijval kapitaallasten en inzet vrijgevallen kapitaallasten Investeringen uit het verleden hebben geleid tot kapitaallasten. Deze vallen in de loop der jaren vrij. Deze vrijvallende middelen kunnen worden ingezet om nieuwe kapitaalinvesteringen te doen. Het dient dan te gaan om vervangingsinvesteringen, omdat conform het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) groot onderhoudsuitgaven niet meer geactiveerd mogen worden. Er kan ook gekozen worden om de vrijvallende middelen in te zetten voor het groot onderhoud. Bij onderhoud aan wegen en openbare verlichting is het verschil tussen groot onderhoud en vervanging gering en op z‟n minst arbitrair. Voor de lange duur ontstaat meer flexibiliteit indien wordt gekozen voor toevoeging van de middelen aan het budget voor groot onderhoud. In de volgende tabel zijn de vrijgevallen en in 2013 vrijvallende kapitaalslasten opgenomen voor de verschillende producten. Bedragen in € x 1.000 Jaar 20
22
28
30
38
Voor 2013
90
3
9
0
0
2013
3
0.5
2
0
0
2014
1
0.5
4
0
0
Totaal
94
4
15
0
0
Indien er sprake is bij wegen van vervanging (reconstructie) zullen de uitgaven met een apart besluit van de raad weer geactiveerd worden. (Ceintuurbaan) Bij openbare verlichting is de voorkeur om in beginsel niet meer over te gaan tot activeren van uitgaven. Reconstructie Ceintuurbaan De verhardingsconstructie van het gedeelte van de Ceintuurbaan, gelegen tussen de Brinkgreverweg en de Hoge Hondstraat is geheel op. Deze weg dient in z‟n geheel vervangen te worden. Oorspronkelijk was de planning voor het aanpakken van deze weg gericht op aanpak na het gereed komen van de woningbouw op het voormalig ziekenhuisterrein. Met klein onderhoud is de weg de afgelopen jaren zo goed en zo kwaad als het ging intact gehouden. Totale reconstructie moet nu echt op korte termijn plaats vinden. Nu de ontwikkeling van de woningbouw is gestagneerd vindt programmering puur op basis van technische noodzaak plaats waarbij zo goed mogelijk rekening zal worden gehouden met de toekomstige ontwikkeling. De gehele aanwezige constructie wordt verwijderd. Dergelijke werkzaamheden vallen niet onder groot onderhoud. Conform het BBV mogen deze geactiveerd worden. Voor dit project komt nog een apart voorstel in de P&C cyclus waarbij een voorbereidingskrediet van 100 k voor 2013 zal worden gevraagd alsmede een uitvoeringskrediet van ca. 900 k voor 2014. Voorstel zal zijn om de kapitaallasten te dekken door te beschikken over de binnen het product 20 SWP vrijgevallen kapitaallasten Voor product 20 zullen in 2013 de vrij besteedbare kapitaallasten van €93.000 worden toegevoegd aan het budget voor groot onderhoud. In 2014 zal dit eveneens plaats vinden waarbij de doorwerking van het voorbereidingskrediet van de Ceintuurbaan doorwerkt (ca. 9k). In 2015 werkt de activering van de Ceintuurbaan door in deze vrijval (ca. 85k)
5. Overige mutaties per product Openbare verlichting Naast het op orde brengen van de beheerbegroting is er geen sprake van verder aanpassingen van het budget. Openbaar Groen Binnen groen is €164.000 MJOP-budget omgezet ter dekking van het regulier onderhoud door het Deventer Groenbedrijf. Binnen goederen en diensten derden is er onvoldoende indexeringcompensatie gegeven in de begrotingsrichtlijnen. Dit is in de begroting aangegeven als knelpunt. Openbare speelplekken Ten behoeve van de aflossing van de kredieten buurtspeelplekken is er iets (€14.000) meer kapitaalslast nodig. Dit gaat ten koste van het MJOP-budget.
ii
MJOP-MIND 2013-2016
Riolering en waterhuishouding Product 32 Riolering en Waterhuishouding is een wat vreemde eend in de bijt. Het gaat hierbij om een retributie- of tariefproduct. Naast het budget wat voor groot onderhoud is opgenomen in de exploitatiebegroting (€967.000) worden er jaarlijks middelen geïnvesteerd. Dit MJOP neemt integraal de groot onderhouds- en vervangingsmaatregelen over die in het GRP zijn uitgewerkt. De maatregelen worden, met inachtneming van amendement 16 van vjn 2011, opgenomen in de projectenlijst. Civieltechnische kunstwerken Het MJOP-budget civieltechnische kunstwerken moet aangepast worden in verband met de kapitaalslasten van het krediet voor het herstel van de Wellekade en de Voorhaven. De kapitaalslasten bedragen circa € 92.000. De kapitaalslasten gaan lopen vanaf 2013.
6. MJOP budget 2011 Op basis van de genoemde effecten kan het MJOP-budget 2011 worden berekend. De opbouw voor de groot onderhoudsmiddelen in de beheerbegroting in 2011 is in de onderstaande tabel weergegeven. Prod. nr
Productnaam
MJOPbudget 2013
Overig extra MJOP-budget
MJOP-budget 2013
20 21 22 25 26 28 30 32 33 34
Straten Wegen Pleinen (SWP) Straatreiniging Openbare Verlichting Havens en waterwegen Verkeer en vervoer (MIND) Openbaar Groen Openbare Speelgelegenheden Riolen en Waterhuishouding Begraafplaatsen Verkeerstechnische voorzieningen Civieltechnische kunstwerken (CTK) Totaal
3.127 0 333 0 372 607 174 967 0 115
0 0 0 0 0 -164 -14 0 0 0
3.127 0 333 0 372 443 160 967 0 115
486
-92
394
6.181
-270
5.911
38
7. Eenmalige inzet middelen Straten, wegen en pleinen In de programmering wordt nog rekening gehouden met aanvullend beschikbaar budget. Dit bestaat uit inzet van vrijgevallen kapitaallasten (ca. €92.000). Binnen het product zijn verder diverse toevoegingen (compensatie prijsstijging) en verminderingen (taakstellingen) doorgevoerd. In totaal tellen deze op tot €94.000. De totale programmering ligt daardoor ca. €186.000 hoger dan het structureel beschikbare MJOP budget. Deze middelen worden vooralsnog niet structureel toegevoegd aan het MJOP budget. Programmatisch wordt wel ingezet op deze extra €186.000,-.
iii
MJOP-MIND 2013-2016
Openbare verlichting In het product openbare verlichting zitten enkele begrotingsposten opgenomen voor compensatie prijsstijging e.d. Deze middelen worden dit jaar toegevoegd aan het MJOP budget. De totale programmering ligt daardoor ca. €29.000 hoger dan het structureel beschikbare MJOP budget. Dit levert onderstaande dekkingstabel op. Prod. nr
Productnaam
MJOPbudget
Eenmalige inzet middelen
MJOPprogramma
20 21 22 25 26 28 30 32 33 34
Straten Wegen Pleinen (SWP) Straatreiniging Openbare Verlichting Havens en waterwegen Verkeer en vervoer (MIND) Openbaar Groen Openbare Speelgelegenheden Riolen en Waterhuishouding Begraafplaatsen Verkeerstechnische voorzieningen Civieltechnische kunstwerken (CTK) Totaal
3.127 0 333 0 372 443 160 967 0 115
186 0 29 0 0 0 0 0 0 0
3.313 0 362 0 372 443 160 967 0 115
394
0
394
5.911
215
6.126
38
iv
MJOP-MIND 2013-2016
BIJLAGE B OVERIGE PLANNEN Kroon van Deventer In de visie Kroon van Deventer (2004) wordt een aantal wijken expliciet benoemd waar aanpak van de openbare ruimte noodzakelijk is. Deze buurten liggen gedeeltelijk in het herstructureringsgebied Keizerslanden, een deel als aanpalende gebieden (Oranjekwartier, Tuindorp) en een deel als herstructureringsbuurten (Landsherenkwartier). In de overige buurten, zonder herstructurering, speelt aanpak van de openbare ruimte een zelfstandige rol (Borgele, Platvoet, Schrijversbuurt, Zandweerd-Noord). De openbare ruimte van Platvoet en Borgele zijn inmiddels aangepakt. Aanpak van Schrijversbuurt en Zandweerd-Noord worden meegewogen in de overwegingen van de buurtgerichte aanpak. Prioriteitswijken In de concept woonvisie 2008+ “Kwaliteit en verscheidenheid” zijn prioriteitswijken opgenomen. In enkele prioriteitswijken wordt de verbetering van de openbare ruimte expliciet genoemd. In het MJOP zullen deze verbeteringen waar nodig opgenomen moeten worden. Het gaat om de volgende wijken/buurten: Zandweerd/Voorstad-Oost (sluiswijk)/Burgersdijk Deze buurten staan, na afronding van Rivierenwijk en Keizerslanden, bovenaan de agenda voor herstructurering. De kwaliteit van de woonomgeving (groen, parkeren) is een belangrijk thema. Daar waar sloop-nieuwbouw plaatsvindt geldt: ook openbare ruimte verbeteren en verruimen. De Oude Zandweerd (grotendeels), Sluiswijk is de afgelopen jaren onderhanden genomen. In het gebied Burgersdijk zijn wel enkele maatregelen doorgevoerd doch dient extra te worden geïnvesteerd om het hele gebied op een hoger onderhoudsniveau te krijgen. Blauwenoord/Oostrik Het Oostrik en Blauwenoord vragen om een integrale buurtgerichte aanpak, dit geldt in zelfs grotere mate voor Groot Douwel. De opgave is het versterken van sociale binding, verbetering van onderhoud van het particuliere woningbezit en vooral het verbeteren van de openbare ruimte. De openbare ruimte in ‟t Oostrik is in 2007 en 2008 aangepakt. Blauwenoord wordt meegenomen bij de afwegingen rond buurtgericht werken in dit MJOP.
v
MJOP-MIND 2013-2016
Bijlage C Alfabetische Projectenlijst
vi
Bijlage A Overzicht projecten 2013 - 2016 op alfabetische volgorde Obj. Project Nr.
Product
Dekking
Wijk Toelichting
Raming projectkosten (x € 1000,-) 2013
2014
2015
2016
Overloop projecten 2012 Budgetoverheveling Gebieden uit "Kroon van Deventer" 82 110 40 58 56 3
Zandweerd Brederodelaan Frans van Mierisstraat/Ruysdaelstraat Korte Zandstraat Schuilingstraat Vermeerstraat Centrumplan Borgele
SWP SWP SWP SWP SWP SWP/RIOOL/ RMIND
SWP expl SWP expl, OVL SWP expl SWP expl, OVL SWP expl, OVL SWP expl, MIND
4 4 2 2 2 4
Onderhoud rijbaan Grootonderhoud Frans van Mieristraat/ Ruysdaelstraat inclusief afkoppelen Korte Zandstraat (nr. 6 - Lange Zandstraat) Schuilingstraat (van Vlotenlaan tot van Deventerstraat) Groot onderhoud en rioolvervanging Vermeerstraat (van Vlotenlaan tot van der Keesselstraat ) Herinrichting
79 296 336 250
327
SWP/OVL GROEN
SWP expl, OVL GROEN
3 3
Aanpalende gebieden Venenplantsoen
325 100
105
SWP/RIOOL/ GROEN/OVL SWP/RIOOL/ GROEN/OVL SWP/RIOOL/ GROEN/OVL/ SPELEN SWP/GROEN /SPELEN GROEN SWP/GROEN /SPELEN SWP/ RIOOL
SWP expl, RIOOL expl, GROEN , OVL
4
Fase 2 OOR
130
165
305
485
SWP expl, RIOOL expl, GROEN
4
Fase 2 OOR
150
SWP expl, RIOOL expl, GROEN, SPELEN expl, OVL
3
Fase 2 groot onderhoud
395
447
477
509
SWP expl, RIOOL expl, GROEN, SPELEN expl, OVL GROEN SWP expl, GROEN, SPELEN expl, OVL
5
Groot onderhoud/herinrichting openbare ruimte
5 5
Uitvoeren dunning, park-, straat- en laanbomengroen. Begin Colmschater Enk. Groot onderhoud/herinrichting openbare ruimte
SWP expl, RIOOL expl, OVL
3
Bijdrage Openbare Ruimte
200
225
RIOOL RIOOL RIOOL RIOOL RIOOL RIOOL RIOOL RIOOL
RIOOL inv RIOOL expl RIOOL expl RIOOL expl RIOOL inv RIOOL inv RIOOL inv RIOOL inv
nader nader nader nader nader nader nader 1
Afkoppelen verharde oppervlakken van de riolering Planmatig onderhoud beschoeiingen diverse locaties Werkzaamheden aan de hand van inspecties, klachten, e.d. Werkzaamheden aan de hand van inspecties, klachten, e.d. Maatregelen in het kader van het waterkwaliteitsspoor van het Waterschap Renovatie grote gemalen Maatregelen knelpunten wateroverlast Divers onderhoud van riolen
100 86 311 280 250 65 50 150
100 86 171 280 400
Verkeerstechnische voorzieningen 14 Verkeerskundige maatregelen 20 Uniforme inrichting afsluitingen in fietspaden (paaltjes)
VV VV
VV VV
nader Diverse veerkeerskundige maatrgelen nader Aanpak uniforme inrichting afsluitingen fietspaden
35 30
Openbare verlichting 28 Afkoop leasecontract 31 Planmatig vervangen armaturen
OVL OVL
OVL OVL
7 Afkoop leasecontract openbare verlichting Bathmen nader Planmatig vervangen armaturen
SWP 33 Herstel asfaltschades/winterschades
SWP
SWP expl
nader Herstel van o.a. winterschades
30 110
Herstructurering (Convenantafspraken) 6 Aanpalende gebieden herstructurering (Rivierenwijk) 7 Aanpalende gebieden herstructurering (Venenplantsoen, Rivierenwijk)
Buurtgerichte aanpak 4 Aanpalende gebieden herstructurering (Oranjekwartier) 5 Aanpalende gebieden herstructurering (Tuindorp) 8 Aanpalende gebieden herstructurering Rivierenwijk
9 Blauwenoord 10 Colmschate zuid 12 Groot Douwel 13 Havenkwartier
100 45 475
470
86 256 280
86 117 280
15 24
20
115
100 5
82
62
42
250
250
250
250
100
Productprogrammering 23 24 25 26 27 29 30 32
Riool Afkoppelprogramma Beschoeiingsprogramma Geprogrammeerd onderhoud riolen Geprogrammeerd onderhoud gemalen Verbeteren waterkwaliteit GRP 2010-2014 Renovatie grote gemalen GRP 2010-2014 Maatregelen knelpunten wateroverlast Centrum
100 150
Bijlage A Overzicht projecten 2013 - 2016 op alfabetische volgorde Obj. Project Nr.
Raming projectkosten (x € 1000,-)
Product
Dekking
Wijk Toelichting
SWP SWP SWP SWP
SWP expl SWP expl SWP expl SWP voorz.
nader nader nader nader
GROEN
GROEN
CTKW CTKW CTKW CTKW
CTKW CTKW CTKW CTKW
Reserve MIND 44 Kleine verkeersmaatregelen
RMIND
RMIND
nader Kleine verkeersmaatregelen
22
Spelen 45 Onderhoud speeltoestellen
SPELEN
SPELEN expl
nader Werkzaamheden aan de hand van inspecties, klachten, e.d.
40
SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP
SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl
7 6 7 7 7 7 3 3 2 3 7 6 5 7 7 6 7 7 6
Overlaging Van De Nieuwe Aanleg tot aan de Boxbergerweg, vervangen deklaag Overlaging Overlaging Aanpak gelijk aan gerealiseerd deel Asfaltonderhoud tussen nr 4 en 8 Omvormen betonverharding naar asfalt Onderhoud Groot onderhoud tussen Kersenstraat en J. van Vlotenlaan asfalt en elementenonderhoud Wortelschade, renovatie noordoostelijke deel vd Menopsweg, rest overlaging Overlaging diverse reparaties en slijtlaag aanbrengen, van kruispunt schrijversweg tot oxerhoflaan Asfaltonderhoud (bakken 20%, grasbeton ophalen, deklaag) Noordzijde aanstraten, rest uitvullen + deklaag plaatselijk frezen (2011/2012), wortels Nieuwe deklaag en banden rechtzetten Overlaging Plaatselijk bakken en slijtlaag (20%) Tussen Raalterweg en Midlijkerdijk, 10% bakken en slijtlaag
SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP
SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl
3 6 3 6 7 6 6 6 7
SWP SWP
SWP expl SWP expl
6 6
Onderhoud Bakken 15%, gehele weg een slijtlaag asfalt en elementenonderhoud bakken 20% en slijtlaag, evt grasbeton aanbrengen Groot onderhoud en passeerhavens aanleggen van Ten Havesweg tot Okkenbroek Tussen Molenweg en Olsterweg en Olsterweg en spoor, 10% bakken en slijtlaag Overlagen KOH evt Deklaag (evt. aanleg fietstroken plus fietsaansluiting oerdijk FBP pag. 13) Asfalt slijtlaag plaatselijk bakje 10%, herstraaten zuidoostelijke deel traasterdijk. (Asfalt gedeelte tot pakkerijsteeg) Nieuwe deklaag Waterdijk (Raalterweg-Frieswijkerweg) Overlagen en grasbeton ophalen, Frieswijkerweg (Waterdijkhuisnr 12) deklaag vervangen
34 35 36 37
Omvorming fietspaden binnen bebouwde kom Omvorming fietspaden buiten bebouwde kom Verminderen stofoverlast puinwegen buitengebied Nazorg ivm aanleg glasvezel y3-net
Groen 38 Wijkgroen: Omvorming van niet beheerbare gebieden
alle
Omvormen tegel fietspaden naar asfalt binnen bebouwde kom Omvormen van asfalt fietspaden (o.a. wortelopdruk) naar beton buiten de bebouwde kom Behandelen diverse puinwegen buiten de bebouwde kom i.v.m. stofoverlast Herstraten op diverse plekken (dekking uit voorziening) Omvormen onbeheerbare plantvakken
2013
2014
2015
2016
50 50 100 150
50 50 100
50 50 100
50 50 100
33
43
33
1
94 100 90 110
94 100 90 110
94
94
200 100
300
68
11
Begraafplaatsen 42 43 64 71
Civiel Technische Kunstwerken Schadeherstel Onderhoud kademuur Onder de Linden Herstel beschoeiingen havens Onderhoud bruggen n.a.v. inspectie
expl expl expl expl
alle 1 3 nader
Werkzaamheden aan de hand van inspecties, klachten, e.d. Onderhoud kademuur Herstel havenbeschoeiingen Divers bruggenonderhoud n.a.v. inspecties
Projecten geprogrammeerd 46 Asfaltonderhoud 2013 Assinksteeg/Aarninksweg Averlose Houtweg Baarlermarsweg Beekwal(Noord- zuidelijk deel) Braakmansteeg Diepenmarsweg Dortherweg Hanzeweg IJsselkade (fietspad stadszijde) Kloosterlanden Menopsweg Oude Rielerweg Oxersteeg Paalmansweg Schapespikke Prins Bernhardweg Steginksweg Zuidlooerweg Zwijnenbergerweg 47 Asfaltonderhoud 2014 Hanzeweg Harmelinksdijk Kloosterlanden Malbergerweg Oerdijk Randerstraat Schiphorsterweg Ten Havesweg Traasterdijk Vosmanskamp Waterdijk, Frieswijkerweg
68 40 50 60 80 35 110 50 90 50 27 15 115 102 60 25 150 25 40 50 75 50 50 45 35 23 125 55 38 95
Bijlage A Overzicht projecten 2013 - 2016 op alfabetische volgorde Obj. Project Nr.
Product
Dekking
Wijk Toelichting
Raming projectkosten (x € 1000,-) 2013
48 Asfaltonderhoud 2015 Avergoorsedijk Croddendijk Deventerweg Hanzeweg Kalverbeltsweg Keizer Karellaan Kloosterlanden Schuurmansweg Woertmansweg 49 Asfaltonderhoud 2016 Baarhorsterdijk Hanzeweg Kloosterlanden Zandbelterweg/Linderweg 51 Bathmen 52 Binnensingel Brinkpoortplein
SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP SWP
SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl
6 7 7 3 7 4 3 6 7
Tussen huisnr 12 en Zwijnenbergerweg overlagen Van Kiekenbeltsweg tot Brandkoeleweg. Bakken (20%) en deklaag Asfaltonderhoud van Enklaan tot en met ca. Woertmansweg Onderhoud Overlaging Nieuwe deklaag tussen Laan van Borgele en Karel de Grotelaan asfalt en elementenonderhoud Verhelpen dwarsonvlakheid en randschades Bubeko asfaltonderhoud, bibeko nieuwe deklaag
SWP SWP SWP SWP SPELEN SWP
SWP expl SWP expl SWP expl SWP expl SPELEN expl SWP expl, OVL
7 3 3 7 7 1
SWP/RIOOL SWP/GROEN SWP SWP SWP
SWP, RIOOL expl, OVL SWP expl, GROEN SWP expl SWP inv, RIOOL expl, OVL SWP expl, RIOOL expl, OVL, VV
3 5 6 2 2
OVL SWP expl, OVL
1 6
66 Emmaplein
OVL SWP/ GROEN/ OV RMIND
Van aansluiting A1 tot kom Loo Onderhoud asfalt en elementenonderhoud Zandbelterweg van Soestwetering tot Zanbeltermolenweg en Linderweg (20% bakken/wortels, Herinrichten speelplek Noorderenk (603/604), Vegerinkskamp (610) Groot onderhoud verhardingen van Singel tot en met Brinkpoortplein en het Perck, OVL tot Brinkpoort singelstraat Reconstructie van sluis Deensestraat tot kruispunt Industrieweg Gedeeltelijke kap Elzen en aanpak verharding Grootonderhoud tussen Molenweg en Vossebeltweg Reconstructie Voorkeur voor reconstructie Ceintuurbaan inclusief rotonde Zamenhofplein met klinkers voor het parkgedeelte incl. paddenoversteek. (Aanpassingen fietsstroken en kruispuntaanpassingen) VOClocatie, FBP p12. OVL vervangen. Vervangen openbare verlichting Omvormen asfalt naar klinkers, aanpak groen en ovl
RMIND
1
69 70 72 73
SWP RMIND SWP/VV VV
SWP expl RMIND, OVL SWP expl, RIOOL expl, OVL, VV VV
SWP
SWP expl
6
GROEN GROEN GROEN GROEN GROEN GROEN SWP
GROEN expl GROEN expl GROEN expl GROEN expl GROEN expl GROEN expl SWP expl, OVL
6 6 6 6 6 6 7
SWP SPELEN RMIND GROEN
SWP expl SPELEN expl RMIND n.t.b.
84 Olsterweg
SWP
SWP expl, GROEN, OVL
85 Oosterwechelsweg
SWP
SWP expl, GROEN, OVL, VV
54 59 60 61 62
mr. De Boerlaan Bronsinklaan Burgemeester Doffegnieslaan Ceintuurbaan Hoge Hondstr-Brinkgreverweg Ceintuurbaan Zamenhofplein-Laan van Borgele
63 Dahliastraat, Begoniastraat 65 Draaiomsweg, Esdoornsingel Diepenveen
Grote Kerkhof (bijdrage aan herinrichting) Grote Ratelaar Havezathelaan IJsselkade Rembrandtkade
74 Jonkmansweg 78 Laanboomverjonging Randerstraat Boxbergerweg Frieswijkerweg Avegoorsedijk Spanjaardsdijk Oerdijk 81 Lettele 21 41 109 111
De Marke Diepenveen Natuurspeelplek Nico Bolkesteinlaan Oerdijk
1 5 4 2,4
Verbeteren doorstroming en verkeersveiligheid, aanpassing rotonde. Aanleg fietsstrook op asfaltverharding Bokkingshang. FBP p13. Afhankelijk van discussie hoofdwegenstructuur. Herinrichting openbare ruimte Renovatie groen in combinatie met straatprofiel, verbeteren 30 km zone Groot onderhoud rijbaan inclusief versmallen rijbaan Verbreden parkeervoozieningen, uniformiteit in oversteekvoorzieningen, aansluitingen nagaan en aanpassen Omvormen naar beton
Laanboomverjonging Molenweg tot Manege Laanboomverjonging nr 68 tot gemeentegrens Laanboomverjonging nr 8 tot begin bos (eenzijdig) Laanboomverjonging nr 4 tot Iwlandsweg Laanboomverjonging nr 62 tot nr 68 Laanboomverjonging 108b (vanaf Kastanjes) tot 81b (Beuken) Groot onderhoud Oerdijk/Bathmenseweg bibeko (m.u.v. oostelijk deel Oerdijk). Aanpassen situatie binnen bebouwde kom, voorrangssituatie, aanpak dorpsplein. 6 Gelegen tussen Nieuwe aanleg, Averlose Houtweg en Melchior van Brielstraat(inc.). nader Aanleg natuurspeelplek 2 Aanpak rotondes/fietsoversteken Nico Bolkesteinlaan i.v.m. aanleg fietsverbinding Rivierenwijk 6 Grootonderhoud verhardingen (verhogen en omvormen fietspad), laanboomverjonging en aanpak diverse verkeerskundige problemen 6 Aanbrengen nieuwe deklaag tussen Lindelaan en gemeentegrens. Laanboomverjonging van tankstation de Keur tot de Dennenhoek 6 Omvormen van klinkers naar asfalt (complete reconstructie, inclusief laanboomverjonging)
2014
2015
2016
15 75 110 50 25 180 50 130 80 90 50 50 38 60
50 127 100
50
375
23
121
755
1.138 100
30 25
235
122 50 76
372 725
20
23 60
100 50 215
245
20 20
75 10 20 20
35 205 30 50 217
220 50
Bijlage A Overzicht projecten 2013 - 2016 op alfabetische volgorde Obj. Project Nr.
Product
Dekking
Wijk Toelichting
SWP/ GROEN
SWP expl, RIOOL expl, GROEN, SPELEN
GROEN GROEN SWP SWP/RIOOL GROEN
GROEN GROEN SWP expl SWP expl, RIOOL expl GROEN
RIOOL RIOOL RIOOL RIOOL VV SWP/RIOOL/ GROEN/OVL SWP/RIOOL SPELEN SPELEN SPELEN SPELEN SPELEN SPELEN
RIOOL expl RIOOL expl RIOOL expl RIOOL expl VV SWP expl, RIOOL expl, GROEN, OVL SWP expl, RIOOL expl, OVL SPELEN expl SPELEN expl SPELEN expl SPELEN expl SPELEN expl SPELEN expl
4 4 5 2 3 6 1 5 1 2 3 4 5
93 Vervanging speeltoestellen wijk 6 95 Vervanging speeltoestellen wijk 7 19 de Vossenbelt Diepenveen
SPELEN SPELEN SWP
SPELEN expl SPELEN expl SWP expl, OVL
6 7 6
22 Ziekenhuizenbuurt
SWP/RIOOL/ SWP expl, RIOOL expl, GROEN, OVL
Raming projectkosten (x € 1000,-) 2013
17 Oranjebuurt Bathmen
86 18 88 89 90 103
92 94 96 97 67 75 77 80 83
Park Brabant Park Zandwetering Polakstraat Pothoofd Projecten ecoloog Reliningen 2013 C. Huygensstraat Hobbemastraat Honingbij J. Reviusstraat Snippelingsdijk Schapenzandweg Stroomarkt (SWP), Kleine Poot, Grote Poot en Graven Ulebelt Vervanging speeltoestellen wijk 1 Vervanging speeltoestellen wijk 2 Vervanging speeltoestellen wijk 3 Vervanging speeltoestellen wijk 4 Vervanging speeltoestellen wijk 5
7
6 6 7 3 alle
4
Hogeweg, beatrixlaan, willem alexanderlaan, kon. Julianalaan, pr. Johan frisolaan, pr. Mauritslaan, pr. Margrietlaan, nassauplein. Project groen/swp Bathmen heeft Leasecontract (OVL). Prins Florisplein/ Prins Hendrik/Rietakker (Spelen) Grootonderhoud park, herstel paden. Voorafgaand updaten beheerplan. Bijdrage Groen aan ontwikkeling park Zandwetering Herstraten rijbaan Onderhoud rijbaan en riolering Bijdrage voor projecten ecologie, vanuit MJOP-groen Relining riool Relining riool Relining riool Relining riool Verbetering oversteeksituatie tpv Brandweerdam, FBP p12, en groen golf voor fietsers. Grootonderhoud tussen Dorpsstraat en Zandwetering Omvormen van asfalt naar klinkers (samen met binnenstadsgeld), vervangen/relining riolering Groot onderhoud toestellen en overige inrichting 2015: 103, 107, 122 2015: 190, 195, 205, 241, 251, 281 2016: 206, 207, 208, s020 2015: 329, 330 2016: 321, 330 2015: 463, 470, 545, 551 2016: 463, 467, 543, 545, 566, s002, s045, s500 2015: 701A, 721, 801, 802, 869, 874, 940, 943, 947, 975, 979 2016: 701a, 802, 805, 819, 848, 862, 904, 921, 944, 961, s012, s026, s902 2015: 014, 021, 022, 058 2016: 013, 026, s015, s028 2015: 602, 606, 607, 610, 613, 620, s630, s631 2016: 602, 605, 606, 619, 617, 630 Asfaltonderhoud buurt vossenbelt (Vossenbeltweg, ten Campesingel, van Suchtelensingel en Gewestlaan) Fesevurstraat 2015 rioolvervanging herinrichten bovengronds (noordzijde woonrijp, zuidzijde
Eindtotaal
2014
2015
2016
95
670
20 225
225
50 45
20
20
20
235 20
10 20 15 30 50 200 300 10
50
7.366
50 7 39 6 20 40
33 2 28 62
21 36
20 21
250
552
15
7.844
6.266
6.266
590
MJOP-MIND 2013-2016
Bijlage E Reactienota
vii
Reactienota ter visie legging concept MJOP-MIND 2013-2016 Definitief Datum
:
30 januari 2013
Aan
:
College van B&W
Onderwerp
:
Reacties MJOP-MIND 2013-2016
Inleiding Conform het besluit van het college van B&W heeft het MJOP-MIND 2013-2016 van 14 november tot en met 12 december 2012 ter visie gelegen. De ter visielegging heeft digitaal plaatsgevonden via openbareruimte.deventer.nl/groot-onderhoud In deze reactienota worden de ontvangen reacties, het ambtelijk advies en het besluit van B&W weergegeven. De reactienota zal onderdeel uitmaken van het definitieve rapport MJOP-MIND 20112014.
1. Zienswijze Linderweg, fam. F. Fick Reactie Brief bijgevoegd als bijlage I. Overweging De Linderweg is in combinatie met de Zandbelterweg in het asfaltonderhoud van 2016 opgenomen. De constatering van wortelopdruk wordt door de Gemeente onderschreven. De verwachting was dat groot onderhoud in 2016 haalbaar was zonder tussentijds onderhoud. De diktegroei van wortels heeft zich in 2012 sterker gemanifesteerd dan verwacht. Er zal onderhoud nodig zijn om de veiligheid te garanderen. Ambtelijk advies De zienswijze van de fam. Fick geeft geen aanleiding tot wijziging van het MJOP-MIND 2013-2016. Binnen het Klein OnderHoud (KOH) zullen met spoed maatregelen worden genomen om de veiligheid te garanderen. Besluit B&W 29 januari 2013 Conform ambtelijk advies.
2. Zienswijze MJOP-MIND 2013-2016, Fietsersbond Deventer Reactie Brief bijgevoegd als bijlage II. Overweging De Fietsersbond vraagt in zijn algemeenheid aandacht voor fietsers in de projecten in het MJOPMIND 2013-2016. Daarnaast wordt een aantal projecten aangehaald en wensen met betrekking tot deze projecten kenbaar gemaakt. In een aantal gevallen (aandachtspunt e) worden locaties aangedragen voor onderhoud, deze locaties zijn reeds bekend. De opmerkingen hebben verder betrekking op de projecten en zullen in de specifieke projecten worden meegewogen.
Reactienota definitief
1
Ambtelijk advies De zienswijze van de Fietsersbond geeft geen aanleiding tot het wijzigen van het MJOP-MIND 20132016. Opmerkingen over specifieke projecten worden binnen het projectteam meegenomen, dan wordt bekeken hoe de wensen gehonoreerd kunnen worden. Besluit B&W 29 januari 2013 Conform ambtelijk advies.
3. Reactie MJOP-MIND 2013-2016, wijkmanager wijk 1 Reactie In het concept MJOP-MIND staan of ontbreken 3 onderdelen die een relatie hebben met huidige wijkaanpakinitiatieven of signalen uit de betreffende omgeving: 1. In vorige MJOP 2011-2014 stond nog project 61, Bagijnenstraat (van Hagenstraat tot Smedenstraat) genoemd. Deze lijkt nu helemaal weggevallen te zijn? In vorige reactie al aangegeven dat ook in nabij gelegen Leusensteeg en Kuiperstraat momenteel een actieve bewonersgroep is die o.a. de vernieuwing van verlichting wensen die in een eerdere MJOP aanpak wel was toegezegd, maar vanwege bezuinigingen niet uitgevoerd. 2. In vorige MJOP-MIND stond als project 140 voor Worp het herstel van voetpaden en parkeervakken. Deze lijkt nu helemaal niet meer opgenomen. Rond de parkeerproblematiek was de afgelopen jaren een groep bewoners zeer acties en kijkt erg uit naar gunstige aanpassingen op dit punt. 3. Binnensingel Brinkpoortplein is doorgeschoven naar 2015-2016. Er liggen hier vanuit meerdere kanten in de buurt wijzigings- en herstelwensen. Hiervoor staan bewoners en kinderen van de school in de startblokken om mee te denken. Overweging De onder punt 1 en 2 aangedragen projecten zijn in de programmering van het concept MJOP-MIND 2013-2016 meegewogen. Resultaat is dat andere projecten zwaarder hebben gewogen waardoor de genoemde projecten niet in de concept programmering zijn beland. Zie voor de procedure ook paragraaf 1.1 van het rapport. Binnen het project Binnensingel/Brinkpoortplein zullen wensen vanuit bewoners en andere instanties verder worden geïnventariseerd en gewogen. Ambtelijk advies De reacties van wijkmanager wijk 1 geven geen aanleiding de programmering van het concept MJOPMIND 2013-2016 te herzien. Besluit B&W 29 januari 2013 Conform ambtelijk advies
Reactienota definitief
2
Deventer,10-12-2012
Inspraakreactie MIND-MJOP 2013-2016 Deventer fietsersbond Na bestudering van het concept-MIND-MJOP 2013 – 2016 komen wij tot de volgende opmerkingen / aanbevelingen: Algemeen: Onze basis van reactie vormt steeds het Fietsbeleidsplan 2010 – 2015 met hoofddoel: Een Vlot-Veilig-Comfortabel fietsvoorzieningen-net en stimulering van fietsgebruik. Dit laatste gebeurt alleen als fietsers maximaal worden uitgenodigd de fiets boven de auto te verkiezen binnen de stadsgrenzen. Dit varieert van een goed onderhouden rood asfalt fietspad/strook van veilige uniforme rotondes, korte wachttijden VRI’s met 4-richtingen-groen tot en met uitstekende parkeervoorzieningen in binnenstad /bij openbare voorzieningen /winkelcentra. De 8 sterroutes en hier haaks opstaande rondwegen (Hanzetracee / Ceintuurbaan ) hebben hierin een hoge prioriteit. In de bestaande projecten wordt met bovenstaande fietsdoelen al redelijk rekening gehouden zoals: - Amstellaan - Rivierenwijk - Stationsomgeving - Zandbelterbrug : we nemen aan dat er rekening gehouden wordt met een apart fietspad ? - Fietspad Gorsselseweg Echter bij project Winkelcentrum Keizerslanden zien wij nog genoeg verbeteringspunten die wij via een andere weg al aangekaart hebben en waar we op blijven hameren in diverse gremia. Positief is dat bijv. separaat aandacht besteed wordt aan paaltjes op fietsroutes, uniform inrichten is OK maar veiligheid , dus verwijderen van paaltjes-vluchtheuvels , is een hoger doel in deze. Specifiek a.
Omvormen fietspaden binnen / buiten bebouwde kom Jaarlijks wordt € 50.000 beschikbaar gesteld voor het omvormen van de fietsinfrastructuur binnen de bebouwde kom en € 50.000 buiten de bebouwde kom. Hoewel het begrijpelijk is dat Deventer bij het uitvoeren aanhaakt bij uit te voeren projecten die gesubsidieerd kunnen mede door co-financiers blijft de Deventer Fietsersbond van mening dat gelabelde uitgaven moeten blijven bestaan en hooguit in jaren naar achteren geschoven worden om meer geld beschikbaar te hebben bijv. 2 X € 50.000 (bijv. binnen bebouwde kom) Uiteraard is het uit oogpunt van efficiency zo veel mogelijk wenselijk dat daar waar autoinfrastructuur verbeterd wordt tegelijkertijd de fietsvoorzieningen worden meegenomen bijv. Havezathelaan in 2015. In het MIND-MJOP 2009 – 2012 is ons niet duidelijk geworden (bijv. IJsselkade – stadzijde, Overstichtlaan ) hoe de beschikbare bovengenoemde gelden ( € 400.000) aangewend zijn en wat er concreet gerealiseerd is voor fietsers. Wenselijk is daarom ook dat er gemonitoord wordt en wij te horen krijgen HOE de gelden besteed zijn. Wil Deventer haar ambitieuze plannen realiseren dan zal de infrastructuur voor fietsers duidelijk een plek moeten krijgen in het MIND-MJOP en in de verantwoording
hiervan. b.
c.
d.
e.
f.
g.
Centrumplan Borgele Hier hebben wij apart al op gereageerd ; nogmaals willen we hier kort samenvatten wat onze wensen zijn: * Duidelijke fietsroutes noord-zuid (Dreef) en oost-west (Laan van Borgele – Vlier); zo min mogelijk conflictsituaties met auto- en vrachtverkeer (laden/lossen) * kwantitatieve en kwalitatieve stallingsplekken (FIETSPARKEUR) zo dicht mogelijk bij de winkels * fietsbanen moeten bij voorkeur duidelijk belijnd zijn en in rood asfalt vormgegeven zijn. Inrichting moet dus eenduidig zijn: onderscheid in wandelgebied –fietsgebied –autogebied Ceintuurbaan De plannen lijken op verbetering van het fietspad. Wij nemen aan dat het omgevormd wordt naar asfalt? We benadrukken zoveel mogelijk aan te sluiten bij de verbeterde Ceintuurbaan tussen Europaplein en Hoge Hondstraat (geen conflict met parkerende auto’s) zodat een zo’n goed mogelijk uniform beeld ontstaat. Emmaplein Onze wensen zijn onlangs al besproken in aanwezigheid van Verkeersbureau Megaborn en JD Steenbruggen Asfaltering : hoge prioriteit IJsselkade (punt 46 en 73; beide kanten ) – Rembrandtkade (beide kanten) – Welle (beide kanten) – Spoorbrug – Oerdijk (punt 47, 111) – Ceintuurbaan (door het Nieuwe Plantsoen) – Singel (worteldruk en smal) Draaiomsweg / Esdoornsingel ( punt 65) Vreemd dat hier het plan is asfalt weer in klinkers om te vormen. Wellicht wens van bewoners maar dit geld (€ 25.000 + € 235.000) kan o.i. beter benut worden Zamenhoffplein – Ceintuurbaan (punt 62) Wij weten niet wat hier bedoeld wordt met “Voorkeur voor reconstructie Ceintuurbaan inclusief rotonde Zamenhofplein met klinkers voor het parkgedeelte incl. paddenoversteek. (Aanpassingen fietsstroken en kruispuntaanpassingen) VOC-locatie; OVL vervangen “ GRAAG TOELICHTING
Voor zover ons commentaar. Uiteraard zijn wij benieuwd naar uw reactie en hopen dat e.e.a. nog meegenomen kan worden in de definitieve plannen. Bij opmerkingen / vragen: laat het ons horen. Fietsersbond Deventer Bas van Roessel / secretaris E
[email protected] T 0570 618442
Colofon
Druk Lay-out Uitgever
: Repro Xerox QSP gemeente Deventer : Xerox QSP : gemeente Deventer, team Ruimtelijk Ontwerp en Beheer
Datum
: januari 2013