Tilburg University
Micro-computers, standaardpakketten, administratieve gegevensverwerking en informatieverzorging Oonincx, J.A.M.
Document version: Publisher final version (usually the publisher pdf)
Publication date: 1982 Link to publication
Citation for published version (APA): Oonincx, J. A. M. (1982). Micro-computers, standaardpakketten, administratieve gegevensverwerking en informatieverzorging. (pp. 1-33). (Ter Discussie FEW). Tilburg: Faculteit der Economische Wetenschappen.
General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy If you believe that this document breaches copyright, please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Download date: 28. jan. 2016
faculte~a ~~~ ~~~~~~~c~~o
ui i iui uiui i umiu~uuiiui ~iHi
No. 82.26
Micro-computers,
standaardpakketten,
admínistra-
tieve gegevensverwerking en informatieverzorging
Prof.
Drs.
J.A.M. Oonincx
1
Micro-computers,
standaardpakketten,
administratieve
gegevensverwerking
en
informatieverzorging.
Door Prof. Drs. J.A.M. Oonincxl)
1.
In
Inleiding
1946
werd
de
eerste
buizencomputer
gemaakt.
Dit
was
de
zogenaamde
ENIAC
(Electronic Numerical Integrator and Computer). De
F.NIAC bevatte
18.000
radiobuizen,
30.000 kg.
woog
zalen in
en nam 2 grote
beslag. Een chip
(microprocessor)
dezelfde
rekenprestatie
goedkoper.
Een
chip
van ~
leveren
bevat
5,- met afinetingen van 0,6 als
de
ENIAC
tienduizenden
maar
wel
cm bij o,6
vele
electronische
malen
cm kan
sneller en
schakelingen
op
een
klein stukje siclicium en is in princine nrngrammeorbaar~ In de
1979 was een micro-computer met ENIAC,
10.000 x
betrouwbaarder,
tichter in gewicht en 100.000 x lag).2)
De
een rekenvermogen dat vergelijkbaar is met 56.000 x
goedkoper
prijs-prestatteverhouding
van
zuiniger
in
energie,
60.000 x
(aldus Prof. Middelhoek en Ir. Nooreen
micro-computer
ligt
daardoor
4
miljard maal beter dan die van de ENIAC. De
micro-computer
micro-computers sindsdien
is
in
steeds
een
verschijnsel
Nederland
meer
gekocht
is
begin
voor
van 1979
de
laatste
ontstaan.
toepassingen
op
jaren.
De
markt
voor
De micro-computer wordt school,
thuis
en op kan-
toor.
~1ver ~le hele wereld werden in 1980 ongeveer 500.000 micro-computers verkocht, waarvan 300.000 in de V.S. en 20.000 in Europa. In
1981 werden er.
op de hele wereld 900.000 verkocht.
Naar schatting zullen er op de hele wereld in 1984 4.000.000 exemplaren worden verkocht. Tot
medio
1981
mícro-computers.
lagen In
de
verkopen
in
Nederland
tussen
de
15.000
en
20.000
1982 zullen er meer dan 10.000 worden afgezet.
Micro-computers met een behoorlijk marktaandeel in Nederland zijn:
1) De auteur i s Prof. Dr. J.L. Bouma, Drs. E.J. Stokking en erkentelijk voor het krittsch doorlezen van de concept tekst. 2) H. de Witte:
"Over Micro-elektronica",
Staatsuitgeverij,
Drs.
K.
1980, pag.
Wezeman
15.
2
F,XIDY SCORCERER van EXIDY
f 5500 tot medio 1981
PET van Commodore
~- 4500 tot medio 1981
APPLF. II van Apple
f 3000 tot medio
TRS.RO van Tandy
f 3000 tot medio 19R1
Tot
op heden werden er in
dan 5000
leden.
business
systems"
veel
hobby-computers
verkocht.
bedrijfsleven
Ook in het Nederlandse een snel
groeiende
markt.
Vooral
tigt
er voor deze "small
in het midden en kleínbe-
zal de micro-computer een belangrijke plaats gaan veroveren.
drijf
wijsinstellingen
Nederland
de grootste micro-computerhobbyclub van de wereld met meer
na de V.S.,
heeft,
Nederland
1981
opleidingsinstituten
en
worden
goede
afnemers
Ook ondervan
micro-
computerapparatuur. Deze Snel toenemende belangstelling is te verklaren door: a) de
op het
ontwi.kkelingen
van de
micro-electronica,
van de electronische circuits
ring (verkleining) kleine
gebied
afinetingen.
Dit
had
sterke
prijsdaling
leidde tot
de miniaturise-
tot chips van zeer
gevolg.
Massaproduktie
van goedkope micro-computers werd daar door mogelijk. b) de
TELFAC
cursus
over
microprocessoren,
waardoor
vooral
veel
hobbyísten
hebben besloten tot aanschaf van een hobby-computer.
Het is niet verwonderlijk dat vele nieuwe fabrikanten zich op de snel groeierr de
micro-computermarkt is
gevolg
dan
(al
echter níet
een
storten,
terwijl
deze
van
overvol
is
van uiteenlopende
chaotisch marktaanbod
voorzien
al
standaardtoepassingspakketten
van
merken.
Het
micro-computers
van
uiteenlopende
inhoud en kwaliteit~. 1982 (vooruitlopend op de Hannover Messe)
Vooral in april
aankondiginp,en van nieuwe modellen (vooral
waren er weer nieuwe
16 bits) micro-computers.
7,o`n aankondiging gaat soms gepaard met de nodige hoeveelheid publiciteit. 7.o
heeft
april
de
1982
a~igustus Daarbij
Amerikaanse computerfabrikant MAI een
1982. heeft
Corporation)
"personal
zogenaamde Het
de
een
is heer
een
Snellink
jaren de werkeloosheid
Hij
computer
(vice
toespraak gehouden over
robots op de maatschappij." tiger
computer"
persoonlijke
A.E.
(met
vestiging in Nederland) aangekondigd, voor
president
leverbaar
professioneel van
MAI
in in
gebruik.
International
"De invloed van micro-electroníca en
voorspelt daarin dat
zal oplopen tot
in de loop van de negen-
40i var. de beroepsbevolkíng (dít
als gevolg van chips, automatisering en robots). Hij
stelt dat
in West-Europa het werk van tussen de
5 en 7 miljoen kantoorar-
beidsplaatsen door micro-electronica zal worden vervangen.
3
"'s werelds meest belangrijke instituut,
En zep,t dan verder: onder.
druk
zware
overvloedige
komen tijd
vrije
wanneer
geen
door
komen.
te
goed
alternatief geioof
Ik
het tiuwelijk,
wordt
dat het
zal
gevonden
om
de
noodzakelijk
is
om
een nuttig sociaal systeem te scheppen dat aan getrouwde werklozen de gelegengescheiden
heid biedt, voor een groot deel van de dag, in
een
maatschappij
met
volledige
werkgelegenheid.
zocht kunnen worden in fysieke- en mentale georganiseerde
internationale
watertoerisme,
reizen,
zou
ge-
professioneel en frequent
sportevenementen voor grote groepen van mensen,
vissen,
electronische
spellen.
Ook
zouden
wij
een
tenslotte ook mee begonnen."
naar zijn wij
door
is
rijke
communicatiekloof in
er,
mede
Thans
kunnen
sporten,
alternatieve
zoals
tendens kunnen zien naar het beoefenen van nuttige agrarische hobbies.
sterke
mers
Het
te functioneren,
het
en
midden-
verlaneen
programmatuur,
en
het
gehanteerde
tussen
potentiële
kleinbedrijf),
potenti~lP
vakjargon,
die
gebruíkers niet
nnicro leyer a...,~~~..
die niet precies weten wat
nog
van een
(waaronder
precies
van
sprake
weten wat
belang-
vele
onderne-
zij
mogen en
; ~~-~-~--~ .:.~~~.,-~.,mputeiappáratuur
en
zij moeten leveren aan ondernemers,
die een microcomputer voor administratieve doeleinden willen aanschaffen. Het doel van deze publicatie is een bijdrage te leveren tot verkleining van de communicatiekloof,
c.q.
te voorkomen dat potentíële gebruikers de dupe worden
van deze communicatiekloof. In deze publicatie wordt daartoe ingegaan op de volgende punten: - kenmerken van een micro-computer en enkele technische aspecten daarvan -- toepassingen van micrcrcomputers - de aan apparatuur en leveranciers te stellen eisen - standaardpakketten voor micro-computers (inhoud en eisen) - enige organisatorische aspecten van micro-computergebruik - enige controle--aspecten van micro-computergebruik.
4
2.
De micro-computer
2.1.
Componenten
Een micro-computer bestaat uit een of enkele microprocessoren voorzien van een beperkte hoeveelheid intern geheugen en van enige andere componenten (b.v. een floppy disk-eenheid,
een beeldscherm,
een printer). Meestal wordt er een 8- of
16 bits processor gehruikt. De configuratie van een micro-computer is als volgt:
,r`Be e 1 d!` Scherm
s nbord
le diskette `
~. I
-~- ----.~.1
I
I I
~tatión
I
e disket ~ ~ ~` ~ station
verwerkings-~ eenheid
(key board)
Het
toetsenbord
een
schrijfmachine.
ma's).
Veelal
zíjn
zinvol
wanneer
Het de
is alfanumeriek.
dient nodige
geschikte
voor
het
lijkt op het toetsenbord van
inbrengen
functietoetsen
programmatuur
Het
van
aanwezig.
(software)
in
gegevens Dat
is
(en
program-
echter
de appazatuur
alleen
aanwezig
is. Op het beeldscherm (video-dísplay) de
gegevensverwerking)
(regels) de
mens
met met
f30 posities de
wordt
geprojecteerd. per
regel.
de uitvoer (d.w.z. Vele
beeldschermen
de
hebben
Via het beeldscherm en~of
computer communiceren.
Ook
de
invoer
van
resultaten van 24
lijnen
toetsenbord kan
gegevens
kan
op het
papier worden afgedrukt.
Bij de
beeldscherm worden getoond. Via :~e afdrukeenheid printer dient gelet
(printer)
kan uitvoer op
te worden op het aantal mogelijke posities.
5
Via
dískette-stations
de
en~of
ingelezen
groor.te
van
en
programma's
Daarbij
gemuteerd.
wordt
gegevensverzamelingen
gebruik
gemaakt
van
worden
een
f.lexibele
in
aantallen
floppy dísk).
schi-jf ( diskette; De
kunnen
de
centrale
wordt
verwerkingseenheid
uitgedrukt
Kb. begrip van het
Voor Koed
vulgende
dienen
enkele
vooraf
technische
termen
te
wurdc~n gedefinieerd. -
Kb -
1
1
10~4 bytes - 1024 geheugenplaatsjes van 8 bits, waarin
Kilobyte -
10~4 atfanumerieke tekens ( characters) kunnen worden vastgelegd. - Een
is
bit
de
kleinst
gegevenseenheid.
mogelijke
binary digit. De bit wordt voorgesteld door 0 of
afhankelijk
numerieke minstens
van
zijn
tekens 6
bits
de
per
code
toegepaste er
4
mi.nstens
teken
is
de
afkorting
van
1.
bestaat uit een aantal bits. Het aantal bits
- Een karakter ( teken of positie) is
Bit
nodig.
en en
Bij
van bij
een
alfanumeriek rPkPn .;rij~.:~el altijd ó bi~s (i
de
aard
van
de
alfanumerieke
micro-computer bycej
tekens.
tekens worden
Bij
zijn voor
er één
gebruikt ( ASC 11-code).
De
registercapaciteit van een micro-computer is dan 8 bits. Er zijn ook 16 bits micro-computers. Deze hebben een hogere verwerkingssnelheid en betere adresseermogelijkheden.
Bij
8
bits
zijn er
28
-
256 mogelijkheden;
bij
16 bits
( afgerond)
bytes -
216 - 65536 moKel.ijkheden.
1 Mega byte -
- 1 Mb -
1024 Kb -
1024 x
1024 -
1.000.000
1.000.000 tekens. - RAM - random acces memory - geheugen waarin zowel gelezen als geschreven kan worden. - R~A1 - read only memory - leesgeheugen (programma's of vaste gegevens),
speciaal geheugen met vaste inhoud,
dat alleen kan worden gelezen;
deze worden
met specia].e apparatuur beschreven. - PROM - programmable read only memory - een programmoerbaar leesgeheu,gen. - EPROM - Erasable programmable read only memory - een programmeerbaar leesgeheugen dat door rníddel van ultraviolet kan
worde~i
geprogrammeerd.
( Een
eprom
licht te wissen i s en daarna opnieuw van
bv.
Intei
bevat
8
K geheugen;
4
cproms van samen 32 K zijn ongeveer even groot als een platte sigarendoos).
?.2. Enkele voor~~eel.den
In
deze
subparagraaf
geven we enkel.c~
volledig willekeurig
van aankondigingen van micro-computers.
gekozen voorbeel:ten
Voorbeeld
1:
De
IiASIC FOUR s~10. - 2
Z
van 64 kilobytes (de
gle~iven voor
8
bits
personal
micro-computer
van MAI
is
de
Deze bestaat uit:
80 microprocessoren met
gen), - 2
~zangekondigde
5
elk een beschikbaar werkgeheugen (intern geheutotale geheugencapaciteit is dus
inch flexibele schijven;
l28 Kb).
voor de.externe gegevensopslag is
de 5~10 voorzien van een dubbele floppy-drive voor 1,3 megabytes gegevensops1aQ. Het
maar kan ook "on line" worden gekop-
apparaat kan "stand alone" werken,
peld met andere computers van MAI. De
leverancier richt zich met deze compu-
ter op bedrijven van 10 à 20 personen.
Voorheeld
2:
Monroe
International brengt een micro-computerserie met de OC 8820
a)
één model bestemrl voor kantoorgebruik,
b)
één model voor onderwijs en technisch wetenschappelijke
toepassingen, de EC
8800. De apparatuur is samengestetd uit: - een 7. 80 A processor - een beeldscherm (amberkleurig) van 24 regels van 80 tekens -
2 flexibele schijf.eenheden met elk een capaciteit van 320 kilobytes
- een aansluitíng voor een regeldrukker - een eigen operating-system (MOS) voor "multi-tasking" -
een apart beeldscherm voor de EC 8800 voor weergave in 8 kleuren
- een
8-Ohms
audio-uitg..ing en een
luidspreker voor
toepassing
van stemgeluid
hij de EC 8800 - een toetsenbord met 15 ftinctietoetsen van ieder 4 mogelijkheden Als talen kunnen worden gebruikt: - "extended" RASIC -
Z-80 Assembler
- Pascal vooral voor grafische weergave.
- Pilot (voor de EC 8800);
Voorbeeld
3:
Compudata levert onder meer een zelf ontwikkelde en zelf gemaakr.e
micro-computer.
Dat is het EXIDY-systeem VI?-4812.
Het omvat:
- een 48 Kh intern geheugen - een exter~i geheugen van - een groen beeldscher;n
1,2 Mb via een dual disk drive
7
F.r
kunnen
software-pakketten worden
voorraad-,
loon
en
salaris-,
bijgeleverd
assurantie-,
voor
leden-
onder meer en
financiële-,
projectadministraties
alsmede facturering en tekstverwerking. Compudata heeft in de aflopen jaren al meer dan 6200 micro-computers verkocht in binnen- en buitenland.
Dit
bedrijf heeft
in het kader van het Teleac-project.
ook veel hobby-computers geleverd
In 1980 werden verder
150 micro-computers
geleverd aan MEAO-scholen.
2.3.
Er
Verdere informatte over micro-computers
zijn nu reeds meer dan 200 verschillende merken (en typen) micro--computers
op de. markt verschenen. Wij noemen daarvan ( om een indruk te krijgen): ALTOS, COMMODORE VIC-20, FAIRCHILD F8, SANYO MBC 2000 en 3000, EXIDY SORCERER, TANDY TRS-80 model 2 en model 16, TEXAS INSTRUMENTS TMS 1000 en 99~4, MOSTF,K F8 , MICRO NOVA van DATA GENERAL, APPLF. II plus,
APPI.E III,
CHALLRNGER, COMPUCOLOR II, EXIDY SORCERER, SHARP MZ-80k, S IEMF,NS PC-100, WANG 200~ T, ITT 2020 en 3~30, ~UESTSTAR~M van Honeywell Bul]. met meerdere modellen (CPX 1011, 1021,
1013,
1021,
HEWLF.TT-PACKARD met o.a.
1022,
f{P-87,
1023),
85A en 125A,
~)SBORNE I, COMMODORE. met de PET, de VIC-?0 en de 800-serie, RANK XEROX met XEROX 820, IBM met de IR!~ Perso:lal Computer,
1012,
1013,
8
PHLI,LPS met de P 2000,
'LI:NI'('H '7,89 en Z100.
Er
zi jn vooral
8
en
lh bits mi.cro-computers
op
de
markt.
De
32
en zelfs
b4
hits micro-computers zijn in aantocht.
Voor
relattef
computer.
toepassingen kan men volstaan met een 8
eenvoudige
bits micro-
Bij keuze van een 8 bits micro-computer dient men zich te realiseren
dat uitbrei~íing r.aar grotere toepassingen zeer moeilijk of soms onmogelijk is. ne oorzaak tuur.
ligt vooral in
Voor
de
de beperkte aanpassingsmogelijkheden van de appara-
programmatuur
is
dit
gemakkelijker.
Voorbeelden
micro-computers zijn de INTEL 8080,
de ZILOG Z80 en de APPLE 6502.
Toepassingen
in
in
het
bedrijfsleve~i
de
technische
onderscheidt
zich van
.
een grotere rekencapaciteit
.
een groter intern geheugen (1
.
een hogere verwerkíngssnelheid 16
hruikt.
bits
computers
worden
Enkele voorbeelden van
Fquipment,
de
bits
btts
sfeer
F.en 16 bits
door een krachtiger centrale
In het algemeen hebben deze computers
verwerkingseenheid.
Bij
een 8
8
en administratieve
tendereri steeds meer naar het gebruik van 16 bits micro-computers. micro-computer
van
INTr,L 8086,
à 2 Mb is al mogelijk)
veelal
ook
grotere
externe
16 bits apparatuur
de MOTOROLA MC
68000,
van '1'EXAS INSTRUMENTS en de TANDY TRS model
opslaggeheugens
zijn de LSI
de
ZILOG
ge-
II van Digital
Z 8000,
de TI 9900
16.
~otentiëte gebruikers kunnen informatie over de op de markt beschikbare microcomputers
viriden
Uítgeveri.j Kluwer,
in
"De
Micro-computer
neventer (Divisie:
Gi.ds
1982"
van K.
Boon en J.
Wilmink,
Techntsche Boeken).
Dit boek bevat onder meer: 1.
een inleiding in de terminologie m.b.t. het verschijnsel
(micro-)computers
2.
een inleiding over de zaken die bij de aanschaf van een computer van belang zijn
3.
een verkl.arende woordenlijst (practisch woordenboek)
4.
tectinische gegevens en documentatie van een groot aantal micro-computersystemen r,owel m.b.t. de apparatuur (hardware) tn de vorm van een vergelijkend overzicht.
als de programmatuur (software)
9
a)
Rij de apparatuur wordt vermeld: .
welke soort processor in de micro-computer is ingebouwd
. hoeveel RAM geheugen beschikbaar is . welke interfaces aanwezig zijn voor het aansluiten van randapparatuur .
welke
mogelijkheden
de
micro-computer
heeft
voor
externe
opslag
van
programma's en gegevens . welke "toeters en bellen" aanwezig zijn (b.v. ren,
b)
joysticks,
geluidsgenerato-
lichtpennen).
Rij de programmatuur wordt vermeld . welke besturingssystemen kunnen worden gebruikt en . met
welke
programmeertalen
kan
worden
gewerkt
(dit
is
overigens
een
logisch gevolg van het besturingssysteem).
3. Toepassingsgehieden van micrn--com~~~tors
worden
Micro-computers
op
uiteenlopende
terreinen
toegepast.
Deze
kunnen
globaal
worden ingedeeld in toepassingen voor het
bedrijfsleven, voor hobby's
en voor
onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.
Sommige micro-computers zijn
speciaal
ontworpen voor spelletjes,
andere
voor onderzoek
(b.v.
de HP 85)
en
weer andere voor administratieve gegevensverwerking.
3.1.
De
Professionele toepassingen
toepassingen voor professionele doeleinden vindt men in het bedrijfsleven.
Deze "bedrijfskundige" toepassingen liggen vooral op het gebied van: - boekhoudingen en administraties - beheer en gebruik van adressenbestanden (maar ook b.v.
literatuurbestanden)
- voorraadbeheer - statistieken - het opstelten van prognoses - projectbesturing - tekstverwerking - communicatie met
andere
(en vooral grotere)
computers
in het kader van een
lokaal of nationaal computernetwerk. 7o
kan
b.v.
een
bepaalde
TANDY
micro-computer
die
is
uitgerust
;net
een
10
speciale chip (Resource Interface Module of RIM) van
Datapoint.
verzorgt
RIM-voorzieni.ng
De
wurden gekoppeld aan ARCNET
daarbij
de
afwerking
van
de
communicatieprotocollen. Derp,elijke
worden
voorzieningen
steeds
meer
standaard
via
een
seriël,tce
"interface".
Voor
deze
en
toepassingen
andere
wikkeld.
Diverse
pakketten
bepaalde
sectoren
van het
zijn
zijn
professionele applicatiepakketten
specifiek b.v.
bedrijfsleven
ontworpen in
voor vrije beroepsbeoefenaren e.d.
ziekenhuizen,
tal apart worden betaald.
de
toepassingen
voor
bouw.
ont-
in de handel,
in
voor
Voor ieder pakket moet mees-
Een p3kket kost enkele duizenden guldens.
De prijs voor de benodigde apparatuur ligt op ongeveer f 15.000,-. Voor is
in deze
toepassingen
sfeer is
nodig
achtergrondgeheup,en
in
aan geheugen veelal
de
vorm
van
meerdere
64 K benodigd. floppy's
of
Tevens
een
harde
sc~hi.jf (van het Winchester type). Twee
flexi.bele
schijfeenheden
floppy-disk
(dubbele
eenheid)
kunnen
dan
node
worden gemist. Voor administratiekantoren is het gebruik van micro-computers tot op heden nog vrij beperkt gebleven. werd
veroorzaakt
Veelal was de micro-computer een te dure oplossing.
door
benodigde
de
"disk-drives"
en
andere
apparaten.
Dit De
"kale" micro-computer moest met zoveel randapparatuur worden uitgebreid dat de totale
prijs
die
van de
mini-computer
diskettes (voor verschillende klanten)
benaderde.
Door het
gebruik van vele
bleef het gebruik van de micro-computer
te arbeidsintensief. (hn
dezelfc~e
systemen met
harde
r.eden ~s
micro-computergebruik
het
nog beperkt gebleven. schijven
als
Men gaf de
opslaggeheugen.
voor
groter.e
administratieve
voorkeur aan (mini)computersystemen
Voordelen
daarvan
zijn
de
hoge
toe-
gangssnelheíd en de grotere capaciteit voor gegevensopslag. De zojuist beschreven situatie is echter dui~ielijk aan het veranderen. Op niet al te lange termíjti zal, tteve den.
toepassingen, Dit komt
de
ook voor administratiekantoren en grotere administrarnicro-computer
doordat micro-computers
schijven van grote opslagcapaciteit
; ;
L.t
.
~
..
~- . .
Ii.
.
1
~~'.
.
een
verwerkingsmedium wor-
ook zullen kunnen gaan werken met vaste
(van 5
r L
interessant
tot 80 miljoen tekens).
. ,,~cl' ~f.i~'~i
'~~'.-C.dI
i
C.. í~' A.~t..~~~~
C~
11
3.2.
Huishoudelijke- en hobby-toepassingen
Micro-computers worden steeds meer gebruikt voor toepassingen in de huishoudelijke
sfeer
en
voor
hobby-doeleinden.
Tot
de
huishoudelijke
toepassingen
kiinnen worden gerekend het bijhouden van huishoudboekjes, kookboekjes, melen
en
rubriceren
agenda's,
van
gegeven
voor
de
belastingaangifte,
verza-
bijhouden
van
opslaan en bijhouden van adreslijsten e.d.
Ook in de hobbysfeer
wordt
een toenemend
gebruik
van micro-computers
gemaakt
voor: - spelletjes in vele soorten en variaties (oorlogsspelletjes, - het vastleggen van gegevens catalogi
van
met van
verzamelingen
betrekking boeken,
tot
platen,
schaken e.d.)
de uitgeoefende hobby, postzegels,
munten,
b.v.
ex
li-
bris, devotie- en bidprentjes etc. - besturen model.spoorbaan, etc.
De
pri.jzen van de hi-Prvnnr gesc?akt2 ,~,icro-computers íiggen tussen de f 250,-
en f 4.000,-. de
Daaroverheen komen nog enkele honderden guldens aan kosten voor
programma's.
Sommige
hobby-computers
zijn
voorzien
van
zogenaamde
"joy-
sticks" of "game paddles".
Dit zijn kastjes met een stuurknuppel voor het doen
van
bij
tv-spelletjes.
Vooral
hobby-computers wordt
dikwijls
gebruik gemaakt
van micro-computers met een cassette-recorder voor het opslaan van programma's en gegevens. De minimum benodigde geheugenruimte is 16 K RAM, uitbreidbaar tot 48 K. Vele hobbyYsten hebben elkaar gevonden in een Nederlandse Hobby Computer Club (H.C.C.).
3.3.
Door de leden wordt ook ze.lf ontwikkelde programmatuur gebruikt.
Onderwijstoepassingen
De micro-computer wordt steeds meer gebruikt ten
onderwijs.
"Computer
Wanneer de
Assisted
computer het
Instruction
(CAJ).
als
onderwijs Deze
vorm
leermiddel bij diverse soorondPrsteunt van
spreekt men van
onderwijs
vindt
(deels)
plaats in de vorm van een interactieve dialoog tussen computer en leerling. leerstof
is
in de
computer ondergebracht.
een terminal raadplegen.
ter
wurdt
(Chi.J).
gebruikt
via
Daarnaast bestaat een vorm van "Computer Managed
Men spreekt htj
leerling kan deze stof b.v.
F.en bekend systeem is PLATO (, dat echter níet op een
micr~rcomputer mogelljk i.s). Instructíon"
De
De
het
van computer gestuurd onderwíjs als de
afnemen
van
toetsen,
bij
het
registreren
compuvan
de
12
stu~iievooruitgang en bij het
v~rwijzen naar alsnog te bestuderen
lesmateriaal.
nverigens kunnen beide vormen samengaan. ~'D tl
Een eend~dig~ micro-computersysteem kan voor onderwijsdoel.einden zeer waardevol zijn. De
geschikte micro--computer,
kosten van een daarvoor
totate
ri.ngsprogramma's,
lip,gen
tussen
4.000,- voor de
computer f.f
de
f
en
7.500,-
inclusief
10.000,-
f
floppy-disk eenheid f f
(voor.
bestu-
de
micro-
Z.000,- en voor de prin-
ter ~- f 2.000,-) . studie~~vooruitgang~,registratie
CAI, echter
niet
7.000,-
3.4.
mogelijk.
tot f
Daarvoor
is
etc.
meer
is
nodig
met nl.
zo'n
een
eenvoudig
systeem
micro-computer
van
f
12.000,-, met programmatuur en minstens 2 grote floppy-drives.
Wetenschappelijke toepassingen
Micrcrcomputers rekenkundige vcE~
worden
steeds
bewerlcingen
voor
meer
gebruikt
voor
het
onderzoekdoeleinden.
uitvoeren
Met
name
van
wordt
diverse daarbij
r~. statistische proQrammatuur gebruikt.
3.5.
De
Diverse
toepassingen
t~~epassíngen van micro-computers
andere dan
de
hierboven
genoemde.
liggen op uiteenlopende
Wij
geven daarvan
nog
terrei.nen,
ook op
twee voorbeelden.
De
NOS heef.t aanKekondi.gd micro-computers te gaan gebruiken voor de ondertiteling bij
televisieprogramma's.
de tekst
tn de micro-computer.
opgenomen wanneer de tekst blijven.
volgt.
De vertaler typt
Daarna wordt een tijdcode toegevoegd waarin is
in beeld moet komen en hoe lang deze in beeld moet
Vervolgens worden de ingevoerde
slagen op een zgn. wordt de
Het principe daarvan is als
f.loppy-disk.
Bij
teksten voorzien van tijdcode,
uitzending
van het
programma
opge-
in de studio
floppy-dísk in de daar opgstelde micro-computer geplaatst en vervol-
gens wordt de tekst geprojecteerd. F,en andere toepassing ligt btj de ontwikkeling van betere woordafbreekprogramma's voor tekstverwerking.
13
4.
Selectie micro-computersystemen
4.1.
F,r
Tnleiding
~aordt
wel
gesteld
vertoont met het
dat
het
van
aanschaffen
kopen van een nieuwe auto.
een
micro-computer
Men bekijkt diverse
gelijkenis
folders,
men
bezoekt één of ineer showrooms, men maakt een proefrit, men vergelijkt de prijs en de definitieve keuze wordt gedaan. l~et prohleem blijft echter een verantwoorde selectie en keuze te doen. Potentiële gebruikers hebben over het algemeen veel moeite met het verkrijgen van een goed overzicht van en inzicht in de marktmogelijkheden. Gezien de lage prijzen
van
complete
micro-computersystemen
kan
van
(en mag)
de
leverancier
geen ondersteuning en begeleíding worden verwacht in een mate zoals dat bij de aarischaf
van
grotere
computersystemen
het
kan
geval
zijn.
De
toekomstige
gebruiker is aangewezen op zelfstudie en~of de i nschakeling van een adviseur. Ook dit laarcte ~al, van de apparatuur,
gezien de kosten van advies ir~ verge.iijking met de kosten
slechts binnen beperkte grenzen mogelijk zijn.
Ten einde cie keuze te vergemakkelijken wordt hieronder i ngegaan op de belang-. rijkste eisen
en criteria die
bespreken
selectiecriteria
wij
bij
de
voor
selectie een rol kunnen spelen. de
apparatuur,
voor
de
Daarbij
programmatuur
en
voor :le leverancier.
~
~i.2. Selectiecriteria ( fapparatr~ur en besturingsprogrammatuur)
De belanYrijkste criteria voor de beoordeling en voor de selectie zijn:
1.
Capaciteit centrale verwerkingseenheid
De
central.e
verwerkingseenheid
(c.v.e.)
dient
een zo
teit te heuben, maar mag ook niet te duur worden.
groot mogelijke
capaci-
F.en werkgeheugen van 8 Kb is
mogelijk, maar z~l zelden voldoende zijn. Het
interne
geheugen
moet
minstens
32
Kb
groot
zijn.
In
vele
gevallen
is
echter al 16 tot 32 Kb nodig voor het laden van het bedrijfssysteem (operating system)
van
de
computer.
In
die
gevallen
kan
worden geadviseerd
computer beneden de 6~i Kh te kopen. Voorríelen van het kopen van een niet - de betere proKr:~~nmamopeltjkheclen - de hol;ere verwerkingssnel.heid
te krappe c.v.e. zijn:
geen micro-
14
- de mogeltjkheid meerdere micro-computers aan te kuppelen (met één gemeenschappelijk achtergrondgeheugen. de uitbreidingsmogelijkheden van de apparatuur worden beoor-
Bovendien moeten de~~ld.
het
is
om dan pas
triest
te
ontbreken.
aansluitmogelijkheden
punt
tekort.
Wanneer
men na ver-
wil uitbreiden met een tekenmachine (plot-
loop van tijd de configuratie b.v. trr)
op dít
schieten
Vele micro-computers
constateren dat bij het gekocht apparaat Ook
in
het
hinnen bepaalde grenzen kunnen doorgroeien.
aantal
Kb
moet
de
de
apparatuur
Tenslotte wint het bedieningsgemak
onder invloed van ergonomische overwegingen aan betekenis.
Capaciteit en kwaliteit beeldscherm
2. f~et
beeldscherm
moet
echter de voorkeur
capaciteit
een
hebben
beeldscherm te
voor een
van
1024
keizen van
tekens.
Het
1920 tekens
verdient
(24 regels
van i.eder f30 tekens) . Het is
beeldscherm dient, sprake als
gebruikersvriendelíjk
zoals dat heet,
onder meer aan
de volgende
eisen
te zijn.
Daarvan
(aan apparatuur en programma-
is voldaan:
tuur) - een
logische
overzichtelijke
en
indeling
(d.w.z.
projectie
scherm van links naar rechts en van boven naar beneden;
(de
het
beeld-
"clustering" van bij
voorrang geven aan de meest relevant informatie)
ellcaar. behorende gegevens; - ondubbelzinnigheid
op
van
ontwerper
het
programma
mag
geen
onduidelijke
termen en synoniemen gebruiken) - de en
vermoeidheid en irritatie worden vermeden door een stabiel
leesbaarheid; helder
door
beeld,
een
rustige
indeling
(scherm
niet
te
vol)
en
door
kantlijnen en kolommen te gebruiken - eenheid in schrijfwijze en notatie
(niet f 50,- en f 50,00)
- cursorbesturing - voldoende
aandacht
voor
ergonomische
factoren
(b.v.
beeldscherm
toetsenbord, beeldscherm naar hoogte en hellinghoek verstelbaar, beel~ischermoppervlak,
instelbare beeldhelderheid,
ring van de geprojecteerde tekst, keuze
los
van
oritspiegeld
zo weinig mogelijk flikke-
tussen hoofd- en kleine letter e.d.)
- beperkte responsetijd. Onder responsetijd wordt verstaan de wachttijd op een antwoord van de comp~lter.
Het
eerste wor~ít
ís
teken het
de
tijd
van
normale
s.conden is.
in
die
verstrijkt
antwoord. werktempo
Bij
het
tussen
inbrengen
verstoord
de responsetijd
is
de
als
de
laatste
toetsaanslag
van mutaties responsetijd
en
en het
transacttes
langer
dan
twee
begrepen de zoektijd die nodig is om het
15
gegeven
benodigde
op
ge~;evensbestanden dient een
aanvaardbare
nog
worden
(floppy-disk)
zoektijd
de
niet
te
te
bij
dat
zljn
Let
bij
een
gebruíkte bestand.
gebruikt.
bestanden
grotere
grens van
de
overschreden.
grootte van het
kleine
Ook
vinden.
kort
wordt
de
leverancier op
demonstraties
bij
zodanig
responsetijd
demonstratie door een Veelal
diskette
de
Ga
na
of
de
gewenste responsetijd ook bij grotere bestanden haalbaar is. De responsetijd wordt grotendeels bepaald door het software-pakket.
3. Het toetsenbord functioneel zijn ingedeeld,
Het toetsenbord moet
door een apart
b.v.
numeriek
deel. Het
toetsenbord moet minstens
met
programmeerbare
functíetoetsen.
Deze
moeten
voorkeur wordt
Bij
software
door
gewerkt
worden
onder-
Functtetoetsen zijn vrijwel nooit gestandaardiseerd.
steund.
4.
toetsen hebben.
75
ïJiskette-stations en diskettes
Koop voor toepassingen in het bedrijfsleven een zogenaamde dískette-computer. F,en schijf-geórtënteerd micro-computersysteem dient over minstens twee diskette-stations ("disk clrives")
te beschikken. dan de
Via het ene diskette-station kan ma's
A~,
(flexibele.)
klantenbestand,
bestanden (b.v.
schijf inet
debiteurenbestand)
(b.v. een standaard-rekeningschema e.d.) worden ingebracht. het
andere
station
boekhoudkundige
en
4~orden fiscale
gegevens
van
floppy-disks
de
altijd
diskettes
schijf
van
draait
van
rond
bij
en
via
of
een
erop
een
worden
gebruiken.
Wanneer dan deze
Dat
is
dan
steeds
moeten
ingebracht en verwijderd.
capaciteit.
Wie
bij
zo handelt
frequent meer
of
b.v.
de
boekhoudbureau
en
bedekt met magne-
lees~schrijfkop kunnen de
De kleinste dísks
voldoende
steeds voor.
toepassingen
klanten
en vaste gegevens
ingebracht
is een ronde schijf
gelezen
worcien
gegevens
program-
Via de diskette in
geschreven.
("mini
kunnen minstens 89 Kb (89.000 bytes)
ínch.)
nog
v~rvolg-diskettes dezelf.de
schijf
diskettes
komt
verwerken
gegevens
in vele uitvoeringen.
diskettes van 51 echter
De
te
Een "floppy-disk"
administratiekacitoor. tisch materiaal.
de
b.v.
Het
bevatten. met
sehijven vol
diskettes
zijn
floppy's of mini-
werken
gebruik
Er
kleine
raken gaat men
erg
met
te
Gebruik
de
lastig. hand
Voor
worden
lijkt meer op een disk-jockey dan op
een goede micro-computerpebruiker. F.en dískette moet systeem moet
minstens wel
echter
een capaciteit hebben van
uitbreidbaar zijn naar diskettes
150.000 tekens.
van grotere
Het
capaciteit.
16
Vele
grotere
diskettes
inch})
(8
hehben een capacitelt van 1,2 Mb
van
bekende merken
van
(1.200.000 tekens).
bekende
leveranciers
Ueze capaciteit is ook al
mogelijk op 54 inch~-diskettes. De
lees~schrijfsnelheid
tekens De
(characters)
technologie
van
de
floppy's
ligt
tussen
de
30.000
tot
100.000
per seconde.
van
de
(en
floppy's
ook
van
de overige
apparatuur)
verandert
zeer snel. De
prijs
de f
ervan
zijn
wijzen wij
er op
dat
diskette
floppy's
zeer gevoelig voor vouwen,
sigarette~r is funest.
noodzaak
De
Een
van 256.000 tekens kost tussen
10,- en .f 20,-.
Tenslotte 7e
is sterk gedaald.
van
voorzichtig
behandeld moeten worden.
breuken en stof.
Vooral as van sigaren en
Een ruwe behandeling leídt tot lees- en schrijffouten.
diskette-stations
twee
copieermogelijkhecien.
bestaat
Hoewel het mogelijk
is met
ook
vanuit
één
disk-dríve een kopie
maken van een diskette is dit niet aan te bevelen. moeten
dan
bracht.
De
(in te
enkele
blokken
kopiëren
tegelijk)
diskette
wordt
in
dan
het
het
oogpunt
van te
De gegevens van de diskette computergeheugen
verwijderd
en de
worden
nieuwe
ge-
diskette
wordt ingehracht. Vervolgens worden de gegevens uit het computergeheugen op de tweede
diskette
wordt
weer
Deze
methode
geschreven.
ingebracht is
zeer
Deze wordt
voor
het
Iezen
inefficiënt.
daarna van
de
Wanneer
verwijderd. volgende
De eerste diskette
gegevensblokken,
de micro-computer
ís
enz.
voorzien
van
twee disk-drives kan echter direct van schijf naar schijf worden gekopieerd.
Het kopíëren is belarigrijk vanwege de beperkte levensduur van diskettes.
Na 40
effectieve draaiuren is het contactoppervlak van schijf en hoes te ver versleten om langer door te gaan. mattg
worden
gekopieerd.
worden aingemaakt
5.
Er treden dan teveel fouten op. Er
dienen
ook
voldoende
".back
Daarom moet regelup"
exemplaren
te
(beveiliging bestanden).
De printer
Diverse soorten en typen ~riuter.s kunnen worden gekoppeld aan een micro-computer.
8ij
voorkeur
dient
Wanneer
een
printer
printen
ook
voor
is
ander
te
worden
gebufferd werk
te
gekozen voor is
het
gebruiken.
een
mogelijk Een
zgn. een
gebufferde printer. computer
ongebufferde
tijdens
printer eist
het de
computer volledig op zolang er wordt afgedrukt. Micro-computersystemen met
gebufferde
printer hebben daardoor een veel hogere
17
snelheid. De printer dient per regel minstens 132 tekens te kunnen afdrukken. De afdruksnelheid dient minstens 100 tekens per seconde te bedragen. gebruikt;
Vaak worden matrix-printers
deze
drukken
series
puntjes
ín de
vorm
van de gewenste letters. Wanneer hoge eisen aan de leesbaarheid worden geste.ld gebruikt.
wordt veelal een zogenaamde "daisy wheel printer"
De
dient
tekenset
op kwaliteit te worden beoordeeld.
6.
Overige punten
- Micr.o-computers ziening.
Het
zijn
tamelijk gevoelig voor fluctuaties van
aanzetten
via
de
apparatuur
(b.v.
stroom voor-
een droogtrommel)
gaat
Dit kan fouten veroorzaken bij de gegevensverwer-
gepaard met stroomstoten. king
andere
in de
Het
micro-computer.
verdient
derhalve
aanbeveling
de
micro-
computer op een aparte stroomgroep aan te sluiten. - Wanneer een diskette bijna vol Het
moet
systeem
verrichten
dan
de
handelingen.
is, moet dit door het systeem worden gemeld.
gebruiker Het
tevens
aanwijzingen
moet
voorzieningen
systeem
geven
inzake
bevatten
de
voor
te een
juiste verwerking van de "laatste" posten op een volle schijf. Dit alles is een taak van het besturingssysteem. computer werkt met
- Ied~~re
een bepaald
besturingsprogramma
("operating
sys-
tem"). Gelet
dient
computers
op
ontwikkeld
(CP~M) ters
worden
de
markt
eigen
van
mate
te
op
het
gingen
beschikbare komen
hesturingssysteem.
standaardisatie.
van Digital
Veel
Research
Inc.
besturíngssysteem.
had
ieder
Thans
is
voorkomend CP~M
die zijn voorzien van de 8080,
merk
een
speciaal
daarin sprake is
Toen
"Control
van
micro-
daarvoor
een
zekere
Program~Monitor"
kan worden gebruikt bij
micro-compu-
8085 of Z 80-microprocessor.
Er is ook
een versie van CP~M voor de 16 bits processors 8086 en 8088 (CP~M-86).
Onder
CP~M kan de compiler de in een hogere programmeertaal geschreven programmainstructies de
vertalen nc;ar machine-code.
floppy-diskeenheid,
grammatuur als het ware gramma
de
centrale verwerlcingseenheid en de toepassingspro-
tot een geheel gekoppeld.
gebruiker met de
kan de
uiteraard
de
Door het besturingsprogramma worden
regels van het
micro-computer
uitwisselings-, in veel
uitbrei~jings-
communiceren.
besturingsprogramma
Het aantrekkel.ijke van een micro-computer,
Door zo'n besturingspro-
in acht
voorzien van
en conversiemogelijkheden.
~evallen moetlijk van de
ene
Daarbij
dienen
te worden genomen. CP~M,
zijn de goede
Zonder CP~M
is
het
naar de andere micro-computer te con-
18
verteren.
Dit komt door de vele verschillencie soorten microprocessoren,
ei~;en besturingssystemen en door eigen taaldialecten van hogere
de
Bij
meertalen.
conversie
moesten
zelfs
bestanden
de
dikwijls
door
program-
weer
opnieuw
met de hand worden ingebracht. - Men
dient
te
voorzichtig
het
zi jn met
kopen van apparatuur
markt is verschenen, vooral wanneer daar geen bekende,
die
pas
op
de
vertrouwde en ervaren
organisatie achter staat. Ga dus steeds na of het systeem operationeel is e~i ga bij enkele gebruikers het systeem bekijken. na of het software-pakket van het micro-computersysteem voldoende gebrui-
- Ga
kersaanwijzingen geeft
(b.v.
keuzemogelijkheden via menu).
Bij
foute bedie-
ning via het toetsenbord moet het systeem correcties voorstellen.
Selectie criteria toepassingsprograrnmatuur
4.3.
Bij
té li.ggen op de programma-
dient een zwaarder accent
de selectie en keuze
tuur dan op de apparatuur.. Rij
beoordeltng
de
verschíllende aanschaffen
van
Hij
pakketten de
markt
de
bruikbaarheiri letten. loopt
functies
pakketten
van
Wanneer men grote
men
risico's.
pakket
van het
zonder
zal meer
De
de
gebruiker
overgaat
gebruiker
tot moet
op het de
tegemoetkomen aan zijn wensen
dus zijn informatiebehoeften moeten specificeren en neerleg-
zal
gen in een eisenpakket. op
de
punten moeten
harantie hebben dat en etsen.
van
Vervolgens wordt nagegaan welke (financiële) pakketten
beschikbaar
zijn.
Daarna
vindt
de
evaluatie
plaats,
waarna
het
meest geëigende pakket wordt geselecteerd.
Bel-angrijke criteria zijn: 1.
De kosten ontwikkelen van programma's
Het
zelf
van
staridaardprogramma's
systeemontwerp, volledig
door
de
op de
programmering
is meestal veel duurder dan het kopen
vrije markt. en
toetsen
eigen organisatie
te
De
van
worden
kosten van systeemanalyse,
het
programma
gedragen.
behoeven
niet
Deze worden uitge-
smeerd over. meercjere gebruikers van het pakket. De
kosten
(huurprijs,
neel maken e.~i.) ken.
Stel
aanschafprijs,
bijkomende kosten voor het
operatio-
van de diverse pakketten moeten onderling worden vergele-
vast wat er bij de prijs is inbegrepen.
lijkheden tussen progr:~rn,napakketten en apparatuur.
Let op de koppelingsmoge-
19
2.
De flexibiliteit De
modulaire
ren.
opbouw van een standaardpakket
Alleen de modules
waaraan men
behoefte
kan de
flexihilíteit
bevorde-
heeft worden dan aangeschaft.
F,r moet worden nagegaan in hoeverre het pakket eventueel kan worden aangepast aan de beschikbare computerconfiguratie, aan de gegevensverzamelingen, -S de bestandmedía, de bestandsorganisatie en de specifieke bedrijfsproblematiek. 3. De toepasbaarheid Ga na of het pakket op de aanwezige apparatuur kan worden verwerkt en voor welke
configurattes
problemen
bij
de
van
welke
installatie
leveranciers zijn
te
het
geschikt
verwachten.
van de moetlijkheidsgraad van de toepassing.
Dit
Bij
is
is.
Ga
mede
na
welke
afhankelijk
voorkeur moet het
pakket
kunnen werken vp meerdere merken micro-computers. 4.
De documentatie Ga
na of er kwalitatief voldoende systeemdocumentatie,
tie,
verwerkingsdocumentatie
is
en
of
de
programmadocumenta-
bedieningsinstructies
voor
de
operateur (bedi.eningsboek, gebruikershandboek) voldoende duidelijk zi.jn. 5.
Het gebruik De gebruiker zal bij de leverancier adressen vragen van organisattes die al met Het
het
pakket
pakket
moet
uitgebreide toegepast.
werken.
en Het
ook
In
ieder
geval
moet
het
gebruikersvriendelijk
ingewikkelde
instructies
pakket dient bij
pakket
zijn.
en
Het
operationeel moet
handleidingen
zonder kunnen
zíjn. al
te
worden
voorkeur vok menu- en dialoogmogelijkheden
te bieden. 6. De contrvles De
gebruiker
zal
in
het
bijzonder
letten
op
de
in
het
pakket
opgenomen
cvntroles en de overige cvntrolemogelijkheden (b.v. bestaanbaarheidscontroles, controles op codes, 7.
controletotalen,
controle op invoerfouten e.d.).
De toetsing Het pakket moet als zodanig door de leverancier zijn getvetst. zal
het
pakket
vok
nog
toetsen
op bruikbaarheid
De gebruiker
in zijn situatie
c.q.
hij
van een contract
bij
het
zal ervaringen van gebruikers elders nagaan.
Verder wi jzen wi j
vp
het
belang
van
kopen of huren van standaardpakketten. cíe leveringsvoorwaarden, dt~ garantie, Fiet operatíoneel. maken,
de
opleiding,
het
afsluiten
Daarin moet onder meer geregeld worden: de ondersteuning door de leverancier bij de
documentatie,
de service,
de
eigen-
20
domsrechten,
de
regelíng
het
bij
betaling,
de
eventueel
verantwoordelijkheid
en
blijken van
het
ongeschíkt
aansprakelijkheid, pakket,
de
boeteclausule
bij niet of te laat leveren e.d. zal de gebruiker het
Tenslotte
pakket
na de
invoering moeten blijven evalue-
ren.
4.4.
Selectiecriteria leverancier
Beoor.deel voor de keuze van de leverancier de volgende punten: 1.
De mate van contínuiteit van de leveranciersorganisatie
reaus weer
leveranciers en adviesbu-
in de afgelopen jaren zijn er vele nieuwe
Vooral
dit
op
gebied
bij
sne1.
bijzonder
Het
gekomen.
Vele
inwinnen
en
verdwijnen echter soms
nieuwkomers controleren
van
referenties
is
een
mogelijkheid om vast te stellen hoe een leverancier staat aangeschreven. 2.
De serviceverlening De
leverancier
ning.
Wanneer
moet de
bereid
en
in
staat
apparatuur defect
zijn
raakt moet
tot
een snelle
serviceverle-
binnen een afgesproken
tijd
herstel mogelijk zijn. Níet alle leveranciers en bureaus zijn met voldoende uitgerust om snelle reparatie en~of vervanging van apparatuur te
personeel
kunnen garanderen. serviceverlening
De
in
leverancier moet een
schriftelijk
in ieder geval bereid contract
te
regelen.
zijn adequate In verband
met
snelle service kan de verstigingsplaats van de leverancier van belang zijn. 3.
Het technisch onderhoud In
ieder geval moet
leverancier moet het gen; 4.
ne
periodíeke onderhoud van de apparatuur kunnen verzor-
opleiding en nazorg
leverancier zal de organisatie bij
daarna voldoende tie
leverancier worden vastgelegd.
ook dit riíent contractueel te worden geregeld.
De ondersteuning, De
de garantie door de
moeten
ondersteuning moeten kunnen bieden.
worden
verzorgd.
en instructie
training
de invoering van de apparatuur en ook
Veelal
blijkt
voor de bediening
twee
van
de
Opleiding en instruc-
dagen
algemene
apparatuur
opleiding,
nodig te zijn.
Per softwarepakket is dat meestal een dag. 5.
Een totaalpakket Bij voorkeur zal de keuze uitgaan naar een leverancier die een totaalpakket (d.w.z.
zowel apparatuur als programmatuur) kan aanbieden.
Wanneer
de
geschikte
organísatie
niet
zelf
gaat
programmeren moet
de
leverancter af
standaardpro~;rammatuur kunnen aanbieden df de benodigde applica-
21
tieprogrammatuur voor
de klant kunnen ontwikkelen.
Onderhoud en aanpassing
vs~n de prograrnma's moet contractueel worden geregeld. Rvs~rigens maken ook programmatuurhuizen ("softwarehouses") vt~t
toepassingsprogramma's
voor
micro-computers.
en advíesbureaus
Micro--computerleveran-
clers a.~~rgen dan voor. de assemblage en de verkoop.
5. Toepassingspakketten (standaardpakketten)
5.1.
17e
Algemeen
ontwikkeling
van
toepassingspakketten
heeft
vooral
de
laatste
jaren
een
hoge vlucht genomen.
Een toepassingspakket is een verzameling van programma's,
waarmee
afgerond
een
bepaald
probleemgebied
van
een
organisatie
kan
worden
opgelost. Deze gebruikersprogramma's bestrijken dus een bepaald toepassingsgebied.
In
veelal
het
met
verleden
de computer
leverde voor
toe over om apparatuur
en
bieden
Ook
("unbundling").
("softwarehouses"), Systeemhuizen
Daarna
toepassíngspakketten andere
los
organisaties,
standaardpakketten
ging men er steeds meer
van elkaar te koop aan te
de
zogenaamde
systeemhuizen
houden zich bezig met het ontwikkelen van deze pakketten.
bieden
voor
apparatuur
standaardtoepassingspakketten
bedrijven
Wanneer
algemene
één totaalbedrag.
de
en
aan
programmatuur. ter
verkoop
Ook
of
ter
Een andere ontwikkeling ís het uitwisselen van programma's tussen
soortgelijke clubs".
computerleverancier
zijn verkooporganisaties
servicebureaix's verwerking.
de
in
bepaalde
regels
voor
zijn
dezelfde
bedrijfstak.
toepassingsgebieden op
te
stellen,
van
dan
kan
Hierdoor zodanige het
ontstaan aard
zijn
ontwíkkelen
van
"userdat
er
stan-
daardpakketten een zínvolle aangelegenheid zijn. Toepassingspakketten drijfsvoering,
de
pakketten,
die
in
voor
boekliouding,
tingaangiften etc. gebieden
komen
Er
het
de
uiteenlopende administratie,
gebieden, het
b.v.
voor
voorraadbeheer,
de
be-
belas-
zijn zowel atgemeen toepasbare pakketten voor probleem-
vrijwet
waarbij
op
iedere
gaat
om
organisati.e specifíeke
voorkomen
toepassingen
als in
branche-gerichte een
bepaalde
be-
c3rijfstak. Administrateurs zullen vooral in de eerste categorie geinteresseerd zijn,
en in de tweede categorie uitsluitend voor zover zij
in een organisatie
van de desbetreffenríe bedrijfstak werkzaam zijn. Hieronder volgt een aantal voorbeelden van standaard-toepassingsprogramma's:
?2
- reserveringssystemen voor de boeking van reizen, hotels, motels, vliegtuigen e.d. registratie
studentenadminístratie,
- onderwijs:
studieresultaten,
planning
computer ondersteund onderwijs en computer gestuurde instructie
lesroosters, e.d.
heer,
projectenadministratie,
en fabricage:
- produktie
voor-
projectcalculatie,
menstelling,
urenverantwoording,
en
ledenadministraties bedrijven
voor
hrief.jes
van
i.v.m.
ledenlijsten,
- toepassingen
in
vooral
etiketten,
"direct mailing",
gezondheidszorg:
plaketiketten,
bezettingsoverzichten,
medicatiebewaking,
}iistnrie; nistraties
voor
gegevens
e tc.
artsen,
met
patiënten-
Stichting Medische Regi-
voor
bijsluiters,
patiëntenadministratie
medische specialisten,
statistieken e.d.
verrichtingenadministratie,
geneesmiddelenverbruik,
patiëntenregistratie,
accept-girokaar-
patiëntennummers,
plaatjes,
stratie,
selec-
ziekenhuisadministratiesystemen
afsprakenregistratie,
statistieken,
en
afbundelen met afbunciel-
herinneringen,
lidmaatschapskaarten,
medische
abonnementen-
sorteren op postcode,
patiëntenadministraties,
facturering,
van
instellingen en stíchtingen, maar ook
verenigingen,
wachtlijsten,
receptuur, voortgangs-
financiële administratie.
adresbestanden,
contributie-administratie,
de
produktsa-
kostprijsberekeningen, meerwerkregi-
van partijen post volgens PTT-normen,
tiemogelijkheden, ten,
van
fabricage-opdrachten,
stuklijstbeheer,
loonverwerking en loonverdeling,
administratie
projectbe-
programmering,
berekening materiaalbehoeften,
stuklijstadministratie,
stratie e.d.,
lineaire
werkuitgifte,
registratie onderhanden werk,
controle,
- beheer
nacalculatie,
netwerkplanning,
produktieplanning, urenplanning,
en
projectplanning,
en
tandartsen,
patiënten-
financiële
admi-
fysiotherapeuten
'
- personeelsadministraties: ning
toon
loonlijsten, mies,
en
salaris,
loonstaten,
loon-,
salaris- en pensioPnadministraties, bereke-
bruto-netto
en
netto-brutoberekening,
verzamelloonstaat,
overschrijvingsformulieren,
aangifte
loonslips,
loonbelasting en
pre-
berekening vakantiegeld, loonverwerking en
toonverdeling e.d. - verkoop-
en
distributiesystemen:
magazijnbeheer
raadbeheerssystemen voor handelsbedríjven, met
implosie en explosie van stuklijsten,
maar
en
magazijnlokatie,
voor-
ook voor produktiebedrijven
facturering,
point of sale syste-
men voor de detailhandel e.d. - tekstverwerking en verzending electronische post (telecopiers).
23
- persoonlijk inkomen
computergebruik:
en
vermogen,
administratie, - financiële
huishoudelijke
voor
toepassingen
fiscale
w.o.
de
aangifte
eigen
va~t
financiële
intelligentie spelletjes etc.
administraties
instellingen,
programmapakketten
en
financiële
modellen voor
diverse bedrijven
maar ook voor vrije beroepsbeoefenaren zoals artsen,
en
notaris-
sen en accountants. - klantenadministraties antwoordingen, admïnistratie
voor
accountants-
berekening en
uren x
facturering
en
administratiekantoren:
uurtarieven,
werken,
overzichten
gescheiden
bijhouden
urenver-
naar
werken,
van
meerdere
administraties e.d. (lverigens kunnen niet alle~ bovenstaande pakketten op micro-computers worden toegepast.
5.2. De inhoud van financiële pakketten
Voor
bijna
financíële
iedere
organisatie
administratie
zijn
relevant.
de
De
standaardprogrammapakketten
inhoud
van de
financiële
en van de daarop gerichte pakketten loopt sterk uiteen.
voor
de
administratie
Deze varieert van een
kas-, bank-, en gíroadministratie tot en met de volledige grootboekadministratle,
i.nclusief
de diverse
subadministraties.
interpretatie.
Wanneer de
financiële administratie ruim wordt
maken de hieronder te behandelen modules opzet
van pakketten
voor
financíële
Wij
kiezen hier
voor de
geinterpreteerd
daarvan zeker deel uit.
administratie
is
laatste
van grote
De modulaire betekenis.
De
organtsatie kan daaruit die modules selecteren die voor haar specifieke betekenis hebben.
Verder zal
heid
inbrengen van
tot
het
in het
bíjzonder moeten worden gelet
begrotingen,
budgetten,
normen,
op de mogelijk-
tarieven e.d.
De
door de pakketten op te leveren overzichten bevatten dan een vergelíjking van de werkelijk behaalde cijfer.s met de gebudgetteerde cijfers, als
tot
en met
de
periode.
Tevens
van het vorige boekjaar op te nemen, In
de
praktijk
blijft
in vele
is
het
wenselijk de
zowel per periode
vergelijkbare
cijfers
zowel per periode als cumulatief.
gevallen de
integratie
tussen de díverse pro-
grammapakketten een probleem vormen.
De grootboekadministratie Een pakket
dat
is gerícht
op de grootboekadministratte
ket) zal onder meer in staat moeten zijn tot:
(standaardboekhoudpak-
24
- het verwerken van mutaties op de grootboekrekeningen - het
in de dagboeken (kas-,
van mutaties
verwerken
bank-,
gircr,
inkoop- en
verkoopboek e.d.) - het ,a,even van overzichten van beginsaldi, ~}i
debet- en creditmutaties,
eindsal-
e.d.
- het opleveren van een invoerverslag voor grootboek en dagboeken per grootboekrekening en subgrootboekre-
geven van een mutatieoverzicht
- het
kentng (historische overzichten van boekingen) controleverslagen,
- de produktie van journaalposten,
statistieken,
budgetver-
liquiditeitsoverzichten en exploitatieoverzichten
gelijkingsoverzichten,
- de produktie van pr.oef- en saldibalans
(kolommenbalans)
- de produktie van de balans en de resultatenrekening - de
produktie
voorgecalculeerde
van
balansen
en
resultatenrekeningen
en
van middelen voor de .Einanciële planning
staten van herkomst en bestedingen en het financieel beheer.
De inkoopadministratie hier moeten
Ook
de
zoals
mutaties
geplaatste
orders,
retouren e.d.
verwerkt
kunnen worden en er moeten overzichten worden geproduceerd die de administrateur voor zijri werk nodig heeft. Gedacht kan worden aan de oplevering door het l~akket
van
goederen en
bestelopdrachten,
bestetadvieslijsten
en
van
besteltingen,
en
nog
openstaande
per leverancier,
inkoopoverzichten
gedeeltelijk
geleverd,
lijsten
van
inkoopoverzichten
per artikel, (geheel of
overzichten van inkooporders
factuur wel of niet ontvangen,
geleverde
leverdatum overschreden
e.d.).
De credíteurenadministratie De desbetreffende module ~iit het financiële pakket verzorgt de verwerking van de boekingen iiit inkoopfacturen en betalingen en uiteraard ook de mutaties die uít
ander.e
hoofde
(adreswijzigingen, vieslijsten zijn
die
overzicht
in
van
en
openstaande betalínge~i
van crediteuren hehoort
dienen
crediteurenbestand
toevoeping
afgedrukt
van
het
van
crediteuren
betaalopdrachten posten en
een
naar
e.d.).
gemaakt.
ouderdom,
saldilijst
per
te
worden
Tevens
aangebracht
worden
overzichten
Belangrijke crediteur
crediteuren.
Tot
en
de
betaalad-
in
specificatie
oolc een overzicht per crediteur van facturen,
nota's, verrichte betalin~;en e.d.
totaal,
credit-
25
De vuorraadadministratie Genoemd
kunnen
worden
verwerken
het
hoofde van inkopen, verkopen, van
artikelen
uit
het
van
mutaties
in
assortimer~t
minimum
hestelniveaus,
bestandgegevens
uit
opname van artíkelen ín assortiment, verwijderen e.d.
Ook
moeten
informatieve
afgedrukt kunnen worden waaronder besteladvieslijsten, van
de
voorraadmeldingen
en
overzichten
prijslijsten,
overzicht
van
overzicht
technische
en
econ~mische voorraden per artikel.
De produktíekostenadministratie Het ~~etreft de voor-
en nacalculatie,
alsmede overzichten
naar kostensoorten,
kostenplaatsen en kostendragers en tevens vergelijkende overzichten van werkelijke kosten en gebudgetteerde kosten per periode en tot en met de periode.
De loon- en salarisadministratie lleze
zal in geautomatiseerde syste-
module van het financiële standaardpakket
men van
informatieverzorging de bruto-
rissen
verzorgen.
moeten
apart
De
worden
i.nhoudingen vermeld
op
en nettoberekening
wegens
de
te
loonbelasting
produceren
Collectieve verhogingen of verlagingen van de het pakket te realiseren zijn.
loon-
van en
lonen en salasociale
of
premies
salarisbriefjes.
lonen en salarissen moeten via
Loonbe].astingkaarten en verzamelloonstaten zijn
twee voorbeelden van op te leveren overzichten.
De verkoopadministratie Orderadministratie, orderverwerking en krediethewaking zijn belangrijke onderdelen van deze module. van
in een
apart
Het signaleren van backorders en het
bestand
zal
een van de
registreren daar-
mogelijkheden van het
pakket moeten
zi jn. Een lijst var.. backorders en een lijst van ontvangen goederen op backorders die kunnen worden uitgeleverd is eveneens wenselíjk. De
facturering is een Pssentieel onderdeel.
ken van de mer,
facturen,
waaronder het
eventueel verzamelfacturen,
sc.heíden e.d. overzicht facturen,
facturen
per
brutowtnstoverzichten,
automatisch toekennen
de paklijsten,
F.nkele overzichten:
totaal
Dit betref het opmaken en afdruk-
de pakbonnen,
aantal facturen, afnemer
per
van een
factuurnum-
de expeditiebe-
totaal facturen overzicht,
periode,
overzicht
openstaande
overzicht af te dragen B.T.W., kortingenover-
zicht e.d. De
module
zal ook
statistische informatie opleveren
in de vorm van verkoopo-
26
gesplitst
verzicliten,
brutowinstmarge,
naar
rayons of fili.alen, vertegenwoordíger.
afnemersgroepen,
ar[ikelgroepen,
etc.
De dehiteurenadministratie De dehiteurenadministratie is gericht op de registratie en bewaking van vorderingen op afnemers. Het
cíe verwerking
pakket verzorgt
Ook moet informatie kunnen worden verschaft:
de betalingen. - per
in het debiteurenbestand van de facturen en
:iebiteur.:
een volledige
specificatie
verzendadres,
ontvangen betali.ngen,
saldo,
lopende
ornzet
factuur, - en
in
període,
van adresgegevens,
openstaande facturen,
omzet
tot
en
met
de
kredietlimiet,
totaal openstaande
periode,
datum
laatste
gemiddelde factuurbedrag e.d.
totaal:
omzetoverzichten,
ouderdomsanalyse,
gemiddelde
openstaande posten met
totaal aanmaningen,
betaaltermijii,
gemiddeld
uitstaande
saldo,
saldilijst debiteuren e.d.
aan debiteuren moet
verzenden kan het van
bela~ip, zijn gebruik te maken van kortingen van de PTT.
Bij zendingen van meer
Wanneer
dan
een
organisatie
krijgt
500 stuks
post
veel
men korting op de
PTT-taríeven,
mits de post
gesorteerd
op postcode wordt aangeleverd en is voorzien van bundellijsten en bundelbriefjes.
5.3.
Ook
Informatie over standaardpakketten voor micro-computers
voor micro-computers
aciministratie
(de
zijn
zogenaamde
er
pakketten
financiële
op
het
pakketten)
,v,ebied van boekhouding en bij
te koop
leveranciers,
programmatuurhuizen en verkooporganisaties.
Van de algemeen toepasbare pakket-
ten,
FARAO,
noemen
wij
ARAS,
MODUS, LUCRE, FIS,
CASH,
FIBU,
INFA,
ACCOUNT, FIMA, FIBIS,
IBIAS,
ALFIN,
FACT,
AFAP,
FINA, FINAD en FINI.
F,en Hroot aantal pakketten is echter speciaal ontwikkeld voor micro-computers. llaarvan
noemen
FINADM,
BAS,
wij
TRENDFIBO,
HOR~~S,
FIBS,
SMARAGI),
FINA,
FINAD,
HUGO,
ADM-G,
GRIP,
MOFAD,
ABP,
SBA, FML,
INFAS,
BIMFIN
en
IRIS,
KOMPLEET
BOEKHnUDEN. Deze is.
opsomming di.e~~t Regelmatig
alleen
w~~rden in
de
om
U een indruk te geven van wat er zoal te koop
vakpers
n~~g
nieuwe
pakketten aangekondigd.
daar~iprcgrammatlnir wardt ook we1 "plastic software" genoemd. ma's
aijn
nl.
te
koop
in
winkels,
waar
de
pakketten
in
Stan-
Bepaalde program-
plastic
hoezen aan
27
rekjes hangen. De
genoemde
pakketten zijn in het kort
getypeerd
boek '82, een pubticatie van International 6503 GH [Vijmegen,
in het
Automatiseringsjaar~
Information Research,
( samenstelling: Willem Veldkamp,
tel.
Postbus 6800,
080 - 224200).
Per pakket wordt vermeld: .
de naam
.
de omschrtjving ~de inhoud van het pakket)
. de oorsprong .
bi.nnenlandse of buitenlandse leverancier)
(eigen ontwikkeling,
op welke merken computers het pakket kan worden gebruikt
. welke programmeertaal is gebruikt . wetice combinatiemogelijkheden met actdere pakketten aanwezig zijn . de taal waarin de doc~zmentatie beschikbaar i s d.w.z.
i n het nederlands oE i.n
een huitentandse taal .
hoe de instructte door de
leverancier i s geregeld b.v.
individueel of klas-
sikaal en welke tarieven daarvoor worden gehanteerd . sinas welk jaaï iiet pakket operationeel is . een prijsindicatie . het aantal gebruikers i n Nederland . eventuele opmerkingen
'i.4.
Voordelen van toepassingspakketten
- de
pakketten kunnen een hulpmiddel
zijn
bij
het
ontwikkelen van eigen prcr
pramma's; deze ver.snellen het leerproces; - de l~akketten maken ee~l sneltere
implementatie mogelijk,
minder risico's
ten
opzichte van zelf ontwikk.elen; - geen
hoge
initiële
ontwikkelingskosten
per
bedrijf
noodzakelijk,
maar wel
kosten van onderhoud; - er i.s minder mankracht nodíg voor onderhoud
en aanpassing wanneer de leve-
rancier dit op zich heeft oenomen; - de
probleemspecificatie
en
de
probleemoplossíng
liggen
meestal
op
een be-
hoorlijk niveau; - de
flexihele
modulair~
opzet;
op delen van programma's.
de module
kan gericht zijn
op subsystemen of
28
5.5.
~lacleleu van
- dere houden
toepassinbspakketten
soms
rekening rnet
te weinig
de specifieke
bedrijfsproblemen v:~n
de };ebruil:er en~of kunnen te weini~ worden aan~epast aan de - de y~ebruiker.
ie afhankeiijk van de
specifieke eisen
leverancier
- de s;eheimhouding zou ín gevaar kunnen komen -
in
de
pakketten
is
4:oms
aandacht
onvoldoende
besteed
aan
de
noodzakeli.jke
cc~nt rol es
- so;ns minder efflci~nL s~ebruik van de apparatuur door de aloem~~n toepashaarh~i ~l
fi.
van de pa{cketten.
Fní~~e orgarzisatorische aspecten
~"rlnrlen worlen gebruikt
'~licrtrcomputer~~
door grote organisaties als
door
i.n :-lr~ sect~.~r van het midden- en kleinbedrijf.
ur};a~lisatiea t3ij }~,rr,tc~
zowel
or.Panisaties hc~~i de micro-computer worden gehruikt als "stand alone
computer",
maar cleze
cc~mputers.
In
het
kan
c~ok worden gekoppeld aan
laat5te
geval
kan
er
sprake
een of ineer ~indere (micro)
zijn
van
een
s:~steem
van
l;e-
spreide Yegevensverwerking ( "distributed processing").
Het KFbruik van "stand alone" micro-computers verhoogt, s.-ctLes,
de
kans
organis;3ties
op
het
realiseren
van partíële
te worden gewaarschuwd.
(micro)computer.s
wordt
Het
ook in grotere or.i;ani-
oplossingen.
Daartegen
dicnen
infonnatiesysteem dat met een of ineer
~~arealiseerd dient
een
logisch geheel
van
(gekoppelde)
i nfor.matie-suhsystemen tr? zijn en te bli jven.
1ie
or.p,anisatieprc~hlomari~k
v~~rhonden
micrcr.computersy~-teroen i-~ '.~ij
net
het
inv~~eren
en
fun~.tioner.en
van
kleinere organisaties ir, principe gel.ijk aan die
hij grotere organisaties. 13i,j
kieine
or.Kanisaties
;,:,innen
Keringe automat.iseringsken;:i, ~ok
hij kl.eine
proceriur~s
te
organisaties or~twi.kkelen
en
zirh
echter vooral.
problemen
voordoen vanwet;e
en automatiseringservaring. caie na
automati.seren te
?even.
is
het
nodig
strakke
'Jerder dient discipline
eisen
en
in acht
te
worden i;enomen hi j de heciiening van de apparatuur. Iliteraarci ~iient oc~k bij de voorbereiding van de automatiseringstoepassingen de Vr?1"eiSte
~ianciac~ht
te
wor.,ien
bestee~i
,aan
de
informatiehehoeftenanalyse,
de
systc..rcn~rnalyse
en
~1,~ ~rn~lerst~~rrnins~
hc,t
5ysteemontwerp,
c{e voorlir.hting en documentatie .31sme;le
hi j de voorbereiciinf, en invoer.ing.
'lic~rhi j kuncren zích ec}rter pro7lemen voord~en, voora.l in situaties wa3rin - cjf
~Ie
~ ~~mputerleverancier
zich heperkt
tot
het
verkopen en het
inst~rl.l.erNn
v.nn cie appar3tuur -- c~f
de
computer.le~eranci.er
.3p;~{rir.crur, in~.~.ruc.tie
ontwe.rp, van
een zogenaamd "turn-key"
pro;rammatuur,
het
personeel
project
verzorgt,
d.;a.z.
installatie en impl.ementatie alsmede de
tegen
betaling
voor
Iijn
r~keninK
neemt
(en
ci~aarna hr:t proiect ov~~rdraagt aan cie organisatie).
In heíde
~~ev:allen kan c~e
cic~ende hl i.jken.
l'~3c~r;~1
hegeleídin~; V3n de
hi:j
~le Icleinere
klant
doc~r.
organisaties
de leverancier onvol-
dient
~~c~di~~e zorf; en persoonl i.j'. e hegeleíding gepaard te gaan. ~jot~nde
mate
efficiënt zclfs
het
en
Keval
ïti
geweest
b].i jkt
er
ineffectieF
gebruik
van
microcomputer.
tclrrrrstel-ien:ï
te
noemen.
de
in
de
de
invoering met de
Wanneer dit in onvol-
nrakti jk grote
(fivoldoende aandacht
Soms
is
kans het
op
i n-
c;ebruik
voor organisatieverande-
rin~; en or~ani~atiehegel.eiciing leirít clan tot: -- spanninp,en bi j hc~t p~rsoneel -- telecir5tellingen híj c:e leiding - ontregeli.ng van p3~ocessc~n hinnen de organisatíe -~ hop,er.,~ kc~s`on cjan w;~s ver~-,aacht.
r)rrrani,aties
?cunnc~n hovE~.nstaandr~
probtemen voorkumen door de inschakel.ing van
~la~;kundi~e externe a~lvi:~eurs. T)e
ri~latíc~f
,tic~~;
t~~t
de
f.~~~.c~h~akelen vc.r1CC'~.CC~t'
}ioge la,;t~ v3n
;~rijs cïeze
.~t.Wogin;~
,~ i jn ~an c1t~
Lever.~nciers
opgevolgd.
r~i-.~r
i~,
onze
De ko5tt~n
van
c.en
oplossing
met standa~rdorogrammatuur
de
Deze
Rlíjft
ev~~ntccele mi,luk:ctn?;. t?c~k
(Naar
weerhoudt
adviezen
mening
in verYrou-
organisaties
Qebeurt
dit
op
mislukking
kunnen
te
gevonden.
van het
grond
nl.
van
veel hoKer
echter
de
vraag
hebben
7,i j
biecien
aan alsmede een bijhehorende or.ga-
~noeten
dan wie
door
de
organisatie
vera~itwoordeli-jk
is
strikt
voor
een
Hij
zal
7e~~er.3ncier of ~rebruiker?
~C47,-111Ci'it
van
de
leverancier
:.r? !c~en
ctc":c~hiktN
or~~ani;-~ti~,--ac;viezen
i:~~ct~1i~
!rc-~:Ft
cic~
v~ic~
vele
(vooral
1dV1.SE--'urS) .
daarvour
ni:,ati-e-ad.iespakkc~t. wnrden
kosten.
organisatie-adviseurs
appr3ratuur)
aci~ise~irs.
van
rnerren
ex;.erne
vac; de
.ic~ta ~~an de
micro--computers
van
kosten
ac~~:?-~Yrr.~~l'Fende
kunnen
van
grote
gc~ven
hedrijfstak.
In
beteke-~is.
wannPer vele
;~i-j
de
gev:~llen
noeii?e m;~g
het
30
1.everanciYrs-acíviespakket ~rr.
de
naam van organisatie-advies niet
van tmplementatiedwang.
z~lfs sprake
Het blijft
en
eisen-
in welk
is
inzake de aanschaf vast
te stelten wel.ke artiviteiten en werkzaamheden wel en welke niet r;eaut~,rnatiseerd
Soms
cíe eigen verantwoordelijk-
ondernemingsleiding bij de beslriitvorming
heid van de
hebben.
en wensenpakket
door
de
zullen worden
apparatuur en pro-
y;rammatuur ~rrr,et kunnen worden voorzien.
7.
Met
Rni.r;e controlr?--nspecten
cíe
van micr~rcomputers
toepasSiny;
een ~IC~y;-~tieve uitwerking hebben op de dc~ h~~vc~i liging Vall het t.
F',r
wordt
i.nhc~ud ma.ir Men
c,ndër
Vail
de
ROM'r~
gebrui.k
ROM's
kunne.i
wet
van "nlug
het ongpunt
van
cle
rel..ittef
goedkope
Voor
inhoud
de
bezlen
modulair
mincler
in
"Read
vast
plun out"
Only Memory's"
en kan
worden
verwisseld
syst:eem.
(ROM's).
niet worden met
De
gewijzigd,
ander.e
ROM's.
Daardoor heeft men vanuit
controle geen zekerheid
~,teeds meer voor dat
EPROM's.
van
een
de betrouwbaarheicí en
dat de goed-
hij c',e verwerking zijn k;ebruikt.
kopiëren
toepassing
weliswaar
interne en externe
13uvendien kornt het wijzigen
van
gemakkelijk
wei
te
interne controle,
gemaakt
staat
yprerkt
gekerrrde ROM"s
ontwikkelingen gepaard die
inforniatCesysteem.
meer
deze
gaan enkele
van
teclrnísc:~
deskundige
is
eenvoudige
zaak.
EPR0~1
een
apparstuur
gebruikt
die
is
aantrekkelijke
cítt
omdat
d~
een
een
s;imeny~Ns'~ld
prettiy~
een
ROM's vervangen worden door de wel
hoekhoudpakket.
controleur
niet
overal
te
zaak,
weet
wat
wijzígen Daarbij
koop
b.v.
Vanuit
het
bij
uf
wordt
is.
Vanuit
het
maken van
controle-oogQunt
is
er na goedkeuring met
de
dit de
inhoud van de ??PROM i.s y;ebeurd. Overigens
Yewerkt
4;ordt
aan
mogeli jkheden
om
ROM's,
beveiltYen teYez i.nYreptn door technische deskundigen. door
lret
bepaalde wor;jt y;emetd
pro~,ramma,
op
een
EPROM wordt
en
Di.t ís
opgeslagen,
te
EPROPI's
b.v.
te
mogelijk
voorzien
van
i.nfurmatie zudat via de systeemsoftware de computer signaleert dat
Keprobeer3 dat
hepaalrle
dat
PROM's
de
R~:)~1
het is
programma
verwi.sseld.
cc~ntrc~letotalen)
opgesl.aYc~n.
Oc~
op
i.nform~~t.íe
de De
EPROM daarvoor
te
wijzigen
c.q.
benodigde
dat
wor3t
informatíe
(b.v.
kan in eeri afzonderlijk veld van de EPROM worden kan
ook
bestaan
uit
een
code,
opgebouwd uit
,te
c~n~i~.rclc~len van het pr:7s;r:3mma. Beveiti.p,in~ van liet vebruik van PRn~t~s
via deze programma's
is mogeltjk via
31
het
onuitwisbaar
worden waard
identificeren
voorgeschreven en
adequaat
dat
van
PROM's
PROM's.
gescheiden
uitgegeven.
In vele gevallen zal
blijken
zijn
te
Bovendien
vanwege
een
van
de
echter
te
(kwantitatieve verhoudingen).
Wat wel goed mogelijk
is
vens
op
de
uitvoer.
is het
In
maatregel be-
functiescheiding niet
aantal
micro-computeromgeving
als
uitvoering worden
de
gering
kan
personen
in
een
laten afdrukken van de identificatiegege-
gevallen
waarin
voldoende
"logging"-faciliteiten
aanwezig zijn is het mogelijk eventueel ongeautoriseerd gebruik van bestanden en programma's te melden. 3. Vele micro-computers hebben nog maar uiterst gebrekkige reconstructiemogelijkheden van bestanden. 4. Vele
leveranciers
dringen
applicatie-programma's
niet
omdat
aan
dit
het
op
in
het
opnemen
algemeen
van
controles
kostenverhogend
Helaas nemen de gebruikers ook niet altíjd voldoende controles op. hebben velen
pas
behoefte
op het moment
dat
in
de
werkt. Daaraan
zich de nadelige gevolgen van
he~ ontbreken van de noodzakelijke controles hebben voorgedaan. Gebruikers dienen er zich van bewust te zijn dat in vele micro-computers op gemakkelijke
wijze
niet
aangebracht.
Sommigen
traceerbare
stellen
dan
programmawijzigingen
ook
dat
de
gebeuren in een micro-computer een illusie is. De
controleur
sprake
is
van
zoals voorheen
dient
er
echter
een vaste
van
uit
te
De
controleerbaarheíd
worden van het
Zover willen wij niet gaan.
gaan
computer-configuratie
lang het geval was.
kunnen
dat
er
niet
en variabele
langer meer programmatuur
controle-methodiek ging dan ook uit
van een vaste configuratie met variabele programmatuur. De programmacontrole maakte dan onderdeel uit van het controle-programma. zich op het systeemontwerp,
de programmering,
De controle richtte
de organisatie van de wijzi-
ging van programma's, de documentatie en de goedkeuringsprocedures. De
controleur wordt
nu geconfronteerd met variabele computer-configuraties
die eenvoudig te wijzigen zijn, met apparatuur die eenvoudig is te bedienen en met mín of ineer vaste programma's,
eventueel in chips vastgelegd.
Hierboven hebben wij echter opgemerkt dat ook de vaste programma's gemakkelijk
kunnen
worden
ontwikkelingen beschouwen.
Hij
gewijzigd.
De
controleur
steeds meer geneigd de gaat
zijn
controle
is
op
grond
van
bovenstaande
(micro-)computers als "black box"
daarom weer
steeds
relaties tussen de uitvoer en de gecontroleerde invoer.
meer richten op
te de
32
Vo~~r de gebruíker geldt het advies toe te zien op de aanwezigheíd van voldoende
controles
in
standaardpakket.
het
ingebr~~chte };erd;
boeking
boekinRen
controles
moeten
automatisch
b.v.:
kunnen worden uitgevoerd, - voorzieningen waardoor
Diverse
op
op
bestaande
niet
onbekend
een
rekeningen onmogelijk
rekeningnummer
moeten
worden
is;
gewei-
deze weiger.ing moet ook op het beelscherm worden gemeld
- de controle op het aan elkaar gelijk zijn van debit- en creditboekingen - diverse controletellingen per blad of rekening - tellin~;en van het aantal boekingen en het aantal gedrukte regels - controles ter acceptatie van de ingevoerde gegevens (bestaanbaarheid,
limie-
ten etc.).
Tenslotte
wijzen
wij
controles
op
bestanden
de
Dikwijls
versienum~ner.
Na
op
een
dat
cíe
meeste
kennen,
b.v.
besturingssystemen
wel
op
slechts
bestandsnaam,
maar
zwakke niet
op
zijn in de besturingssystemen geen voorzieningen opge-
herstarten
nornen van het s toring.
er
na
s toring
een onderbroken verwerking,
rnoet
het
verwerkingsproces
b.v.
bij een stroom-
dan weer vanaf.
het
begin
worden opgestart.
~lfsluiting
In
dit
artikel
voordoen bij potenti~le beste
werd
de
de
lezer
selectie,
apparaat
van de
eerste
gegeven.
en
men
werd
beste
de
dienen.
programmatuur
Deze kan
problemen
die
zich
Rewaarschuwd
leverancier
niet
te kopen.
het
kunnen
eerste
van
het
De keuze~l van de
bepaald door de vraag of deze voor hobby-,
onderwijsdoeleinden moet
apparatuur
over
de invoering en het gebruik van micro-computers.~e
micro-computex~gebruiker
micro-computer wordt o.m. of
geYnformeerd
bedrijfs-
Gedetailleerde informatie over specifieke
leveranciers
onder meer aantreffen
kon
in dit
in de
artikel
niet
hieronder genoemde
worden litera-
tuur. Het
gebruik
uiteraard
van
geen
síngsgebied
doel
dient
micro-computer
bij
micro-computers
in
op
zich.
uítgangspunt
De te
de
bestuurlíjke
behoefte zijn
en
aan te
informatieverzorging
informatie blijven.
bedrijfstoepassingen alleen toe
te
binnen het
Geadviseerd
is
toepaswordt
passen wanneer dit
de
bíj-
draagt tot het op adequate wijze bevredigen vn de informatiebehoeften. Organisatorische
pcoblemen
niet worden onderGChat.
en consequenties voor de
(interne)
controle moeten
33
Geraadpleegde literatuur
Microprocessoren Speciale utt~ave van Radio Elektronica Kluwer Technische Tijdschriften B.V.,
Automatiserin~sjaarboek '82,
1978.
een publikatie van
International Information Research,
Postbus 6800,
6503 GH Nijmegen.
~e Microcomputer Gids 1982 K.
Boon en J. Wilmink
Uitgeverij Kluwer,
Deventer (Divisie:
MTCRO '83 L'itK~.v2:
TC8 vïocp u.V.
Distributie:
Déti náag
Telehoek B.V.
Amsterdam
Technische Boeken).
IN
1981
0.1.
0.2.
REEDS VERSCHENEN:
J.J.A.
H. J.
Inadmissibility of linearly invariant estimators in truncated parameter spaces
Moors
Peer Klijnen
jan.
De mathematische structuur van conjunctuur-structuurmodellen en een rekenprocedure
0.3.
H.
Peer
voor numerieke simulatie van deze modellen
jan.
Macro economic policy options in non-markt structures
febr. maart
0.4.
J. van Mier
~-vergelijkingen en operatoren
0.5.
A.L.
Definities van gemiddelde factorproductiviteiten en bezettingsgraad in een jaargangenmodel voor
Hempenius
industriële sectoren, met een toepassing voor de sector Chemische Industrie 0.6.
0.7.
0.8.
0.9.
10.
11.
R.J.M.
B.
Heuts
Asymptotic Robustness of Prediction Intervals of Arima Models by Devia-
Kaper
R.M.J. Heuts R. Willemse
J.P.
J.P.
Dr.
tions of Normality
mei
Some aspects of differential equations with discontinuous right-hand sides
juli
Impulse response patterns for various dynamic time teries models
juisi
and
Heesters
Heestezs
G.P.L van
Roij
Aankleden of uitkleden? Een kritische beschouwíng van de honorering van de huisarts - vrij beroepsbeoefenaar
sept.
Aankleden of uitkleden? Een kritische beschouwing van de honorering van de medisch specialist - vrij beroepsbeoefenaar ten opzichte van de ambtenaar
okt.
Rente-arbitrage,
valutaspeculatie
en wisselkoersen 12.
J.
Glombowski
A Comment on Cycle Model
Drs.
W.A.M. de Lange H.A.C. de Coninck-Merckx M.R.M. Turlinas M.C.M. Puyk
nov.
Sherman's Marxist
revised version 13.
maart
nov.
Deeltijdarbeid on de Katholieke Hoaeschool Tilbura
nov,
- 35 -
14. Drs. W.A.M, de Lange L.H.M. Bosch M.C.M. Turlings
Tabellenboek bij het Onderzoek 'Deeltijdarbeid op de K.atl-lolieke Hogeschool Tilburg'
nov.
15.
Economische groei en uit.puttelijke grondstoffen
nov.
H.
Peer
- 36 -
IN
1982
O1. W.
REEDS
VERSCHENEN:
van Groenendaal
Building and analyzing an econometric model with the use of a hybrid computer; part I.
jan.
02.
M.D. Merbis
System propertie~ of the interplay model -
jan.
03.
F.
Decentralisatie en regionaal sociaal-economisch beleid
maart
04.
P.T.W.M.
Een monetaristisch model voor de Nederlandse economíe
maart
05.
F.
Boekema
Morfologie van de "Wolstad". Over het ontstaan en de ontwikkeling van de ruimtelijke geleding en struktuur van Tilburg.
april
06.
P.
van Geel
Over de (on)mogelijkheden van het model van Knoester.
mei
07.
J.H.M. F.A.M.
08.
Boekema
R.M.J.
09. B.B.
Veugelers
Donaers, van der Reep
Heuts
van der Genugten
De betekenis van het monetaire beleid voor de Nederlandse economie, presentatie van een analyse aan de hand van een eenvoudig model
mei
The use of non-linear transformation in ARIMA-Models when the data are non-Gaussian distributed
juni
Asymptotic normality of least squares estimators in autoreqressive linear regression models.
juni
S0. J.
Roemen
Van koetjes en kalfjes I
juli
11.
J.
Roemen
Van koetjes en ;calfjes II
juli
12.
M.D.
Merbis
On the Part I
cvmpensator
Problem formulation and preliminaries juli 13.
P.
Slangen
14.
M.D.
Merbis
Bepaling van de optimale beleidsparameters voor een stochastisch kasbeheersprobleem met continue controle aug.
Linear - Quadratic - Gaussian Dvnamic Games
aug.
- 37 -
15.
P. J.
Hinssen Kriens
J. Th. 16.
17.
18.
19.
A.
Hendriks en
T,
van der Bij-Veenstra
okt.
F.W.M. Boekema A.J. Hendriks L.H.J. Verhoef
Industriepolitiek, Regionaal beleid en Innovatie
okt.
B.
Stability of a discrete-time, macroeconomic disequilibrium mode 1.
okt.
Kaper
P.F.P.M.
J.J.A.
21.
J. H.
J. H.
Nederstigt
f4oors
Plasmans Meersman
Plasmans Meersman
23.
B. B.
24.
F.A.
25.
sept.
"Van Bedrijf~verzamelgebouw naar Bedrijvencentrum"
20.
22.
van Lieshout
Een kasbeheermodel onder onzekerheid
van der Genugten
Kense
R.T.P.
Wiche
Over
de toepasbaarheid van het Amerikaanse 'Diagnosis Related Group'-systeem in Nederland
nov.
Auditing and Bayes' Estimation
nov.
~n Fr.r....-.....-.i-.-: .~ r~.. ~..i t i ---........v...c..ii~, xunat~.t~.y Rtit1Vning Model for the Labour Market.
Theorieén van de werkloosheid.
nov.
nov.
Een model ter beschrijving van de ontwikkelina van de veestapel in Nederland. nov. De omzet~artikel concentratiecurve als beleidsinstrument
nov.
Populaire wetten~specificatieve wetten, oftewel Over het ethisch en maatschappelijk belang vail een korrekte interpretatie van generische uitspraken
dec.
I I II ÍI~I I M I I I I I I NI I I m l l l l l l l I
