Door: Stijn Hoppenbrouwers
METHODES ZIJN GAMES I n velden a ls Enter pr ise Eng i neer i ng en Busi ness P ro cess M a n agement z ijn mo del len (va a k for mele mo del len ) c ent r a le a s s et s . O f het nu vo or k wa l it eit sdo elei nden i s , vo or generat ie va n s of t wa r e , of vo or het onder st eu nen va n b e sl i s si n gen: a a n st u r i n g en aut om at i s er i n g va n orga n isaties vereist st eeds va ker ‘model len’ zoa ls pro cesmodel len , va lue cha i n model len, busi ness r u les, ont olog ieën, et c. Talloze beloften vanuit IT en kunstmatige intelligentie
richtlijnen of zelfs procedures aangereikt, maar meestal in zeer
hangen voor realisatie af van de grootschalige
beperkte mate. De beschikbare tools zijn vrij technische modeleditors
beschikbaarheid van goede modellen. In het algemeen echter
die soms nog in staat zijn correcte syntax af te dwingen, maar van
nemen wetenschappers en technologieverkopers simpelweg
verdere ondersteuning van het feitelijke, stapsgewijze operationele
aan dat dergelijke modellen wel aanwezig (zullen) zijn. Is dat niet het geval, dan wordt dat gezien als een ‘lastige omstandigheid’ die niet direct interessant is met betrekking tot hun prachtige oplossing. Struisvogelpolitiek!
De volgende, hieraan gerelateerde vraag is al een hele tijd een dr ijvende kracht achter mijn onder zoek: hoe gaan we
modelleerproces is geen sprake. Geen wonder dat een goede opleiding en vooral ervaring een noodzaak zijn voordat iemand fatsoenlijk kan functioneren als modelleur in de operationele werkelijkheid, zeker in complexe projecten. Over dat operationele modelleerproces bestaan nogal wat misverstanden. Veel modelleurs denken bij modelleren vooral aan
in de nabije toekomst voldoen aan de enorme behoefte aan
‘plaatjes tekenen’ en de wijdverbreide (teken)tools dragen daartoe
domeinspecifieke formele modellen? In bepaalde gevallen
bij. Weinigen beseffen dat modelleren eerst en vooral een constructief
kunnen we het ons veroorloven om goed opgeleide, dure en
denkproces is, al dan niet ingekaderd door de concepten die worden
schaarse analisten en modelleurs aan het werk te zetten. M aar in hoeverre gaat de vraag naar bruikbare modellen ons hier spoedig par ten spelen? Is dat zelfs al niet het geval?
De “Enterprise Modelling Bottleneck” Zelfs als slechts een gedeelte van de beoogde ‘vermodellering’ van onder meer de Enterprise Engineering en IT ontwikkeling waarheid wordt, zal dat een explosie veroorzaken in de vraag naar domeinspecifieke, gedetailleerde en precieze bedrijfsmodellen. Het automatisch afleiden van dergelijke modellen (bijvoorbeeld door middel van ‘process mining’) en de inzet van standaardmodellen zullen de pijn verzachten, maar in heel veel gevallen blijft het ‘handmatig’
G a m e s e n s i m u l a t i e s v o o r h e t e c h t e w e r k ( 1) E r heerst een wa re hype rond het verschijnsel Ser ious Gaming en alles wat te maken heeft met het nuttig toepassen van spellen in leer- en uitp robeersituaties. We i n i g en z i j n echte r zo g ek g ewees t o m op h et i dee te komen dat operationeel, ser ieus wer k ver bete rd kan wo rden doo r het mee r al s spel vo r m te geven. Een voo r bode was het wer k van Louis von Ahn, die met z i j n “Ga m es fo r a Pu r pose” en “ H u m a n Co m p ut i n g” d e we re l d p e r s h a a l d e (vo n A h n , 2 0 0 6). H i j o nt w i e r p bijvoo r beeld met succes een onl ine spel om mi ljoenen afbeeldingen op internet te laten indexeren, iets dat g een co m pute r voo r e l kaa r k r i j gt. Mee r i nfo r m at i e op: w w w. g w a p. c o m /g w a p/g a m e s P r ev i e w/e s p g a m e .
modelleren geblazen: creëren, valideren, onderhouden en integreren. Wie gaan dat doen? In wiens tijd en voor wiens geld? aangereikt (of opgedrongen) door onder andere de gebruikte Er is hier nu al sprake van een heuse bottleneck. Binnen de AI heeft dit beestje zelfs reeds lang een naam: de knowledge acquisition botleneck (Hoppenbrouwers en Lucas, 2009). Deze omvat feitelijk de enterprise modelling bottleneck.
Methodes en operationalisering daar van Zoals iedere informatiekundige in zijn of haar opleiding tot in
modelleertaal. Dat komt ondermeer doordat vrijwel alle bestaande bespiegelingen met betrekking tot (kwaliteit van) modelleren zich richten op het product van het modelleerproces. Maar het product ontstaat slechts via de weg van het (operationele) proces. Klassieke methodes, tools en technieken ondersteunen dat denkproces niet of nauwelijks.
den treure moet horen, hebben we het bij modelleren altijd over modelleermethodes en/of technieken. Vaak gaat het daarbij specifiek om modelleertalen; soms worden ook nog meer of minder concrete
.ego
41
Daardoor zitten we met de
syntax worden aangevuld met
gebakken peren wanneer we er
interactiegerelateerde kwesties.
stakeholders bijhalen die niet
Denk hierbij aan gebruiksgemak,
kunnen of willen werken met een
leerbaarheid en zelfs plezierigheid
expertgerichte modelleertaal,
van het modelleerproces, maar ook
-methode of -tool. In tegenstelling
doelgerichtheid, effectiviteit en zelfs
tot wat sommigen lijken te
efficiency, alsmede ‘return on modelling effort’.
geloven, is mijn overtuiging en
Indien we methodes op een dergelijke, sterk operationele
ervaring dat de meeste stakeholders uit de business helemaal niets kunnen
wijze benaderen worden zij feitelijk interactieve systemen. Die kunnen we te lijf met onder andere evaluatietechnieken en
en willen met zoiets als, een basaal UML
–metrieken die ons al jaren ter beschikking staan vanuit bijvoorbeeld
klassediagram of activiteitendiagram. Dergelijke
de Human Computer Interaction (HCI) en zelfs (tot op zekere hoogte)
zaken worden direct bestempeld als ‘veel te technisch’. Willen we het
vanuit de Operations Research.
maken van modellen werkelijk openbreken voor de business, dan zal het operationele modelleerproces aanzienlijk toegankelijker gemaakt
Methodes als Games
moeten worden en zullen de tools de rol moeten gaan spelen van
Als we dan zover zijn dat we zoiets als modelling wizards als doel
actieve proces facilitator, die een gericht vraag- en antwoordproces
op de horizon hebben staan, en we tevens inzien dat methodes als
met de stakeholders aangaat.
interactieve systemen behandeld kunnen/moeten worden, dan is de stap niet heel groot om dergelijke systemen te benaderen als
Modelling Wizards
games. Spellen (ook niet-digitale spellen!) zijn immers per definitie
We nemen nu een flinke sprong en wagen een blik in de toekomst. Op
interactieve systemen (Hoppenbrouwers et al., 2008). Allereerst
de langere termijn dient het beeld zich aan van ‘modelling wizards’:
kan die benadering metaforisch zijn: zonder dat we ondersteunende
algemeen beschikbare applicaties die mensen zonder kennis van
interactieve procedures aan modelleurs presenteren als spellen
modelleermethodes of -talen in staat stellen om de juiste informatie
kunnen we de interacties toch bestuderen en ontwerpen in termen
op een juist gestructureerde manier te conceptualiseren en neer te
van spelstructuren en spelontwerp (spelregels, doelen, eind- of
slaan. Naar mijn verwachting zal daarbij veel meer sprake zijn van
winstcondities, kwaliteitsscores, competitie-cooperatie-collaboratie,
zeer toegankelijke vraag- en antwoordpatronen en simulaties dan
enzovoort). Kenmerkend voor een dergelijke benadering is dat deze
van abstracte plaatjestekenarij. Het gaat om actieve en stakeholder
typisch declaratief van karakter is: zij perkt gedrag in zonder daarbij
georiënteerde elicitatie van kennisconcepten, systematische opbouw
ieder aspect van gedrag procedureel uit te spellen.
van formuleringen, validatie daarvan op basis van visualisaties, verbalisaties en simulaties die werkelijk door stakeholders begrepen en
Een tweede, meer radicale maar ook meer prikkelende benadering is
geaccepteerd worden.
om operationele methodes wel degelijk vorm te geven als spel, of ze op zijn minst spel-achtige eigenschappen mee te geven. Op het gebied
Deze benadering van het modelleervraagstuk leidt er vanzelf toe
van methodeontwikkeling heeft dit als voordeel dat de interacties
dat ineens een aantal kwesties naar boven komen die te maken
(tussen spelers en modellen, maar ook tussen spelers onderling)
hebben met de operationalisering van modelleren. Klassieke
expliciet beregeld worden. Gevolg is dat ze ook systematisch
issues als expressiviteit van modelleertalen en het verifiëren van
vastgelegd, bestudeerd en getest kunnen worden.
Games en simulaties voo r het echte we r k (2) Als afstudeer p roject ont wier p I lona Wi lmont (Info r matiekunde, Radboud Universiteit) een spel ter ondersteuning van p rojecten in een model intensieve omgeving: Aquimatization, gerelateerd aan d e t o o l A q u i m a S t u d i o v a n E v e r e s t B .V. u i t D e n B o s c h . Z e o n t w i e r p h e t s p e l i n n a u w e s a m e n w e r k i n g met de medewe r ke r s van Eve rest, d ie veel a l tot de Gam i ng gene ratie beho ren. Aq ui mati zation b iedt een vi r tuele wereld die een spiegel is van p rojecten in de wer kel ijke wereld. Items als requi rements, modules en objecten hebben hun evenknie in Minions, Buildings en Rooms; communicatie en kennisuit wisseling is door het spel heen geweven; de E xecutive Sponsor dient tevreden gehouden te w o rd e n e n f i g u r e e r t i n h et s p e l a l s d e M a yo r. H et s p e l b e s ta a t n o g s l e c ht s a l s o nt w e r p, m a a r E ve r e s t over weegt ser ieus tot implementatie over te gaan.
42
.ego
Ƚ S.J.B.A. Hoppenbrouwers & P.J.F. Lucas (2009): Attacking the Knowledge Acquisition Bottleneck through Games-For-Modelling. Ƚ S.J.B.A. Hoppenbrouwers, P. van Bommel & Aki Järvinen (2008): Method Engineering as Game Design: an Emerging HCI Perspective on Methods and CASE Tools. Ƚ L. von Ahn (2006): Games With a Purpose. Ƚ I. Wilmont (2009): A Gaming Approach to Collaborative Modelling. Master’s Thesis, Radboud University Nijmegen Ƚ
‘Methodes zijn Games’
Het anders tamelijk vage kader voor het iteratief ontwikkelen van
sterk kunnen gaan bijdragen aan de acceptatie en realisatie van
operationele methodes word daarmee heel stuk concreter.
modelleren als regelmatig terugkerende activiteit in de dagelijkse werkprocessen (denk onder andere aan onderhoud van de modellen en
Maar het meest tot de verbeelding sprekende aspect is dat we allerlei
daarmee van de functionaliteit van IT systemen).
principes uit de Game Design Theory kunnen gaan toepassen om modelleren leuker en uitdagender te maken (Wilmont, 2009). In de
Of en hoe dat allemaal plaats zal gaan vinden zal de tijd leren, maar
entertainment industrie zijn daaraan reeds vele studies gewijd. De
als onderzoeksprogramma is het een prachtige uitdaging –die ik graag
klassieke method engineering heeft totaal geen aandacht voor het
aanga en van harte aanbeveel.
aspect motivatie. Het leuker (of op zijn minst minder vervelend) maken van deze methodes zou in de operationele werkelijkheid wel eens
Over de auteur Dr. Stijn Hoppenbrouwers is universitair docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar hij sinds 2000 in dienst van het Institute for Computing and Information Sciences (ICIS). Hij doceert onder andere diverse Informatiekunde vakken zoals Requirements Engineering en Business Rules. Zijn onderzoek betreft voornamelijk “modelleerprocessen in systeemontwikkeling”. De afgelopen jaren houdt hij zich in toenemende mate bezig met het benaderen van (studie en engineering van) modelleermethodes als waren het interactieve, collaboratieve spellen. Reageren kan via:
[email protected].
Games en simulaties voo r het echte we r k (3) H et p rotot y p e va n h et o n - l i n e Ta s k D esc r i pt i o n g a m e (Ra d b o ud U n i ve r s ite it, i . s . m . E ye - m a g i n at i o n) daagt spelers uit om een activiteit (bijvoo r beeld het bakken van een appeltaa r t of het registreren van een k lant) binnen bepaalde regels te besch r ijven. Het resultaat is een ster k gestr uctureerde ver zameling intergerelateerde tek stjes, maa r na een dr uk op de knop wordt hier uit automatisch een elementai r p rocesdiag ram in de taal Business Process Model ing Notation (BPMN) afgeleid. Naa r ve r wachting kan een sl im uitgeval len schoolk ind de rgel i jke spel len al met succes spelen. Om z ulke games ook zo te ont wer pen ze fun zijn, is een volgende uitdaging!
.ego
43
