Met een warm hart en een koel hoofd:

Met een warm hart en een koel hoofd: over de aanpak van gedragsproblemen Kees van der Wolf Middelburg, 20 februari 2012

Gedragsproblemen ….

Heel veel theorie,

Maar niet zonder meer bruikbaar in de klas en in de school

Leerlingen vallen soms uit de boot Maar hoe goed is de boot?

Leeman en Wardekker, 2004

5

Theoretische uitgangspunten

• Het handelen van de leraar centraal

Voorbeeld Elienne Ik sta bij de deur van het lokaal om de leerlingen te verwelkomen. Ze komen een voor een binnen. Elienne blijft buiten staan. Ik hoor van de andere leerlingen dat zij een nieuwe leerling is. Dan komt ze toch binnen. Ik strek mijn hand uit om haar een hand te geven, maar zij loopt mij voorbij.

• Hoe zou u reageren op deze situatie? • Wat zegt u of doet u (niet)? • Wat is mogelijk de achtergrond van deze situatie? • Was de situatie eventueel te voorkomen geweest? • Hoe dan?

Voorbeeld Jack Jack is een eenling in de klas en op de speelplaats. Niemand zit graag naast hem of speelt met hem. U verdeelt de klas in groepjes om aan een project te werken. De groep waar Jack in zit maakt onaardige opmerkingen over hem, luid genoeg zodat iedereen het kan horen.

• Hoe zou u reageren op deze situatie? • Wat zegt u of doet u (niet)? • Wat is mogelijk de achtergrond van deze situatie? • Was de situatie eventueel te voorkomen geweest? • Hoe dan?

Voorbeeld Jerella Tijdens een viering in de klas zegt Jenny dat ze haar eten niet meer moet. Neil zegt dat hij het wel wil. Ik zeg OK. Een paar minuten daarna zegt Faried dat hij ook niet alles op kan. Ik vraag of er iemand in de klas is die Farieds eten wil. Jerella steekt haar vinger op. Ik zeg tegen Faried dat hij zijn eten aan Jerella mag geven. Hij antwoordt dat hij van zijn moeder geen spullen aan bruine mensen mag geven.

• Hoe zou u reageren op deze situatie? • Wat zegt u of doet u (niet)? • Wat is mogelijk de achtergrond van deze situatie? • Was de situatie eventueel te voorkomen geweest? • Hoe dan?

Denkprocessen Intuïtie

Ratio

Reflectie

Donald Schon • Kennislagen reflection in action reflection on action

Jere Brophy Leerkrachten die succesvol zijn in de omgang met ‘probleemleerlingen’: - luisteren echt naar kinderen - tonen respect voor hen en hun achtergrond - proberen het standpunt van het kind te begrijpen - zijn empatisch - gaan geen machtstrijd aan

Technisch dossier?

Tips Trucs

Sociale gereedschapskist

Intelligence is knowing what to do, when you don’t know what to do

Jean Piaget

Transactioneel perspectief

Attributies van leerkrachten Oorzaak van probleemgedrag 81% Ouders 14 % Leerling 4% School 1% Leerkracht Ysseldyke, Algozzine & Thurlow, 2000

Het belang van de leerkracht Veel onderzoek laat zien, dat binnen de school de leerkracht de grootste invloed heeft op de leerlingresultaten (zie Hattie; Rowe; Mulford) Bijdragen tot de variantie [Hattie*]  Leerling 50%  Thuis 5-10%  School 5-10%  Leeftijdgenoten 5-10%  Leerkracht 30% Hattie, J. (2003). ‘Teachers Make a Difference: What is the Research Evidence?’, http://www.leadspace.govt.nz/leadership/articles/teachers-make-a-difference.php

“Ik verwacht van jullie dat jullie allemaal onafhankelijke, innovatieve, kritische denkers zullen zijn, die precies doen wat ik zeg.”

• Situatief • Relationeel • Relatief

• Fluctuerend • Functioneel

Dispositioneel en situatief It is the situation in which people find themselves, rather than their dispositions which lead them to act the way they do (Kurt Lewin, 1943)

Stress bij leraren De confrontatie met ‘moeilijke leerlingen’ doet een sterk appel op de emotionele en fysieke ‘make-up’ van de leraar

Stress

Stresstheorie

evenwicht tussen draagkracht en draaglast (Lazarus)

Stressreacties leraren Verstoring onderwijssituatie Verlies van lesplezier

Twijfel aan eigen functioneren Frustratie omgang ouders Greene

onderscheid gedragsproblemen en gedragsstoornissen

21

Vroegtijdig signaleren van gewelddadig en antisociaal gedrag (stoornis)

Inschatting ernst gedragsproblemen Criteria M. Rutter o.a.: • Leeftijdsadequaat? • Duur? • Begrijpelijk gezien omstandigheden? • Passend bij sociaal-culturele setting? • Hoeveelheid en frequentie? • Omvang? • Situatie gebondenheid

Gedragsstoornissen • Disruptieve stoornissen (ODD/CD) • Stoornissen in aandacht en impulsregulatie • Pervasieve ontwikkelingsstoornissen • Angststoornissen

Comorbiditeit Stoornissen zelden in zuivere vorm! Vaak samengaan van stoornissen, b.v.: • ODD/CD en ADHD, zwakke intelligentie, leerproblemen • ADHD en ODD, leerstoornissen • Autistische stoornis met epilepsie, verstandelijke handicap, taalstoornis, vreemde bewegingen

Statistics Canada (2001)

Dispositie of omgeving?

‘Laatste-wagon-systeem’

‘Categorical drift ‘/ Obsessie met problemen ADHD-ers Dyslectici Oppositionele laagbegaafden PDD-NOS-ers Beelddenkers Hoogbegaafde autisten Structopathen Ambivalent gehechten Zmolkers Hoog sensitieven Overbelasten …. etc.

Etiketten machine

One size does not fit all Niet iedere ‘zorgleerling’ heeft evenveel ondersteuning nodig! Niet iedere ‘zorgleerling’ heeft op alle gebieden ondersteuning nodig! In de loop van de tijd kan meer of minder ondersteuning nodig zijn

Goed onderwijs: de beste preventie van gedragsproblemen

Niet uitdagend onderwijs

• • • • • •

artistiek handelen contextgevoeligheid pedagogische tact humor inhoudelijke kennis didactische vaardigheden • klassenmanagement

Stelling 1 Leerlingen zitten op school om nuttig en toekomstgericht onderwijs te krijgen; niet om behandeld of verzorgd te worden

Stelling 2 95% van de aanpak van ‘problematische’ leerlingen moet worden gerealiseerd in het primair proces

Gedragsproblemen: kwaliteiten van leraren 1. Vertoont pro-actief en preventief gedrag

2. Is zich bewust van eigen opvattingen over probleemgedrag, heeft inzicht in eigen intuïtieve reacties 3. Analyseert probleemgedrag incl. eigen rol 4. Heeft inzicht in beleving leerling

5. Heeft oog voor positieve aspecten leerling en ouders 6. Organiseert feedback op zijn interacties met ‘gedragsproblematische’ leerlingen (en hun ouders), reflecteert op eigen denken en handelen. 7. Doet aan studie en bijscholing

• Omgaan met hardnekkig probleemgedrag

• Veerkracht en positieve psychologie

Veerkracht en positieve psychologie

Positieve psychologie Een beweging binnen de psychologie die benadrukt en onderzoekt wat er aan mensen deugt,

in plaats van wat er aan hen schort…

Mihaly Csikszentmihalyi

Psychologie In de psychologie werden positieve emoties gezien als iets extra’s, vooral als een aanwijzing dat iemand niet depressief was of problemen had De psychologie zag/ziet positieve emoties niet als een belangrijk thema voor onderzoek

Vanaf de 2e Wereldoorlog heeft het onderzoek in de psychologie zich gericht op het helpen van mensen met (psychische) problemen. De nadruk lag op de verklaring en aanpak van negatieve emoties

Onderzoek uit balans: publicaties

Boosheid 8.072

Angst 57.800 Depressie 70.856

• Tevredenheid 5.707

• Geluk 2.958 • Plezier 851

21:1

'Wie tot over zijn oren in de soep zit, ziet de ballen niet drijven‘ (Lucebert)

Flow

Positieve emoties

Positieve gevoelens - positieve emoties, positieve stemmingen en positieve attitudes - zijn in feite de belangrijkste ingrediënten in het recept van menselijk geluk (Fredrickson, 2005)

Voordelen van positieve emoties

Nemen de negatieve effecten van stress weg Verbreden het handelingsrepertoire Barbara Fredrickson

Zorgen voor veerkracht

Aristoteles, Socrates, Augustinus

Stoornissen versus sterke kanten

Voorbeelden kwaliteiten en krachten Creativiteit Daadkracht Doorzettingsvermogen Eenvoud Flexibiliteit Geduldigheid Humor Interesse Invoelingsvermogen Liefde Moed

Nieuwsgierigheid Ontvankelijkheid Opgewektheid Ordelijkheid Originaliteit Rechtvaardigheid Transcendentie Trouw Wijsheid Zorgvuldigheid Zorgzaamheid

• • • • • • •

Lieve Max, het hoort erbij ‘t Is niet perfect, je moet het accepteren Maar weet ook elke nacht Wordt toch het licht opnieuw geboren Pas als je `t niks omarmt kan alles zich in jou ontplooien Daarom, jaja, daarom heb je ook zwaktes