LESBRIEF ‘MELDPUNT TAAL’
SEPTEMBER
2010
Door Henk Jongsma, hoofdauteur Op niveau tweede fase
Meldpunt Taal Inleiding Op 15 juni 2010 ging een nieuwe website over taal online: www.meldpunttaal.nl. Twee dagen later was die website het onderwerp van de rubriek van Aaf Brandt Corstius in de Volkskrant. Ze maakte zich nogal vrolijk over (sommige) gebruikers van die site: ‘boze taalmensjes’ noemde ze die. In deze lesbrief maak je kennis met de nieuwe site. De lesbrief bestaat uit vijf gedeelten: 1 de column van Aaf Brandt Corstius met bijbehorende opdrachten; 2 het persbericht over die nieuwe site met bijbehorende opdrachten, waarin je de column van Aaf Brandt Corstius beoordeelt; 3 meldingen die op de site gedaan zijn, waarbij je bekijkt of dat inderdaad reacties van ‘boze taalmensjes’ zijn; 4 onderzoek dat je zelf op die site doet, waarna je de column van Aaf Brandt Corstius opnieuw beoordeelt; 5 beschrijving van jezelf als taalgebruiker en -waarnemer.
1
Column van Aaf Brandt Corstius
Welkomst 1 In de wereld van de taal zijn er twee groepen: de groep die alsmaar roept: ‘Dat meisje daar zei ‘zeg maar’, maar wat bedoelt ze daar feitelijk mee? Het is je reinste taalverloedering!’ en de groep die daarop zegt: ‘Ik heb zoiets van boeie.’ 2 Op de nieuwe site meldpunt-taal.nl komen mensen uit groep 1 om boze taalmeldingen te doen. 3 Sommigen lopen achter in hun ergernis. Zij melden met veel omhaal dat ze mensen op televisie, bijvoorbeeld Hugo Borst en Mart Smeets, de constructie ‘Ik heb zoiets van’ hebben horen gebruiken. 4 Dit zijn waarschijnlijk dezelfde mensen die elke avond, nadat ze naar huis geforensd zijn, woedend aan hun echtgenote vertellen dat er weer iemand mobiel zat te bellen in de trein. ‘En het was zo'n nutteloos gesprekje! Ze zei alleen maar “Ik zit in de trein!”’ 5 Ik geniet van de boze taalmensjes. De hele dag lopen ze zich te ergeren, en nu kunnen ze eindelijk naar een officieel meldpunt dat door belangrijke wetenschappers van het Meertens Instituut bijgehouden wordt. 6 ‘Ik heb ontzettend last van de constructie “welkomst”,’ begint een taalmelding. ‘Ik begrijp aankomst en thuiskomst. Maar de kom in welkom is een andere stam dan komst. Toch spreekt inmiddels eenieder van welkomstgeschenk en welkomstdrankje.’ 7 Je ziet die vrouw – ik denk dat het een vrouw is – voor je. Ze komt aan in de bed and breakfast waar ze een weekend weg geboekt heeft, en daar staat op het tafeltje bij het bed een rieten mandje met twee zakjes thee, een miniflesje wijn en een bonbon in een mooi doosje. ‘Een welkomstmandje voor u’, staat er op een kaartje bij. 8 Meteen is het hele weekend van zo’n vrouw verpest. 9 Andere boze meldingen: dat kassajuffrouwen niet meer zeggen: ‘Acht euro vijftig, alstublieft,’ maar ‘Acht vijftig.’ Of dat ze op de radio ‘een hele goede morgen’ roepen, terwijl het ‘een heel goede morgen’ moet zijn! (Ik zou zelfs opperen: zeg gewoon ‘goedemorgen’, maar dan ben ik nog een grotere zeur dan de boze taalmensjes.) 10 Ook mooi zijn de locaties waar men de taaldelicten heeft gehoord. De straat is natuurlijk een bron, en de Volkskrant, en het stemlokaal in Diksmuide. 11 De klager over ‘welkomst’ vermeldde als locatie van dit taaldelict: ‘Iedereen doet het behalve ik.’ 12 Boze taalmensjes zijn eenzaam in hun strijd. Naar: Aaf Brandt Corstius In: de Volkskrant 17 juni 2010 © THIEMEMEULENHOFF, 2010
1
LESBRIEF ‘MELDPUNT TAAL’
SEPTEMBER
2010
Opdrachten bij de column 1
Brandt Corstius onderscheidt twee groepen in de wereld van de taal. Ze omschrijft die groepen niet, maar typeert ze met een uitspraak. a Geef van beide groepen een korte, zakelijke beschrijving, zonder voorbeelden te gebruiken. b Waarom zou Brandt Corstius als typering een uitspraak hebben gekozen? Bedenk minimaal één reden. 2 a In de tweede alinea kun je Brandt Corstius op een slordigheid betrappen. Welke is dat? b Kan die slordigheid van invloed zijn op je oordeel over deze column? 3 Sommigen lopen achter, schrijft Brandt Corstius in alinea 3. Hoezo lopen ze achter? 4 Die mensen typeert ze weer met een uitspraak. Wat heeft die uitspraak met hun taalmelding te maken? 5 Die mensen typeert ze ook door haar beschrijving: mensen die elke avond, nadat ze naar huis geforensd zijn, woedend aan hun echtgenote vertellen ... a Welke twee woorden zijn in die beschrijving vooral typerend? b Wat zegt het gebruik van die woorden over deze mensen? 6 In alinea 6 gaat het over een andere taalmelding. a Wat wordt in deze melding bedoeld met de stam? b Wat suggereert deze melder met het gebruik van het woord stam? 7 In alinea 7 en 8 geeft Brandt Corstius een (gefantaseerde) beschrijving van deze melder. Hoe oordeelt ze met die beschrijving over deze melder? 8 De schrijfster concludeert dat boze taalmensjes eenzaam zijn. a Hoe kan ze tot die conclusie komen? b Heeft de schrijfster voldoende bewijs voor deze conclusie geleverd? 9 In alinea 1 noemt Brandt Corstius twee groepen. Bij welke groep zou ze zichzelf indelen? 10 Wat is, volgens deze column, de functie van de nieuwe site? 11 Door wie wordt deze site, volgens de column, beheerd?
2
Persbericht
DEN HAAG – 10 juni 2010 Groot samenwerkingsverband tussen taalinstellingen Het Nederlands verandert voortdurend, maar tot nu toe ontbrak de mogelijkheid voor het publiek – bij elkaar 23 miljoen ‘ervaringsdeskundigen’ – om die veranderingen ergens te melden, anoniem of met naam en toenaam. Op 15 juni komt daar verandering in, want dan gaat het Meldpunt Taal online. Het meldpunt maakt de signalementen samen met allerlei bestaande taaldatabanken toegankelijk voor een breed publiek. Bij het Meldpunt Taal kunt u drie dingen doen: - Zelf een taalobservatie melden. Stel: in een gesprek of op radio of tv hoort u een woord dat u nog niet kende. Of u stuit al lezend – in een boek, krant, tijdschrift of op internet – op een opmerkelijke uitdrukking of zinsconstructie. Of u signaleert dat de uitspraak van sommige woorden aan het veranderen is. U kunt deze observaties bij het meldpunt signaleren. - Van alles over het Nederlands opzoeken. Het meldpunt biedt een snel groeiende hoeveelheid taaldatabanken. Bij de lancering kan er al worden gezocht naar de spelling en de betekenis van woorden, naar voornamen, familienamen en plantennamen. - Meedoen aan onderzoek van taalwetenschappers. Bij de lancering kunnen bezoekers bijdragen aan onderzoek naar voetbaltaal (o.a. naar de taal van sportcommentatoren), dooddoeners (‘Wat eten we? Hussen met je neus ertussen!’) en naar zogenoemde fopdrachten (nieuwe werknemers die om een grasmik of mortelvork worden gestuurd). © THIEMEMEULENHOFF, 2010
2
LESBRIEF ‘MELDPUNT TAAL’
SEPTEMBER
2010
Het Meldpunt Taal is een breed samenwerkingsverband tussen grote Nederlandse en Vlaamse taalinstellingen. Deelnemers zijn: - het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, - het Meertens Instituut, - het Genootschap Onze Taal, - de Nederlandse Taalunie, - Van Dale Uitgevers bv, - Stichting Nederlandse Dialecten, - Variaties vzw, koepelorganisatie voor dialecten en oraal erfgoed in Vlaanderen. Aan het Meldpunt Taal wordt meegewerkt door studenten en onderzoekers van diverse universiteiten (o.a. Leiden, Amsterdam en Gent). Het meldpunt is een idee van Ewoud Sanders, schrijver van een wekelijkse taalrubriek in NRC Handelsblad. Persbericht Nederlandse Taalunie (http://taalunieversum.org/taalunie)
Opdrachten bij het persbericht 12 Wie kwam op het idee van dit meldpunt? 13 Voor wie is dit meldpunt bedoeld? 14 Het gaat onder andere om signalementen. a Wat wordt daarmee bedoeld? b Waarom zou voor deze neutrale term zijn gekozen? 15 Wat is het nut van deze site voor wetenschappers? 16 Wat is het nut van deze site voor het publiek? 17 Vergelijk de inhoud van dit persbericht met de column van Aaf Brandt Corstius. a Is de informatie die ze over de site geeft juist? Geef een korte uitleg bij je antwoord. b Is de informatie die ze geeft volledig? Geef een korte uitleg bij je antwoord. 18 Ga naar de site www.meldpunttaal.nl en klik op Zoek naar informatie over het Nederlands. a Tot welke taaldatabanken krijg je toegang? b Geef elke taaldatabank een (voor jou) interessante zoekopdracht. Noteer voor elke databank: • wat je zoekopdracht was; • wat het resultaat van die zoekopdracht was; • wat voor jou de waarde van die databank was.
3
Taalmeldingen
Lees de onderstaande dertig meldingen.
gemeld op
rubriek
melding
06-08-2010 16:39
Opvallende zinsconstructies
de uit de laan gestuurde vrouw; het had de koningin 06-08-2010 betaamd; getuigen kwamen niet opdraven; de zuigmotoren van de Skymaster; om mensen vrij te waren; de raadsman vond dat ze paal en perk te buiten gaat; voor de volle duizend procent; in zijn oprechte deelnemingsspeech; een snelle dood werd beschouwd als een goed, een langdurige als een slecht resultaat; ik moet me dan laten neutraliseren; niemand van de reizigers raakte gedeerd.
06-08-2010 14:06
Opvallende uitspraak
Na enkele sprekers werd de eerste paal de grond ingeslagen.
02-08-2010
televisie (Alphen Stad TV)
06-08-2010 10:45
Nieuwe woorden
een klap onweer i.p.v.donderslag helder ,waar duidelijk bedoeld wordt de Griekse economie is in zwaar water terecht gekomen.
06-08-2010
radio, televisie
06-08-2010 10:00
Opvallende uitspraak
Kun je als oudste in een gezin een 'oudste zuster of broer hebben? Vanochtend gelezen: 'Prinses Irene, de oudste zuster van Beatrix'.
06-08-2010
de Stentor
06-08-2010 09:54
Opvallende uitspraak
Kop boven artikel over het nieuwe kabinet: 'Wangedrocht biedt onvermoede kansen'. Tautologisch nietwaar?
06-08-2010
de Stentor
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
datum
locatie
3
LESBRIEF ‘MELDPUNT TAAL’
SEPTEMBER
2010
06-08-2010 08:46
Dooddoeners
Lach maar niet te hard morgen is het weer huilen.
06-08-2010
05-08-2010 23:18
Nieuwe woorden
"Dakmoord": opmerkelijk hoe gemakkelijk het woord "moord" zich laat koppelen aan allerlei woorden voor dingen die op een of andere manier iets met de moord te maken hebben: waar de moord is gepleegd, waarmee, door wie, op wie, de manier waarop, de reden waarom, de maand waarin, of zelfs waar het slachtoffer is aangetroffen ("koffermoord").
05-08-2010
05-08-2010 20:24
Nieuwe woorden
@16:50 Een dief een steelkundige en een vandaal een vernielkundige!
05-08-2010
05-08-2010 20:13
Nieuwe woorden
algenburger/ "Algen als vervanger van een gehaktbal of 05-08-2010 schnitzel"
telegraaf
05-08-2010 20:10
Nieuwe woorden
algenburger/ "algen als vervanger van een gehaktbal of 05-08-2010 schnitzel"
telegraaf
05-08-2010 20:08
Nieuwe woorden
accu-cowboys/ "Een groep accu-cowboys die in een ware strooptocht garages afstruinen ...."
telegraaf
05-08-2010 17:13
Dooddoeners
Hoe gaat het ermee? 'Hard [werken] voor weinig [geld]' 05-08-2010
05-08-2010 16:59
Nieuwe woorden
corruptocratieën/ "omdat de corruptocratieën onder de 05-08-2010 Europese lidstaten niet met sancties tot de orde kunnen worden geroepen".
Telegraaf
05-08-2010 16:50
Anders:
@14:10: en een zeurpiet wordt binnenkort een zeurpietkundige genoemd.
05-08-2010
reactie
05-08-2010 16:44
Anders:
ik aanbid je. doe de deur dicht= je "t adore. shut the door/ talenkennis van Nederlanders
05-08-2010
eigen creatie
05-08-2010 16:39
Anders:
n.a.v. 16:19: al is e.e.a. "al heel oud", m.i. past dit niet 05-08-2010 meer in onze tijd.
05-08-2010 16:19
Ouderwetse woorden
N.a.v. 13:49. "Ze zijn christelijk" waarmee bedoeld "protestant" is al heel oud.
05-08-2010
05-08-2010 14:10
Anders: Onzinnige woorden
Ik kan niet wennen aan het deftige woord "verpleegkundige", dat suggereert dat die mensen alles weten over verplegen maar het zelf niet doen. Zoals een onderwijskundige zelf meestal geen onderwijs geeft, hoogstens wel eens over onderwijs. Als we zo doorgaan heet straks een voetballer een voetbalkundige, iemand van de gemeentereiniging een ophaalkundige...
05-08-2010
05-08-2010 13:49
Anders:
steeds vaker wordt in allerlei media gerept over "katholieken en christenen"/ alsof (rooms) katholieken geen christenen zijn. Lijkt mij een belediging voor het rk volks deel!
05-08-2010
tv , radio etc
05-08-2010 13:44
Nieuwe woorden
Firma Witwas & Co/ "Londense pr-bureaus in trek bij schurkenstaten".
05-08-2010
Trouw
05-08-2010 12:27
Anders:
dooddoener/ ja, als mijn tante een pik had, dan was het 05-08-2010 mijn oom/ betekenis: antwoord geven op een onmogelijke wens.
dooddoener
05-08-2010 12:21
Nieuwe woorden
koeienklooster/ koe met burn-out; "hebben ze stress, dan mogen ze naar een speciaal koeienklooster"
05-08-2010
Trouw
05-08-2010 12:16
Anders: Wijzing in Steeds vaker wordt gezegd:"De majesteit heeft . . ." betekenis bestaande woorden of termen
05-08-2010
TV, radio, krant, etc.
05-08-2010 11:58
Anders: betekenis
Het valt mij op dat de uitdrukking 'met zoveel woorden' 04-08-2010 wordt gebruikt om te zeggen dat iets impliciet is gezegd, terwijl de uitdrukking naar mijn idee betekent dat iets juist uitdrukkelijk is gezegd. ('Dat heeft hij met zoveel woorden eigenlijk wel gezegd' als ik zou verwachten: 'Dat heeft hij eigenlijk wel gezegd, al heeft hij het niet met zoveel woorden gezegd.')
televisie (Ferry Mingelen over Ruud Lubbers in debat n.a.v. kabinetsformatie)
05-08-2010 09:40
Anders: nieuwe betekenis
nakomelingetje=nakomertje
30-07-2010
radio en televisie
05-08-2010 00:32
Nieuwe woorden
Xenos.nl staat als 2.544 gerankeerd.
05-08-2010
bizinformatie.nl
04-08-2010 22:28
Anders: verkeerd gebruikt
In De Noordoostpolder van 3 augustus 2010 staat het volgende in een bericht bij een foto: Jammer dat het onkruid tierig weelde...
04-08-2010
Krant De Noordoostpolder
04-08-2010 21:21
Dooddoeners
*Wat ben je aan het doen? Poepen in een ouwe schoen. 04-08-2010 (al sinds jeugd bekend) *(In jonge jaren, bij zomervakantieverveling: Kweenie wakmoedoen..) Op je kop staan en dubbeltjes schijten. Of ook hier: poepen in een ouwe schoen. *(recent nog) Hoe is het? Met slechte mensen gaat het altijd goed. * Hoe is 't? Mager en gezond. (nooit begrepen) * (vlgs de overlevering komt deze van mijn opa, geboren rond 1880, in Brabant:) 't Is wa. Ja maar as 't niks meer is, dan doen ze oe weg.
in en om huis
04-08-2010 20:53
Anders:
betreft ergernis over de verkeerde uit- spraak van "heel 04-08-2010 veel"; wordt vaak uit- gesproken als "heul veel"/ ook door hoog- opgeleiden, zoals zojuist in Netwerk.
Netwerk
04-08-2010 17:57
Opvallende uitspraak
heeuw veeuw ipv heel veel woorden accent 1ste lettergreep vrat ipv wrat ik dacht van: ipv ik dacht
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
05-08-2010
Krant van vandaag
reactie
04-08-2010
4
LESBRIEF ‘MELDPUNT TAAL’
SEPTEMBER
2010
Opdrachten bij de meldingen 19 Volgens het persbericht zou het gaan om signalementen. a Welke soorten signalementen worden in de kolom rubriek onderscheiden? b Welke soort signalement komt het meest voor? c Welke van deze dertig meldingen zijn meer dan een signalement? 20 a Hoeveel van deze melders kun je rekenen tot de ‘boze taalmensjes’ van Brandt Corstius? b Welke melders zijn dat?
4
Onderzoek
Bekijk op www.meldpunttaal.nl de meldingen van gisteren en eergisteren. 21 a b c 22 a
Welke soorten signalementen worden in de kolom rubriek onderscheiden? Welke soort signalement komt het meest voor? Welke van deze meldingen zijn meer dan een signalement? Hoeveel van deze melders kun je rekenen tot de ‘boze taalmensjes’ van Brandt Corstius? b Welke melders zijn dat?
5
Jij als taalgebruiker
Aaf Brandt Corstius onderscheidde in haar column twee groepen. Bij welke groep hoor jij? 23 Geef een korte beschrijving van jezelf als taalgebruiker en maak daarin duidelijk: • hoe belangrijk correct taalgebruik voor jou is; • hoe belangrijk duidelijk taalgebruik voor jou is. Probeer goede voorbeelden te geven om duidelijk te maken waarom je er zo over denkt. 24 Geef een korte beschrijving van jezelf als taalwaarnemer. Maak duidelijk: • aan welk taalgebruik en aan welke taalgebruikers jij je ergert; • aan welke taalverschijnselen jij je ergert; • welke taalgebruiker(s) jij bewondert en waarom.
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
5
