MEGAFOON 1. De MEGAFOON is een Nieuwsbrief van de Stichting Milieu Dichterbij SMD) en de Vereniging Tegen Milieubederf (VTM)

Stichting Milieu Dichterbij

DECEMBER 2012

Vereniging Tegen Milieubederf

COLOFON

INHOUD

De MEGAFOON is een Nieuwsbrief van de Stichting Milieu Dichterbij SMD) en de Vereniging Tegen Milieubederf (VTM)

Van de voorzitter Bericht vanuit ‘duurzaam’ Barendrecht

2

Stichting Milieu Dichterbij KvK-nr. : 24379846, opgericht 28-6-2005 Gironummer : 4892219 Bezoekadres : Bijdorp-Oost 8, 2992 LA Barendrecht Postadres : Postbus 21690, 3001 AR Rotterdam Telefoon : 0180 – 61 44 33 E-mail : [email protected] Website : www.milieudichterbij.nl Bestuur SMD : Lilian van der Horst, voorzitter Ton Kurvers, penningmeester / secretaris Jan huisman, inz. Klimaatark

Algemeen Waarom Windenergie Portway 2012 Budget én no-regret-voorstel

3 4

Vereniging Tegen Milieubederf In en Om het Nieuwe- Waterweggebied KvK-nr. : 40385009, opgericht 14-11-1963, PB 773500 Gironummer : 773500 Postadres : Postbus 21690, 3001 AR Rotterdam Telefoon : 0180 – 61 44 33 E-mail : [email protected] Website : www.vtm-milieu.nl Bestuur VTM : Lilian van der Horst, voorzitter / secretaris 010 415 11 88 Fred van der Drift, alg. bestuurslid 010 473 74 93 Ton Kurvers, bestuurslid R.O., penningmeester 010 415 23 24 Bijdragen van

: Willem Bos, Anne Marijke Elema, Teun Kweekel (foto’s), Wim van Rooijen en Danny Steenhorst; Rob van der Drift, Lilian van der Horst, Jan Huisman, Isolde van Overbeek en Lily Venema

STICHTING MILIEU DICHTERBIJ Activiteiten Inventarisatie NME-behoeften en -mogelijkheden op Goeree-OverÀakkee Plastic-Powerlessen op Goeree-OverÀakkee De SMD als Knooppunt van Duurzaamheid Feestelijke onthulling bijen- annex insectenhotel in Zuidland Dag van de Zee 2012 Uitgevoerde projecten van de SMD in het vierde kwartaal

6 7 9 12 14 15

Klimaatark

16

De Klimaatark laat vele bloemen bloeien

17

VERENIGING TEGEN MILIEUBEDERF VTM-dossiers Bochtafsnijding Delftse Schie, brief aan De Bondt 80 km per uur rijden op de A13 nog steeds van de baan Driemaal recht = scheepsrecht Hoe het groene hart uit Lombardijen verdween Hoogheemraadschap DelÀand meet verbetering waterkwaliteit Fotowedstrijd kalender Bergboezem 2013

18 21 22 23 25 27

De VTM steunt u bij inspraak en actie Aanmeldbon

Eindredactie Drukwerk

: Lilian van der Horst en Isolde van Overbeek : Binnenhof Projecten B.V.

Verschijnt in een oplage van 500 stuks en wordt verspreid onder relaties, overheden en leden. Barendrecht, december 2012

Foto’s op de kaft: Linksboven : Inventarisatie van NME-behoeften en –mogelijkheden op Goeree-OverÀakkee Linksonder

: Sinterklaas door de bocht in de Delftse Schie

Rechtsboven : De bedreigde bomen van het Hof van Cyrene, gezien vanuit het polderlandschap Rechtsonder : Wethouder Sip vander Weg (links) en imker Wim van Rooijen voor het onthulde bijen- en insectenhotel op Het Perron in Zuidland (foto: Teun Kweekel)

MEGAFOON

Doelstelling van de Stichting Milieu Dichterbij De Stichting Milieu Dichterbij (SMD) is sinds 2005 als onafhankelijke stichting een voortzetting van Milieucommunicatie Rijnmond (MCR), destijds onderdeel van de VTM. De MCR gaf sinds 1985 als eerste milieuorganisatie gastlessen op scholen en voorlichting aan burgers op het gebied van milieu en gezondheid. De SMD is een Àexibel Zuid-Hollands NME-centrum met drie projectmedewerkers. Het werkgebied beslaat heel Zuid-Holland, met vooral contacten in de stadsregio Rotterdam en op de Zuid-Hollandse eilanden. De activiteiten worden ontwikkeld en uitgevoerd binnen het provinciale en landelijke NME-netwerk. SMD-vakleerkrachten verzorgen gastlessen op scholen en geven workshops in buurthuizen en tehuizen. De Stichting heeft ervaring met het organiseren van duurzame markten en thema-avonden voor raadsleden en bedrijven. In samenwerking met partnerorganisaties ontwikkelt de SMD ook duurzaamheidprojecten voor allochtonen en voor mensen met een verstandelijke beperking, vooral op het gebied van duurzaam voedsel en het maken van fantasievolle kunstobjecten van kringloopspullen in het kader van afvalpreventie. De SMD is een non-pro¿torganisatie, werkt volgens de richtlijnen van het CBF-keur voor kleine organisaties en heeft de ANBI-status. Doelstelling van de Vereniging Tegen Milieubederf De Vereniging Tegen Milieubederf (VTM) is in 1963 te Vlaardingen opgericht bij Koninklijk Besluit als Vereniging Tegen Luchtverontreiniging. De VTM behartigt statutair de belangen van de bewoners van Rijnmond en omgeving ten behoeve van een gezond leefmilieu. Zij zet zich in voor het behoud van natuur en het cultuurhistorisch polderlandschap en tegen lucht-, water- en bodemverontreiniging en geluidshinder.

1

VAN DE VOORZITTER BERICHT VANUIT ‘DUURZAAM’ BARENDRECHT VerduurSamen In deze periode van rijmen en dichten lijkt niets zo eenvoudig als een eindejaarsslotwoord te bedenken. Simpel ‘wat hebben we gedaan/bereikt’ op een rijtje en de kopij kan naar de drukker. Helaas voor de stukjesschrijver, achteromkijken past niet bij het motto Duurzame Ontwikkeling. Stilstaan evenmin, maar juist meebewegen met vernieuwende ideeën, nieuwe technieken en collectieven. Zo laten we 2012 voor wat het voor velen was: een rollercoaster vol extremen, gevallen iconen en tycoons en slingerbewegingen tussen hoop en vrees wat bestaanszekerheid betreft. Typerend voor de situatie zijn wellicht de termen ‘mitigatie, adaptatie en transitie’, niet alleen om de uitstoot van broeikasgassen te beteugelen. Meer nog omdat het roer om moet in de louter op consumptie gerichte samenleving, te beginnen met het maatschappelijk collectief bewustzijn. Deze herfst telde weer talloze bijeenkomsten en evenementen om die ommekeer te introduceren. Alleen al in Barendrecht beet het groen&gezond-project ‘BAR Gezond’ de spits af, gevolgd door de onvolprezen GreensParade, die ‘VerduurSamen’ tot motto koos. Een mini-conferentie over de Agrifoodsector en de Agro-logistiek bracht niet alleen de verminderde inkomsten van de landbouwsector voor het voetlicht. Het schrijnende probleem van voedselverkwisting, geïllustreerd door het beeld van de vele wagons GFT-afval die dagelijks Nederland doorkruisen op weg naar de vergistinginstallaties, schreeuwt om verwerking en vooral benutting van vrijgekomen energie dichter bij huis. De Duurzaamheidskring Barendrecht werd aangemoedigd door Anne-Marie Rakhorst en Thomas Rau in vlammende en geestige betogen die moed en energie meegaven voor een energiek 2013. Het NME-wereldje liet zich niet onbetuigd. Afsluiting van de Zuid-Hollandse campagne Stroom!, topsprekers over de Energieke Samenleving bij de Milieufederatie, de lancering van de website GroenGelinkt voor professionele omgevingseducatieve lesprogramma’s voor scholen. Ook de vereniging voor Duurzame Ontwikkeling (GDO) liet zich niet onbetuigd met bekende sprekers over watereducatie (zorg voor droge voeten en schoon drinkwater voor alle mensen) en de grondstoffenkringloop (afval=grondstof). Als al die aanwezigen in die zuinig verlichte zaaltjes de vergaarde kennis omzetten in de goede voornemens voor het nieuwe jaar, dan gaat het roer inderdaad om in 2013. Mocht met dit onvolledige overzicht de indruk gewekt zijn dat de Stichting Milieu Dichterbij vaker te vinden is op netwerkbijeenkomsten (en dito borrels) dan voor de klas, dan neemt het overzicht van verrichte werkzaamheden die indruk weg. Sterker nog, er is fors geïnvesteerd in het lostrekken van de Klimaatark Barendrecht uit de

2

ideeënfase naar de realisatiefase. We mogen met recht spreken van een derde wiel - het vliegwiel - aan de wagen, waar het eerst het tweespan moedervereniging en dochterstichting betrof. De Klimaatark krijgt een eigen katern in de Megafoon. Die positie past bij de verzelfstandiging in 2013 en de voorwaartse beweging van het model op het moment dat belangstellenden worden tot belanghebbenden bij het uitrollen van dit concept. Droef stemt het achterblijven van de overheid voor toekomstgericht beleid in vergelijking tot het welwillende bedrijfsleven en de goedbedoelde initiatieven uit de samenleving. Op duurzaam grondgebruik zijn weinig overheden te betrappen. Het is nog steeds strijden voor agrarisch natuurbeheer, economisch duurzaam beheerd door de deskundige lokale ondernemers. Het is vechten tegen de bierkaai voor de gezondheid van snelweg-omwonenden en tegen de reisseconden-winstbejag van Rijkswaterstaat. Democratie of technocratie, dat lijkt de kwestie. De provincie hecht geen belang aan cultuurhistorie en offert om hun schoonheid geroemde dorpsgezichten en landschappen op aan de voortdenderende projectorganisaties, bemenst door gevoelloze techneuten. De VTM bestaat 50 jaar in 2013. Ondanks de vergrijzende achterban meer dan ooit nodig nu de rechterlijke macht bezwaren uitsluitend toetst aan ‘bestaand beleid’ en niet aan goede en evenwichtige belangenafweging. ‘VerduurSaming’ van de rechten van bewoners op bescherming van hun vertrouwde leefomgeving zou een koninklijk geste zijn voor de jarige Vereniging. L. van der Horst

MEGAFOON

ALGEMEEN De Stichting Milieu Dichterbij besteedt in haar projecten bijzondere aandacht aan de relatie tussen gezondheid en milieufactoren. In de Megafoon worden algemene onderwerpen belicht vanuit het landelijke netwerk gezondheid, klimaat, energie en groen.

WAAROM WINDENERGIE Foto: Danny Steenhorst

Door Danny Steenhorst, Coöperatieve Vereniging “De Windvogel” Wij leven in een land van welvaart en comfort, maar we gebruiken daarvoor wel heel veel energie. Deze energie is nu voor een groot deel afkomstig van olie, gas en kolen en daarvan raken we steeds meer afhankelijk. Omdat wij ze in een korte tijd verbranden, worden deze grondstoffen schaars, wat een bedreiging vormt voor onze economische groei en stabiliteit. Ook ter bestrijding van het broeikaseffect zijn energiebronnen nodig, waarbij minimale CO2-uitstoot optreedt. We moeten dus wel overstappen op nieuwe energie, en wel duurzame. Duurzaam wil zeggen dat de bron niet uitgeput raakt en zo min mogelijk vervuiling oplevert. Windmolens voldoen hieraan en windstroom is zeker in Nederland ideaal om voor een Àink deel bij te dragen aan onze toekomstige elektriciteitsmix tegen een betaalbare prijs. Sommige mensen zeggen dat windenergie heel duur is, maar op de vraag ‘Wat kost een kWh elektriciteit uit een windmolen?’ kunnen ze geen antwoord geven, dus laten we het bij de feiten houden. We zullen ons in de toekomst zeker moeten aanpassen aan de nieuwe

MEGAFOON

duurzame energieopwekking. Indien we dit echt willen, is het zeker mogelijk om al op korte termijn een behoorlijk deel van onze stroom duurzaam op te wekken. We moeten zo snel mogelijk overschakelen op een duurzame energievoorziening en niet nu nog investeren in grote logge fossiele centrales die voor een levensduur van meer dan 30 jaar worden gebouwd. Laten we vandaag beginnen om de 5 procent van opgewekte stroom uit windenergie in de komende jaren snel te laten stijgen. Helpt u mee Nederland duurzamer te maken? Ledenkortingsactie zonnepanelen De Windvogel werkt samen met Zoncollectief, een leverancier voor zonnepanelen. Met een speciale inkoopactie kunnen leden van de Windvogel met korting zonnepanelen aanschaffen. Vanwege het succes is de actie verlengd tot eind 2012. Vanaf 2 juli 2012 geeft de overheid ook nog eens subsidie, die bovenop deze korting komt. www.windvogel.nl www.windvogel.nl/aanvraag-formulier/

3

PORTWAY 2012 BUDGET ÉN NO-REGRET-VOORSTEL ‘Bosvariant‘ als alternatief tracé voor huidig traject A13/A16 Verkeerskundige ir. Willem Bos ontwikkelde de ‘Portway Rotterdam’ als alternatief voor het traject dat de A13 met de A16 moet verbinden (zie ook de Megafoon 2010-2). Met de ‘Bosvariant’ is geen snelweg A13 meer te zien, te horen of te ruiken in de deelgemeente Overschie. De A13 wordt volledig ondertunneld en achterlangs Overschie omgeleid, vlak langs Rotterdam The Hague Airport. Ook de inwoners van de deelgemeente HillegersbergSchiebroek pro¿teren van dit alternatieve tracé voor de A13/A16, omdat het Lage Bergse Bos gespaard blijft. Datum: 26 november 2012 Geachte Commissie, Onder verwijzing naar mijn brief van 5 december eind vorig jaar informeer ik u nu hierbij over de stand van zaken van de zogeheten ‘Portway Rotterdam 2012 Budget’versie. Portway is een burgerinitiatief in het kader van het voornemen van de A13/A16. In de Budget-versie van Portway wordt binnen het gegeven budget van 1 miljard euro beter voldaan aan de beoogde projectdoelstellingen van verkeersafwikkeling, woonmilieu en inpassing, dan met het voorstel van de A13/A16 bereikt wordt. Portway scoort duidelijk beter. Gelet op de noodzaak tot bezuiniging op het totale infra-budget wordt ook een no-regret-voorstel in de brief onder uw aandacht gebracht. Met een bescheiden investering van maximaal tientallen miljoenen euro’s is de verkeersafwikkeling aanmerkelijk te verbeteren over een reeks van jaren. Het woonmilieu gaat in dit no-regretvoorstel ook erop vooruit. Context Drie jaar geleden is het burgerinitiatief gestart met de ‘Portway 2009’-versie. De reactie van de minister liet ruim anderhalf jaar op zich wachten. Op basis daarvan is ‘Portway 2011’-versie ontwikkeld, gespitst op maximale verkeersafwikkeling en maximale duurzame inpassing. Met een navenant prijskaartje.

4

De minister wees in haar brief van 25 oktober 2011 aan de Commissie erop dat de budgettaire ruimte niet verder reikt dan 1 miljard euro. Met dit budget als raamwerk is de Portway 2012 Budget-versie door ons ontwikkeld. Ook een volwaardige verkeersstudie door bureau 4Cast maakte hiervan deel uit. Wellicht verrassend blijkt Portway ook verkeerskundig beter te scoren dan de A13/A16. De toegevoegde waarde is groter. In antwoord op schriftelijke vragen van de Kamer voor de voorbereiding van de begrotingsbehandeling dit najaar verwijst de minister voor wat betreft Portway nog steeds naar haar brief van 25 oktober vorig jaar. Deze brief is echter inhoudelijk volledig achterhaald. In deze brief wordt zelfs de verkeerskwaliteit van Portway 2009 gecombineerd met het prijskaartje van Portway 2011. Door de onheuse vermenging wordt géén recht gedaan aan een welwillende, eerlijke en serieuze beoordeling van dit burgerinitiatief. Portway 2012 Budget Het Beter Benutten is het adagium van Portway. Met een simpel en slim netwerk van snelwegen, regionale wegen en stadswegen. Simpele ontkoppeling van Schieplein, toevoeging Crooswijk-Oost en Stadsrandweg langszij loodsen is het adequate antwoord op de verkeersproblematiek van de Rotterdamse noordruit, in samenhang met een nieuwe regionale ontsluiting van Lansingerland, én een korte A13-omleiding rond Overschie. Uit de verkeersstudie met het Stadsregiomodel blijkt dat Portway op

MEGAFOON

verkeersafwikkeling beter scoort dan de A13/A16. Bij de A13/A16 blijven ¿les bestaan, bij Portway kan verkeer blijven doorstromen. Met Portway verdwijnt de snelweg A13 volledig uit Overschie in een landtunnel ten oosten van de wijk langs Rotterdam The Hague Airport en met een groene geluidswal die ook grondlawaai van vliegtuigen maskeert. Portway pakt de A20 grondig in, met schermen die het geluid laten dalen onder 50 dB-norm: verticale ‘groene’ lopers door de stad voor goede beeldkwaliteitsbeleving. De nieuwe regionale N472 ligt op de zoomlijn van het Lage en Hoge Bergsche Bos, met een landtunnel gestreken in de vouw van een golfheuvel. Portway biedt 20 procent meer capaciteit dan de A13/A16 in de relatie tussen Doenkade en Terbregseplein. Deze overcapaciteit biedt robuustheid, en maakt Portway ¿levrij. Bij de A13/A16 blijven structureel ¿les bestaan. Anders dan de A13/A16 voldoet Portway wél aan de doelstellingen. Aan TNO is gevraagd om begin volgend jaar nog een onderzoek te doen naar verschil in robuustheid tussen Portway en A13/A16. Dit onderzoek zal, gelet op de kosten, verkennend van aard zijn. Tot dusver is de logische conclusie dat Portway - ook tot onze eigen verrassing - op veel fronten beter scoort dan de A13/A16, op verkeer, milieu en kosten. De verkeersstudie is - grotendeels - geaccordeerd door de Stadsregio Rotterdam.

Het uitzicht vanaf de woningen aan de Parallelstraat in Schiewijk (Overschie)

No-regret-voorstel Àessenhals A20 In deze tijden van bezuinigingen kan nog eens goed naar nut en noodzaak gekeken worden. Met een bescheiden inzet van enkele tientallen miljoenen euro’s is de verkeersafwikkeling op de Rotterdamse ruit aan de noordkant goed op orde te brengen. De grootste oorzaak van het ¿leleed is de Àessenhals in de A20 nabij het Schieplein. Pilaren van twee viaducten, Hofpleinlijn en Rozenlaan, staan in de weg. Amovering geeft er ruimte voor een spitsstrook langs de A20: vier rijstroken per richting die het ¿leleed grotendeels wegwerken. De Hofpleinlijn is pas onlangs verwijderd, nu nog het Rozenlaanviaduct. Het lijkt wel of de Àessenhals gekoesterd wordt om de A13/A16 te rechtvaardigen. Uit de verkeersstudie blijkt dat de spitsstrook hier een wereldverschil geeft. De zeer slechte autonome situatie in 2020 gaat met sprongen vooruit. Van code rood/oranje naar oranje/ groen. Combinatie van kleine maatregelen is al voldoende.

MEGAFOON

Openstellen van vrachtstroken op de A16, en ‘onbenut’ asfalt op de A20 tussen Terbregseplein en Schieplein erbij betrekken. Nieuwe aansluiting Crooswijk-Oost geeft evenals lokale ontweving, extra bonus. Opzienbarende conclusie uit de verkeersstudie is dat de meerwaarde in de verkeersafwikkeling tussen deze simpele ingrepen en de nieuwe A13/A16 niet bijster groot is. Mét de A13/ A16 blijven ¿les bestaan op de nieuwe A13/A16 én de oude A20. Verklaring is dat een extra snelweg sterk aanzuigend werkt op verkeer dat nu via stadswegen rijdt. Teveel snelweg is water naar de zee dragen. De wet van de afnemende meeropbrengst geldt hier. De eerste stap van 3 naar 4 rijstroken op de A20 geeft grote verbetering, maar de volgende stap naar de A13/A16 is marginaal, terwijl de meerkosten een factor twintig (!) hoger liggen dan simpele ingrepen op de A20. Enige bezinning kan geen kwaad. De voordelen voor het woonmilieu met de A13/ A16 zijn ook ronduit bedroevend. Alle pijlen waren gericht op de overlast in Overschie. Niet minder dan tweederde (!) van het verkeer blijft door Overschie rijden, mét de A13/ A16 - de tolhef¿ng nog niet eens meegerekend. Ook de Commissie voor de m.e.r. wees drie jaar terug al erop dat de milieuwinst tegenvalt, zo niet bijna nihil is. Verklaring is dat het meeste verkeer in Rotterdam moet zijn en door Overschie blijft rijden. Reductie in geluidsoverlast is er niet en de luchtkwaliteit verbetert slechts gering. Met hogere schermen tegen lage kosten is meer milieuwinst te boeken. Langs de A20 zuidzijde staat nu géén enkel geluidsscherm. Elke stad kent die, behalve Rotterdam. De plaatsing van schermen in combinatie met spitsstroken kan de geluidsbelasting met 10 tot 15 dB terugschroeven, ruim voldoende onder de gangbare normen. Laatste strohalm voor de A13/ A16 is de Molenlaan in Hillegersberg. Een snelweg inzetten voor de lokale ontsluiting van een woonwijk is zwaar geschut. Er ligt al een prima regionale verbinding N471 die ruim baan geeft voor aansluiting van Lansingerland op de Rotterdamse ruit. Door de spitsstrookverbreding op de A20 stroomt het verkeer hier straks redelijk goed door. En dus ook het regionale verkeer. Conclusie en aanbeveling Uit onze studies tot dusver blijkt dat het burgerinitiatief Portway op praktisch alle fronten beter scoort dan de A13/A16, op verkeer, milieu en kosten. Gelet op de recent aangenomen motie Verhoeven over het burgerinitiatief voor infrastructuur zou het merkwaardig zijn als een aantoonbaar kansrijk burgerinitiatief als Portway terzijde wordt geschoven. Kansrijke initiatieven dienen te rekenen op ambtelijke en bestuurlijke medewerking. In deze tijden van bezuinigingen kan overigens ook nog goed naar nut en noodzaak gekeken worden. Met een bescheiden investering van enkele tientallen miljoenen euro’s blijkt - als neveneffect van onze verkeersstudies - de verkeersafwikkeling op de Rotterdamse ruit aan de noordkant redelijk op orde te brengen. Voor de extra investering van 1 miljard euro geldt de wet van de afnemende meeropbrengst. Indien het milieusymbool van Overschie overigens werkelijk verholpen wil worden, kan uitsluitend de korte omleiding rond Overschie het credo zijn. Portway is dan het enige goede antwoord. ir. Willem Bos

5

NME als beleidsinstrument Duurzaamheidsvoorlichting en klimaatinformatie leggen de basis voor een duurzame samenleving. Door de innovatieve kennis van jongeren aan te boren, groeien bij hen het respect en de verantwoordelijkheid voor de leefomgeving. Energiebesparing betekent vermindering van de CO2-uitstoot en een lagere energierekening. Aandacht voor ecologische en gezonde producten creëert een afzetmarkt voor deze producten. De SMD bekleedt de provinciale netwerkfunctie van ‘satelliet’ om ervoor te zorgen dat elke scholier toegang heeft tot duurzaamheidseducatie.

ACTIVITEITEN

INVENTARISATIE NME-BEHOEFTEN EN -MOGELIJKHEDEN OP GOEREE-OVERFLAKKEE Goeree-OverÀakkee is voor wat Natuur- en Milieueducatie (NME) betreft een zogenaamde ‘witte vlek’. Voor zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs is hier geen structureel aanbod van NME. Het Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Goeree-OverÀakkee (ISGO) is namens de vier gemeenten op Goeree-OverÀakkee verantwoordelijk voor de coördinatie van NME.* Door Rob van der Drift en Anne Marijke Elema (ISGO) Sinds 2004 biedt het ISGO de basisscholen het Eco-Schoolprogramma aan. Op dit moment doen negen scholen daar enthousiast aan mee. Gezien het aantal basisscholen op Goeree-OverÀakkee (ruim 30) betekent dit dat het overgrote deel van de basisscholen niet actief wordt benaderd of bereikt voor NME. Voor het voortgezet onderwijs bestaat in het geheel geen aanbod. Het ISGO (en na 1 januari 2013 de nieuwe gemeente GoereeOverÀakkee) wil hier graag verandering in brengen. De gemeenten vinden het van groot belang dat kinderen / jongeren kennismaken en ervaring opdoen met natuuren milieugerelateerde onderwerpen. Om de behoefte aan meer NME op Goeree-OverÀakkee aan te tonen, zijn in schooljaar 2011-2012 een tweetal NME-projecten door de

6

SMD in samenwerking met het ISGO uitgevoerd. Het betrof hier een door het rijk gesubsidieerd proefabonnement NME (waterlessen) en een proefproject gesubsidieerd door het provinciale programma STROOM! (energiebesparings- en binnenklimaatlessen). De uitvoering van deze lessen moest dienen als katalysator en had een kwartiermakersfunctie om een structureel NME-programma op Goeree-OverÀakkee op te zetten. In schooljaar 2011-2012 zijn 45 waterlessen (lesprogramma Water Leeft!) en 6 lessen over energiebesparing en binnenklimaat (lesprogramma Energieke Scholen) succesvol op 26 basisscholen uitgevoerd. De inschrijving voor beide projecten uit de provinciale campagne STROOM! was boven verwachting. De bovengenoemde proefprojecten zijn tijdens een bijeenkomst op 3 april 2012 in het ISGO-gebouw met ongeveer

MEGAFOON

80 aanwezigen feestelijk afgesloten. Aanwezig waren onder andere gemeentebestuurders, vertegenwoordigers van scholen (PO en VO), natuurorganisaties, terreinbeheerders en bedrijfsleven. De aanwezige leerlingen presenteerden de resultaten van de waterlessen en het project over energiebesparing en binnenklimaat (Energieke Scholen) met tips en tops. Aansluitend op deze afsluiting werden drie workshops gehouden. Tijdens deze workshops werd de aanwezigen gevraagd om bouwstenen aan te leveren hoe op Goeree-OverÀakkee een structureel NME opgezet kan worden. Duidelijk is geworden dat met name vanuit het basisonderwijs en voortgezet onderwijs behoefte is aan NME, of beter gezegd: duurzaamheidonderwijs (Leren voor Duurzame Ontwikkeling, LvDO). Leren en ervaren over natuur, milieu en leefomgeving wordt door zowel schoolbestuur als leerkrachten als een belangrijk onderdeel van het totale onderwijsaanbod gezien. Niet alleen omdat ‘het’ leuk is en een waardevolle aanvulling is op het lesprogramma, maar ook omdat het leerlingen meer inzicht geeft in hun eigen handelen en de gevolgen daarvan voor hun eigen leefomgeving. Veel scholen besteden hier al aandacht aan, maar van een structurele aanpak, aanbod en ondersteuning is geen sprake. Dit wordt als een gemis ervaren. Kostbare tijd gaat verloren met het organiseren van aanvullende activiteiten c.q. lesmateriaal. Daarnaast is het minder ef¿ciënt als iedere school zelf ‘het wiel moet uitvinden’ en er geen netwerk is dat het uitwisselen van materialen, ervaringen en activiteiten coördineert c.q. bevordert en tevens professionele ondersteuning biedt of een trekkersrol kan vervullen. De impact is immers groter als meerdere scholen tegelijk aan een duurzaamheidsthema werken. Voor het basisonderwijs moet het aanbod zich richten op

Wethouder Milieu de heer Wieringa (middenachter) woont een afvalles van de SMD bij op de Bosseschool in Middelharnis

meer actieve beleving; ontdekken, proeven, ervaren, doen! Voor het voortgezet onderwijs moet het aanbod zich richten op het praktisch toepassen van de lesstof. Hierbij is een duidelijke koppeling met bedrijven en organisaties, zodat leerlingen waardevolle praktijkervaring opdoen en meteen kennismaken met het regionale bedrijfsleven. De Stichting Milieu Dichterbij heeft nu naar aanleiding van de bijeenkomst en de gehouden workshops de volgende opdracht van het ISGO gekregen: 1. Inventariseer de NME-behoeften op scholen voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs op Goeree-OverÀakkee; 2. Inventariseer alle huidige NME-initiatieven /-activiteiten en mogelijkheden op Goeree-OverÀakkee. Denk hierbij aan IVN-GO, NLGO, waterschap, Eco-Schools en andere initiatieven; 3. Inventariseer de mogelijkheden die het bedrijfsleven kan bieden waar het gaat om het opzetten van een meerjarig structureel NME-aanbod voor scholen voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs; 4. Ontwikkel een plan om alle bestaande NME-initiatieven en -activiteiten onder te brengen in een digitale portal voor scholen voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs waarbij rekening wordt gehouden met landelijke, provinciale en lokale NME-beleidsprioriteiten. Het streven is om in schooljaar 2013-2014 te starten met een structuuropzet die aansluit bij de behoeften van scholen voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Wordt vervolgd. * Per 1 januari 2013 worden de gemeenten samengevoegd tot één gemeente Goeree-OverÀakkee.

In welke kliko hoort een bananenschil? Leerlingen zoeken de juiste afvalcontainer bij een bepaald afvalproduct

PLASTIC-POWERLESSEN OP GOEREE-OVERLAKKEE Door Rob van der Drift In de maand november kregen 32 groepen van basisscholen op Goeree-OverÀakkee een les over afval, afvalscheiding en zwerfafval: de zogenaamde ‘Plastic-Powerles’. De Stichting Milieu Dichterbij heeft deze lessen verzorgd in

MEGAFOON

opdracht van het ISGO. De lessen onderstrepen het belang van afvalscheiding in het algemeen en plastic afval in het bijzonder. In een interactieve les leren de leerlingen welke afvalstromen er bestaan en hoe met deze afvalstromen wordt omgegaan wanneer alles goed wordt gescheiden. Op deze manier kan de afvalberg die we in Nederland maken

7

goed worden verwerkt en ook nog nuttig worden besteed. In het tweede gedeelte van de les gaan de leerlingen naar buiten voor een zwerfafvalopruimactie. Op deze manier dragen de leerlingen actief bij aan een beter milieu en zorgen zij ervoor dat al het afval weer in het afvalcircuit terechtkomt: de grondstoffen voor nieuwe producten liggen letterlijk op straat. Op maandag 29 oktober vonden de eerste twee lessen plaats op de Bosseschool in Middelharnis. Milieuwethouder de heer Wieringa van Middelharnis was aanwezig. Hiermee

onderstreept hij het belang dat het ISGO hecht aan een goede afvalscheiding en -verwerking en bewustwording hierover. Nadien bezochten andere bestuurders van het ISGO spontaan enkele lessen en toonden zij hun betrokkenheid bij het onderwerp en deze vorm van educatie. Enkele reacties van kinderen op de les: ‘Dit is de mooiste dag van mijn leven’ ‘Dit is de leukste excursie die ik ooit gehad heb’ ‘Komt u volgende week weer?’

DE SMD ALS KNOOPPUNT VAN DUURZAAMHEID Duurzame ontwikkeling houdt in: rekening houden met de toekomst en met toekomstige generaties. We moeten de wereld leefbaar houden in economisch, sociaal en ecologisch opzicht. In veel gemeenten is duurzaamheid een belangrijke onderlegger voor beleid; bedrijven pro¿leren zich op duurzame bedrijfsvoering. Basisscholen en scholen voor het voortgezet onderwijs, mbo en hbo hebben duurzaamheidseducatie en natuur- en milieueducatie (NME) in het curriculum. Zij stellen gastlessen van een vakdocent en praktische invulling op prijs, omdat het de scholen tijdsbesparing, expertise en publiciteit oplevert. Door Lily Venema, projectleider voortgezet onderwijs (VO) Uit gesprekken van de SMD met diverse vertegenwoordigers van scholen, bedrijven en gemeenten is gebleken dat zij op elkaar zitten te wachten. • Onderwijs: Scholen willen leerlingen scholen in duurzaamheid Jongeren worden bewuster en voorbereid op duurzame vraagstukken en technieken van de toekomst; • Overheid: Gemeenten zien educatie als een uitstekende invulling van hun duurzaamheidsbeleid; • Ondernemers: Bedrijven komen graag in contact met jongeren om hen kennis te laten maken met het bedrijf en interesse te wekken voor opleiding, stage en werken in hun bedrijfstak. Partijen nemen een afwachtende houding aan om met elkaar in contact te treden. Hierin kan de SMD een rol vervullen. Het programma ‘Scholen voor Duurzaamheid’ stimuleert duurzame ontwikkeling en ondernemend leren. In de module ‘Klimaat&Bedrijf’ vormen bedrijven, scholen en gemeenten met elkaar een arrangement. Deze module is vernieuwend en uitstekend geschikt voor invulling van diverse doelen. De Stichting Milieu Dichterbij treedt daarbij op als makelaar en regisseur. Doel is om duurzame knooppunten te smeden en meerjarige voortzetting van het ‘arrangement’ met betrokkenheid van alle partijen.

8

De SMD als satelliet Vaste partners zijn de gemeenten Westvoorne, Bernisse en Brielle en de deelgemeente Rozenburg in een meerjarig samenwerkingsverband. Als satelliet werkt de SMD aan de invulling van de zogenaamde ‘witte vlekken’: gemeenten waar weinig of geen NME is. Indien nodig werft de SMD aanvullende subsidies bij fondsen en bankinstellingen. De langetermijndoelstelling is het tot stand brengen van NME-arrangementen met het maatschappelijk middenveld en het bedrijfsleven, waaraan ook de gemeente zich verbindt. Geogra¿sche opsomming In de Hoeksche Waard is het doel om alle leerlingen van alle scholen voor voortgezet onderwijs in de Hoeksche Waard kennis te laten maken met duurzaamheid. Om tot dit doel te komen is het nodig om een arrangement te vormen tussen gemeenten (SOHW), scholen voor voortgezet onderwijs, bedrijven en NGO’s, met de SMD als uitvoerder van het programma ‘Scholen voor Duurzaamheid’. De doelgroep bestaat uit leerlingen van het voortgezet onderwijs van alle scholen in de Hoeksche Waard. Het bereik in 2013 betreft 5 klassen op 2 scholen (100 leerlingen). Op dit moment zijn wij in gesprek met het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (SOHW) over structurele opname van het project ‘Scholen voor Duurzaamheid’ in het regionale programma Energie&Klimaat. De SOHW is het bestuurlijke orgaan namens de gemeenten Oud-Beijerland, Binnenmaas, Korendijk, Cromstrijen en Strijen.

MEGAFOON

Bestuurlijke trekker is burgemeester mevrouw Melissant. Bedrijven die vorig jaar meededen als opdrachtgever en expert zijn: Bedrijvenpark Hoeksche Waard, Korporaal Installatietechniek, Architectenbureau Roos&Ros, Hoeksche Waard Wonen, Regionale Afvalstoffen Dienst (RAD) en Nedato. Voor dit schooljaar gaan wij nog andere bedrijven benaderen. Overige partijen waarmee wij in gesprek zijn: Ondernemersvereniging Hoeksche Waard (OHW), Rotary Oud-Beijerland, Coöperatie Hoeksche Waard Duurzaam (50 bedrijven) en Hoekschewaards Landschap. De OHW zet zich in om bedrijven uit haar netwerk aan te zetten tot deelname. De Coöperatie HW Duurzaam steunt het project en zet zich in om bedrijven uit haar netwerk aan te zetten tot deelname. De SMD is uitvoerende NME-dienst en initiatiefnemer. Het lesproject is reeds 3 maal uitgevoerd in opeenvolgende schooljaren met het Bedrijvenpark Hoeksche Waard en 2 bedrijven als opdrachtgever en met ¿nanciële steun uit het gemeenschapsfonds van de Rabobank. Afgelopen jaar hebben ook bovengenoemde bedrijven deelgenomen. De SMD heeft samen met leerlingen van het vwo in april 2012 een presentatie gegeven op de duurzaamheidsconferentie Energie&Klimaat van het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard en de Coöperatie Hoeksche Waard Duurzaam. We hebben kort geleden kennis gemaakt met de nieuwe directeur van het Bedrijvenpark HW. De overige bedrijven en diverse andere nieuwe bedrijven zijn gevraagd om opdrachtgever te zijn voor de leerlingenopdrachten. De scholen CSG Willem van Oranje (drie 5e klassen vwo) en het Accent College (drie 3e klassen Zorg & Welzijn vmbo) hebben het lesproject reeds ingepland in hun jaarprogramma 2012-2013. De kans op de vorming van een meerjarig duurzaamheid arrangement in de Hoeksche Waard is zeer groot. De uren om diverse partijen bij dit project te betrekken heeft de SMD tot nu toe uit eigen middelen ge¿nancierd. Echter, om alle partijen te benaderen en te verbinden zijn nog veel meer uren nodig. Voor de uitvoering is reeds € 3.000,- toegezegd door het Bedrijvenpark.

MEGAFOON

Op Voorne-Putten en in Rozenburg is het doel om alle leerlingen van alle scholen voor het voortgezet onderwijs in Brielle, Bernisse, Westvoorne en Rozenburg kennis te laten maken met duurzaamheid. Om tot dit doel te komen is het nodig om een arrangement te vormen tussen gemeenten (samenwerkingsverband Voorne-Putten en Rozenburg (VPR)), scholen voor voortgezet onderwijs, bedrijven en NGO’s, met de SMD als uitvoerder van het programma ‘Scholen voor Duurzaamheid’. De gemeenten Brielle, Bernisse, Westvoorne en de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg van het samenwerkingsverband VPR zijn enthousiast over het lesplan. Een grondverzetbedrijf heeft al interesse getoond. Overige bedrijven gaan wij werven via milieubeleidsambtenaren van de gemeenten en het netwerk van de SMD en Klimaatweb Voorne. Laatstgenoemde is een groep van actieve burgers die duurzaamheid op Voorne-Putten willen bevorderen en hun netwerk willen aanspreken voor deelname aan dit project. Scholen voor voortgezet onderwijs zijn benaderd en de eerste reacties waren positief. De SMD voert al jaren NME en duurzaamheidseducatie uit op basisscholen in opdracht van het samenwerkingsverband VPR. In de toekomst willen wethouders van deze gemeenten dat ‘Scholen voor Duurzaamheid’ voor het voortgezet onderwijs structureel opgenomen wordt in het NME-activiteitenplan, dat de SMD uitvoert. De eerste contacten met de VO-scholen zijn gelegd door de SMD. Beleidsmedewerkers van de gemeenten hebben een lijstje opgesteld van bedrijven die de SMD kan benaderen voor deelname. De groep Klimaatweb Voorne is gevraagd om mee te doen. Er is 60 uur à € 70,- voor uitvoering opgenomen in het NME-activiteitenplan 2013 van de gezamenlijke gemeenten. De gemeente Brielle legt nog iets bij. Aan de deelnemende bedrijven en scholen wordt een bijdrage gevraagd voor de uitvoering en de eindpresentatie.

9

De uren voor de vorming van een duurzaam knooppunt voor het samenwerkingsverband van de gemeenten Brielle, Bernisse, Westvoorne en Rozenburg zijn begroot op 100 uur. Gezien de jarenlange samenwerking tussen de SMD en de gemeenten en de wensen van de wethouders voor structurele duurzaamheidseducatie voor het voortgezet onderwijs, heeft dit arrangement een grote kans van slagen. Ook de eerste reacties van scholen en bedrijven zijn positief.

Ook op Goeree-OverÀakkee is het doel om structurele duurzaamheidseducatie op te zetten. In dit geval voor leerlingen van basisscholen, scholen voor voortgezet onderwijs en mbo. Op dit moment wordt een inventarisatie gemaakt van het aanbod. Er is nog weinig of geen duurzaamheidseducatie voor het voortgezet onderwijs en het mbo. De betrokken partijen zijn: Intergemeentelijk Samenwerkingsverband Goeree-OverÀakkee (ISGO), basisscholen, VO-scholen, mbo-scholen, bedrijven, Deltawind, IVN, SME Advies en Waterschap Hollandse Delta.

In Rotterdam is het doel om zo veel mogelijk leerlingen van scholen voor het voortgezet onderwijs kennis te laten maken met duurzaamheid, met in het bijzonder watereducatie. In december 2011 heeft de gemeentelijke dienst Sport&Recreatie (S&R) Rotterdam of¿cieel haar pakket ‘Scholen voor Duurzaamheid’ overgedragen aan de SMD. S&R heeft het project in het verleden op 5 VO-scholen uitgevoerd. S&R heeft de contacten overgedragen, zonder de bijbehorende ¿nanciën. De SMD heeft contact opgenomen met de betreffende scholen. De meeste scholen hadden al een andere invulling voor hun projecten. Één school had echter nog ruimte voor een module uit ‘Scholen voor Duurzaamheid’. Als opdrachtgever hebben wij de afdeling Watermanagement van de gemeente Rotterdam bereid gevonden. De lesmodule is in april/mei 2012 uitgevoerd.

Tijdens gesprekken met docenten uit het voortgezet onderwijs op de thema-avond in april 2012 is gebleken dat er grote behoefte is bij deze scholen voor echte projecten met bedrijven. Het plan voor het inventariseren en opzetten van duurzaamheidseducatie is goedgekeurd door de wethouders van de 4 gemeenten en ligt nu ter beoordeling bij het algemeen bestuur van het ISGO. In het voorstel zijn uren voor inventarisatie en het opzetten van een structuur opgenomen. Voor de vorming van knooppunten van contacten zijn nog geen ¿nanciën gevonden. De SMD heeft in juni 2012 een presentatie mogen houden voor een van de ondernemersverenigingen op Goeree-OverÀakkee en wij hebben een voorstel mogen doen aan Deltawind. De kansen op structurele duurzaamheidseducatie op Goeree-OverÀakkee zijn groot, uitgaande van de steun van wethouders en de vraag van de scholen.

Watermanagement Rotterdam wil het project voortzetten. Wij zijn een inventarisatie aan het maken van geïnteresseerde scholen en bedrijven die opdrachtgever willen zijn (ook waterschappen en Evides). Momenteel loopt er een onderzoek naar de toekomst van duurzaamheidseducatie in Rotterdam en de Hogeschool Rotterdam doet onderzoek naar duurzaamheidseducatie voor het voortgezet onderwijs. In beide trajecten is SMD gesprekspartner. Ondertussen zitten wij niet stil en gaan wij door met de vorming van een duurzaam arrangement voor het voortgezet onderwijs in Rotterdam. Watermanagement Rotterdam heeft deelname toegezegd. Er doen 3 VO-scholen mee. Overige scholen, bedrijven, gemeentelijke diensten, fondsen en anderen moeten nog benaderd worden. Door de onzekerheid over de toekomst van het NME in Rotterdam is het moeilijk om toekomstplannen voor duurzaamheidseducatie voor het voortgezet onderwijs op te zetten.

Duurzame educatie in Barendrecht, Alblasserwaard en Ridderkerk (de BAR-gemeenten) is in ontwikkeling. Het voornemen is om in januari 2013 een thema-avond voor bestuurders te organiseren. De SMD maakt deel uit van de Duurzaamheidskring Barendrecht en was partner in de GreensParade 2012.

MEGAFOON

Zoals uit deze opsomming blijkt, zijn er kansen genoeg. Bedrijven zien het nut van deelname aan de lesprojecten als invulling van hun duurzaamheidsbeleid of omdat zij kansen zien om de markt op een andere manier te benaderen. Wij hebben geregeld gesprekken diverse bedrijven, parkmanagers, bestuurders en beleidsambtenaren. Kortom, wij arrangeren ons suf. Wij doen ons best om zoveel mogelijk partijen bij elkaar te brengen, waardoor wij met elkaar kennis over duurzaamheid bij jongeren brengen. Dat is tenslotte het echte doel.

11

Een spannend moment: wethouder Sip van der Weg gaat het bijen- en insectenhotel onthullen (foto: Teun Kweekel)

Imker Wim van Rooijen laat een ‘nestkast’ zien die solitaire bijen en andere insecten een onderkomen biedt (foto: Teun Kweekel)

Imker Wim van Rooijen (rechts) schudt de hand van wethouder Sip van der Weg (links) na de of¿ciële onthulling van het bijen- annex insectenhotel op Het Perron te Zuidland (foto: Teun Kweekel)

12

Bij het bijenhotel komt nog een bord met een toelichting te staan (Foto Teun Kweekel)

MEGAFOON

FEESTELIJKE ONTHULLING BIJEN- ANNEX INSECTENHOTEL IN ZUIDLAND De bij kan wel wat steun gebruiken, want de sterfte onder deze bijzondere insectensoort neemt de afgelopen jaren wereldwijd alarmerend toe - ook in Nederland. Terwijl bijen van cruciaal belang zijn voor natuur, landbouw en voedselzekerheid. Daarom onthulde wethouder Sip van der Weg van de gemeente Bernisse op donderdag 15 november een bijen- en insectenhotel op de locatie Het Perron in Zuidland. Vertegenwoordigers van de Stichting Milieu Dichterbij en de Nederlandse Bijenvereniging, afdeling Voorne-Putten, woonden de feestelijke gebeurtenis bij. Uiteraard was ook imker Wim van Rooijen aanwezig, de ontwerper en maker van het bijenhotel. Hij gaf ter plaatse een toelichting. Door Wim van Rooijen, imker en leraar bijenteelt In Zuidland is dit het tweede hotel dat geopend wordt. Met dit verschil, dat de bewoners van dit hotel echter niet aan het eind maar aan het begin van de voedselketen staan. Zij zorgen ervoor dat wij kunnen eten. Het fruit komt niet ten volle tot ontwikkeling zonder bestuiving. De zaadteelt en fruitteelt kunnen niet zonder de ijverige diertjes. Ruim 1 miljard aan inkomsten derven we, als zij hun werk niet meer kunnen doen. Het onderkomen is bedoeld als schuilplaats, maar zeker niet in de laatste plaats voor insecten om zich te kunnen voortplanten. De tijdsduur kan een seizoen behelzen voor het ene soort, maar voor verschillende insecten zelfs een jaar. U zult zich afvragen wat het nut is van zo’n object. Laat die diertjes hun eigen plek zoeken. Wel, in het verleden was dat ook zo. In houtwallen, zandpaadjes, muizenholletjes in de grond, gaatjes in stenen muren: overal kunnen solitaire bijtjes hun eitjes leggen. Ware het niet dat de cultuur bezig is de natuur te verdringen. Van de 356 bijensoorten in ons land is er een aantal dat dreigt uit te sterven. Oorzaken? De verstening van onze tuinen, mooie geasfalteerde ¿etspaden, duurzame verkeersveiligheid, die ervoor zorgt dat bomen, die te dicht bij de wegen staan, gekapt moeten worden. De intensieve landbouw, die niet alleen de plaaginsecten bestrijdt, maar ook de natuurlijke vijanden van die insecten. De verarming van de Àora in de langbouwgebieden.

Maar hoe kunnen wij als burgers en volkstuinliefhebbers hieraan bijdragen? Allereerst: gebruik minder chemische bestrijdingsmiddelen. Daarnaast kunnen we de solitaire bijen en andere insecten ook een dienst bewijzen door bij die tuinen met bloeiende planten deze kleine dieren een onderkomen te bieden, zoals we die straks bij het openen van het bijen- en insectenhotel kunnen aanschouwen. Al is het slechts een houtblok met geboorde gaatjes met een diameter van 3 tot en met 8 mm aan de muur of schutting. Of bijvoorbeeld een opgehangen bosje bij elkaar gebonden vliertakjes. De wethouder zal dit bijen- en insecten hotel openen door aan het kleed te trekken. Zo zal hij een bijdrage leveren aan het in stand houden van de zo belangrijke organismen, die voor ons welzijn zorgen. Hartelijk dank aan allen die hun steentje hebben bijgedragen om dit mogelijk te maken. 2012 is het Jaar van de Bij. Daarom besteedde de SMD tijdens de duurzame markten in Brielle en Zuidland (gemeente Bernisse) extra aandacht aan deze bijzondere insecten. De Brielse wethouder milieu Dick Verbeek schroefde een bijenhotel in elkaar als opening van de duurzame markt. In Zuidland hielp wethouder milieu Sip van der Weg imker Wim van Rooijen met het vervaardigen van een bijenhotel als openingshandeling.

Wat moeten we daaraan doen, om dit tij te keren? Allereerst zullen we de Àora weer op een goed peil moeten brengen; tuinen met volop bijenvriendelijke planten en bloemen, polderwegen met volop kruiden langs de kanten inzaaien; ‘Àeurige linten in het polderlandschap’ schreef prof. Zonderwijk al in de jaren ‘80 van de vorige eeuw. Silent spring Het is nu 50 jaar geleden dat Rachel Carson haar boek schreef: ‘Silent Spring’ - ‘Dode Lente’, waarin ze beschrijft hoe er een ecologische ramp ontstaat bij het gebruik van insecticiden en andere pesticiden. Er is een hoop na het verschijnen van dit boek verbeterd, maar er is nog steeds sprake van grootschalige negatieve effecten van chemische bestrijdingsmiddelen. Insectenkundige Van Lenteren te Wageningen ziet ook in de landbouw nog veel ruimte voor verbetering: ‘De grootste winst, 90%, kun je boeken als boeren niet op de kalender kijken of ze moeten spuiten, maar op het veld’, zegt hij.

MEGAFOON

Wethouder Dick Verbeek (milieu) van Brielle schroeft vakkundig een bijenhotel in elkaar als opening van de duurzame markt in de Brielse binnenstad

13

DAG VAN DE ZEE 2012 Wethouder Ies Klok opent voor de laatste keer jaarlijkse bijzondere zeedag Jaarlijks organiseert de SMD in samenwerking met de gemeente Westvoorne en het Wereld Natuur Fonds (WNF) de Dag van de Zee om het belang van schoon water en een schone zee te benadrukken. Omdat er in 2010 onvoldoende ¿nanciële middelen waren om in Nederland de Week van de Zee te organiseren, besloten de SMD, de gemeente Westvoorne en het WNF in plaats van een Week een Dag van de Zee te organiseren om de aandacht te kunnen blijven vestigen op de schoonheid en kwetsbaarheid van de Noordzee.

Door Isolde van Overbeek Tijdens de Dag van de Zee, die sinds 2010 jaarlijks wordt georganiseerd in de gemeente Westvoorne, staat één

Ies Klok tijdens de Dag van de Zee in 2011

14

thema centraal. In 2012 werd extra aandacht besteed aan de kringloop van het water. Traditiegetrouw opende de wethouder milieu, Ies Klok, deze bijzondere dag, waarna kinderen tussen de 4 en 12 jaar aan gratis activiteiten konden deelnemen, zoals knutselen, schilderen en schelpen determineren. Hun inzet werd beloond met een stempel in een persoonlijk zeepaspoort. In ruil voor een vol paspoort kregen de kinderen een ijsbon. Voor volwassenen was er informatiemateriaal beschikbaar bij de kramen van de SMD, het Wereld Natuur Fonds en de gemeente Westvoorne. Ook konden zij hun kennis over de waterkringloop testen met een quiz.

Westvoornes wethouder milieu Ies Klok schrijft als openingsritueel van de Dag van de Zee 2012 een ‘elfje’, een vijfregelig gedicht, bestaande uit 11 woorden, geïnspireerd op het thema ‘waterkringloop’. Ies Klok nam op 15 november afscheid van de politiek. Hij is opgevolgd door Erik Mulder.

MEGAFOON

UITGEVOERDE PROJECTEN VAN DE SMD IN HET VIERDE KWARTAAL 2012

Werk in uitvoering

• • • • • • • • • • • • • • • • • •

Afronding NME-programma op Voorne-Putten en Rozenburg in het kader van het samenwerkingsverband NME-VPR (Brielle, Bernisse, Westvoorne en deelgemeente Rozenburg) Plastic-Powerlessen in Brielle en Schiedam en op Goeree-OverÀakkee Uitvoering project Sarah’s Wereld in Maassluis, Schiedam, Delft en Leidschendam-Voorburg Uitvoering VO-project ‘Zwerfafval als uitglijder’ in de gemeente Schiedam Uitrollen lesproject ‘De Boer op’ in polder Schieveen in opdracht van de deelgemeente Noord Deelname aan diverse overleggen (provinciaal en regionaal) binnen het NME-kennisnetwerk, zoals het ZON-overleg Deelname aan de landelijke energie-educatiedag Deelname aan Duurzame Dates 2012 in Westland als expert Participatie in duurzaamheidsnetwerken, zoals Coöperatie Hoeksche Waard Duurzaam en Duurzaam Barendrecht Uitbouwen satellietfunctie op Goeree-OverÀakkee, in de Hoeksche Waard en in Rotterdam Uitrol projecten: Energieke Scholen, Scholen voor Duurzaamheid, Watermanagement in Rotterdam en NME voor het voortgezet onderwijs in Rotterdam Ondersteuning Klimaatark Barendrecht Onderzoek naar mogelijkheden Duurzame Recreatie Aanbod ingevoerd op de website ‘GroenGelinkt’ Acquisitie Plaatsing bijenhotel Op de rails zetten van het project Scholen voor Duurzaamheid in Rotterdam Meegedacht over NME-structuur in Rotterdam

Portefeuillehouder Nils Berndsen (rechts) kijkt tijdens de les ‘De Boer op’ met interesse naar de vangst van 2 leerlingen van de Provenier. Als kenner ziet hij meteen dat het een twaalfdoornig stekelbaarsje is.

In opdracht van / mede mogelijk gemaakt door:

MEGAFOON

15

Het concept van de Klimaatark Barendrecht is ontwikkeld vanuit een samenwerkingsverband van de SMD, 2012 Architecten en Van Binnen Natuurlijk Wonen, partners bij het ontwerp.

KLIMAATARK BARENDRECHT Klimaatark: in de klimaatbuffer van Deltapoort In nauwe samenwerking met de gemeente Barendrecht ontwikkelden de SMD, 2012 Architecten en Van Binnen Natuurlijk Wonen een uniek concept voor een zelfvoorzienend en klimaatneutraal educatie- en bezoekerscentrum in de Zuidpolder: de Klimaatark. Het gebouw, ontworpen door 2012 Architecten uit Rotterdam, wordt met eenvoudige technieken opgetrokken uit her te gebruiken bouwmaterialen en op creatieve wijze verwerkte restmaterialen.

Het gebouw De bouwmaterialen voor de Klimaatark worden ‘geoogst’ op korte afstand van de bouwplaats om de CO2-uitstoot van het transport te minimaliseren. Door de eenvoudige bouwtechniek is het mogelijk om het werk te laten verrichten door mensen met een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt: de implementatie van sociale duurzaamheid via het systeem van de Werkschool. Met aarde gevulde autobanden in het dijklichaam bufferen de zonnewarmte die binnenvalt door de glaswand van de klimaatzone: een pluktuin van groente en fruit het hele jaar door. Ongebruikte energie wordt opgeslagen op het begaanbare dak in een ingenieus wateraccusysteem, dat

bovendien het waterverbruik reduceert. Op elk gewenst moment activeert het neerstortende water een turbine die additionele elektriciteit opwekt. Regenwater wordt ten volle benut door een Water Organizing Module (WOM). Alleen aanvoer van zuiver drinkwater is nog nodig. De Klimaatark is doorberekend door het Nederlandse Instituut voor Bouwbiologie en –Ecologie (NIBE) met het rekenprogramma GreenCalc. Het blijkt dat de Klimaatark negenmaal minder milieubelasting veroorzaakt dan een gewoon gebouw. Blikvanger is de tot ontvangst- en consumptieruimte getransformeerde bestaande woning aan de 3e Barendrechtseweg vanwege de toepassing van geprepareerd haspelhout.

Henk Ferdinandus, voorzitter van de Barendrechtse GreensParade, draagt zijn ‘steentje’ bij aan de Klimaatark met het aanstampen van zand in oude autobanden, waaruit het duurzame gebouw wordt opgetrokken

16

MEGAFOON

DE KLIMAATARK LAAT VELE BLOEMEN BLOEIEN Door Jan Huisman Het concept ‘Klimaatark’ is op 28 september 2012 als onderwerp van de conferentie van de GreensParade in Barendrecht gepresenteerd. En op 29 september hebben we veel belangstellenden kunnen informeren over onze plannen, tijdens het festival van de GreensParade. Al met al leidt dit voor ons kleine bestuur tot veel werk. Het zijn dus twee zeer succesvolle dagen geweest, waarbij we gesterkt door de positieve reacties met veel vertrouwen aan de slag zijn gegaan. De eerste en belangrijke uitkomst is dat de intentieverklaring met de gemeente Barendrecht in december 2012 getekend wordt. Dit betekent dat we dan over de grond en de gebouwen in de Zuidpolder kunnen beschikken, en een begin kunnen maken met de uitvoerig van onze plannen. Dan staan we wel voor de volgende vraag: hoe gaan we het geld voor de bouw en verbouw en exploitatie bij elkaar krijgen? De stand van zaken is als volgt: Een deel van de ¿nanciering komt uit het inzetten van leerlingen uit het speciaal onderwijs en praktijkonderwijs. In samenwerking met de Grijze Bouwers Club gaan we leerlingen in het project opleiden. De scholen waar de leerlingen vanaf komen, zetten hun onderwijs¿nanciering in om de praktische beroepsopleiding mogelijk te maken. Met de Coöperatieve Vereniging “De Windvogel” hebben we de afspraak dat we gezamenlijk gaan inzetten op het gebruik van windenergie om daarmee voor veel jaren een fundamenteel deel van de ¿nanciering van de Klimaatark mogelijk te maken. Voor het participatiefonds van de Koninklijke Heidemaatschappij wordt een aanvraag

De locatie 3e Barendrechtseweg 454, waar de Klimaatark zal verrijzen, in 2010…

MEGAFOON

geschreven om een ¿nanciële bijdrage te leveren aan het maken van het bestek en het samenstellen van een bouwteam. Boeket Als je het opschrijft lijkt het eenvoudig, maar er moet nog veel water naar de zee om geschetste mogelijkheden werkelijkheid te laten worden. Maar dan wordt het ook echt leuk, want welke activiteiten maken de Klimaatark zo uniek? Wordt het de kookwerkplaats met het accent op het gebruik van regionale producten? Komen er dan iedere dag leerlingen van een basisschool om te leren koken? Komt er een permanente natuur- en milieuexpositie? Kunnen we met een 3D-printer duurzame gebruiksvoorwerpen gaan printen? Wordt de Klimaatark een kenniscentrum zowel praktisch als theoretisch voor de ontwikkeling van stadslandbouw? Kun je er verse kweekvis kopen? Wordt het een ontmoetingsplaats voor ondernemers die ‘behoudbaarheid’ als de belangrijke doelstelling voor hun bedrijf hebben? Zoals ik in de aanhef heb geschreven: Laat vele bloemen bloeien, en we maken er te zijner tijd een mooi boeket van. En daarmee is dit ook een oproep aan de lezers van de Megafoon. Met de intentieverklaring in de hand kunnen we de ideeën die er zijn over bouw en exploitatie concreet gaan maken. Dit betekent ook dat er nog veel kansen zijn om over inhoud en bedrijfsvoering met elkaar in gesprek te gaan. Heeft u ideeën, suggesties of wilt u participeren met een activiteit, neemt u dan contact op met de Stichting Milieu Dichterbij. Want elke bloem maakt het boeket voller.

… en nu

17

De VTM bestaat volgend jaar 50 jaar! Met trots aangeduid als “de oudste nog bestaande milieuvereniging”. Kritische en capabele burgers waren het in Vlaardingen die in 1963 de gezondheidsrisico’s van de kwalijke luchtverontreiniging onder de politieke aandacht brachten. Ooit is overwogen om de termen ‘tegen’ en ‘milieubederf’ te vervangen door ‘zachtere’ woorden. Tenslotte is ervoor gekozen om de historische naam VTM te handhaven. Omdat de vereniging nu 50 jaar bestaat, wordt gezocht naar een benaming die aanspreekt en nog steeds recht doet aan de onveranderde doelstellingen.

Koninklijk Besluit oprichting VTM

VTM-DOSSIERS

De drie Schieën toen en nu (zie ginds komt de stoomboot)

DOSSIER BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Bericht aan gedeputeerde De Bondt: “Als verantwoordelijke bestuurder voor het dossier Bochtafsnijding Delftse Schie nabij Overschie, u wel bekend, menen wij dat u uit eerste hand mag vernemen op welke tegenwerking wij stuiten van de zijde van uw projectorganisatie waar het gaat om het recht op inspraak en verweer.

18

Ten tijde van de overhandiging van de doos met petities van bewoners van Overschie op 30 oktober jl., memoreerde de VTM aan de kapvergunningaanvraag voor de resterende bomen op de locatie Hof van Cyrene, en wel ‘VOORUITLOPEND’ op de verlening van alle vergunningen en behandeling van bezwaren en beroepen.

MEGAFOON

Uit uw reactie meenden wij enige afkeur over deze gang van zaken te mogen opmaken, immers de eerste kapvergunning (ten behoeve van de proefsleuven) was nog ‘onder de rechter’. De aanwezigheid van uw beleidsmedewerker bij de overhandiging van de petitie was in die zin opmerkelijk daar deze het blijkbaar niet nodig achtte zijn collega’s te informeren over de reikwijdte van deze opmerking. Integendeel: het schijnt aanleiding te zijn geweest de juridische bezwarentermijn niet af te wachten, maar op maandag 3 december de bomen te rooien. Let wel: vooruitlopend op de behandeling van de bezwaren én de verlening van de benodigde vergunningen voor het verwijderen van de waardevolle archeologische resten in de vervuilde bodem, met overmaat van ramp overwoekerd met een vijandige exoot. De VTM zag zich genoodzaakt een verzoek om een voorlopige voorziening in te dienen. Bij dit verzoek zijn tal van bijlagen gevoegd. Waaronder de petitie, bezwaren en zienswijzen tegen het voorgenomen wijzigingsplan en het m.e.r.-beoordelingsbesluit.

inderdaad overwogen deze procedurele fout niet aanhangig te maken en zo bij de Raad van State te zijner tijd. het gehele bestemmingsplan te laten vernietigen. ‘Te zijner tijd’ betekent namelijk ook dat u en uw projectorganisatie tegen die tijd alles heeft vernietigd waaraan de mensen gehecht zijn. De tactiek van de verschroeide aarde staat niet alleen in geschiedenisboeken. Het spijt ons te moeten constateren dat eenzelfde grootmoedige houding niet tot de bestuurlijke praktijk hoort van de provincie. Uw medewerker heeft namelijk ter zitting gelogen over de verleende vergunningen die in bezit van de provincie dienen te zijn voordat het rooien van de bomen en vergravingen nabij de instabiele boezemkade zorgvuldig kan worden uitgevoerd. De voornaamste vergunning, de keurvergunning, is niet verleend. Integendeel. De aanvraag is teruggestuurd naar uw projectorganisatie, vergezeld van een dertiental vragen. De beantwoording daarvan en de terinzagelegging van de keurvergunning verwacht het Hoogheemraadschap DelÀand pas in het voorjaar van 2013.

Wellicht bent u geïnformeerd over de foutieve publicatie van het wijzigingsplan door de deelgemeente Overschie. Het postbusnummer was onjuist. Bovendien werd ten onrechte gesteld dat geen bezwaar tegen het m.e.r.-beoordelingsbesluit mogelijk is. De nieuwe inzagetermijn loopt af begin januari. De VTM e.a. hebben bewust niet gewacht met het aanhangig maken van de publicatiefouten, maar dit via een deelraadsfractie aan de deelgemeente laten weten. Daarvoor kregen de mensen complimenten van de projectleiding op 15 november na aÀoop van een zitting. Er is

Gezien het bovenstaande, verzoeken de VTM en betrokken bewoners van Overschie, onomkeerbare maatregelen zoals de rooiwerkzaamheden op maandag 3 december te voorkomen. De formele juridische afhandeling van de bezwaren is bij voorbaat al gefrustreerd indien er geen feitelijk procesbelang meer aanwezig is omdat de bomen reeds zijn gekapt.

De bedreigde bomen van het Hof van Cyrene, gezien vanuit het polderlandschap

De bedreigde bomen van het Hof van Cyrene, gezien vanaf de Hoge Brug

MEGAFOON

De vraag is of u in het vervolg nog op enige coulance onzerzijds kunt rekenen.”

19

80 KM PER UUR RIJDEN OP DE A13 NOG STEEDS VAN DE BAAN

Vóór 2 juli 2012 mocht niet harder worden gereden dan 80 km per uur op de A13 langs Overschie…

Door Lilian van der Horst Minister Melanie Schultz van Haegen (VVD) heeft gesproken. Alle bezwaren tegen het verhogen van de snelheid op ondermeer de A13 door Overschie zijn van tafel geveegd: ‘ongegrond verklaard’. Zelfs die van de bewoners van een aangrenzende statige laan die van haar de schriftelijke verzekering ontvingen dat 80 km per uur 80 km per uur blijft langs hun voordeur. En dus kochten zij het huis. En dus tekenden zij bezwaar aan. Het is zeer de vraag of zij verder procederen. Dat kost geld en hun huis stijgt daardoor niet in waarde. De organisaties en, naar verluidt, ook de gemeente Rotterdam, tekenen beroep aan. Dat was te voorzien en daar wordt zoveel mogelijk voor gespaard. Uitgenodigd aan de hoorzittingstafel troffen VTM / Stichting Gezond Overschie dezelfde ambtenaren aan die eerder bij de informatieavonden het voorstel hadden uitgelegd als ‘milieuwinst’. Zelfs de gemeente vond het maar een mager bewijs van onafhankelijke toetsing aan de wetgeving. Bij Rijkswaterstaat (RWS) keurt de slager nog steeds zijn eigen vlees. Zwak punt van RWS dat zij beweren `dat de verslechtering van de luchtkwaliteit binnen de Europese milieunormen blijft’. Daar hoeft Nederland pas in 2015 aan te voldoen. Tot dan mag de lucht viezer blijven. Deze onthef¿ng is te danken aan de aanleg van Maasvlakte II, waarvoor het Nederlandse Samenwerkingsverband Luchtkwaliteit (NSL) werd gesloten en goedgekeurd door de EU.

MEGAFOON

…inmiddels is de snelheid verhoogd naar 100 km per uur.

Duidelijk is dat gezondheid en gezondheidsnormen geen rol spelen bij mevrouw Schultz van Haegen en verwerpelijk genoeg ook niet bij `Brussel`. `Dood door Schuld´ verweten de bewoners van Overschie, destijds verenigd in het Bewonerspanel Stad en Milieu, de overheid. Want, zelfs als het gaat om een percentiel van extra risico op voortijdig overlijden, dan wil niemand de mens zijn die daardoor overlijdt. Zeker niet als het besef doordringt dat het ziekbed langduriger en zwaarder is dan van iemand met een vergelijkbare gezondheidstoestand elders in het land. Kortom, het is een medisch-ethische kwestie, door techneuten uitgedrukt in tabellen die de burger bij voorbaat monddood maken, zo niet erger. Het is een`kwalijke zaak dat de roetnorm, die een betere indicatie geeft van de gezondheidsgevolgen van uitlaatgassen, nog niet is geïmplementeerd. Een volgend zwak punt is het dikke rapport van geluidwerende maatregelen waarmee de minister het toegenomen verkeerslawaai wegcijfert. Wat kunnen we zoal van haar verwachten? Geluidsschermen langs de A20, waarvoor de natuurlijke geluidsschermen, de bomenrij, moet wijken? Om de op aannames gebaseerde cijfermassa van RWS te weerleggen, zijn overtuigender cijfers nodig, namelijk die van meetgegevens. Goed dat Milieudefensie de meetbuisjes ter beschikking stelt en de gegevens verwerkt. Minder mooi is de egocentrische opstelling van de politiek die een algemeen maatschappelijk belang als volksgezondheid gebruikt voor zelfpro¿lering. VTM en Stichting Gezond Overschie gebruiken de kerstvakantie om het beroep goed te onderbouwen. Suggesties en bijdragen zijn welkom.

21

De 4 hulppompen bij het gemaal aan de Bovenvaart verzekeren droge voeten voor Lansingerland

Vooruitlopend op de besluitvorming bouwde Hoogheemraadschap DelÀand een ongebruikte inlaatconstructie aan de Zweth

DRIEMAAL RECHT = SCHEEPSRECHT De VTM heeft tot driemaal toe succes behaald in gevoerde bezwarenprocedures. Dat klinkt nogal aanmatigend, maar is heus waar. Alleen: het ging niet om inhoudelijk in het gelijk gesteld worden, maar procedureel. Door Lilian van der Horst Zowel de provincie Zuid-Holland als het Hoogheemraadschap DelÀand verkeken zich op de juistheid van publicatie van terinzagelegging van hun (concept) besluiten. In de vorige Megafoon berichtten wij daarover, verwijzend naar een uitspraak van de Raad van State. In september oordeelde de rechtbank Den Haag dat het Hoogheemraadschap DelÀand niet mag volstaan met digitale publicatie. De aankondiging hoort ook in een huisaan-huisblad te verschijnen. Tenslotte valt de krant wekelijks bij de mensen op de mat. Actief speuren op de sites van overheden naar plannen waar men mogelijk last heeft, kan niet van iedereen verwacht worden. Van ons eigenlijk ook niet vanwege de tijdrovende, mistige, verborgen digitale informatie. DelÀand ging dus de mist in eind 2011 met het publiceren van het Projectplan Bergboezem uitsluitend op hun site. De dure pagina’s in de Heraut en Telstar waren afgeschaft. De rechtbank wachtte maanden op de vermelde uitspraak van de hoogste bestuursrechter en oordeelde: “Opnieuw en nu ook in een lokale krant.” Dat werd een krant(je) met een beperkt bereik. Misplaatste zuinigheid, zo bleek uit de uitspraak van de rechtbank die wederom de VTM en de Stichting Natuur- en Milieuwacht Berkel en Rodenrijs (SNMW) in het gelijk stelde. DelÀand verontschuldigde zich en plaatste het bericht opnieuw en nu echt in de Telstar en de Heraut, die beiden op de mat van de omwonenden van de Bergboezem vielen. Tot 8 januari 2013 kunnen bewoners/bedrijven die tegen de herinrichting met plassen en drassige moerassen van deze gave Berkelse polder zijn, hun zegje ( zienswijze) opsturen naar DelÀand. Voortschrijdend inzicht Ondertussen zijn we een jaar verder in de tijd en is een tijd van voortschrijdend inzicht aangebroken. In en om de Groenzoom, de eerdere Groen-Blauwe Slinger waar de Bergboezem in 2005 is aangehangen, vraagt men zich vertwijfeld twee dingen af. Op de eerste plaats natuurlijk waarom ‘men’ aan een plan begon zonder vooraf het

22

maatschappelijk draagvlak te peilen. Op de tweede plaats hoe de gewraakte en dure herinrichting van de Bergboezem met recreatieve snufjes ten koste van het weidevogelreservaat ontvlochten kan worden van de waterbergingsopgave. Graven van plassen en vergroting van waterbergingsapaciteit zijn nu tot elkaar veroordeeld in één enkel bestuurlijk besluit. Terwijl iedereen begrijpt dat je minder (regen)water kwijt kunt als een deel van de polder al uit water bestaat. De tijd dringt om een statement te maken ten gunste van behoud van het agrarisch weidevogelgebied, zoals voorgesteld in de varianten van de SNMW / VTM. Een statement ook ten gunste van het provinciale huishoudboekje dat uit balans raakt door de torenhoge kredietlasten van het DelÀand. En we weten wie die rekening betalen! Het derde succes is behaald bij de Bochtafsnijding Delftse Schie. Ditmaal ging de provincie de mist in. Of eerder nog, de deelgemeente Overschie die zich, net als DelÀand, verbergt achter de website als het om berichtgeving gaat. Ook hier noopte de uitspraak van de Raad van State tot het plaatsen van een krantenbericht. Helaas, een foute postcode en een juridisch foute vermelding dwong de provincie het wijzigingsplan op nieuw ter inzage te leggen. Tot 5 januari 2013 kan iedereen nog zijn/haar zegje doen. De VTM luidde de noodklok via de politiek. Ook over de juridische fout dat tegen het m.e.r.-beoordelingsbesluit geen bezwaar kan worden ingediend. Voer voor juristen, waar de VTM graag haar tanden in zet. De tijdwinst leidt niet noodzakelijk tot een inhoudelijke juridische overwinning. Het voelt wel als een revanche, als een koekje van eigen deeg. Hoe vaak komt het voor dat burgers hoopvol bezwaarschriften indienen om vervolgens doodleuk te horen te krijgen dat zij ‘niet ontvankelijk zijn’? Een dag te laat gepost of net niet uitkijkend op de boom of het gebeuren dat de omgeving aantast en al die moeite is tevergeefs. Waar een milieuorganisatie als de VTM al niet goed voor is. Al past enige bescheidenheid: de rechtstaat is ermee gediend.

MEGAFOON

Deze fraaie, robuuste abeel aan de Pascalweg is inmiddels verdwenen. Dat was totaal onnodig. Ook de struiken op de achtergrond zijn gerooid

Van de nieuwe aanplant in het in renovatie zijnde Spinozapark is een deel alweer dood

HOE HET GROENE HART UIT LOMBARDIJEN VERDWEEN Spinozapark verwoest na twee renovatiefasen Grenzend aan de drukke Spinozaweg fungeerde het vroegere Spinozapark als een soort groene long. Twee fasen van de ‘totale vernieuwing’ later resteert er weinig meer dan een verwoest plantsoen. Een totale afknapper, die ook nog eens 10 miljoen euro heeft gekost. Desondanks blijven de ontwerpers van het Spinozapark en het dagelijks bestuur halsstarrig geloven dat dit terrein als het groene hart van Lombardijen fungeert en ‘substantieel bijdraagt aan meer groen en open water in de wijk’. Door Isolde van Overbeek Wat was er mis met het Spinozapark, ‘het groene hart van Lombardijen’? Waarom moest het park per se worden ’opgeknapt’? Want dat ‘opknappen’ is een totale afknapper geworden. Van een park is nauwelijks sprake meer. Wat rest is een kale, steriele grasvlakte, met hier en daar een boom. Van de bomen die zijn overgebleven – er werden 96 stuks gekapt – en de nieuw aangeplante sprietjes is echter een groot deel verpieterd. De heer De Visser, omwonende, telde van de zomer 32 dode bomen. Ondanks het verzet van bewoners en stichting De Bomenridders ging het dagelijks bestuur blindelings zijn gang. Portefeuillehouder Wouter Boonzaaijer was doof voor de bezwaren. De Bomenridders dienden, evenals 28 omwonenden, medio oktober 2009 een zienswijze in tegen de aanvraag voor het rooien van 69 bomen. Ook sprak de stichting in bij een vergadering van de commissie Ruimtelijke Ontwikkeling, Volkshuisvesting en Beheer op 10 november 2009. Het mocht niet baten. Alle argumenten tegen de onnodige bomensloop werden van tafel geveegd. De kap van 62 bomen en 3.630 m2 bosplantsoen kon doorgaan. Slechts 7 moerascipressen waren de dans ontsprongen. Waarom moest het Spinozapark zo nodig worden vernieuwd? Net zoals de ruim opgezette zuidelijke tuinsteden, die volgens voormalig voorzitter van de deelgemeente IJsselmonde Marco Rook na 40 jaar aan vernieuwing toe waren, was ook het Spinozapark

MEGAFOON

‘feitelijk aan het einde van zijn levensduur en daardoor aan vervanging toe’. Samen met de woningcorporaties werden herstructureringsplannen gemaakt. Het park aan de Pascal– en Spinozaweg speelt een belangrijke rol in het ‘Masterplan Lombardijen’. Dit groene hart is ooit aangelegd als dé ontmoetingsplek in de wijk, staat in de Programmarekening 2009 van de deelgemeente te lezen. “Tegenwoordig wordt het vooral gebruikt als doorgangsroute. Daarom krijgt het park een grondige metamorfose. Naast een plek voor rust en ontspanning wordt het een park waar van alles te beleven is.” Tegelijkertijd moest er – vanwege de ‘wateropgave’ - extra ruimte gecreëerd worden om water te bergen, zodat de bewoners droge voeten houden. Groene goud Landschapsarchitect Peter Verkade werd aangetrokken om het inrichtingsplan vorm te geven. Dat oude bomen in het Spinozapark gekoesterd zouden worden, stond voor hem vast. “Bestaande bomen met een toekomst zijn ons groene goud,” zegt de landschapsarchitect in de Nieuwsbrief Lombardijen van mei 2008. De deelgemeente IJsselmonde geeft daarnaast hoog op over het betrekken van de bewoners bij de inrichting van het park. Organisatie B-Motion en De Ontwerpers ‘begeleiden’ bewoners bij het ‘buurtparticipatieproject’ ‘Spinozapark, ons park’. Het bestuur geeft in 3 jaar tijd zeker 385 duizend euro uit aan communicatie en deelname. Geregeld verschijnen jubelende stukjes op de wekelijkse deelgemeentepagina in De Havenloods dat het park zo prachtig wordt en de samenwerking met buurtgenoten fantastisch verloopt.

23

de combinatie van schaduw, luwte en verdamping. Ook nemen bomen veel water op. Zo verdampt een volwassen exemplaar gedurende het groeiseizoen 400 tot 800 liter water per kubieke meter kroonprojectie. Door de sterke verdamping en dus de verminderde waterafvoer kan wateroverlast lokaal verminderd of vermeden worden.

Een week voor de hoorzitting (1 maart 2010) zijn de 62 bomen in het Spinozapark allemaal gerooid, evenals 3.630 m2 bosplantsoen

Toch zijn er ook bewoners die kritiek hebben op de plannen. Maar zij krijgen tijdens een informatiebijeenkomst eind oktober 2009 nauwelijks gelegenheid hun zegje te doen. Van de circa 20 aanwezigen bestaat zeker de helft uit projectleiders, beleidsmedewerkers en andere ambtenaren van de (deel)gemeente. Zij zijn zeer ingenomen met het ontwerp en bezigen woorden als ‘mooi object van beton’, ‘spelaanleiding’, ‘heel veel sierwaarde’, ‘vormentaal’ en ‘kunstzinnige ontmoetingsplek’. Het groene hart van Lombardijen zal in een soort van pretpark transformeren met een jongerenhangplek, een jeu-de-boulesbaan, speeltoestellen, zitelementen van betonbanden, een voetbalkooi, een panna-court en een betonnen skatevoorziening. Een oudere dame is boos dat er geen plekje voor ouderen is, zoals een theehuis. Daar was wel over gesproken. Volgens de landschapsarchitect is een dergelijke uitspanning ‘niet haalbaar’. “Daar heb je een exploitant voor nodig en die is niet te vinden,“ aldus Peter Verkade. De skateplek stuit ook op verzet. “Daar was twee jaar geleden helemaal geen sprake van,“ zegt een man geërgerd. “Er zou een horecagelegenheid komen.” De Bomenridders merken op dat de landschapsarchitect in verschillende nieuwsbrieven heeft verkondigd dat er zo veel mogelijk bestaande bomen behouden blijven en dat het nieuwe ontwerp respectvol omgaat met het bestaande karakter van het park. Hoe verhouden deze beloften zich met de kapaanvraag voor 69 bomen? “IJsselmonde is groen genoeg,” reageert een vrouw. “Er komen 300 bomen terug,” beweert een man. Na aÀoop vertelt een bewoner van de Spinozaweg dat heel veel mensen niet weten dat er zo veel bomen in het Spinozapark gekapt zullen worden. De Bomenridders stellen een brief op om bewoners te informeren. De renovatie van het Spinozapark start of¿cieel op zaterdag 19 december 2009 ‘op feestelijke wijze’. Volgens De Bomenridders valt er helemaal niets te vieren. Zij maken bezwaar tegen de verleende vergunning voor het kappen van 62 bomen en 3.630 m2 bosplantsoen. Bomen opofferen voor meer ruimte voor water is een kortzichtige en achterhaalde benadering. Groenstructuren hebben namelijk een belangrijke microklimatologische waarde door

24

De hoorzitting vindt plaats op 1 maart 2010, maar de bomen liggen al om. De voorzitter van de bezwaarschriftencommissie is laaiend als hij dat hoort. “Zijn de bomen gekapt?“ vraagt hij aan de beleidsmedewerkster van de deelgemeente IJsselmonde, die dat bevestigt. “Ik voel me hier nu voor tjoempie zitten,” zegt de voorzitter. “Ik kan die bomen niet terugplaatsen. Juridisch gezien mocht er gekapt worden, maar is dat netjes, richting bewoners?” De beleidsmaakster maakt daar bezwaar tegen. “We zaten onder tijdsdruk. Enerzijds praktisch, anderzijds richting de natuur: 1 maart is een soort heilige datum. Bij voorkeur kappen we voor 1 maart.” De commissie vindt dat er 83 in plaats van 43 bomen herplant moeten worden. Waterberging Voor de uitvoering van fase 2 gaan er nog eens 28 volwassen, gezonde bomen aan in het Spinoza’park’. Stichting De Bomenridders maakt opnieuw bezwaar, samen met nog enkele omwonenden. Ook vraagt de stichting een voorlopige voorziening aan om een debacle zoals in 2010 te voorkomen. Meerdere bewoners zijn het volkomen met De Bomenridders eens: “Bomenkap is totaal onnodig en zinloos. Men moet het bestaande park opknappen: paden vernieuwen, het groen beperkt opnieuw inrichten, wellicht het areaal voor waterberging vergroten, een pannakooi voor de jeugd bij de skatebaan erbij, en men is klaar!” Maar mevrouw Vogelaar, projectmanager bij de gemeente Rotterdam, houdt stug vol dat het Spinozapark als het groene hart van Lombardijen fungeert. “Het park draagt substantieel bij aan meer groen en open water in de wijk,” beweert zij zonder blikken of blozen tijdens de hoorzitting. De gerooide bomen zouden aan het einde van hun levensfase zijn, van matige kwaliteit of te groot om te verplanten. En wat hun waterbergende vermogen betreft: ”Bomen nemen inderdaad water op, maar dat is een langzaam proces. Alleen open water in de vorm van een singel of sloot kan extra water snel opnemen,” meent de gemeenteambtenaar. De bezwaren van stichting De Bomenridders en drie bewoners krijgen respectievelijk het predicaat ‘ongegrond’ en ‘niet-ontvankelijk’. Deze zomer, een half jaar nadat de werkzaamheden voor fase 2 van start gingen, maakt het Spinozapark een troosteloze indruk. Er zijn nieuwe bomen geplant, de beruchte ‘sprieten’ die dunner zijn dan de steunpalen waar ze tussen staan. Van deze jonge aanplant is een deel dood. Maar ook volwassen bomen, die gespaard bleven voor de kettingzaag, staan te kwarren. De heer De Visser, een bewoner die de teloorgang van het Spinozpark met lede ogen gadesloeg, telt in juli 32 dode exemplaren. Hij ¿losofeert over de mogelijke oorzaken. “In een groot deel van het park is de grond vermengd met, volgens mij, 2.500 m3 klapzand, dit zou naar mijn oordeel zout bevat kunnen hebben.” De Bomenridders denken dat al dat afen aanrijden met grote bulldozers en ander zwaar materieel

MEGAFOON

de bodem heeft verdicht. Met alle ellendige gevolgen voor de bomen van dien. Een bewoonster wil weten of er wel een bodemonderzoek is uitgevoerd. Zij belt landschapsarchitect Peter Verkade op, die haar meedeelt dat hij zich niet in de ondergrond heeft verdiept. Als een locatie ernstig te kampen heeft met wateroverlast, is een studie naar de opbouw van de ondergrond echter onontbeerlijk. Maar iedereen houdt zich van de domme: het dagelijks bestuur, Gemeentewerken en de landschapsarchitect. Beluchtingsmachine Uiteindelijk heeft de gemeente Rotterdam een bodemonderzoek laten uitvoeren door Mol Agrocom-Boonman Groentechniek uit Oude Tonge. Het onderzoeksbureau heeft voorgesteld om met een beluchtingsmachine zuurstof in de bodem te brengen door de grond tot een diepte van 30 cm te schudden. Ook is het nodig om drainage aan te leggen. Dit laatste had van meet af aan moeten gebeuren, maar werd in eerste instantie te duur geacht. Het oorspronkelijke Spinozapark is vernacheld en vernield, daar komt het op neer. Er zijn 96 bomen gekapt. Als de bomen aan de Catullusweg, staande op het deel dat bij het Spinozapark zal worden gevoegd, daarbij worden opgeteld, komt het aantal gesneefde bomen op 107. Vogels hebben hier niets meer te zoeken, want er zijn amper schuil- en nestelmogelijkheden. Ook egels lopen verloren in dit

onherbergzame gebied: struiken om onder te schuilen of naar voedsel te zoeken, ontbreken nagenoeg. De locatie is alles behalve groen gebleven of groener geworden en van droge voeten is ook geen sprake. Het Huurdersplatform Lombardijen tekent in april 2008 beroep aan tegen de verleende vrijstelling en bouwvergunning voor het tijdelijk plaatsen van een bibliotheek in het Spinozapark voor een termijn van drie jaar. Voor dit tijdelijke gebouw moeten 4 gezonde bomen sneven. De rechter is echter van mening dat het dagelijks bestuur van de deelgemeente IJsselmonde zorgvuldig te werk is gegaan. “Maatschappelijk belang weegt niet ten onrechte voor verweerder zwaarder dan de tijdelijke aantasting van de belangen van omwonenden.“ Het beroep wordt ongegrond verklaard (LJN: BH3162). Er moest per se een waterberging komen, maar men had beter die bomen kunnen laten staan, want het is nog steeds een drassige weide. Een onderzoek naar de bodemopbouw was ook op zijn plaats geweest. De totale kosten van fase 1 en 2, geraamd op € 10.000.000,- (oftewel tien miljoen euro), zullen zeer waarschijnlijk een stuk hoger uitvallen. De zogenoemde ‘opknapbeurt’ van het Spinoza’park’ is een grote afknapper gebleken.

Waarom moesten deze fraaie smalbladige essen op de hoek van de Pascalweg en Spinozaweg verdwijnen? Want nu rest slechts een kale vlakte. De bomen hoefden helemaal niet weg voor meer water. Idem voor de smalbladige essen aan andere kant van het gemaal. Totaal zinloos en onnodig, deze bomensloop.

INSPANNING EN RESULTAAT HOOGHEEMRAADSCHAP DELFLAND MEET VERBETERING WATERKWALITEIT

Met de focus op bestrijdingsmiddelenconcentraties en de ecologische kwaliteit monitort het Hoogheemraadschap DelÀand jaarlijks de waterkwaliteit – een wettelijke verplichting. In 2011 zijn negen meetpunten in Midden-DelÀand bemonsterd. Maatgevend zijn de normen volgens de Kaderrichtlijn Water (KRW). De opdringende zouttong vanuit het Nieuwe-Waterweggebied is een punt van bijzondere zorg in tijden van droogte. DelÀand staat niet alleen. Gemeenten, bedrijven, organisaties en sectoren zetten zich evenredig in om bestrijdingsmiddelen, stikstof en fosfaat uit de waterketen te houden. In 2011 is gestart met het project Juist (nu) aansluiten om de glastuinbouw aan te sluiten op de riolering.

MEGAFOON

25

Slootonderzoek geeft goed inzicht in de voedselrijkdom (tro¿e) van water

Door Lilian van der Horst Bestrijdingsmiddelenconcentraties vormen een probleem. Om een uitschieter te noemen: ¿pronil, een nieuwe stof, vertoont de hoogste overschrijding van ruim 18.000 maal de norm. Daarnaast zijn in 20011 zes nieuwe middelen aangetroffen. Vier van de 29 aangetroffen middelen zijn verboden. Imidacloprid, carbendazim en primicarb tekenen voor het hoogste aantal overschrijdingen. Van de bestrijdingsmiddelen heeft imidaclopid een slechte naam vanwege de link met bijensterfte. Het gif breekt langzaam af en vernietigt waterorganismen. In 2012 was er helaas geen meerderheid in de Tweede Kamer om dit gif te verbieden. Wel onderzoekt de Gezondheidsraad de effecten van een klein aantal middelen op de particuliere markt. Vlooienbandjes Mensen komen niet in aanraking met dat gif via het oppervlaktewater, maar via vlooienbandjes, mierenlokdoosjes en vliegenstickers. Imidacloprid heeft een negatief effect op het zenuwstelsel (neurotoxisch). DelÀand houdt nauwgezet bij hoeveel imidaclopid uitgemalen wordt op het buitenwater via de zogenaamde ´vrachtberekening´. Wat het totale effect van het uitmalen van de stikstof, fosfor en bestrijdingsmiddelen is, vermeldt het rapport niet. In het kader van onze globale verantwoordelijkheid voor watersystemen is dit, gezien de geconstateerde waarden, feitelijk noodzakelijk. Logischerwijze bevat het uitgemalen water meer bestrijdingsmiddelen dan het ingelaten water in geval van langdurige droogte. Toch komen nutriënten en bestrijdingsmiddelen met het ingelaten water binnen.Fosfaat vertoont zelfs een toename. De toename daalde echter van 1.200 procent in voorafgaande jaren tot 800 procent in 2011, de periode waarin bedrijven werden aangesloten op het nieuwe en uitgebreide rioleringnetwerk. In aanmerking genomen dat fosfaat en stikstof in het oppervlaktewater voor een belangrijk deel van de glastuinbouw afkomstig is, zal de volledige aansluiting op de riolering in 2012 voor een meetbare verbetering van de waterkwaliteit zorgen. Toch is niet alleen deze sector debet aan de normoverschrijding van stikstof en fosfaat. Ook veehouderij, afstromingswater van wegen en uitspoeling van grond en riolering dragen bij. Naast een overzicht van de meetresultaten van de meetpunten, bevat

26

Uit de wondere onderwaterwereld: een staafwants, door leerlingen gevangen tijdens een slootles van de SMD

de waterkwaliteitsrapportage interessante gegevens voor leken. In een droog voorjaar zijn de risico´s op scheuren in veenkades bekend. Minder bekend is dat in dat geval water uit het Brielse Meer wordt ingelaten. Dat zorgt voor doorspoeling van het voedselrijke water in het westelijke boezemgebied. Voor de recreant een positieve combinatie van een mooi voorjaar en schoon water. Het Brielse Meer scoort dan ook goed, samen met De Scheg, de in¿ltratieplassen in de duinen, zelfs bij het gemaal Parksluizen en de Oranjeplas. Is het veilig zwemmen in de DelÀandse wateren? Sloten scoren een gemiddeld een voldoende, maar voor kanalen is de indruk somberder. De helft scoort een onvoldoende. Steile oevers, teveel stikstof en fosfaat, eenzijdige waterbodem en veel afgestorven planten nodigen nauwelijks uit tot een verfrissende duik.

De exoot Japanse duizendknoop

Exoten Levert het onderzoek nog ontdekkingen van bijzondere soorten op, met name beschermde `rode-lijst’-soorten? Op de platte schijfhoornslak en het waterdrieblad na, een aantal zeldzamere waterdieren. In de Bergboezem en Polder Schieveen komen deze overigens gewoon voor, ontdekten natuurvrienden. Met de explosie van de Japanse duizendknoop in Schiedamse en Delftse Schie in gedachten, is in het rapport gezocht naar vermelding van deze exoot. Geen woord erover. Wel vermelding van het opdringen van exoten in het algemeen vanwege de verbinding van Westmet Oost-Europa via vaarwegen. De waterteunisbloem wordt wel genoemd en de groene waternavel als bedreiging van de inheemse waterÀora. Monitoring ontbreekt van de duizendknoop, die met zijn wortels kades ondermijnt. Een blinde vlek van het waterschap? Dat lastig te bereiken

MEGAFOON

natuurvriendelijke oevers veilige havens vormen voor de ongewenste exoten, is een opmerkelijke conclusie waaraan echter geen advies aan de voorstanders van natuurvriendelijke oevers verbonden wordt. Watereducatie Interessant voor watereducatie is de ecologische beoordeling volgens bepaalde karakteristieken. In het oog vallend is de structuur van de oevers, die steil of natuurvriendelijk zijn en met welke oeverplanten. Elke bodemsoort - veen, klei of zand - kent zijn eigen kenmerkende soorten (variant eigen karakter). Voor de afbraak van dood plantenmateriaal is zuurstof nodig. Veel materiaal betekent weinig zuurstof, wat leidt tot vissterfte. Is het water voedselrijk (eutroof), dan neemt de algengroei toe die de bodemwaterplanten het licht ontneemt. Geen waterplanten, geen waterdieren. De slootlessen waar waterdieren gedetermineerd worden, geven goed inzicht in de voedselrijkdom van de watergangen. Dan het brakkarakter. Verzilting is ongewenst. Metingen leren over de oprukkende zouttong en ongewenste kwel. Lakmoesproeven tonen de zuurgraad (pH) aan of juist de ongewenste alkalisering. Voor de ecologische beoordeling wordt onderscheid gemaakt in drie groepen: macrofauna, macrofyten (planten) en fytoplankton (algen).Bestudering van de macrofauna levert de meest boeiende resultaten op. Met het blote oog zijn de larven van insecten, wormen, kreeftachtigen en slakken uit de wondere onderwaterwereld goed te onderscheiden. Algen staan onderaan de

watervoedselketen. Zij zweven in het water, sommigen niet met het oog waarneembaar zoals de eencellige diatomeeën (kiezelwieren). De waterkwaliteitsrapportage besteedt ook aandacht aan oprukkende exoten: een opzienbarende toename van een factor 3,5 ten opzichte van 2001, vooral op nieuwe locaties. Daartegenover staat dat het DelÀandse oppervlaktewater bijzondere soorten herbergt, zoals kokerjuffers en de zeldzame watermijt Unionicola parvipora. Gebruikmakend van de ecologische beoordeling volgens karakteristieken, ligt hier voor watereducatie een belangrijke neventaak, namelijk de jacht op exoten. Wie vindt de eerste Chinese wolhandkrab of de rode Amerikaanse rivierkreeft? Hun heimelijke graafwerk is voor het eerst in 2010 door Naturalis aan het licht gekomen. Ambities DelÀand concludeert zelf dat nog een lange weg te gaan is, voordat de ecologische waterkwaliteit in orde is. Sinds 1970 is het aan het stand still-principe voldaan. Het programmaplan Schoon Water moet voor de noodzakelijke verbetering zorgen. De jaarlijkse monitoring, overzichtelijk ingedeeld per meetpunt, draagt bij aan het inzicht in de behaalde resultaten. Uit het oogpunt van transparantie is communicatie over de bevindingen raadzaam. Watereducatie tenslotte is een krachtig instrument om het besef van het belang van schoon water onder alle bevolkingslagen te verspreiden.

De jonge tureluur (links) en de jonge fotograaf Jelle van der Hoeven (helemaal rechts) die voor zijn fraaie opname van de weidevogel de aanmoedigingsprijs ontvangt uit handen van Tineke Gillebaard-van Herk (midden)

FOTOWEDSTRIJD KALENDER BERGBOEZEM 2013 De foto ‘Koeien in de mist’ van Cocky van AdrichemDekker is aangewezen als winnaar van de fotowedstrijd voor de Bergboezemkalender 2013. Met overweldigende meerderheid werd gestemd op de ‘koeienfoto’. Een aanmoedigingsprijs ging naar Jelle van der Hoeven, de 14-jarige maker van de foto van de jonge tureluur, behorend bij de maand juli. In het bijzijn van de lokale kranten De Heraut en Telstar zijn op 2 december ten huize van de familie Pannekoek aan de Molenweg in Berkel en Rodenrijs de prijzen uitgereikt. De Stichting Natuur- en

MEGAFOON

Milieuwacht wil alle stemmers bijzonder hartelijk danken voor hun stem. Er zijn nog enkele exemplaren van de fraaie kalender verkrijgbaar bij de voorzitter, Cas Pannekoek. De kalender is dankzij sponsoring van lokale bedrijven tot stand gekomen. De opbrengst dient ter ondersteuning van de juridische ‘acties’ voor het behoud va de laatste gave agrarisch beheerde waterbergpolder ten noorden van Rotterdam. www.bergboezem.nl

27

DE VTM STEUNT U BIJ INSPRAAK EN ACTIE

Gebeurt er in uw omgeving iets waarmee u het niet eens bent? Wilt u dat laten weten aan de politiek en de beleidsmakers, maar weet u niet precies hoe u dat aan moet pakken of zoekt u medestanders? De Vereniging Tegen Milieubederf kan u op verzoek steunen bij inspraak en bezwaarprocedures over onderwerpen op het gebied van milieu, ruimtelijke ordening en leefomgevingkwaliteit.

AANMELDBON Naam: Adres: Postcode en woonplaats: Telefoonnummer: E- mailadres: Datum: Handtekening:

‰

JA! Ik word lid van de VTM voor €15,- per jaar. Ik wacht met betalen op de acceptgiro die mij wordt toegezonden.

DEZE BON OPSTUREN IN EEN GEFRANKEERDE ENVELOP NAAR: Vereniging Tegen Milieubederf Postbus 21690 3001 AR Rotterdam Aanmelden kan ook via de website www.vtm-milieu.nl

28

MEGAFOON