MEER ZIELEN, MEER IDEEËN, MEER OPLOSSINGEN BEWONERSPARTICIPATIE IN STEDELIJKE ONTWIKKELING
P5, 30 januari 2014 TU DELFT - BK - RE&H/UAD
Wilson Wong
INHOUD
-
Onderwerp en context Onderzoeksopzet Theoretisch kader Veldonderzoek Conclusie en aanbevelingen
2 / 28
ONDERWERP & CONTEXT
“Het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatiesamenleving mondiger en zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak om het tekort van de overheid terug te dringen, leidt dit ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving.” Koning Willem-Alexander, Troonrede op Prinsjesdag, 17 september 2013
3 / 28
ONDERWERP & CONTEXT
-
Financiële crisis à gebruikersgericht ontwikkelen
-
Participatiesamenleving, burgerinitiatief centraal Toenemende emancipatie
-
Faciliterende overheid en instituties
4 / 28
PARTICIPATIE
-
Definitie:
Het deelnemen van bewoners aan processen die direct of indirect invloed hebben op de fysieke en/of maatschappelijke stedelijke leefomgeving -
Verschillende doeleinden en vormen Voor dit onderzoek gaat het om participatie bij stedelijke ontwikkelingsprojecten
5 / 28
ONDERZOEKSVRAAG
Welke vormen van bewonersparticipatie zijn aan te treffen bij de huidige stedelijke ontwikkelingen en wat is de toegevoegde waarde voor instituties?
6 / 28
ONDERZOEKSOPZET
-
Drie casussen • Locatie & actoren: stedelijke belangen gecombineerd met lokale belangen • Vorm: zeer verschillende projecten en processen •
Inhoudelijk: bijzondere processen
• • •
Herinrichting van het Proveniersplein (noordzijde Rotterdam CS) Herinrichting van het binnenterrein Pieter de Raadtstraat/Van der Sluystraat Het initiatief van de Luchtsingel
-
Documentenanalyse Interviews met sleutelpersonen Enquête (casus 3)
-
Stage bij Havensteder, vergelijking praktijk met bevindingen 7 / 28
ANALYSEKADER
Kenmerken van participatie 1. Proceseigenschappen 2. Rol van bewoners 3. Rol van het instituut
Ruimtelijke context Beleidsmatige context
8 / 28
1. PROCESEIGENSCHAPPEN
-
A. Participatievorm B. Communicatiemogelijkheden C. Moment van participeren D. Onderwerpen
Formeel of informeel Top-down of bottom-up Vorm
Initiatief Planvorming Realisatie Onderhoud Moment van participeren
9 / 28
2. BEWONERS 0. Informeren 1. Raadplegen -
A. Wie participeren? B. Namens wie? C. Machtspositie D. Activiteitsniveau E. Type burgerschap F. Motivering
2. Adviseren 3. Coproduceren 4. Beslissen/produceren Participatieladder (Edelenbos et al., 2001)
Inactief Afhankelijk Conformistisch Maatschappijkritisch Burgerschap (Van den Brink, 2002)
Sociale stijgers Stedelijk georiënteerd Terugkerende Rotterdammers Middengroepen in Rotterdam (Karsten et al., 2006) 10 / 28
3. HET INSTITUUT Sterke mogelijkheid tot
- A. Machtspositie - B. Motivering
participatie en invloed
Vroeg toelaten van bewoners tot besluitsprocessen, steunen van bottom-up initiatieven,meerekenen van alle lagen in de bevolking (faciliterend, coöperatief, welwillend) Eigen ambities en doelen opstellen, maar burgers laten meebeslissen
Zwakke mogelijkheid tot participatie en
Niet meer dan verschaffen van informatie, laatste woord in planning, volledig initiatief- en procescontrole
invloed
(beperkend, oncoöperatief)
Eerste generatie
‘70-’80, inspraak
Tweede generatie
’90, meebeslissen, coproductie
Derde generatie
‘00, burgerinitiatief, faciliterende overheid
Generaties van participatie (Lenos et al., 2006; Van der Pennen, 2010)
11 / 28
VELDONDERZOEK: CASUS 1
Herinrichting van het Proveniersplein (noordzijde Rotterdam CS) (2008-heden)
12 / 28
VELDONDERZOEK: CASUS 1
-
Stedelijke belangen Top-down formeel proces Vertragingen, ongewenst gedrag Enkele verbeteringen aan het plan Ingetrokken bevoegdheden deelgemeente
Herinrichting van het Proveniersplein (noordzijde Rotterdam CS) (2008-heden)
13 / 28
OBSERVATIES
-
Niet-representatieve participanten à gevolg van formele participatie • Stedelijk georiënteerd, hoog opgeleid, blank, 40+ • Conformistisch en maatschappijkritisch
-
Weinig daadwerkelijke invloed (bewoners hadden meer verwacht) Geen toegevoegde binding, “het voelt niet eigen aan” Geen duidelijkheid vanuit de deelgemeente
Herinrichting van het Proveniersplein (noordzijde Rotterdam CS) (2008-heden)
14 / 28
VELDONDERZOEK: CASUS 2
Herinrichting van het binnenterrein Pieter de Raadtstraat/Van de Sluysstraat (2010-heden)
15 / 28
VELDONDERZOEK: CASUS 2
-
Lokale belangen Top-down informeel proces Intensief contact met bewoners Leidt tot activatie van een aantal bewoners Open proces voor alle geïnteresseerden • Stedelijk georiënteerd, gemengde afkomst, leeftijden en huishoudens • Afhankelijk, conformistisch, sommigen later kritisch
Herinrichting van het binnenterrein Pieter de Raadtstraat/Van de Sluysstraat (2010-heden)
16 / 28
OBSERVATIES
-
Persoonlijke, informele aanpak heeft gezorgd voor meer diversiteit in participanten Veel participanten hielden het bij meepraten Project activeerde twee bewoonsters die de tuin onderhouden en activiteiten organiseren: meer dan alleen ruimtelijke verbetering Meer zorg voor gebied, maar niet iedereen doet mee Afhankelijk, conformistisch en maatschappijkritisch: eigenbelang en maatschappelijke motivaties
Herinrichting van het binnenterrein Pieter de Raadtstraat/Van de Sluysstraat (2010-heden)
17 / 28
VELDONDERZOEK: CASUS 3
Het initiatief van de Luchtsingel (2010-heden)
18 / 28
VELDONDERZOEK: CASUS 3
-
Stedelijke belangen Bottom-up informeel proces, faciliterende gemeente Noodzaak waargenomen vanuit de samenleving Draagkracht gegenereerd door crowdfunding, marketing en lokaal netwerk
Het initiatief van de Luchtsingel (2010-heden)
19 / 28
OBSERVATIES
-
Overheid faciliteert, geheel ontwikkelproces buiten de gemeente om Crowdfunding als een nieuwe manier om draagkracht te creëren Op een nieuwe wijze stedelijke ontwikkelingen aanwakkeren
-
Niet mogelijk geweest zonder gemeente Faciliteren van stedelijke ontwikkelingen: richten op vaardige organisaties
Het initiatief van de Luchtsingel (2010-heden)
20 / 28
BEWONERS
Proveniersplein Type bewoners
Stedelijk georiënteerde huishoudens, vrijwel alleen blanke 40-plussers
Type burgerschap
Veelal conformistisch, kritisch. Binnenterrein
Type bewoners
Stedelijk georiënteerde huishoudens, gemengd afkomst, leeftijden en gezinssituaties
Type burgerschap
Afhankelijk, enkelen zijn conformistich en maatschappijkritisch Luchtsingel
Type bewoners
Sterk gemengd
Type burgerschap
Onbekend/ZUS: maatschappijkritisch
21 / 28
VERGELIJKING CASUSSEN 1ste generatie
2de generatie
3de generatie
Inspraak
Interactief beleid & coproductie
Burgerinitiatief
Proveniersplein
Luchtsingel Binnenterrein
Informeren Informeren Raadplegen Raadplegen Meefinancieren/stemmen Adviseren Adviseren Coproduceren Coproduceren Beslissen/produceren Beslissen/produceren Participatieladder Participatieladder
22 / 28
IN PRAKTIJK
-
Havensteder: woningcorporatie in Rotterdam - Formele participatie verminderen - Informele participatie vaker toepassen -
-
Experimenten met ‘crowdfunding’(-platforms) Experimenten met nieuwe informele manieren om bewoners te activeren
Problemen met o.a. - Verwachtingen van bewoners, activeren/bereiken doelgroepen - Onnodige uitgaven (aan formele organisaties)
23 / 28
CONCLUSIES
24 / 28
CONCLUSIES
Welke vormen van bewonersparticipatie zijn aan te treffen bij de huidige stedelijke ontwikkelingen en wat is de toegevoegde waarde voor instituties?
-
Rekening gehouden met: • Binding met de buurt en stad • Motivatie om te participeren • Rollen bewoners en institutie • Effect op de stad en bewoners
25 / 28
CONCLUSIES -
Formele participatie zal steeds minder belangrijk worden
-
Participatie niet alleen voor planvorming, maar ook maatschappelijke doelen
-
Steeds meer mogelijkheden voor bewoners
-
Meer participerende burgers, maar nog steeds weinig mensen
-
Eigenbelang voorop
-
Participatie voor stedelijke ontwikkelingen een realiteit, maar alleen voor vaardige organisaties
26 / 28
AANBEVELINGEN -
Naar actief faciliteren: Actief op zoek naar kansen Open zijn voor kansen Biedt mogelijkheden voor sterke ideeën; maar beloof niet meer dan mogelijk is Leren los te laten wanneer het kan; maar ondersteuning blijft nodig -
Leer bewoners kennen Leer van bewoners over hun buurt Rekening houden met diepere motieven Participatie aangepast op doelgroepen
27 / 28
‘Ik geloof dat de samenleving krachtig en vitaal is, als je mensen maar de gelegenheid geeft die kracht en vitaliteit te ontplooien’ Melanie Schultz, Minister van Infrastructuur en Milieu
28 / 28
