De status van het leraarsberoep kan omhoog
Meer masters? Meer betalen! Het aanzien van de leraar moet omhoog. Daar zijn politici en publiek het over eens. Maar hoe krikken we de status op? Met meer masters in het onderwijs. Dat lukt alleen wanneer het salaris flink stijgt.
dat, net als daar, iedereen hier met een leraar of lerares wil
Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank
schappers in 2007 de beroepsprestiges uit 2006 met die in
trouwen. De waardering voor leraren moet omhoog.’ De hoogleraar Frederik van Heek bracht in 1958 in Sociale stijging en daling in Nederland de statusladder in kaart. Zijn onderzoek werd aangepast en herhaald. Wout Ultee en Herman Sixma kwamen in 1983 met een beroepsprestigeschaal. En Sixma vergeleek samen met andere weten1982. Met de statusdaling is het minder erg gesteld dan wordt aangenomen. De status van de leraar basisonderwijs is namelijk nooit heel erg hoog geweest. Het is een romantisch idee, dat de dorpsonderwijzer ooit op gelijke voet stond met de notaris en de burgermeester. Onderwijzers behoorden natuurlijk wel tot de weinigen die hoog geschoold waren, maar werden toen buitensporig slecht
28
Prinsessen, politici en publiek, allemaal
betaald. Arme intellectuelen, zou je kunnen zeggen en dat
maken zij zich druk over de status van het
vertaalt zich in een vaste plek in de middenmoot bij de
leraarsberoep. Neem prinses Laurentien,
drie verschillende statusladders die tussen 1958 en 2007
in 2007 zei zij in de Volkskrant: ‘Onderwijs
zijn verschenen.
is de zuurstof van onze toekomst. Leraren
De chirurg en de rechter staan de laatste decennia stevig
bekleden een sleutelpositie. Dat beroep
bovenaan. De status van beroepen is behoorlijk stabiel en
moet weer status krijgen.’
daarom vallen de stijgers en dalers op. De vuilnisman is
Minister Jet Bussemaker mengde zich in
bijvoorbeeld in 2007 niet langer het laagst gewaardeerde
2013 ook in het statusdebat in diezelfde
beroep, maar schiet omhoog, net als de beroepsvoetballer.
krant. ‘In Finland heeft de onderwijzer een
De geluidstechnicus daalde tussen 1982 en 2007 met vijf-
hoge status, maar het salaris is daarvoor
tien plaatsen en ook journalisten duikelen naar beneden.
niet bepalend. We moeten ervoor zorgen
Juist vanwege die vaste plek die beroepen op de n
Onderwijsblad18
14 november 2015
1956
1982
2007
chirurg rechter
hoogleraar
burgemeester
chirurg
arts
rechter
burgemeester grote gemeente
hoogleraar
predikant
directeur handelsonderneming
leraar hbs/gymnasium
leraar gymnasium
pastoor
hoge officier
manager van een hotel leraar op een gymnasium commandant brandweer
directeur kleine onderneming leraar ambachtsschool
chemicus laboratorium
hogere ambtenaar
leraar lts chef loon administratie journalist vakbondsbestuurder onderwijzer
officier lagere rang onderwijzer journalist
middelbaar ambtenaar
accountant leraar lager beroepsonderwijs makelaar politieagent onderwijzer op een basisschool journalist
beroepen status ladders
schoorsteenveger strijkster arbeider ongeschoold
vuinisman
autobandenperser glassorteerder in een glasfabriek
straatreiniger
strijkster in een wasserijbedrijf
loopknecht
14 november 2015
Onderwijsblad18
29
BeLoNiNg
kEnNiS
30
Onderwijsblad18
14 november 2015
statusladders innemen, valt de langzame
dellange termijn leiden tot een generieke verhoging van
daling van de leraar op hbs en gymnasi-
het opleidingsniveau van onderwijsgevenden (…) Nieuwe
um op. Zeker tussen 1982 en 2007 verliest
en zittende docenten worden uitgedaagd om te investeren
de leraar met een opleiding voor het mid-
in hun opleiding om op die manier door te kunnen stro-
delbaar onderwijs of een academische titel
men naar hogere beloningsschalen in hun onderwijssec-
punten en plaatsen. Is daar een verklaring
tor’, zo schreef de commissie in 2007.
voor?
Het voorstel haalde niet de eindstreep en werd vervangen
Om te beginnen behoorden leraren basis-
door de functiemix. Wel wordt er sindsdien flink geïnves-
en voortgezet onderwijs lange tijd tot de
teerd in het lokken van meer masters naar het onderwijs.
kleine elite van hoger opgeleiden, zoals
Zo startte in 2008 de eerste academische pabo, inmiddels
kweekschool en universiteit. In de jaren
zijn het er vijftien. Met de Lerarenbeurs halen duizen-
vijftig van de vorige eeuw bestond mis-
den docenten hun mastertitel. In bestuursakkoorden met
schien wel de helft van alle hoger opge-
basis- en voortgezet onderwijs spreekt staatssecretaris San-
leiden uit leraren. In 2010 bestond nog
der Dekker streefcijfers af. In 2020 moet een derde van alle
maar 9 procent van alle hoger opgeleiden
leraren basisonderwijs een master hebben, in het voortge-
uit leraren basis- en voortgezet onderwijs.
zet onderwijs de helft.
De kennisvoorsprong die leraren lange tijd
Een prachtige ambitie, maar onhaalbaar als het salaris niet
hadden, neemt af.
meebeweegt. Ook de Onderwijsraad koppelt aan de masterambitie een hoger salaris. Leraren zelf geven in evalu-
Onhaalbaar
‘We moeten ervoor zorgen dat iedereen hier met een leraar wil trouwen’
aties van de Lerarenbeurs aan dat ze niet eens beginnen
Op dat punt valt nog winst te boeken. Veel
aan een masterstudie of stoppen met de opleiding, omdat
landen stellen minimaal een masteroplei-
het geen interessantere functie of hoger salaris oplevert.
ding verplicht om leraar te kunnen wor-
De Onderwijsraad was daar in 2013 heel stellig over:
den. Iets dat langzaamaan ook in Neder-
‘Beperkte loopbaanmogelijkheden (uitdaging, beloning)
land de trend wordt. De Onderwijsraad
zijn nu een rem om voor het onderwijs te kiezen.’
was daar in 2013 vrij stellig over in het rapport Kiezen voor kwalitatief sterke leraren:
Nullijn
‘Maak van masterdiploma de standaard.’
Misschien is de beloning ook een verklaring voor de lich-
Dat helpt niet alleen om de status op te
te statusdaling van de leraar havo/vwo/gymnasium. Hij is
krikken, maar zorgt tegelijkertijd voor
niet alleen minder exclusief qua opleidingsniveau, ook het
beter onderwijs.
maximaal haalbare salaris is in de crisis van de jaren tach-
Het rapport Leerkracht van de commissie-
tig flink afgetopt. Premier Dries van Agt zei in 1980: ‘Gros-
Rinnooy Kan stelde om dezelfde reden al
so modo is de inkomenspositie van onderwijsgevenden
eerder voor om te betalen naar diploma,
in Nederland lang niet kwaad. Misschien is dit wel een
ongeacht de plek in het onderwijs. De juf
understatement, zeker wanneer men die vergelijkt met die
die een master haalde schoof automatisch
van collegae in vergelijkbare landen.’
door naar de hoogste salarisschaal. ‘De
Van links tot rechts vond men dat de eerstegraads leraar
voorgestelde maatregelen zullen op mid-
met een academische opleiding te veel verdiende. Tel daarbij op dat er een stevige economische crisis woedde, dan liggen de bezuinigingen voor de hand: de onderwijssalarissen aanpakken. De hele Tweede Kamer ging akkoord
In de jaren vijftig van de vorige eeuw bestond misschien wel de helft van alle hoger opgeleiden uit leraren
met verschillende salariskortingen. Iets dat zich 25 jaar later weer herhaalt, als alle leraren jarenlang door wisselende coalities op de nullijn worden gezet en gehouden. In de afgelopen 25 jaar heeft de overheid bij iedere crisis weer gekeken naar de lerarensalarissen. Het gevolg is duidelijk: het carrièreperspectief van leraren blijft achter bij een modaal salaris. Kreeg een academisch opgeleide leraar in de jaren tachtig op zijn maximum nog tweeënhalf maal modaal, nu is dat iets minder dan twee maal modaal. De Oeso, een organisatie die de ontwikkeling van rijke landen onderzoekt, vindt de lerarensalarissen een belangrijk onderwerp voor het onderwijsbeleid, en schrijft in Education at a glance 2014 over salarisniveaus: ‘Deze hebben een grote impact op de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep. Het heeft invloed op de beslissing om leraar n
14 november 2015
Onderwijsblad18
31
Lerarensalaris ten opzichte van andere hoger opgeleiden
Verenigde Staten
Nederland
Frankrijk
Oeso-gemiddeld
Duitsland
Finland
Vlaanderen
Zuid-Korea -40%
-30%
-20%
vo-bovenbouw
‘Beperkte loopbaanmogelijkheden zijn nu een rem om voor het onderwijs te kiezen’
-10%
0%
vo-onderbouw
10%
30%
-40%
basisonderwijs
te worden, na een onderbreking terug te
een gemengd beeld, schommelend rond het gemiddelde
komen als leraar, of leraar te blijven.’
dat hoger opgeleiden krijgen. Leraren in de bovenbouw
Interessant is daarom de vergelijking met
van het voortgezet onderwijs hebben een iets beter salaris,
andere landen die de Oeso maakt, het laat
leraren in de onderbouw en basisonderwijs ietsje slechter.
de salarisverschillen en indirect het status-
Allemaal zijn ze universitair opgeleid. Status en salaris zijn
verschil zien van de leraar in verschillen-
hoog.
de landen. Dat is zeer laag in de Verenigde
Het is de combinatie die misschien wel maakt dat veel
Staten, waar de uitstroom uit het beroep
Finnen met een leraar willen trouwen. De internationa-
groot is. In het verleden is het Amerikaans
le vergelijking laat tegelijkertijd zien dat de Nederlandse
onderwijs daarom wel eens vergeleken met
masterambities nu onhaalbaar zijn. Ja, de status van lera-
een lekkend zwembad: van bovenaf wor-
ren basisonderwijs kan omhoog. Ja, herstel van de sta-
den er ieder jaar weer veel nieuwe leraren
tus van de leraar voortgezet onderwijs is mogelijk. Maar
ingepompt, maar aan de onderkant stro-
alleen als er een salaris wordt betaald dat concurreert op
men ze er weer net zo hard uit.
de markt van hoger opgeleiden. N
Nederland bungelt ook onderaan de lijst, maar Vlaanderen en Duitsland betalen
Dit artikel is een beknopte samenvatting van de paper
beter. Zuid-Korea spant de kroon: daar
Aanzien en aantrekkelijkheid van het leraarsberoep, Status
worden op alle onderwijsniveaus leraren
en salaris die is besproken op het AOb-congres van 13
beter betaald dan de gemiddelde hoger
november 2015. De volledige versie staat op www.aob.nl
opgeleide. Kijken we naar Finland, dan zien we daar 32
20%
Onderwijsblad18
14 november 2015
