Meer over Zuid-Frankrijk: amfibieen en reptielen in het departement Drome L.C.M. WijtTe ls Newtonl aan 54 5252 CE Ylijmen
INLEIDI NG De aantekeningen van VAN DER LUGT ( 1994) zijn voor mij aanleicling claaraan een toevoeging te cloen met betrekking tot her cleparrement Drome. Drome ligt tegenover Ardeche, aan de andere kant van de Rhone. Het is minder clroog en landschappelijk meer gevarieerd, terwij l boclemclegraclatie door menselijke activiteit er minder omvangrijk lijkt clan in het tegenover liggencle clepartement, clat daarvoor ook aanzienlijk gevoeliger is. Mijn waarnemingen aan reptielen en amfibieen in Drome zijn niet heel recent en werden vooral gedaan in de jaren ' 78 tot '83. Voor ge"lnteresseerden zijn de werken van CASTANET & GUYETANT ( 1989), FRETEY ( 1975) en MAGRANER ( 1979) waarschijnlijk nuttig.
Geelbuikvuurpadje (Bombina variegata). Lacerta 54(3)
Foto: T. Cornelissen
AMFIBI EEN EN REPTIELEN De herpetofauna van Drome bestaat zowel uit een aantal zeer algemeen voorkomende soorten, met de Gewone Pad en de Muurhagedis als voorbeelden dam·van, als uit een aantal soorten die in Drome de zu id- of noordgrens van hun verspreidingsgebied bereiken. Feitelijk is dit Franse departement aileen administratief een eenheid. Een deel bestaat uit de pre-alpen van de Dauphine, een deel uit heuvels en laagvlakten, met in het zuidwesten een sterke invloed van het Middell andse-Zeeklimaat. Faunistisch valt het op te delen in acht gebieden, die hun voortzetting hebben in de aangrenzende departementen. De li gging, oostelijk van de Rhone, begunstigt klaarblijkelijk het optreden van zuidelijke vormen. De twee grootste zijrivieren van de Rhone, de !sere en de Drome, vormen duidelijke grenzen voor de verspreiding van een deel van de herpetofauna van her gebied . Ter verduidelijking vindt u bij dit artikel een kaartje met de verschillende faunagebieden en een lijst van de toepasselijke taxa en hun voorkomen. Ten behoeve van actief speurende Lacerraleden heb ik de Franse naam van de beesten ook opgenomen. De culinair nier interessante dieren zijn in Frankrijk overigens maar karig van echte name n voorzien. Orvet voor hazelworm is een van de mooie uitzonderingen, peliade voor adder ook. Yerder knu tselt men nijver voort op basis van de wetenschappelijke namen: ' pelodyte', ' psammodrome' en zo. Overigens zijn onderwijsgevenden, en dan in her bij zonder die op kleine dorpsschooltjes, uitstekend op de hoogte van de natuur om hen heen; een polyvalent onderwijsthema! 97
Algemeen in Drome voorkomende soorten zijn: Salamandra salamandra terrestris, Triturus helveticus, Alytes obstetricans, Rana lessonae complex, Podarcis muralis, Lacerta viridis, Coluber viridiflavus, Natrix maura, Natrix natrix en Vipera aspis.
Noordelijke elementen zijn: Triturus cristatus, Triturus vulgaris, Bombina variegata, Hyla arborea, Rana dalmatina, Lacerta agilis, Lacerta vivipara en Vipera bents. Soorten die hier en verder naar het zuiden te vinden zijn: Hyla meridionalis, Pelobates cultripes, Rana ridibunda,
Tabel. Amtibieen en reptielen in het departement Drome. Zie het kaartje voor de aanduidingen van faunagebieden (A-H). Wetenschappelijke naam
Franse naam
Salamandre tachetee Triton alpestre Triton crete E Triton palmc Triton ponctuc Accoucheur Sonneur Crapaud commun Bt~{o bt~{o B. ca/amita Crapaud catamite Rainelle verte Hyla arborea H. meridiana/is Rainelle meridionale Pelobates cultripes Pelobate cultripede Pelodytes punctaflls Pelodyte ponctue Grenouille agile Ramt dalmatina R. lessmwe Grenouille verte R. temporaria Grenouille rousse R. ridibtmda Grenouille rieuse Cistude (d'Europe) Emys orbicularis Clwlcides c. striaflls Seps strie Taremola mauritanica Tarente Anguis fragilis Orvet Lacertaagilis Lezard des souches L /epida Lezard ocelle L viridis Lezard vert L vivipara Lezard vivipare Podarcis muralis Lezard gris Psammodromus hi.\]}{lllicus Psammodrome d'Edwards Co/uber viridijlavus Couleuvre verte et jaune Malpo/on monspes.mlamts Couleuvre de Montpellier Elaphe longissima Couleuvre d'esculape Couleuvre aechelons E. scalaris Natrix maura Couleuvre viperine N. natrix Couleuvre acollier Coronella austriaca Couleuvre lisse C. girondica Couleuvre girondine Vipera aspis Vipere aspic (Vipere) peliade V. bents Vipere d'Orsini V. ursinii
Salanumdra s. terrestris Triturus a/pestris T. cristatus T. hell•eticus T. l'ulgaris Alytes obstetricans Bomhina variegatll
98
Gebied
Gezien Ja/Nee
A, B, D, E, F. G, H B,E Nee A,B,C,D.E.F B Overal A,E Overal A,D,G,H E D,G D D,F,G B,E A,B,C,D,E,F A, D, E, F, H D A D,G
Ja Ja
D'? A, C, D, E, F, J A,B,C D,E Overal E,F,H Overal D, G Overal A,D,G A,D,F,G D,E? Overal Overal E,F,G,H A,D,F A, D, E, F, G, H B'? Mt. Ventoux (net buiten Drome)
Ja Ja Ja Ja Ja Ja Nee Ja Nee Nee Nee Ja Ja Ja Ja Nee Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Nee Ja Ja Ja Nee Ja Ja Nee Ja
Lacerta 54( 3)
WAARNEMJNGEN De Vuursalamander (S. s. terrestris) komt overal ,,-, . ~,_ ... voor bij overwegend -.:\-... .... lootbos op leemhouden\ ·~ ' de bodem. Op plaatsen : , waar zich tijdelijk water ~ B ~ ..····· A\ ! ...·· Isere rivier langdurig verzamelt, zoals holle wegen, het begin ~ ········ van grotten, e.d. vind je \············· c ~~......... ----, , :I • eerder de larven dan vol: •••••-:•····· I wassen dieren. In bosrijke : I omgeving worden ze reE 1 • Valence .i gelmatig gevonden: ver:: ''' dronken in een zwembad. ! I A : . I ••• Herbebossingsprojecten .l ...······ ·····················... ', __ .......... met aileen (exotisch) .:;:·:::· ···., ........... ', naaldhout zijn een nega•' ~ : ,' tieve factor voor een salaH ,' mandervriendelijk milieu ..·· ~ , door de verdroging die optreedt (Foret de Saou). De Alpenwatersalamander (T. alpestris) heb ik F aileen gevonden langs de noord- en westrand van 0 10 20km de Vercors. Nooit op het . ·· '• I I I droge, maar aileen bij gelegenheid in kleine wate-:---... G ' :: ' \ , , . , ,, ... ....... -.:I ' I ren bij Ste. Eulalie en : I I \ ' :. ,, "... 6. .. , ,' Royans. Mt. Ventoux '. , .... :, Draadstaartsalamanders 1909 Ill , ___ , ' (T. helveticus) trof ik in opeenvolgende jaren aan Kaartje: Opdeling in faunistische gebieden van Drome (naar MAGRAin een natte weide met een tijdelijk NER. 1979). A=Rhonc-vallei. met o.a. vlaktc van Valence: B=Chambeekje in een dichte orchideeenbegroeibarand: C=Neder-Iscre; D=Tricastin; E=Vercors: F=Neder-Diois: ing van tot 65 em hoge wit- en roseOpmaak: A. de GraaiT G=Baronnies; H=Boven-Diois. bloeiende Dacty/orhiz.a maculata (Col Clwlcides chalcides, Tarentola mauri- de Boutiere ). tanica, Lacerta lepida, Psammodromus Kleine Watersalamanders (T. vulgaris) hi~panicus, Malpolon monspessulanus vond ik onder de onderste lagen van gestapeld brandhout bij St. Donat in het en Elaphe scalaris. Even ten zuiden van het departement stroomgebied van de Herbasse. Drome ligt de 1909 m hoge Mont Op het platteland kunnen schoolkindeVentoux, waar Vipera ursinii voorkomt, ren vaak aanwijzen waar de Vroedmeesterpadjes (A. ob.\·tetricans) zitten. volkomen ge"isoleerd van zijn huidiEven kijken en dan weer terugzetten, zo ge Euraziatische hoofdverspreidingsgeis het op school geleerd. Meestal op bied. Lyont
-•.-
\
. .~·····.-. e.-···· ,, ..
£.··········· :
:
.....···
..···
• •• • • •
A
0
0
I
(
····················t·········· r··· ----,,, .
.,-----
Lacerta 54( 3)
........
:~···.}
•. :/onteli:•"
A/
......... -- ..
.
* .
99
Girondische Gladde Slang (Coronella girondica).
zandige bodem en onder wei of niet natuurlijk afval. De soort lijkt een cultuurvolger, ook waar blij vend water, dat nodig lijkt voor de ontwikkeling van de larven, ontbreekt. Geelbuikvuurpadden (B. variegata) komen voor in diepere poelen en kanalen in de buurt van Valence; j e zag ze zelfs in de stad, maar of dat nog steeds zo is, met de toegenomen vervuiling, is de vraag. Rugstreeppadden (Bufo calamita) zijn betrekkelijk zeldzaam, anders dan wat meer noordelijk in Frankrijk. Op vochtige zandgrond in Tricastin (bij Grignan) gevonden. De Boomkikker (H. arborea) zou moeten voorkomen in het dal van de !sere, maar ik heb ze bij wellicht te schaarse bezoeken nooit gezien. Wei heb ik de Zuidwesteuropese soort (H. meridianalis) gevonden bij een bevloeiingskanaal met ruigten in de buurt van Mirabelaux-Baronnies. De Europese Moerasschildpad (Emys orbicularis) kwam voor in de vlakte oostelijk van Valence. In Alixan heb ik 100
Foto: T. Cornelissen
eens een paar dieren gezien, die in die vlakte gevangen werden met het oog op verdere aantasting van het gebied met stedelijke uitbreidingen en de aanleg van industrieteJTeinen. Ik weet niet of ze daar nu nog ergens in de natu ur voorkomen. Een zorg was toen al het dumpen van Noordamerikaanse Roodwangschildpadden. Er was geen stadspark met een waterpartij zonder deze Schildpadden. Ook werden steeds meer exemplaren in de natuur aangetroffen. Zoektochten in de Baronnies naar Ertshazelwormen (C. chalcides) en Muurgekko's ( T. mauritanica) leverden geen bevestiging van voorkomen op; wei van de Parelhagedis (L. lepida) in met stenen bezaaide ruigten, en van Spaanse Zandlopers (P. hispanicus) op zandgrond met schaarse vegetatie. Dichter naar de Rhone toe, in de buurt van Suze-la-Rousse, zijn verscheidene plaatsen waar Zandlopers voorkomen, soms aan de rand van wijngaarden, maar nooit daarin. Parelhagedissen ontbreken hier. Lacen a 54(3)
Yrouwtje van de Europesc Moerasschildpad (Emy.1· orbicularis). Foto: T. Cornelissen
Mannetje Kleine Watersalamander (Triwrus vulgaris). Lacerta 54(3)
Smaragdhagedissen (L. viridis) zijn een algemene verschijning overal in Drome in de landschappelijke grensgebieden met bomen en klimop, braamstruiken en ander grof struweel dat hen voldoende dekking verschaft. In de westelijke Diois, tussen Bo urdeaux en Dieulefit ko men wijfjes voor, die iedere lengtestreeptekening missen, effen groen zijn als de mannetjes en oak een blauwe kop hebben. Levendbarende Hagedissen (L. vivipara) heb ik herhaalde lijk aangetroffen op de hogere en zandige oevers van de Ro ubio n, een smalle, maar relatief lange rivier, zuide lij k van de Drome. Typisch voor deze hagedis is de voorkeur voor een vochtig milieu en voor de waterkant.
Foto: T. Cornelissen 101
Slangen verraden uiteraard hun aanwezigheid door de afgestroopte vellen en zijn oak goed herkenbaar aan het kopgedeelte van het vel. O ver het algemeen Iaten slangen zich goed zien op de eerste zonnige morge n na een periode van regen. De kleine Spitssnui tadder (V ursinii) leeft op de noord-westelijke helling van de Mont Yentoux op begroeid terrein. Hij behoort tot de zeldzaa mste en strengst beschermde reptie len van Frankrijk. Zuide lijke slangesoorten ko men in de Rhonevallei voor: de Trapslang (£. scalaris) en de Hagedisslang (M. monspessulanus) niet of nauwelijks noordelijker dan Valence, de Girondische Gladde Slang (Coronella girondica) tot even ten zuiden van Lyon. Met uitzondering van een venijnige Trapslang op een parkeerten·ein bij een wegrestaurant in Malataverne, waren de ontmoetingen niet vrolijk: dade beesten langs de weg. MORE INFORMATION ON SOUTHERN FRANCE: THE AMPHIB IANS AND R EPTILES OF THE DROM EAREA A summary is presented o f some of the herpetological observatio ns made bet ween 19781983 in the French regio n of Drome .
Vrouwtje van de Zandhagedis (Lacerta agilis). Foto: T. Cornelissen
Slangen komen veelvuldig voor, in het bijzonder Adderringslangen (N. maura) -de meest doodgeslagen 'viperes' in die streken - Toornslangen (C. viridiflavus) en echte Aspisadders (V aspis). Oak gewone Ringslangen (N. natrix) kunnen op veel plaatsen door het gehele departement gevonden worden, maar minder talrijk dan de andere drie soorten. 102
LITERATUUR CASTANET, J. & R. GUYETANT (red.), 1989. Atlas de repartition des am phibiens et reptiles de France. Societe Herpetologique de France, Paris. FRETEY, J. , 1975. G uide d es Reptiles et Batraciens de France. Hatier, Paris. LUGT, A. VAN DER, 1994. Een excursie naar Zuid-Frankrijk. Lacerta 53: 35-43. MAGRANER, G., 1979. Atlas d es amphibiens et reptiles de Ia Drome. Cal1. Nat. Univ. Lyon 26.
Naschrift van de redactie: Wij hebben graag voldaan aan het verzoek van de auteur om ter illustratie van zij n artikel, als ho mmage aan zijn enige tijd geleden overleden goede vriend , gebrui k te maken van dia's van Theo Corne lissen. Lacerta 54(3)
