1. Info van bestuur en werkgroepen
MEDEDELINGENBLAD Heemkundekring “Vehchele” is aangesloten bij de “Stichting Brabants Heem” en opgericht op 28 april 1981. Secretariaat: Heemkamer: Bankrelatie: Redactie:
Bouwmeesterstraat 3, 5462 CP Veghel Mevr. Corry Lunenburg, tel. (0413) 36 71 45 In “Het Raadhuis”, Markt 1 te Veghel, tel. 06-42 96 61 43 (tijdens openingsuren) Rabobank, IBAN nr. NL52RABO0153393173 t.n.v. Heemkundekring “Vehchele” Henk van der Voort, Esdoornstraat 7, 5461 CH Veghel. Tel. (0413) 36 36 51
2015-02
maart 2015
Inhoud: 1. Info van bestuur en werkgroepen. 2. Terugblik op de lezing over "Verhalen, Sagen en Legenden", door Rini Kerstens. 3. Lezing op de lezing over "Grote gezinnen, Het Gezin XXL" door Ad Rooms. 4. Lezing op dinsdag 21 april over "Volkskathedralen en volksdevotie in Brabant", door Paul Spapens. 5. Lezing op 26 mei 2015 over "Spotten met de Vijand", door dhr. Cees Verhagen. 6. Op 9 juni 2015 bezoek aan heemkundekring "De Wojstap". 7. Overleden leden. 8. Nieuwe leden. 9. Ontvangen materiaal/documentatie. 10. Minimax-expositie in Beek en Donk op 11 en 12 april 2015. 1
PRESENTATIE VERNIEUWDE KRONIEK Op vrijdag 27 maart om 17.00 uur zal in de Trouwzaal van Het Raadhuis aan de Markt, in aanwezigheid van pers, een eerste exemplaar worden aangeboden aan de burgemeester van Veghel, met een korte toelichting door hoofdredacteur Nico Vreeswijk . Heemkundekring Vehchele, opgericht in 1981, geeft vanaf het begin, per kwartaal, een ledenblad uit met artikelen over velerlei onderwerpen die verband houden met de leefomgeving en de kennis van het heem. Tot nu toe in zwart wit op A5-formaat gedrukt, in een oplage van 250 exemplaren. In maart verschijnt de "Kroniek van Vehchele tot Veghel" in kleur op het grotere A4-formaat met meer beeldmateriaal en aansprekende artikelen, ook voor nieuwe lezers die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van Veghel. Onlangs is bovendien de Canon van Veghel online beschikbaar gekomen, een ware schatkamer van lokale historische verhalen in tekst en beeld. Hiernaar wordt in de Kroniek verwezen, zodat met name basis- en middelbaar onderwijs hiermee zijn voordeel kan doen. Het belang van onderzoek en publicaties over de eigen leefomgeving is in de huidige tijd evident. Nu we toegroeien naar grotere gemeenschappen (Meierijstad!) is het nog belangrijker om de eigen afkomst te kennen en te waarderen. De inhoud van het te presenteren blad: 1e. De Erflaters van Villa Klondike. Het bestuurders- en juristengeslacht De Kuijper Journalist Piet van Asseldonk onderzocht en beschrijft in woord en beeld de families die het statige herenhuis aan de Hoogstraat bewoond hebben. Twee burgemeesters, Josephus en Victor de Kuijper, krijgen onder meer de volle aandacht. Het is of de portretten in het oude Raadhuis opnieuw tot leven komen (in de jaren dat de laatste burgemeester van Veghel aan het bewind is!)
2
2e. De radiofabriek MINIMAX Cor Thijssens uit Beek en Donk was een radiopionier die rond 1930 in een fabriek aan de Frisselsteinstraat radio's fabriceerde die met een minimum aan afmetingen een maximum aan geluid produceerden. Gidi Verheijen brengt deze vergeten geschiedenis op heel toegankelijke wijze voor het voetlicht. Nico Vreeswijk (hoofdredacteur) Afscheid bestuursleden Wilma Manders en Jan van Ganzewinkel Op maandag 9 februari hebben we in de raadzaal van het oude raadhuis de jaarlijkse ledenvergadering van Heemkundekring Vehchele gehouden. Tijdens deze bijeenkomst hebben we afscheid genomen van twee bestuursleden, Wilma Manders en Jan van Ganzewinkel. Wilma heeft een zestal jaren in het bestuur gezeten. Een belangrijke verdienste was haar bijdrage in het tot stand komen van de expositie over het onderwijs in 2012 en Trouw aan Oranje in 2013. Wilma bood binnen het bestuur haar hulp aan bij praktische zaken en dacht actief mee, ook vaak per email, bij het zoeken naar oplossingen. De problemen met haar gezondheid en die van haar man, drukten zwaar op haar beschikbaarheid. Wilma vond te weinig tijd en energie om haar rol als bestuurslid uit te voeren zoals ze dat graag zou willen. Om die reden heeft Wilma in overleg besloten om haar plaats in het bestuur beschikbaar te stellen. Jan van Ganzewinkel heeft maar liefst 22 jaar het bestuur van Vehchele gediend. Heel actief is hij geweest bij de diverse opgravingen zoals bij Frisselstein, Scheifelaar, Middegaal en Havelt. Een belangrijke inbreng had hij bij de werkgroep boerderijen, waarvoor hij onder andere heel veel foto´s heeft gemaakt. Door zijn contacten kwamen veel oude voorwerpen en historische fotoboeken in het bezit van de heemkundekring. Vele ritten maakte hij naar Den Bosch, Eindhoven of elders om spullen op te halen. Onvermoeibaar verleende Jan hand- en spandiensten wanneer dat nodig was, zoals onlangs nog voor de organisatie van de exposities in Klondike. Het meest nog is Jan bekend om zijn grote parate kennis van plaatsen, personen en feiten van de geschiedenis van Veghel. Vooral 3
als het ging om de geschiedenis van de laatste honderd jaar, deed iedereen graag een beroep op zijn sterke geheugen. Jan doet nu een stapje terug en laat bestuurlijke taken aan een ander over, maar hij blijft zich nog graag verdienstelijk maken waar dat kan. Beide personen zijn wij heel erkentelijk voor hun bijdrage, hoe verschillend ook, aan onze vereniging. Namens bestuur en alle leden wil ik ze nogmaals danken voor hun belangrijke inzet. Bernard Vissers Brabantse Heemdagen 2015 Op 6 en 7 augustus 2015 organiseren de heemkundekringen van Geertruidenberg, Made en Drimmelen, Hooge en Lage Zwaluwe de Brabantse Heemdagen. U kunt inschrijven tot uiterlijk 31 mei (max. 120 deelnemers). Het thema is "Hollands Brabant aan de rand van de Biesbosch. De deelnamekosten bedragen 92 euro per persoon + de kosten van gehuurde fietsen. Deze prijs is verder inclusief alle entreegelden, kosten gidsen, lunches incl. koffie/thee, 2 maal diner exclusief drank en ochtend- en/of middag thee. Overnachtingen, ontbijten e.d. en niet met name genoemde consumpties zijn voor eigen rekening. Restitutie bij annulering na 31 mei is niet mogelijk. Nadere informatie en inschrijfformulier verkrijgbaar via het secretariaat, zie voorpagina. Trui De eigenaar van de trui in de vorige mededelingen was een suppoost bij de expositie in september. Schilderij Op de vraag over het schilderij van de Eerdse kerk van de hand van R. de Kuijper is nog geen verhelderende reactie gekomen. Losse verkoop nieuwe kroniek De nieuwe kroniek zal ook in de (beperkte) vrije verkoop komen. Losse nummers kosten € 5,00 en zijn verkrijgbaar bij het UITpunt, de boekhandels Bek en Schellen en uiteraard in de heemkamer. 4
Heemkamer De heemkamer in “Het Raadhuis” is elke donderdagmiddag van 14.00 uur tot 16.00 uur geopend, behalve met carnaval, juli en augustus. U bent altijd welkom om materiaal af te geven, zoals bidprentjes, oude foto’s om te scannen of spulletjes van vroeger, waarvan u weet dat uw kinderen er niets meer mee zullen doen. Voor ons (en ons nageslacht) kan dit materiaal soms waardevol zijn. Ook kunt u eens oude foto’s bekijken en uw commentaar geven of gewoon even een praatje komen maken onder het genot van een kopje koffie. 2. Terugblik Lezing op 27 januari 2015 over "Verhalen, Sagen en Legenden", door dhr. Rini Kerstens. Vooraf aan zijn lezing herdacht Dhr. Kerstens kort de bevrijding van Auschwitz, 70 jaar geleden. Bioloog en verhalenverteller Kerstens vertelde over achtergronden van sagen en legenden. Mensen zochten verklaringen voor diverse natuurverschijnselen. Geloof en bijgeloof speelden hierbij een grote rol. Het verhaal gaat dat de eerste spin is ontstaan uit het meisje Arachne, dat mooie kleden kon weven. Ook andere verhalen uit de Griekse mythologie kwamen aan bod, o.a. over de de doolhof van Ariadne. Naar deze sage heeft Linnaeus de doolhofzwam genoemd. Over duivels en heksen zijn er ook diverse volksverhalen in omloop. De duivel probeerde mensen om te kopen. Verschillende zwammen vormen een heksenkring. Heksen vlogen op een bezemsteel door de lucht en dansten in de maneschijn. Dhr. Kerstens verklaart onder andere waarom een zomereik nooit zonder bladeren is. Een klein bruin vogeltje is door een list koning van de winter geworden, het winterkoninkje. De sagen en legenden werden op zeer humoristische wijze verteld en ondersteund door veel foto's van schilderijen, gravures, beelden en Griekse tempels. Ruim veertig belangstellenden hebben genoten van de vele verhalen.
5
3. Terugblik Lezing op 2 maart 2015 over "Grote Gezinnen XXL", door dhr. Ad Rooms. Dhr. Ad Rooms was veertig jaar journalist bij BN De Stem. Hij heeft boeken geschreven over Het Rijke Roomse Leven en ook veel lezingen gegeven. Twee jaar geleden werd hij gevraagd om mee te denken over de tentoonstelling over grote gezinnen in het Noordbrabants Museum. Bij de opening van de tentoonstelling werd zijn boek Gezin XXL gepresenteerd. Deze tentoonstelling was een groot succes, heel veel bezoekers. Bij de voorbereiding van de tentoonstelling dacht men aan Brabant, maar na inzameling van spullen bleek dat grote gezinnen in het hele land voor kwamen. Vanaf acht kinderen is een gezin XXL. Ieder groot gezin had een eigen oplossing voor problemen. Bij katholieken en protestanten stond voortplanting voorop, er was geen anticonceptie. Voor 1940 stierven veel kinderen voor hun eerste levensjaar. In 1917 is de R.K. Bond voor Grote Gezinnen opgericht. De rol van de moeder was zwaar. De bond maakte zich sterk voor moeders. Gehuwde vrouwen mochten niet buitenshuis werken. Oudere meisjes namen taken van moeder over. Ook de jongens hadden hun eigen taken. Er werden goede afspraken gemaakt. Grote gezinnen waren creatief in het bedenken om wat bij te verdienen. In huis waren aanpassingen voor het grote kindertal. In bed sliepen kinderen om en om. Soms moest er in twee partijen gegeten worden. Er moesten veel aardappels geschild worden en vooral heel dun. Ook werd er veel brood gegeten, soms zelf gebakken. Vaak was er een moestuin en een boomgaard. Er werd veel geweckt. Moeder was trots als de weckflessen mooi in de kelder stonden. Kleren werden met de hand gewassen, geen wasmachine. De was moest eerst gekookt worden, daarna gewassen. Kleren werden aan de kleinere kinderen doorgegeven, ook vaak versteld. Een keer in de week gingen de kinderen om de beurt in de teil om gewassen te worden. Na schooltijd deden de kinderen allerlei spelletjes, o.a. tikkertje, 6
bokspringen, knikkeren, hinkelen, touwtje springen, voetballen, vliegeren. Binnen werden gezelschapsspelletjes gedaan, Ganzenbord, Mens erger je niet. Veel mensen uit een groot gezin hebben een positieve herinnering aan hun jeugd. Negatieve verhalen werden vaak vergeten. Nu bestaan er ook nog grote gezinnen.
Verhagen heeft zelf honderden kaarten en prenten op dit terrein verzameld en laat in zijn lezing een selectie zien uit dit materiaal waarbij hij de achtergronden toelicht.
4. Lezing op dinsdag 21 april 2015 over "Volkskathedralen en volksdevotie in Brabant", door Paul Spapens.
We bezoeken de heemkamer en krijgen een rondleiding in de Dintherse kerk en haar omgeving. We worden om 13.30 uur verwacht in de heemkamer in het straatje links zo'n 50 m. voor de kerk.
Met volkskathedralen worden de talrijke (Maria)kapellen in Brabant bedoeld. In deze tijd waarin de ontkerkelijking vrijwel compleet is spelen die een steeds grotere rol in het hedendaagse volksgeloof. In de lezing gaat Paul Spapens ook dieper in op de geschiedenis van de kapellen in Brabant. Hij staat vooral stil bij de Mariakapellen omdat er daarvan veruit de meeste staan in Brabant. Paul Spapens is voormalig dagblad journalist. Als cultuuronderzoeker en publicist heeft hij zich gespecialiseerd in immaterieel erfgoed. Volksgeloof is daar een belangrijk onderdeel van. Over immaterieel erfgoed publiceerde Paul Spapens tientallen boeken. Mede op basis daarvan vertelt hij het verhaal van kapellenprovincie Brabant. Tijdens de lezing laat hij interessante en authentieke beelden zien. De lezing maakt vooral duidelijk de zeer oude traditie waarin de Brabantse kapellen staan en hoezeer zij juist tegenwoordig van grote betekenis zijn. Niet voor niets komen er jaarlijks nog nieuwe kapellen bij in Brabant. 5. Lezing op dinsdag 26 mei 2015 over "Spotten met de Vijand", door dhr. Cees Verhagen. De lezing gaat over een specifieke vorm van propaganda in de Eerste Wereldoorlog. Tijdens de oorlog zijn duizenden affiches, cartoons en spotprenten gemaakt om zowel het thuisfront als de soldaten te beïnvloeden. Spotten met de vijand was goed voor het moreel en om de vaak zwarte humor viel ook nog eens te lachen. De propaganda ontwikkelde zich in deze jaren tot een belangrijk oorlogswapen. Cees 7
6. Op 9 juni 2015 brengen we een bezoek aan heemkundekring "De Wojstap" in Dinther.
7. Overleden leden Op 28-1-2015 overleed mevr. Willie van den Broek- van Wanrooij. Helaas heeft ze haar laatste ziekte niet kunnen overwinnen. Ze was lid vanaf september vorig jaar. Op 22-2-2015 overleed dhr. Jan van Boxmeer. Hij was lid sinds 1990 Wij wensen de nabestaanden veel sterkte. 8. Nieuwe leden: In de afgelopen periode hebben we de volgende nieuwe leden mogen inschrijven: Dhr. M. Bongers / mevr. T. v Geffen, Reigerdonk 15, Veghel. Dhr. F.A.M. Staps, Wolgastraat 45, Veghel. Dhr. Eric van Veen, De Boekt 28, Veghel. Wij heten hen hartelijk welkom binnen onze vereniging. 9. Ontvangen materiaal, documentatie In de afgelopen periode ontvingen wij: Van dhr. Adriaan van der Linden kopieën uit de Burgerlijke Stand. 8
Van mevr. Wil de Wijs uit Brummen een serie van 15 Veghelse ansichtkaarten uit 1910, waaronder unieke exemplaren, verstuurd tussen 29 augustus en 14 september 1910. Het blijkt correspondentie te zijn van een militair die met zijn commandant in Veghel was vanwege oefeningen. Hij was ingekwartierd bij v.d. Landen in de Sluisstraat en schreef intensief aan zijn vriendin/verloofde tot hij weer uit Veghel vertrok.
Van dhr. Hans van Casteren een (glas-inlood) hanglampje met gebrande bevrijdingstaferelen, zoals er ook een heeft gehangen op de exposititie over Market Garden in Klondike.
Van mevr. Nellie Vissers het (ingebonden) tijdschrift "Bont", het Kerstnummer van de Katholieke Illustratie uit 1923 en bidprentjes.
Via dhr. Theo van Veghel het Veghels nieuwsblad "Nieuwe Geluiden" van 21 sept. 1951 en een oude ansichtkaart van de Veghelse Markt.
Van dhr. Jos van Deursen de fotoboekjes "Schijndel in oude ansichten", "Schijndel vroeger en later" en "Schijndel in verandering".
Van dhr. Wim Vissers oud gereedschap en een gietijzeren levensboom uit Zijtaart (uit bovenlicht).
Van mevr. M. Franssen een gebakken wandtegeltje met het oude gemeentewapen van Veghel.
Van fam. v.d. Cammen een plaquette, aangeboden door NEDUCO aan burgemeester Schreven, t.g.v. de start van de industriële woningbouw in plan De Leest in 1968.
Van mevr. Klaver-Timmers een ingebonden Katholieke Illustratie uit 1925. Van mevr. D. van Stiphout-Vissers o.a. de ingebonden jaargang 1946-1947 van "Zonneland", het tijdschrift voor katholieke kinderen. Verder een groot aantal oude bidprentjes. Van mevr. Gerry Betlem het gedenkboek "In Memoriam", de gedeporteerde en vermoorde Joodse, Roma en Sinti kinderen in Nederland 1942-1945. Van dhr. Noud Rooyakkers enkele foto's en krantenartikelen van "De Klondikers". Van dhr. Jan van Boxmeer o.a. het programmaboekje "125 jaar parochie Zijtaart" uit 1997. Van mevr. Agnes Pigmans het boek "Akademies verenigt U!", de geschiedenis van Fontys-Pabo Eindhoven en haar voorlopers en het boek "Sprokkelingen" van Brabants Heem. 9
Van mevr. Klaren uit Ooij een fraai borduurwerk,dat haar Veghelse moeder ooit heeft gemaakt van de verdwenen monumenten Oude Raadhuis, dorpspomp, postkantoor, kiosk en de synagoge. Dit werkstuk heeft inmiddels een plekje gekregen in de heemkamer. 10. Minimax-expositie in Beek en Donk op 11 en 12 april 2015 In het weekend van 11 en 12 april zal in de Heemkamer in Beek en Donk een expositie gewijd worden aan de levensgeschiedenis van de in Beek en Donk geboren en getogen Cor Thijssens (1902-1978) en aan de door hem opgerichte radiofabriek Minimax. Cor Thijssens ontdekte het fenomeen radio door zijn contacten met Tinus Swinkels ("Tinuske de Köster") uit Lieshout die kort na WO I 10
met de ontvangst van radiosignalen experimenteerde en verder ook actief was als de eerste fotograaf in zijn dorp. Na de afronding van zijn opleiding aan de HBS in Helmond volgde Cor de opleiding tot marconist in Rotterdam en deed daar ook ervaring op met de bouw van radio-ontvangers. In 1921 behaalde hij het diploma radiotelegrafist en trad aansluitend in dienst bij Radio-Holland. Hij voer een paar jaar als marconist op grote zeeschepen en maakte reizen die hem in alle continenten brachten. Nog tijdens zijn opleiding tot marconist bouwde hij zijn eerste radiotoestel voor levering aan een klant: zijn eerste afnemer in april 1921 was de toenmalige burgemeester van Aarle-Rixtel, A.E. Albers Pistorius. Cor Thijssens bouwde dus al radio's, voordat Philips zich (in 1927) hiermee ging bezighouden. Na de vervulling van zijn dienstplicht in 1924 zette hij in zijn ouderlijk huis aan de Heuvel 44 in Beek en Donk een radiofabriekje op. Hij werd hierbij met raad en daad bijgestaan door Piet van Thiel, kleinzoon van de oprichter van het Van Thiel-concern. De zaken gingen zo voorspoedig dat hij personeel in dienst moest nemen. Na een paar jaar bleek de ruimte te klein en eind 1928 verhuisde hij zijn fabriek van Minimax-radiotoestellen naar Veghel, waar een grote ruimte beschikbaar was in de voormalige bierbrouwerij op de hoek van de voormalige Kerkstraat en de Frisselsteinstraat. De lokale radiohandelaar, Bernard BooyLieuwes, die al enige jaren wederverkoper was van Minimax-radio's, trad als compagnon toe, maar trad in 1931 ook weer uit. De malaise in de radiobranche en de concurrentie van de grote merken dwongen Cor Thijssens er in 1934 uiteindelijk toe zijn avontuur met Minimax te beëindigen.
modellen. Al deze 8 modellen zullen eenmalig op de expositie bij elkaar te zien zijn. Ook zal er één toestel werkend zijn opgesteld. Tevens zullen Minimax-radiokasten worden getoond en gereedschappen die destijds bij de productie van Minimaxradiotoestellen zijn gebruikt. Tinus Swinkels uit Lieshout is de fotograaf van veel door Cor Thijssens vervaardigde producten. Een aantal van zijn foto's zal op de expositie te zien zijn. De expositie wordt, met medewerking van de NVHR, gehouden in de Heemkamer van de Heemkundevereniging "De Lange Vonder", Parklaan 5, Beek en Donk op zaterdag 11 april van 13-17 uur en zondag 12 april van 11 tot 17 uur. Genealogisch nieuws van het B.H.I.C. (Veghelse boeven) Benieuwd naar Veghelse boeven? zie www.bhic.nl/stamboom Klik op uitgebreid zoeken, vink aan: Gevangenisregisters. U kunt zoeken op naam, maar ook enkel op plaats. 'Veghel' invullen in het vakje bij plaats geeft al ruim 600 Veghelse veroordeelden! Zoekt u een leuk cadeautje? Denk dan eens aan onze placemats, het Veghels leesplenkske, het fotoboek “Groete(n) uit Veghel” of onze andere uitgaven, waaronder de vernieuwde kroniek "Van vehchele tot Veghel". Deze zijn te koop in de heemkamer tijdens openingsuren. Een lidmaatschap van heemkundekring Vehchele cadeau doen is ook een leuke geste.
OPROEP: Na een groot aantal jaren de kroniek en het mededelingenblad te hebben bezorgd bij de leden in wijk 5, heeft Jan van Ganzewinkel te kennen gegeven hiermee te willen stoppen. Jan BEDANKT!!
De auteur van het artikel in deze Kroniek over het radiomerk Minimax is lid van de NVHR (Nederlandse Vereniging voor de Historie van de Radio) en auteur van boeken en artikelen over de geschiedenis van de radio, radiomerken, radiofabrikanten en radiotoestellen. Zo deed hij onderzoek naar de geschiedenis van het radiomerk Minimax en zijn grondlegger. Daarbij heeft hij in verzamelingen en radiomusea, verspreid over het hele land, in totaal vijftien Minimax-toestellen aangetroffen van 8 verschillende
Dit mededelingenblad is ook te downloaden vanaf www.vehchele.nl
11
12
Dus nu zoeken we een vrijwilliger om dit over te nemen!!!! Het gaat grofweg om het gebied Hoogeinde, Bloemenwijk. Graag melden aan Henk van der Voort. (0413-363651)
