Mededelingen Heemkring Haaltert - 3 6ejaargang
Nr
Van de Redaktie Onze "Atomse" lezers en vrienden van de Haaltertse Heemkring zullen in dit herfstnummer van "Mededelingen" geen bijdrage over Denderhoutem aantreffen. Maar : niet jammeren ! Ze worden ruimschoots vergoed met het decembernummer. Wellicht is het aan zeer velen bekend dat Denderhoutem - voor het eerst in zijn recente geschiedenis - in november a.s. een honderdjarige onder zijn inwoners zal tellen ! ! Het is met name de kranige Mevr. RENE VAN HERREWEGHEN - COBBAERT EUGENIE uit de Molenstraat die in november 1886 het levenslicht aanschouwde ! In overleg met het Bestuur van de Heemkring krijgt Denderhoutem de gelegenheid om het ganse decembernummer van die kring aan deze sympathieke dame en haar familie te wijden. Een paar familieleden en medewerkers buigen zich over de historiek van de voorgeslachten COBBAERT en VAN HERREWEGHEN en hopen U hun bevindingen uitgebreid mede te delen rondom haar jubileum-verjaardag. Tevens wordt deze jubileum-bijdrage natuurlijk een welverdiende hulde aan de kranige jubilaresse !
Kinderspelen uit vroeger dagen
Blinddoekje spelen : kon men op twee manieren. 1. Een geblinddoekte moest één van de medespelers (die hem omzwermden en elkaar in zijn armen mochten duwen) trachten te grijpen of aan te tikken. Een gevangene moest de blinddoek van hem overnemen.
2. De deelnemers stonden in een cirkel opgesteld. Tastend moest de "blinde" iemand trachten te herkennen, zij het aan zijn haar, zijn kledij of een andere eigenheid. Als hij er in slaagde ging de blinddoek (een zakdoek, uiteraard) naar de herkende. Een spel voor jongens, jawel, maar niet strikt exclusief. Bolspelen : Theo Monpays, de bekende Haaltertse bollendraaier, maakte speciaal voor de jeugd ook kleinmaatse exemplaren, met 2 rondingen en precies groot genoeg om gedurende de schooluren in de jaszak te worden gestopt. De straat leende zich alleen tot het schieten ermee, d.i. iemands bolle vanop een bepaalde afstand onderarms uit een cirkel (een
00)
gooien.
(Helaas, naar de spelregels hebben we alleen nog het raden). Rottebolaoe : Getekend op de grond : 4 cirkels (1 m) in vierkantformatie (afstand tenminste 5 m)
.
Op één van de zijden van het vierkant stond de balwerper (A) en op de er tegenovergestelde wachtten de andere deelnemers. Eén hiervan (B) ging in een aangrenzende cirkel (1) staan en kreeg de bal van A toegeworpen. Die moest hij zo ver mogelijk terugslaan en dadelijk trachten, alover
2 en 3, cirkel 4 aan te doen, met mogelijkheid van afwachtend oponthoud in 2 en 3. Intussen recupereerde A de bal en trachtte ermee werpend B te raken alvorens die het circuit had afgelegd. Slaagde hij daarin, dan moest B hem in de volgende jacht bijstaan, zoniet het verder alleen klaren met de volgende deelnemers. Tot niemand meer overbleef. De niet-geraakte speler mocht bij de wachtende aansluiten voor een nieuwe beurt.
Wie de bal in de handen van A terugkaatste was er "aan", zonder meer. Twee spelers in één cirkel mocht niet. De eerstgekomene moest tijdig de plaats ruimen, zoniet was hij eveneens uitgeteld. (Dit spel werd ook door meisjes gespeeld). Trekken : (variante op het gekende touwtrekken). Een streep op de grond, aan beide kanten ervan een gelijk aantal deelnemers. De nummers 1 van iedere ploeg hielden elkaar bij de handen vast, de anderen sloegen de armen om het middel van hun voorgaande. Op een afgesproken teken was het dan trekken geblazen. Wie de streep overschreed werd uitgesloten, tot één van de ploegen er het bijltje bij neer moest leggen. Knopen, zeg maar hele jassen, sneuvelden nogal eens onder het geweld. Een minder stevige schakel in het geheel betekende steevast een burleske buiteling, meestal ook aan de overkant. Bokspringen : De aangeduide "bok" ging in gebogen houding met de hielen aan streep staan, de hand stevig op de knieën geschoord. Vooralsnog een gemakkelijk klusje voor de anderen. Maar na iedere springreeks mocht de "bok" een klomplengte vooruitschuiven, wat sommigen na een drietal beurten reeds voor problemen stelde. Wie op de streep "dik" had gestaan, of niet over de bok geraakte moest diens plaats innemen. Een goeie springer eiste wel eens méér dan één klomplengte, wat mindere goden hem natuurlijk niet in dank afnamen. Onder het geweld van een moeilijke aansprong stuikten bok en springer wel eens op hun neus, men raadt het zo. 11. MEISJESSPELEN Waren uiteraard niet zo talrijk als jongensspelen. Drie ervan : "Piepinken" (perkenhinken), "botteren" (met ruberbal) en Koordje dansen worden overigens nu nog gespeeld, zij het dan beduidend minder frequent. 't Is waarom we ze dan maar liever onbesproken laten. De resterende dan :
Diabolo : was niet zo populair ; meer een éénmans (éénvrouws) handigheidsdemonstratie. Het, na enig heen-en-weer-gewieg, opgooien met, en weer opvangen op een koord (met twee handvatten) van een X-vormig houten spul, de diabolo. Er waren virtuoses in het maneuver, naast leken in het vak die in hun onbeholpenheid al eens door de ruiten kanjerden. Kialabaal : (Qui a la balle ?) Zo te raden een spel dat uit een pensionaat was meegebracht. Iemand gooide een bal over de schouder naar een groep deelneemsters, keerd zich na enig wachten om, en trachtte van de gezichten te lezen wie de bal had opgevangen en achter de rug verstopt. Slaagde zij in haar speurwerk, dan werd ze door de getipte als gooister afgelost. Zoniet
... maar
dat raad je wel.
Noot : als de bal veilig achter iemands rug verstopt zat riep men in koor : "Kialabaal ? ! " Muurkloppen : Een meisje (X) ging tegen een muur staan, het gezicht er naartoe gekeerd. Achter haar, op enkele passen afstand in een wijde boog, stelden de vriendinnen zich op. Terwijl X driemaal met de hand op de muur klopte (ze mocht ook veinzen om voorbarige reacties uit te lokken die dan fataal werden), trachtten de anderen zo ver mogelijk vooruit te dringen, er echter voor zorgend niet meer in beweging te zijn als X zich omdraaide. Zolang niemand betrapt werd ging het spel in dezelfde formatie door. Maar wie faalde werd dadelijk met de vinger gewezen en moest terug naar de uitgangspositie. Tenslotte : wie het eerst de muur aan kon tikken won het spel. Noot : Kialabaal en Muurkloppen werd ook wel eens door jongens gespeeld. Waarom niet ? Spiraalspringen : De baan tussen de lijnen van een op de grond getekende spiraal, werd verdeeld in vakken van circa 40 cm lengte. Van in het centrum vertrekkend en op één been van vak tot vak springend, (zonder de strepen te raken) moest men het einde halen om eigendomsrecht te verwerven over één uitgekozen vak, en waar de andere
d e e l n e e m s t e r s o v e r h e e n m o e s t e n . H e t v a k w e r d met d e i n i t i a l e n g e t e k e n d . Zo k r e e g i e d e r h a a r b e u r t , m a a r t w e e g e m e r k t e v a k k e n n a a s t e l k a a r mocht n i e t . Wie l i j n o f s t r e e p r a a k t e s t o n d d i k e n werd u i t g e s l o t e n . Wie u i t e i n d e l i j k m e e s t v a k k e n o n d e r h a a r naam h a d s t a a n was d e w i n n a r e s e n mocht h e t v o l g e n d e s p e l b e g i n n e n .
Moeder m a a ' k ? : (Moeder mag i k ? ) De "moeder" g i n g t e g e n e e n muur s t a a n , h e t g e z i c h t e r n a a r t o e g e k e e r d . A c h t e r h a a r , op e e n 5 - t a l m e t e r a f s t a n d , s t o n d e n d e " k i n d e r e n " . B e u r t e l i n g s r i e p é é n van hen : - Moeder m a a ' k ?
Het a n t w o o r d was w i l l e k e u r i g j a of n e e . I n d i e n 11J311v r o e g h e t "kir.j" weer : - tioeveel ? - Eén s t a p v o o r i i i t
! (of
: a c h t e r u i t , o f Crr, t w e e o f d r i e v o e t e n
v o o r - of a c h t e r u i t , a l n a a r g e l a n g de irival van de "moeder"). Zo m o e s t h e t d a n o o k w o r d e n u i t g e v o e r d . A l s d e moeder w a t t e r o y a a l n e t " j a , v o o r u i t " o m s p r o n g , w e r d ze. n a ?er: t i j d j e d o o r d e m e e s t b e g u n s t i g d e a a n g e t i k t e n moesc h a a r p l a a t s a a n d e z e a f s t a a n . B i j "nee"
en "achteruit"
kwam s t e e v a s t h e t p r o t e s t : ".ja,
naam
!l1
Het h o e f t n i e t g e z e g d d a t d e f a v o r i e t e v r i e n d i n b i j v o ~ r k e u rw e r d b e g u n s t i g d , en d a t " s t a p p e n a c h t e r u i t " n o o i t zo g r o o t waren a l s "stappen vooruit".
S t u iken (stojken) -
: was h e t k n i k k e r s p e l v o o r d e m e i s j e s .
Iemand g o o i d e e e n h a n d v o l k n i k k e r s ( d e g e z a m e n l i j k e i n z e t ) n a a r e e n p u t j e i n d e g r o n d . Wat e r n i e t i n b e l a n d d e mocht z i j ( o f h i j , w a n t ook j o n g e n s d e d e n h e t w e l e e n s ) e r i n " l o e d d e r e n " ,
d . i . met d e
w i j s v i n g e r i n wippen, zonder evenwel t e "wrijven".
R i j het eerste
f a l e n werd z i j ( h i j ) d o o r e e n a n d e r e a f g e l . o s t . Wie d e l a a t s t e k n i k k e r i n h e t p u t j e " l o e d d e r d e " won d e i n z e t .
Neusdoekje werpen : De deelneemsters, op één na (A), stonden in een kring met de rug naar buiten gekeerd. Met een zakdoek (of wat er voor door kon gaan) in de hand, rende A rond de kring, terwijl ze zong : 1t
Wa groetj er in eir'n hof ?".
"Wa nog ?".
De anderen antwoordden : "Ajounj.".
"Peterselie", "aal die omziet 'n krouëgd em niet, 'n
krouëgd em niet, aal die omziet 'n krouëgd em niet". Dan liet A de zakdoek achter iemands hielen (B) vallen en repte zich verder om aan de aantik van de achtervolgende B te ontsnappen. Slaagde A daarin, dan mocht ze de vrije plaats van B innemen die dan zelf "werpster" werd. Integendeel bij de lurven gegrepen moest A verder de jachttoer op.
Slot Gilbert Redant.
De parochie Terjoden
- hoe het groeide
L a t e n we even h e t geheugen o p f r i s s e n . Nadat we d e zo t y p i s c h e f a m i l i e n a a m 11
van d e r jode" i n Erembodegem v o o r h e t e e r s t a a n t r e f f e n i n h e t Renteboek
v a n St.-Baafs
t e n j a r e 1295 (R.A.G.)
e n l a t e r i n d e Renteboeken v a n de
H. G e e s t van A a l s t t e n j a r e 1351 ( r e c t o 3) e n 1380 ( v e r s o 5 7 ) , zowel
"van d e r jode" a l s "van d e r joede",
k r i j g e n we i n h e t z e l f d e r e n t e b o e k van
1380 ( v e r s o 48) v o o r h e t e e r s t d e p l a a t s a a n d u i d i n g " t e r j o d e waert". Die p l a a t s b l i j k t w e l b e p a a l d a a n d e e n e k a n t v a n d e D r i e s t e l i g g e n , II
overside" van de "helle".
U i t h e t Renteboek van d e H.
diezelfde "helle",
G e e s t van A a l s t 1447
-
1462 b l i j k t dan d a t
evenals h e t nabijgelegen "broecvelt",
ook r e e d s wordt beschouwd a l s t o t " t e r Juede" behorend.
t e n j a r e 1454 (rOXCIII)
I n oorkonden, r e n t e - schepenboeken e n d i e s meer van l a t e r e datum, d u i k t d i e p l a a t s n a a m s t e e d s weer op, a a n v a n k e l i j k nog d o e l e n d op d e D r i e s e n d e o n m i d d e l l i j k e omgeving d a a r v a n . Het v o o r Erembodegem zo a f g e l e g e n g e h u c h t wordt t e n s l o t t e "deA d r i e s terjoden"
-
(Curenbouck van Heerenbodegem
-
p. 531, n" 8 e n 10) t e n j a r e
1361. Lange t i j d b l i j f t d i t h e t d i c h t s t bewoonde g e d e e l t e v a n d e l a t e r e w i j k ; d i t i s d u i d e l i j k z i c h t b a a r op d e k a a r t F e r r a r i s t e n j a r e 1780. Omheen h e t D r i e s p l e i n met v i j v e r e n i n d e d a a r o p a a n s l u i t e n d e s t r a t e n , v o o r n a m e l i j k i n d e D r i e s s t r a a t (nu L a n g d r i e s ) , s t a a n e n k e l e h u i s j e s t u s s e n e e n p a a r b o e r d e r i j e n , d e z e l a a t s t e e r k e n b a a r d o o r d e g e s l o t e n hoevebouw rondom e e n b i n n e n k o e r of d e groepsbouw van woning e n s t a l l i n g e n . We herkennen h e t v a n o u d s h e r gekende hof t e r Wilgen i n d e W i l g e n s t r a a t . Een d r i e t a l bouwaanduidingen i n d e n a b i j h e i d kunnen zowel op a f z o n d e r l i j k e h u i s j e s w i j z e n a l s op bijgebouwen d i e t o t de h o f s t e d e v a n d e s t i j d s behoorden. U i t h e t r e e d s a a n g e h a a l d e Curenboek b l i j k t o.a.
dat e r t e dien
t i j d e e e n a s t was a a n verbonden. I n d e W i l g e n s t r a a t z e l f geen v e r d e r e gebouwen maar v a n a f d e a e gaande n a a r de Helleweg, a a n d e l i n k e r k a n t van h e t D r i e s p l e i n z e l f , d r i e bebouwingen. Vooraan i n de Helleweg é é n e n k e l e woning, nu nog b e s t a a n d e e n s i n d s m i n s t e n s d r i e g e n e r a t i e s eigendom van de f a m i l i e De S l a g m u l d e r . We t e l l e n nog e e n v i j f t a l h u i s j e s a a n h e t D r i e s p l e i n z e l f e n d e i n h e t oog s p r i n g e n d e h o f s t e d e v a n " K l e i r k e s " ,
verschillende
g e n e r a t i e s t o e b e h o r e n d e a a n d e f a m i l i e De C l e r c q - v a n d a a r d e d i a l e c t i s c h e
benaming. We z i j n meteen a l i n d e D r i e s s t r a a t . R e c h t s nog e e n d r i e t a l bebouwingen ; h e t i s n i e t a l t e d u i d e l i j k of d a a r t o e ook de a a n z e t b e h o o r t van d e l a t e r e g e s l o t e n h o f s t e d e v a n " P a c h t e r s " - nu s t a a n d e n a a s t de v o o r g a a n d e - s i n d s 3 of 4 g e n e r a t i e s eigendom van d e f a m i l i e Van 9 e n S t e e n e . kan de o v e r k a n t d r i e woningen. Op d e hoek v a n d e K l e i n e U r i e s - coen A l of n i e t h o f s t e d e - "Mèjet ' n s " genaamd, hoewel e r s i n d s d r i e g e n e r a t i e s f a m i l i e ë i g e n a a r s geen Meert meer d e h o f s t e d e bewoonde. Op de noek v a n d e Charlotteweg, e e r t i j d s "Moesstraet"
eveneens d u i d e l i j k herkenbaar, de
h o f s t e d e , s i n d s e n k e l e g e s l a c h t e n t o e b e h o r e n d a a n de f a m i l i e Coppens. Op de a n d e r e hoek van h e t " M o e s s t r e t j e n " de h o f s t e d e v a n ue f a m i l i e DvHondt. ( A l s hoeve i s d e z e z o goed a l s v e r d w e n e n . ) Log d r i e bebouwicgen e n de D r i e s s t r a a t e i n d i g t i n d e N i n o v e s t r a a t , op de r e c h t e r hoek nog e e n l a a t s t e h o f s t e d e k e n - "Vienens" 3 e Vus.
-,
naam o n t l e e n d a a n de v r o e g e r e e i g e n a a r L í v i n u s
(nu h u i s e n w i n k e l L i e v e n s ) .
Over de h e l e l e n g t e v a n d e N i c o v e s t r a a t , op h e t g r o n d g e b i e d t o e n z o t Erembodegem b e h o r e n d , v o o r bebouwing !?ngrvec:r i,cgi.nr~eildt. v a n a f de Binnens t r a a t - e e r t i j d s Lozenweg - en d i . t t o t waal- 4 0 op de G e r a a r d s b e r g s e s t e e n w e g , nog een e.!f
t:i
iinder o n g e t w i j f e l d e e n p a a r k l e i . n e iioeveken!;
.
Lriovestraat a a n s l u i t
i : l i x * . s p r c i ~ d'woningen, e waar-
.
;;;>l ;c re! r1 z e 5 woningen
l a n g s h e e n de G e r a a r d s b e r g s e s t e e n w ë g , a a n h e t ? i n d e van d e D r e e f s t r a a t h e t van o u d s h e r g e k e n d e "Hof Klocsterstraat
,
t e r Lokere",
s e n p2ar hnEiteCekes i n de h u i d i g e
e e n g r o e p v a n e e n v i e r t a i hc:]f s i - . e b e c i n d e D r i e h o e k s t r a a t ,
d a t was T e r j o d e n v a n t o e n . Of d e Watermolen en a e d a a r b i j h o r e n d e woning e v e n a l s h e t e e n s zo b i j z o n d e r e "Hof
t e r liaegensl d a a r v l a k b i j , ook t o e n
r e e d s b e h o o r d e t o t wat d e l a t e r e w i j k T e r j o d e r i zou worden, w e t e n we n i e t . Immers, n a v e r l o o p v a n t i j d werden d e wegen v a n en n a a r d e D r i e s n i e t l a n g e r meer " t e r j o d e - of - t e r j u e d e w a e r t " g e h e t e n ; samen met d e l a n d e r i j e n d i e z e d o o r k r u i s t e n , d e b o e r e n h o v e n e n h u i s j e s e r l - a n g s z i j n z e T e r j o d e n . Het v a l t n i e t j u i s t t e b e p a l e n wanneer d e z e n a a m o v e r d r a c h t p l a a t s v o n d en hoe v e r d i e i n a l l e r i c h t i n g e n r e i k t e . Waar b e g i n t e n e i n d i g t e e n g e h u c h t i n n i e t bebouwd g e b i e d ? Het g r o e i d e , g r o e i d e g e n e r a t i e s l a n g . De mensen u i t d e k l e i n e h u i s j e s w e r k t e n b i j d e b o e r e n , b e w e r k t e n z e l f e e n l a p j e e i g e n e of g e h u u r d e g r o n d , h i e l d e n e e n g e i t of e e n s c h a a p . Z l j d i e e r i e t s b e t e r a a n t o e waren e e n v a r k e n e n l o f e e n k o e . H i e r en d a a r z a l e r wel e e n s t i e l m a n g e w e e s t z i j n : e e n s t o e l t j e s v l e c h t e r , e e n s m i d , e e n s c h r i j n werker, een s t r o d e k k e r . gehuurd
Sommigen w e e a e n op e e n e i g e n , of - e n d i t m e e s t a l -
getouw, h e t l i n n e n waarvoor d e vrouw d e s h u i s e s v a a k z e l f d e d r a a d
s p o n . Toen d o o r de i n d u s t r i a l i s a t i e v a n d e z e v o o r h e e n zo b l o e i e n d e
huis-
n i j v - ~ h e i d d e getouwen stilvielen werden sommigen o n d e r h e n s e i z o e n arbeiders i n Frankrijk. E r g e b e u r d e i e t s d a t e e n g r o t e ommekeer zou b r e n g e n . D e s p u c r l i j n Kortrijk
-
Denderleeuw kwam e r en werd o p e n g e s t e l d i n i b h 8 . Z r kwam e e n
s t a t i o n , w e l i s w a a r op n e t g r c n d g e b i e d v a n H a a l t e r t maar v l a k b i j d e g r e n s met de w i j k . Van nu a f a a n z a l T e r j o d e n e e n g r o e i p c o l worden. K l e i n e b e d r i j v e n komen e r z i c h v e s t i g e n .
- De f a m i l i e Bombaert-Dermonde,
a f k o m s t i g u i t Bri.issel, kocht e n k e l e
h e c t a r e n g r o n d a a n de G e r a a r d s b e r g s e s t e e n w e g . Aan d e hoek van d e h u i d i g e K l o o s t e r s t r a a t t r o k k e n z e e e n woning op met e e n p a s s e m e n t e r i e bedrijf.
- !Ie I t a l i a n e n , " R a f o F r s r e s " , vonden h e t ,-l? xiotiirre waard om t u s s e n d e h u i d i g e S e e k s t r a a t e n htir s p o o r w e g s t a t i o n i::,
een s t e e n - e n marmerzagerij
op t e t r e k k e n . - Tn d e z e l f d e B e e k s t r a a t , aan d e o v e r k a n t , i e r s n e e r v c o r a a n , kwam de
i n t u s s e n verdwenen " P é t r o l ~ i f e r c - " v a n d e b r e r Sonck ( e e n b e s c h e i d e n p e t r u l e u m o p s l a g p l a a t s en v e r d e e l c e n t r u m ) .
- Tn d e D r i e s s t r a a t kwam e r e e n k : a n r r w e r k s t e r s a t e l i e r , n e t d a a r a a n v e r b o n d e n een z.g.n.
w e v e r i j v o o r mannen. D e w e v e r i j l e v e r d e v o o r n a m e l i j k a l l e r -
hande s i e r s t r o k e n a f TJoor g o r d i j n e n . I n i t i a t i e f n e m e r zou e e n D u i t s e Jood g e w e e s t z i j n , woiiencie t e B r u s s e l .
( z i j n j u i s t e naam i s o n s nog n i e t
b e k e n d , e n i g e i n f o r m a t i e d a a r o m t r e n t w o r d t i n d a n k a f g e n o m e n ) . Het z a l na de e e r s t e w e r e l d o o r l o g d e s c h r i j n w e r k e r i j worden v a n d e h e e r Dominique Muylaert en zoons.
- Nog i n d e O r i e s s t r a a t kwamen e r twee n a a s t e l k a a r s t a a n d e p a s s e m e n t e r i e f a b r i e k j e s waar e v e n e e n s endiele k a n t w e r k s t e r s werden t e w e r k g e s t e l d . e r v a n bekend o n d e r de naam " S i e i b o F r è r e s " .
Een
Het a n d e r e d a t ook t i j d e l i j k
e e n s t o f f e n v e r v e r i j was, werd h e t l a a t s t v a n d e hand g e d a a n d o o r e e n zekere Croisier.
- Nog l a t e r werd e r i.n d e z e i f d e D r i e s s t r a a t a l w e e r e e n g e l i j k a a r d i g b e d r i j f o p g e t r o k k e n ; d e z e maal d o o r e e n p a a r oridernemende T e r j o d e n a r e n d i e d e s t i e l hadden g e l e e r d b l j hun v r o e g e r e wericgevers. Het e c h t p a a r Fi-cinciscils 7 a n Der Veken - E l i s a . , G h i j s e l s
durfden h e t aan een e i g e n zdsk op t e
z e t t e n i n e e n d e r v r i i g e k o m e n f a b r i e k j e s . L a t e r bouwen z e
iri
vennooischap
met de h e e r A l b e r t Raes - L e o p o l d i n e Cardon, e e n nieuwe w e r k p l a a t s .
-
Langs de Geraardsbergse steenweg ontwikkelde zich het unieke bedrijf van de familie Van Mulders ; er werd schilderdoek vervaardigd dat zeer verre afnemers had. Dit doek werd eertijds ook gebruikt als filmdoek. Aan de basis lag de linnenweverij ; hiervoor konden dan ook nog enkele eigen weefgetouwen aan de gang blijven.
-
In de Ninovestraat kwam er de houtzagerij van de heer Henricus Huylebroeck en zonen.
-
Vlak bij het station
-
weliswaar op het grondgebied Haaltert, maar veel
meer aansluitend bij Terjoden, vonden heel wat vrouwen en meisjes werk in het z.g.n. "haringkot" van de familie Cardon. Waar vond men destijds, in buitenstedelijk gebied, op dergelijke kleine oppervlakte zoveel bedrijven bij elkaar ? Terjoden was toen al een kleine industriezone van die tijd. Zij die er een bedrijf kwamen vestigen waren zeker er goedkope werkkrachten te vinden. Nadat de getouwen in de weefkamers waren stilgevallen en het "toevallige muizeke in de schapraai van honger wel moeste sterven", betekende het echter werk en brood. Brood, niet alleen voor de autochtonen van Terjoden maar ook voor honderden mannen en vrouwen uit de omliggende dorpen. Een dikbelegde boterham was het niet, maar het was tenminste het dagelijks brood dat ze begeerden. Anderzijds kreeg men 's morgens en 's avonds de volgestouwde treinen met pendelaars, vooral met bestemming Brussel maar ook Charleroi en Luik, om er te werken in de koolmijnen. Ze kwamen te voet meestal op klompen, van Heldergem, Kerksken, Denderhoutem, Nieuwerkerken, over vaak slechte wegen. Velen van hen, vooral jongeren die nog geen eigen woonst bezaten in het eigen dorp, probeerden dichterbij een woning te huren of te verwerven. De inwijking kwam voor goed op gang. Huizen verrezen langsheen de Geraardsbergse steenweg, Ninovestraat, huidige Krakeelstraat, enz. Terjodendries is niet langer het centrale hart van de wijk, vooral niet meer sinds er met een voorlopige kerk een eigen parochie kwam, maar dat wordt een volgend verhaal.
(vervolgt) A. Temmerman.
Wetenswaardigheden EEN TYPISCHE HERBERGNAAM TE KERKSKEN =x=~Cx=x=x=x=x=x=x=x=x=x=x=x=x=x=x=x De o u d s t e n o n d e r o n s e n z e k e r d e bewoners van "Den Hoek" z u l l e n a l l i c h t e e n s e e n p i n t gedronken hebben i n d e h e r b e r g " ~ e tG i s j e k e n " .
Het was e e n v a n d i e
o u d e r w e t s e h e r b e r g e n met b o l l e b a a n , g e l e g e n i n d e W i j n g a a r d s t r a a t t e g e n o v e r d e h o f s t e d e Taleman, h u i d i g e woning De W e t t e r P e t r u s . Sommigen s p r a k e n van "De G i s j e " ,
a n d e r e n van "Het G i s j e k e n " maar niemand
w i s t e n i g e v e r k l a r i n g t e v e r s c h a f f e n v o o r d i e t o c h r a r e benaming. Toen w i j e n k e l e maanden g e l e d e n d e " S t a t u s Animarum" van onze p a r o c h i e i n k e k e n d a c h t e n we d e o p l o s s i n g gevonden t e hebben. D i t dokument, d o o r d e p a s t o o r rond 1845 o p g e s t e l d , v e r m e l d t a l l e g e z i n n e n
van d e p a r o c h i e . Onder h e t nummer 14 van h e t "Dorp",
d e t o e n m a l i g e omgeving
van d e k e r k , t r o f f e n we a a n : Gissemé Dominicus, h e r b e r g i e r , g e b o r e n i n 1808 samen met z i j n vrouw Raes T h e r e s i a , g e b o r e n i n 1796 e n 3 k i n d e r e n V i r g i n i e ('1833),
M a r i a ('1836)
en
Joanna ("1839). Het l i j d t g e e n t w i j f e l d a t d e z e f a m i l i e i n h e t h o g e r v e r m e l d e h u i s woonde. Het v o l g e n d e nummer i n d e S t a t u s i s d e f a m i l i e De K e g e l , d i e e r t o t v b b r e n k e l e j a r e n g e v e s t i g d was ( K e g e l s Mieken)
-
h u i d i g e z a a k Braeckman.
" ~ eG i s j e " of "Het G i s j e k e n " z a l o n g e t w i j f e l d a f g e l e i d geweest z i j n v a n d e f a m i l i e n a a m van d e h e r b e r g i e r , goed v e r s t a a n b a a r t o t z o l a n g e r naamdragers bestonden
-
d i e e c h t e r verdwenen b i j g e b r e k a a n m a n n d e l i j k e o p v o l g e r s
-
maar o n b e g r i j p b a a r geworden na v e r l o o p v a n z o v e e l j a r e n . J a n GEES
HET P =Dx E =DRIEHUEK = x =ALTAAR x = x = xVAN = x =DE x =KAPEL x = x =O.L.VR. x = x = x =TER x = NOOD x = x =Ox x=x=x=x~~~~~~~~~~~~~~~ Naar a a n l e i d i n g van h e t a r t i k e l o v e r d e k a p e l O.L.vr.
Ter Nood a a n d e D r i e -
h o e k s t r a a t t e Kerksken, d a t v e r s c h e e n i n o n s nummer 4 v a n d e 5de j a a r g a n g , werd i n "Mededelingen van d e v e r e n i g i n g v o o r A a l s t e r s K u l t u u r s c h o o n " , nieuwjaarsnummer 1986, h e t v o l g e n d e g e p u b l i c e e r d i n v e r b a n d met d e v e r m e l d i n g d a t h e t a l t a a r u i t d e k a p e l v o l g e n s p a s t o o r Van Hoeymissen a a n g e k o c h t werd t e H o f s t a d e e n a f k o m s t i g was u i t e e n k a s t e e l a l d a a r .
"Cr
i s h i e r sprake van
e e n k a s t e e l t e H o f s t a d e d a t e e n k a p e l b e z a t , e n d u s komt
e n k e l t e Wachene i n a a n m e r k i n g . De k a p e l v e r d w e e n w e l i s w a a r o m s t r e e k s 1 8 0 0 e n h o c k a s t e e l wera i n 1837 a f g e b r o k e n . E c h t e r , h e t p a c h t h o f d a t b l e e f b e s t a a n ( o n g e v e e r 2 5 j a a r g e l e d e n v e r d w e e n h e t ) b l e e f i n d e volksmond d e b e n â m i n g b e h o u d e n v a n k a s t e e l t e Wachene. H e t i s d u s d a a r v a n
dat pastoor
Van H o e y m i s s e n s p r e e k t w a n n e e r h i j h e t h e e f t o v e r h e t k a s t e e l . De k a p e l
v3n
t e Kachene was e e n d r u k b e z o c h t e n b e k e n d b e d e v a a r t s o o r a , ïr d i e t i j d bé-.. l a n g r i j k - e r d a n L e d e . De mensen v a n Lede ( d u s e e n we.1. h ~ i c e n dK a r i a o o r d ) kwanier, o p b e d e v a a r t n a a r t e Wachene, maar d e z e v a n H o i s t a d e v e r t i k t e n h e t om n r c r L e d e t e g a a n . Dat i s h e e l b e l a n g r i j k e n w i l Reel wat zeggen. De k a p e i t e Wachene werd a f g e b r o k e n e n d e w a a r d e v o l i e b r o k s t u k k e n w e r d e I;ewaard
il1
e e n s t a l . o f i n d e s c h u u r , o'
ir!
e e r b e r g p l a a t s v a n eer, pacl-itln.ii.
E r b e s t a a t dus n i e t de m i n s t e t w i j f e l : h e t a l t a a r i n de kapel t e Kerksken i s n e t a l t a a r van de verdwenen k a p e l van t e k a c h e n ~ .
Dit i s e e n w a a r d e v o l l e v o n d s t v o o r d e g e s c h i e d e n i s v a 3 ~ o f s c a d s " . Log e e n r e d e n om d e k a p e l i n e r e t e h o u d e n e n n a a r h a a r a i g e n e l e h r l s t e l i i n ~ t e streven. P a u l TEMMEKMAh
.
D E BISSCHOP OP BEZOEK T E HAALTERT -X=X=X=X=x=X=X=x=X=x=X=X=XXX=x=x=
Een b e z o e k v a n d e B i s s c h o p o p i
f e b r u : i r i . l 8 3 1 a a n o n z e g e m e e n t e was w a a r -
schij n l i j k een h e l e gebeurtenis. De k a s s e i w e g d i e n d e h e r s t e l d e n s i e r b o g e n w e r d e n g e t o o i d met s p a r r e n . Een o u d e í e k e n i n g g e e f t o n s e e n i d e e v a n d e werkzaamheden ei1 d e o n k o s t e n . " O n k o s t e n op d e a a n k o m s t v a n d e n B i s s c h o p Aankoop d e r s p e r r e b o o m k e s
9.00
voor ' t kappen van d e z e l v e
1.62
O n k o s t e n v a n v e r t i e r v o o r h e t h a l e n d e r s p e r r e b o o m k e s met b a r r i e r e n
4.47
Voor b i n d g a r e n e n z a k k e b a n d
1.42
Aan P i e t e r N e i r i n c k x v o o r l e v e r i n g v a n 1 3 k a r r e n g r o v e n z a v e l t e n b e h o e v e d e r g e m e e n t e H a e l t e r t o p d e a a n k o m s t v a n d e n B i s s c l i o p en v o o r kalseydewerk
1.56
Aan L o u i s M u y l a e r t o v e r a r b e y d
2.90
Aan h e t w e r k v o l k o v e r a r b e y d
- J.B.
Standaert
1.90
- A d r i a a n Cauwels
2.36
- Joseph Matthijs
O . h0
-
0.40
Ch. V a n d e r s t o c k
V e r t i e r a a n h e t werkvolk e n d e maeking d e r a r k e n (RAG H a a l t e r t ii0!13)
2.58." Wil l y DE 1.00SE.
Over het diepe eetbord en zijn aanverwanten Inleiding Z o a l s d e l e z e r z i c h m i s s c h i e n z a l h e r i n n e r e n s l u i t d i t a r t i k e l a a n op d a t v a n n r . 5 j g 5 o v e r d e PLATTE TELJOOR ( e n n i e t o v e r d e d i e p e t e l j o o r z o l l s d e s t i j d s v e r k e e r d e l i j k i n d e t i t e l werd v e r m e l d ) . D i t k e e r hebben h e t d u s w e l d e g e l i j k o v e r d e DIEPE TELJOOR e n h a a r v o o r l o p e r s ,
w a a r b i j w i j v o o r a l i n g a a n op d e z a a k o n t w i k k e l i n g , doch d i t n i e t zonder e n k e l e e l e m e n t e n i.v.m.
d e b e t e k e n i s o n t w i k k e l i n g o v e r h e t hoofd t e z i e n .
Zaakontwikkeling Wanneer h e t d i e p e e e t b o r d v o o r h e t e e r s t werd g e b r u i k t i s m o e i l i j k t e a c h t e r h a l e n . I n e l k g e v a l i s h e t z e k e r d a t d i t voorwerp e e n a a n t a l v o o r l o p e r s h e e f t gehad. D r . Weyns, d i e op h e t g e b i e d o n s c h a t b a a r werk h e e f t v e r r i c h t , s t e l t d a t d e o u d s t e vorm v a n h e t e t e n met g e r e e d s c h a p h e t r e c h t s t r e e k s u i t de kookp o t e t e n was. Verder noemt h i j ook d e p a p b l o k , e e n s t r o n k met e e n kombormig g a t e r i n , w a a r i n d e pap werd g e g o t e n . Van d e z e g e b r u i k e n i s a a n onze i n f o r m a n t e n n i e t s bekend, doch kan i n d e a r c h i e v e n m i s s c h i e n nog e e n e n a n d e r worden gevonden. Wat e e n a a n t a l i n f o r m a n t e n o n s w e l b e v e s t i g d e n i s , d a t z i j nog p l a a t s e n hebben gekend waar men geen d i e p e b o r d e n had ; men a t e r a l l e m a a l u i t d e z e l f d e kom, d i e p a t e e l , t e i l of t e s t werd genoemd ( z i e v e r d e r ) .
de a a r d e n e e t s c h o t e l Deze e e t s c h o t e l s waren b i j h e t gewone v o l k m e e s t a l v a n a a r d e w e r k , e n op v e r s c h i l l e n d e i n o n z e s t r e e k z i j n e r nog f r a a i e m o d e l l e n v a n t e z i e n . Deze kom kon zowel worden g e b r u i k t v o o r h e t e t e n v a n v l o e i b a r e a l s v a n n i e t v l o e i b a r e s p i j z e n , doch d e s i t u a t i e l a a t o n s vermoeden d a t e r v e r s c h i l l e n d e m o d e l l e n b e s t o n d e n , n a a r g e l a n g v a n h e t v o e d s e l d a t men e r u i t a t . Deze v e r o n d e r s t e l l i n g w o r d t zowel b e v e s t i g d door Weyns, e n d e d i a l e c t w o o r d e n boeken a l s d o o r h e t n a a s t e l k a a r voorkomen van zo v e r s c h e i d e n benamingen. Een tweede voorwerp ( o f v o o r w e r p e n f a m i l i e ) d i e m e e s p e e l t i n d e o n t w i k k e l i n g van h e t d i e p e e e t b o r d of papkom, e e n k l e i n e kom met a a r d e w e r k met of z o n d e r
-13-
oren, waaruit de spijzen werden gegeten (of gedronken). Markant is dat dit voorwerp in de moderne keuken
-
zij het in licht gewijzigde vorm
-
opnieuw
zijn intrede doet, nl. als spaghetti-kommetje. In de praktijk wordt daar echter ook vaak een diep bord voor gebruikt.
soep- of eetkommetje Het is waarschijnlijk vanuit deze pap- of soepkom dat ons huidig diep eetbord zich heeft ontwikkeld en geleidelijk de andere voorwerpen heeft verdrongen. Het is pas rond de eeuwwisseling dat bij het gewone volk de eetschotel plaats heeft gemaakt voor het diepe bord, iets wat uiteraard in hogere kringen en op andere plaatsen reeds eerder was gebeurd. Uit Duitse bronnen vernemen wij : "Seit dem 14 Jh. benutzte man beim Essen tiefe und Flache Teller1'. Belangrijk is dan wel dat gedurende een vrij korte tijd alleen dit diepe bord werd gebruikt. Nadat men soep had gegeten veegde men het bord af met een stukje brood, en nadien werden aardappelen, groenten en vlees hierbovenop geschept, een gebruik dat op het platteland nog sporadisch wordt gezien. Het weze opgemerkt dat soep en pap niet alleen werden (en worden) gegeten, doch ook gedronken. De meeste mensen beschikken tegenwoordig dan ook over 2 voorwerpen : enerzijds het diepe eetbord, en anderzijds een soepkommetje of soepkop (soepbol of soepzjat genoemd). Dit laatste voorwerp wordt echter alleen in de week gebruikt en verschijnt ook nooit op feestmaaltijden.
de soepzjat Woordmateriaal en betekenisontwikkeling Voor de aarden eetschotel kregen we als benamingen pateel in de ons omringende gemeenten Ressegem, Herzele en Woubrechtegem, overal kregen wij het
woord t e i l ( z i j h e t d i k w i j l s i n een ruimere b e t e k e n i s ) en t e s t i n V l i e r z e l e , Bambrugge, Aaigem en opnieuw Woubrechtegem. Het i s e c h t e r n i e t onmogelijk en z e l f s w a a r s c h i j n l i j k d a t ook i n Groot-Haaltert
deze benamingen bekend z i j n .
Daarom bespreken w i j ze even. Het woord p a t e e l i s Van Dale bekend i n de omschrijving "aarden s c h o t e l " T e i r l i n c k d e f i n i e e r t h e t woord a l s : p l a t t e , a a r d e n s c h o t e l , w a a r u i t men v r o e g e r gemeenschappelijk a a r d a p p e l e n enz. a t F r . p a t e l l e , MLat p a t e l l u s , p a t e l l u m ( p a t e l l a ) Schuermans g e e f t ook nadere u i t l e g over de l o k a l i s a t i e : p a t e e l i s geen verouderd woord maar i n B r . ,
V 1 d a g e l i j k s g e b r . voor p l a t e e l
of eene p l a t t e aarden- of a n d e r e s c h o t e l van ' t 1. p a t e l l a of h e t f r . p l a t e a u , van p l a t ( s c h o t e l ) . Ook t e i l en t e s t z i j n b i j Van Dale bekend. Z i j z i j n b i j hem synoniem. J o o s maakt e c h t e r een onderscheid t u s s e n deze 2 benamingen. Volgens hem h e e f t een t e s t a l t i j d o r e n , een t e i l n i e t . Volgens T e i r l i n c k i s d i t n i e t zo ; een t e s t is volgens hem een houten s c h o t e l zonder o r e n . Wat de etymologie van t e s t
b e t r e f t i s v o l g e n s de V r i e s d i t woord afkomstig u i t h e t o f r t e s t "aarden s c h o t e l " . Het kan ook r e c h t s t r e e k s a f g e l e i d z i j n h e t L a t . t e s t a . Voor h e t d i e p e e e t b o r d vinden we o v e r a l d i e p e t e l j o o r , z i j h e t met v e r s c h i l l e n d e f o n e t i s c h e r e a l i s a t i e s , e i g e n aan h e t klankpatroon van onze d i a l e c t e n ( z i e n r . 5 j g 5 ) . Ook de s a m e n s t e l l i n g s o e p t e l j o o r wordt g e b r u i k t . Kijkend n a a r de b e t e k e n i s ontwikkeling van h e t woord t e l j o o r i s h e t dus wel e i g e n a a r d i g d a t men ook op d i t voorwerp de naam t e l j o o r h e e f t g e p l a k t ( t e l j o o r b e t e k e n t immers o o r s p r o n k e l i j k " s n i j plank")
.
D i t heeft o.i.
2 mogelijke v e r k l a r i n g e n :
1. Toen h e t d i e p e en h e t p l a t t e e e t b o r d qua vorm op e l k a a r z i j n gaan l i j k e n , i s
men ze b e i d e t e l j o o r gaan noemen (men was immers r e e d s l a n g h e t verband met de o o r s p r o n k e l i j k e b e t e k e n i s van " s n i j d e n " v e r l o r e n , en h e t was de v o r m g e l i j k e n i s d i e ging p r i m e r e n ) . Om dan een v e r d e r onderscheid t e maken g i n g men spreken van d i e p e en p l a t t e t e l j o r e n .
2 . Toen h e t g e b r u i k van een d i e p e t e l j o o r i n zwang kwam, moest ook een naam voor h e t voorwerp worden gevonden. De g e l i j k e n i s met de ( p l a t t e ) t e l j o o r was t r e f f e n d , doch i n de benaming h i e r v a n b l e e f de etymologische b e t e k e n i s van " s n i j d e n " nog n a t r i l l e n , z o d a t men h e t nieuwe voorwerp meteen d i e p e t e l j o o r i s gaan noemen. De benaming p l a t t e t e l j o o r zou dan van l a t e r e datum z i j n . A l s
b e w i j s h i e r v o o r kunnen we aanbrengen d a t e r wel een benaming s o e p t e l j o o r i s , doch geen e q u i v a l e n t voor h e t p l a t t e e e t b o r d .
De naam teljoor zou dan een dubbele betekenis hebben ; in de eerste plaats als generieke of algemene benaming voor het eetbord, en in de 2de plaats als specifieke benaming voor het platte eetbord. In elk geval is het laatste woord over de eetschotels en -borden nog lang niet gezegd, en blijven wij onverdroten verder zoeken naar nieuw (oud) materiaal. William MINNAERT. Voor uitgebreide bibliografische gegevens verwijzen wij naar ons eindwerk "Lexicaal-geografisch onderzoek naar de benamingen voor huisraad in 31 gemeenten in de Denderstreek" R.U.G.
-
1983
UIT DE OUDE DOOS =x=x=x=x=x=x=x=x
v.l.n.r.
Elodie Meganck, Madeleine Van Impe, Maria Matthys, Germaine Sonck, Marie Van Landuyt, Martha De Bie (+), Justine De Meyer.
-
Op de foto de processiegroep l1O.L.Vr. van Zeven Weeën".
- Opgericht omstreeks 1930, onder impuls van Germaine Sonck.
