MEDEDELINGEN HEEMKRING HAALTERT

MEDEDELINGEN HEEMKRING HAALTERT 7° Jg.1987 - Nr 2 Denderhoutem

- Soldaten van Napoleon

Ten tijde van het Frans Bewind ten onzent (1795-1815) kennen we de zgn. l l ~ ~ n ~ r ide t ~jongens ", van ons volk die verplicht werden dienst te doen in het Frans leger. Vermits het toenmalige Frankrijk haast voortdurend oorlogde zijn verschillende Denderhoutemse mannen daar natuurlijk rechtstreeks bij betrokken geweest. Ze werden als milicien ingelijfd en ze moesten derhalve mee ten strijde trekken, willens, nillens. Verschillende van deze dorpsgenoten schoten er het hachje bij in en keerden nooit meer terug. We laten hier een lijst van deze "slachtoffers" volgen, aan de hand van overlijdensakten aan het gemeentebestuur van Denderhoutem destijds genotificeerd. 1. JOZEF SIENARD. "...décédé

le 5 octobre 1806 à minuit, dans llhospice civil

~aint-Andréà Bordeaux ; âgé de 21 ans, né et domicilié à Denderhoutem ; profession : militaire ; fils de Jean Sienard et de Pétronelle De ~ r u ~ n " . 2. JEAN CHIAU.

.'I

. . décédé

le 5 novembre 1806 de maladie chronique" ; hij was

soldaat bij het 7" linieregiment in garnizoen in Turijn, (Italië). Jean was te Denderhoutem geboren omstreeks 1785 in het gezin van Judocus Chiau Anne-Marie Praet. De Burgemeester van Turijn, J. NEGRO, ondertekende mede de akte van overlijden. 3. AMAND VUYST .l1...

fusilier à la 7" Compagnie, 1" Bat. 7" rég. d'infanterie de

ligne, n6 à Denderhoutem, entré à llHôpitalMilitaire de Braunau, le 17 septembre 1807 ; décédé par suite de Plsie pulmonaire. Signé : le Comm. de Guerre (nomrné de Paris), économe de 1'Hôpital. (Braunau in Zuid-Beieren, Duitsland). 4. JEAN-BAPTISTE DE WINTER. ''Décédé le 27 décembre 1807 dans 1'Hôpital de Sedan, âgé de 20 ans ; né et dom. à Denderhoutem ; profession : fusilier à la

4" Cie 3" Bat. du 4" rég. de ligne". Uittreksel uit de overlijdensakte opgesteld in gezegd hospitaal.

5. JUDOCUS DE SCHEPPER. Overleed op 3 augustus 1808 I'... en llHôpital militaire ambulant de la commune de llIsle Dyne" ; hij was afkomstig van Denderhoutem ; fusilier bij de 3" Cie, 5" Bat. van het 26" infanterieregiment.

6. JEAN GHIJSELS.

lt...

décédé sur le minuit du 22 février 1808 dans ltHôpital

Civil de Clermont Oide (1) ; âgé de ? ans" ; geboren en gedomicilieerd in Denderhoutem ; soldaat in het 4" regiment lichte infanterie. Uittreksel uit de overlijdensakte van Clermont s/O. 7. AMAND BAEYENS. Jager bij de 3" Cie, 4" Bat. 12" regiment lichte infantirie ; lt..

. natif

de Denquemont ; (2) entré à lfHôpital du College à Salamanque le

30 juillet 1810 et y décédé le 31 du même mois par suite de fièvre." 8. Overlijdensakte van DOMINIQUE TEMMERMAN ; fusilier bij de 3" Cie, 4" Bat. 100" linieregiment infanterie ; I'... âgé de ? ans, né et domicilié à Denderhoutem, Terlinden ; fils de Pierre et de Clémentine Moock". Dominique overleed te Bakaert (Spanje) op 13-4-1811. 9. Commune dlAmsterdam. Hôpital dtAmsterdam. CONSTANTIN DE PELSMAEKER, 25 ans, pionnier à la 4" Cie de pionniers, natif de d'interhausen (sic ! ) Canton de... Département de 1'Escaut ; entré au dit hôpital le 26 octobre 1811 et y décédé le 26 novembre 1811 par suite de fièvre nerveuse

...lt

10. Décès de FRANCOIS DE DIER ; mineur de 1" classe à la 4" Cie du 2" Bat. de mineurs ; fils de Jean De Dier et dtAngéline Boulat ; natif de Dendralet (sic ! ) ; signa16 au Registre Matriculé sous le n" 2791 ; décédé au faubourg de Valence (Espagne) par un état (3) d'obus qui lui a emporté la jambe le 9-12-1812 à 5 h. du soir. 11. Op 13 januari 1814 overleed te Mézières (Dép. des Ardennes) JOSEPH GOOSSENS, I'. . . soldat au 88" rég. de ligne ; 21 ans." (Naar een uittreksel uit de overlijdensakte van de stad Mézières).

------------(l) wellicht werd hiermede bedoeld

:

OISE

(2) een verbetering in de akte duidt aan dat het om DENDERHOUTEM gaat. (3) klaarblijkelijk bedoelde men hier :

lt..

.

un ECLAT".

12. AMAND VAN PAPAN o v e r l i j d t i n h e t K o n i n k l i j k H o s p i t a a l v a n S a l a m a ~ i c a ( S p a n j e ) . De datum werd n i e t v e r m e l d . H i j was u i t d e L,ebeke. A l s m i l i t a i r was h i j i n g e l i j f d a l s f u s i l i e r b i j d e 2" C i e , 6" B a t . 26" l i n i e r e g i m e n t .

1 3 . BENOIT-JOSEPH LA COMPLEZ, g r e n a d i e r b i j h e t 24' i n f a n t e r i e , 2'

Bat.

l i n i e r e g i m e n t van de

; h i j o v e r l e e d t e P u e r t e Santa Maria,

(onbekende datum).

Was g e b o o r t i g v a n V o r s t , maar g e d o m i c i l i e e r d i n d e ' ! N i j g e s t r a e t e W t e Denderhoutem.

14. I n h e t m i l i t a i r kamp v a n Veere ( Z e e l a n d , N e d e r l a n d ) o v e r l e e d PIERKE VLASSCHAERT, f u s i l i e r b i j h e t 131'

l i n i e r e g i m e n t , 6" B a t .

l 0 Cie ;

h i j was 23 j a a r oud. Andere g e g e v e n s werden n i e t v e r m e l d .

15. MICHEL SCHEERLINCK, g e b o r e n t e Denderhoutem op 27 j a n u a r i 1780, was ook Napoleonist.

E. H u y l e b r o e k .

VAN DE REDAKTIE

gezocht : de r i j k Met h e t oog op e e n s t u d i e w e l k e i k i n v e r b a n d met b e t r e k k i n g t o t m i j n f a i i i i l i e naam wens d o o r t e v o e r e n zou i k e e n o p r o e p w i l l e n r i c h t e n t o t a l d e z e d i e zich h e t z i j de r i j k , De R i j c k of De Ryck noemen of h e t e n .

Ze zouden d a n l a t e r i n h e t r e s u l t a a t v a n h e t o p z o e k i n g s w e r k kunnen d e l e n .

Raymond De Ryck, t e n n i s l a a n 10 t e 1710 D i l b e e k .

HET KLOOSTER TE KERKSKEN

........................

Gedurende de laatste jaren zagen we het kloostergebouw in de Beekstraat steeds verder aftakelen. Na het vertrek van de Zusters in 1964 werd één vleugel ervan ingericht als verblijf voor de onderpastoor. Maar nadat in 1980 ook E.H. Torrekens, als laatste onderpastoor de parochie had verlaten, herbergde het klooster alleen nog de openbare bibliotheek en een paar jeugdverenigingen. Het onderhoud van het gebouw werd verwaarloosd en het verval ging met rasse schreden vooruit. Gelukkig is hierin verandering gekomen. De zusters van Erembodegem hebben een nieuwe bestemming gevonden in het klooster en brengen er de hun toevertrouwde jeugd onder. De herstellingswerken aan het gebouw zijn in volle gang. Honderddertig jaar geleden, in 1857, vestigden de zusters zich te Kerksken. Hun eerste klooster lag op het dorp, het was de huidige herberg "Korlick". Pastoor VanHoeymissen had dit huis aangekocht om er zijn kantschool in onder te brengen, die op dat ogenblik (rond 1857) 80 leerlingen telde, waarvan geen enkele "A noch B kende". Waarschijnlijk kocht de pastoor het huis van een zekere De Lombaert Ferdinand, bakker-winkelier (1).

Deze familie vertrok naar

St .-Jans-Molenbeek (2).

(1) De Lombaert Ferdinand ge. in 1803 en gehuwd met Tecla De Waele waarvan 8 kinderen gekend (Status Animarum

-

Parochiaal Archief)

(2) Uit het bevolkingsregister van 1847 blijkt, dat rond dit tijdstip nog personen uitweken naar St. Jans-Molenbeek o.a. Pieter Van Der Smessen, zijdewever in 1856, Pieter-Jan De Meerleer, fabrikant in lijnwaad in 1864. De reden is tot op heden niet achterhaald. -4-

L..

E r werd e e n v e r d i e p i n g op h e t h u i s gebouwd e n d e p a s t o o r v r o e g v i j f z ;l l s t e r s

v a n O p b r a k e l . De z u s t e r s a l d a a r waren g e s t i c h t a l s " Z u s t e r s v a n d e H . i r a n c i s c u s v a n A s s i s i ë " d o o r E.H.

C o n s t a n t i n u s B l o n d e e l , p a s t o o r benoemd t e O p b r a k e l i n

1817 ( z i e c o p i e p r e n t j e ) . Nog t i j d e n s z i j n i e v e n werden v e r s c h i l l e n d e b i j h u i z e n opgericht. De e e r s t e v i j f z u s t e r s , d i e t e K e r k s k e n aankwamen waren : V e r b r a e k e n J o a n n a , b e r s t e , De Z e t t e r C o l e t a g e b o r e n t e Welden, De G e y t e r P e r p e t u a g e b o r e n t e G i j z e n z e l e , M a t t h y s P e l a g i e g e b o r e n t e K r u i s h o u t e m e n Beeckman R o s a l i e g e b o r e n t e Denderhoutem ( 3 ) . Z i j werden op 25 m e i 1857 d o o r d e b e v o l k i n e , e n d e p a s t o o r o p T e r l i c h t a f g e h a a l d .

Deze l a a t s t e g e t u i g t d a t "ze toekwamen, z e e r arm g e s t e l d , e e n t a f e l k e n , z e s s t o e l e n e n e e n kasken".

De p a s t o o r d e e l d e met hen d e v r u c h t e n v a n z i j n t u i n en

d e z u s t e r s h i e l d e n z i c h b e z i g met d e k a n t s c h o o l e n de o p v o e d i n g v a n d e k i n d e r e n , d i e " g r o e i d e n i n e e r en deugd1'.

P a s t o o r Van Hoeymissen had d e woning a a n g e k o c h t om t e d i e n e n a l s k a n t s c h o o l v o o r 1.150 f r . n a d a t d e z e tweemaal p u b l i e k was o p g e r o e p e n . Er was e c h t e r e e n s c h u l d op h e t goed v a n 1 . 2 0 0 f r . t e n v o o r d e l e v a n h e t A r m b e s t u u r , z o d a t h i j nog 50 f r . m o e s t o p l e g g e n om e i g e n a a r t e worden. De k a n t s c h o o l was nu ook k l o o s t e r geworden, maar d e z u s t e r s hadden g e b r e k a a n p l a a t s e n a a n e e n t u i n .

-----( 3 ) B e v o l k i n g s r e g i s t e r 1847 e . v .

-

R.A.

Gent

Eveneens hadden zij weinig privacy omdat op dezelfde koer nog twee huisjes uitgaven. In het eerste (nr. 696a) woonde Joseph Buydens, kleermaker met zijn echtgenote Scheerlinck Joanna en zes kinderen. Het tweede was eigendom van Coppens Gaugericus (696b) en werd uitgebaat als herberg. De zusters schijnen nogal last te hebben gehad van de herbergbezoekers. Ook de grond, achter het toenmalig klooster gelegen was eigendom van voornoemde Coppens. Niettegenstaande de pastoor het huisje van Coppens kan afkopen, was de situatie weinig verbeterd. In zijn pogingen om ook de grond van Coppens te verkrijgen, betrekt de pastoor dhr. J. Vanderstraeten, rentenier te Gent, die meer dan 20 hectaren grond bezat te Kerksken. Maar nu namen de zaken plots een andere wending. Dhr. Vanderstraeten deelt de pastoor mee, dat Karel Van Landuyt, gemeenteonderwijzer van Kerksken en zijn pachter voor een perceel grond in de Beekstraat van 43a lOca, deze pacht had opgezegd. Zou deze grond kunnen dienstig zijn voor de zusters ?

Van Landuyt nu was een "tegenstrever" van het klooster en zag in het onderwijs van de zusters concurrentie aan zijn eigen functie. Dat nu juist de pacht van deze persoon kon overgenomen worden door de zusters is voor pastoor Van Hoeymissen "een wonderlijke handelwijze" waarin hij de tussenkomst ziet van de Goddelijke Voorzienigheid. De grond in de Beekstraat is niet van beste kwaliteit - reden waarom Van Landuyt hem opzegde

-

maar de pastoor laat hem draineren, omringen met een haag met poortje

en de kloostertuin is er, weliswaar niet aansluitend bij het kloostergebouw.

Maar de tijd staat niet stil. Spoedig denkt men eraan om een nieuw klooster te bouwen in de Beekstraat. Moeder overste stemt hiermee in en de eigenaar Vanderstraeten is bereid de grond in cijnspacht voor 99 jaar af te staan aan de zusters tegen een jaarlijkse vergoeding van 5 fr. We zijn in 1862. Eén jaar later reeds worden de funderingen ingewijd op 30 juni ter gelegenheid van de eerste steenlegging. Een perkament, gesloten in een arduinen steen werd ingemetseld in de muur, palende aan de refter van de zusters met volgende tekst, gesteld in het Latijn. "Dank zij de Goddelijke Voorzienigheid en de tussenkomst .van de Gelukzalige Maagd Maria, als Maria Hulp der Christenen, werd in het jaar 1863 op dertig juni een begin gemaakt met de bouw van het klooster van de zusters van de H. Franciscus van Assisi te Kerksken op de grond, dank zij de vrijgevigheid van mijnheer Jacobus Vanderstraeten in cijnspacht van 99 jaar, samen met andere voordelen afgestaan, zoals bij authentieke akte werd vastgesteld. Dank zij de zorg en ijver van Zeereerwaarde Heer Pastoor Van Hoeymissen en deels met zijn eigen geldmiddelen werd het klooster gebouwd opdat de zusters hier voor immer onderwijs en opvoeding zouden kunnen geven en andere goede werken doen, zulks in het éénendertigste jaar van zijn herderschap dezer parochie, alsmede met de ijverige medehulp van Eerwaarde Zuster Stanislas Verbraeken, Overste. Vrede zij dit huis en aan al zijn bewoners. W nagedachtenis van een zo grote weldaad werd

deze huls met haar inhoud als

eerste steen in deze muur gemetseld, onder de regering van Leopold I, wanneer zijne Hoogwaardige Excellentie Monseigneur Ludovicus Delbecque bisschop :;as van Gent, Zeereerwaarde Heer Carolus De Blieck, deken van de dekenij Aalst en eerwaarde heer P. De Witte, onderpastoor van deze parochie. Op dag en jaar zoals hierboven gezegd, hebben alle aanwezigen samen met de weldoeners dit stuk ter bevestiging genaamtekend. " Op 1 mei 1865 was het klooster voltooid. Talrijk waren de giften zoals o.m. van mevr. Eliaert uit Aalst, die 1.000 fr. gaf. Ook de parochianen hielpen door het verrichten van karweien. Zij dolven o.m. de kelders, de pompput, de citernen (regenwaterput) en de "vertrekkentt(gemakputten) zo noteert de pastoor, terwijl stenen ter plaatse werden gebakken. Het huis op het dorp werd verkocht aan Domien Meganck en bracht 6.000 fr. op, waarmee schulden werden afbetaald. In het nieuwe klooster namen de zusters ook kostgangers op. Amelie De Winter en een zekere Barbara namen er voor het leven hun intrek en betaalden hiervoor respectievelijk 4.000 en 9.000 fr. Dergelijke "kostgangers" of "kostkopers" worden vermeld in de bevolkingsregisters. Ze kwamen ook van buiten de gemeente. We geven hierbij enkele namen ten behoeve van familiekundigen.

Van den Storme Anna Marie We van Domein Van L o n d e r s e l e , geboren t e Welle op 31 f e b r u a r i 1826 en h a a r d o c h t e r Van L o n d e r s e l e Maria J u s t i n a geboren t e Kerksken op 17 f e b r u a r i 1870 en e r o v e r l e d e n op 29 september 1891 Chiau C o l e t a geboren t e Kerksken op 30 maart 1831 Boone O c t a v i e geboren t e Laarne op 12 maart 1857 Boone Augusta geboren t e Laarne op 2 4 september 1848 Gees S e r a h i n a geboren t e H a a l t e r t op 13 j u l i 1830 Ternoot S i d o n i a geboren t e Opbrakel op 18 f e b r u a r i 1863 Ternoot Maria T h e r e s i a geboren t e Opbrakel op 11 a p r i l 1861 Dopchie Jeanne Adolphine C h a r l o t t e geboren t e Ronse op 27 november 1871 - v e r t r o k k e n n a a r Denderhoutem op 17 j a n u a r i 1901 L i e v e n s K a t h a r i n a geboren t e Liedekerke op 12 j u l i 1798 De Winter Amelia geboren t e Kerksken op 19 a p r i l 1816 en e r o v e r l e d e n op 19 j a n u a r i 1893 Van Der Smessen Jeanne geboren t e St.Jans-Molenbeek

op 27 maart 1871

Van H e r z e l e J e a n n e t t e geboren t e St.Jans-Molenbeek

op 2 o k t o b e r 1886

D'Haese Clemence geboren t e Opbrakel op 10 mei 1867

-

k e e r t t e r u g n a a r Opbrakel op

1 december 1892 Hoste Anna Maria M a t h i l d i s geboren t e Scheldewindeke op 28 september 1887 Van Cromphout Delphina Anna geboren t e Gent op 1 a u g u s t u s 1828 Coppens Amelia J o s e p h i n a geboren t e Ath op 2 7 december 1838 Simoens V i r g i n i e geboren t e Opbrakel op 15 december 1819 Marchant Eugenie geboren t e Perwez Plumier Marie Agnes C a r o l i n e geboren t e Luik op 12 j u l i 1792 o v e r l e d e n t e Kerksken op 24 o k t o b e r 1871 , ,.

Moeder S t a n i s l a s , e e r s t e o v e r s t e , o v e r l e e d t e Kerksken op 11 mei 1886. I n de l o o p d e r j a r e n v e r w i e r v e n de z u s t e r s nog 99a grond z o d a t h e t k l o o s t e r g o e d z i c h u i t s t r e k t e t o t i n de bocht van de B e e k s t r a a t . E r kwam een b o e r d e r i j met k n e c h t , de k l e u t e r s c h o o l en de l a g e r e m e i s j e s s c h o o l . O n t e l b a r e Kerkskenaren z u l l e n de namen van moeder R o b e r t i n e , z u s t e r Methodia, z u s t e r F i d e l i a , z u s t e r I r è n e en nog v e l e a n d e r e nog l e v e n d i g i n h e t geheugen dragen.

$ '

t

Q

var'

i

Moeder S T A N I S L A S , , ( J U JOANNA Y E H T ~ I ~ A E ~ L N I , liiii,

'-t.ii,r

rati

rsrrstib O\<.rsLe vaii

h4.L

tili ri-!(.r ti.

h ' . l . k ~ L .n. 8ml61t P5 hirl i n j l .

T

P. Temmerman. Geraadpleegde bronnen : Liber Memorialis parochiearchief Kerksken. Bevolkingsregisters Kerksken 1847 tot 1900 - R . A . Gent en Gemeentearchie:. Kadastraal plan Poppe en "Matrice Kadastrale".

Vlaai, een kermislekkernij Dat mensen graag lekkere dingen eten, is van oudsher bekend. Een van de gerechten waarmee een gedeelte van het Vlaamse land (en meer bepaald ook de gemeenten van Groot-Haaltert) gezegend werd is de vla, vlaai of vlade. Hoewel er heel wat variaties zijn bestaat het gerecht in principe uit mastellen (dit zijn kleine ronde broodjes met een anijssmaak, gemaakt met mastellenpoeder), ontbijtkoek (in de volksmond wegens zijn samenstelling en smaak vaak peperkoek of lekkerkoek genoemd), melk, stroop, eieren en kruiden. De basisbereiding ziet er ongeveer als vo1g.x uit : men snijdt de mastellen in fijne schijfjes en samen met de versneden peperkoek laat men ze in een grote kom weken in de melk. Alles wordt op het vuur gezet en men voegt er de eieren de suiker en de stroop bij (stroop niet overal). Kruiden gebeurt met een snuifje zout, wat kaneel, en zo mogelijk ook wat vlapoeder. Sommigen gebruiken in de plaats van dit laatste ook foelie. Dit alles laat men sudderen op een zacht vuurtje, er door voortdurend roeren voor zorgend dat er geen te grote brokken meer in de vla achterblijven. Dit roeren gebeurt bij voorkeur met een houten lepel, en om te weten of de vlaai niet te vloeibaar is, zet men de lepel rechtop in de kom. Indien hij omvalt is er waarschijnlijk te veel melk of te weinig bindmiddel in de vlaai. Tegenwoordig wordt de vlaai ook gemixt maar voor de traditionele vlaaibakster is dit uit den boze. Wanneer alles klaar is wordt de vlaai in een vuurvaste schotel gegoten die op voorhand met boter is ingestreken. Om te beletten dat de korst te hard wordt legt men er soms nog enkele klontjes boter op. Anderen gieten er dan weer stroop over. Over de recipiëiic waarin de vlaai gebakken wordt valt ook wel een en ander te zeggen. Vroeger gebruikte men daarvoor een naar boven wijd opengaande teil in geglazuurd aardewerk die alleen daarvoor bestemd was. Volgens L. Lindemans ( 2 ) noemde men dit gewoonlijk een vlaaientest, en ook enkele van onze informanten schijnen deze benaming nog te kennen. Tegenwoordig zijn die bijna overal vervangen door vuurvaste schotels, soms ook door verlakte ijzeren teilen zonder steel of oortjes.

Wanneer de vlaai klaar is wordt hij dan bij de bakker gedragen, die hem dan samen met het brood in de oven zet, of indien er genoeg zijn, er een aparte oven voor insteekt. Ook mensen die zelf thuis een elektrische oven bezitten dragen vaak hun vlaai nog bij de bakker, hoewel het zelf bakken nu opnieuw 'in' is. Voor het bakken wordt dan een kleine bijdrage gevraagd, die natuurlijk erg laag ligt doordat er meestal veel vlaailn tegelijk moeten gebakken worden.

Het zal uit het voorgaande wellicht al duidelijk zijn dat er niet elke week vlaai gebakken wordt. Vlaai is inderdaad het kermisgebak bij uitstek, en zelfs in een tijd waarin je tenminste elke week in elk dorp taarten kan krijgen blijft het vla bakken meestal beperkt tot twee maal per jaar, hoewel er natuurlijk vrouwen zijn die al eens meer vlaai bakken in hun eigen oven, of bakkers waar je elke week verse vlaaien kan krijgen. De taarten hebben de vlaai dus niet verdrongen, maar hebben er een plaats naast gekregen. Bovendien gebeurt het taartenbakken in onze streek slechts sporadisch door particulieren. Zoals uit de vorige alinea misschien reeds kon opgemerkt worden is het bakken van vla een erg streekgebonden aangelegenheid. Zo kent men van voorbij St.-Antelinckx richting Geraardsbergen de vlaai niet meer als typisch kermisgebak. Wij zitten daar immers bijna in de mattetaartenstreek. In Burst en aanpalende gemeenten heeft men naast deze vlaai een vergelijkbaar gebak dat men met de eigenaardige naam podding heeft bedacht. Het bestaat uit oud bror.1 i.p.v. mastellen en bevat naast de voor vlaai opgesomde ingrediënten ook rozijn-en een scheut rhum. Deze streekgebondenheid wordt ook bevestigd in het artikel van L. Lindemans die een begripskaart tekende van dit gebruik, waaruit inderdarL blijkt dat wij aan de westrand liggen van het vlagebied. Er dient hierbi-: ook gezegd worden dat dit kermisgebak, dat voorkomt in een groot gedeelte van Oost-Vlaanderen en in de aanpalende hoek van West- en Klein-Brabant, moet onderscheiden worden van de vla waar Weyns (3) het oever heeft ; dit 1-aatste is immers een gerecht bereid met fruit, dat eveneens in de oven wordt gezet. Woormateriaal en etymologie Voor het in het eerste gedeelte van dit artikel omschreven gerecht vonden wij in de 4 deelgemeenten van Groot-Haaltert de benaming

e, zij het met

een

lichtjes verschillende fonetische realisatie ( 4 ) . Voor de recipiënt waarin die vla wordt gegoten en bewaard ligt de zaak iets ingewikkelder. In de hele Denderstreek kregen wij tal van uiteeneenlopende benamingen, die dan nog bleken te verschillen naar gelang van het soort recipiënt dat men ermee bedoelde.

Wanneer de vlaai klaar is wordt hij dan bij de bakker gedragen, die hem dan samen met het brood in de oven zet, of indien er genoeg zijn, er een aparte oven voor insteekt. Ook mensen die zelf thuis een elektrische oven bezitten dragen vaak hun vlaai nog bij de bakker, hoewel het zelf bakken nu opnieuw 'in' is. Voor het bakken wordt dan een kleine bijdrage gevraagd, die natuurlijk erg laag ligt doordat er meestal veel v l a a i ~ ntegelijk moeten gebakken worden. Het zal uit het voorgaande wellicht al duidelijk zijn dat er niet elke week vlaai gebakken wordt. Vlaai is inderdaad het kermisgebak bij uitstek, en zelfs in een tijd waarin je tenminste elke week in elk dorp taarten kan krijgen blijft het vla bakken meestal beperkt tot twee maal per jaar, hoewel er natuurlijk vrouwen zijn die al eens meer vlaai bakken in hun eigen oven, of bakkers waar je elke week verse vlaaien kan krijgen. De taarten hebben de vlaai dus niet verdrongen, maar hebben er een plaats naast gekregen. Bovendien gebeurt het taartenbakken in onze streek slechts sporadisch door particulieren. Zoals uit de vorige alinea misschien reeds kon opgemerkt worden is het bakken van vla een erg streekgebonden aangelegenheid. Zo kent men van voorbij St.-Antelinckx richting Geraardsbergen de vlaai niet meer als typisch kerniisgebak. Wij zitten daar immers bijna in de mattetaartenstreek. In Burst en aanpalende gemeenten heeft men naast deze vlaai een vergelijkbaar gebak d a t men met de eigenaardige naam podding heeft bedacht. Het bestaat uit oud broc,! i.p.v. mastellen en bevat naast de voor vlaai opgesomde ingrediënten ook rozijn,-. en een scheut rhum. Deze streekgebondenheid wordt ook bevestigd in het artikel van L. Lindemans die een begripskaart tekende van dit gebruik, waaruit inderdar., blijkt dat wij aan de westrand liggen van het vlagebied. Er dient hierbij ook gezegd worden dat dit kermisgebak, dat voorkomt in een groot gedeelte van Oost-Vlaanderen en in de aanpalende hoek van West- en Klein-Brabant, moet onderscheiden worden van de vla waar Weyns (3) het oever heeft ; dit 1-aatste is immers een gerecht bereid met fruit, dat eveneens in de oven wordt gezet. Woormateriaal en etymologie Voor het in het eerste gedeelte van dit artikel omschreven gerecht vonden wij in de 4 deelgemeenten van Groot-Haaltert de benaming,&x

zij het met een

lichtjes verschillende fonetische realisatie ( 4 ) . Voor de recipiënt waarin die vla wordt gegoten en bewaard ligt de zaak iets ingewikkelder. In de hele Denderstreek kregen wij tal van uiteeneenlopende benamingen, die dan nog bleken te verschillen naar gelang van het soort recipiënt dat men ermee bedoelde.

De meest voorkomende benaming lijkt dat de co-] van

vlaaikom te zijn, waarbij opnieuw

kom overal in Groot-Haaltert ontrond wordt tot [ij Heldergem

neemt hier wel een aparte plaats in omdat het de meest westelijke gemeente is waar dit verschijnsel voorkomt. Bovendien komt in Heldergem alleen ontronding na palatalisering voor zoals bij

M.

Lange vokalen zoals in

muur

hebben geen

ontronding. Als andere benamingen krijgen wij o.a. : aarden kom en vuurvast kom, terwijl ten westen van Groot-Haaltert ook benamingen als pateel en vlaaientest voorkomen, benamingen die o.i. slaan op oudere, stenen voorwerpen (zie hoger). Wat de etymologie van het woord vla betreft, is dit volgens de etymologische woordenboeken (5) duidelijk een Germaans woord. Q en vlade zijn respectievelijk een verkorting en een diftongering van het mnl. vlade dat oorspronkelijk "koek in het algemeen" betekende. Het is verwant met het Griekse platus en het Latijnse platus, plautus, waaruit zich naderhand het Franse (en Nederlandse) plat ontwikkelde. Uit de mnl. stam vlade werd ook het Fr. flan (later in het Eng. flawn) ontleend.

Wat het woordgebruik betreft toont Van Dale (6) ons aan dat

als woord erg

verspreid moet zijn geweest, waarbij wij er steeds beducht moeten voor zijn een duidelijk onderscheid te maken tussen het woord en het begrip. De definities die hij geeft zijn immers veel ruimer dan het door ons beschreven gerecht. Zo vinden we bij vla (p. 3237) "1. Dik vloeibare, koud gegeten dessertspijs van eieren, melk, P

enig meel of een bindmiddelen zeer verscheiden andere ingrediënten b.v.citroen of cacao. " Bij vlaai (ib. ) lezen we "rond gebak.. . .gevuld met vruchten. . ." wat duidelijk slaat op Limburgse vla. Wanneer hij het echter bij vlade heeft over "koek van ongezuurd deeg" is het wel duidelijk dat het woord vla een veel ruimer betekenisveld heeft dan alleen het door ons gekende gerecht. Wij vinden het echter wel eigenaardig dat hij bij vlaai het houdt bij het Limburgse gerecht, terwijl hij bij vla een andere definitie geeft. Het WNT (7) is in dit opzicht iets genuanceerder. Bij vla krijgen we weliswaar een vergelijkbare definitie met die van Van Dale, P

waarbij het echter opmerkt dat het woord pas sinds de 18de eeuw in onze algemene taal is doorgedrongen, docht bij vlade (dlXXI, p. 1329) krijgen we het volgende geografisch onderscheid "In het oosten van Znl een plat rond gebak gLvuld met compote of rijst en eieren, room enz., in westelijk deel (West-Brabant en O-V1) een nagerecht bereid met bloem, eieren, melk, suiker, stroop, sinaasappelschillen enz. dat in den oven gebakken is".

Ook d e benamingen v l a ( a i ) k o m e n --v l a ( a i ) t e s t z i j n hem n i e t onbekend, d e z e l f d e woorden a l s d i e g e n e d i e ook i n h e t Waasch I d i o t i c o n v a n A. J o o s ( 8 ) t e r u g t e vinden z i j n . Wat h e t woord p o d d i n g t e n s l o t t e b e t r e f t , g e e f t h e t WNT ook h i e r u i t s l u i t s e l . I n d l X112 op p. 4717 v i n d e n w i j d a t h e t v a s t s t a a t d a t d e h e r k o m s t v a n d i t woord F n g e l s i s , doch d e e t y m o l o g i e o n z e k e r . Op e e n a n d e r e p l a a t s v e r m e l d t h e t d a t p o d d i n g e e n o u d e r e vorm i s v a n p u d d i n g , o . i .

t o c h wel een e i g e n a a r d i g e

fonetische ontwikkeling.

Wanneer j e d u s d e v o l g e n d e k e r m i s v l a a i e e t of p r o e f t , d e n k d a n d a t m i n s t e n s 500 j a a r g e l e d e n d e mensen u i t jouw d o r p d i t m i s s c h i e n ook a l g e d a a n hebben. Doch l a a t e r i n e l k g e v a l j e smaak n i e t d o o r b e d e r v e n .

Bibliografie 1. Meer v o l l e d i g e b i b l i o g r a f i s c h e g e g e v e n s z i j n t e v i n d e n i n " ~ e x i c a a l g e o g r a f i s c h o n d e r z o e k n a a r d e benamingen v o o r h u i s r a a d i n 3 1 gemeenten i n d e D e n d e r s t r e e k (RUG 1983

-

W.

Minnaert niet-gepubliceerd)"

2. LINDEMANS L. "De Vlaamse V l a a i " i n E i g e n Schoon e n d e B r a b a n d e r . J g XXXII (1949) p . 36-45 3. WEYNS J . "Bakhuis e n broodbakken i n v l a a n d e r e n . " Verbond v o o r Heemkunde S t . M a r t e n s Latem. 4.

L,

i n Heldergem ~

V L) L

i n d e a n d e r e gemeenten

5. o . a . Van Wyck N . :

" F r a n c k ' s E t . wdb d e r Ned. t a a l " Den Haag 1949

De VïLes J."Ned.

6. Van D a l e

root

E t y m o l o g i s c h Woordenboek" Den Haag 1971 wdb d e r Ned.

7. WNT : De V r i e s H . ,

TEWINKEZ, L.A.

Woordenboek d e r Ned. 8 . J00S A.,

t a a l " 1976 10de d r u k e.a.

t a a l , Den Haag, L e i d e n ,

1882

I d i o t i c o n , Gent S t . N i k l a a s 1900

Gok d e a n d e r e d i a l e c t w o o r d e n b o e k e n d i e o n z e s t r e e k b e h a n d e l e n werden g e ë x c e r p e e r d , doch z i j gaven g e e n b r u i k b a r e i n f o r m a t i e .

William Minnaert.

De Parochie Terjoden Hoe het groeide

WOORD VOORAF.

De e e r s t e d o k u m e n t a t i e b e t r e f f e n d e d i t o n d e r w e r p vonden we i n h e t f a m i l i a l e a r c h i e f v a n d e f a m i l i e De C l e r c q , l a t e r i n d a t v a n d e f a m i l i e Van Wezemael ( d o k t e r Daem), h e t p a r o c h i a l e a r c h i e f op d e p a s t o r i e , e n d e d a a r bewaarde b r o c h u r e (n

een a r t i k e l

v e r s c h e n e n t e r g e l e g e n h e i d v a n d e v i j f t i g - en v i j f e n z e v e n t i g j a r i g b e s t a a n v a n St.-Jozefsparochie

op T e r j o d e n . Waarvoor a a n a l l e n o n z e b e s t e d a n k . W i j hadden h e t

g e l u k d i t a l l e s t e kunnen a a n v u l l e n e n p r e c i s e r e n d o o r d e v e l e i n f o r m a t i e d a a r o m t r e n t , bewaard i n h e t a r c h i e f v a n h e t bisdom G e n t . V e l e v a n d e b r i e v e n v a n e n n a a r h e t bisdom e n a n d e r e , z i j n i n h e t F r a n s g e s t e l d , n a a r d e g e e s t e n d e gewoonten v a n b e p a a l d e middens i n d i e t i j d . Een b e t e r e s c h o l l n g , t e n a n d e r e t o e n v o o r w e i n i g e n w e g g e l e g d , g e s c h i e d d e s t e e d s i n d e F r a n s e t a a l . We merken n o c h t a n s op d a t , w i e n a a r h e t bisdom s c h r e e f i n h e t N e d e r l a n d s , ook i n d e N e d e r l a n d s e t a a l a n t w o o r d o n t v i n g . We hebben d e F r a n s t a l i g e b r i e v e n z o goed en j u i s t m o g e l i j k i n h o u d e l i j k v e r t a a l d , z o d a t ook d i e g e n e n d i e m i n d e r v e r t r o u w d z i j n met d e F r a n s e t a a l , a l l e v o l l e d i g zouden b e g r i j p e n , maar e r a c h t e r a a n d e l e t t e r s F r b i j a a n g e b r a c h t d i e op v e r t a l i n g w i j z e n .

Aan d e hand v a n d e z e a u t e n t i e k e b r i e f w i s s e l i n g konden we s t a p v o o r s t a p d e g r o e i n a a r h e t o n t s t a a n van de St.-Jozefsparochie

op T e r j o d e n v o l g e n . We v e r k o z e n d e z e i n hun

g e h e e l weer t e geven e n e r s l e c h t s e e n soms v e r k l a r e n d e b i n d t e k s t a a n t o e t e v o e g e n . D i t u i t oogpunt van s t r i k t e o b j e c t i v i t e i t ,

om e e n s e n v o o r goed h e t w a r e v e r h a a l

t e r e k o n s t r u e r e n z o a l s h e t z i c h h e e f t v o o r g e d a a n , w a r s v a n e l k e m o o i p r a t e r i j of h e t v e r d o e z e l e n v a n sommige f e i t e n .

A n d e r z i j d s om d a n ook j o n g e r e l e z e r s d e g e l e g e n h e i d t e geven e e n t i j d s g e e s t t e l e r e n kennen d i e zo v e r s c h i l l e n d i s v a n d e h u i d i g e .

HET GEMIS. T u s s e n de o o r s p r o n k e l i j k e i n w o n e r s v a n T e r j o d e n en d e i n w i j k e l i n g e n o n t s t o n d g e l e i d e lijk

een e c h t samenhorigheidsgevoel.

Ze g r o e i d e n samen t o t h e t l e v e n d e o r g a n i s m e

d a t "wijk" h e e t , met d e e i g e n h e i d d i e d a t d e s t i j d s k e n m e r k t e .

Met d e i n v l o e d d i e d e k a t h o l i e k e k e r k s i n d s eeuwen had i n d e z e g e w e s t e n , w a r e n z e a l l e n i n wezen nog d i e p k r i s t e l i j k . Een e i g e n p a r o c h i e k e r k had d e v a n j a a r t o t j a a r a a n g r o e i e n d e w i j k nog n i e t , h e t werd e r v a r e n a l s e e n g r o o t gemis.

Dat d e d o r p s k e r k v a n Erembodegem z o v e r a f g e l e g e n was, n o o p t e e r de m e e s t e n t o e d e zondagsplicht t e v e r v u l l e n i n d e voor hen d i c h t s b i j g e l e g e n k e r k van een ander dorp. Voor h e t m e r e n d e e l , z i j n d e d e i n w o n e r s v a n d e D r i e s e n omgeving, was d a t i n W e l l e . De m e e s t e m e i s j e s g i n g e n d a a r ook n a a r d e s c h o o l . Nu nog l e v e n e r o u d e r e n d i e d a t noodgedwongen d e d e n . Wel was e r s e d e r t e n k e l e j a r e n e e n gemengde g e m e e n t e s c h o o l of l i e v e r

-

- k l a s - waar j o n g e n s e n m e i s j e s v o o r d e z e s l e e r j a r e n samen z a t e n i n

é é n k l a s b i j d e z e l f d e o n d e r w i j z e r , m e e s t e r J o z e f V e r l e y s e n . I n Erembodegem was e r p l a a t s t e k o r t voor h e t a a n t a l niet-betalende

l e e r l i n g e n d a t z i c h voor onderwijs

aanbood. Of e r v o l d o e n d e p l a a t s was v o o r b e t a l e n d e i s o n s t o t nog t o e onbekend. Een v a n de o u d s t e n v a n d e p a r o c h i e v e r t e l d e o n s v a n h a a r moeder g e h o o r d t e hebben d a t d e z e op d r i e p l a a t s e n n a k o r t e t i j d werd d o o r g e s t u u r d : i n Erembodegem z e l f , i n Welle

e n i n H a a l t e r t . Was e r , g e z i e n h e t o v e r a a n b o d , g e e n p l a a t s meer v o o r

k i n d e r e n v a n e e n b u i t e n w i j k ? Werd z e op d e a n d e r e p l a a t s e n e e r s t a a n v a a r d e n l a t e r d o o r g e s t u u r d omdat z e n i e t op p e i l was b i j g e b r e k a a n k l e u t e r - of e e r d e r l a g e r o n d e r w i j s ? Of kwam d a t omdat d e gemeente Erembodegem n i e t b e r e i d was d e r e c h t m a t i g e k o s t e n d e k k i n g a a n d e b e t r o k k e n gemeenten o v e r t e d r a g e n v o o r e e n l e e r l i n g d i e e l d e r s e e n onderkomen z o c h t ? W a a r s c h i j n l i j k was d i t geen a l l e e n s t a a n d g e v a l .

Andere k e r k g a n g e r s waren d i c h t e r b i j d e k e r k v a n H a a l t e r t , e e n p a a r b i j d e z e v a n Nieuwerkerken.

Doop, p l e c h t i g e e e r s t e H. Communie

- t o e n op l e e f t i j d van e l f j a a r - de v o o r b e r e i d i ~

t o t d e z e en h e t v o r m s e l , p a a s p l i c h t , h u w e l i j k e n b e g r a f e n i s , d i e n d e n ecljtier i n d e e i g e n d o r p s k e r k p l a a t s t e v i n d e n . Vanwaar e n w a a r h e e n ook, a l t i j d b l e e f h e t m i n s t e n s v i j f e n t w i n t i g , e e r d e r d e r t i g , v i j f e n d e r t i g m i n u t e n f l i n k d o o r s t a p p e n v o o r volwac-..-ien. De wegen w a r e n op v e r r e n a n i e t i n d e s t a a t z o a l s we d i e nu kennen. Voor z o v e : d i e a l " b e s t r a a t e n b e s t e e n i g d " waren i n d e a f g e l e g e n g e h u c h t e n , was d i t met " r e c o u p i n s " ( a f v a l v a n k a s s e i e n ) . Doch a l t i j d g i n g h e t nog v o o r e e n s t u k o v e r n i e t - v e r h a r d e wegen.

Om d e weg n a a r d e e i g e n e of e e n a n d e r e d o r p s k e r k z o v e e l m o g e l i j k i n t e k o r t e n v e r k o o s

men, a l s h e t e n i g s z i n s d o e n b a a r was, t o c h d e b i n n e n w e g e l t j e s .

Wanneer h e t dan t o c h n a a r d e e i g e n d o r p s k e r k m o e s t , g i n g e n d e i n w o n e r s v a n d e D r i e s e n omgeving o v e r d e K l e i n e D r i e s , l a n g s d e L a n d d r i e s l o s (nu D a m s t r a a t ) o f w e l l a n g s h e t Getegembaantje

- nu verdwenen v o e t w e g e l d e s t i j d s g e l e g e n t u s s e n d e l a n d -

b o u w b e d r i j v e n v a n d e f a m i l i e Vanden S t e e n e n e r z i j d s ( P a c h t e r s ) e n d e f a m i l i e De C l e r c q a n d e r z i j d s ( K l e i r k e s ) . Van d a a r u i t , dwars d o o r d e v e l d e n e n v e r d e r l a n g s d e Welleweg n a a r d e K o r t e K e p p e s t r a a t waarop b e i d e wegen a a n s l u i t i n g gaven. Eens b i j en over d e steenweg Aalst-Ninove

g i n g h e t v e r d e r l a n g s de V r i j h e i d s t r a a t .

Wanneer het niet moest gingen ze dus naar de kerk van Welle. Gaande voorbij het

of ter Wilgen", langs de Broekveldrede, over de Bontebeek, "de zogenaamde Wellenbos", waar het heel het jaar door altijd drassig was en nog is, en verder langs de veldwegen naar en door "den

roek" te Welle.

De enkelen die toch dichter bij de kerk van Nieuwerkerken woonden gingen uiteraard \

langs de Dreefstraat, verbreed en gekasseid in 1863 en hadden ten minste vaste voet om verder over Nieuwerkerken Dries hun weg te vervolgen. Hoe het met de verdere weg gesteld was weten we niet. Degenen die het bij de kerk van Haaltert hielden, moesten het toen drukgebruikte Wellebaantje voor lief nemen, soms in goede, vaak in erbarmelijke staat, tot ze het beter kregen langs de steenweg naar Geraardsbergen. De Diepeweg kwam toen praktisch niet in aanmerking, of weinig toch.

De laatste woning, dan nog aan de

Haaltertkant, in de Ninovestraat, was de hofstede Meert "Philemienens". Het zou een hele omweg geweest zijn. Ofschoon verhard met afval van "rebut steenen", lag deze hobbelig, met slagen, bulten en putten waar mens en paard de poten konden breken. Hoeft het gezegd hoe deze wegen er, naar gelang de seizoenen, soms bijlagen ? Onder centimeters dik mul in de zomer, glibberig bij regen, niet te onderscheiden van de velden bij ernstige sneeuwval, stukgereden door boerenkarren, soms letterlijk omgeploegd. Noodgedwongen stroopen de vrouwen de lange rokken op. Het maakte de zondagsmis dikwijls tot een zware plicht, door het merendeel toch trouw vervuld. Hoewel (we zullen dit herhaalde malen vernemen) daar wel verandering in zou komen. Voor een klein afgelegen gehucht bestond er weinig kans op betere vooruitzichten in afzienbare tijd. Het centrum had immers steeds de voorrang voor om het even welke voorziening. Daar woonden doorgaans zij die het gemeentebestuur in handen hadden, de goede burgers, daar woonden hun meeste kiezers, de aldus bevoorrechten. Het was een kringloop waardoor het kon dat, geslachten lang, de bijzonderste ambten in dezelfde families bleven. Zo ging dat overal. Doch ook daar wordt nu enige verandering merkbaar. Zoals reeds gezegd in een vorige bijdrage is het aantal inwoners van Terjoden gestadig toegenomen sedert de nabijheid van de spoorwegstation van Haaltert, de daarmee gepaarde gaande pendelarbeid en industrialisatie. Wij schrijven 1904. Terjoden heeft twee verkozenen in het gemeentebestuur van de katholieke partij : Severinus van Wezemael als gemeenteraadslid, (hij woont in de Dreefstraat, op het toen nog prestigieuse, geheel omwalde "Hof ter Lokeren") en Pius De Clercq, een gerespekteerde welgestelde boer van Terjoden-Dries, schepen sedert 18-1-1904.

Z i j kunnen de b e l a n g e n van de w i j k a a n de o r d e s t e l l e n en dus ook a a n d r i n g e n v o o r h e t v e r k r i j g e n van een zo gewenste h u l p k e r k op de w i j k .

- de e e r s t e van e e n h e l e r e e k s d i e nog bewaard b l e v e n i n h e t b i s s c h o p p e l i j k a r c h i e f t e Gent - kan men opmaken d a t e r r e e d s j a r e n l a n g h e r h a a l d e

U i t een paar brieven

malen e e n b e r o e p moet gedaan geweest z i j n , zowel op h e t bisdom a l s op h e t gemeenteb e s t u u r en i n v l o e d r i j k e p o l i t i c i

van de k a t h o l i e k e p a r t i j om d i e t e v e r k r i j g e n ;

b l i j k b a a r zonder e n i g r e s u l t a a t . E r i s wel, en d a t w e l l i c h t op a a n d r i n g e n van h e t bisdom, s i n d s v e r s c h i l l e n d e j a r e n e e n p r i e s t e r s p e c i a a l b e l a s t met de z i e l e z o r g v o o r de w i j k , n a m e l i j k E.H.

P e t r u s , J o a n n e s De Paep, a f k o m s t i g van M e l s e l e , s i n d s 1894

o n d e r p a s t o o r t e Erembodegem. H i j l e e r d e i n d i e j a r e n de g e e s t e l i j k e en m a t e r i ë l e nood van de wijkbewoners kennen, de schreeuw n a a r b e g r i p . Hun v e r l a n g e n i s ook h e t z i j n e geworden. Het g a a t hem n i e t a l l e e n om een k e r k , maar ook om k l a s l o k a l e n v o o r de m e i s j e s en e e n bewaarschool. Het geduld i s opgebruik;. I n a l l e smeekbrieven v i n d e n we met e n i g e nuances d e z e l f d e argumenten t e r u g , z o d a t we deze nu samenvattend zouden kunnen geven. We v e r k i e z e n z e t o c h i n hun g e h e e l t e brengen, z o d a t U z e l f kunt v a s t s t e l l e n welke r e g i s t e r s , van p i a n i s i m o t o t f o r t o , b e s p e e l d worden, en z e l f k u n t proeven a a n en van de s c h a k e r i n g i n t o o n , g e e s t en houding. We w i l l e n U deze t i j d s d o k u m e n t a t i e u i t een nog r e c e n t en t o c h r e e d s zo v e r s l u i e r d v e r l e d e n n i e t onthouden. Ze komen e r , de e e r s t e d a t e r e n d 8 j a n u a r i 1 9 0 4 .

Monh ZcSg n e u ,

Sed& lang wondt m &m gupnahen dat m eene h m h o p onze wijk Tmjoden gaat gebouwd wonden, doch t o t &u~Xoe zien w i j m geenen voonuXgang aan. De vnagen d i e U nee& gedaan z i j n b f i j v e n onbeantwuond, de arneekingen z i j n niet vmhootd. G i j hebt de gebeden van h e t voLh van Tmjoden v m t o o t e n . Ach, Mon~ZcSgneu, i n d i e n g i j U de mo&e w d d e t geven goede i n l i c h n g e n t e nemen, g i j zou& i n conhientíe niet duwen uÁXhteLten &m een& h m h t e Ahten bouwen. G i j weet niet hoe h e t &m noodig b , want w b t g i j h e t , g i j zoudt niet duwen uÁXhteLten woon ' t g d u h dm z i d e n van onh gehucCzt t e zongen. V d e wmklieden vmzlúmen nee& de m b en hun getal? gno& Z E U L aan. De kindmen w U e n na de e m t e communie vúet mem n a m de zondagachool gaan, geen e n h d e jonge dochXm gaat n a m de c o n g n e g d e , en loopen d u zondaga o p de a;tiraten, i n de danhhoken en zoo wonden z i j bedohven, v d e nee& al? z i j n de bchande van hunne ~am&e na eevúge j m e n z&en z i j niet mem b u t u w j h z i j n . Nu b het nog Lijd a h g i j woon de goede opvoeding o n z m kindmen w& zongen, nu zou m nog m i d d d z i j n om woon acholen t e zongen wam z u n t m h u zouden inhomen dan zouden onze heZcSnkindmhenh h e t g d u h hebben n a m de b e w a w c h o o l t e gaan, en onze m d j u b i j zuntmhenh, n a m w a l wachX g i j nog, dan b dat g d u h vaan &jd

aan o m k i n d m e n ontnomen. Want nu gaan onze meinjen i n d e z d g d e achooL a& de jongem, i n heR koht zde men nog eene w ~ ? h d & j k e o n d ~ ~ i j z emR ~b i j pLa&en, en dezoo z&en LCtij V O O & a L t i j d bmooOd z i j n van eene z u n t ~ ~ ~ c h o ffim o l . z i j n ook d ~ L jdab/ueken en eene a t d e , daamede g&o& de bevoLking z e m aan van wmtdicden, d i e h& w d nodcg hebben c h i n t e f i j k opgevoed t e wokden, h d g e e n nu o n t b i ~ e e k t . Een mem a n d m e &eden zouden kunnen aanzuXen, Moueignewr, om vook dezen wijk T m j o d e n t e zok5e.n. Wij ameeken, U , Momeignewr, g d i e d i f i c h n g e n t e ncmen, en arn g i j de wou& heR g e e n t d i j k zaken goed zuRt kennen g d i j k z i j z i j n , g i j zuRt nieR & t e U e n w d z i j n van uwe ondmdanen t e zokgen. Om goede hulp t e bekomen, wme heR nu nog . t i j d , de cigsnmen van b i j n a geheel Tmjoden, en d i e z e m w e d zou geven, WO&& &ee& oud, z i j A i n de t a c h g j a m . V O O R &en

A h& nu de gepante . t i j d .

Wij kunnen, Moueignewr, uwe zokg voo& uw ondmdanen, en damom dwrven w i j hopen d d t g i j wou& ' t g d u k van T m j o d e n zuRt zokgen. Uwe n c d d g e ondmdaan van Tmjoden- E&embodegm den 8 j a n u d 7 9 0 4 . ( A . B . N&.

7)

We vermoeden dat deze brief van de hand is van Louis Coppens - latere kerkmeester boer in de toenmalige Driesstraat. Met de "eigenares van bijna geheel Terjoden" bedoelt schrijver : mevrouw Zoë de Ruddere de ter Lokeren, weduwe in eerste huwelijk van heer Jean De Roovere de Rosemeersch en in tweede huwelijk van heer Louis Graaf Cornet dfElzius de Chenoy. Ze is de eigenares van het "Hof ter

oker en" met

daaraan verbonden 28 ha bouwgrond, weiden, bossen. Dit behoudens andere gronden waarvan zij en haar overleden echtgenoot, en voor hen hun vroegere generaties, eigenaar waren. In Erembodegem, Haaltert (o.a. in de Muisstraat en het Herenthout) Kerksken en elders. Wanqem-r' ihe *dd.t schrijven maken we plots de bedenking : Iridienabr,exr
-

andere prioriteiten.

Een ander, korter, ditmaal naamloos schrijven volgt op 3 mei 1904.

ff&

v&

h o e d wo04 een hathofieh k e vmnemen hoe h& m& h& gtrooake

g e t a l inwon^ z i j n vootr de kcezingl de f i b m d e n beloven d a t ze z&cn wmhen om kim eene h m h k e h i j g e n en ze gelooven h&/ en zeggen1 het b zoo lang gevtraagd aan den BAachop en geen enhele h d h o f i e h d o e t m i& vootr o ~ n we l z&en nu e e ~ n ptrobmen mee andmenl i h laat het U w&en Monheignewr o p d a t g i j een z e m gtrook g e t a l akemmen vaat de hathofiehen zoud hunnen winnen/ zoo men zegk zoude kim koch eeMn eene h m h homen en w d d e t g i j nu eenen ptuenkm zenden onzen w i j h wme nog ke behouden vv04 den goede havdl nu beginnen ze kim vijandig ke wotrdenl velen z d d a ondm het wmhvolh hebben ooh hunnen panchen niet mem w W e n houden. Wam z d d& kim n a m koe gaan. een ondmdaan van Tmjoden-€trembodegem 3 m e i 7904" (A.B.

N4.

21

Er is intussen echter iets gebeurd waardoor na korte tijd alles in een plotselinge stroomversnelling raakt. Op 20 februari 1904 is de heer Karel, Joseph, Bombaert overleden. Hij was rentenier, woonachtig te Brussel, met eveneens woning op Terjoden (huidig klooster) en uitbatereigenaar van de passementerie die achter deze laatste woning gelegen was, in de huidige kloosterstraat

-

nu bibliotheek. De grond aan dit eigendom verbonden strekte

zich in de breedte verder uit langs de Steenweg Aalst-Geraardsbergen tot een heel eind in de Ninovestraat - zeker tot en met het perceel waar nu het staatsschoolke op staat, mogelijk nog verder. In de maanden die daar op volgen wordt het duidelijk dat de weduwe Bombaert-Dermond zinnens is zich daar helemaal uit terug te trekken om woning en werkplaats hetzij te verkopen, hetzij te verhuren. De koortsthermometer stijgt nu snel op Terjoden. De vooraanstaanden van de wijk plegen met elkaar overleg. Het is gauw bekeken : dit is een enige gelegenheid om aan een voorlopige kerk te geraken of aan grond voor een nieuwe. Welke stappen dienen zerst en achtereenvolgens ondernomen om te voorkomen dat dit in andere handen zou overgaan ? Eerst de weduwe kontakteren, daarna het bisdom, steun zien te krijgen van invloedrijke politici. De pastoor van Erembodegem kan men toch ook niet negeren. Aanpakken en niet meer loslaten, het is misschien nu of nooit !

De uit hoofde van bevoegdheid en ambt meest bevoegde personen profileren zich nu. Enerzijds is dat schepen Pius De Clercq en anderzijds kandidaatnotaris Van Wezemael, zoon van het reeds genoemde gemeenteraadslid, Severinus Van Wezemael, die een opmerkelijke rol zal spelen.

Op 22 oktober 1904 gaat er een brief naar het bisdom.

"Mo m e i g neun, Ree& enkele maanden w i k zo v t u j o p aandlUngen van de b u W c h a p , aan een van uw viccutinsen-genetraal de p i j n l i j k e s L t u d c uiAcen t e z&en wa&n de bewonm van de wijk Tmjoden, adhangende van de pahockie Etrembodegem zich bevinden om hun go&diemLige vmplichLingen t c volbtrengen ( d i e votuge btucd van J.%. Van Wezemael hebben we i n het b h a c h o p p d i j k ahchied niet aangeAxod~en1

.

Deze wijk o p een halve m i j l ( 2 , 5 hl van enige k a k v m i j d u d , t e & ongevem 1 . 0 0 0 i n w o n m . Ze v o m t een indunxkieel en cummmoieel cevct/rum d a t zich jaaJrl.ijhn aanzienîijk uiAbtreidt. Hoodddahtotr van deze expamie h het spootuuegs;tdon van Ha&eiLt, gelegen i n het h& van deze bevolking en waah mem dan 1 . 0 0 0 wenkeieden d a g d j h n de & d n nemen om hun wenk ;te bmeiken.

H e t h niet nodig meen i k Moueigneun, ;te wijzen o p de behngtujkheid van deze l o k a e c * e ~ t ? ? pde gevahen d i e haah vooudunend bedtieigen doon het kontaht m e t de w e n k e d e n van de gtrote s;teden, vootral Struhsel. Andme ootrzaken dtiagen b i j ;tot de tdootrgang van mijn g d i e d d e wijk, o.a. de wintm en het slechXe wem. H e t aantal van diegenen d i e ads;tand, seÁzoen en wem inmepen om hun go&dieuLLge venpkicWngen t e venwaatteozen, d i e de zondagsmin v m z h e n , neem;t sch,tiiwekkend t o e . De h j d h n.iet vm m e u ad d a t e l k trdigieuh gevoel z a l adstompen en leÁden to;t o n v m c W g heid en uiAeindeRcjk t o t ongelood. D m o m M o m e i g n e ~ ~v, m t o u A i k me nogmaah, ah t o l k van mijn btrave b u W c h a p , mijn aanzoek Xe venn.ieuwen i n het belang van de katholieke k a k en de kathokiehe pahAij. We smeken U een dobheddend m i d d e l t e zoeken om de gevahen d i e mijn geliedde wijk bedtieigen weg t e nemen dooh ze to;t pahockie t e vmhedden en een pahtootr aan ;te st&en d i e de &ouwe schapen k a ~hoeden en de v m d a l d e t m u g naah de s t o e l btrengen. We z i j n en ovh van b e m t , MoueÁgneu~, d a t we i n ';t begin o p m a a k g e moedijkheden z&en s t o t e n m m &e begin h m o e d i j k . Etr z&en o d d m gevmgd wotrden maah we z&en &maal o u b a ; t doen om een t u j k e oogs;t binnen ;te halen dank z i j de milde s;teun van veel vnijgevige zielen d i e we p m o o n î i j k kennen.

l h va&g uw aandaclzt, Momeignewr, o p h e t 6ei.X d& en Xe midden van Tenjoden een l a n d e l i j h h e n e n h d b2aat m e t een nieuw gebouwde wenhplaatn & béjgebouw. Dooh ove~LLjdenhom2 het eigendom v h i j vooh gebhuih. H e t huAn zou bij:-rondeng a c h i k t z i j n & p a z o h i j en de. wenhplaatn & voodopige henh 202 men e.en nieuwe gebouwd heeg2 wmvootr en een g a c k i k t 2 m e . i ~vooahanden h . H e t & d i e n kan dan laten dienen & bewaamchool vooh m e h j a , b a 2 u w ~ ddooh z w 2 m wam - onze m o e d m zo vuhig n m vmìkngen. Mevhouw weduwe Bombacht-Denmond, eigenatra, geeá2 me. de 2 o d a t i n g U 2e b d c l z t e n , MomGgnewr, d& ze beneid h h e t cLcjendorn vooh een lange p d o d e Xe v e n h u e n vooh boven venmelde d o d e i n d e n m e t op&& V 0 0 4 aanhoop. Mevmuw Bombacht, goede hhin2e.n en begidagd me2 een ed&oe&g h a d , z a l ghote o á d m bhengen vooh het g e a 2 e l i j h w e l z i j n van de w i j h . Mevhouw Bombucht &te62 vootbeneichden om op h e t einde van de maand 2e vQ/tttLe.hhen. 16 het niet h e t moment om een vlugge b a h h i n g 2e &teááen vbbrr een haa&g iemand de bo~~enhand ha& en men h e t gevaatr loop2 dat blec&e m e a 2 m en zich v a & g e n en h e t g d o o h ondenmijnen. 1h eindig, Momeignewr, m e t de. h e n h b n g van mijn bmeehbede deze. m e w i j k Tenjoden 2en h d p 2e homen, v m 2 0 h e n van &e 6honne.n V O O & h e t z i e l e h e i l van z i j n i w o n m . U Z& een nuM;ig en heilzame daad vumLc&en V O O h h & d h U de enhentel i j h h e i d z& ontvangen van &e b w o n m do04 de achting d i e ze z u l l e n betonen vooh aam2&en. Bewijb : de achting d i e ze vooh de huidige de. p h i a 2 e n die. U Z& diem2doende p ~ L a X e n , mijnheen De. Paep hebben, een henden m e t gho2e ven&emZen en gelieád dook de game bevoliúng. Ook h i j d i e U benoem2 z a l m e t vfieugde. ontvangen wokden. U kunt van Tenjoden een pmochie mahen die. & voohbedd hun doomjaan V O O & de. o m l i g g ende p m o chiea

.

l n de hoop, Momeignewr, d& U aan onze ameehbede een gum&g gevolg Z& geven, bieden w i j uwe. Hoogwemdighe.id onze. eenbiedige enhe.ntelijhhe.id en h a p e c t aan. VOO& de i v w o n m van Tenjoden

J . B . Van Wezemad - Kandida& no2ahin 2 2 oktoben 1 9 0 4 (A.B.

Nh.

b)

Nu komt er reaktie. I n opdracht van monseigneur de Bisschop nodigt Vicaris-generaal Segers, reeds voor de volgende vrijdag, de heer Van Wezemael vriendelijk uit op het bisdom. (Familiaal archief Van Wezemael bij Dr. Daem).

Dit onderhoud leidt tot een

gunstig resultaat. De heer Van Wezemael moet teruggekeerd zijn met de opdracht verder met de weduwe te onderhandelen, de zaak deskundig te volgen en het bisdom hiervan op de hoogte te houden. Twee maanden later, 2 0 december 1904, gaat er opnieuw een schrijven naar het bisdom.

-21-

" Z e m Emwaahde h e m ViclvLin-genmaal, Nu het ondmhoud d a t i k utijdag me;t U had, h a u x i k me U het gewemXe k a d u f i a a l plan ;te bezohgen wan h e t eigendom wan Mewhouw B o m b a d t e Tmjoden Ehembodegem, eÁgendom bu/ctenge,woon g a c k i k t wooh de aangewhaagde k m k , vootuump wan onze d a g e l i j h e gebeden. Ik voeg m eweneem b i j h e t o t i g i n d e pfiocawmbaal wan de expQntine opgemaakt d o o h de landmetm BouRahd (wan 8 h ~ d d ) o. p mijn aandhingen geedi de eigenaha me de t o ~ ; t m m i n gU ;te melden d a t , wannem de k m k o n b m e t zekmheid wo&& ;toega;taan, ze bmeAd ,h om een g u m ~ g mdcha;tt.ing ;toe ;te panden dan deze t e g e m p t e k e l i j k wu;tgea;teld

d o o k &vee exp&en. In d k geval ,h ze niet b m e i d de kadanfiale p m c d e n ;te wmkopen, genwnrn~nd Sectce 8 m . 1437, 1438, 1439 en 1440 F , w m m d d ondm Nh. l11 wan bijgevoegd phoca-wmbaal. Deze p m c d e n &e i k o p 1 7 . 5 0 0 dh. dchat, zouden ewenfued niet i n de wmkoop beghepen z i j n . Mewhouw 8ombaQht cs;tm;t m eweneeni i n t o e h e t ontomend goed t e wmkopen w m m d d o n d m Nh. l wooh 45.500 dh. htijn a d v i a A d a t we cLt blok zo wlug mogefijk moeten wmwmwen ( D L t wan onge.tw.ijdeld het p m c e d wamop men woohzag een nieuwe h m h en pantotie i n een L a t m e ;toekomt ;te kunnen bouwen]. l k heb cLt ; t m e i n , d a t ze b m e i d h om t e wmkopen, adgebakend m e t blauw po.iYood. W a t de gt~enzenwan de pahockie b&eá;t z a l i k het nodige doen en het U z o wlug m o g h j k bezohgen. l k bied U uw invloed aan ;te wenden opdat de k m k , o p Tmjoden zo noodzakefijk, w ~ ~ e z e n . e C j kkan t woa.den. Aanwamd inRunc~enmijn g e w o d e ~ nwan e m b i e d , m k e n f e f i j k h e i d en ;tc ewij dcng

. 1.8. Van Wezemael

2 0 d e c m b m 1904

Aan E .

f f .S e g h m ,

kandidaat-no;tlvLin Vicuh.A-genmaal"

(A.B. Nh.9) Nu komt schepen Pius De Clercq blijkbaar pas uit de startblokken, naar buitenuit althans. In het gemeentebestuur moet hij de zaak reeds lang voorbereid hebben.

Op 27 december 1904 laat hij het plan van de wijk Terjoden aan het bisdom geworden en neemt kort daarna kontakt op met baron De Bethune, volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Aalst (afkomstig uit Kortrijk, Aalsters industrieel).

gehuwd

met de dochter van een

"Ekembodegem den 17 j a n u h 1 9 0 5 Wamde h e m Bmon de Bdhune VoLhnv e,tXegenwo okdig m, Aangemoedigd dook uwen zoo g u m f i g gehenden invloed b i j uwe wamde Collegais, vcnnXod i h mij uwe hulp i n Xe koepen om eenen d c h Xe behomen w a m eene bevolking van mem dan duizend i n w o i ~ mXen z e e m t e n a m v d a n g d : z i e k i m i n hoMe woukden Wamde h e m Bmon wamvan m apkaah d. Op de gemeente Ekembodegem h m eene w i j k genaamd "Tmjoden" d i e mivinievin op 3 5 m i n d e n aáaXand van de dokpahmh g d e g e n b en bijgevolg z c m r n o u j h h vook de pmochianen i n hunne dokpa h m h de godd&jhe dievinXen k e g d m d g d u

zovidaga b i j -te wonen. Vamenboven Wamde h e m Bmon m nog eene andme zaak wam i k b i j z o n d m uwe aandackt zoude dienen op Xe koepen, n a m d i j h : E h z i j n v e m c U g e á a b ~ e h e nw a m hondmden w m k l i e d e n i n m b e i d e n , o n d m andme m e e p a i s a e m e n t d u en l a c d~a b ~ e h e n , eene mmm- en h o u - t z a g d j , een p&oLiám, wam mannen, ukouwen en jonge d o c k t m XoX zeven a c k t wren ' a a v o n h m b e i d e n . Dook de goede Ligging d u i j z m e n weg en dook de vmmenigvddig4ng dm .ttLeinen, v r n o k v e n dook uwe voompkaah, v e e l vkeemdeLingen, 'X h Xe zeggen volk dm aanpalende gemeenten ( z i j n ) z i c h n a T m j o d e n homen v u f i g e n . Vamom Wamde heek Bmon vkaag i h u u i t den naam dm bevolking van T m j o d e n uwen invloed Xe gebkuihen, om eene h m h Xe behomen op h& gehuckt. Ek z i j n voe,Lstappen aangewend XoX z i j n e hoogwemdígheid Movineignewr de Bhinachop van Gent, wam onze zaah z e m goed aanvamd h en van wien i k de XouXemming ontving van onze C v i n X f i n g , dook onze hcr;thoLiehe volhn v&egenwookdígm i n h d SXa& buXuwr Xe l d e n bewmhen. l h dwrá hopen Wamde h e m Bmon d& i n d i e n g i j deze W X d i j h e i m i c h L i n g v m h i j g X de hdtholiehe zaah m v e e l z a l dook opgebewrd z i j n . Mij op uwe voompkaah en d i e uwm Collegais, de hemen WouXe en De S a e d e l e u ~Xeunende, d i e i h ook z a l vmwi.Ltigen, bedank i h U op woukhand en b i e d t U de v m z e h d n g m i j n m opkeckte hoogachLing

.

P. Ve C l m c h

(A.B.

Nk.

111

Schepen

Omstreeks d e z e l f d e t i j d werd e r door hem dus ook een g e l i j k a a r d i g s c h r i j v e n g e r i c h t aan b e i d e bovengenoemde p o l i t i e k e m a n d a t a r i s s e n .

Enkele j a r e n g e l e d e n r e e d s vonden we h e t ontwerp van bovenstaande b r i e f t e r u g i n h e t f a m i l i e a r c h i e f De C l e r c q . Deze b e v a t t e nog een p a s s u s d i e l a t e r werd weggelaten. Omdat j u i s t d a t s t u k j e i n i d e n t i e k d e z e l f d e t i j d s g e e s t geschreven i s a l s een s t u k j e u i t b r i e f n r . 1 en b e i d e daarom a l s h e t ware e l k a a r a a n v u l l e n , l a t e n we ook d i t l a a t s t e v o l g e n . Waar de s c h r i j v e n h e t h e e f t over de genoemde f a b r i e k e n "waar mannen, vrouwen en jonge d o c h t e r s t o t zeven a c h t u r e n ' s avonds a r b e i d e n " v e r v o l g t h i j daarin"

...

en b i j g e v o l g zoo o v e r g e l a t e n aan hun z e l v e n i s h e t gemakkelijk t e v e r s t a a n

d a t e r eene z e k e r e s o o r t van wulpsheid i n d i e h a r t e n moet o n t s t a a n , en i n d i e n e r een p r i e s t e r om d i e u r e n ' t z i j ' s w i n t e r s of zomers eene wandeling konde doen i s v e r z e k e r d d a t d i e kwaal langzamerhand zoude v e r d w i j n e n , voor onze Heeren g e e s t e l i j k e n v a l t h e t s t r a f m o e i l i j k z u l k s t e doen, d a a r de p a r o c h i e t e v e r u i t g e s t r e k t i s . "

Na o n t v a n g s t van hogergenoemd s c h r i j v e n neemt baron de Bethune z e l f op z i j n b e u r t k o n t a k t op met h e t bisdom op 2 4 j a n u a r i 1905, v o e g t e r een f o t o c o p i e van bovenstaand s c h r i j v e n aan t o e en v r a a g t , mede i n naam van z i j n k o l l e g a ' s , welke i n deze de b e s l i s s i n g i s van Monseigneur. (A.B.-Nr.

12)

De baron kan n i e t meer t w i j f e l e n aan de j u i s t h e i d van de bewering van de h e e r P . De C l e r c k wanneer h e t bisdom hem r e e d s op 2 7 j a n u a r i 1905 antwoordt

"Mijnheen. de Batrun, l h heb de e m U Re &.ten w&en d a t heden, dook een ambX&jh nclvújven, z i j n e x & e v u k de bhbchop aan m i j n h e m de rnininRm van j ~ ~ ~ l , ì i L i ede , op~chLing van een b i j k a k vnaagR i n de w i j k Tmjoden. VoczhXappen aangewend i n dezelade z i n b i j de h e m M i d R m dook de v o h v ~ e g e n w o o ~ d i g e nvan n h& munci&aement A&R kan &een m m bijohagen RoR h& w&Lag en van de g evtraag d e hulp. A. S e g m Vicahin -Genma&. [A.B.

N4.

13)

Mevr. De Waegeneer-Temmerman A . (wordt v e r v o l g d )

Voetbal te Haaltert (19201940) Haaltert was een rustig dorp toen de dagen trager waren, de weken langer duurden en de jaren iets gemeen hadden met de eeuwigheid. De winters waren eindeloos gezellig

-

wie als kind nooit Lavki, Snieders en Conscience

heeft gelezen, de voeten gesteund op de ~ a n dvan een rood-gloeiende Leuvense stoof met rondom zich het geroezemoes van talrijke huisgenoten, het gedempt gepraat van een paar pijprokende mannen en het onvergetelijk beeld van een kousenstoppende moeder onder de enige lamp die het vertrek verlichtte, heeft slechts een vaag vermoeden ervan wat een lange winterse avond op een dorp lijk Haaptert, Anno 1925 betekende. De zomers waren kort, precies zoals nu, maar brachten een weelde aan zon en stof, aan verboden vruchten en heimelijke tochten, aan malse regenvlagen en aan donder en bliksem. Er waren natuurlijk spannende momenten : Aswoensdag (Wie zei daar iets van karnaval ? ) ,

de

plechtige communie (Het ganse dorp in staat van heiligheid), Pasen (Die klokken kwamen werkelijk van Rome), de grote en de kleine processie (De meisjes waren toch zo schoon midden al dat groen en di@ bloemen), de kermis (We werden draaierig van te veel vlaai, te veel snoep en te veel molens), en Drie Koningen (Wie is 'diene zwetterik*?). Zij verwekten wel geen hoogspanning behalve misschien de kermis, met de tent van Vent in de lochting van een "staminee" langsheen de Achterstraat ; de pastoor preekte daarover en dat maakte ons ziekelijk nieuwsgierig

-

maar hielpen de kleine en de grote kinderen

overheen de monotonie van wat, Anno 1987, inderdaad kan worden gezien als de zuiverste expressie van de eenvoudigste emotie - vrij naar Willem Kloos. Er werd gezongen van de Waalput -.

-

op de muziek van koster Amaat Joris - van het

Loze vissertje, van smidje Smee en, op straat, van "Vivan Bomma" en van "ons honderd frang m065 op in sjanevel en sjakob" ; deze laatste gezangen haast uitsluitend op kermismaandag, als een soort nationaal hymne, en op enkele andere maandagen, als lijflied dan van het zestal gepatenteerde zatterikken die het dorp telde - ooit een zatterik gezien die als een reus Goliath met zwierende armen en brullende stem door de Achterstraat stevent op weg naar het verre Eekent ; je hoorde hem komen van aan de kerk en zijn stem scheen aan te zwellen naarmate hij naderde. In dat idyllisch aartsparadijs

-

jongens, en pleonasme : - deed koning Voetbal

zijn intrede : geen conservendoos was meer veilig, de stenen vlogen in het rond, beenhouwerszonen gedroegen zich als rijkeluiskinderen, en nooit had de

klompenmaker meer te doen gehad. "Men" speelde voetbal op school, op straat, op de Plesj en in de meersen - iedere woensdag was voetbalhoogdag, zoals nu, toen echter omwille van de verse varkensblazen. "Men" verzamelde fotos

-

in

iedere Perrette stak er een - van Raymond Braine, van Hellemans, van Weydisch en nog vele andere beroemdheden, waarvan het dorp nooit had gehoord maar nu de mond vol had, samen met een resem Angelsaksische woorden als corner, off-side, back, goalkeeper, en een paar Franse, lijk anoe en erbitter.

Het dorp inderdaad. Niet alleen de kinderen, die tot hier aan het woord zijn geweest, waren van de microbe gebeten. Door wie zouden zij trouwens besmet zijn kunnen worden ? Kranten waren zeldzaam - en wie van de jongens las er nu een krant ? - terwijl de radio nog een krakend duivelstuig was en de T.V. het geheim van Joost.

Volgens de legende werd de microbe te Haaltert geïmporteerd door een oudstrijder van de oorlog 14-18 men sprak toen nog niet van de Eerste Wereldoorlog ! Zijn naam is bekend en zal hier nog worden vernoemd : Jef De Graeve, een van de zonen van "Groaves Fransoeë", zou deze Engelse ziekte hebben opgedaan achter het front en in zijn ransel naar huis gebracht. Hij was niet de enige in Belgenland. Waar vddr de oorlog het voetbalspel een van die buitennissigheden was geweest waaraan grootstadsmensen zich nog al eens te buiten gaan, dook het nu overal op. Eerst in de kleine steden, dan in de grotere dorpen - en Haaltert was een groot dorp. "La Vie Sportive", het orgaan van de Koninklijke Belgische Voetbalbond uiteraard volledig Frans ; gedurende jaren zullen de enige woorden Nederlands in kleine letters prijken op een van de laatste bladzijden, als onderdeel van een titel luidende als volgt "Partie officielle. Union royale belge des ~ociétésde Football-Association. Sisge social : rue Guimard, 14, Bruxelles. Koninklijke Belgische voetbalbond" - leert ons een en ander over het reilen en zeilen van de voetbalsport in die jaren. Op 16.11.1925 waren 432 clubs ingeschreven bij de K.B.V.B. o.m., om ons tot de provincie Oost-Vlaanderen te beperken, Association dlAthlétisme Gantoise, Racing Club Gent, Sportclub Eendracht Aalst, Association dlAthlétisme Dendermonde, Association sportive Ronse, Football Club Ronse, Athletic Football Club Geraardsbergen, Football-club Eeklo, Football Club Etoile sportive Gent, Racing Club Lokeren, Racing Club Wetteren, Sportvereniging Oudenaarde, Unal Football Club Ninove, Voetbalclub Eendracht Evergem, Voetbalclub Willen is Kunnen Eine

-

wij hebben alleen de

plaatsnamen vernederlandst. Op 14.12.1926 was dit aantal aangegroeid met Amicale sportive Rieme, Association sportive Berchem-Oudenaarde, Entente Dottignies, Entente Temse, Excelsior Foutball Club St. Niklaas, Football en Athletic Club Meulestede, Football Club Eendracht Lokeren, Football Club Evergem Center, Ganda Athletic Club, Red Star Football Club Gent, Sportvereniging Zottegem, Sportkring Temse, Temsica Football Club, Union Gantoise, Voetbalvereeniging Wilskracht St. Ninklaas, White Star Club Lauwe, Voetbalclub Zwarte Leeuw Vrasene, Standard Football Club Beveren, Sportkring Haaltert en Sportclub Hoger-Op Haaltert. De aansluiting van de twee Haalterse Club was niet zonder incidenten verlopen

-

vermeldenswaardig omdat zij zo sappig de atmosfeer illustreren waarin althans het Haalterse establishment toen verkeerde. Zoals reeds vermeld had koning Voetbal alhier zijn intrede gedaan in de persoon van Jef De Graeve. Deze was een neef van Kamiel De Graeve, de toenmalige kopman van de oppositie in de gemeenteraad, maar... je kan nooit weten, zal men in de schoot van de meerderheid hebben gedacht

-

zo dom waren ze in Haaltert ook niet, in acht genomen

vooral dat de twee partijen aan elkaar gewaagd waren. Ergo, toen Jef De Graeve van wal stak met een heuse voetbalclub, Sportkring Haaltert, werd hij door de tegenpartij "gedribbeld" met de oprichting van een eigen club, Sportclub Hoger-Op Haaltert, niettegenstaande de toenmalige burgemeester Charles Lauwereys, misschien al te voortvarend, het ere-voorzitterschap van Sportkring reeds had aanvaard(1).

Jef De Graeve, omringd door enkele kerels die ook, zoniet nog

beter, wisten wat administratie op zijn Brussels was, o.m. Raymond Baccus, de zoon van de postmeester, en Jef De Deyn, die sinds een paar jaar op het "ministerie" werkte, had echter reeds een goal gescoord : Sportkring Haaltert sloot nl. op 30.6.1926 als eerste bij de K.B.V.B. aan (2). Met het gevolg dat, toen Hoger-Op een paar weken later eveneens om aansluiting verzocht, zij letterlijk buiten spel werd bevonden. Een afvaardiging van Hoger-Op, bestaande uit de hh. Lauwereys (waarschijnlijk Arsène, de broer van de burgemeester), Maurice Vanderhaegen en Cyrille De Backer, verscheen op 10.7.1926 te Brussel vbbr het Uitvoerend Comité van de K.B.V.B.

om te moeten horen dat op hun

verzoek om aansluiting niet kon worden ingegaan, gezien de reglementen van de K.B.V.B. het aan de clubs verbood zich in de politiek te mengen. Maar de afvaardiging had waarschijnlijk reeds voor heter vuren gestaan, want zij wist het Uitvoerend Comité te bewegen een nieuw onderzoek te bevelen (3). Dat onderzoek moet gunstig zijn verlopen want op 8.9.1926 erkende het Uitvoerend Comité ook Sportclub Hoger-Op Haaltert als effectief lid van de K.B.V.B. (4).

Het terrein van Sportkring bevond zich op de Middelkouter, langsheen een landweg die de Hoogstraat verbond met het Mussenzeel. De clubkleuren waren groen en wit. De eerste clubsecretaris was Jef De Deyn. Hoger-Op heeft verschillende terreinen gehad, o.m. in de Achterstraat, ter hoogte van de huidige nummers 4 1 tot 4 5 , in de Stationsstraat, ter hoogte van de huidige nummers 2 4 tot 2 3 en 1 0 5 tot 1 0 9 , en in de Molenstraat, rechtover Clippeleers. De kleuren waren zwart en geel. De eerste clubsecretaris was Albert Meganck. De beide Haaltertse clubs werden ingedeeld in de Oost-Vlaamse IVe Afdeling, Serie A, samen met W.K. Eine, A.S.B. Berchem, en de tweede ploeg van A.S. Ronse, S.V. Zottegem en S.V. Geraardsbergen. De eerste Haaltertse derby werd gespeeld op 2 . 1 . 1 9 2 7 .

Sportkring was de gastheer en won nipt met 1-0

een kopbal van Maurice Schouppe. Hoger-Op diende echter klacht in - de termen ervan zijn niet bekend - en het Provinciaal Comité van Oost-Vlaanderen van de K.B.V.B.

besliste op 1 9 . 1 . 1 9 2 7 ,

in aanwezigheid van Jef De Deyn

eïi

Evarist

Van den Bruele voor Sportkring, en Remi Heyman voor Hoger-Op, dat de match diende herspeeld op 2 6 . 2 . 1 9 2 7

op het terrein van Sportkring maar op kosten

van de beide clubs. De gastheren wonnen opnieuw, nu met afgetekende cijfers(6). Na dit eerste Haaltertse voetbalseizoen, zag de eindrangschikking van de IVe Afdeling, Serie A eruit als volgt ( 7 ) : 1 . Berchem

12

9

1

2

47

14

20

2 . Eine

12

8

2

2

33

13

18

3 . Zottegem

12

7

3

2

28

18

16

4 . Hoger-Op

12

4

6

2

28

27

1O

5 . Assa Ronse

12

2

7

3

20

51

7

6. Sportkring

12

3

8

1

13

37

7

12

2

8

2

18

32

6

Haaltert

Haaltert 7. Geraardsbergen

Men gelieve op te merken dat er toen nog stevig werd gescoord. Hoger-Op b.v.b. won op 1 7 . 1 0 . 1 9 2 6 thuis een wedstrijd tegen Assa Ronse's tweede ploeg met 10-2,

terwijl Sportkring op Berchem ging verliezen met 8-2.

Tijdens het seizoen 1927-1928 kwamen de Haalterse clubs nogmaals uit de IVe Afdeling, Serie C. In de eindrangschikking was Sportkring tweede, na Volharden Aalst, en Hoger-Op derde ( 8 ) . Wie wind zaait, zal storm oogsten. Dat de voetbalsport geen lentebriesje is, moeten wij vandaag nog tot in het tragische toe ervaren. Vooral de lokale derby's waren toen gevreesde confrontaties. Het fysieke geweld waarmee de spelers soms elkaar te lijf gingen, sloeg de vlam in het gemoed van hun supporters en gaf tot in de late uren - die donkere late uren

-

en nog dagen

nadien, aanleiding tot krakeel en slaande dialogen. Haaltert onttrok zich niet aan de regel. Was het daarom dat Hoger-Op na het seizoen 1 9 2 7 - 1 9 2 8 de K.B.V.B. verliet en aansloot bij het "Metropoliaan Verbond "? ( 9 ) . Waar de eendracht zoek is en de partijen met gebalde vuisten tegenover elkaar staan, is het wijselijk ze gescheiden te houden, zullen sommigen waarschijnlijk hebben gedacht. Hoe dan ook, vanaf 1928-1929 gaan beide clubs hun eigen weg. Hoger-Op onderscheidde zich in het "Metropolitaan Verbond" en later in het "Katholiek Sportverbond".

sp port kring" bleef bij de K.B.V.B. maar bengelde meestal aan het staartje, in afdelingen waar hoofdzakelijk clubs lijk Eendracht en Volharden Aalst, Beveren, Zele, Ninove, Temse en Standard Denderleeuw aantraden. Het vergde ongetwijfeld heel wat moed en volharding, en liefde voor de voetbalsport, om resultaten te verwerken zoals uit de eindrangschikking 1930-1931 kan worden opgemaakt : 24-2-21-1-24-97-5

(10).

Hierbij is te bedenken dat voor de tien à twaalf wedstrijden die op verplaatsing dienden gespeeld, vaak echte reizen moesten ondernomen. In acht genomen de staat van de wegen en de verplaatsingsmiddelen van toen, was het inderdaad geen sinecure te gaan spelen in de vier uitersten van de provincie. En dan die drassige velden die bij vorstweer meer op een slechte kasseiweg leken ; die onverwarmde kleedkamers, in keten of schuren, waar de wind soms dwars doorheen waaide ; die loodzware schoenen, met zwaar versterkte tip

-

amai, als je die tegen uw

schenen kreeg ; die even loodzware lederen bal, met lederen nestels dichtgeregen als je die "slecht" op de kop kreeg, zag je de maan en de sterren bij klaarlichte dag ; dat brutaal spel, waar het recht van de sterkste gold en waarbij vergeleken de vuile streken van vandaag eerder kunstgrepen zijn - de scheidsrechters speelden vaak met hun leven wanneer zij al te kordaat dierven optreden en menig "erbitter" kon het vege lijf slechts redden door zo hard mogelijk te lopen en zich in de kleedkamers te verschansen tot de woedende supporters waren afgedropen. Voetbal was toen zeker geen spel voor koorknapen en menige zachtzinnige moeder zag haar

voetballist van een zoon met schrik in het hart vertrekken - er waren natuurlijk ook moeders die een handje zouden hebben toegestoken, hadden zij zich onder de toeschouwers bevonden ; maar vrouwelijke toeschouwers waren toen eerder een zeldzaamheid ; de voetbalsport was iets voor mannen

...

; menige "man" heeft

trouwens zijn lief verloren omdat hij moest kiezen tussen haar en koning voetbal.

In de jaren twintig was betaald voetbal nog een fictie

-

toen Raymond Braine, de

beste Belgische voetballer van zijn tijd, in het begin van de jaren dertig voor groot geld ging spelen bij Sparta Praag (Hoe de tijden veranderd zijn ! ) stonden de gazetten er vol van. Het enige wat een speler eraan verdiende was het vierde deel van een citroen tijdens de rust ; een soort pepmiddel, toen reeds beschouwd als een must. In het begin van de dertiger jaren kregen de scholieren van Eendracht Aalst een stuk chocolade en de juniores 7 , 5 fr. per match. Sommige spelers wisten echter reeds munt te slaan uit hun kunnen ; zij traden onder een valse naam op in de naburige dorpen ter versterking van het lokale elftal. Dat was uiteraard verboden. Eendracht Aalst b.v.b. moest in 1928 van IIe en IIIe provinciaal zakken toen bleek dat het meerdere keren en tegen betaling Gentse spelers had opgesteld (1 1). Iedere speler bekostigde een deel van zijn uitrusting ; alleen broek, trui en kousen waren eigendom van de club - wekelijke werden ze thuis of door het lief gewassen, althans in de mate waarin deze vrouwelijke gezagdragers voetbalminnend waren ; in het tegenovergestelde geval moest de held "zijnen brol" zelf wassen. De truien droegen geen nummer

-

toen de fameuze Londense club Arsenal daarmee

voor het eerst uitpakte, het was in 1928, werd dit als een revolutionaire en niet overal gewaardeerde nieuwigheid beschouwd (12). Aan publiciteit op de truien of rond de velden dacht nog niemand. Sportkring Haaltert heeft waarschijnlijk ook op dit stuk de spits afgebeten : in de volksmond werd zij "Sinco" genoemd, naar de Amerikaanse petroleummultinationaal waarvan Jef De Graeve te Haaltert depothouder was. De club droeg trouwens de kleuren, groen en wit, waarin de twee "petrolkerren" van Jef De Graeve waren geschilderd, en op de truien het embleem "Sinco". Of de multinationaal de club sponsorde, is niet geweten. Sponsors waren toen echter even ontontbeerlijk als nu maar zij waren discreter en dachten er niet aan munt te slaan uit hun bijdrage te Haaltert behoorden zij tot de groep van "de dikke buiken" die broederlijk naast elkaar 's zondags namiddag de deftige cafés van het dorp bezochten ; er waren trouwens geen andere, pastoor Vander Mijnsbrugge zou ze niet hebben geduld.

Einde 1935 verliet ook Sportkring Haaltert de K.B.V.B. om gedurende enkele jaren in het "Vlaams Sportverbond" te gaan spelen. In nr. 63, jrg. 1935, van "Sportleven - "La Vie Sportive was intussen in Vlaanderen "Vlaamsch" geworden

- publiceert de secretaris-generaal van de K.B.V.B.

een hoofdartikel waaruit

duidelijk de toenmalige bezorgdheid van de reeds sterkste sportfederatie van het land moest blijken, nl. dat de versplintering van voetbalspelend België in allerhande verbonden tot een ware anarchie zou leiden ; hij legt o.m. zwaar de nadruk er op dat de K.B.V.B.

geen onderscheid maakt naargelang

de politieke overtuiging, de taal, het ras, de goedsdienst, enz. ; alsof daar het schoentje wrong maar al deze termen hadden in 1935 een precieze betekenis en wee degene die dierf te antwoorden, dat het te laat is de put gevuld als het kalf verdronken is. Tijdens het seizoen 1938-1939 vervoegden de Haalterse clubs opnieuw de K.B.V.B. Op 19.10.1938 sloot Hoger-Op aan-secretaris : Maurice De Brouwer, Dorp 6, I

Haaltert ; schatbewaarder : Roger Roelants, Dorp 6, Haaltert ; terrein : Geraardsbergse steenweg ; kleuren : zwart en geel (13). Op 31.10.1938 volgde Sportkring, echter onder de benaming F.C.

Eendracht Haaltert - secretaris :

Aimé Van de Weghe, Geraardsbergse straat, 71, Erembodegem (Terjoden) ; terrein : oude instellingen van Sportkring Haaltert ; kleuren : groen en geel (14) Deze veelbelovende heropstanding was echter een kort leven beschoren. De mobilisaties van 1938-1939, vooral de totale mobilisatie van september 1939, dunden de gelederen ; in het bijzonder de plattelandsclubs kregen het moeilijk om nog een behoorlijke ploeg samen te stellen. Bij overmaat van ramp maakte de buitengewoon harde winter 1939-1940 de velden onbespeelbaar van december tot begin april. Eendracht Haaltert zag zich in januari 1940 verplicht algemeen forfait voor de nog te spelen matchen te geven (15), en verdween voor goed uit de voetbalgeschiedenis Hoger-Op verkeerde waarschijnlijk in hetzelfde geval, aangezien de club niet meer voorkomt in de eindrangschikking van haar afdeling (16). In 1942 deed een nieuwe generatie, met o.m. Desiré Allaer, Erwin Scheerlinck, Gustaaf Lauwereys, Paul Meganck, e.a. Hoger-Op herrijzen onder de benaming Racing Haaltert. De nieuwe club nam het oude stamnumner 2729 van Hoger-Op over - secretaris Roger Scheerlinck, Molenstraat, Haaltert ; terrein : Molenstraat, Haaltert (17).

Het lijkt niet zonder belang de naam te vermelden van degenen die tijdens de herorsche jaren als spelend lid bij een van de Haaltertse clubs staan vermeld in "La Vie Sportive-Sportleven" van de K.B.V.B.

-

om de toen reeds voor de

hand liggende reden werd de naam van alle regelmatig aangesloten spelers systematisch in het orgaan van de K.B.V.B. wij ons beperken tot de jaren 1926-1928, uitmaakte van de K.B.V.B.

e

gepubliceerd. Voor Hoger-O moeten omdat de club nadien geen deel meer

en de "Katholieke Vlaamse Sportfederatie" niet meer

over haar archieven van vaAr 1940 beschikt. De eerste datum is deze van de aansluiting ; soms wordt daarenboven de geboortedatum vermeld.

(wordt vervolgd) Je£ Herreman.

Sportkring Haaltert

--

- seizoen 19261927

v.l.n.r.: l * rij: Robert Van de Velde (Denderhoutem) Hubert Baetens Charies Van de Velde (Nleuwerkerken) Alfons Van Ciomphout Femand d'OrJo de Marchovelette (llelt) 2de riJ:Robert Coppens Ghlslaln De Pauw Maurlce Schouppe 3de rlj: Jet De Deyn Raymond Baccus Evarlst Van den Bruele

-

-

.-/