56_61 types de bois_nl corr
13/07/11
17:05
Page 56
MATERIALEN
De houtsoorten om droge structuurelementen met de juiste afmeting en zonder defecten te verkrijgen. Daarom doen de meeste aannemers tegenwoordig een beroep op structuurhout van de nieuwste generatie, massief of afgeleid. Ze hebben constante en gewaarborgde kwaliteit op het vlak van de houtsoort, afmetingen, mechanische weerstand en beschermbehandelingen. Bovendien leveren ze vaak technische prestaties die beter zijn dan die van massief hout. We geven u een kort overzicht van de houtsoorten voor woningbouw die momenteel verkrijgbaar zijn.
Voor een overzichtelijke indeling, maken we een onderscheid tussen: ten eerste, houtsoorten gebruikt voor de structuur zelf van de woning, ten tweede houtafgeleide materialen voor dichting en isolatie van skeletstructuren en ten derde houtsoorten voor de gevelbekleding. De structuur Wie nog steeds denkt dat een houten huis bestaat uit geassembleerde planken, loopt achter op de huidige realiteit. De verschillende houtconstructiemethoden maken tegenwoordig gebruik van heel wat specifieke, soms hoogtechnologische producten: massief structuurhout, rondhout, gevingerlast hout, gelijmd gelamelleerd hout, samengesteld massiefhout en andere LVL soorten (Laminated Veneer Lumber)… allemaal toepasbare oplossingen. Moderne houten woningen worden trouwens steeds minder gebouwd met massief hout met grote doorsneden. Het is namelijk technisch heel ingewikkeld en duur
Welke houtsoort gebruikt men voor houtskeletbouw of voor de bouw van een massief houten huis ? Eigenlijk moet men de vraag stellen in het meervoud want er kunnen verschillende soorten hout worden gebruikt. Naargelang het type van houtconstuctie en ook de bouwstijl doet men een beroep op uiteenlopende houtsoorten. We proberen u een duidelijk beeld te geven!
56
Massief structuurhout Massief structuurhout wordt verkregen van gekapt stamhout. Het is een stuk hout uit de stam gezaagd en dat als dusdanig in de bouw wordt geïntegreerd. De courante afmetingen variëren in breedte van 15 tot 200 mm en bereiken een maximale lengte van 6 meter. Dit hout wordt gesorteerd in homogene loten met dezelfde mechanische weerstand. Deze homogeniteit en dus de kwaliteit van de voorraden wordt gegarandeerd door een streng klassement dat wordt bepaald aan de hand van zeer nauwkeurige en gecertificeerde metingen. De meest gebruikte houtsoorten voor de structuur van een bouw zijn eik en vooral naaldhout, met dennenhout, grenen en vurenhout op kop, maar ook lork en Douglasspar. Het voordeel van naaldsoorten is dat ze een voortreffelijke prijs/kwaliteitverhouding bieden. Ze kunnen beschouwd worden als een lichtgewicht dat in verhouding toch een grote mechanische weerstand biedt. Bovendien zijn er veel naaldbossen, vooral in Noord-Europa, waar de ontginning tot op heden geen enkel gevaar vormt voor hun voortbestaan.
56_61 types de bois_nl corr
13/07/11
17:06
Page 57
Gevingerlast hout Het wordt gemaakt door de uiteinden van twee of meer massieve houtdelen (meestal van naaldhout) met elkaar te verbinden (een lengtelas) door middel van in elkaar passende freesfiguren en lijm. De aldus verkregen houtdelen of lamellen worden op hun beurt gebruikt om balken van gelijmd gelamelleerd hout of spanten te maken. Gevingerlast hout wordt gecertificeerd volgens de kwaliteit van het hout maar ook volgens de gebruikte lijmen, de fabricageparameters en de kwaliteit van de vingerlassen.
variëren in de breedte van 60 tot 240 mm, in de hoogte van 100 tot 600 mm en in de lengte tot 40 meter! Samengesteld massiefhout Dit bestaat uit heel dikke lamellen met grote doorsneden. Hier maakt men een onderscheid tussen meerlaags gelijmd massief hout en meerlaags gelijmd gelamelleerd hout. Meerlaags gelijmd massief hout wordt verkregen door het plat verlijmen van twee of meer massieve houtplaten, terwijl meerlaags gelijmd gelamelleerd hout wordt verkregen door het verlijmen van gelijmde gelamelleerde balken. Met deze assemblagetechniek kan met 1.
Deze «shingles» van cederhout zijn gezaagde leien die de gevel een heel rustiek karakter bieden. Leien van ceder bij Ecomat 2 & 3. Liefhebbers van de blokhutstijl zullen houden van deze constructie, bestaande uit een assemblage van speciaal geprofileerd cilindrisch rondhout. Realisatie: France Wood House 4.
Voor deze realisatie werd de beplanking (western red cedar) verticaal geplaatst, waardoor vermeden wordt dat ze het gebouw visueel overheerst. Bij deze gevelbekleding gaat het om een gesloten systeem met ingebouwde verborgen ventilatie en een onzichtbare bevestiging van de planken. Gamma gevelbekleding «Free Willy» van Outdoor Wood Concept
1 2 3 Rond structuurhout Het gaat om omgehakte, gesnoeide, afgetopte en gezaagde stammen. Ze zijn vooral bestemd voor de realisatie van buitenwerk (omheiningen, palen…) en worden soms gebruikt voor bepaalde massieve houtconstructies met gestapeld rondhout. Hun courante afmetingen variëren tussen 8 en 20 centimeter diameter en gaan tot 6 meter lengte. Momenteel bestaat er geen klassement voor het uitzicht en de structuur voor rondhout. Er loopt wel een Europees onderzoeksprogramma over technieken om deze houtsoorten te typeren, meer bepaald met X-stralen, om rondhout zo meer te kunnen gebruiken in de bouw. De meest gebruikte soorten zijn de al eerder genoemde naaldsoorten.
4
Gelijmd gelamelleerd hout Gelijmd-gelammeleerd hout bestaat uit stroken of lamellen hout die op elkaar gelijmd zijn met de houtvezels in dezelfde richting. Men maakt een onderscheid tussen horizontaal gelijmd gelamelleerd hout, waarvan de lijmvlakken loodrecht zijn aan de hoogte van de balken en verticaal gelamelleerd hout, waarvan de lijmvlakken loodrecht zijn aan de dikte van de balk. Wanneer de gebruikte houtlamellen tot dezelfde mechanische klasse behoren, spreekt men van homogeen gelijmd gelamelleerd hout. Wanneer de lamellen tot verschillende mechanische klassen behoren, spreekt men van gemengd gelijmd gelamelleerd hout. Spar, vurenhout, grenen en Douglasspar zijn de meest gebruikte soorten. De courante afmetingen 57
balken breder en/of hoger maken of ook gebogen lijsten creëren. De meest gebruikte houtsoorten zijn den, vurenhout, grenen en douglas. LVL: Laminated Veneer Lumber LVL bestaat uit dunne platen die in evenwijdige vezelrichting aan elkaar zijn gelijmd. Het wordt aangeboden in brede panelen met variërende dikten volgens het aantal gelijmde lagen (één laag is ongeveer 3 mm dik) en in grote lengten, tot 25 meter. Anders dan wat men zou denken, hebben ze betere mechanische eigenschappen dan massief hout: ze zijn homogener en onvolmaaktheden worden tijdens de fabricage verwijderd. De courante afmetingen zijn 25 tot 75 mm voor de dikte, 180 cm voor de breedte en 18 meter voor de lengte.
56_61 types de bois_nl corr
13/07/11
17:06
Page 58
1 2
3 4
cellulosematerialen in de vorm van deeltjes (hennep, vlas…) die worden geperst met toegevoegde organische of minerale lijm. Deze platen kunnen ingedeeld worden op basis van verschillende criteria, zoals: gebruik in een droog milieu, gebruik in een vochtig milieu, brandwerend, akoestische isolatie enz. Vezelplaten: Die bestaan uit houtvezels met een dikte van 1,5 mm of meer, vrekregen op basis van cellulosevezels. De cohesie komt ofwel van de eigen kleefeigenschappen van deze vezels ofwel van een synthetisch bindmiddel dat aan de vezels wordt toegevoegd.. Houten gevelbekledingen Ook op dit gebied zijn tal van producten op de markt. Samengestelde balken Het gaat vooral om twee vrij verwante producten, verkregen door het verlijmen van fineerhout. Ze worden meestal internationaal aangeduid met hun Noord-Amerikaanse afkorting met het oog op hun origine. De PSL (Parallel Strand Lumber) bestaan uit smalle en lange fineerstroken gelegd met evenwijdige vezels, verlijmd en in één stuk geperst (“Parallam” bijvoorbeeld). De LSL (Laminated Strand Lumber) bestaan op hun beurt uit smalle, kortere fineerstroken dan die van PSL, maar bewerkt op dezelfde manier, dat wil zeggen gelegd met evenwijdige vezels, verlijmd en geperst (“Timberstrand” bijvoorbeeld). Het zijn in de eerste plaats structuurmaterialen. Ze worden aangeboden in een gamma geprefabriceerde balken met een grote doorsnede (voor de PSL) of in brede bladen die worden gebruikt als zelfdragende platen (voor de LSL).
Dichtingssplaten Houtafgeleide platen worden veel gebuikt in de bouw voor de dichting of bekleding van de structuur. Men onderscheidt vier verschillende groepen. OSB platen: OSB is de afkorting van het Engelse Oriented Strand Board. De platen bestaan uit grote op elkaar gelijmd lamellen. De buitenste lamellen worden parallel met de plaatlengte gelegd terwijl de binnenste lamellen willekeurig of gelijk gericht kunnen liggen, meestal loodrecht op de richting van de buitenste lamellen. Multiplexplaten: Die bestaan uit een aantal houtlagen, al dan niet gecombineerd met lagen materialen die niet zijn afgeleid van hout (isolatiemateriaal bijvoorbeeld). Deze lagen worden onderling over elkaar gekruist op 90°. De verbinding tussen de lagen gebeurt met organische lijm. Spaanplaten: Deze platen bestaan uit houtspaanders (grote spaanders, schaafkrullen, zaagsel en eventueel andere 58
Beplanking in massief hout Gevelbeplanking in massief hout kan bestaan uit ruwe of geschaafde planken, al dan niet geschilderd, of van gelijmd gelamelleerd hout. De planken worden meestal bevestigd door vernageling op een tweede skelet (roeflatten of draaglijst) dat ook zorgt voor de verluchting. Dit soort bekleding is een oplossing die zowel esthetisch als technisch goed combineerbaar is met houten structuren. Hoewel er tal van inheemse en exotische loofhoutsoorten geschikt zijn voor deze toepassing, stelt men vast dat er in de praktijk slechts enkele soorten worden gebruikt: meestal naaldbomen, meer voorhanden en goedkoper dan de meest loofbomen. De meest gebruikte zijn Rode Ceder (Western Red Cedar) afkomstig uit Noord-Amerika en tal van variëteiten van Europese origine of ingevoerd zoals vurenhout (naaldsoort die in de meerderheid is bij ons), lariks (belangrijkste soort van de Alpen), den van Oregon en Douglasspar of ook nog den (zeeden, Noorse den of grenen). Naast de subjectieve criteria zoals kleur, algemeen uitzicht en prijs, is duurzaamheid de
56_61 types de bois_nl corr
13/07/11
1.
Hout als gevelbekleding geeft ook een heel hedendaagse toets aan nieuwe architecturale creaties. Realisatie: Tomwood (groep Thomas & Piron) 2.
Massieve stapelbouw is een techniek die veel wordt toegepast in het Oosten en
17:06
Page 59
Noorden van Europa. Het hout gebruikt voor de woningen van Namas is grenen, sparren en larikshout, hoofdzakelijk afkomstig uit Noord-Europa. Woning Billede van Namas
belangrijkste eigenschap om te overwegen voor de keuze van een houtsoort als gevelbekleding. Dat wil zeggen de natuurlijke weerstand van hout tegen weersomstandigheden, aanvallen van insecten en zwammen. Bepaalde soorten zijn van nature duurzaam, op voorwaarde dat ze gekozen worden zonder spint (Douglas, lork of lariks, Red Cedar…). Andere soorten daarentegen (vurenhout, spar, grenen of Noorse den…) hebben van nature onvoldoende weerstandeigenschappen. Ze moeten eerst een diepgaande beschermbehandeling ondergaan, meestal in autoclaaf, via impregnatie of via warmtebehandeling op heel hoge temperatuur. Anderzijds speelt het geografische aspect ook een rol bij de keuze van een houtsoort: lokale houtsoorten genieten meestal de voorkeur. Elke gevelbekleding moet verlucht worden terwijl het profiel en de bevestiging ervan een goede waterafloop moeten toelaten en elke doorsijpeling moeten voorkomen. De planken kunnen horizontaal, verticaal of diagonaal worden geplaatst. Horizontale plaatsing is de oudste en meest courante techniek,
3.
Elke houten gevelbekleding vergrijst met de tijd, tenzij ze regelmatig wordt behandeld. Het resultaat van een natuurlijke veroudering heeft echter heel wat charme. Houten gevelbekleding van Silverwood
zogenaamd «op Amerikaanse wijze». Deze keuze geeft de bouw een rustiek karakter. Een horizontale plaatsing vergroot de gevel en zorgt op die manier voor een visuele verbreding van het huis. Een verticale plaatsing «op Scandinavische wijze» verwijst naar de origine van het materiaal: het bos. Ze
59
4.
De gevelbeplanking in sparrenhout is geschilderd in een lichte kleur die contrasteert met het dak van donkergrijze leien. Houtskeletwoning van MBC (Maison Bois Cruard)
benadrukt het rijzige van een wand en lijkt hem hoger te maken. Een diagonale plaatsing komt minder voor en biedt een speelser, meer dynamisch karakter door een destabiliserend effect te creëren dat de volumes tegen elkaar uitspeelt. Het onderhoud van een gevel is een gevoelig
56_61 types de bois_nl corr
13/07/11
17:06
Page 60
meer moderne look en een grote compositievrijheid. Gevelbekledingen van platen kunnen bovendien worden geschilderd, net als lamellen. Ze worden vernageld op een tweede skelet (roeflatten) in dezelfde omstandigheden als houten gevellamellen. Deze platen moeten uiteraard speciaal gekozen worden uit een klasse die beantwoordt aan de norm op het vlak van buitenplaatsing. Ze moeten dus zowel vooraan als op de smalle zijde beschermd worden tegen weersomstandigheden met een afwerking of een bekleding die daarvoor zorgt.
probleem: iedereen is vol lof over de kwaliteiten van hout voor de structuur en binnen, maar hout voor buitengebruik zorgt meestal voor heel andere reacties. De geleidelijke kleurverandering van de gevel is vaak het begin van dit debat. Deze kleurontwikkeling is echter geen must en het is ook geen teken van structuurwijziging van het hout. Alle materialen moeten de tand des tijd doorstaan en vanuit dit standpunt is hout niet het slechtst af omdat het troeven heeft. Zonder bescherming zullen zon, regen en vorst leiden tot een natuurlijke veroudering die beperkt is tot het houtoppervlak. Zijn belangrijkste bestanddeel, lignine, zal gewijzigd worden onder invloed van de ultraviolet straling, een verschijnsel dat benadrukt wordt door de aanwezigheid van water. Het effect is goed zichtbaar omdat het hout geleidelijk zijn oorspronkelijke kleur verliest en een grijzere tint aanneemt. Dit verschijnsel van vergrijzing van het hout is
echter niet onvermijdelijk omdat er tal van afwerkingproducten bestaan, geschikt om de originele kleur van het hout te bewaren. Als dit onderhoudswerk echter te zwaar lijkt voor u, kunt u de gevel naturel laten en de tijd laten doorstaan zonder tussenkomst. De kleur zal dan geleidelijk maar met een zekere charme veranderen van bruin naar zilvergrijs en donkergrijs. Gevelbekleding van multiplex of meerlaagse platen De techniek verschilt niet zoveel van de vorige, behalve dat de houten lamellen worden vervangen door houtafgeleide platen. Deze platen bestaan meestal uit smalle elementen, geassembleerd tot platen. Er bestaan tal van varianten. De meest courante producten zijn meerlaagse of multiplexplaten bestaande uit minimum 5 lagen en met een dikte van ten minste 10 mm. Het gebruik van platen geeft de gevel een 60
Houten leien Dit zijn kleine houten planken (6 tot 30 cm breed en 20 tot 60 cm lang), meestal rechthoekig van vorm, gebruikt als bedekkingmateriaal voor daken en gevels in de plaats van planken. Het uiteinde van de lei is meestal recht, maar het kan ook afgerond zijn. Ze zijn meestal gemaakt van lorkhout, Douglasspar, Western Red Cedar of kastanje, soms van eik of van vurenhout. Ze worden in twee types verdeeld: gekliefde leien of “shakes” en gezaagde leien of “shingles”. Industrieel gezaagde leien zijn voordeliger, maar het materiaal wordt poreuzer omdat de vezels worden doorgesneden bij het zagen. Gekliefde leien hebben anderzijds vaak een onregelmatige dikte en dito oppervlak: het klieven van het hout heeft betrekking op de vezels, maar het zijn producten met continue vezels, meer ondoordringbaar en dus bestendiger dan gezaagde leien. Ze hebben ook een langere levensduur. Zoals de andere soorten gevelbekledingen (stroken en platen), worden leien vernageld op een tweede skelet, bestaande uit gekruiste roeflatten die zorgen voor de verluchting tussen de wand van de structuur en de gevelbekleding. Net als lamellen vormt dit soort bekleding een oplossing die goed combineerbaar is met de technieken van de houtbouw. De uitvoering ervan verloopt echter trager, ze is meer complex. Ze vraagt nauwkeurigheid en voldoende knowhow. Door de kleine grootte zijn ze flexibel in gebruik en zker geschikt voor complexe volumes of oppervlakken. Bovendien biedt de variatie in texturen, kleuren en vormen heel wat mogelijkheden voor architecturale vormgeving. Gevelbekleding van samengesteld of composiethout Er is ook gevelbeplanking op de markt die gemaakt is van composietmaterialen op basis van hout. Ze worden meestal gefabriceerd met behulp van warm of koud verlijmde houtvezeldeeltjes (samengesteld hout) of gepolymeerd onder hoge druk en temperatuur. Ze worden gemengd in variabele verhoudingen - afhankelijk van de producten - met bindstoffen op basis van kunstharsen en wassen (composiethout). De lamellen van composiethout krijgen in de fabriek meerdere
56_61 types de bois_nl corr
1 2
13/07/11
17:06
Page 61
3 4
1 & 2. Deze gevelbeplanking van naturel Douglas den werd afwisselend horizontaal en verticaal geplaatst, wat een specifieke dynamiek creëert voor het hele gebouw. Realisatie: MBC (Maison Bois Cruard)
3 & 4.Deze woning in massieve houtbouw is opgetrokken in een typische Amerikaanse landelijke stijl, wat nog versterkt wordt door de Bevel siding planken van naturel cederhout: de taps uitlopende planken worden overnaads geplaatst, dat wil zeggen met overlapping van de naden. Realisatie: Mi Casa
lagen acrylverf, vaak gebakken in de oven. Ze worden net als een beplanking van massiefhout op een tweede skelet geplaatst (roeflatten). Deze producten, vaak recycleerbaar, vormen interessante alternatief voor massiefhout. Sommigen oordelen dat ze de bosontginning beperken op voorwaarde dat ze gemaakt worden met restvezels, afkomstig van afval van de bosontginning. 61
