Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Marrit Nijdam Onzichtbare voice-over in beeld

Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Onzichtbare voice-over in beeld

Marrit Nijdam 27-07-2010

Bijlage Ia - Algemeen kader vormgeving lokaal niveau Hieronder in de tabel zijn de elementen van de vormgeving van de onzichtbare voice-over en het beeld op lokaal niveau weergegeven. In de kolommen tekst en beeld wordt een korte uitleg gegeven van het betreffende subelement en daarbij voorbeelden van de specifieke invulling van het subelement. Hiermee wordt aangetoond hoe een subelement zich kan realiseren in tekst en/of beeld. De voorbeelden zijn cursief genoteerd en volgen na de toelichting. Deze voorbeelden zijn afkomstig uit het onderzoeksmateriaal van de scriptie. De herkomst van de voorbeelden worden vooraf aan het voorbeeld genoemd. Zoals [B11, 7.31: (voorbeeld)], de [B] staat voor bijlage en [11] voor het bijlagennummer (i.c. 11). [B11] is dus bijlage 11 - De orka. Na het noemen van de bijlage wordt het shot genoteerd waarin het element is gerealiseerd (i.c. 7.31). Vervolgens wordt na een dubbele punt het voorbeeld genoemd. Soms staat er [v-o] genoteerd, hiermee wordt de onzichtbare voice-over bedoeld. Elementen Relatie tekst - beeld Ondersteunen

Subelementen

Tekst

Beeld

Uitleggen

Een uitleg geven van wat te zien is B11, 7.31: Uitleg wordt gegeven aan gedrag orka; orka wiebelt heen en weer in beeld, tekst legt uit dat Delphine zich verveelt en begint te spelen Een specificatie geven van wat in beeld te zien is of verwijzen naar beeld B11, 9.12: ‘Deze vrouwtjes’, refereren aan hetgeen in beeld (zeeolifanten); tekst specificeert door het aanwijzende voornaamwoord én door te noemen dat de zeeolifanten vrouwtjes zijn Extra informatie toevoegen aan beeld B11, 18.02: ‘Besluipt in stilte’, tekst vult aan dat dit in stilte gebeurt, want dit is niet te zien in beeld

Een uitleg tonen op de gegeven tekst B8, 3.34-3.56: Een re-enactment geeft uitleg na de tekst ‘De Fransen werkten niet volledig mee’; beeld legt uit hoe dit is gegaan Specificeren van de tekst; kan ook ondersteunen oriëntatie persoon of plaats van tekst B8, 5.48: Tekst geeft verschillende namen en beeld toont foto’s van deze personen (ondersteuning oriëntatie van persoon)/B7, 28.39: ‘Houdt van uitstapjes’, beeld toont wat voor uitstapjes Extra informatie toevoegen aan tekst B7, 23.17: ‘Herinneringen opschrijven’, beeld toont twee boeken – hier zullen de herinneringen uit tekst terecht gekomen zijn Tekst versterken; geen afleiding zijn of strekking ondersteunen B8, 13.06: Beeld toont donker beeld waarin weinig te zien is – aandacht gaat naar tekst/B8, 30.26: ‘Treblinka was veel kleiner’, beeld toont tekening van bovenaanzicht omgeving, in hoek staat klein gebouw waarnaar toe wordt ingezoomd – lijkt inderdaad klein Het tegenovergestelde tonen van de tekst B7, 29.04-30.06: ‘Weinig vrienden’, beeld toont driemaal verschillende beelden van mevrouw onder de mensen (rotary/kerk/feestdag) Bewijzen van de tekst; a.d.h.v. techniek, met

Specificeren

Aanvullen

Versterken

Versterken van beeld [Aangezien de dominante modus de tekst is, zal dit subelement moeilijk te realiseren zijn. In het onderzoeksmateriaal komen geen versterkingen van beeld door tekst voor]

Contrasteren

Het tegenovergestelde zeggen van wat te zien is B8, 2.51: ‘Betrekkelijk weinig Duitse soldaten’, maar in beeld veel soldaten en nazi-vlaggen te zien

Bewijzen

Bewijzen van het beeld

71


Structureren Oriënteren

[Tekst is de dominante modus, waarbij het beeld de tekst kan bewijzen. De tekst kan in principe niet het beeld bewijzen. In het onderzoeksmateriaal komt dit niet voor]

bewijsvoeren en gelijk tonen van tekst B8, 13.21: ‘SS-er Oskar Gröning’, beeld gaat van kraag met SS-tekens omhoog naar gezicht Gröning (bewijs met techniek)/B8, 41.32: ‘Himmler noteerde’, beeld bewijst tekst aan de hand van archiefmateriaal (getypt briefje van Himmler)/B8, 20.06: ‘Hulp van de Britse Bobby’s’, beeld toont dat uiting klopt door een Britse soldaat tussen Duitse soldaten te tonen

Tijd

Een melding geven van de tijd B7, 0.32: ‘28 november 1962’/B11, 7.09: ‘Vandaag’

Plaats

Aangeven om welke plaats het gaat B8, 2.10: ‘In Frankrijk’/B11, 41.48: ‘Op het strand’

Persoon/dier/ onderwerp

Noemen van naam, achtergrond (eigenschappen) en introduceren van personen (in de actieve rol in de tekst). Soms ook oriënteren van onderwerp, maar onderwerp geldt dan wel in een (korte) narratief als hoofdonderwerp B11, 0.50: 3x - ‘Dit speelse vrouwtje, Delphine, is 14’/B11, 5.10: ‘herkenbaar aan ster in rugvin’/B11, 5.23: ‘is haar zus of dochter’/B9, 33.21: ‘de pizza’ Bespreken van omstandigheden situatie B9, 4.54: ‘In Europa komen ieder jaar tienduizend nieuwe levensmiddelen op de markt’

Aangeven wat voor tijd het is B11, 28.05: Zon komt op/B8, 2.17: Nazi-vlag op gebouw Tonen/introduceren om welke plaats het gaat (zonder dat tekst dat doet) B8, 1.45 + 2.02: Bouwplan + bouwtekening van Auschwitz, camera glijdt overheen/B8, 29.55: Plaatsnaambord met Treblinka/B7, 10.13: Omgevingsbeelden/B7, 15.54: Verschillende kanten van huis Tonen/introduceren van personen (zonder dat tekst dat doet) B7, 27.12: Vrouw staat in een leeg huis, maar nog niet bekend wie dit is/B7, 8.06: Foto van Sophie Booy vroeger

Situatie

Thema ontwikkelen


Inleiden

Inleiden van een verhaal (door bijvoorbeeld oriëntaties of aankondiging), begin van sequentie B9, 32.59: ‘In de middeleeuwen werden grote schijven bruin brood gebruikt als bord’/B11, 6.45: ‘Het is tijd’/B11, 14.36: ‘Het is nu’

72

Tonen/introduceren van omstandigheden (zonder dat tekst dit doet); onderwerp in beeld staat symbool voor situatie B7, 21.40: Personen zijn aan het skiën, tekst geeft ondertussen anekdote, aan het eind maakt hij pas bekend dat het over skiën gaat/B11, 18.34: Paartje ligt op leeg strand - dit toont situatie op strand/B7, 29.50: Vlag met Kallemooi, Kallemooi staat voor een feestdag Inleiden van verhaal of sequentie aan begin (weinig in beeld, omgevingsbeelden, begin van situatie, beeldtechnieken) B10, 26.51-27.00: Weinig in beeld, beelden van de omgeving/B9, 45.43: Een vis ligt op snijplank, dit is


Ontwikkeling

Ontknoping/ climax


Uitleg van wat er gebeurde, gevolg of vervolg van een gebeurtenis B8, 2.09: ‘De eerste’ – begin ontwikkeling/B8,16.39: ‘Dus’ – gevolg/B9, 7.31: ‘Na talloze (…) komt het nieuwe voedingsmiddel eindelijk terecht in de supermarkt’ – verloop ontwikkeling/B10, 4.59: Duitsland is begonnen met zonlicht met als gevolg ‘De lucht wordt er schoner, (etc.)’/B8, 28.16: ‘Weken na’ – vervolg Ontknoping of einde van een verhaal, iets lukt of mislukt; is naar de ontknoping toegewerkt B8, 42.54: ‘was uitontwikkeld’/B11, 4.11: ‘Ze is los’

Afronding

Afronden van het verhaal, uitkomst/eindresultaat B7, 31.56: ‘eindigt deze tak van haar familie’/B8, 14.59: ‘Allemaal kwamen ze om’/B11, 20.51: ‘Het is voorbij’

Epiloog

Koppelen naar toekomst; koppeling tussen tijd van het vertelde en tijd van het vertellen B7, 31.56: ‘Met Sophie Booy eindigt deze tak van haar familie en daarmee misschien van generaties, die hun leven volledig plaatsten in het teken van het koninklijk huis’/B8, 30.08: ‘Het is nu niet meer dan’ Verhaal of gebeurtenis evalueren; beschouwend kijken naar wat heeft plaatsgevonden B7, 24.34: ‘Buitengewoon veel eer gehad aan die functie’/B8, 15.28: ‘Begin 1942 vond Oskar Gröning die misdaad nog te rechtvaardigen’/B11, 47.28: ‘Na

Evaluatie

73

het begin – wordt uiteindelijk een visstick/B8, 42.3943.05: Gebeurt niets in beeld - re-enactment waarbij iemand achter bureau zit en iets opschrijft/B7, 21.58: Fade-in/B7, 22.31: Opendraaien beeld/B7, 28.54: Boot komt aanvaren Tonen hoe verhaal verloopt, gevolg van gebeurtenis, betrokkenen afwisselend tonen, tonen van nabijheid gevaar B8, 25.40-27.55: Re-enactment van een uitbraakpoging/B11, 17.54: Orka’s zijn in de buurt, maar robben hebben niets door - betrokkenen om de beurt tonen + nabijheid gevaar/B9, 30.11-30.36: Een broodje met boterhamworst wordt klaargemaakt en opgegeten Ontknoping van verhaal tonen, na opbouw tot ontknoping B8, 26.27-27.21: Spanning wordt opgebouwd tijdens ontsnappingspoging (of ze door poort komen), op het einde in 27.34-27.42 lukt het en mogen ze door/B10, 17.32: Tonen van product, na van 17.18-17.28 te tonen hoe dit werd gemaakt (maar nog niet duidelijk werd wat het was) Einde verhaal aangeven met laatste ontwikkeling, weinig in beeld, techniek B7, 6.20: Fade out/B7, 14.22: Persoon verdwijnt uit beeld/B7, 30.50: Koningin zwaait gedag (afloop)/B7, 31.56: Hoofdpersoon loopt uit beeld weg met de rug naar de camera/B8, 4.28: Gelijk aan inleidende beeld/B10, 48.59: Camera verdwijnt in de zon/ B11, 31.08: Overzichtsbeeld Koppeling tussen tijd van het vertelde en tijd van het vertellen B7, 30.16: Tonen wat voor relatie Beatrix en Sophie na vele jaren met elkaar hebben

Evalueren van gebeurtenis of verhaal [Komt niet in het onderzoeksmateriaal voor]


Aandacht sturen

Aankondigen

Koppelen hoofdonderwerp

een lange jeugd is Delphine eindelijk een killer geworden’ Aankondigen van onderwerp dat volgt; publiek nieuwsgierig maken B8, 20,28: ‘Eén van de joden’/B8, 28.34: ‘De beveiliging moest worden verbeterd. Vooral vanwege wat er ging komen’ Koppeling maken met het hoofdonderwerp van documentaire B7, 0.42: ‘Hun baas’/B8, 2.12: ‘De eerste WestEuropese joden in Auschwitz’ (hoofdonderwerp B8 is Auschwitz)

Koppelen subonderwerp

Koppeling maken met het subonderwerp van documentaire B7, 11.26: ‘Ook Wilhelmina’ (subonderwerp is koninklijk huis in B7)

Terug naar hoofdonderwerp

Koppeling terug naar hoofdonderwerp na sequentie/ verhaal van subonderwerp; na zijweg te hebben genomen, nu weer terug bij hoofdonderwerp B8, 44.56: Aan eind van sequentie over Treblinka ‘Treblinka was het grootste slachthuis van naziDuitsland. Maar niet lang. Omdat in Auschwitz hard was gewerkt aan nieuwe crematoria’/B11, 2.50: ‘Wat de reden ook is’ – wordt weer verder gegaan met hoofdonderwerp Focus leggen op een persoon (of onderwerp), door herhalen van informatie of naam van een persoon (binnen een sequentie of thema) of nadruk op iets leggen B7, thema van 18.09–23.00: Therese wordt genoemd in 18.42, 19.07, 19.52, 20.35, 20.53, 21.03/B11, 25.24: ‘Robbenjagers (…) spraken al over de orka's die hier zwommen. Op haar beurt zal Delphine’ – van algemeen steeds naar specifiek geval (Delphine) Refereren aan een tekst, die niet afkomstig is van de onzichtbare voice-over (kan aan geïnterviewde of inhoud tekst zijn) B9, 5.57: ‘Christina Jacobsen en haar collega’s’

Focussen

Relatie met andere tekst


Refereren (aan andere tekst)

74

Tonen van hints die een aankondiging geven van een onderwerp dat volgt; nieuwsgierig maken van kijker B7, 28.28: Koets wordt aan paarden gezet – er gaat gereden worden/B7, 28.58: Er zijn vlaggetjes te zien - iets feestelijks gaat komen Tonen van subonderwerp met hoofdonderwerp (samen in beeld of meteen achter elkaar) B7, 23.04: Schilderij met Sophie (hoofdonderwerp B7) samen in beeld/ B11, 8.08: Zeeolifant van achter die kijkt naar de zee, waar vinnen van orka’s te zien zijn (orka’s hoofdonderwerp B11) Tonen van subonderwerp in beeld (samen in beeld of meteen achter elkaar) B7, 15.39: Embleem van Soestdijk op schaal, in 15.36 schaal bij hoofdonderwerp in beeld/B7, 16.08: Foto waarbij Beatrix (subonderwerp) de hoed van Sophie goed doet Koppeling maken naar het hoofdonderwerp; aangeven dat er teruggegaan wordt [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Focus op persoon door extra te benadrukken/ opvallender te tonen B7, 8.21: Rondje om een persoon op de foto/B7, 13.43: Plotseling inzoomen/B7, 20.42: Wijzen naar een voorwerp/B8, 8.02-8.06: Herhalen van foto gezin/B11, 0.59: Beeld op stil (freeze)

[Dit element kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over. Het beeld kan een relatie hebben met een ander beeld, maar dit heeft betrekking op het element cohesie aangeven]



(Jacobsen is de geïnterviewde voorafgaand aan v-o) /B10, 17,14: ‘ook zo’n bedrijf’ – geïnterviewde heeft vertelt over zijn bedrijf/B8, 18.08: na 18.01 waarin geïnterviewde vertelt over Engelse ponden die hij voorbij zag komen, zegt v-o: ‘die Engelse ponden’ Overbruggen Tussen twee teksten, die niet afkomstig zijn van de onzichtbare voice-over, een toevoeging geven waardoor de twee teksten te begrijpen zijn B7, 2.42: (Sophie) ‘Mijn ouders deden enorm veel aan sport’ – (v-o) ‘De vader van Sophie had dat niet van een vreemde. Ook haar grootvader had al sportieve belangstelling’ – (Sophie) ‘Dat was Maurits, baron van Randwijck’/B9, 6.34: Nadat de geïnterviewde heeft verteld hoe een proces verloopt, zegt v-o ‘Tenslotte’ – dit geeft de laatste stap aan. Na de tekst van de onzichtbare voice-over vervolgt de geïnterviewde Samenvatten Samenvatting geven van tekst, die niet afkomstig is (andere tekst) van de onzichtbare voice-over B8, 4.34: ‘dus’ – als hint voor een samenvatting/B10, 23.37–24.17: Uitleg van Scheer, vervolgens v-o in 24.26: ‘De boodschap van Scheer is duidelijk: (samenvatting)’ Specificeren Specificatie geven van tekst, die niet afkomstig is van (andere tekst) de onzichtbare voice-over B9, 20.55: ‘Ons kauwritme is vergelijkbaar met een symfonie’ specificatie op ‘Het geluidssignaal is tegelijkertijd een controle voor de voortgang van 't kauwproces. En dan begint 't weer opnieuw.’/B10, 10.17: ‘Een veelgehoorde mythe (…) is dat het ruimte kost’ is een specificatie van geïnterviewde die zegt dat een beperkt potentieel een mythe is Uitleggen (andere Uitleg geven van tekst, die niet afkomstig is van de tekst) onzichtbare voice-over B10, 12.07: Geïnterviewde zegt ‘Na vijftien jaar is de investering terugverdiend’, uitleg van v-o is in 12.35 ‘De invoering van de feed-in tear-off law is de sleutel tot het Duitse succes’ Als Alsof onzichtbare voice-over in gesprek is met een gesprekspartner geïnterviewde [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

75

[Dit element kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over]





Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Onzichtbare voice-over in beeld Interviewvervanging

Voorbeeld (andere tekst)

Cohesie aangeven

Toepassen veel/ weinig

Voegwoorden

Taalkundig verwijzen

Herhalen

Vervangen

Begrijpelijk maken Uitleggen

Uitleggen


Vraag en antwoord situatie tussen onzichtbare voiceover en geïnterviewde B9, 16.38: Geïnterviewde zegt ‘Dan hebben we de smaak geanalyseerd’, vervolgens v-o in 17.16: ‘Wat betekent dat nu voor de toekomstige ontwikkeling voor voedingsmiddelen?’ en geïnterviewde antwoord met ‘Met geurorgels of smaakorgels kunnen we’ Voorbeeld geven van tekst, die niet afkomstig is van de onzichtbare voice-over B9, 39.55: Geïnterviewde zegt ‘het consumeren van bizarre zaken’ voorbeeld hiervan door v-o in 40.08 ‘De mens at het hart van dode roofdieren’ Aantal tekstdelen van onzichtbare voice-over dat cohesie (gerealiseerd door gebruik voegwoorden/ taalkundig verwijzen/herhalen/vervangen) bevat in documentaire en het totaal aantal tekstdelen van de onzichtbare voice-over. Tekstdeel is de tekst tijdens één shot. Voegwoorden waarmee zinnen/zinsdelen aan elkaar worden gevoegd. En/of in opsomming niet in meegerekend. B9, 33.49: ‘en dus’ /B11, 28.56: ‘Maar’/B10, 2.35: ‘of zelfs’ Verwijzen naar persoon/onderwerp/gebeurtenis/ plaats etc. binnen een teksteenheid B7, 2.42: ‘dat’/B8, 28.34: ‘wat er’/B11, 28.56: ‘ze’ Zelfde woord vaker voorkomen (refereren aan iets wat eerder is geweest) B7, 11.35: ‘Eenzaam maar niet alleen’ herhaald in 21.33/B8, 28.58: ‘bevel 19 juli’ herhaald in 37.34 Andere benaming voor woord dat al genoemd is, wel zelfde referent B7, 24.29: ‘curator bij VU’ vervangen in 24.34 met: ‘die functie’/B11, 36.07: ‘het geluid van een andere orkagroep’ vervangen in 36.56 met: ‘dergelijke kreten’ Feitelijkheden geven, extra informatie delen, voorgaande uiting uitleggen of beantwoorden; vaak gebruik van een voegwoord of anders wel te plaatsen

76



[Niet van toepassing op beeld]

Overgang tussen beelden, waardoor beelden wel bij elkaar horen B7, 23.30: Dissolve/B8, 2.17: In voorgaande beeld ook Eiffeltoren te zien Gelijkheid in beeld op basis van vorm, kleur, setting of achtergrond B7, 0.49: Zelfde achtergrond/B8, 8.52: Gelijkheid plaats/B9, 31.55: Zelfde setting Zelfde beeld vaker voorkomen B7, 5.14: Zelfde fotoboek werd eerder getoond in 2.09/B8, 8.02 en 8.06: Herhalen van foto van familie [Niet van toepassing op beeld]

Tonen van hoe iets in zijn werk gaat B9, 0.50: Hoe visstick uit vis kan komen/B10, 17.20: Hoe productie werkt


Specificeren

Voorbeeld geven

Samenvatten

Corrigeren (tegen verwachting in spreken)

Verduidelijkende herhaling

Beroep op kennis doen Spreekwoord/ uitdrukking


B9, 39.12: ‘Daarom’/B8, 39.20: ‘Omdat’/B9, 41.45: ‘Eieren zijn een vruchtbaarheidssymbool’/B11, 45.51: uitleg van een gevolg – ‘zullen ze verhongeren’/B11, 44.48: uitleg van een aankondiging (‘Een favoriet spelletje is’) – ‘je mee laten slepen’ Voorgaande uiting meer specifiek maken B7, 0.32: ‘Wilhelmina,’ specificatie ‘die vijftig jaar haar land had gediend’/B9, 2.27: ‘Meer dan duizend keer per jaar’ met als specificatie ‘voor elke maaltijd’/B11, 20.17: ‘Aan het jongleren’ met als specificatie ‘de een duwt haar onder, de ander gooit en pakt haar’ Voorbeeld geven van uiting (door opsomming of uit te lichten) B9, 33.57: ‘zoals’/B10, 16.39: ‘Bijvoorbeeld’/B8, 42.31: ‘Eén van de’/B9, 18.37: ‘Cornflakes of aardappelchips’ Samenvatting geven van voorgaande tekst (kan door antwoord geven op hoofdvraag of opsomming van verhaal) B9, 45.48: ‘De vorm van visstick wijkt bewust af’ – geeft strekking documentaire weer en antwoord op vraag uit 0.30: ‘Waarom is een visstick rechthoekig?’/ B9, 48.19: ‘Food design is vormgeving op zeer uiteenlopende zintuiglijke, functionele en culturele niveaus’ Tegen de verwachting in spreken; eerst wordt iets genoemd, vervolgens wordt tegenovergestelde genoemd. Wanneer geen gebruik is gemaakt van een voegwoord, dan kan deze worden geplaatst B7, 28.39: ‘Ondanks’/B8, 26.06: ‘Sterker nog’/B9, 16.11: ‘Eigenlijk’/B11, 14.43: ‘maar helaas’/B11, 16.46: ‘eten (…) niet’ (maar) ‘wel vluchten ze’ Moeilijk woord herhalen of langzaam uitspreken; uiting herhalen in andere bewoording (versimpelen) B10, 6.26: Na een relaas over werking van zonneindustrie verduidelijkt v-o met: ‘Je richt een fonds op en geeft aandelen uit’ Een uitdrukking/beeldspraak/spreekwoord noemen (kan om te personaliseren, versterken, ernstig te maken en voor bepaalde spreekstijl)

77

Voorgaande beeld meer specifiek maken of onderwerp in voorgaande beeld specificeren B7, 9.56: Vrachtschip in beeld, specificatie in 10.11: Beeld van een boei met de naam van vrachtschip/ B9, 13.51: Toont dat vorige shot een paarse aardbei was, vorige shot was niet als zodanig te definiëren Voorbeeld geven van een uiting of onderwerp B7, 29.25: Sophie onder de mensen i.t.t. tekst 29.04/B8, 0.42: Hoe ze daar vandaan werden gehaald/B11, 27.50: Pinguïns spelen (flirten) Samenvatten van voorgaande voorbeelden B9, 47.46-48.19: Herhalen van onderwerpen die eerder in beeld zijn geweest, maar nu in andere setting

[In principe niet mogelijk voor beeld. Zal voorgaande beeld moeten tegenspreken/corrigeren. Tegen de verwachting van de kijker ingaan, valt onder verwarren of reageren op gedachten kijker. Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Verduidelijken van voorgaande beeld [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Verwijzen naar of tonen van (niet in tekst) een uitdrukking/ beeldspraak/spreekwoord [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]


Culturele kennis


B7, 23.08: ‘In de schaduw van de kroon’/B8, 31.52: ‘liep uit de hand’/B11, 22.40: ‘een biet zijn’ Verwijzen naar iets cultureels als kunst of literatuur B11, 18.33: ‘sitting ducks’/B11, 1.20: ‘Gordel der westenwinden’

Historische kennis Verwijzen naar iets uit de historie B8, 45.16: ‘die het kamp (Auschwitz) zijn beruchte naam zou geven’ – beruchte naam hoeft niet gespecificeerd te worden, kan publiek zelf invullen/ B10, 22.30: ‘IT-revolutie’

Normen/waarden

Vergelijken eigen wereld

Personaliseren

Expliciet maken opgebouwde kennis

Actualiseren

Verbinden met heden

Inlichten over bepaalde normen of waarden B7, 23.20: ‘Hij doorbrak daarmee een ongeschreven wet’/B8, 33.47: ‘Globocnik nam Eberl niet de massamoord kwalijk, maar (…)’ – inlichten over normen en waarden nazi’s Vergelijking maken met iets wat publiek kent B11, 20.17: ‘bijna aan het jongleren’/B11, 20.45: ‘net als een jachtluipaard’/B10, 10.34: ‘Een gebied ter grootte van Frankrijk’/B10, 42.39: ‘uitspuugt’ Onderwerp/dier neerzetten als een persoon, persoonlijke kenmerken geven of spreken over dier/onderwerp zoals men over een mens zou spreken in een gesprek B11 (over orka’s), 29.51: ‘als een ouder’/41.24: ‘Maar zoals gewoonlijk’/1.12: ‘Ze patrouilleren’/4.37: ‘koppig’ De kennis die tussen publiek en v-o is opgebouwd tijdens de documentaire duidelijk maken of op aansturen B8, 32.08: ‘We (weten wie het waren)’ – met we stuurt v-o aan op opgebouwde kennis/B11, 10.43: ‘Ze is weer aan het spelen’ – eerder in documentaire ook gebeurd/B10, 1.47-2.48: verwijzen naar voorgaande metafoor: mens als jager-verzamelaar Actuele gebeurtenis koppelen aan historische gebeurtenis B11, 4.37: ‘Sinds die dag’

78

Verwijzen naar iets cultureels als kunst of literatuur B7, 29.50: Vlag met Kallemooi; dit is feestdag Schiermonnikoog/B10, 16.12: Siegestor staat voor München Verwijzen naar iets uit historie of aan doet denken (iets kan bepaalde lading krijgen, vanwege de connotaties m.b.t. het verleden) B8, 12.06: Oude rails refereert aan de herinnering aan op trein zetten naar Auschwitz (kijker weet wat mee bedoeld wordt)/B10, 2,30: Rusland draait gaskraan dicht Inlichten over/tonen van bepaalde normen of waarden [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Vergelijking maken met iets wat publiek kent B11, 35.31: Pinguïn rilt, net zoals een mens zou doen

Onderwerp/dier neerzetten als een persoon of persoonlijke kenmerken geven B11, 10.43: Delphine lacht/B11, 18.13: Zeeolifanten als een liefdeskoppel op het strand (arm over vrouwtje heen)

De kennis die tussen publiek en het beeld is opgebouwd tijdens de documentaire duidelijk maken of op aansturen B10, 3.15-4.43: pleidooi van verschillende (onbekende) geïnterviewden, worden later bekend gemaakt- 3.16 in 17.36, 3.23 in 24.47, 3.51 in 16.46, 4.04 in 21.21 en 4.24 in 8.42 Actuele gebeurtenis koppelen aan historische gebeurtenis B7, 1.16: Beelden veranderen van vroeger (foto laan) naar nu (laan)

Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Onzichtbare voice-over in beeld Interessant maken Dramatiseren


Emotie inspelen

Inspelen op de emotie, publiek leeft mee/vindt het zielig B8, 6.53: ‘uitgeroeid’/B9, 24.30: ‘vijandige oceaan overleven’/B8, 14.59: ‘Kinderen werden opgesloten (…) zonder ouders’

Ernstig maken/ overdrijven

Aangeven hoe ernstig iets is of overdrijven, vaak door gebruik van versterkingen en bepaalde bewoording, ook uitzonderlijkheid/herhalen B7, 1.11: ‘mistroostigheid van de verlaten lanen’/B8, 24.35: ‘gevecht tegen de honger, ziekten en mishandelingen’/B9, 43.27: ‘Alleen al in Duitsland’/B10, 1.53: ‘Zelfs’/B10, 31.35: ‘extreem effectief’/B10, 2.00: ‘geeft problemen, grote problemen’ Aantal aangeven om ernst mee te benadrukken, kan hoog of juist laag aantal zijn B8, 12.06: ‘4100 (kinderen)’/B8, 28.58: ‘twee miljoen (mensen)’/B9, 7.31: ‘één op de twintig’

Benadrukken – hoeveelheid

Vergelijken – tegenstelling

Suggereren

Vergelijking maken, waarmee aangegeven wordt hoe ernstig iets is of door de tegenstelling te overtuigen B7, 0.49: ‘in de bloei van hun leven, maar stille paleis’/B10, 46.30: ‘De prijs van olie stijgt alleen maar en de prijs van zonne-energie daalt’/B11, 31.12: ‘In tegenstelling tot’/B9, 25.08: ‘Hoe groter (…), hoe sensationeler (…)’ Suggestie wekken van een gebeurtenis of dat personen iets is overkomen, waarmee wordt gedramatiseerd en ‘pas op’-gevoel bij publiek B11, 2.25: ‘Als ze niet vlot raakt, sterft ze door uitdroging’/B11, 13.41: ‘Misschien zijn ze blij, omdat ze altijd gevaar lopen’/B11, 17.30: ‘Lison en Delphine duiken’ – dit is omdat ze de aanval inzetten op pup of pinguïn

79

Inspelen op de emotie, publiek leeft mee/vindt het zielig; onbestemd gevoel geven B8, 7.29: Oude foto wordt getoond waar mensen afscheid van elkaar nemen/B8, 12.39: Treinspoor begroeid met gras in donker – geeft onheilspellend gevoel/B11, 46.42: Pup is doel van de orka, maar hij kan niet wegkomen [Overdrijven zou kunnen worden gerealiseerd, wanneer beelden in scène zijn gezet en onderwerpen of situaties overdreven worden neergezet. Komt niet voor in onderzoeksmateriaal]

Hoeveelheid aantonen (veel of weinig) om ernst te benadrukken B10, 5.10: Camera draait rond alle panelen/B11, 24.14: Beeld vol met pinguïns/B7, 17.33: Rij mensen, ze staan (zelfs) buiten Vergelijking maken, waarmee aangegeven wordt hoe ernstig iets is door de tegenstelling B9, 19.00: Splitscreen (i.c. eerder versterking van tekst)/B8, 8.55: Foto van bewoners vroeger (hangen gezellig uit raam) en beelden van nu (leeg gebouw met bepaalde lading, vanwege gebeurtenissen daar) Suggestie wekken van een gebeurtenis of dat personen iets is overkomen, waardoor gedramatiseerd wordt B8, 28.58: v-o zegt ‘Alle Poolse joden (…) vermoord tegen eind van 1942’, filmbeelden tonen mensen die leven in de getto, suggestie is dat zij vermoord zijn/ B8, 0.24: Shot vooraf toont politie kloppend op deur en roepend. Beeld toont buitenkant van gebouw, na tijdje gaat achter een raam het licht aan, hiermee wordt gesuggereerd dat deze mensen zijn opgepakt/ B11, 43.01: Eerst pinguïns in de branding. Dan een orka in de buurt. Vervolgens gaat de vin van de orka


Levendig maken

Gezicht geven

Nieuwsgierig maken/ Spanning opbouwen

Verwarren – raadsel

Onduidelijk zijn – vaag

Vragen stellen

Stelling neerzetten

Stilte invoegen

Kijker betrekken

Relatie aangaan kijker


Op andere manier informatie geven (om minder saai te maken en meer verhalend te maken) B7, 21.40: V-o geeft anekdote – ‘Ze zei: ‘Ga naar Oostenrijk (…)’ Ze begrepen het niet goed en vroegen: ‘Hoe bedoelt u (…)?’ ‘Ga skiën’ was het antwoord’/B11, 35.31: Met humor (in samenwerking met beeld) ‘Zelfs de pinguïns lijken het koud te hebben’ en in beeld een bibberende pinguïn Een gezicht geven aan personen, niet abstract of vaag houden, komt dichterbij bij kijker (speelt op emotie in) B8, 20.53: ‘Drie buitenlandse joden op Guernsey, Auguste Spitz, Marianne Grünfeld en Therese’ – specifiek benoemen wie het waren Publiek verwarren, door afstand tussen het reële en wat wordt gezegd [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor] Onduidelijk zijn waar op wordt gedoeld; onderwerp niet benoemen, maar vaag over zijn (publiek wil weten wie of wat v-o bedoelt) B8, 47.01: ‘De man’/B7, 21.58: ‘iets’ Het stellen van vragen B8, 33.57: ‘Waar moest hij de duizenden lijken laten?’/B9, 0.30: ‘Waarom zijn vissticks rechthoekig?’ Een uiting met veel stelligheid gegeven. De uitspraak is waarheid (volgens v-o) B9, 1.03: ‘Vissticks zijn design’/B10, 2.20: ‘Fossiele brandstoffen zijn een bron van speculatie geworden’, daarna ‘Speculanten willen geld verdienen’ en dan ‘Punt uit’ Publiek laten wachten op uitleg of nadruk leggen op beeld/hetgeen wat gaat komen B7, 0.32: ‘28 november 1962, er viel een stilte over Nederland’ – hier worden datum en de situatie al genoemd, maar de oorzaak nog niet/B8, 12.39: ‘hier aankwamen’ (stilte) ‘Het perron van Auschwitz’/B10, 1.56: Geen tekst, maar wel zelfde beeld Een relatie met de kijker aangaan door zichzelf samen met kijker te zien; horen binnen één groep of

80

onder water, is de aanval gestart? Op andere manier informatie geven (om minder saai te maken en meer verhalend te maken), niet bedoeld om alleen begrijpelijk te maken B7, 16.34-18.00: Polygoonjornaal tonen/B8, 14.59: computeranimatie/B8, 16.59-18.09: reenactment/B11, 42.03: humor - pinguïn zit achter pup aan Tonen om wie het gaat, zodat publiek zich kan inbeelden en meer betrokken voelt B8, 20.53: Pasfoto’s van vrouwen tonen/B8, 7.31: Tekst spreekt over politie die gezinnen scheidde. Een onbekend gezin wordt in beeld gebracht en zelfs op ingezoomd Publiek verwarren, door afstand tussen het reële en wat wordt getoond B9, 0.30: Visstick ‘zwemt’ in vissenkom/B9, 29.42: Tomaatjes vallen op bakje met friet Onduidelijke beelden, waardoor niet goed te zien is wat er in beeld gebeurt (of kan gebeuren) B11, 45.04: Onder water met allemaal modder ervoor/B7, 6.00: Korrelig (gemaakt) beeld [Dit subelement kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over] [Dit subelement kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over]

Publiek laten wachten op climax B8, 4.59-5.15: Politie klopt op deur, gedurende vier shots wachten op wat gebeurt/B8, 13.21: Wachten met tonen van het gezicht van de SS-er

Beelden tonen waarmee een relatie met publiek wordt aangegaan, waardoor wordt verondersteld dat


Alsof kijker zelf meemaakt

Reageren op gedachten kijker

Rechtstreeks aanspreken Subjectiviteit Modaliteit

Mate van zekerheid tonen

Bronnen geven

Afstand nemen tekst

Bewijsvoeren op basis van

Inductie

Deductie


vormen samen een groep B9, 36.48: ‘Wij geven ons eten’/B10, 31.40: ‘onze nieuwe energiegronden’/B11, 0.20: ‘net zou oud als wij’/B7, 17.47: ‘onze koninklijke familie’ Spreken alsof kijker zelf meemaakt [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Een uiting geven als reactie op een uiting die in werkelijkheid niet is gegeven. V-o gaat uit van een bepaalde gedachte/vraag van de kijker B8, 25.57: ‘Ze wilden met die wapens geen Duitsers doden’ – voor het geval de kijker dat zou denken/ B10, 22.21: ‘Voor de leek is het nog niet direct zichtbaar’/ B11, 23.47: ‘Het lijk wellicht’ Spreker rechtstreeks aanspreken B9, 33.57: ‘Zodat je’/B10, 6.26: ‘Je richt (…) op’ Zekerheid van uiting aangeven B7, 31.56: ‘misschien’/B8, 44.26: ‘Afgezien van typefouten’/ B9, 23.52: ‘wetenschappelijk onderzocht’/B10, 2.43: ‘lijkt’/B11, 38.24: ‘zonder twijfel’ Aangeven waarom bewering mogelijk is of waarop gebaseerd is; bron bekend maken B7, 24.16: ‘door het archief’/B8, 23.08: ‘door de getuigenis van’/B9, 14.23: ‘volgens onderzoek’/ B11, 0.20: ‘Dankzij Franse wetenschappers’ Aangeven dat tekst niet van v-o afkomstig is; wil niet met uiting geïdentificeerd worden B7, 24.21: ‘Volgens hem’/B9, 34.54: ‘Volgens de legende’ Argumenteren van het specifieke naar het algemene B9, 14.52: ‘De vorm van de visstick wijkt bewust af van die van het basisproduct vis. Rechthoeken komen in de natuur niet voor’/B11, 14.59: ‘Jagers en ijshoenders verzamelen zich rond een vrouwtje, een teken dat er een pup aan zit te komen’ Argumenteren van het algemene naar het specifieke B11, 2.10: ‘Voor een jonge orka is elke kust

81

filmmaker en publiek tot zelfde groep horen. [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Camera als de ogen van kijker B10, 12.04: Camera gaat mee in auto, lijkt alsof kijker op bijrijderstoel zit/B8, 14.59: Camera ‘kijkt’ gebouw rond/B11, 28.52: Camera als ogen van dier Een beeld tonen als reactie op een uiting die in werkelijkheid niet is gegeven. Beeld geeft antwoord op gedachte/vraag van kijker [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

[Dit subelement kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over] Zekerheid van beelden aangeven [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Bron bekend maken B10, 40.07: Vooraf een animatie te zien. Vervolgens een stand met iemand achter laptop met grote tv ernaast. Op de tv is het vorige shot te zien [Dit subelement kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over]

Van het specifieke naar het algemene tonen om mee te bewijzen [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Van het algemene naar het specifieke tonen om mee te bewijzen


Getuigenis

Autoriteit

Voorbeeld

Archiefmateriaal

Statistieken

Mening/oordeel geven

Positief uitspreken

Negatief uitspreken

Ironie tonen


gevaarlijk’ – orka = Delphine en elke kust = deze kust/B11, 27.10: ‘Walvissen slapen niet’ – deze orka’s slapen ook niet Aangeven dat bewijs op basis van een getuigenis is of getuigenis vertellen voor iets/iemand die dit zelf niet kan vertellen B8, 32.08: ‘Door de getuigenis’/B10, 29.57: ‘bestaat al meer dan twintig jaar en de ervaring leert’ Noemen van een autoriteit, waarmee uiting kan worden bewezen (betreft meestal onderzoek of stereotiep) B9, 14.23: ‘volgens onderzoek’/B10, 10.34: ‘Berekeningen tonen aan’/B11, 35.31: ‘Zelfs de pinguïns’ (stereotiepe beeld van pinguïns op zuidpool; pinguïn heeft niet snel koud) Een voorbeeld geven om uiting te bewijzen B10, 11.41: ‘De zonne-energie levert nieuwe banen en ideeën op. Christoph Köhler heeft een nieuw beroep gevonden: zonnedakinvesteerder’ Aangeven dat uiting is gebaseerd op archiefmateriaal B8, 3.18: ‘Uit de notulen blijkt’

Statistieken noemen of aangeven dat uiting is gebaseerd op statistieken B9, 42.18: ‘Per jaar meer dan 14 miljoen alleen in Oostenrijk’ Een positieve mening geven over een onderwerp; waardeoordeel over iets geven B8, 9.18: ‘Zo goed mogelijk’/B10, 31.49: ‘Een spectaculair plan’/B11, 20.17: ‘Met een ongelooflijke coördinatie’ Een negatieve mening geven over een onderwerp; waardeoordeel geven B8, 16.17: ‘Desillusie nazi’s’/B10, 0.24: ‘Alle fouten’/B11, 21.36: ‘Vier jaar en nog laat hij zich voeren’ Tegenovergestelde zeggen van wat v-o bedoelt, waarmee hij wens uitdrukt of ironie die een onderwerp overkomt aangeven

82

[Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Tonen van een getuige van uiting [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Autoriteit tonen, die uiting bewijst [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Een voorbeeld tonen om de tekst mee te bewijzen [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Archiefmateriaal tonen om uiting mee te bewijzen B8, 2.37-2.46: Tekst noemt dat soldaten zichzelf gelukkig prezen, beeld toont oude filmbeelden waarin soldaten blij (gelukkig) zijn/B7, 23.30: ‘kritiek komen te staan’ krantenknipsels tonen dit aan Tonen van statistieken; grafieken/tabellen [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

In positief daglicht stellen [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

In negatief daglicht stellen B8, 35.21: Duisters kijken naar het vuur in de kuil dat door de roosters omhoog komt (waar lijken werden verbrand), door ze te tonen worden ze als schuldigen aangetoond Ironische gebeurtenis tonen [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]


Interpretatie geven

Naamgeving

Metacommunicatie Mededelingen doen

Samenvatten vorige deel Aankondigen volgende deel

Pauze/reclame inlassen Over techniek (beeld/camera)

Waarschuwen

Waarschuwing geven


B8, 6.32: V-o vertelt over buitenlandse joden die vanwege vervolgingen naar Frankrijk waren gevlucht en nu worden ze alsnog opgepakt/B11, 14.16: ‘Hetzelfde wier waar z'n jonge speelkameraadje in verdwaalde’ – nu wordt met het wier gespeeld Eigen interpretatie geven van een situatie of gebeurtenis, mening van v-o B7, 5.02: ‘Sophie koestert haar foto’s’/B8, 1.16: ‘zegt veel over hun mentaliteit’/B11, 21.25: ‘Het is een sterke band’ Verschillende benamingen geven aan een onderwerp B8: ‘moordfabrieken’ (45.16), ‘fabrieken des doods’ (29.32), ‘dodenkampen’ (32.23) en ‘slachthuis’ (44.26) Vorige deel (van bijvoorbeeld reeks of voor de reclame) samenvatten [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor] Volgende deel (van bijvoorbeeld reeks of na de reclame) aankondigen; geldt ook voor documentaire die in ander programma wordt uitgezonden B9, 0.13: ‘In AVRO Close-up’ Aangeven dat een pauze of reclame volgt [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor] Mededeling doen over techniek met betrekking tot documentaire en de totstandkoming ervan B11, 38.24: ‘Camera legt voor het eerst vast’/B10, 20.22: ‘wil niets zeggen (voor de camera)’ Waarschuwing geven over iets uit de documentaire [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

83

[Dit subelement kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over]

[Dit subelement kan alleen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over]

Samenvatting tonen van vorige deel [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor] Aankondigen (voorstukjes tonen) van volgende deel [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]

Aangeven dat een pauze of reclame volgt [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor] Tonen van beelden met betrekking tot de totstandkoming van de documentaire B9, 50.16-51.31: Tonen hoe documentaire is gemaakt Waarschuwing geven over iets uit de documentaire [Komt niet in onderzoeksmateriaal voor]



Bijlage Ib - Analyse specifieke invulling lokaal niveau van analysemateriaal Per categorie en per (sub)element worden de vijf geanalyseerde documentaires in vergelijking met elkaar besproken in deze bijlage. Naast de onderlinge vergelijking wordt ingegaan op de specifieke invulling van de gerealiseerde subelementen. Relatie tekst en beeld Rol van het beeld Het beeld kan op verschillende manieren worden ingezet in een documentaire. Zo blijkt het beeld in Here Comes the Sun en in Food Design voornamelijk gebruikt te worden vanwege zijn esthetische waarde. In Food Design is het veraangenamen van het kijken het belangrijkste doel van het beeld. Daardoor geeft het vaak ondersteuning aan de tekst door het tonen van de tekst (wordt niet meegenomen in de analyse) en door geen afleiding te zijn (valt onder subelement versterken tekst). Maar het belangrijkste blijft het esthetisch verantwoorde beeld, zoals hierboven besproken. De beelden vertellen vaak een eigen verhaal en hebben niet vaak een relatie met de tekst, maar eerder met de strekking van de tekst (hierover later meer). Dit is anders in Here Comes the Sun, want in deze documentaire willen de beelden juist niet zelf een eigen verhaal vertellen. De beelden zijn er om te ondersteunen en om de tekst niet af te leiden. Dit kan zijn vanwege een gebrek aan materiaal, aangezien op maar een paar plaatsen gefilmd is en het vaak dezelfde (soort) beelden zijn. Bij sommige beelden is het moeilijk om te interpreteren welke functie zij dienen. Het lijkt erop dat beelden zijn toegevoegd vanwege hun esthetische waarde (zoals 28.41). Soms worden dit soort beelden getoond tussen twee sprekers, alsof een overgang moet worden gemaakt, maar op andere momenten geldt dit geheel niet. Dit is zonder duidelijke structurerende oorzaak en de beelden vertellen ook zelf niet iets noemenswaardigs of voegen iets toe. In Als de bel gaat…! vertelt het beeld ook niet vaak een eigen verhaal. Het beeld heeft in deze documentaire een belangrijke ondersteunende rol. Daarnaast neemt het beeld soms wel de taak van de onzichtbare voice-over over. Voornamelijk in het structureren van de documentaire. De onzichtbare voice-over in Auschwitz werkt nauw samen met het beeld. Het beeld heeft een belangrijke rol in de documentaire. Veel re-enactments worden getoond, welke vaak een uitleg aan de tekst geven. Net als in Als de bel gaat…! neemt het beeld in Auschwitz de taak van de onzichtbare voice-over over vooral in het structureren. Maar in Auschwitz ook in het dramatiseren. Verder ondersteunt het beeld vaak de tekst. De orka heeft veel wisselwerking met het beeld, omdat de documentaire tot stand is gekomen op basis van beelden. Op basis van het aanbod in beelden is een narratief gemaakt. Op basis van deze geschreven tekst zijn beelden uitgezocht. Wat resulteert in beelden die verschillende verhalen vertellen. Uit deze wisselwerking komt voort dat de tekst het beeld ondersteunt, voornamelijk met uitleggen en specificeren. Het uitleggen van het beeld wordt vooral gedaan door betekenis te geven aan het gedrag van de dieren. Bovendien legt de onzichtbare voice-over een paar keer het beeld én het geluid uit. Ondersteunen Versterken In alle documentaires blijkt het beeld de tekst vooral te ondersteunen (behalve in De orka waar ook de tekst het beeld veel ondersteunt). Vaak wordt dit gedaan door het versterken van de tekst en met name door geen afleiding te zijn. Geen afleiding zijn, realiseert het beeld door beelden te tonen waar weinig in gebeurt en die niet contrasteren met de tekst (zoals in Auschwitz 41.57). Maar soms bestaat helemaal geen relatie met de tekst. Zoals in 4.06 van Als de bel gaat…! zijn de filmbeelden geen afleiding van de tekst, maar in feite hebben de beelden helemaal niets met de tekst te maken. Want het zijn oude filmbeelden waar de personen

84



uit de tekst wel op te zien zijn, maar wat in beeld gebeurt en waar in de tekst over gesproken wordt, heeft geen relatie met elkaar. Wellicht versterken beelden de tekst ook vaak (in het geval van geen afleiding), vanwege een gemis aan materiaal. Want in Here Comes the Sun is eenzelfde te zien. Want wanneer het over München gaat (eigenlijk over de beurs van München), worden drie verschillende beelden getoond (vanaf 16.12) van de Siegestor van München, wat meer dan tien seconden beslaat. Maar de stad heeft eigenlijk niets met het verhaal te maken en het bouwwerk helemaal niet (ondanks dat deze symbool staat voor de stad). Een andere manier om de tekst te versterken, is door de strekking of het idee van de tekst te benadrukken. Zoals in Auschwitz, waarbij de getallen van het aantal doden (die ook genoemd worden) in rode cijfers tevoorschijn komen (44.26). In Als de bel gaat…! in 14.47 legt het beeld de nadruk op de stilte, waarover de tekst spreekt. En in De orka spreekt de onzichtbare voice-over over ‘Ineens is haar moeder bij haar’, in beeld is plotseling Lison bij Delphine (47.01). De strekking van het plotseling tevoorschijn komen, wordt hiermee versterkt. Bewijzen De tekst wordt vaak bewezen door het beeld. Dit kan op verschillende manieren worden gerealiseerd. Het beeld kan dit door middel van technieken/ manipulaties doen. Zoals in Auschwitz in 13.21 waarbij de onzichtbare voice-over over de SS-er Oskar Gröning spreekt en het beeld een foto toont waarop een kraag met SStekens te zien is, dan gaat de camera omhoog en het gezicht van Gröning komt tevoorschijn. Hiermee wordt bewezen dat Gröning bij de SS zat. Verder kan de tekst door het beeld worden bewezen als bewijsvoeren, zoals met archiefmateriaal in Auschwitz en Als de bel gaat…!. In 41.32 van Auschwitz wordt gesproken over Himmler, die noteerde dat Battel uit de partij moest worden gezet en het beeld toont een getypt briefje van Himmler waar dit op staat. Naast archiefbeelden kan dit tevens worden gerealiseerd door bijvoorbeeld animaties (10.34) en topografische kaarten (32.05) uit Here Comes the Sun. Vaak bewijst het beeld de interpretatie of uiting van de onzichtbare voice-over. Zoals in Als de bel gaat…! ‘Sophie koestert haar foto’s’ (5.09), in beeld staat Sophie bij een tafel vol met foto’s, een andere vrouw heeft een foto vast waar ze naar kijken. In Here Comes the Sun wordt eerder geïllustreerd wat de tekst zegt dan bewezen. Hiermee wordt aangetoond dat de onzichtbare voice-over gelijk heeft. In Food Design wordt weinig bewezen, maar soms kan het beeld wel als bewijs of voorbeeld van de tekst worden gezien. Echter meestal worden niet dezelfde producten getoond als in de tekst wordt besproken. Het beeld toont daarmee enkel de strekking van de tekst. Bijvoorbeeld door het belang van consistentie te tonen door verschillende producten met verschillende substanties met een hamer te slaan (24.27–24.56). En in 34.54–35.24 wordt gesproken over de sandwich, maar de beelden tonen een broodje hamburger en een hotdog. Specificeren Regelmatig specificeert het beeld de tekst. Vaak is dit een specificatie van plaats of persoon. Daarmee ondersteunt het beeld de tekst bij het oriënteren van het publiek. Zoals in Auschwitz noemt de onzichtbare voice-over ‘Frankrijk’ (2.16) (oriëntatie van plaats). Het beeld toont ondertussen een overzichtsbeeld van Parijs en specificeert daarmee de tekst Frankrijk. In De orka wordt veel op een andere manier gespecificeerd. Namelijk door een soort antwoord te geven op de tekst. Zo spreekt de onzichtbare voice-over over ‘Iemand’ (32.01), het publiek kan zich afvragen wie iemand is, het beeld specificeert dit door Delphine te tonen. Zo kan de specificatie ook worden gerealiseerd door de manier waarop te tonen. Zo wordt gezegd dat Delphine haar aanwezigheid verraadt; het beeld toont hoe zij dit doet (45.24). Niet alleen het beeld specificeert de tekst, dit wordt ook vice versa gerealiseerd. Vaak wordt dit gedaan door het noemen van ‘hier’ of ‘dit’. De tekst verwijst naar hetgeen in beeld. Zoals in De orka ‘Dit vrouwtje’ (16.55) waarbij in beeld een vrouwtjesrob te zien is en in Auschwitz zegt de onzichtbare voice-over: ‘Kinderen werden overgebracht naar hier’, in beeld is een overzichtsbeeld te zien met vooraan een gebouw (8.25). ‘Hier’ slaat op dit gebouw. Ook in Food Design wordt verwezen naar het beeld, maar niet met een

85



aanwijzend voornaamwoord. In 14.41 wordt bij het beeld dat allemaal gummibeertjes (overwegend rode beertjes) toont, die op tafel vallen, gezegd dat ‘duidelijk’ de rode gummibeertjes in de meerderheid zijn. In de andere documentaires wordt dit niet gerealiseerd. Wel specificeert de tekst soms het beeld, maar op andere manieren. Bijvoorbeeld in Als de bel gaat…!, waarbij de tekst spreekt over ‘Schiermonnikoog’. In beeld is Sophie op een eiland, het publiek begrijpt dat dit eiland Schiermonnikoog zal zijn(29.04). In Here Comes the Sun specificeert de tekst het beeld helemaal niet en in Food Design maar één keer (zoals hierboven genoemd). Eerder bleek al dat in deze drie documentaires het beeld een meer ondersteunende rol heeft. Uitleggen Naast het specificeren van het beeld, kan de tekst een uitleg aan het beeld geven. Dit komt niet veel voor, behalve in De orka. In deze documentaire wordt dit vooral gedaan om betekenis te geven aan het gedrag van de dieren. Zoals in 4.00, hier zijn in beeld twee orka’s te zien die naast elkaar liggen, de tekst legt uit: ‘Lison zwiept haar eigen staart op en neer en komt naast haar dochter liggen en blijft haar aanmoedigen’. Hieruit blijkt dat niet alleen wordt uitgelegd wat precies te zien is, maar dat ook een uitleg gegeven wordt over de betekenis van het gedrag: ‘blijft haar aanmoedigen’. Bovendien legt de onzichtbare voice-over een paar keer het beeld én het geluid uit, aangezien het publiek niet kan interpreteren wat de geluiden betekenen die de dieren maken. Zoals ‘Lisons aanvalsroep’ (19.12) als uitleg van de kreet die te horen is. Vice versa wordt ook gerealiseerd. Echter niet in Als de bel gaat…! en weinig in de rest van de documentaires. In Auschwitz wordt de tekst uitgelegd door middel van reenactments. Zo wordt op de aankondiging ‘Dit was hun oplossing’ (3.58) een nagespeelde scène getoond, die een uitleg geeft van de oplossing. Structureren Oriënteren Oriënteren van persoon De documentaires in narratieve vorm blijken meer gebruik te maken van structureren dan de andere twee documentaires. Dit is ten eerste al te zien bij het oriënteren van het publiek. Vooral in Auschwitz worden veel oriëntaties gegeven en met name oriëntaties van personen. Dit wordt voornamelijk gedaan door het noemen van de namen van personen, maar ook door het geven van achtergrondinformatie van een persoon. Als de bel gaat…! geeft ook oriëntaties van persoon, hoewel de tekst in beeld dit ook realiseert. In De orka worden net als in Auschwitz veel oriëntaties gegeven. Het aantal oriëntaties van persoon (in dit geval dier) is opvallend hoog. Gedurende de documentaire wordt al vaak aangegeven wie het betreft, maar vooral in het begin van de documentaire wordt een groot aantal oriëntaties van persoon gedaan. Dit is omdat hier de orkafamilie en de andere dieren worden voorgesteld. Naast het noemen van namen worden familiebanden, karaktereigenschappen en herkenningselementen benoemd. Delphine wordt bijvoorbeeld voor de eerste keer voorgesteld met ‘Dit speelse vrouwtje, Delphine, is al 14’ (0.50). In Food Design gaat het niet om mensen of dieren, maar soms wel om een onderwerp. Dit komt omdat de documentaire over voedsel gaat. Een onderwerp moet dan wel hoofdonderwerp in een verhaal zijn. Naast de tekst kan het beeld introducties geven van personen, bijvoorbeeld door beelden te laten zien voordat de tekst hier iets over noemt (zoals in Als de bel gaat…! 28.2828.49). Oriënteren van tijd en plaats Het oriënteren van tijd wordt gedaan door het noemen van het tijdstip en het oriënteren van plaats door het noemen van de plaats. In de documentaires in narratieve vorm wordt dit vrij regelmatig gedaan, maar vaker de plaats dan de tijd. In De orka wordt dit niet vaak genoemd. Dit is niet verwonderlijk, want een oriëntatie van tijd dient niet veelvuldig voor te komen, aangezien het verhaal één zomer duurt. Bovendien vallen tijdsaanduidingen, die een gevolg of vervolg aangeven, onder

86



het element ontwikkelen van verhaal. Een oriëntatie van plaats is net zo goed niet erg van belang, aangezien het gaat om één plaats, de Crozet-eilanden. Een verschil kan dan bestaan tussen het strand en de zee. In Food Design worden een paar korte verhalen verteld, hierin vinden de oriëntaties vooral plaats. Here Comes the Sun geeft vooral oriëntaties van plaats en maar eenmaal van tijd. Het beeld geeft ook oriëntaties van tijd en plaats. De oriëntaties van plaats zijn vaak een specificatie van de tekst (dit is het geval wanneer de tekst ook de plaats noemt). Zoals in Auschwitz noemt de tekst ‘Frankrijk’ en toont het beeld Parijs (2.16). Daarvoor (in 2.09 en 2.12) heeft de tekst nog niet gesproken over Frankrijk. Het beeld introduceert hier de plaats (land) door overzichtsbeelden van Parijs te tonen. Daarmee realiseert het beeld een oriëntatie van plaats. Het beeld doet dit in Auschwitz op een nog duidelijkere manier, namelijk door het tonen van een plaatsnaambord met Treblinka erop (29.55). De tijd kan ook door het beeld worden georiënteerd. Bijvoorbeeld door een foto van een besneeuwd huis (4.40 in Als de bel gaat…!) te tonen, dit geeft aan dat het winter is. Het is mogelijk dat dit geen realisatie van audience design is, maar eerder een gebrek aan materiaal. Verder worden de oriëntaties van tijd door het beeld vaak gerealiseerd door bijvoorbeeld een opkomende zon (28.05 in De orka). Oriënteren van situatie In Food Design wordt de situatie het meest georiënteerd. In de andere documentaires volgt deze oriëntatie altijd na de oriëntatie van persoon qua frequentie. Het oriënteren van situatie wordt door de onzichtbare voice-over gerealiseerd door de omstandigheden uit te leggen met betrekking tot een onderwerp. Zoals in Als de bel gaat…!: ‘Wilhelmina wilde een frisse wind doen waaien’ (11.26). Het beeld kan ook de situatie oriënteren, door bijvoorbeeld een beeld (29.50 in Als de bel gaat…!) te tonen van een vlag met de tekst ‘Kallemooi’. Kallemooi is een feestdag op Schiermonnikoog, het beeld geeft met de vlag de situatie aan; het staat symbool voor een situatie. Dit kan ook worden gerealiseerd door te tonen hoe iets ervoor staat, zoals in 34.51 in De orka waarin getoond wordt hoe het strand eruitziet (wit door de hagel, harde wind jaagt erover). Ontwikkelen thema/verhaal Inleiden Een verhaal wordt gestart met een inleiding. Deze inleiding wordt bijna nooit door een onzichtbare voice-over gerealiseerd. Wel kan een inleiding bestaan uit het geven van oriëntaties, een stelling, een aankondiging of een vraag. Het beeld neemt in de meeste documentaires de taak over van de onzichtbare voice-over met betrekking tot het inleiden van een verhaal. Het beeld realiseert dit in Als de bel gaat…! door overzichtsbeelden te tonen (zoals 9.56), het gebruik van een fade in (6.28), het opendraaien van een beeld (22.31), het tonen van beelden waarin nog weinig te zien is (zoals 5.57) of door onderwerpen te tonen die naar het publiek toekomen (28.54). Net als bij de tekst, kunnen veel inleidingen van het beeld worden geïnterpreteerd als een oriëntatie van plaats, zoals een overzichtsbeeld. Het beeld heeft daarmee een dubbelfunctie. In de andere documentaires wordt dit voornamelijk gerealiseerd door weinig in beeld te tonen en overzichtsbeelden als inleiding. Ontwikkelen verhaal Na de inleiding volgt de ontwikkeling van het verhaal. De onzichtbare voice-over doet dit in Als de bel gaat…! door het gebruik van woorden als ‘Later’ (18.50) en ‘Niet lang daarna’ (21.58). In Auschwitz door bijvoorbeeld ‘In dezelfde maand’ (23.00) en ‘Weken na’ (28.16). Hetzelfde geldt voor De orka, waar bijvoorbeeld wordt aangegeven ‘Tien minuten na’ (23.09). Maar vaker is de ontwikkeling minder opvallend en wordt het gevolg van een gebeurtenis genoemd (zoals in Als de bel gaat…! ‘Vader van Randwijck was bankdirecteur’ met als gevolg dat hij ‘werd overgeplaatst naar Zutphen’ (4.40)) of het verloop van een gebeurtenis (zie bijvoorbeeld in De orka 36.28 ‘Ze zetten direct de achtervolging in’ of 37.26 ‘Ze roepen nog steeds’). De ontwikkeling wordt niet alleen gerealiseerd in de documentaires in narratieve vorm, maar eveneens in de andere twee documentaires. Want in Food Design worden een paar

87



voedingsmiddelen uitgelicht, dat wil zeggen hun geschiedenis wordt verteld. In sommige gevallen wordt een verhaal ontwikkeld (bijvoorbeeld 43.13 over het ontstaan van friet). In Here Comes the Sun gaat de documentaire ook niet om een verhaal dat verteld moet worden. Desondanks wordt het subelement ontwikkelen zestien keer gerealiseerd. Hierbij gaat het vooral om het noemen van een gevolg, waarmee de onzichtbare voice-over het publiek van zijn gelijk probeert te overtuigen. In Here Comes the Sun ontwikkelt het beeld niet het thema of het verhaal. In Food Design wel zeven keer; dit zijn beelden die niet afleiden van de tekst. Bijvoorbeeld producten die worden klaargemaakt (zoals een broodje met boterhamworst, 30.1130.36). Zulke verhalen die door het beeld worden ontwikkeld, komen in Als de bel gaat…! maar één keer voor, door een reeks foto’s te tonen (16.13). In Auschwitz is dit op dezelfde manier door re-enactments. Maar die komen veelvuldig voor. Desondanks ontwikkelen de re-enactments niet altijd een verhaal (zoals 6.53-7.24). De orka is gebaseerd op beelden en realiseert daarom vaker een ontwikkeling in beeld. Verschillende verhalen worden getoond in het beeld, zoals 2.10–4.11 waar een verhaal een sequentie lang duurt. In 8.19–9.08 geeft het beeld een eigen korte narratief binnen een sequentie, los van de tekst; verdeeld over vier shots worden een inleiding, ontwikkeling, climax en afronding gegeven. De ontwikkeling in het beeld bestaat daarnaast vaak uit het tonen van de nabijheid van gevaar (19.04-19.10: rob in water en orka dichtbij) of door het afwisselen van de hoofdpersonen in beeld (zoals 12.51: Lison komt eraan en 12.56: Delphine wacht op Lison). Ontknopen De volgende stap, de ontknoping van het verhaal, komt weinig voor in de documentaires. Alleen in De orka vrij regelmatig. De tekst realiseert dit door bijvoorbeeld ‘Ze is vrij’ (30.53) te zeggen, nadat Delphine moest proberen los te komen. In beeld wordt dit meestal na een spannende opbouw gerealiseerd, in 27.34-27.48 van Auschwitz lukt het vier Polen om langs de bewakers te komen en zo te ontsnappen, nadat in 26.2727.21 de spanning hiervoor is opgebouwd. In De orka wordt de climax ook gerealiseerd na een spannende opbouw of een ontwikkeling van een verhaal. In Here Comes the Sun realiseert zich dit met een andere soort spannende opbouw vooraf, want hier blijft tijdens een aantal shots onduidelijk wat in een laboratorium wordt gemaakt en wordt het uiteindelijke product getoond (17.32). Afronden Het afronden van het verhaal is vooral bij de documentaires in narratieve vorm aan de orde. Dit kan worden gedaan door de tekst, zoals in Auschwitz wordt verteld hoe het met een persoon (of plaats in het geval van Treblinka) afloopt. Zoals ‘Allemaal kwamen ze om’ (14.59) en ‘Alledrie stierven ze daar’ (22.30), het eindstation van het verhaal is tevens het onderwerp. Zo wordt in De orka de afloop gegeven door bijvoorbeeld ‘De bodem is bezaaid met lijken’ (34.12) te zeggen. Hoewel het beeld een afronding kan geven door middel van vertrekkende personen (of dieren) te tonen, realiseert in De orka de onzichtbare voice-over dit zelf door te zeggen ‘Ze zwemt weg’ (45.28). Het beeld realiseert de afronding vaker dan de tekst. In Als de bel gaat…! wordt dit onder andere gerealiseerd door het gebruik van een fade out (6.20), een laatste ontwikkeling van een verhaal te geven (zoals 30.50), het inzetten van onderwerpen die van het beeld weggaan (bijvoorbeeld 31.56) of door te filmen van veraf (zoals 12.27). Daarnaast laat het beeld in Als de bel gaat…! een persoon zelfs geheel verdwijnen (14.12). De andere documentaires realiseren de afrondingen op minder verschillende manieren. In De orka geeft het beeld hiervoor meestal een overzichtsbeeld (zoals 31.08). Auschwitz past nog een andere manier toe in 4.28. Want dit beeld is gelijk (met betrekking tot de opstelling en cameravoering) aan het beeld uit 3.11 (getoond als inleiding). Epiloog en evaluatie De onzichtbare voice-over kan verder het verhaal afronden door een epiloog of evaluatie te geven. Bij een epiloog spreekt de onzichtbare voice-over vanuit het nu, zoals in Auschwitz ‘Er zijn maar weinig nog levende getuigen van de scènes op het perron’ (13.06). Een epiloog komt niet voor in de documentaires, die niet in narratieve vorm zijn.

88



Food Design maakt ook geen gebruik van evaluaties. Here Comes the Sun wel. Hierin wordt de voorgaande argumentatie samengevat of een positieve afronding gegeven, bijvoorbeeld ‘Stil en schoon wekken deze zonnecentrales elektriciteit op’ (5.10). De documentaires in narratieve vorm passen enkele keren evaluaties toe, daarmee kijken ze beschouwend naar de situatie. Zoals in Auschwitz in 22.30 kijkt de onzichtbare voiceover beschouwend naar de situatie van toen met betrekking tot Guernsey en Frankrijk. Aandacht sturen Aankondigen De onzichtbare voice-over en het beeld kunnen de aandacht van het publiek sturen. Dit wordt vooral in de documentaires in narratieve vorm gerealiseerd. Want in Here Comes the Sun en Food Design worden alleen aankondigingen gedaan om de aandacht te sturen. Aankondigingen kunnen op verschillende manieren voorkomen. Zoals door het aankondigen van iets wat zal volgen, bijvoorbeeld door het noemen van ‘leek een voorbode voor hun toekomst’ (1.11 in Als de bel gaat…!). Het publiek verwacht een uitleg na het doen van een aankondiging. Meer letterlijk is een aankondiging uit Auschwitz, want in 3.58 zegt de onzichtbare voice-over: ‘Dit was hun oplossing’. Hoewel in Food Design de aandacht alleen wordt gestuurd met aankondigingen zijn deze alsnog vaak niet op zichzelf staand, de uiting heeft een dubbelfunctie. Zoals ‘We willen meer’ (2.05), dit is een uitleg van de voorgaande uiting, maar is tevens een aankondiging. In alle documentaires geeft het beeld aankondigingen. Dit kan worden gerealiseerd door een aankondiging te geven van wat gaat komen, zoals in Als de bel gaat…! in 30.06 een vlag met een kroon erin en in 30.09 een boot met vlaggetjes die komt aanvaren. Het beeld kondigt hiermee de komst van de koningin (of in ieder geval koninklijk bezoek) aan. Verder kan het beeld een soort hint aan het publiek geven wat fungeert als aankondiging. Bijvoorbeeld 23.54 in Als de bel gaat…!, de tekst spreekt over de wereld die anders zou gaan worden. Het beeld geeft een hint (aankondiging) op welke manier die wereld anders zou worden. Koppelen van hoofd- en subonderwerp In de documentaires in narratieve vorm wordt de structuur behouden door het koppelen van onderwerpen met het hoofd- en subonderwerp en wanneer is uitgewijd over een bepaald onderwerp, blijft de hoofdlijn helder door de koppeling. In Als de bel gaat…! en De orka wordt dit vaak gerealiseerd door vergelijkingen. Zoals in De orka worden de robbenpups vergeleken met Delphine: ‘Ook zij maken er een spelletje van’ (44.27). In Auschwitz wordt Treblinka veel vergeleken met Auschwitz. Daarnaast wordt koppelen in Auschwitz anders gerealiseerd, namelijk doordat de personen in Auschwitz terecht komen (zie bijvoorbeeld 22.30). Ook in De orka is te zien dat na een sequentie over robben of pinguïns, weer terug- of overgegaan wordt naar de orka’s (zoals 16.40 of 25.01) Het beeld kan tevens koppelen aan het hoofd- of subonderwerp. In De orka wordt dit enkel gedaan door koppelen met hoofdonderwerp. Zoals 8.08 waar een zeeolifant van achter te zien is, hij kijkt naar de zee waar de vinnen van de orka’s te zien zijn. Op deze manier wordt dit in Als de bel gaat…! ook gerealiseerd door onderwerpen met Sophie in beeld te tonen. Terug naar hoofdonderwerp Naast het koppelen, wordt soms teruggegaan naar het onderwerp. Dit gebeurt vooral nadat een ander onderwerp is besproken of een zijstap is gemaakt. Bijvoorbeeld in Auschwitz wordt een meneer geïnterviewd van 34.31 tot 35.55, hij spreekt over hoe ze de rottende lijken moesten ruimen. Hij geeft daarbij aan hoe verschrikkelijk dit was. Het publiek wordt ingespeeld op zijn emotie en zal hierin meegaan. Maar vervolgens dient de draad wel weer worden opgepakt en daarom gaat de onzichtbare voice-over terug naar het onderwerp in 35.55 (‘Om Auschwitz efficiënter te maken’). Focussen Tenslotte wordt de aandacht van het publiek gestuurd door te focussen. In Auschwitz focust de onzichtbare voice-over in hoge mate. Dit kan verschillen in een focus op een persoon of plaats. Vaak realiseert het zich door het herhalen van een naam

89



binnen een sequentie of verhaal (dit geldt niet voor het hoofdonderwerp). Zoals in 2.25 spreekt de onzichtbare voice-over over ‘Frankrijk’ en in 2.46 noemt hij dit weer. Aangezien dit de tweede en derde keer is, geeft de onzichtbare voice-over nadruk op dit onderwerp en wordt duidelijk gemaakt aan het publiek dat de sequentie over Frankrijk gaat. In De orka ligt de focus voornamelijk op één persoon, namelijk Delphine. Hoewel in principe in alle documentaires de focus ligt op de hoofdpersoon (wat dan ook niet telt als focus), is de focus in dit geval anders. Want als in het algemeen gesproken wordt over orka’s of de familie, wordt dit vervolgens gespecificeerd naar Delphine, zoals ‘(…) spraken al over de orka's die hier zwommen. Op haar beurt zal Delphine (…)’ (25.24). In Als de bel gaat…! komt een bijzondere focus voor. Want in de tekst wordt ‘Peter Bak’ (24.13) genoemd en wordt zijn aanwezigheid in de documentaire gerechtvaardigd. Ondertussen geeft het beeld ondersteuning door Peter Bak aan het werk te tonen (geen afleiding). Dit is een focus op Peter Bak, omdat bij andere geïnterviewde personen dit niet voorkomt. Andere betrokkenen zijn in een interviewsetting geplaatst en spreken zelf. Peter Bak heeft in de rest van de documentaire ook deze rol, maar in 24.13-24.42 wordt Peter Bak uitgelicht. De reden voor deze focus is echter niet duidelijk. Naast de tekst wordt vaak gefocust door het beeld. Dit wordt gedaan met verschillende technieken. Zoals in Als de bel gaat…! door een rondje om een persoon te doen die op een foto staat (8.21), (plotseling) in te zoomen (zoals 13.43) en te wijzen naar een voorwerp (20.42). In Auschwitz wordt dit gerealiseerd door de herhaling van beelden (8.02 en 8.06) en in De orka door het beeld met Delphine op stil te zetten (0.59). Relatie met andere tekst Hoewel de documentaires in narratieve vorm meer de taak van structureren hebben, construeren Food Design en Here Comes the Sun vaker een relatie met een andere tekst. Bovendien passen zij meer verschillende manieren toe. De orka bestaat niet uit verschillende soorten teksten en kan dit element niet realiseren. Refereren aan andere tekst De overige vier realiseren allemaal refereren aan een andere tekst. Zoals in Here Comes the Sun met ‘De boodschap van Scheer’ (24.26) na een interview met Scheer. In Auschwitz wordt zelfs gerefereerd aan het beeld. Het gaat wel om een re-enactment (daarom kan dit eveneens gezien worden als een andere tekst), waarin te zien is dat een persoon een rode J op twee identiteitskaarten zet. In de tekst zegt de onzichtbare voice-over: ‘Net als bij de anderen’, waarbij gerefereerd wordt aan het vorige beeld (de anderen zijn de personen op de identiteitskaarten). Specificeren, samenvatten en voorbeeld geven van andere tekst Het refereren aan een andere tekst zorgt duidelijk voor structuur in de documentaire, maar de andere subelementen zorgen naast structuur voor meer begrip bij het publiek. Audience design wordt daarin duidelijk, omdat de onzichtbare voice-over de informatie die al bestaat (zoals een interview) meer toegankelijk maakt voor het publiek. Dit wordt gedaan door bijvoorbeeld een uitleg, voorbeeld, samenvatting of specificatie te geven. Het specificeren van een andere tekst komt vooral in Food Design en Here Comes the Sun voor en eenmaal in Als de bel gaat…!. In Here Comes the Sun in 10.17 specificeert de onzichtbare voice-over de tekst van Scheer. Scheer heeft net verteld over de mythe van te weinig ruimte voor het oogsten van zonne-energie. De onzichtbare voice-over vervolgt met: ‘Een veelgehoorde mythe (…) is dat het ruimte kost’. Op dezelfde wijze kunnen andere teksten worden samengevat of uitgelegd. In Als de bel gaat…! en Food Design worden daarnaast nog voorbeelden gegeven van een andere tekst. Overbruggen Een duidelijk voorbeeld van audience design gerealiseerd door de onzichtbare voice-over is overbruggen. Hierbij lijkt hij een gat op te vullen in een interview. Zoals in Als de bel gaat…! in een interviewsequentie van Sophie, waarin zij over haar ouders en grootouders spreekt, geeft de onzichtbare voice-over een overbrugging met ‘De vader van Sophie had dat niet van een vreemde. Ook haar

90



grootvader’ (2.42), tussen haar ouders (2.23) en haar grootouders (2.48). Waarschijnlijk had Sophie haar tekst niet vormgegeven met het oog op het publiek, waardoor de onzichtbare voice-over dit moest opvangen. In Food Design realiseert de onzichtbare voice-over ook een overbrugging. Want zij vertelt de volgende stap in 6.34 (die de geïnterviewde misschien niet of onduidelijk heeft weergegeven); nadat de geïnterviewde heeft verteld hoe een proces verloopt, zegt de onzichtbare voice-over ‘Tenslotte (…)’, dit geeft de laatste stap van het proces aan. De tekst van de onzichtbare voice-over wordt vervolgd door de geïnterviewde, omdat deze refereert aan de tekst van de onzichtbare voice-over (hoewel de geïnterviewde dat niet heeft kunnen weten), de onzichtbare voice-over spreekt over virtuele bonbons op het internet en de geïnterviewde zegt ‘die beelden’ en vervolgt dan het onderwerp. Interviewvervanging Dit wordt gerealiseerd met het doel de documentaire meer dynamisch te maken en tevens de onzichtbare voice-over minder afstandelijk. In 17.16 van Food Design stelt de onzichtbare voice-over een vraag als reactie op een uiting van een geïnterviewde: ‘Wat betekent dat nu voor (…)?’, vervolgens geeft een geïnterviewde antwoord op deze vraag. In Here Comes the Sun is eenmaal interviewvervanging te herkennen: in 44.48 stelt de onzichtbare voice-over twee vragen, vervolgens worden deze beantwoord door geïnterviewde Gehrlicher. Gehrlicher geeft niet letterlijk antwoord op de vragen, maar wel op de strekking ervan. Cohesie aangeven Toepassen veel/weinig Niet geheel onverwacht bevatten de documentaires in narratieve vorm veel cohesie in hun tekst. De orka en Als de bel gaat…! hebben een hoge frequentie van tekst met cohesie. Auschwitz in principe ook, maar eigenlijk heeft deze documentaire bijna evenveel als de tekst in Food Design. Want Food Design heeft minder tekstdelen van de onzichtbare voice-over dan Auschwitz. Food Design geeft maar een paar verhalen, waar de cohesie vooral in voorkomt. In tegenstelling tot de andere documentaires wordt in deze documentaire meer gebruik gemaakt van voegwoorden dan van verwijzende woorden. Here Comes the Sun heeft het minst aantal tekstdelen met cohesie. Voegwoorden, taalkundig verwijzen, herhalen en vervangen Cohesie wordt voornamelijk gerealiseerd door voegwoorden en verwijswoorden (zoals in Als de bel gaat…! in 0.49: niet alleen, maar ook/maar/en – wie/ze). De vervangende vorm van cohesie refereert niet met verwijswoorden, maar met vervangende woorden. Zoals in Auschwitz spreekt de onzichtbare voice-over over ‘die drie vrouwen’ (23.00), waarmee hij bedoelt, de vrouwen genoemd in 20.53 (Auguste Spitz, Marianne Grünfeld en Therese). Alleen in Auschwitz komt herhaling voor. Dit wordt gerealiseerd zoals met ‘bevel van 19 juli’ (37.34), dit heeft betrekking op ‘op 19 juli beval’ (28.58). Door deze herhaling, zorgt de onzichtbare voice-over voor cohesie. Het beeld zorgt tevens voor cohesie. In De orka komt dit niet voor, blijkend uit de analyse. Dat betekent niet dat het beeld niet coherent is in deze documentaire, maar beelden die bij elkaar horen vanwege dezelfde omgeving worden niet meegenomen in de analyse. Dit is omdat in deze documentaire de bij elkaar horende beelden niet van belang zijn, aangezien maar op enkele plaatsen is gefilmd (vanaf het strand en onder water). Dit is hetzelfde bij Here Comes the Sun. De settings komen vaak terug en zijn vaak dezelfde (soort) beelden. De beelden vertellen in De orka zelf een verhaal, dit wordt als ontwikkelen gezien. De beelden in Here Comes the Sun willen juist niet een eigen verhaal vertellen. De beelden zijn er ter ondersteuning en om geen afleiding van de tekst te zijn. In Als de bel gaat…! realiseert het beeld vaak cohesie en op verschillende manieren. Voornamelijk door dissolve (bijvoorbeeld 24.56) en het gebruik van dezelfde achtergrond (bijvoorbeeld 0.49). Verder door het veranderen van het beeld (1.16), het herhalen van beelden (zoals 6.20), het vorige shot als achtergrond gebruiken (zoals 15.23) en door herhaling van plaats (25.19).

91



In Auschwitz realiseert het beeld ook vaak cohesie. Hier wordt dit vooral gerealiseerd door herhalingen. Zelfs re-enactments worden (deels) herhaald (zoals 1.01–1.45 en 36.29–37.34 of 0.42 en 21.03). Dit geldt ook voor 35.21, echter de eerste keer dat dit beeld wordt getoond (in de inleiding (1.21)) sluit deze de re-enactment van 36.29–37.34 (1.01–1.45) aansluitend af, hoewel hij in dit geval (35.21) vooraf te zien is met tussenkomst van andere shots. Daarnaast worden foto’s van verschillende personen herhaald, waarmee een extra focus op die persoon wordt gelegd (zoals 8.02 en 8.06). Maar ook kleur kan cohesie realiseren. Zoals in Auschwitz wordt door het kleurgebruik duidelijk gemaakt dat de beelden van re-enactments bij elkaar horen en dat het publiek naar een re-enactment kijkt. Ze zijn namelijk wat grauwer van kleur dan de overige beelden. Een gelijksoortig fenomeen is in Food Design te zien. Want hier worden veel beelden getoond in een witte setting, daardoor weet het publiek dat het naar beelden kijkt, die in scène zijn gezet. Begrijpelijk maken Uitleggen Uitleggen Een documentaire wil het publiek iets vertellen over een bepaald onderwerp en moet daarom veel zorg besteden aan het begrijpelijk maken van de documentaire. Uit de analyses blijkt dan ook dat het element uitleggen in elke documentaire vrij veel wordt gerealiseerd. Dit wordt gerealiseerd zoals in Auschwitz wanneer de onzichtbare voiceover zegt: ‘had hij moeilijkheden met de nazi’s gehad’ (39.20), daarna komt een uitleg over waarom hij die moeilijkheden had: ‘omdat hij joden fatsoenlijk had behandeld’. Hierbij gebruikt de onzichtbare voice-over een voegwoord (omdat) om aan te geven dat hij een uitleg geeft. Vaker is dit niet het geval, hoewel deze dan wel zou kunnen worden geplaatst. Zoals in Auschwitz: ‘De massamoord was met minimale voorbereiding gestart’ (33.14) omdat ‘ze meenden dat eventuele problemen wel konden worden opgelost’ (33.18). Daarnaast kan de uitleg als een toevoeging worden gezien. Zoals in Auschwitz ‘Ze moesten hun bezit aan de nazi’s geven,’ met de toevoeging ‘zogenaamd als bewaring’ (17.34). Uitleggen kan zich op meerdere manieren realiseren. Bijvoorbeeld door het geven van de reden van een uiting (zoals in Food Design over brood dat een dagelijks product is en ‘Daarom wordt dat in schijven gesneden’ (39.12)), een gevolg geven (zoals in De orka ‘zullen ze verhongeren’ (45.51)) of een antwoord op een vraag (zoals Food Design een antwoord op de vraag waarom vissticks rechthoekig zijn (0.50)), op een aankondiging (in De orka de aankondiging: ‘Een favoriet spelletje is’ (44.42) en de uitleg: ‘je mee laten slepen door de stroming’ (44.48)) of op een onduidelijkheid te geven (zoals in Food Design op ‘De vorm van vissticks’ en ‘het geluid van een worstje’ een uitleg wordt gevolgd met ‘Alles wordt bedacht door food designers’ (0.08)). Verder blijkt dat een uitleg kan worden gegeven aan het publiek over een onderwerp, dat zuiver informerend is. In Food Design komt dit voor, zoals met het noemen van ‘Eieren zijn een vruchtbaarheidssymbool’ (41.45) en in Here Comes the Sun wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe de zonne-industrie in Duitsland werkt (6.26). De uitleg kan verschillende functies dienen in de tekst, maar dient hoofdzakelijk uitleg te geven over onderwerpen die onbekend zijn bij het publiek, zodat het de informatie kan begrijpen. Het beeld geeft soms ook een uitleg. In Food Design wordt dit door één beeld gedaan, uit een vis is een rechthoek gesneden, waarin een visstick is geplaatst (0.50). Hiermee wordt uitgelegd hoe een visstick uit een vis zou kunnen komen. In 3.37–3.53 wordt op een heel andere manier uitleg gegeven, hier wordt namelijk het proces van ijsjes maken getoond aan de hand van een reeks beelden. Naast Food Design realiseert alleen in Here Comes the Sun ook het beeld een uitleg. Hier wordt eveneens uitgelegd hoe iets werkt, namelijk een zonnecentrale (27.31). Specificeren Het subelement specificeren lijkt op uitleggen, want een voorgaande uiting wordt duidelijk gemaakt, maar nu door deze uiting te specificeren. In principe geeft de onzichtbare voice-over geen nieuwe informatie. Zoals in Food Design: ‘Meer dan duizend

92



keer per jaar, voor elke maaltijd’, de specificatie is ‘voor elke maaltijd’ (2.27) en in De orka zegt de onzichtbare voice-over: ‘aan het jongleren’, dit specificeert hij door te beschrijven hoe dit jongleren wordt gedaan: ‘De een duwt haar onder, de ander gooit en pakt haar’ (20.17). Daarnaast geeft het beeld enkele specificaties. Zo is in Food Design in 13.51, 16.34 en 25.46 te zien (en wordt dus gespecificeerd) wat in het vorige shot te zien was. Het eerste shot is niet helemaal als het onderwerp te definiëren en het volgende shot specificeert dit door te tonen wat het nu precies was. Voorbeeld geven Een voorbeeld kan de onzichtbare voice-over zelf aangeven, zoals in Here Comes the Sun met ‘Bijvoorbeeld’ (16.39). Voorbeelden worden vooral in Food Design veel gegeven. Een voorbeeld geven kan op twee manieren. De eerste manier is door een opsomming van voorbeelden te geven, zoals in Food Design: ‘Gele boter of gekleurd sinaasappelsap (…) en (…) vanille-ijs’ (13.16) en ‘Cornflakes of aardappelchips’ (18.37). De voorbeelden worden dan gezamenlijk genoemd. De tweede manier geeft meer aandacht aan een voorbeeld. Bijvoorbeeld in 30.11–30.36 is de boterhamworst een voorbeeld van het thema functioneren. De boterhamworst wordt niet alleen genoemd, maar ook zijn geschiedenis wordt verteld. In de documentaires in narratieve vorm worden bijna geen voorbeelden gegeven in de tekst, maar in tegenstelling tot de documentaires in categorische en retorische vorm wel in beeld. In Als de bel gaat…! geeft het beeld drie voorbeelden achterelkaar van Sophie en haar leven op Schiermonnikoog (28.54-30.06). Samenvatten In Auschwitz en Als de bel gaat…! wordt niet samengevat door de onzichtbare voice-overs, de andere documentaire in narratieve vorm (De orka) realiseert dit twee keer. De andere twee documentaires doen dit veel vaker. In Food Design wordt dit het meeste gedaan. De andere onzichtbare voice-over (van het programma dat de documentaire uitzendt) geeft meteen een samenvatting van de documentaire: ‘Een reis door de wereld van aantrekkelijk eten’ (0.10). Daarnaast wordt aan het eind tweemaal een samenvatting van de documentaire gegeven. Namelijk met ‘De vorm van de visstick wijkt bewust af’ (45.48), hier wordt een antwoord gegeven op de vraag die in het begin is gesteld (0.30: ‘Waarom is een visstick rechthoekig?’). Even later wordt wederom de documentaire samengevat, nu wordt dit gerealiseerd door te zeggen ‘Food design is vormgeving op zeer uiteenlopende zintuiglijke, functionele en culturele niveaus’ (vanaf 48.19). In feite is dit een opsomming van de documentaire. Hetzelfde wordt gedaan in Here Comes the Sun. Van 46.03 tot 46.23 wordt een opsomming gegeven van de argumenten die aan bod zijn geweest. Wat bijzonder is, want bijna onmogelijk, is het beeld dat een samenvatting geeft aan het einde van Food Design. Dit realiseert het beeld door (voor de tekstuele samenvatting) vanaf 47.46 tot 48.19 verschillende beelden te tonen (zonder tekst), die niet gelijk zijn aan eerdere beelden, maar wel hieraan refereren. Zo is in 48.10 mevrouw Gniech, die een paar keer aan het woord is geweest (zittend aan de keukentafel), te zien bij een kraam waar harten hangen van koek met tekst erop. Eén zo’n koek is eerder in beeld geweest, maar net als Gniech in een andere setting. Corrigeren In De orka corrigeert de onzichtbare voice-over vaak zijn tekst. Hiermee zorgt hij voor meer begrip bij het publiek en tegelijkertijd zorgt hij voor een meer dynamische tekst. Wellicht geldt dit tevens voor Auschwitz. In Here Comes the Sun wordt ook in hoge mate gecorrigeerd, maar hier zal dit worden gerealiseerd om zo te kunnen overtuigen. In Als de bel gaat…! wordt bijna niet gecorrigeerd. Vaak wordt een correctie aangegeven met het voegwoord ‘maar’, ‘hoewel’ of ‘toch’. Zoals in De orka ‘niet met één,’ (16.10) en vervolgens ‘maar met twee’ (16.31). Wanneer dit voegwoord niet is gebruikt, kan deze vaak wel worden geplaatst: zoals in De orka ‘eten volwassen robben niet’ maar ‘Wel vluchten ze soms de zee in’ (16.46). Correcties spreken tegen de verwachting in.

93



Verduidelijkende herhaling Alleen in Here Comes the Sun wordt een verduidelijkende herhaling gerealiseerd. In bijvoorbeeld 6.26 wordt dit gedaan, deze werkt samenvattend. Na een relaas over de zonne-industrie en hoe dit in zijn werk gaat, wordt dit door de onzichtbare voice-over verduidelijkt door te zeggen: ‘Je richt een fonds op en geeft aandelen uit’. Beroep op kennis doen Spreekwoord/uitdrukking Alle onzichtbare voice-overs doen een beroep op de kennis van het publiek met uitdrukkingen. Here Comes the Sun schiet hier bovenuit. Verschillende uitdrukkingen hieruit zorgen tevens voor ernstig maken. Zoals ‘strijd aangaan’ (8.33) en ‘groeien tegen de klippen op’ (16.37). Aangezien dit een documentaire in retorische vorm is, is het niet verwonderlijk dat veel gebruik wordt gemaakt van uitdrukkingen. In De orka past de onzichtbare voice-over eveneens vaak een uitdrukking toe. In deze documentaire wordt hiermee vooral gepersonaliseerd. Door uitdrukkingen toe te passen, worden de dieren menselijker (zoals met ‘stoom afblazen’ (41.24)). In De orka komen twee uitdrukkingen voor die letterlijk kunnen worden genomen in de context van de documentaire. Zo gaat het bij ‘De kust lijkt veilig’ (18.48) in werkelijkheid om de kust die veilig is (lijkt) en bij ‘de stilte na de storm’ (36.07) gaat het daadwerkelijk over de stilte die na de storm aanwezig is. Verder maakt Als de bel gaat…! redelijk vaak gebruik van uitdrukkingen. Deze maken de tekst poëtischer en versterken een tegenstelling. Zoals ‘bloei van hun leven’ (0.49). Auschwitz en Food Design maken bijna geen gebruik van uitdrukkingen. Culturele kennis Aan de culturele kennis wordt gerefereerd door de onzichtbare voiceover in De orka met het noemen van ‘sitting ducks’ (18.13) en met het noemen van ‘gordel der westenwinden’ (1.20), deze legt hij vervolgens wel uit. Verder wordt in de documentaires niet gerefereerd aan cultuur door de onzichtbare voice-overs, maar in Als de bel gaat…! doet het beeld een beroep op de culturele kennis van het publiek door het tonen van de vlag met ‘Kallemooi’ (29.50), zoals eerder genoemd is dit een feestdag op Schiermonnikoog. Ook doet het beeld in Here Comes the Sun een beroep op de culturele kennis van het publiek. Dit gaat om het beeld waar de Siegestor van München te zien is (16.12). Het publiek moet kennis van dit bouwwerk hebben om het te kunnen plaatsen. Historische kennis Een beroep doen op de historische kennis komt een paar keer voor in Auschwitz en Here Comes the Sun. In Here Comes the Sun wordt in 22.30 de revolutie van de zonne-energie vergeleken met de ‘IT-revolutie’. Om deze vergelijking te kunnen begrijpen, dient het publiek kennis te hebben van wat de IT-revolutie teweeg heeft gebracht. Het beeld doet twee keer een beroep op de historische kennis van het publiek. Dit is in 2.30 (Poetin) en 2.32 (gaskraan wordt dichtgedraaid), deze beelden refereren aan het gasconflict in 2006 tussen Rusland en Oekraïne. In Auschwitz wordt vaker door het beeld een beroep op de historische kennis gedaan. Dit wordt voornamelijk gerealiseerd door het tonen van een (oud) spoorlijn (zoals 12.15). Hierbij wordt een beroep op de historische kennis van het publiek gedaan, want het moet namelijk weten, dat joden op de trein werden gezet naar Auschwitz. In 47.18 wordt dit op een andere manier gedaan. Hier wordt, na een uitgebreide aankondiging, in een reenactment Joseph Mengele zijn naam genoemd. Het aankondigen van deze man moet zorgen dat het publiek de volgende aflevering wil zien. Het moet geprikkeld worden door deze naam, maar daarvoor moet het publiek wel weten wie deze man is en daarmee wordt een beroep gedaan op de historische kennis van het publiek. Normen/waarden In Als de bel gaat…! en Auschwitz wordt het publiek op de hoogte gebracht van normen. De onzichtbare voice-over gaat er daarbij vanuit dat dit niet bekend is bij het publiek. In Als de bel gaat…! wordt dit gerealiseerd door aan te geven dat ‘een ongeschreven wet’ (23.30) werd doorbroken. De onzichtbare voice-over geeft hiermee extra informatie aan het publiek zodat het de gevolgen kan begrijpen. In

94



Auschwitz wordt dit minder duidelijk gerealiseerd. Hier noemt de onzichtbare voice-over ‘Globocnik nam Eberl niet de massamoord kwalijk, maar dat die niet efficiënt en heimelijk was gepleegd’ (33.47). Hier wordt het publiek ingelicht over de normen en waarden die de nazi’s hadden, aangezien de onzichtbare voice-over ervan uitgaat dat het publiek niet deze normen en waarden heeft. Personaliseren Dit komt in De orka veel voor. Niet onlogisch, aangezien het hier om dieren gaat. Deze dieren worden door de onzichtbare voice-over neergezet als personen. De groep orka’s zijn een familie, waaronder één ondeugend kind (Delphine). Op verschillende manieren kan de onzichtbare voice-over personaliseren. Zoals eerder genoemd, kan dit ten eerste met uitdrukkingen. En verder worden de dieren door de documentaire heen veelal als mensen gezien (zoals 32.01: ‘op school gezeten’), vertonen de dieren menselijk gedrag, zoals ‘flirten’ (47.47), krijgen ze menselijke eigenschappen toebedeeld (die meestal onder de oriëntatie persoon vallen), zoals ‘koppig’ (4.37), en hebben de familieleden zelfs namen gekregen. Daarnaast spreekt de onzichtbare voiceover over de dieren zoals men over mensen zou spreken. Zoals ‘Gelukkig’ (4.37) en ‘Natuurlijk’ (39.24). Het beeld personaliseert de dieren ook. De dieren worden menselijke eigenschappen aangemeten. Zo lijkt Delphine te lachen (10.43) en verdrietig te zijn (11.54). En de zeeolifanten liggen er als een liefdeskoppel bij (18.13). Vergelijken eigen wereld Personaliseren lijkt op het vergelijken met de eigen wereld van het publiek. Toch wordt ook dit subelement vaak gerealiseerd in De orka om de documentaire begrijpelijk te maken. Zoals het gewiebel van Delphine wordt vergeleken met een rups: ‘als een rups’ (3.45) en wordt de vin van Rodion omschreven als: ‘zo lang als een mens’ (5.46). Food Design en Here Comes the Sun passen dit subelement eveneens toe (Auschwitz en Als de bel gaat…! niet). Zo gaat het in Here Comes the Sun over een machine die zonnepanelen ‘uitspuugt’ (42.39) en wordt gesproken over ‘scenario’s’ (8.39) die betrokken partijen hadden. Verder wordt een afmeting vergeleken met de eigen wereld, namelijk ‘ter grootte van Frankrijk’ (10.34). En hoewel de tekst in Food Design over het algemeen over onderwerpen (voedsel) gaat die in principe te begrijpen zijn, wordt desondanks regelmatig vergeleken met iets anders dat het publiek zou moeten kennen. In 31.55 wordt dit zelfs dubbelop gedaan. Hier gaat het om pastasoorten die veel saus op kunnen nemen door hun vorm. De onzichtbare voice-over vergelijkt dit als volgt: ‘Sommige soorten zijn een soort lepeltjes’ en daarna dat de ribbels werken ‘als een profiel van een autoband’. Zo wordt in 39.12 een brood vergeleken met een taart en de wijze van aansnijden hiervan (een taart in punten en een brood in schijven). Deze vergelijking wordt ondersteund door het beeld. In De orka geeft het beeld ook een vergelijking met de eigen wereld. Dit gebeurt in 35.31, waarin een pinguïn aan het beven is van de kou. Het publiek begrijpt dat het erg koud op het eiland is, omdat een mens ook dit gedrag vertoond wanneer hij het koud heeft. Expliciet maken opgebouwde kennis Hiermee wordt gerefereerd aan wat het publiek eerder in de documentaire moet hebben gezien. Zo noemt de onzichtbare voice-over in De orka ‘Ze is weer aan het spelen’ (10.43), eerder heeft ze dit ook al gedaan. In Here Comes the Sun wordt de opgebouwde kennis op andere manieren expliciet gemaakt. Zo is vooraf aan 1.47 tot 2.48 een vergelijking gemaakt met tienduizend jaar geleden toen de mens nog jager-verzamelaar was. Vervolgens wordt deze metafoor doorgetrokken en er viermaal naar verwezen. Daarnaast wordt de opgebouwde kennis expliciet gemaakt door het noemen van ‘het Duitse voorbeeld’ (27.13), waarmee gerefereerd wordt aan wat voorafgaand volop is besproken en waar Duitsland steeds als voorbeeld heeft gediend. De opgebouwde kennis kan nog anders expliciet worden gemaakt. De onzichtbare voiceover maakt dan de opgebouwde kennis expliciet, doordat hij kortweg ‘we’ zegt en daarmee aanstuurt op de gedeelde kennis die is opgebouwd gedurende de documentaire. In Auschwitz noemt hij ‘we’ in ‘We weten wie het waren door’ (32.08) en in ‘We kennen

95



de reden dankzij’ (36.15). Hij geeft aan waarom hij iets kan veronderstellen. De ‘we’ gaat niet zozeer om een gezamenlijk gevoel te creëren tussen onzichtbare voice-over en het publiek. Maar ‘we’ staat voor de gemeenschap; het wordt algemeen bedoeld. Naast de onzichtbare voice-over maakt het beeld in Here Comes the Sun de opgebouwde kennis expliciet. In 3.15–4.43 wordt een pleidooi gehouden, gerealiseerd door een combinatie van uitspraken van verschillende geïnterviewden. Later in de documentaire komen de geïnterviewden terug en worden ze met naam en toenaam bekend gemaakt aan het publiek. Actualiseren Verbinden met heden Dit wordt weinig gerealiseerd in de documentaires. Door de onzichtbare voice-over wordt dit alleen in De orka gerealiseerd door te noemen ‘Sinds die dag’ (4.37). In Auschwitz en Als de bel gaat…! wordt dit gerealiseerd door het beeld, door oude beelden te veranderen in beelden van nu (zoals in 1.16 in Als de bel gaat…!). Interessant maken Interessant maken is de hoofdtaak van de onzichtbare voice-over in de documentaires in categorische en retorische vorm. Dramatiseren Emotie inspelen In principe wordt dit niet veel gerealiseerd. In Food Design komt het helemaal niet voor en in Here Comes the Sun een paar keer. In de documentaires in narratieve vorm komt het element vaker voor. Maar relatief gezien wordt in deze documentaires emotie inspelen toch weinig gerealiseerd. Hoewel Als de bel gaat…! wil tonen dat het leven van Sophie en Thijs niet altijd leuk was, past de documentaire emotie inspelen maar één keer toe. Wellicht doen de geïnterviewden dit zelf genoeg of wordt de ruimte aan het publiek over gelaten om dit zelf in te vullen. Auschwitz en De orka realiseren dit element vaker. Emotie inspelen wordt gerealiseerd door te zorgen dat het publiek meeleeft. Zoals in De orka met ‘hopeloos verdwaald in deze doolhof’ (11.37). In Auschwitz en De orka realiseert het beeld eveneens emotie inspelen, dit wordt gedaan door beelden te tonen die zielig zijn, zoals 6.29–6.42 in Auschwitz. Ernstig maken/overdrijven Dramatiseren wordt niet alleen gerealiseerd door op de emotie van het publiek in te spelen, dit effect wordt nog op andere manieren gerealiseerd. In de vijf documentaires wordt dit met name gedaan door ernstig maken (of te overdrijven). Het subelement ernstig maken komt in hoge mate voor in Here Comes the Sun. Hier wordt niet geprobeerd het publiek van een bepaald leed te overtuigen, maar om het publiek te overtuigen van een standpunt. Vaak gaat het om woorden zoals ‘enorm’ of ‘de hele wereld’ (1.49). Door de toevoeging wordt kracht bij de uiting gezet. In De orka worden versterkingen toegevoegd om meer spanning in het verhaal te krijgen. Zoals ‘woeste golven’, ‘jagen’ en ‘botsen’ (respectievelijk 1.36, 1.26 en 1.26). Daarnaast probeert de onzichtbare voice-over in De orka bijna poëtisch over te komen door uitspraken als ‘wat dagzomende vulkanische rotsen’ (1.20) en ‘Dit barse niemandsland’ (1.16). In Auschwitz en Als de bel gaat…! zijn versterkingen wel bedoeld om het leed aan te tonen. De ernst van de situatie wordt benadrukt door bijvoorbeeld in Als de bel gaat…! ‘zoveel meer dan alleen een werkgever’ en ‘periode van onzekerheid, van leegte ook’ (21.58) en in Auschwitz ‘de meest vernietigende plek’ (29.43). Ook Food Design realiseert vrij vaak dit element. Hier is het met name bedoeld om de documentaire te verlevendigen. De versterkingen in deze documentaire zijn over het algemeen behoorlijke extremen, zo zegt de onzichtbare voice-over ‘uitsluitend (…) leven en dood’ (6.34) en ‘verafschuwen (…) vleeshaters’ (42.26).

96



Maar ernstig maken wordt niet alleen gerealiseerd door versterkingen. Dit kan ook met herhalen. Zoals in Here Comes the Sun: ‘hot, zeer hot’ (16.35/16.37) en ‘geeft problemen, grote problemen’ (2.00). Daarnaast kan het worden gerealiseerd door uitdrukkingen te gebruiken, zoals in Here Comes the Sun ‘uit alle hoeken van de wereld’ (16.17). Verder wordt ernstig maken voornamelijk gerealiseerd door uitzonderlijkheden te benadrukken, oftewel de ernst van de zaak weer te geven. Zoals in Food Design wordt gedaan met ‘alleen al (…)’ in 42.18, 43.27 en 45.58. Benadrukken – hoeveelheid Dit wordt vooral vaak in Auschwitz gerealiseerd. Hier gaat het meestal om het hoge aantal mensen dat is gestorven, zoals ‘twee miljoen mensen’ (28.58). Food Design realiseert ook dit subelement vrij vaak. Het gaat daarbij om grote aantallen net als in Auschwitz, maar eenmaal om het lage aantal: in 7.31 gaat het over ‘één op de twintig’ van de nieuwe producten die het langer dan twee jaar volhouden. In de andere documentaires komt dit subelement minder vaak voor en in Here Comes the Sun is het benadrukken van hoeveelheid niet sterk, want in 42.39 wordt genoemd dat machines ‘5,5 vierkante meter’ zonnecellen maken. Wat groot is, maar het sleept het publiek niet mee. Naast de onzichtbare voice-over kan het beeld hoeveelheid benadrukken. Bij bijvoorbeeld Here Comes the Sun wordt dit gerealiseerd door het grote aantal zonnepanelen te tonen, waarbij de camera rond moet gaan om ze allemaal te kunnen tonen (5.10 en 7.10). Vergelijken - tegenstelling In Als de bel gaat…! wil de onzichtbare voice-over hiermee benadrukken hoe erg iets is. Zoals met ‘bloei van hun leven, maar het stille paleis en de mistroostigheid van de verlaten lanen’ (0.49). Daarnaast worden in Here Comes the Sun de tegenstellingen gerealiseerd om het publiek mee te overtuigen. Zo wordt in 46.03 de stijgende olieprijs vergeleken met de dalende zonne-energie. In Food Design is het doel een verschil te benadrukken om daarmee het gelijk te bewijzen van de onzichtbare voice-over, net als in Here Comes the Sun. Maar in Food Design wordt tevens op een andere manier vergeleken, namelijk door ‘Hoe groter (…), hoe sensationeler (…)’ (25.08). Alleen in Food Design en Auschwitz geeft het beeld vergelijkingen. In Food Design wordt dit twee keer gerealiseerd door het gebruik van een splitscreen (19.00 en 32.03). Maar deze beelden zorgen voornamelijk voor een versterking van de tekst (en voor een mooi beeld). Het doel is niet om te dramatiseren. In Auschwitz wordt een kamp (waar de tekst over spreekt) vergeleken met het kamp in beeld (6.24) en vergeleken tussen nu en vroeger (8.55). Suggereren De overige subelementen van dramatiseren (suggereren, levendig maken en gezicht geven) worden alleen in de documentaires in narratieve vorm gerealiseerd. Het subelement suggereren wordt in Auschwitz alleen door het beeld gerealiseerd, maar wel op verschillende manieren. Zoals in 12.18-12.34 wordt gesproken over kinderen die werden afgevoerd in goederenwagens, ondertussen ziet het publiek foto’s van jonge kinderen. De suggestie wordt gewekt dat deze kinderen zijn afgevoerd. Een andere suggestie is in 0.24 te zien, hier wordt een gebouw van de buitenkant getoond en na een tijdje gaat één licht aan. Naar aanleiding van de tekst ‘uitkammen West-Europese landen’ en de re-enactment waarbij politie door een trappenhuis rent en op een deur kloppen (0.14), wordt de suggestie gewekt dat de mensen achter het verlichte raam zijn opgepakt. Bovendien kan suggereren worden gerealiseerd zoals in 12.15, waarin het beeld een spoorweg toont en laat zien hoe ver de rails gaan. De suggestie wordt gewekt dat deze rails naar Auschwitz leiden. Verder realiseert alleen De orka het subelement suggereren, hier wordt het element echter ook in de tekst gerealiseerd. Het publiek krijgt een ‘pas op’-gevoel bij bijvoorbeeld ‘Lison en Delphine duiken’ (17.30), het publiek weet dat ze duiken om de aanval in te zetten op een pup of pinguïn. Vaker nog suggereert de onzichtbare voice-over naar de reden waarom een voorval plaatsheeft, zoals ‘misschien omdat’ (33.20). Levendig maken Dit kan zich op verschillende manieren manifesteren. In Auschwitz wordt dit weer alleen door het beeld gerealiseerd en op verschillende manieren. Namelijk

97



door het tonen van re-enactments (zoals 31.52-33.57), een propagandafilm (19.45– 20.06), een fotoverslag (23.08–24.02) en computeranimaties (zoals 45.16). De (computer)animaties in Here Comes the Sun illustreren of versterken de tekst, maar maken de documentaire niet zozeer levendig. In Als de bel gaat…! wordt door het geluid levendig maken gerealiseerd, want hier wordt een geluidsfragment van prinses Wilhelmina (19.04) ten gehore gebracht. Daarnaast realiseert de tekst het levendig maken van deze documentaire. Dit doet de onzichtbare voice-over door een gesprek tussen Sophie en prinses Wilhelmina na te doen (21.40). In De orka wordt ook het subelement levendig maken gerealiseerd, zonder toegevoegd materiaal en op een geheel andere wijze. Sowieso wordt het gerealiseerd door de verhalen die getoond worden, het personaliseren, de naamgeving en het expliciet maken van de opgebouwde kennis. Maar daarnaast realiseert de onzichtbare voice-over dit met humor. Vaak gepaard met het beeld. Zoals in 15.50: nadat een (zeeolifanten)vrouwtje is bevallen, zegt de onzichtbare voice-over dat het mannetje ‘vermoeider lijkt’; het beeld toont een mannetje dat ligt te snurken (niet wakker te krijgen is) en als een zoutzak op het strand ligt. Zonder tekst realiseert het beeld dit in 42.03: een pinguïn zit achter een pup aan. Gezicht geven Om te dramatiseren wordt in Auschwitz en Als de bel gaat…! nog het subelement gezicht geven gerealiseerd. In Als de bel gaat…! echter door het beeld maar eenmaal. Een gezicht geven wordt gerealiseerd zoals in Auschwitz in 7.31. Hier spreekt de onzichtbare voice-over over de gezinnen die door de politie werden gescheiden, ondertussen toont het beeld een (verder onbekend) gezin. Hiermee wordt een gezicht gegeven aan de gezinnen die werden gescheiden. Voor het publiek komt het voorval dichterbij, omdat het minder abstract is. Van 9.10 tot 10.21 wordt bijvoorbeeld een hele reeks foto’s getoond van jonge kinderen, dit geeft de kinderen uit de tekst een gezicht. In principe wordt dit in De orka eveneens gedaan, want een pup of pinguïn die (misschien) wordt gevangen, wordt vaak ook een gezicht gegeven. In De orka wordt dit echter minder opvallend gedaan, dan in Auschwitz. De orkafamilie zelf heeft net zo goed een gezicht gekregen, maar dit valt onder het subelement personaliseren. Nieuwsgierig maken/spanning opbouwen In de documentaires in narratieve vorm komt dit relatief weinig voor. Met uitzondering van De orka, waar het voornamelijk gaat om de spanning op te bouwen in de verhalen. Food Design en Here Comes the Sun maken het publiek voornamelijk nieuwsgierig. In het verlengde daarvan blijken de documentaires verschillende subelementen te realiseren van dit element. Zo realiseren de documentaires in narratieve vorm het meeste de subelementen vaag zijn en stilte invoegen. In de andere twee wordt dit (nagenoeg) niet gedaan. Onduidelijk zijn – vaag Meestal wordt dit gerealiseerd, zoals in De orka met ‘iets’ (37.30) of zoals in Auschwitz met ‘de man’ (47.01). Het publiek vraagt zich af wat ‘iets’ is en wie ‘de man’ is. In Food Design wordt het element op een andere manier gerealiseerd. De andere onzichtbare voice-over, die tot het uitzendende programma behoort, probeert het publiek te prikkelen door te beginnen over ‘De vorm van vissticks’ (0.03) en over ‘het geluid van een worstje’ (0.05). Dit zijn de eerste woorden die het publiek te horen krijgt en dit is dus nog zonder context, hierdoor is het voor het publiek niet duidelijk waar hij over spreekt. In beeld kan dit subelement worden gerealiseerd door onduidelijke beelden te tonen, zoals in 30.00 in De orka (Delphine onder water, bladeren voor camera en voor een deel zand). In De orka komt dit subelement regelmatig voor, maar verder alleen eenmaal in Als de bel gaat…!. Hier is het beeld onduidelijk (korrelig, wazig) gemaakt door techniek in 6.00. Stilte invoegen Om de documentaire spannend te maken of het publiek nieuwsgierig te maken, laat de onzichtbare voice-over soms het publiek wachten. Zoals in De orka zegt

98



hij ‘Ze roept de familie’ en na een korte stilte ‘Ze krijgt geen antwoord’ (11.05). Het publiek luistert gespannen mee op een antwoord van de familie; het publiek moet wachten op de ontknoping. In beeld kan hetzelfde worden gerealiseerd, zoals in Auschwitz in 4.59-5.15. Gedurende vier shots staan twee politiemannen op een deur te kloppen en te roepen dat de deur open moet. Het publiek wacht af of de deur open wordt gedaan. Deze stiltes invoegen wordt niet vaak gerealiseerd. Een paar keer in Auschwitz en De orka. In Als de bel gaat…! en Here Comes the Sun elk maar een keer, in Food Design helemaal niet. Stelling neerzetten Food Design en Here Comes the Sun maken het publiek vooral nieuwsgierig, door vragen te stellen en stellingen neer te zetten. Ook in De orka wordt het een paar keer gerealiseerd. Het publiek wordt geprikkeld door stellingen van de onzichtbare voice-over. Daarom wordt in De orka meteen aan het begin stellingen neergezet en in Food Design wordt een stelling neergezet aan het begin van elk nieuw onderwerp. De stellingen zijn aannames van de onzichtbare voice-over om het publiek te prikkelen. Hij brengt zijn stelling als waarheid. Een stelling is vaak te herkennen aan de zekerheid waarmee het gesteld wordt. Zoals ‘Vissticks zijn design’ (1.03) in Food Design en ‘Zonne-energie is hot’ (16.35) in Here Comes the Sun. In deze laatste probeert de onzichtbare voice-over het publiek te overtuigen van zijn standpunt. Hij is erg stellig als hij zegt: ‘Fossiele brandstoffen zijn een bron van speculatie geworden’, vervolgens ‘Speculanten willen geld verdienen’, waarna hij dit nog extra kracht bij zet door te eindigen met ‘Punt uit’ (2.20). Hiermee geeft hij aan dat verdere discussie niet mogelijk is. Vragen stellen Naast het neerzetten van stellingen, stelt de onzichtbare voice-over vragen. In Food Design wordt aan het begin van de documentaire al een vraag gesteld; ‘Waarom zijn vissticks rechthoekig?’ (0.30). Na de vraag volgt meteen het antwoord en aan het einde van de documentaire wordt opnieuw antwoord gegeven. Met zo’n vraag wil de onzichtbare voice-over het publiek prikkelen, want het publiek wil het antwoord op de vraag weten, waardoor het blijft kijken. In tegenstelling tot Food Design worden de vragen in De orka pas aan het einde gesteld (47.47). Hiermee wordt het publiek nieuwsgierig gemaakt, echter in deze documentaire krijgt het geen antwoord. Hiermee zorgt de onzichtbare voice-over dat het publiek na afloop van de documentaire nog nadenkt over het onderwerp (en het belang van onderzoek naar de orka’s wordt benadrukt). Want door vragen te stellen wordt het publiek betrokken bij de documentaire en wordt een actieve houding verwacht. De onzichtbare voice-over wil zorgen dat het publiek meedenkt. Dit is te zien aan vragen zoals in Food Design ‘Is het rood? (…) Of zwart en bitter?’ (11.02). In Here Comes the Sun wordt het publiek niet alleen betrokken door de vragen zelf, maar ook door ‘we’ of ‘onze’ te gebruiken in de vragen, zoals ‘Hoe sparen we de planeet en voorzien we de mens van genoeg energie?’ (38.38). Verwarren – raadsel Dit wordt alleen in Food Design door het beeld gerealiseerd. Deze beelden zijn raar, omdat het niet klopt met de werkelijkheid die het publiek kent. Dit wekt de nieuwsgierigheid van het publiek. Zoals de visstick, die in een vissenkom ‘zwemt’ met twee goudvissen (0.30). Kijker betrekken Relatie aangaan kijker In Here Comes the Sun en Food Design wordt dit vaak gerealiseerd en met name in Food Design. In beide gevallen gaat het meestal om het noemen van ‘we’. Zoals in Food Design ‘Eigenlijk proeven wij met onze neus’ (16.10). Dit lijkt op het expliciet maken van opgebouwde kennis, maar het gaat nu om het ‘jij en ik’gevoel. Het publiek voelt zich aangesproken, de onzichtbare voice-over stelt hemzelf en de kijker gelijk; ze behoren tot dezelfde groep. In Als de bel gaat…! wordt dit gerealiseerd door de onzichtbare voice-over van het Polygoonjournaal met ‘onze

99



koninklijke familie’ (17.47). Net als in Auschwitz door de onzichtbare voice-over van de propagandafilm met ‘onze troepen’ (19.47). De onzichtbare voice-over van De orka gaat ook de relatie aan met de kijker. Dit doet hij op verschillende manieren. Niet door tot dezelfde groep te behoren, maar doordat de onzichtbare voice-over en de kijker samen een groep vormen. Zoals ‘onze intieme ontmoeting’ (48.18), waarbij de intieme ontmoeting slaat op de ontmoeting met de orka’s, die kijker en onzichtbare voice-over gedeeld hebben. Verder noemt hij al in 1.05 de orkafamilie ‘onze familie’, waarschijnlijk probeert hij hiermee dat het publiek een band met de orka’s krijgt. Daarnaast wijst hij erop hoe bijzonder het is dat de kijker de gebeurtenissen in beeld te zien krijgt. Dit geeft hij aan met ‘Niet eerder is waargenomen’ (37.30) en ‘De camera legt voor het eerst vast’ (38.24). Het publiek is aanwezig bij een uniek moment (en voelt zich speciaal). Rechtstreeks aanspreken Het subelement rechtstreeks aanspreken van de kijker wordt in de documentaires in narratieve vorm niet gerealiseerd. In Here Comes the Sun wordt dit maar een keer gedaan, door het noemen van ‘je’, namelijk ‘Je richt een fonds op’ (6.26). Ook in Food Design wordt dit gedaan door ‘je’, zoals ‘Ronde, zware kazen kun je rollen’ (33.49). Desalniettemin is ‘je’ vrij algemeen en hoeft niet sterk te zijn in het rechtstreeks aanspreken van de kijker, wel wordt de kijker betrokken hierdoor. Zo wordt in De orka de kijker meteen betrokken in de eerste zin van de onzichtbare voice-over ‘Als je naar orka’s kijkt’ (0.08). Hoewel dit een algemene uitspraak is, had de onzichtbare voice-over kunnen kiezen voor ‘men’ of het vermijden van het noemen van een persoonlijk voornaamwoord of onderwerp. Reageren op gedachten kijker Uiteraard heeft de onzichtbare voice-over geen weet van de gedachten van de kijker en kan hij alleen maar uitgaan van wat hij verwacht wat de gedachten zullen inhouden. Zo loopt de onzichtbare voice-over in De orka vooruit op de gedachten van de kijker. Hij zegt ‘Het lijkt wellicht een zware taak om (…) je partner te vinden’ (23.47) als reactie op wat vervolgens in beeld te zien is (honderdduizenden pinguïns). In 6.05 geeft hij, na een uitleg, een reactie op de mogelijke vraag van de kijker: ‘Waarom (…) is een raadsel’. Auschwitz realiseert dit, zodat de kijker niet de verkeerde conclusies zal trekken. Zoals in 25.27 waar gevangenen proberen te ontsnappen en geweren pakken, legt hij uit ‘Ze wilden met die wapens geen Duitsers doden’ (voor als de kijker dit zou denken). In Here Comes the Sun wordt gereageerd om een uiting in te dekken en te bewijzen. Nadat een geïnterviewde verteld dat een revolutie gaande is, zegt de onzichtbare voiceover ‘Voor de leek is het nog niet direct zichtbaar’ (22.21). Alsof kijker zelf meemaakt Dit wordt gerealiseerd door het beeld en op verschillende wijze. De camera fungeert bijvoorbeeld in De orka als de ogen van het dier (zoals 12.16). Het publiek ziet wat het dier ziet. In Auschwitz wordt dit op dezelfde manier gedaan, maar dan als de ogen van een persoon. Hierdoor kan de kijker zich verplaatsen in het dier of de persoon waar het over gaat. In Here Comes the Sun wordt dit gerealiseerd doordat de camera in de auto zit op de bijrijderstoel. Het lijkt alsof de kijker zelf in de auto zit en meerijdt (zoals 40.13). Subjectiviteit Modaliteit Mate van zekerheid tonen Het element modaliteit uit zich vooral in het tonen van de mate van zekerheid door de onzichtbare voice-overs. Meestal wordt dit gerealiseerd door, zoals in De orka ‘misschien’ (38.50), ‘wellicht’ (47.43), ‘zonder twijfel’ (38.24) en ‘het feit dat’ (38.54). Daarnaast kan dit gerealiseerd worden door bijvoorbeeld ‘lijkt’ te zeggen, zoals in 24.32 in Here Comes the Sun. In Auschwitz probeert de onzichtbare voice-over een slag om de arm te houden door te zeggen ‘Afgezien van typefouten’ (44.26) en

100



verder kan de mate van zekerheid worden versterkt door het benoemen van ‘wetenschappelijk onderzocht’, zoals in 8.08 in Food Design. In De orka komt het subelement mate van zekerheid het meeste voor, dit komt waarschijnlijk doordat deze documentaire over dieren gaat en hun gedrag moet worden geïnterpreteerd. De orka blijkt daartegenover veel gebruik te maken van bewijsvoeren, interpretaties geven en stellingen neerzetten. Dit wordt gedaan om toch geloofwaardig over te komen. Van de retorische documentaire valt te verwachten dat veel zekerheid wordt aangegeven, dit is echter niet het geval. Het gaat namelijk vooral om onzekerheid. Bronnen geven Als de bel gaat…! en Auschwitz tonen weinig de mate van zekerheid. Soms worden wel bronnen gegeven om hun uiting geloofwaardig te maken. Dit wordt gerealiseerd door vrij onduidelijk te blijven, zoals in Food Design ‘volgens onderzoek’ (14.23) en in Auschwitz ‘documenten bevestigen’ (16.17). Welke documenten en welk onderzoek worden niet gespecificeerd. Daarnaast kan de bron worden gegeven om aan te geven hoe het mogelijk is dat men iets weet, zoals in Auschwitz ‘We kennen de reden, dankzij Höss zijn memoires’ (36.15), in Food Design ‘Sound designer Blutner heeft ontdekt’ (19.23) en in De orka ‘Dankzij de Franse wetenschappers (…) beginnen we te begrijpen’ (0.20). In Here Comes the Sun worden geen bronnen gegeven door de onzichtbare voice-over, echter wel door het beeld. Want in 38.38-40.07 zijn animatiebeelden getoond, het volgende shot (40.07) toont een stand met iemand achter een laptop, waarnaast een grote televisie te zien is met daarop het vorige shot. Met dit shot, en 40.09, wordt duidelijk dat de animatiebeelden afkomstig waren van een bedrijf op de beurs. Afstand nemen van tekst De onzichtbare voice-over geeft hiermee aan dat de tekst die hij uitspreekt niet van hemzelf afkomstig is en hij hier niet mee geïdentificeerd wil worden. Zoals in Als de bel gaat…! genoemd wordt ‘Volgens hem’ (24.21) en in Food Design ‘Het verhaal wil’ (43.27). Bewijsvoeren op basis van Archiefmateriaal Als de bel gaat…! en Auschwitz bewijzen op basis van archiefmateriaal. Zoals in Als de bel gaat…! wordt een rapportenboekje met goede cijfers getoond tijdens de bewering ‘de gemiste studiekansen’ (4.14). In Auschwitz geeft de onzichtbare voice-over zelf aan dat hij zijn uiting bewijst op basis van archiefmateriaal, zoals met ‘Uit de notulen blijkt’ (3.18). Getuigenissen De getuigenissen worden gerealiseerd door de onzichtbare voice-over en dat betekent dat het niet getuigenissen van personen zelf zijn, maar de onzichtbare voice-over voert zijn bewijs op aan een getuigenis. Naast Auschwitz passen Here Comes the Sun en De orka dit toe. Dit kan worden gerealiseerd, zoals in Auschwitz met ‘Dankzij ooggetuigen’ (30.19) te refereren aan getuigenissen. Ook kan de onzichtbare voice-over de getuigenissen noemen, zoals in Auschwitz ‘door de getuigenis van’ (32.08). In De orka realiseert het zich op nog een andere manier, namelijk door te spreken voor Delphine over wat zij heeft meegemaakt door ‘in haar korte leven’ (2.25). In Here Comes the Sun komt eenzelfde vorm voor. In 29.57 wordt genoemd dat een centrale al meer dan twintig jaar bestaat en ‘de ervaring leert’. De getuigenis is afkomstig van de centrale die getuige is geweest van twintig jaar lang (goed) werk. Autoriteit De orka, Here Comes the Sun en Food Design realiseren bewijsvoeren op basis van autoriteit. Zoals in De orka op basis van de autoriteit van 20 jaar van studie van de Franse wetenschappers (0.20) en die van de pinguïn als hij noemt dat ‘zelfs de pinguïn’ het koud heeft (35.31). Autoriteit heeft meestal betrekking op onderzoek of stereotiepen. Vaak wordt hierbij ‘zelfs’ genoemd, zoals in Here Comes the Sun ‘zelfs olielanden’ (38.38).

101



Inductie en deductie Bewijsvoeren op basis van inductie wordt in Food Design en De orka gerealiseerd. Het tegenovergestelde (deductie) wordt alleen in De orka toegepast. Inductie gaat van het specifieke naar het algemene, zoals in Food Design ‘De vorm van de visstick wijkt bewust af van die van het basisproduct vis. Rechthoeken komen in de natuur niet voor’ (14.52). Een visstick is een rechthoek en komt dus niet in de natuur voor. Deductie gaat van het algemene naar het specifieke, zoals in De orka ‘Walvissen slapen niet’ (27.10), wat betekent dat deze orka’s ook niet slapen, aangezien ze onder de categorie walvissen vallen. Statistieken Food Design past bewijsvoeren op basis van statistieken toe. Dit wordt gedaan in de tekst, dus alleen genoemd en niet getoond. Zoals ‘Per jaar meer dan 14 miljoen alleen al in Oostenrijk’ (42.18). Here Comes the Sun voert zijn bewijs nog op met een voorbeeld ‘De zonne-energie levert nieuwe banen en ideeën op’ met als voorbeeld: ‘heeft een nieuw beroep gevonden: zonnedakinvesteerder’ (11.41). In andere documentaires worden ook voorbeelden gegeven, maar daar zijn ze bedoeld om uitleg te geven, nu is het bedoeld om te bewijzen. Mening/oordeel geven Positief en negatief uitspreken De mening van de onzichtbare voice-overs schemert niet vaak door. Bij Here Comes the Sun was dit wel te verwachten, maar dit blijkt niet het geval te zijn. De onzichtbare voice-over pleit vooral voor zonne-energie. Dit doet hij door (erg) positief hierover te spreken en daarnaast door een enkele tegenargument meteen te weerleggen. Bovendien wordt tussen de regels door (en met name door de geïnterviewden) de huidige stand van zaken naar beneden gehaald. Alleen de onzichtbare voice-over van het programma dat de documentaire uitzendt, geeft zijn negatieve mening (‘alle fouten’ (0.21)), de onzichtbare voice-over van Here Comes the Sun zelf is alleen positief (‘een spectaculair plan’ (31.49)). Daarnaast blijkt wel dat de onzichtbare voice-over vaak het subelement ernstig maken realiseert, wat in principe vaak een oordeel bevat. In De orka wordt een paar keer zowel negatief als positief een mening gegeven. Dit doet de onzichtbare voice-over door een waardeoordeel over iets te geven, zoals ‘superieure intelligentie’ (38.54) en ‘overdreven gespetter’ (47.14). In Food Design komt helemaal geen mening voor en in Als de bel gaat…! één keer. Deze is lastig te interpreteren. Want de onzichtbare voice-over zegt ‘buitengewoon veel eer’ (24.34). Dit kan als een positieve waardering worden gezien, maar kan net zo goed negatief bedoeld zijn. Naar aanleiding van de rest van de documentaire kan worden aangenomen, dat het positief is bedoeld. In Auschwitz geeft de onzichtbare voice-over zijn mening anders. Zoals in 1.21 voegt hij, na het noemen van de nazi’s, ‘na eerdere gruweldaden’ toe. Hiermee geeft de onzichtbare voice-over een bepaald signaal af, want het is niet in het belang van het tekstbegrip om dit te noemen. Daarnaast wordt in deze documentaire in positieve en negatieve zin beschuldigd. Zo zegt de onzichtbare voice-over ‘Het was de politie van Guernsey, die zorgde voor de registratie van de joden’ (20.10–20.19). Hiermee wordt een onderscheid (soms vrij onopvallend) tussen goed en slecht gemaakt. Het beeld werkt hier aan mee, dit is te zien in bijvoorbeeld 1.21 waar bij ‘Moordfabrieken’ Duitsers worden getoond. Ironie tonen Dit komt in deze documentaires bijna niet voor. Alleen in Auschwitz en in De orka. Dit kan worden ingevuld, zoals in Auschwitz in 6.32 waar gesproken wordt over de mensen die vanwege de vervolgingen naar Frankrijk waren gevlucht en nu alsnog werden opgepakt. Interpretatie geven Dit wordt over het algemeen weinig gedaan, maar in De orka wel veel. Een interpretatie kan zich realiseren als in De orka in 29.40 waar hij zegt dat de les die Delphine krijgt ‘de moeilijkste les tot nu toe’ is. Dit bepaald hij voor Delphine. De meeste interpretaties hebben deze vorm en dat is niet vreemd, aangezien de dieren niet voor zichzelf kunnen spreken en niet aan hun belevenissen een mening of evaluatie

102



kunnen geven. Daarom geeft de onzichtbare voice-over zijn interpretatie, dit heeft in dit geval meer betrekking op begrijpelijk maken. Naamgeving Dit wordt vaak gerealiseerd. Dit maakt de documentaire dynamischer en bevat een bepaalde waardering. Zoals in Auschwitz noemt de onzichtbare voice-over onder andere ‘Endlösung’ (o.a. 16.56), ‘moordfabrieken’ (o.a. 45.16), ‘fabrieken des doods’ (29.32), ‘dodenkampen’ (o.a. 32.23) en ‘slachthuis’ (44.26). Endlösung is de gebruikelijke benaming, de andere gekozen woorden geven een bepaalde lading, waarmee de mening van de onzichtbare voice-over doorschemert. In De orka is hetzelfde te zien, zoals in 12.42 waarin Delphine ‘lastpost’ wordt genoemd. Maar daarnaast gebruikt hij veel verschillende namen voor de orkafamilie. Over het algemeen noemt hij ze ‘familie’, maar soms noemt hij ze ‘orka’s’ (zoals 31.12), ‘de zwarte vinnen’ (42.41 en 8.08) of ‘walvissen’ (zoals 35.49), terwijl hij wel specifiek de familie bedoelt. Waarschijnlijk gebruikt hij verschillende namen om de tekst niet te statisch te maken. Het subelement naamgeving wordt eveneens door de onzichtbare voice-over in Here Comes the Sun gerealiseerd, hoewel deze steeds dezelfde benaming gebruikt. Het gaat hier om het woord ‘mythe’. Hiermee wordt verwezen naar de tegenargumenten die betrekking hebben op zonne-energie. Met mythe worden geen verschillende benamingen aan een onderwerp gegeven, deze onzichtbare voice-over noemt bij voorbaat een tegenargument al een mythe. In Als de bel gaat…! komt een paar keer het subelement naamgeving voor, maar het is onduidelijk wat de reden hiervoor is en of dit als negatief of positief moet worden opgevat. Zo wordt Thijs gedurende de gehele documentaire ‘Thijs’ genoemd, echter in 23.57 ‘Thijs Booy’ en niet veel later in 24.21 ‘Booy’. Voor Sophie geldt ongeveer hetzelfde. Zij wordt in de laatste sequentie, in de afronding, weer met haar hele naam genoemd ‘Sophie Booy, baronesse van Randwijck’. Dit is niet onlogisch, omdat het hier om een afsluiting gaat. Metacommunicatie De laatste categorie is metacommunicatie. Dit realiseren de vijf documentaires bijna niet. Waarschuwingen komen in dit materiaal helemaal niet voor en er worden maar enkele mededelingen gedaan. Mededelingen doen Aankondigen volgende deel In Food Design en Here Comes the Sun wordt een aankondiging van het volgende deel gedaan, omdat ze allebei in een ander programma worden uitgezonden. Deze geven een korte aankondiging vooraf aan de documentaire. Zoals in Food Design ‘In AVRO Close up’ (0.13). Over techniek Mededelingen over de techniek worden in dezelfde twee documentaires gerealiseerd en in De orka. Dit wordt gerealiseerd, zoals in De orka met ‘De camera legt (…) vast’ (38.24) of zoals in Here Comes the Sun ‘(…) wil niets zeggen’ (20.22). Verder realiseert het beeld dit in Food Design vanaf 50.16. Hierin wordt gereflecteerd naar het maken van de documentaire. In een aantal beelden wordt getoond hoe de documentaire tot stand is gekomen.

103



Bijlage II - Analyse Als de bel gaat…! 1. Beschrijving van de documentaire Als de bel gaat…! Leven in de schaduw van de kroon Greetje en Rob Lousberg, mei 2008 Uitgezonden door Omroep MAX http://www.nederland2.nl/uitzendinggemist/programma/als-de-bel-gaat!-leven-in-deschaduw-van-de-kroon/4474/9426247 Analyse in bijlage 7 Als de bel gaat…! gaat over het leven van de secretaresse van prinses Wilhelmina, Sophie Booy barones van Randwijck. Zij was de laatste 2e secretaresse van prinses Wilhelmina. Ook haar wijlen man Thijs Booy heeft gewerkt voor Wilhelmina. Hij hielp prinses Wilhelmina bij het schrijven van haar boek Eenzaam maar niet alleen. Sophie (en Thijs) hebben veel in eenzaamheid geleefd en na de dood van prinses Wilhelmina hadden ze moeite om in het normale leven terug te keren. Deze documentaire volgt het leven van Sophie en Thijs, van kleins af aan tot heden, met de nadruk op hun leven ten tijde van hun werk voor prinses Wilhelmina. De documentaire maakt gebruik van een mannelijke Nederlandssprekende onzichtbare voice-over. Verder bestaat de documentaire hoofdzakelijk uit interviews met Sophie en andere betrokkenen. Aangezien Thijs niet meer kan worden geïnterviewd, hebben de makers een tweede mannelijke onzichtbare voice-over ingezet. Deze leest de citaten op van Thijs over zijn leven, deze teksten lijken afkomstig te zijn uit een dagboek. Nog een derde onzichtbare voice-over is te horen. Deze behoort tot het Polygoonjournaal, waar een item van is ingevoegd. Naast dit Polygoonjournaal is nog een geluidsfragment van prinses Wilhelmina toegevoegd. Verder wordt de onzichtbare voice-over gesteund door tekst in beeld, hiermee wordt voornamelijk een oriëntatie van plaats, tijd of personen aangegeven, zoals ‘Het Loo, Apeldoorn 2008’ (zie bijlage 7, 1.16). 2. Globale opbouw sequenties De documentaire bestaat uit verschillende thema’s. Eén thema - werken bij Wilhelmina is onderverdeeld in twee subthema’s. Het eerste thema heeft betrekking op het huwelijk van Sophie en Thijs en het tweede thema op hun relatie met Wilhelmina. Seq 1

Tijd 0.05 – 1.53

Functie/thema Inleiding (samenvatting)

Inhoud Wilhelmina gestorven, introductie Sophie en Thijs, aankondiging

2 3

1.53 – 3.29 3.29 – 4.40

Inleiding (oriëntatie) Inleiding (oriëntatie)

Achtergrondinformatie Sophie Achtergrondinformatie Thijs, vergelijking Sophie

4 5

4.40 – 5.33 5.33 – 6.28

Voor werken bij Wilhelmina Voor werken bij Wilhelmina

Tijdens oorlog Sophie, verlies zusje van Sophie Tijdens oorlog Thijs

6 7

6.28 – 7.57 7.57 – 9.56

Voor werken bij Wilhelmina Voor werken bij Wilhelmina

Na oorlog Thijs, Thijs oorlogssyndroom Na oorlog Sophie/ Sophie bij Wilhelmina werken

8 9

9.56 – 10.21 Voor werken bij Wilhelmina 10.21 – 11.26 Voor werken bij Wilhelmina

Na oorlog Thijs achtergrond Na oorlog Thijs achtergrond

10

11.26 – 12.33 Werken bij Wilhelmina 1

Thijs bij Wilhelmina werken

11 12

12.33 – 14.05 Werken bij Wilhelmina 1 14.05 – 14.47 Werken bij Wilhelmina 1

Stacaravan en Beatrix Stacaravan en Beatrix, 40 jaar later, aquarel

13 14 15 16

14.47 15.32 15.45 16.34

Eenzaam op paleis, werden verliefd Cadeau van Wilhelmina bruidstijd Avond voor huwelijk en volgende ochtend Huwelijk/ Polygoonjournaal

– – – –

15.32 15.45 16.34 18.00

Werken Werken Werken Werken

bij bij bij bij

Wilhelmina Wilhelmina Wilhelmina Wilhelmina

1 1 1 1

104



17 18

18.00 – 18.44 Werken bij Wilhelmina 2 18.44 – 19.38 Werken bij Wilhelmina 2

Werk van Sophie Voorbeeld Lausanne/ Geluidsfragment Wilhelmina

19 20 21

19.38 – 20.23 Werken bij Wilhelmina 2 20.23 – 21.33 Werken bij Wilhelmina 2 21.33 – 21.58 Werken bij Wilhelmina 2

Woning Thijs en Sophie, niet in paleis Bereikbaarheid: Schellenkoord, paleislijn Boek, als dank succes skiën

22

21.58 – 22.31 Omslagpunt

Wilhelmina gestorven, herinnering kiezen

23

22.31 – 23.08 Anekdote/ Werken bij W 2

Herinnering schilderij

24 25

23.08 – 23.54 Na werken bij Wilhelmina 23.54 – 24.42 Na werken bij Wilhelmina

Moeilijk bestaan opbouwen, Thijs schrijft boek Thijs wordt curator VU

26

24.42 – 26.54 Afronding

Sophie gaat naar Philips

27 28 29 30

26.54 28.28 28.58 30.06

Thijs gestorven, verhuizing naar appartement Sophie maakt uitstapjes in natuur Schiermonnikoog Beatrix komt en praat met Sophie

31 32 33

30.58 – 31.29 Evaluatie 31.29 – 31.56 Evaluatie 31.56 – 32.30 Epiloog

– – – –

28.28 28.58 30.06 30.58

Afronding Afronding Voorbeeld/evaluatie Evaluatie

Begraafplaats: verzetstrijder naast Duitser Leven van Sophie; niet gelukkig Einde tak familie en leven in schaduw kroon

De opbouw van de documentaire is niet altijd logisch. Het lijkt alsof de makers van de documentaire zoveel mogelijk wilden vertellen over Sophie en Thijs Booy in korte tijd en daardoor is het niet altijd duidelijk wat de functie van een sequentie is binnen het geheel. 3. Soort documentaire Als de bel gaat…! is opgebouwd uit enkele thema’s en deze volgen elkaar chronologisch op. Aan de globale opbouw van de sequenties is te zien, dat in sequentie twee en drie eerst de achtergrond van het leven van Thijs en Sophie wordt gegeven. Deze twee sequenties horen bij de inleiding. Dan komt het eerste thema over het leven van Thijs en Sophie voordat ze bij prinses Wilhelmina kwamen te werken. Dit zijn de sequenties vier tot en met negen. Hier worden de omstandigheden voor beiden tijdens de oorlog (seq. 4 en 5) besproken en vervolgens hun omstandigheden na de oorlog (seq. 6 tot en met 9). Ook worden ze gekoppeld aan prinses Wilhelmina (subonderwerp), Sophie in sequentie zeven en Thijs in sequentie tien. Het volgende thema is wanneer Thijs en Sophie bij prinses Wilhelmina werken. Sequentie 10 tot en met 21 vallen binnen dit thema. Binnen dit thema kunnen twee subthema’s worden onderscheiden. Het eerste subthema heeft als onderwerp het huwelijk van Thijs en Sophie. In sequentie tien wordt besproken hoe Thijs bij Wilhelmina kwam te werken. Dit is van belang om Thijs en Sophie samen te krijgen. Sequentie elf gaat over (toen nog) prinses Beatrix en hoe Sophie in contact was gekomen met haar. Dit is van belang om te melden, aangezien prinses Beatrix bruidsmeisje zal zijn bij het huwelijk van Sophie en Thijs. Sequentie twaalf geeft een toevoeging op de vorige sequentie. Daarna worden in sequentie dertien Thijs en Sophie verliefd, vervolgens krijgen ze een cadeau van prinses Wilhelmina (seq. 14), dan is het de avond voor en de ochtend van hun huwelijk (seq. 15) en uiteindelijk wordt het huwelijk getoond door het Polygoonjournaal (seq. 16). Na het huwelijk als eerste subthema volgt het tweede subthema met als onderwerp de relatie van Sophie en Thijs met Wilhelmina. In sequentie zeventien verteld Sophie over het werk dat ze deed en sequentie achttien geeft hiervan een voorbeeld. Daarna gaat het over de woning van Thijs en Sophie (vlakbij het paleis) in sequentie negentien. De volgende sequentie geeft aan hoe hun leven in het teken van het koningshuis stond. In sequentie 21 wordt een anekdote gegeven, waarmee geschetst wordt hoe het karakter van prinses Wilhelmina was. De documentaire wil het leven in de schaduw van de kroon tonen in deze sequenties.

105



Dan komt er een omslagpunt, dit is de dood van prinses Wilhelmina in sequentie 22. Vervolgens wordt aan de hand van een anekdote (gegeven door Sophie) in sequentie 23 nogmaals de relatie tussen Thijs en Sophie en prinses Wilhelmina benadrukt. Dit is een gevolg op de dood van prinses Wilhelmina. Het laatste thema is het leven van Thijs en Sophie na de dood van prinses Wilhelmina (seq. 24-26). Deze sequenties hebben vooral betrekking op Thijs. Het gaat om de gevolgen van de dood van prinses Wilhelmina. Thijs schrijft een boek (seq. 24) en later wordt hij curator bij de VU in Amsterdam (seq. 25). In deze sequenties wordt getracht aan te geven, dat het stel een moeilijke tijd heeft gehad. Vervolgens begint de documentaire met de afronding. Hierbij ligt de focus op Sophie. Eerst wordt besproken wat voor werk Sophie is gaan doen na de dood van prinses Wilhelmina. Daarna is Thijs overleden en verhuisde Sophie alleen naar een appartement. In sequentie 28 wordt het leven van Sophie nu (op het moment dat de documentaire is gemaakt) besproken. Hierop geeft sequentie 29 een voorbeeld. Deze sequentie is tevens een evaluatie, waarbij teruggekeken wordt op het leven dat ze hadden. Sequentie 30 is ook een evaluatie, hierin ontmoet Sophie Beatrix opnieuw. Het allerlaatste deel (seq. 31 tot en met 33) bevat ook twee evaluaties. Gegeven door Sophie, die terugdenkt aan de oorlog (seq. 30) en haar leven (seq. 31). De onzichtbare voice-over eindigt tenslotte met een epiloog (seq. 32), hier wordt een brug gebouwd tussen het vertelde verhaal en het nu. De globale opbouw geeft aan dat het leven van twee personen wordt besproken van hun beginjaren tot nu. De documentaire werkt voornamelijk aan de hand van oorzaakgevolgrelaties en met een chronologische volgorde. Als de bel gaat…! kan daarom worden ingedeeld als een narratief. 4. Toepassing globale realisatie audience design De documentaire heeft een narratieve vorm, dus moeten de karakteristieke onderdelen van de narratief te herkennen zijn binnen de documentaire. In de eerste sequentie is de abstract te ontdekken in deze documentaire. Zoals te zien is in bijlage 7, blijkt dat de onzichtbare voice-over een korte samenvatting geeft, maar hij doet dit in de vorm van een aankondiging. De abstract begint op 0.49 seconden en eindigt op 1.11 seconden. Dat betekent dat in deze documentaire de eerste sequentie niet alleen fungeert als abstract, maar deze ook andere functies vervult. Doordat er wordt gestart met iets wat bekend is bij het publiek, (de dood van) prinses Wilhelmina, wordt de introductie van de hoofdpersonen makkelijker. Tevens rechtvaardigt dit het belang en de reden van het maken van de documentaire over deze hoofdpersonen. Een documentaire over Sophie en Thijs is in principe niet interessant voor het publiek, maar een documentaire over de laatste secretarissen van een geliefde vorstin wel. Het volgende onderdeel van een complete narratief is de orientation. In Als de bel gaat…! is de orientation al voor een deel te herkennen in de eerste sequentie met de introductie van de hoofdpersonen, de koppeling aan het subonderwerp en de oriëntatie van de situatie. Daarnaast wordt bij de overgang van sequentie één naar sequentie twee gebruikgemaakt van een oriëntatie door het beeld op basis van een actualisering; de oude filmbeelden veranderen in filmbeelden van nu. Na deze eerste sequentie volgen er twee sequenties met elk een geschiedenis van één van de hoofdpersonen. Dit geeft hun achtergronden weer en daarmee de oriëntatie voor de hoofdpersonen. Daarnaast kunnen ook de sequenties vier tot en met negen gezien worden als een oriëntatie. Deze gaan over het leven van Thijs en Sophie voordat zij bij prinses Wilhelmina kwamen te werken. Door deze oriëntatie heeft het publiek meer inzicht in de hoofdpersonen. Het volgende onderdeel, de complicating action, ontvouwt de gebeurtenissen van het onderwerp. Deze documentaire is opgebouwd uit thema’s, die gezien kunnen worden als tijdspannes; voordat Thijs en Sophie bij prinses Wilhelmina gingen werken (seq. 4 tot en met 9), tijdens het werken bij prinses Wilhelmina (seq. 10 tot en met 21) en na het werken bij prinses Wilhelmina (seq. 24 en 25). Binnen deze tijdspannes bestaan verschillende onderwerpen, deze onderwerpen zijn doorgaans ook geordend op basis van chronologie. Veel sequenties volgen elkaar op in een oorzaak-gevolgrelatie; de

106



documentaire is een opsomming van gebeurtenissen die elkaar opvolgen. Dit wordt gekenmerkt door het inzetten van bijvoorbeeld 21.33 ‘Toen’ of 24.42 ‘Nadat’. Het leven van Thijs en Sophie is geordend op een chronologische volgorde, de sequenties over Thijs of Sophie zelf lopen echter langs elkaar. Hierdoor bestaan er soms twee verhaallijnen, die elk hun eigen weg volgen. Een duidelijke structuur is hier niet in te herkennen. Sequentie 21 kan als een omslagpunt worden gezien. In deze sequentie wordt de dood van prinses Wilhelmina behandeld. Het leven van daarvoor verandert op dat moment. De onzichtbare voice-over geeft dit ook aan door ‘Met haar overlijden brak een periode van onzekerheid aan, van leegte ook’ (21.58). Het beeld geeft hoofdzakelijk de structuur van de verschillende thema’s aan, doordat het aan het einde van een thema op zwart gaat voor een kort moment (zoals 21.40). Daarnaast wordt door middel van dissolves aangegeven dat sequenties bij elkaar horen (zie bijvoorbeeld 21.33). De resolution geeft de climax. Dit is de laatste ontwikkeling en de uitkomst van de documentaire. De laatste ontwikkeling wordt in sequentie 27 en 28 gegeven. Hier wordt behandeld hoe Sophie nu leeft en dit is het einde van het verhaal (ze woont nu in een appartement en houdt van uitstapjes in de natuur). Maar in de resolution hoort het verhaal een betekenis te krijgen. Dit is in deze documentaire niet het geval. Wel kan de betekenis van de documentaire worden gehaald uit de evaluation en de coda. Want de evaluation kijkt terug op het leven van Thijs en Sophie. Zoals de aankondiging in de abstract aangaf (‘Sophie en Thijs waren in de bloei van hun leven, maar het stille paleis en de mistroostigheid van de verlaten lanen leek een voorbode van hun toekomst’, 0.49–1.11) en wat is geprobeerd aan te tonen in de complicating action, wordt in de evaluation geëvalueerd aan de hand van een voorbeeld (Schiermonnikoog, seq. 28), de relatie tussen Koningin Beatrix en Sophie nu (seq. 30) en de overpeinzingen van Sophie (seq. 31 en 32). Ook de coda (de laatste sequentie) geeft betekenis aan de documentaire. Omdat hier een brug wordt geslagen tussen toen en nu. De onzichtbare voice-over koppelt Sophie aan de maatschappij van nu (31.56 – ‘Met Sophie Booy (…) eindigt deze tak van haar familie en (…) generaties die hun leven nog volledig plaatsten in het teken van het koninklijk huis’. In beeld is ondertussen Sophie te zien die wegloopt met de rug naar de camera (31.56), dit betekent het einde van het verhaal, een onderdeel van de resolution. 5. Frequentie lokale realisatie audience design In deze documentaire komt een Polygoonjournaal voor, dit journaal maakt ook gebruik van een onzichtbare voice-over. In de tabel wordt aangegeven welke subelementen door hem worden gerealiseerd tussen haakjes. Elementen Relatie tekst en beeld Ondersteunen


Thema ontwikkelen

Aandacht sturen

Subelementen

Tekst

Uitleggen Specificeren Aanvullen Versterken Contrasteren Bewijzen

3 (1) 5 (2) 2 (1)

Tijd Plaats Persoon/dier/onderwerp Situatie Inleiden Ontwikkelen Afronden Epiloog Evalueren Aankondigen

4 10 (4) 40 (9) 18 (5)

107

15 (1) 3 (1) 2 2 10 (1)

Beeld

4 (1) 1 15 (6 = 1x) 3 8 (1) 1 13 4 2 19 1 18 (1) 1 9

Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Onzichtbare voice-over in beeld Koppelen hoofdonderwerp Koppelen subonderwerp Terug naar hoofdonderwerp Focussen Relatie met andere tekst Refereren (andere tekst) Overbruggen Specificeren (andere tekst) Voorbeeld (andere tekst) Cohesie aangeven In aantal tekstdelen: Voegwoorden Taalkundig verwijzen Herhalen Vervangen Begrijpelijk maken Uitleggen Uitleggen Specificeren Voorbeeld geven Corrigeren (tegenspreken) Beroep op kennis doen Spreekwoord/uitdrukking Culturele kennis Normen/waarden Actualiseren Verbinden met heden Interessant maken Dramatiseren Emotie inspelen Ernstig maken/overdrijven Benadrukken – hoeveelheid Vergelijken – tegenstelling Levendig maken Gezicht geven Spanning opbouwen Onduidelijk zijn – vaag Stilte invoegen Kijker betrekken Relatie aangaan kijker Subjectiviteit Modaliteit Mate van zekerheid tonen Bronnen geven Afstand nemen tekst Bewijsvoeren o.b.v. Archiefmateriaal Mening/oordeel geven Positief uitspreken Interpretatie geven Naamgeving

2 2 1 1 4 1 1 1 27 (5)– 38 (12) 20 – 32 (4 – 5) 18 – 30 (6 – 6) 2–2 6–6 17 (2) 15 (3)

Marrit Nijdam 27-07-2010 7 2 7 (1)

39 18 2

3 3

3 (1) 5 1 1 1 1 6 2 (1) 4 1 2 1 1 (1)

1 (1) 12 (11) 1 1

2 1 1 3 1 2 3

6. Specifieke invulling lokale realisatie audience design De onzichtbare voice-over in Als de bel gaat…! heeft enkele belangrijke taken, blijkende bovenstaande frequentietabel. Het doel is met name om de documentaire toegankelijk te maken voor het publiek door hints te geven met betrekking tot de structuur. Dit wordt onder andere gedaan door het oriënteren van het publiek, ondanks dat er ook tekst in beeld wordt gebruikt; waarin oriëntatie van plaats, tijd en personen al gegeven wordt. Daarnaast komt zoals het oriënteren van plaats bijna de helft van de frequentie voor tijdens het Polygoonjournaal (16.34-18.00). Dit betekent dat het oriënteren van plaats eigenlijk vrij weinig voorkomt. Het beeld geeft vaker een oriëntatie van plaats. Dit wordt gedaan door het betreffende gebouw of de omgeving te tonen. Hiermee wordt de oriëntatie extra ondersteund of zelfs gespecificeerd. Zoals bij 4.40 wordt door tekst in beeld ‘Eefde 1940’ aangegeven, het beeld toont op dat moment een besneeuwd huis. Het beeld specificeert daarmee de plaats. Maar niet alleen de plaats wordt in dit beeld gespecificeerd, want er wordt hier ook een oriëntatie van tijd gegeven. Dit wordt gerealiseerd door het besneeuwde huis, dit geeft aan dat het in de winter was. Maar het is ook mogelijk, dat in werkelijkheid dit geen realisatie van audience design is, maar een gebrek aan materiaal. Verder geeft ook de

108



tekst niet vaak een oriëntatie van tijd, vermoedelijk vanwege de tekst in beeld (die deze oriëntatie op zich neemt). Het oriënteren van de situatie wordt door de onzichtbare voice-over gedaan door een uitleg te geven over de omstandigheden met betrekking tot het onderwerp. Zoals ‘Wilhelmina wilde een frisse wind doen waaien’ (11.26). Maar ook het beeld kan dit realiseren, door bijvoorbeeld een beeld van een vlag met ‘Kallemooi’ erop te tonen (29.50). Kallemooi is een feestdag op Schiermonnikoog, het beeld geeft daarmee de situatie aan. Het is echter wel van belang dat het publiek deze kennis heeft, aangezien de onzichtbare voice-over hierbij geen toelichting geeft. De onzichtbare voice-over geeft vaak een oriëntatie van een persoon. Dit heeft met name betrekking op het noemen (of introduceren) van personen, maar het kan ook een karakterbeschrijvingen van een persoon betreffen (zoals ‘jonge spontane vrouw’ (14.47)). Naast de onzichtbare voice-over kan ook het beeld introducties geven van personen, bijvoorbeeld door beelden van personen te laten zien voordat de tekst hier iets over heeft genoemd (zoals 28.28-28.49). Het oriënteren van het publiek is nog maar één onderdeel van de structurerende taak van de onzichtbare voice-over. Een ander onderdeel is het ontwikkelen van het thema (of verhaal). De inleiding van een thema of verhaal wordt niet door de onzichtbare voiceover gerealiseerd. Wel vaak door het beeld. Dit doet het beeld niet alleen door het tonen van overzichtsbeelden (zoals 9.56), maar ook door een fade in (6.28), het open draaien van het beeld (22.31), het tonen van beelden waarin nog weinig te zien is (bijvoorbeeld 5.57: bomen van onder gefilmd/20.23: trap van onder gefilmd) of door onderwerpen die naar het publiek toekomen te tonen (28.54: boot komt aanvaren). Veel inleidingen van het beeld kunnen tevens geïnterpreteerd worden als een oriëntatie van plaats, zoals een overzichtsbeeld. Het beeld heeft dan een dubbelfunctie. Na het inleiden, komt de ontwikkeling van een verhaal. Het beeld doet dit eenmaal door een reeks foto’s te tonen (16.13). Verder is dit de taak van de onzichtbare voice-over. Hij doet dit door het gebruik van woorden als ‘Later’ (18.50) en ‘Niet lang daarna’ (21.58). Daarnaast kan de onzichtbare voice-over zonder het gebruik van deze woorden het verhaal ontwikkelen. Het gaat dan om een gevolg of vervolg van het verhaal. Zoals ‘Vader van Randwijck was bankdirecteur’ met als gevolg dat hij ‘werd overgeplaatst naar Zutphen’ (4.40). Een climax wordt in deze documentaire niet gegeven. Om vervolgens het einde van een verhaal of thema aan te geven, wordt het beeld weer veelvuldig ingezet. Dit wordt gedaan door onder andere het gebruik van een fade out (6.20), een laatste ontwikkeling van een verhaal te geven (zoals 5.29: na verhaal over sterven persoon het tonen van grafsteen/30.50: koningin zwaait gedag), het tonen van onderwerpen die van het beeld weggaan (bijvoorbeeld 10.18: een wegrijdende auto/ 31.56: einde van documentaire, want Sophie loopt weg) of door te filmen van veraf (zoals 12.27). Een bijzondere manier die in deze documentaire wordt toegepast, is door een persoon geheel uit beeld te laten verdwijnen (14.22). Naast de ontwikkeling van het verhaal, stuurt de onzichtbare voice-over de aandacht van het publiek. Dit wordt voornamelijk gerealiseerd door het aankondigen van iets wat zal volgen. Bijvoorbeeld door het noemen van ‘een apart verhaal’ (21.58), ‘leek voorbode voor hun toekomst’ (1.11) en ‘opnieuw anders worden’ (23.54). Het publiek verwacht een uitleg na het doen van een aankondiging. Naast de tekst kondigt ook het beeld aan. Zoals in 30.06 en 30.09, hier wordt respectievelijk een vlag met een kroon erin getoond en een boot die komt aanvaren. Het beeld kondigt hiermee de komst van de koningin (of in ieder geval koninklijk bezoek) aan. Ook geeft het beeld een soort hint aan het publiek wat als aankondiging fungeert. Bijvoorbeeld 23.54, het beeld toont hier Thijs achter een bureau, de tekst spreekt ondertussen over de wereld die anders zou gaan worden. Het beeld geeft een hint op welke manier die wereld anders zou worden. De aandacht wordt ook gestuurd door het koppelen van onderwerpen. Vooral het beeld koppelt veel aan het hoofdonderwerp (Sophie/Thijs). Zo worden de kunstenares (14.15), het presenteerblad (15.36) en het schilderij van prinses Wilhelmina (23.04) gekoppeld

109



aan Sophie, dit wordt gerealiseerd door de onderwerpen met Sophie in beeld te tonen. In de tekst wordt Thijs gekoppeld aan Sophie door een vergelijking (4.06). Naast het koppelen aan het hoofdonderwerp wordt ook gekoppeld aan het subonderwerp (het koningshuis). Thijs wordt gekoppeld aan het subonderwerp door ‘Ook Wilhelmina’ (11.26). Verder wordt Lausanne gekoppeld aan prinses Irene, want zij was ‘lid van de Nederlandse delegatie’ (18.50). Door het koppelen van onderwerpen met het hoofd- en subonderwerp wordt de structuur behouden en als er wordt uitgeweid over een bepaald onderwerp, blijft de hoofdlijn wel helder door de koppeling die wordt gemaakt. Tenslotte wordt de aandacht van het publiek gestuurd door het focussen op een bepaald onderwerp. Zoals in de tekst wordt ‘Peter Bak’ (24.13) genoemd, de onzichtbare voiceover geeft zijn relatie met Thijs weer en rechtvaardigt de mening van Peter Bak. Ondertussen geeft het beeld ondersteuning door Peter Bak aan het werk te tonen. Dit is een focus op Peter Bak, aangezien dit niet bij andere geïnterviewde personen wordt gedaan. (Op Sophie en Thijs wordt geen focus gelegd, aangezien de documentaire over hen gaat.) Andere betrokkenen zijn in een interviewsetting geplaatst en spreken zelf. Hoewel ook Peter Bak in de rest van de documentaire deze rol heeft, wordt in 24.1324.42 de nadruk op Peter Bak gelegd. De reden voor deze focus is niet duidelijk. Ook het beeld focust. Dit wordt gerealiseerd door een rondje om een persoon te doen die op een foto staat (8.21), door plotseling in te zoomen (zoals 13.43) en door te wijzen naar een voorwerp (20.42). Verder worden aan het begin van de documentaire, tijdens de inleidende woorden van de onzichtbare voice-over, beelden getoond van de begrafenis van Wilhelmina. De tekst heeft hier geen betrekking op, maar door het tonen van deze beelden kan het publiek begrijpen dat dit een belangrijk moment zal zijn met betrekking tot het onderwerp. Ook in het Polygoonjournaal focust het beeld eenmaal. Dit wordt gedaan door het in beeld brengen van (toen nog) prinses Beatrix, terwijl het om het huwelijk gaat van Sophie en Thijs (en de tekst ook niet over bruidsmeisjes spreekt). Het volgende structurerende onderdeel heeft betrekking op de cohesie van de tekst en het beeld. Er wordt redelijk veel cohesie aangegeven door de tekst, voornamelijk door voegwoorden en verwijswoorden (zoals 0.49: niet alleen, maar ook/maar/en – wie/ze). Maar ook wordt er zesmaal gebruik gemaakt van vervangende woorden (zoals 24.29 – ‘die achtergrond’ (refereert aan ‘in de jaren ’50 (…) werd verketterd’ in 24.23)). Het beeld maakt ook veelvuldig gebruik van cohesiemiddelen, dit wordt voornamelijk gerealiseerd door dissolves (bijvoorbeeld 24.56) en het gebruik van dezelfde achtergrond (bijvoorbeeld 0.49). Maar ook door het veranderen van het beeld (1.16), het herhalen van beelden (zoals 6.20), het vorige shot als achtergrond gebruiken (zoals 15.23) en door herhaling van plaats (25.19). Aangezien de onzichtbare voice-over in deze documentaire niet constant aan het woord is, zorgt hij ook voor coherentie in de tekst met betrekking tot andere teksten. Viermaal refereert de onzichtbare voice-over aan andere teksten. Zoals in 4.06 refereert hij met ‘De jeugd van Thijs’ aan de voorgaande tekst, waarin gesproken is over de jeugd van Thijs (3.29-4.06). In 4.06 specificeert hij ook de voorgaande tekst door aan te geven dat ‘De jeugd van Thijs was niet zo vreugdevol’. Tijdens een interviewsequentie van Sophie, waarin zij spreekt over haar ouders en grootouders, geeft de onzichtbare voice-over een overbrugging (2.42) tussen haar ouders (2.23) en grootouders (2.48). Hier zal Sophie haar tekst waarschijnlijk niet vorm hebben gegeven met het oog op het publiek, waardoor de onzichtbare voice-over dit op moet vangen. Verder wordt een voorbeeld gegeven door de onzichtbare voice-over (18.44 Lausanne), nadat Sophie heeft verteld over het werk dat ze soms deed voor prinses Wilhelmina (18.30). Naast het structureren van de documentaire, probeert de onzichtbare voice-over de documentaire toegankelijk te maken voor het publiek door de informatie begrijpelijk te maken. Dit wordt onder andere gerealiseerd door uit te leggen en te specificeren. Uitleg geven en specificeren (zoals 5.00 en 11.35), hebben vooral betrekking op de voorgaande tekst van de onzichtbare voice-over. Daarnaast worden vijf uitdrukkingen gebruikt om de

110



informatie toegankelijker te maken voor het publiek. Zoals 0.49 ‘bloei van hun leven’. De uitdrukking benadrukt de tegenstelling. Verder geeft de onzichtbare voice-over inzicht in normen en waarden, door aan te geven dat ‘een ongeschreven wet’ werd doorbroken (23.20). De onzichtbare voice-over geeft hiermee extra informatie aan het publiek om de gevolgen te kunnen begrijpen (Thijs kreeg veel kritiek van het koningshuis, hij hoorde er niet meer bij (23.30-23.54)). Ook het beeld zorgt voor een beter begrip bij het publiek, zoals door de actualisering in 1.16, waarbij oude filmbeelden van een laan veranderen in beelden van nu van dezelfde laan. Daarnaast doet het beeld een beroep op de culturele kennis van het publiek door het tonen van de vlag met ‘Kallemooi’ (29.50), zoals eerder genoemd is dit een feestdag op Schiermonnikoog. Verder geeft het beeld drie voorbeelden van Sophie en haar leven op Schiermonnikoog (28.54-30.06). Deze drie voorbeelden contrasteren met de tekst die wordt gegeven: ‘Veel vrienden hadden ze er niet’ (29.04). De beelden tonen Sophie onder de mensen (rotary, kerk en feest op het eiland). De onzichtbare voice-over maakt de documentaire ook interessant voor het publiek. Dit wordt met name gerealiseerd door ernstig te maken of te overdrijven. De ernst van de situatie wordt benadrukt door bijvoorbeeld ‘zoveel meer dan alleen een werkgever’ en ‘periode van onzekerheid, van leegte ook’ (21.58). Daarnaast gebruikt de onzichtbare voice-over regelmatig vergelijkingen (tegenstellingen). Hij wil hiermee benadrukken hoe erg iets is, de vergelijking zorgt voor extra nadruk. Voorbeelden hiervan zijn ‘bloei van hun leven, maar het stille paleis en de mistroostigheid van de verlaten lanen’ (0.49) en ‘Voor een jonge spontane vrouw (…) was het wel erg stil op het paleis’ (14.47). Twee andere vergelijkingen, die door de onzichtbare voice-over worden gemaakt, zijn vergelijkingen tussen het verleden en het heden (24.21-24.29 en 23.08). Naast de nadruk te leggen op de triestheid van het verhaal, wordt ook geprobeerd om het levendiger te maken. Dit doet de onzichtbare voice-over door een gesprek tussen Sophie en prinses Wilhelmina na te doen (21.40). Daarnaast wordt een geluidsfragment van prinses Wilhelmina (19.04) en een Polygoonjournaal (16.34-18.00) ingezet. De onzichtbare voice-over zorgt niet voor veel spanning in deze documentaire. Hij is wel tweemaal vaag over waar hij over spreekt (2.42 – ‘niet van een vreemde’ en 21.58 – ‘iets persoonlijks’) en verder voegt hij eenmaal een stilte in (0.32). De spanning wordt in deze documentaire voornamelijk opgebouwd door de aankondigingen, welke ook dienen om de aandacht te sturen van het publiek. Verder blijft deze onzichtbare voice-over behoorlijk objectief. Eenmaal geeft hij wel zijn mening met het noemen van ‘buitengewoon veel eer’ (24.34). Maar dit kan als een positieve en als een negatieve waardering worden gezien. Naar aanleiding van de rest van de documentaire kan worden aangenomen, dat het positief is bedoeld. Dezelfde uiting is in feite een interpretatie van de onzichtbare voice-over. Verder komt een paar keer naamgeving voor, het is echter onduidelijk of dit als negatief of positief moet worden opgevat. Zo wordt Thijs gedurende de gehele documentaire ‘Thijs’ genoemd, echter in 23.57 ‘Thijs Booy’ en niet veel later in 24.21 ‘Booy’. Voor Sophie geldt ongeveer hetzelfde. Zij wordt in de laatste sequentie, in de afronding, weer met haar hele naam genoemd ‘Sophie Booy, baronesse van Randwijck’. Maar dit zal zijn om aan te geven, dat de documentaire afgesloten wordt. Het beeld heeft in deze documentaire een belangrijke ondersteunende rol, voornamelijk met betrekking tot het versterken van de tekst. Dit wordt gerealiseerd doordat het beeld geen afleiding van de tekst is (zoals 14.47). In dit shot versterkt het beeld de tekst ook, doordat het de nadruk legt op de stilte, waarover de tekst spreekt. Ook in 4.06 zijn de filmbeelden geen afleiding van de tekst, maar eigenlijk hebben de beelden helemaal niets met de tekst te maken. Het zijn oude filmbeelden waar de betreffende personen op te zien zijn, maar wat er in beeld gebeurt en waar in de tekst over gesproken wordt, heeft geen relatie met elkaar. Wellicht versterken de beelden de tekst ook vaak (in het geval van geen afleiding), vanwege een gemis aan materiaal.

111



Verder ondersteunt het beeld de tekst door het bewijzen van de tekst. Dit wordt op verschillende manieren ingevuld. Zo toont het beeld wat de onzichtbare voice-over beweert door gebruik van archiefmateriaal, zoals foto’s (zoals bij het noemen van ‘sportieve belangstelling’ een oude foto tonen van een man die over de finish gaat bij een hardloopwedstrijd (2.42) (hierbij is het wel de vraag of het gaat om de vader of grootvader van Sophie in het kader van bewijzen)) of door attributen (bijvoorbeeld ‘de gemiste studiekansen’, het beeld toont cijfers uit rapportenboekje (4.14)). Daarnaast bewijst het beeld de interpretatie van de onzichtbare voice-over (‘Sophie koestert haar foto’s’ - Sophie staat bij een tafel vol met foto’s, andere vrouw heeft een foto vast waar ze vertederend naar kijken (5.09)). Uit de frequentietabel blijkt dat het beeld veel wordt ingezet met betrekking tot bepaalde functies, het is echter zo dat het beeld meerdere functies tegelijk uit kan voeren. Zo is in 14.47 te zien dat het beeld een driedubbele functie heeft. Er wordt cohesie aangegeven, de tekst wordt versterkt en het dient als inleiding (het zou zelfs nog gezien kunnen worden als oriëntatie van plaats). Maar het beeld is voornamelijk tekstondersteunend. Toch ondersteunt ook de tekst het beeld. Vooral in het Polygoonjournaal wordt dit veel gerealiseerd (16.34-18.00). De tekst geeft uitleg aan het beeld, zoals in 18.50 waar een foto te zien is van mensen in schoolbanken, de tekst legt uit dat ‘Prinses Irene was lid van de Nederlandse delegatie’, daarom is de foto van belang. Daarnaast specificeert de tekst het beeld. Dit wordt gerealiseerd in bijvoorbeeld 29.04, waarbij de tekst spreekt over ‘Schiermonnikoog’. In beeld is Sophie te zien die op een eiland is, het publiek kan er vanuit gaan dat zij zich op Schiermonnikoog bevindt. Verder vult de tekst het beeld aan. Dit is te zien in 18.56: in beeld zijn oude beelden te zien van mensen, die aan het praten en wachten zijn. De tekst vult aan dat ‘Lezingen werden afgewisseld door een rebusspel met opdrachten’.

112



Bijlage III - Analyse Auschwitz (Factories of Death) 1. Beschrijving van de documentaire Auschwitz. The Nazis & the ‘Final Solution’. Deel 3: Factories of Death Laurence Rees, 2005 BBC, DVD 6-delige serie Analyse in bijlage 8 In dit onderzoek is het derde deel van de documentairereeks geanalyseerd en deze heet Factories of Death. Dit deel gaat over het systeem van de nazi’s die zij hadden om joden en andere gehate bevolkingsgroepen uit te roeien. Dit wordt behandeld aan de hand van drie landen: Frankrijk, de Kanaaleilanden en Polen. In deze documentaire is de onzichtbare voice-over een Engelssprekende man. Naast deze onzichtbare voice-over zijn onzichtbare stemmen te horen op het moment dat een geïnterviewde spreekt in een andere taal dan in het Engels. In plaats van ondertiteling is gekozen voor nasynchronisatie; elk geïnterviewd persoon heeft zijn eigen ‘passende’ stem. (In de analyse is dit aangegeven als geïnterviewde en niet als voice-over.) Verder is kort een Duitssprekende mannelijke onzichtbare voice-over te horen, deze behoort tot een Duitse propagandafilm. Naast deze onzichtbare voice-overs wordt gebruik gemaakt van re-enactments; nagespeelde scènes. Ook zijn een propagandafilm, een fotoverslag, computeranimaties en oude foto’s en filmbeelden toegevoegd. 2. Globale opbouw sequenties Seq Tijd 1 0.00 – 2.09

2 3 4 5 6 7 8 9

2.09 – 3.11 3.11 – 4.34 4.34 – 6.53 6.53 – 8.25 8.25 – 10.21 10.21 – 12.06 12.06 – 14.33 14.33 – 15.28

Functie/thema Inleiding

Inhoud Oriëntatie situatie + voorbeeld van Therese + aankondigen onderwerp (methode massamoord)

Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk Frankrijk

Oriëntatie situatie daar + aankondigen probleem Buitenlandse joden uitleveren Familie Muller Volwassenen deporteren; scheiden van gezinnen Kinderen naar Drancy Kinderen worden ook gedeporteerd Kinderen Auschwitz/hoe het daar was - Gröning Hoe kinderen werden vermoord

– – – – – – – –

inleiding oplossing voorbeeld ontwikkeling ontwikkeling ontwikkeling ontwikkeling afronding

10

15.28 – 18.09 Auschwitz – tussensequentie

Gröning in Auschwitz: telde geld joden

11 12 13

18.09 – 19.45 Kanaaleilanden – inleiding 19.45 – 21.39 Kanaaleilanden – ontwikkeling 21.39 – 23.00 Kanaaleilanden – afronding

Oriëntatie situatie daar + voorbeeld: Therese Verloop van (o.a.) Therese op Kanaaleilanden Naar Auschwitz en vermoord

14

23.00 – 24.35 Auschwitz – tussensequentie

Himmler in Auschwitz – Höss kampcommandant

15

24.35 – 28.13 Voorbeeld – aanleiding

Piechowski (en nog 3) ontsnapt uit Auschwitz

16 17

28.13 – 29.43 Polen – inleiding 29.43 – 33.57 Polen – voorbeeld

Himmler wil Poolse joden uitroeien; moordfabriek Treblinka: Eberl moet weg

18 19

33.57 – 35.55 Auschwitz – probleem 35.55 – 37.34 Auschwitz – oplossing

Lijken niet kwijt; beginnen te rotten Höss vraagt raad in Chelmno en vindt methode

20

37.34 – 38.17 Polen – ontwikkeling

Razzia’s gehouden; getto vergrendeld

21 22 23

38.17 – 39.02 Polen/Battel – aankondiging 39.02 – 41.46 Polen/Battel – ontwikkeling 41.46 – 42.31 Polen/Battel – afronding

Niet altijd zoals deportaties zouden moeten Battel helpt joden uit getto Battel: geëerd om zijn hulp in Israël

24

42.31 – 44.56 Polen – afronding/tegenstelling

Stangl van Treblinka grootste slachthuis gemaakt

25 26

44.56 – 46.49 Auschwitz 46.49 – 47.33 Auschwitz – aankondigen

Auschwitz plannen om grootste te worden Mengele begint in Auschwitz

113



De opbouw van de documentaire is niet altijd logisch, omdat het gaat om het jaar 1942 waarin ontwikkelingen plaatshebben en daarnaast nog drie thema's waar ontwikkelingen in plaatshebben. Dit allemaal moet kunnen worden teruggevoerd naar Auschwitz. Het derde thema geeft daarvoor een probleem, omdat de mensen niet naar Auschwitz, maar naar Treblinka werden gebracht. Het thema raakt versnipperd, omdat desondanks wordt geprobeerd het thema te koppelen aan Auschwitz. Om een overgang te realiseren tussen de drie afzonderlijke thema’s zijn tussensequenties ingevoegd. 3. Soort documentaire De documentaire begint met een inleiding (seq. 1) waarbij een oriëntatie wordt gegeven van de situatie. Daarnaast wordt een voorbeeld gegeven om de situatie te versterken en de interesse alvast te wekken bij het publiek (‘zelfs van de Kanaaleilanden’ (0.28)). Uiteindelijk geeft de onzichtbare voice-over een aankondiging van het onderwerp. In de eerste sequentie dramatiseert de onzichtbare voice-over behoorlijk en kondigt regelmatig aan, zoals te zien is in bijlage acht. Hiermee wordt geprobeerd de interesse van het publiek wekken. De beelden die in de eerste sequentie te zien zijn, komen later in de documentaire terug. Er wordt alvast een voorproefje van de documentaire gegeven. Sequentie twee tot en met negen handelt over het thema Frankrijk. Sequentie twee geeft een inleiding op dit thema met het oriënteren van de situatie. Daarnaast wordt een probleem aangekondigd. De derde sequentie geeft hierop de oplossing. In de vierde sequentie wordt familie Muller als voorbeeld gegeven voor wat in Frankrijk is gebeurd. Vervolgens wordt in de sequenties vijf tot en met acht de ontwikkelingen in Frankrijk behandeld. Deze ontwikkelingen volgen elkaar chronologisch op. In de achtste sequentie wordt nog behandeld hoe het leven in Auschwitz was aan de hand van een getuige (Gröning). De negende sequentie rondt het thema af. Het eindigt doordat de kinderen zijn vermoord. Gröning uit sequentie acht komt in sequentie tien weer terug. Deze sequentie wordt gebruikt als koppeling naar het volgende thema. Het werk van Gröning in Auschwitz wordt gekoppeld aan de Britse Kanaaleilanden. De Britse Kanaaleilanden zijn het tweede thema. Dit thema bestaat uit minder sequenties dan het eerste thema. Namelijk uit drie sequenties; sequentie elf tot en met dertien. De elfde sequentie geeft een inleiding, bestaande uit een oriëntatie van de situatie en het introduceren van een persoon, die als voorbeeld zal gelden. Vervolgens behandelt de twaalfde sequentie de ontwikkelingen op de Britse Kanaaleilanden met betrekking tot het deporteren van de joden. De dertiende sequentie geeft de afronding, ook nu sterven de mensen in Auschwitz. De gebeurtenissen volgen elkaar op chronologische wijze op. Sequentie veertien en vijftien fungeren net als sequentie tien als koppeling. In Auschwitz wordt Höss kampcommandant (seq. 14) en Piechowski ontsnapt uit Auschwitz (seq. 15). Vervolgens dient de beveiliging te worden aangescherpt, omdat Himmler plannen heeft voor de Poolse joden. Hiermee begint het derde thema Polen. Dit thema is niet in zijn ontwikkelingen opvolgend gestructureerd, zoals de eerste twee thema’s. De zestiende sequentie (eerste van het thema) geeft een inleiding. Hier ook met een oriëntatie van de situatie; de Poolse joden gingen niet naar Auschwitz, maar naar andere oorden. De zeventiende sequentie geeft een voorbeeld van zo’n oord; Treblinka. Maar een verdere ontwikkeling van het thema Polen komt hierna niet. Want eerst volgen twee sequenties (seq. 18 en 19), die over Auschwitz gaan. Deze volgen elkaar op met een probleem (seq. 18) - de lijken konden ze niet kwijt - en een oplossing (seq. 19) - in Chelmno vindt Höss een methode-. Na de onderbreking volgt de ontwikkeling van het thema Polen (seq. 20). Wederom wordt de structuur doorbroken, maar nu door een drietal sequenties. Deze drie sequenties (seq. 21, 22 en 23) behandelen een verhaal over luitenant Battel, die Poolse joden heeft geholpen. De sequenties volgen elkaar op in een aankondiging, ontwikkeling en afronding. Na deze tweede onderbreking wordt een afronding gegeven voor het derde thema met een tegenstelling. Tevens wordt in deze sequentie (24) een terugkoppeling gemaakt naar Treblinka. Hierna komt het hoofdthema Auschwitz weer terug. De laatste twee sequenties gelden als een soort aankondiging voor de volgende aflevering. Het publiek wordt nieuwsgierig

114



gemaakt. Door opmerkingen als ‘Maar hun opening begin 1943 was het begin van een fase die het kamp z’n beruchte naam zou geven’ (45.16) over Auschwitz en ‘Zijn naam zou berucht worden’ (47.10) over Mengele. Uit bovenstaande blijkt dat de documentaire ingedeeld kan worden als een narratieve documentaire. Er wordt gewerkt aan de hand van oorzaak-gevolgrelaties en hij heeft een chronologische opbouw. 4. Toepassing globale realisatie audience design De abstract is te vinden in de eerste sequentie. Hier wordt een korte samenvatting gegeven van het onderwerp. Dit wordt gedaan door een oriëntatie van tijd, persoon, plaats en situatie (0.00-0.24). Daarnaast wordt in de eerste sequentie de interesse gewekt van het publiek door een voorbeeld (van Therese van de Britse Kanaaleilanden), dit is ook een voorproefje van wat er gaat komen. De interesse wordt gewekt, doordat de onzichtbare voice-over zegt: ‘Ze haalden zelfs de joden van de Britse Kanaaleilanden’ (0.28). Vervolgens wordt een aankondiging gegeven van het onderwerp, hiermee weet het publiek wat het kan verwachten. De onzichtbare voice-over blijft echter vrij vaag (iets heel anders/iets totaal nieuw (1.01-1.21)), waarmee het publiek nieuwsgierig wordt gemaakt naar de documentaire. Het effect wordt versterkt door na deze opbouw uiteindelijk ‘Moordfabrieken, om miljoenen mensen te doden’ (1.21) te zeggen en door ondersteuning van het beeld; vuur met daarachter Duitsers. Het beeld zorgt tevens voor een abstract doordat er beelden worden getoond, die later terugkomen. In deze eerste sequentie hebben de reeksen beelden dan ook geen relatie met elkaar. Na de abstract komt de orientation, deze is in de eerste sequentie al gegeven en geldt als abstract. Verder wordt elk thema begonnen met een oriëntatie (seq. 2, 11 en 17). Vervolgens komt de complicating action, die bij het hoofdthema Auschwitz is versplinterd in verschillende sequenties (seq. 10, 14, 15, 18, 19, 25 en 26). Deze sequenties worden onderbroken door de drie subthema’s (Frankrijk, Britse Kanaaleilanden en Polen). Toch heeft de documentaire een chronologische volgorde in zijn geheel. Want de thema’s zijn ingevoegd op basis van de chronologische volgorde. De onzichtbare voice-over geeft veel hints voor deze globale opbouw aan het publiek. In 2.09 beginnen de ontwikkelingen (na de inleidende sequentie) met ‘De eerste West-Europese joden’. Vervolgens ontwikkelt het thema Frankrijk zich met hints als ‘2 juli 1942’ (3.11), ‘16 juli 1942’ (4.41) en ‘in augustus 1942’ (12.06). Na een koppelende sequentie wordt overgegaan naar het tweede thema de Britse Kanaaleilanden. Dit thema ontwikkelt zich ook door bijvoorbeeld ‘in april 1942’ (20.48) en ‘juli 1942’ (22.30). Het hoofdthema refereert aan deze ontwikkeling door ‘in dezelfde maand’ (23.00). Het voorbeeld (seq. 15) van Piechowski heeft weer een eigen verhaal, maar het is nog steeds in de ‘zomer 1942’ (25.15). Daarna ontwikkelt het hoofdthema zich weer door ‘weken na Piechowski’s ontsnapping’ (28.16), wederom wordt er gerefereerd aan de voorgaande sequentie. Verder wordt gegaan met ‘op 19 juli’ (28.58). Dit is een belangrijke datum voor het derde thema over de Poolse joden. Tussendoor komt een sequentie over Treblinka, met een eigen ontwikkeling. Dan gaat sequentie negentien weer over het hoofdthema, hier gaat de ontwikkeling verder met ‘in september 1942’ (36.06). Maar de twintigste sequentie gaat weer over de ontwikkeling van het derde thema, dit geeft de onzichtbare voice-over aan door te refereren aan de eerder genoemde datum: ‘na bevel Himmler van 19 juli’ (37.34). Vervolgens wordt het thema onderbroken door een subthema (seq. 21, 22 en 23), met een eigen ontwikkeling. De afronding van het derde thema, geeft in feite ook de afronding van het hoofdthema door ‘eind 1942’ (42.39). De laatste twee sequenties zijn een aankondiging voor de volgende aflevering en beginnen dan ook met een nieuw jaar, dit wordt duidelijk door ‘begin 1943’ (45.16). Een narratieve documentaire dient tevens een resolution te bevatten. Het gaat hier om de climax van de documentaire. Deze moet worden gezocht naar aanleiding van de aankondiging uit het begin van de documentaire (seq. 1): hoe de nazi’s de massamoord uitvoerden door middel van moordfabrieken. In sequentie 19 vindt Höss een antwoord op het probleem van het wegwerken van de lijken. Hier vindt hij de methode voor de moordfabrieken. Maar tevens in 42.48 vindt een climax plaats. Hier is de methode voor

115



de massamoorden ‘uitontwikkeld’. In deze 24e sequentie wordt uitgelegd, aan de hand van Treblinka, hoe deze methode eruitzag. Een volgend onderdeel is de evaluation, deze is in sequentie 24 te herkennen. Er wordt benoemd hoeveel mensen er zijn gestorven in 1942 in de concentratiekampen. Dit beslaat echter niet de hele sequentie, maar begint vanaf 44.04. Evaluaties komen echter vaker voor. Bijvoorbeeld in 22.30 (men wist niet dat joden werden vermoord, maar wel dat nazi’s hen haatten) en in 15.28 (begin 1942 vond Gröning die misdaad nog te rechtvaardigen). Het laatste onderdeel, de coda, komt niet voor in de documentaire. Dit is niet onlogisch, aangezien de documentaire bestaat uit een serie en de coda wellicht aan het einde van de reeks plaats zal vinden. De thema’s hebben zelf wel een kort epiloog. Zoals ‘Nu is het niet maar dan een open plek in het bos’ (30.08). 5. Frequentie lokale realisatie audience design Een onzichtbare voice-over behorend tot een propagandafilm komt in Auschwitz voor. Bij de elementen die hij realiseert, wordt dit tussen haakjes aangegeven. Bij het subelement levendig maken, worden de verschillende invullingen van de realisatie genoemd met het aantal keer dat ze voorkomen. Tussen haakjes staat genoteerd het totaal aantal beelden waaruit deze invullingen bestaan. Elementen Relatie tekst en beeld Ondersteunen


Thema ontwikkelen

Aandacht sturen

Relatie met andere

tekst/beeld Cohesie aangeven


Subelementen

Tekst

Beeld


2 15 1

13 (13 = 3x) 27 7 (5 = 1x) 19 (9 = 2x) 1 33 (1 propaganda en 27x archief)

Tijd Plaats Persoon/dier Situatie Inleiden Ontwikkelen Ontknoping/climax Afronden Epiloog Evalueren Aankondigen Koppelen hoofdonderwerp Koppelen subonderwerp Terug naar hoofdonderwerp Focussen Refereren (andere tekst) Samenvatten (andere tekst) Uitleggen (andere tekst) In aantal tekstdelen: Voegwoorden Taalkundig verwijzen Herhalen Vervangen

27 45 108 46 1 35 1 6 4 3 29 12 5 2 51 6 (1x beeld) 1 1 115 – 194 67 – 83 68 – 114 3–3 15 – 15

Uitleggen Specificeren Voorbeeld geven Corrigeren (tegenspreken)

54 (1) 17 5 14

1

116

4 36 5 (3 = 1x) 30 (24 = 7x) 24 (24 = 4x) 4 (4 = 2x) 9 (4 = 2x)

3

7

24 18 16 (7 = 1x)

3 (2 = 1x)

Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Onzichtbare voice-over in beeld Beroep op kennis doen

Actualiseren Interessant maken Dramatiseren

Spanning opbouwen

Kijker betrekken

Subjectiviteit Modaliteit Bewijsvoeren op basis van Mening/oordeel geven

Spreekwoord/uitdrukking Historische kennis Normen/waarden Expliciet opgebouwde kennis Verbinden met heden

3 2 1 2

Emotie inspelen Ernstig maken/overdrijven Benadrukken – Hoeveelheid Vergelijken – tegenstelling Suggereren Levendig maken

10 16 19 3

Gezicht geven Onduidelijk zijn – vaag Vragen stellen Stilte invoegen Relatie aangaan kijker Alsof kijker zelf meemaakt Reageren gedachten kijker

3 3 1 2 1 (1)

Mate van zekerheid tonen Bronnen geven Getuigenis Archiefmateriaal Positief uitspreken Negatief uitspreken Schuld negatief Schuld positief Ironie tonen Interpretatie geven Naamgeving

2 4 3 2 3 4 6 5 1 3 17


4

1 18 (5 = 1x)

2 26 (13 = 2x) 19 re-enact (142) 1 prop (5) 1 fotoverslag (8) 3 computer (4) 34 (25 – 3x)

13 (12 = 2x) 5

2

27 (22 = 4x)

2

6. Specifieke invulling lokale realisatie audience design De onzichtbare voice-over heeft in deze documentaire een belangrijke taak in het structureren. Onder andere door het oriënteren van het publiek. Veel oriëntaties worden gegeven en met name oriëntaties van personen. Dit wordt voornamelijk gerealiseerd door het noemen van de namen, maar ook door het geven van achtergrondinformatie. Vooral in de laatste sequentie (46.49-47.33) komt dit laatste duidelijk naar voren. Hier geeft de onzichtbare voice-over nog niet prijs over wie hij spreekt. Wel krijgt het publiek achtergrondinformatie over deze man (lid van medisch team Auschwitz, gewond geraakt aan Oostfront en IJzeren Kruis gekregen). Het beeld heeft een minder belangrijke taak hierin. Deze geeft voornamelijk oriëntaties van plaatsen. Verder geeft het beeld ook veel specificaties van plaatsen of personen. Daarmee ondersteunt het beeld de tekst bij het oriënteren van het publiek. Zoals in 2.16 noemt de tekst ‘Frankrijk’, wat een oriëntatie van plaats realiseert. Het beeld toont ondertussen een overzichtsbeeld van Parijs en specificeert daarmee de tekst. Maar ook de tekst geeft veel specificaties van het beeld. Dit doet hij vooral met woorden als ‘hier’ of ‘dit’. In bijvoorbeeld 8.25 zegt de onzichtbare voice-over: ‘Kinderen werden overgebracht naar hier’, in beeld is een overzichtsbeeld te zien met vooraan een gebouw. ‘Hier’ slaat op dit gebouw. Ook in 33.57 zien we eenzelfde voorkomen. Hier spreekt de onzichtbare voice-over over ‘op dit stuk land’, het beeld toont het stuk land. De samenwerking tussen tekst en beeld ligt verder qua ondersteuning voornamelijk bij het beeld. Het beeld zorgt vaak voor het bewijzen van de tekst. Dit kan op twee manieren. Ten eerste zoals in 13.21 waarbij de onzichtbare voice-over spreekt over de

117



SS-er Oskar Gröning en het beeld een foto toont waarop een kraag met SS-tekens te zien is en vervolgens het gezicht van Gröning. Hiermee wordt bewezen dat Gröning bij de SS zat. Ten tweede wordt er veel bewezen op basis van archiefmateriaal. Zoals in 41.32 wordt gesproken over Himmler, die noteerde dat Battel uit de partij moest worden gezet en het beeld toont een getypt briefje van Himmler waar dit op staat. Verder versterkt het beeld regelmatig de tekst. Dit kan worden gerealiseerd door geen afleiding te zijn van de tekst (zoals 41.57). Of door het idee van de tekst te versterken, zoals in 42.16 (‘Maar voor elke luitenant Battel waren er ontelbaren’ – foto van een grote groep soldaten, waaronder Battel) of als 44.26, waarbij de getallen van het aantal doden (die ook genoemd worden) in rode cijfers tevoorschijn komen. Daarnaast geeft het beeld driemaal een uitleg aan de tekst door middel van reenactments. Zo wordt op de aankondiging ‘Dit was hun oplossing’ (3.58) een nagespeelde scène getoond, welke een uitleg geeft van de oplossing. Ook in 32.14 geeft de tekst een aankondiging: ‘Voor Eberl hadden ze onaangenaam nieuws’ en in 33.27 wordt met een re-enactment uitgelegd wat dit onaangename nieuws was. De onzichtbare voice-over heeft, zoals genoemd, een belangrijke taak in het structuren. Dit wordt onder andere gerealiseerd door het ontwikkelen van het thema of verhaal. Deze documentaire is opgebouwd uit verschillende thema’s en verhalen. De inleidingen hiervan worden voornamelijk gerealiseerd door het beeld. Door bijvoorbeeld een paar overzichtsbeelden van een stad te geven (zoals 2.09–2.17) of door weinig in beeld te tonen (zoals 3.11). Dit is een bijzonder inleidend beeld, aangezien ditzelfde beeld (met betrekking tot de opstelling en cameravoering) in 4.28 weer getoond wordt. Hiermee wordt het verhaal afgerond. Hoewel het beeld de taak van inleiden voor een groot deel van de tekst overneemt, zorgt de tekst voor de ontwikkeling van het verhaal. De onzichtbare voice-over geeft veel hints met betrekking tot de ontwikkeling van het thema of verhaal. De hints die daarvoor worden gegeven, zijn bijvoorbeeld ‘In dezelfde maand’ (23.00) en ‘Weken na’ (28.16). Maar ook wordt dit met hints gerealiseerd als ‘daarom’ (31.52) en ‘eerst’ (33.57). Het afronden ligt ook vooral in handen van de onzichtbare voice-over, het gaat dan om hoe het afloopt met een persoon (of plaats in het geval van Treblinka). Zoals ‘Allemaal kwamen ze om’ (14.59) en ‘Alledrie stierven ze daar’ (22.30). Maar hij rondt ook af door een epiloog of evaluatie te geven. Bij een epiloog spreekt de onzichtbare voice-over vanuit het nu, zoals ‘Er zijn maar weinig nog levende getuigen van de scènes op het perron’ (13.06) en ‘Het is nu niet meer dan’ (30.08). In 22.30 geeft de onzichtbare voice-over een evaluatie, hij kijkt hier beschouwend naar de situatie van toen met betrekking tot Guernsey en Frankrijk. Om de relaties tussen de teksten toegankelijk te maken voor het publiek, gebruikt de onzichtbare voice-over woorden die voor cohesie in de tekst zorgen. De onzichtbare voice-over past in deze documentaire veel cohesiemiddelen toe. Zo gebruikt hij veel voegwoorden, zie bijvoorbeeld 2.56: ‘maar’ en ‘dus’. In tegenstelling tot dit voorbeeld wordt in de meeste tekstdelen één voegwoord gebruikt. Dit is niet het geval bij de verwijswoorden. Hier gebruikt de onzichtbare voice-over veel van en gemiddeld bijna twee per tekstdeel (waarin taalkundig verwezen wordt). Dit realiseert zich vooral in ‘dat’, ‘ze’ en ‘dit’ (bijvoorbeeld 3.58). De vervangende vorm van cohesie refereert niet aan de hand van verwijswoorden, maar met vervangende woorden. En het refereert aan onderwerpen die eerder aan de orde zijn geweest (in plaats van er vlak voor). Zoals in 23.00 spreekt de onzichtbare voice-over over ‘die drie vrouwen’, waarmee hij bedoelt, de vrouwen genoemd in 20.53 (Auguste Spitz, Marianne Grünfeld en Therese). Verder gebruikt de onzichtbare voice-over driemaal herhaling om cohesie te realiseren. Zoals met ‘bevel van 19 juli’ (37.34), dit heeft betrekking op ‘op 19 juli beval’ (28.58). Het beeld maakt vaker gebruik van herhaling. Er worden veel beelden getoond, die later worden herhaald. Ook re-enactments worden (gedeeltelijk) herhaald (zoals 1.01–1.45 en 36.29–37.34 of 0.42 en 21.03). Dit geldt ook voor 35.21, echter de eerste keer dat dit beeld wordt getoond (in de inleiding (1.21)) volgt deze de re-enactment van 36.29–

118



37.34 (1.01–1.45) op, hier is hij vooraf te zien is. Verder worden foto’s van verschillende personen herhaald, waarmee een focus op die persoon wordt gelegd (zoals 8.02 + 8.06). Naast het herhalen van beelden zorgt het beeld ook voor cohesie door een gelijkheid van plaats te veronderstellen of door het gebruik van een dissolve, waardoor het publiek weet dat de beelden bij elkaar horen. Zoals 34.12 en 34.18 waar dissolves worden toegepast. Tevens is duidelijk dat beelden uit re-enactments bij elkaar horen, dit wordt gerealiseerd doordat ze een eigen kleur hebben. Ze zijn wat grauwer van kleur dan de overige beelden. Hierdoor weet het publiek dat het naar een re-enactment kijkt. Naast het aangeven van cohesie zorgt de onzichtbare voice-over ook op andere manieren voor structuur in de documentaire. Zo focust hij zich vaak op een bepaald onderwerp. Dit kan verschillen in de focus op personen of op plaatsen. Hij stuurt daarmee de aandacht van het publiek op een bepaald onderwerp. Zoals in 2.25 spreekt de onzichtbare voiceover over ‘Frankrijk’. Aangezien dit de tweede keer is, geeft de onzichtbare voice-over nadruk op dit onderwerp, naast dat het een oriëntatie van plaats is. In 2.46 noemt de onzichtbare voice-over wederom ‘Frankrijk’. Door deze focus weet het publiek dat het onderwerp van die sequentie betrekking heeft op Frankrijk. Ook het beeld focust regelmatig, dit wordt gedaan door de herhaling van beelden (8.02 en 8.06) of door het inzoomen op een persoon (18.42). Naast het veelvoorkomende focussen om de aandacht te sturen, doet de onzichtbare voice-over dit ook door aankondigingen te doen. In 3.58 zegt de onzichtbare voice-over: ‘Dit was hun oplossing’. Hiermee kondigt hij aan dat de oplossing zal volgen. Maar het kan zich ook anders realiseren. Zoals in 24.02 blijft de onzichtbare voice-over vaag over wie hij spreekt. Hij zegt ‘De kampcommandant werd bevorderd’. Nu vraagt het publiek zich af wie de kampcommandant is. Dit is ook het geval bij 46.49 (‘Een nieuw lid’) en 47.10 (‘Zijn naam zou berucht worden’). Het publiek wordt zo nieuwsgierig gemaakt. Naast het aankondigen van onderwerpen, koppelt de onzichtbare voice-over regelmatig de (sub)onderwerpen aan het hoofdonderwerp (Auschwitz). Vaak wordt dit gedaan doordat personen in Auschwitz terecht komen (zie bijvoorbeeld 22.30). Maar wanneer het over de Poolse joden gaat, die naar Treblinka werden gebracht, wordt Treblinka aan Auschwitz gekoppeld (29.32/30.03/30.26/33.57). Hier wordt aan het publiek duidelijk gemaakt dat het hoofdonderwerp Auschwitz is en Treblinka een subonderwerp. Naast het koppelen, wordt ook een paar keer teruggegaan naar het onderwerp. Twee keer naar het hoofdonderwerp en verder naar een subonderwerp. Door deze koppelingen wordt de structuur helder voor het publiek en zijn aandacht gestuurd. Dit gebeurt vooral nadat een ander onderwerp is besproken of een zijstap is gemaakt. Bijvoorbeeld in 34.31 tot 35.55 wordt een meneer geïnterviewd, hij spreekt over hoe ze de rottende lijken moesten ruimen. Hij geeft daarbij aan hoe verschrikkelijk dit was. Het publiek zal hierin meegaan en ingespeeld worden op zijn emotie. Maar vervolgens dient de draad wel weer opgepakt te worden en daarom gaat de onzichtbare voice-over terug naar het onderwerp in 35.55 (‘Om Auschwitz efficiënter te maken’). Een andere manier om de tekst te structureren, realiseert de onzichtbare voice-over vooral door het refereren aan andere teksten (en eenmaal aan beeld). Zo beschrijft een geïnterviewde dat hij Engelse ponden voorbij zag komen in 18.01. In 18.08 refereert de onzichtbare voice-over hieraan met ‘die Engelse ponden’. Bovendien refereert de onzichtbare voice-over aan een eerder beeld. In een re-enactment ziet het publiek dat een persoon een grote rode J op twee identiteitskaarten zet. In de tekst zegt de onzichtbare voice-over: ‘Net als bij de anderen’ (20.35), waarbij gerefereerd wordt aan het vorige beeld. De onzichtbare voice-over heeft in deze documentaire verder een belangrijke taak in het uitleggen en specificeren van zijn tekst. Bijvoorbeeld in 39.20 zegt hij: ‘had hij moeilijkheden met de nazi’s gehad,’, dan komt een uitleg over waarom hij (Battel) die moeilijkheden had: ‘omdat hij joden fatsoenlijk had behandeld’. Hierbij gebruikt de onzichtbare voice-over een voegwoord (omdat) om aan te geven dat hij een uitleg geeft. Maar meestal is dit niet het geval, hoewel deze wel zou kunnen worden geplaatst. Zoals

119



bij ‘De massamoord was met minimale voorbereiding gestart’ (33.14) omdat ‘ze meenden dat eventuele problemen wel konden worden opgelost’ (33.18). Ook kan de uitleg als een toevoeging worden gezien. Zoals bij ‘Ze moesten hun bezit aan de nazi’s geven,’ met de toevoeging ‘zogenaamd als bewaring’ (17.34). Daarnaast geeft de onzichtbare voice-over ook specificaties, daarmee maakt hij zijn tekst specifieker. In 23.29 noemt hij ‘het uitgestrekte complex’ en in 23.33 wordt dit dan gespecificeerd: ‘Het hoofdkamp, de uitbreiding bij Birkenau en het gebouw van de synthetische-rubberfabriek bij Monowitz’. Opvallend is het vele gebruik van correcties door de onzichtbare voice-over. Deze correcties worden vaak gekenmerkt door bijvoorbeeld voegwoorden als ‘maar’, ‘hoewel’ of ‘toch’. En in 25.57 zegt de onzichtbare voice-over: ‘Ze wilden met die wapens geen Duitsers doden’ en corrigeert dit met: ‘Sterker nog, mocht hun poging niet slagen, dan zouden ze zelfmoord plegen’ (26.06). De correcties spreken tegen de verwachting van het publiek in. De documentaire wordt interessanter gemaakt door de onzichtbare voice-over door te dramatiseren. Veel gebruik wordt gemaakt van het noemen van hoeveelheden (zoals ‘twee miljoen mensen’ en ‘honderdduizenden’ (28.58)) en door het ernstig te maken en te overdrijven (zoals ‘de meest vernietigende plek’ (29.43)). Maar het dramatiseren is vooral een belangrijke taak van het beeld. Dit wordt veelal gerealiseerd door de documentaire levendig te maken met re-enactments (zoals 31.5233.57), een propagandafilm (19.45–20.06), een fotoverslag (23.08–24.02) en enkele computeranimaties (bijvoorbeeld 45.16). Verder speelt het beeld vaak in op de emotie, dit wordt gedaan door beelden te tonen die zielig zijn, zoals 6.29–6.42. Maar ook door het onderwerp een gezicht te geven. In 7.31 spreekt de onzichtbare voice-over over de gezinnen die de politie scheidde. Het beeld toont hierbij een (verder onbekend) gezin, waarmee een gezicht wordt gegeven aan de gezinnen. Voor het publiek komt het zo dichterbij, omdat het minder abstract is. Van 9.10 tot 10.21 wordt bijvoorbeeld een hele reeks foto’s getoond van jonge kinderen, dit dramatiseert, doordat de kinderen uit de tekst hiermee een gezicht krijgen. Een andere manier om te dramatiseren, is door te suggereren. Dit is terug te zien in bijvoorbeeld 12.18-12.34, hier wordt gesproken over kinderen die worden afgevoerd in goederenwagens, ondertussen ziet het publiek foto’s van jonge kinderen. De suggestie wordt gewekt dat deze kinderen zijn afgevoerd. Een andere suggestie is in 0.24 te zien, hier wordt een huis van de buitenkant getoond en na een tijdje gaat er een licht aan. Naar aanleiding van 0.14 (‘uitkammen West-Europese landen’ en een re-enactment waarbij de politie door een trappenhuis rent), wordt de suggestie gewekt dat de mensen achter het verlichte raam zijn opgepakt. Daarnaast kan suggestie worden gerealiseerd zoals in 12.15, waarin het beeld een rails toont en laat zien hoe ver de rails gaan. De suggestie wordt gewekt dat deze rails leiden naar Auschwitz. Hierbij wordt ook een beroep op de historische kennis van het publiek gedaan. Men moet namelijk weten, dat joden op de trein werden gezet naar Auschwitz. Dit geldt ook voor andere beelden van een rails (12.06/12.15/29.59). Verder wordt dit element in 47.18 gerealiseerd. Na een uitgebreide aankondiging, wordt in een re-enactment Joseph Mengele zijn naam genoemd. Het aankondigen van hem moet zorgen dat het publiek de volgende aflevering ook wil zien. Maar daarvoor moet het wel weten wie deze man is. Verder maakt de onzichtbare voice-over tweemaal de opgebouwde kennis tussen het publiek en de onzichtbare voice-over expliciet. Dit doet hij door het noemen van ‘we’ in 32.08: ‘We weten wie het waren door de getuigenis van’ en in 36.15: ‘We kennen de reden dankzij’. Hij geeft aan waarom hij iets kan veronderstellen. Hij maakt de opgebouwde kennis expliciet, doordat hij kortweg ‘we’ zegt en daarmee aanstuurt op de gedeelde kennis die is opgebouwd gedurende de documentaire. Een bijzonderheid die in deze documentaire wordt gerealiseerd, is het beschuldigen van mensen. Niet zozeer worden personen letterlijk beschuldigd, maar er wordt wel tussen de regels door een verschil gemaakt tussen de goeden en de slechten tijdens de oorlog. Zo

120



wordt in de tekst genoemd dat ‘Gröning die misdaad nog te rechtvaardigen vond’ (15.28) en in 20.10–20.19 wordt gezegd: ‘Het was de politie van Guernsey, die zorgde voor de registratie van de joden’. Ook het beeld werkt hieraan mee. Zo is vuur te zien (afkomstig van het rooster waar de lijken op worden verbrand), achter dit vuur komen Duitsers tevoorschijn (35.21 en 1.21). In 1.21 wordt het effect versterkt door de Duitsers te tonen op het moment dat de onzichtbare voice-over ‘Moordfabrieken’ zegt. Maar soms wordt ook de goede kant belicht, bijvoorbeeld met ‘Op Guernsey en in Frankrijk wist men niet dat die joden vermoord werden’ (22.30). Daarop vervolgt de onzichtbare voice-over meteen met ‘Maar men wist heel goed hoezeer de nazi’s de joden haatten’. Bij Battel wordt ook een paar keer de Duitse luitenant in een helder daglicht gesteld. Zoals door te noemen ‘moeilijkheden met nazi’s, omdat hij joden fatsoenlijk had behandeld’ (39.20) en ‘Battel gaf veel joden zelfs onderdak’ (41.20). Daarnaast schemert de mening van de onzichtbare voice-over soms door, zoals in 1.21 als de onzichtbare voice-over toevoegt, na het noemen van de nazi’s, ‘na eerdere gruweldaden’. Hiermee geeft hij een signaal af, want het is niet in het belang van het tekstbegrip om dit te noemen. Zo noemt hij ‘eventuele problemen’ (33.18), hiermee doet hij alsof de nazi’s deden alsof een massamoord niks voorstelde. Ook laat hij zijn mening doorschemeren gerealiseerd door naamgeving. Zo noemt de onzichtbare voice-over bijvoorbeeld ‘Endlösung’ (o.a. 16.56), ‘moordfabrieken’ (o.a. 45.16), ‘massamoord’ (o.a. 33.14), ‘fabrieken des doods’ (29.32), ‘dodenkampen’ (o.a. 32.23) en ‘slachthuis’ (44.26). Endlösung is de gebruikelijke benaming, maar de andere gekozen woorden geven een bepaalde lading en oordeel mee.

121



Bijlage IV - Analyse Food Design 1. Beschrijving van de documentaire Food Design Martin Hablesreiter en Sonja Stummerer, 2009 Uitgezonden door AVRO Close Up, naar aanleiding van IDFA 2009 http://cultuurgids.avro.nl/front/detailkunst.html?item=fd1b2307a721a6515ef39fa7742b3 f73 Analyse in bijlage 9 De uitzending van Close Up staat in het teken van food design. De documentaire laat zien welke aspecten van invloed zijn op het ontwerpen van voedsel (en het genot van de consument). De documentaire komt oorspronkelijk uit Oostenrijk en de geïnterviewden spreken dan ook voornamelijk Duits, Engels en soms Frans. Deze geïnterviewden worden ondertiteld. De onzichtbare voice-over spreekt Nederlands. Dit is een vrouw. Naast de geïnterviewden en de onzichtbare voice-over is er nog een tweede onzichtbare voice-over. Deze geeft de inleiding (aankondiging) voor de documentaire Food Design vanuit Close Up. 2. Globale opbouw sequenties Seq. Tijd 1 0.00 – 0.30

Thema/functie Inleiding Close Up

Inhoud Aankondiging documentaire

2 3

0.30 – 1.48 1.48 – 3.37

Inleiding – voorbeeld onderwerp Inleiding – oriëntatie onderwerp

Vissticks zijn design Wij veranderen ons eten

4 5 6 7

3.37 4.54 7.25 8.00

Food Food Food Food

design design design design

Totstandkoming product Uiterlijk - chocoladebonbons Product in supermarkt Smaak - proefeters

– – – –

4.54 7.25 8.00 10.20

– – – –

voorbeeld ontwikkelen product toelichting ontwikkelen product

8 9 10 11

10.20 11.50 13.04 13.35

– – – –

11.50 13.04 13.35 14.56

Ogen Ogen Ogen Ogen

– – – –

inleiding onderzoek toelichting/voorbeelden food design

Kleur Experimenten gedaan Gniech O.a cheddarkaas, vanille – kleur Rode kleur – gummibeertjes

12 13 14 15

14.56 15.17 16.11 17.16

– – – –

15.17 16.11 17.16 18.27

Neus Neus Neus Neus

– – – –

inleiding onderzoek toelichting food design/toekomst

Geur Hanner geurmengsel creëren Proeven met neus Geuren kunstmatig produceren

16 17 18 19

18.27 19.23 20.55 21.52

– – – –

19.23 20.55 21.52 23.27

Oren Oren Oren Oren

– – – –

inleiding onderzoek toelichting food design/toekomst

Geluid Blutner sound designer eetgeluiden Kauwen, zodat we kunnen slikken Nieuwe geluiden voor producten

20 21 22 23

23.27 24.56 26.14 28.40

– – – –

24.56 26.14 28.40 29.51

Mond Mond Mond Mond

– – – –

inleiding toelichting voorbeelden food design

Consistentie (+ onderzoek) 60 % smaakervaring Bonbon en wortels Belang gevoel in mond

24 25 26 27 28 29

29.51 30.36 31.42 32.59 33.49 34.30

– – – – – –

30.36 31.42 32.59 33.49 34.30 35.40

Functioneren Functioneren Functioneren Functioneren Functioneren Functioneren

– – – – – –

inleiding/voorbeeld onderzoek toelichting/voorbeeld voorbeeld food design voorbeeld mobiliteit

122

Boterhamworst Bureaux onderzoekt praktische kant Pasta, friet – functioneel Pizza Mobiliteit Broodje hamburger/sandwich



30

35.40 – 36.38 Functioneren – food design

Schoon blijven + voorbeeld ijs

31 32 33 34

36.38 38.04 39.25 41.31

– – – –

38.04 39.25 41.31 42.26

Cultuur Cultuur Cultuur Cultuur

Symbolen en tradities (+ onderzoek) O.a. croissant, krakeling, vlechtbrood Culturele verschillen - organen/penis Eieren – kindersurprise

35 36 37 38 39

42.26 43.13 43.50 45.43 47.12

– – – – –

43.13 43.50 45.43 47.12 47.46

Vervreemding Vervreemding Vervreemding Vervreemding Vervreemding

40 41

47.46 – 48.41 Samenvatting 48.41 – 50.15 Filosofische toelichting

Food design is … Mythos & Logos

42

50.15 – 51.31 Afronding

Documentaire maken tonen

– – – –

inleiding toelichting/voorbeelden toelichting/voorbeelden food design – inleiding – voorbeeld – toelichting –food design/voorbeeld – food design

Afstand van natuurlijke product Friet Technologisch eten Vissticks Nieuw voedingsmiddel

In deze documentaire komen veel korte sequenties voor. De sequenties hebben allemaal hun functie met betrekking tot hun thema en behoren tot elkaar vanwege een thema. Maar sequenties hebben geen relatie met elkaar. Bijvoorbeeld sequentie 36 met als functie voorbeeld is een sequentie die een voorbeeld geeft van het thema vervreemding en niet een voorbeeld van sequentie 35. 3. Soort documentaire De documentaire begint met een inleiding van het programma waarin de documentaire Food Design wordt uitgezonden. Een soort korte samenvatting wordt gegeven en het publiek moet overgehaald worden om de documentaire daadwerkelijk te gaan kijken. Vervolgens komen twee sequenties die als inleiding fungeren van Food Design. Sequentie twee geeft aan de hand van een voorbeeld een inleiding op het onderwerp en sequentie drie geeft een oriëntatie van het onderwerp. Na deze inleidingsequenties wordt een identificatie van het onderwerp gegeven. Het onderwerp is food design en de sequenties vier tot en met zeven identificeren dit onderwerp. Dit wordt gedaan door in sequentie vier aan de hand van een voorbeeld aan te geven hoe een product tot stand komt. Dan volgt een uitleg over het ontwikkelen van een product met betrekking tot het uiterlijk. Sequentie zes geeft daarna weer een toelichting op het onderwerp en de laatste sequentie in dit deel geeft wederom een uitleg over het ontwikkelproces van een product, maar nu met betrekking tot de smaak. Nu bij het publiek bekend is wat onder food design wordt verstaan, kan over worden gegaan naar de aspecten die van invloed zijn op dit onderwerp. Als eerste het thema ogen, meer specifiek kleur. Sequentie acht geeft een inleiding op dit aspect. Sequentie negen gaat in op onderzoek dat is gedaan met betrekking tot de kleur van voedsel. Hiermee wordt bewezen dat kleur inderdaad van belang is voor de consument. Sequentie tien geeft een toelichting op het onderwerp met behulp van voorbeelden. Deze geven aan dat kleur altijd al van belang is geweest voor de consument en zij daarom gemanipuleerd zijn bij sommige voedingsmiddelen. Vervolgens gaat sequentie elf over de rode kleur en de positieve waardering die daarbij hoort, dit heeft als gevolg dat de producent van gummibeertjes meer rode gummibeertjes in de verpakking doet. Deze laatste sequentie van dit thema geeft dus aan wat er met de kennis over kleur is gedaan. Na de ogen volgt de neus. De opzet van dit thema is gelijk aan het thema van de ogen. Want wederom wordt begonnen met een inleiding (seq. 12) en gaat de daaropvolgende sequentie over onderzoek dat met betrekking tot geur wordt uitgevoerd. Sequentie veertien geeft daarna een toelichting op het onderwerp en sequentie vijftien volgt met een uitleg over wat er met de kennis over geuren wordt gedaan, hier met de toevoeging wat het betekent voor de toekomst. Ook de opbouw van het volgende thema (de oren) is gelijk aan het thema van de neus en ogen. Begonnen wordt met een inleiding en vervolgens wordt het onderzoek met

123



betrekking tot geluid besproken. Sequentie achttien is een toelichting op het onderwerp geluid. Afgesloten wordt met een koppeling naar food design en de betekenis voor de toekomst. Het volgende thema is de mond. De opzet van dit thema is sterk gelijkend aan de vorige thema’s, maar niet helemaal gelijk. Sequentie 20 is de inleiding van het thema, maar deze wordt niet opgevolgd door een sequentie over onderzoek. Dit wordt namelijk binnen de inleiding al besproken. Daarna volgt wel een toelichting op het onderwerp. In de toelichtingen van de vorige thema’s volgden de zintuigen elkaar als het ware op in het beoordelen van een product (eerst kijken, dan proeven en vervolgens horen of het goed is en doorgeslikt kan worden). Hier heeft de toelichting betrekking op de volgende stap: de waardering van de consument van het product. Na de toelichting vervolgt sequentie 22 met twee voorbeelden. De kennis die men heeft over dit thema wordt in de laatste sequentie (seq. 23) weer gekoppeld aan food design. Hier wordt echter meer nadruk gelegd op wat men weet en dat dit niet veranderd moet worden. Na de verschillende zintuiglijke aspecten die van invloed zijn, volgt een thema over het functioneren van voedsel. Sequentie 24 is een inleiding van dit thema en begint aan de hand van een voorbeeld, namelijk de boterhamworst (deze kreeg een bepaalde vaste vorm, zodat deze precies tussen een broodje past). Ook hier volgt na de inleiding een sequentie over onderzoeken naar dit thema. Sequentie 26 geeft een toelichting aan de hand van voorbeelden. Het gaat over de functionaliteit van pasta en friet. Dit begin van de opzet van het thema is (nagenoeg) gelijk aan de voorgaande thema’s ogen, neus, oren en mond. Maar in dit thema wordt nu (in seq. 27) een voorbeeld gegeven van functionaliteit van voedsel uit de geschiedenis en wat nu nog bestaat. Het gaat hier om de pizza. Dit product wordt breed uitgelicht, want de sequentie bevat ook een toelichting op de pizza Margherita. Ook hier volgt de sequentie waarin de kennis van het onderwerp in het teken van food design wordt gezet. Hierbij gaat het om mobiliteit. Sequentie 29 licht dan weer twee producten uit, namelijk het broodje hamburger en de sandwich. Deze sequentie fungeert als voorbeeld van de mobiliteit van voedsel. Uiteindelijk wordt in sequentie 30 weer een koppeling gemaakt van de kennis van het onderwerp naar food design, nu gaat het om schoon blijven tijdens het eten. Dit wordt in dezelfde sequentie geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld over ijsco’s. Het volgende aspect dat van invloed is op food design is cultuur. Dit thema is verdeeld in vier sequenties. Sequentie 31 geeft een inleiding op dit onderwerp en hier wordt tevens al ingegaan op onderzoek naar dit onderwerp. Vervolgens geven de sequenties 32 en 33 toelichtingen op het onderwerp en veel voorbeelden hierop. Tradities, symbolen, taboes en culturele verschillen worden behandeld door toelichtingen en voorbeelden. Sequentie 33 gaat voornamelijk in op culturele verschillen. Het thema sluit met de koppeling van de kennis naar food design. Dit wordt op dezelfde manier gedaan als in het thema ogen (rode gummibeertjes), in dit thema heeft een producent het vruchtbaarheidssymbool ei gebruikt en de kindersurprise bedacht. Het laatste thema van de documentaire (en aspect dat van invloed is op food design), is vervreemding. Hier gaat het om de afstand tussen het product dat men consumeert en het natuurlijke product. Sequentie 35 is de inleiding van dit onderwerp en sequentie 36 geeft een voorbeeld (friet). Dit wordt net als de pizza, het broodje hamburger en de sandwich uitgebreid besproken. In sequentie 37 wordt een toelichting gegeven op het onderwerp, de consument eet in feite technologisch en staat ver af van het natuurlijke product. In de volgende sequentie (38) wordt de kennis gekoppeld aan food design aan de hand van een voorbeeld (vissticks). In sequentie 39 wordt dit wederom gedaan, maar nu met betrekking tot de ontwikkeling van een nieuw voedingsmiddel. Uiteindelijk wordt in sequentie 40 een samenvatting gegeven van de documentaire en volgt er een filosofische toelichting op het onderwerp, gegeven door een wetenschapper. Sequentie 42 rondt de documentaire af. Hier worden verschillende beelden getoond van hoe de documentaire tot stand is gekomen en uiteindelijk komt de aftiteling. Uit bovenstaande (simpele opbouw en betrekking hebbend op één onderwerp) valt te concluderen dat de documentaire een categorische vorm heeft.

124



4. Toepassing globale realisatie audience design Het eerste kenmerk van de categorische vorm is de identificatie van het onderwerp. Dit is ten eerste te herkennen in de inleiding, waar dit wordt gedaan aan de hand van een voorbeeld (seq. 2) en een eerste oriëntatie (seq. 3). Ten tweede wordt in de sequenties vier tot en met zeven een identificatie van het onderwerp gegeven. Hier wordt dit gedaan door het proces van de totstandkoming van een product te volgen en door achter de schermen te kijken bij mensen die producten ontwikkelen. Vervolgens ontwikkelt de categorische vorm in een simpele opbouw als een opsomming. De opsomming in deze documentaire volgt na de identificatie van het onderwerp vanaf sequentie acht tot en met 39. De sequenties zijn verdeeld over zeven thema’s. Deze thema’s hebben betrekking op aspecten die van invloed zijn op food design. Vier (opeenvolgende) thema’s hebben betrekking op de zintuigen; het gaat hier om de ogen, neus, oren en mond (oftewel zicht, reuk, gehoor en tast). De overgang tussen deze thema’s is niet abrupt en daarmee wordt aangegeven dat ze bij elkaar horen. Zo spreekt de onzichtbare voice-over bij de overgang van sequentie elf naar twaalf (14.56) door, in 18.27 (overgang naar de oren) zegt de voice-over ‘Ook onze oren ’ en in sequentie 19 wordt aan het eind het volgende thema aangekondigd met ‘maar niet alleen ons oor bewaakt de kwaliteit van eten’. Na deze vier thema’s wordt plotseling overgegaan naar een ander thema, welke geen betrekking heeft op de zintuigen. Dit wordt dan ook aangegeven door een meer abrupte overgang. Daarnaast zijn de drie thema’s (die niet betrekking op de zintuigen hebben) niet gelijk aan opzet, zoals de zintuiglijke thema’s wel zijn. Wel zijn de verschillende soorten functies die de sequenties kunnen vervullen nog altijd gelijk. Aan de hand van voorbeelden, toelichtingen, beschrijvingen over onderzoeken en koppelingen van kennis naar food design wordt de documentaire ingevuld. 5. Frequentie lokale realisatie audience design Food Design bevat een tweede onzichtbare voice-over, deze is afkomstig uit Close Up, het programma dat de documentaire uitzendt. De gerealiseerde subelementen van deze onzichtbare voice-over staat tussen haakjes genoteerd. Elementen Relatie tekst en beeld Ondersteunen

Subelementen

Tekst


2 8 (1) 1 (1) 14 (10 = 2x) 1 1

1


Tijd Plaats Persoon/dier/onderwerp Situatie Thema ontwikkelen Inleiden Ontwikkelen Afronden Aandacht sturen Aankondigen Relatie met andere tekst Refereren (aan andere tekst) /beeld Overbruggen Specificeren (andere tekst) Interviewvervanging Voorbeeld geven (andere tekst) Cohesie aangeven In aantal tekstdelen: Voegwoorden Taalkundig verwijzen Herhalen

125

8 9 13 21 3 5 1 14 3 1 3 1 3 67 46 40

Beeld

6 2

(1)

(1) – 122 (1) – 75 (1) – 53 (1)

3 28 (28 = 7x) 4 5 (3 = 1x)

2 69 (5) 5



Beroep op kennis doen Interessant maken Dramatiseren


Kijker betrekken Subjectiviteit Modaliteit

Bewijsvoeren op basis van



Vervangen

9 – 12

Uitleggen Specificeren Voorbeeld geven Samenvatten Corrigeren (tegenspreken) Spreekwoord/uitdrukking Vergelijken eigen wereld

59 (1) 37 (1) 28 7 (1) 7 1 8

Ernstig maken/overdrijven Benadrukken – hoeveelheid Vergelijken – tegenstelling Verwarren – raadsel Onduidelijk zijn – vaag Vragen stellen Stelling neerzetten Relatie aangaan kijker Rechtstreeks aanspreken

16 13 3 4 (2) 5 9 51 4

Mate van zekerheid tonen Bronnen geven Afstand nemen tekst Inductie Autoriteit Statistieken Naamgeving

6 2 2 1 2 2 2

Aankondigen volgende deel Over techniek (beeld/camera)

1 (1)

5 (3 = 1x) 4 7 (7 = 1x)

1

2 (ondersteuning) 2

12 (12 = 1x)

6. Specifieke invulling lokale realisatie audience design De categorische vorm loopt door zijn simpele opbouw het gevaar om niet interessant te zijn voor het publiek. Daarom is een belangrijk kenmerk van de categorische vorm om het kijken van de documentaire te veraangenamen voor het publiek. In Food Design begint de onzichtbare voice-over elk thema met een stelling, waarmee het belang van het onderwerp op food design wordt aangegeven. Dit is een eerste manier om het kijken te veraangenamen. Verder worden enkele producten uitgelicht in de laatste drie thema’s. Hier krijgt het publiek interessante weetjes voorgeschoteld. Deze interessante weetjes zijn een tweede voorbeeld van hoe de documentaire interessant is gemaakt. Maar het veraangenamen wordt vooral door het beeld gerealiseerd. Dit wordt ingevuld door voornamelijk (extreme) close-ups en kleuren. Zo zijn zelfs in de restaurantsettings (en de daarop lijkende settings) de kleuren overwegend rood, zwart en/of wit. Hoewel dit beelden zijn uit het dagelijkse leven, moeten deze settings zorgvuldig zijn uitgezocht in verband met de overeenkomende kleuren. Verder worden voedingsmiddelen op een witte plaat met een wit/grijze achterwand van zeer dichtbij gefilmd. Door deze witte setting vallen de producten erg op en de (extreme) close-ups zorgen voor bijzondere beelden. Uit de frequentietabel blijkt, dat de onzichtbare voice-over vooral de documentaire voor het publiek begrijpelijk wil maken. Toch is ook een belangrijk doel (vanwege de vorm) de documentaire interessant maken. Dit wordt specifiek ingevuld door onder andere te dramatiseren. Niet door op de emotie in te spelen, te personaliseren of een gezicht te geven om zo sympathie te wekken bij het publiek, maar door ernstig maken (/overdrijven) en te benadrukken. Ernstig maken wordt voornamelijk gedaan door uitzonderlijkheden te benadrukken, oftewel de ernst van de zaak aan te geven. Zoals ‘alleen al’ wat in 42.18, 43.27 en 45.58 voorkomt. En in 48.22 zegt de onzichtbare voice-over ‘zeer uiteenlopende’, in 6.34 zegt zij ‘uitsluitend

126



(…) leven en dood’ en in 42.26 ‘verafschuwen (…) vleeshaters (…) verzot’. De overdrijvingen bevatten over het algemeen extremen. Ook benadrukken wordt toegepast om de ernst van de zaak aan te geven. Hierbij gaat het om hoeveelheden, zoals ‘300.000 ton’ (43.36). Alle keren dat er benadrukt wordt, heeft dit betrekking op grote hoeveelheden, behalve in 7.31. Hier wordt juist benadrukt hoe weinig iets voorkomt, namelijk ‘één op de twintig’ van de nieuwe producten houden het langer dan twee jaar vol. Naast het benadrukken en overdrijven, wordt door de onzichtbare voice-over ook vergeleken. In 42.26 is de vergelijking bedoeld om de documentaire interessanter te maken. Hier worden tomaten met ketchup vergeleken en vis met vissticks. Hier is het doel om te dramatiseren en het verschil te benadrukken. Ook in 25.08 wordt vergeleken, maar op een andere wijze, namelijk door ‘Hoe groter (…), hoe sensationeler (…)’. Bovendien geeft het beeld vergelijkingen. Dit wordt twee keer gedaan door het gebruik van een splitscreen. Dit splitst het beeld in tweeën en daardoor zijn er twee verschillende situaties in beeld te zien. In 19.00 worden twee vloeibare substanties gegoten en in 32.03 wordt over twee frieten een vloeibare substantie gegoten. Het verschil zit in hoe de substanties zich verder ontwikkelen. Deze beelden zorgen voornamelijk voor een versterking van de tekst of voor een esthetisch beeld (hierover volgt later meer). Het doel is niet zozeer om te dramatiseren. Een andere manier om de documentaire interessant te maken, is door het publiek nieuwsgierig te maken. Dit wordt door het beeld gerealiseerd door het publiek tweemaal te verwarren. Namelijk in 0.30 ‘zwemt’ een visstick in een vissenkom samen met twee goudvissen. En in 29.24 worden tomaatjes op de frietjes gestrooid in plaats van ketchup. Deze beelden zijn raar, omdat het niet klopt met de werkelijkheid die het publiek kent. Dit wekt de nieuwsgierigheid van het publiek. Verder wordt het nieuwsgierig maken in deze documentaire door de onzichtbare voiceover gerealiseerd. Zoals al genoemd, wordt dit vooral gedaan door stellingen neer te zetten aan het begin van elk nieuw onderwerp. Hiermee wordt het publiek geprikkeld. De stellingen zijn een soort aannames van de onzichtbare voice-over en dan niet zozeer een interpretatie, maar juist om het publiek te prikkelen. Zoals ‘Vissticks zijn design’ (1.03) en ‘Voedingsmiddelen moeten onze zintuigen aanspreken’ (10.21). Een stelling is vaak te herkennen aan de zekerheid waarmee het gesteld wordt. Zoals de voorbeelden die net genoemd zijn, waarbij ‘zijn’ en ‘moeten’ wordt gezegd. Naast het neerzetten van stellingen, stelt de onzichtbare voice-over ook vragen. Zoals ‘Is het rood? (…) Of zwart en bitter?’ (11.02) en ‘Waarom zijn vissticks rechthoekig?’ (0.30), ook hiermee wil de onzichtbare voice-over het publiek prikkelen en daarbij zorgen dat het publiek meedenkt (en daardoor de documentaire interessant vindt). Het publiek wil het antwoord op de vraag weten, wat zorgt dat het blijft kijken. Onduidelijk of vaag zijn, wordt in feite niet vaak gedaan door deze onzichtbare voiceover, aangezien dit de helft van het aantal keren door de tweede onzichtbare voice-over wordt gerealiseerd. Want ook deze probeert te prikkelen, door te beginnen over ‘De vorm van vissticks’ (0.03) en ‘het geluid van een worstje’ (0.05). Aangezien hier meteen mee wordt begonnen, is voor het publiek niet duidelijk waar deze onzichtbare voice-over over spreekt. Verder zegt de onzichtbare voice-over tweemaal ‘iets’ (18.27). In principe is zij hiermee vaag, echter is het hier niet zozeer bedoeld om de interesse van het publiek te wekken. Het gaat namelijk over onze oren die ‘iets’ te zeggen hebben (wat een normale Nederlandse uitspraak is), zij hebben iets te zeggen over of ‘iets’ smaakt of niet. Hier is ‘iets’ wel vaag, aangezien er verwezen wordt naar voedingsmiddelen, maar in plaats van interesse wekken, is dit eerder bedoeld om de algemeenheid te bewaren met naar wat de onzichtbare voice-over verwijst. De interesse van het publiek wordt ook gewekt door de kijker te betrekken. Dit wordt onder andere gedaan door het stellen van vragen, zoals hiervoor al is gebleken. Maar de onzichtbare voice-over in deze documentaire realiseert dit vooral door een relatie aan te gaan met de kijker. Dit doet zij door zich gelijk te stellen aan het publiek, ze spreekt

127



veelal over ‘we’, ‘ons’ en ‘onze …’. De onzichtbare voice-over zet zich hiermee minder afstandelijk neer. Maar het interessant maken wordt tevens gedaan door korte verhalen te vertellen over producten en interessante weetjes hierover te geven. Wanneer dit wordt gedaan, komt ten eerste vaak modaliteit voor (bijvoorbeeld: ‘Volgens de legende zou’ (34.54), ‘Het verhaal wil’ (43.27) en ‘vermoedelijk’ (38.31)). Ten tweede worden er vaak oriëntaties gegeven (bijvoorbeeld: ‘in de zesde eeuw door een monnik bedacht’ waarin een oriëntatie van tijd en situatie gegeven wordt). En in sommige gevallen (ten derde) wordt het verhaal ontwikkeld (bijvoorbeeld: 43.13 over het ontstaan van friet – vers gevangen visjes werden gefrituurd, maar als de vangst te karig was, dan werden aardappelen op dezelfde manier als de visjes gesneden en gefrituurd). Deze korte verhalen zijn vaak coherente teksten, dat wil zeggen dat bijna altijd cohesiemiddelen in de verhalen voorkomen, zoals voegwoorden, taalkundige verwijzingen en/of vervangende woorden. (Sub-)elementen om de structuur aan te geven, komen dan ook vooral voor in deze korte verhalen en minder in de overige teksten. Het beeld geeft daarnaast ook zeven keer een ontwikkeling, maar dit zijn voornamelijk beelden die niet afleiden van de tekst. Het gaat bijvoorbeeld om producten die worden klaargemaakt en opgegeten (zoals een broodje met boterhamworst, 30.11-30.36). Het veraangenamen van het kijken, is het belangrijkste doel van het beeld. Deze wil namelijk vooral mooie beelden tonen. Daardoor geeft het vaak ondersteuning aan de tekst door het tonen van de tekst (wordt niet meegenomen in de analyse) en door geen afleiding te zijn (versterken). Maar het belangrijkste is het esthetisch verantwoorde beeld. Bij bijvoorbeeld 32.03, waar genoemd wordt dat frieten als vingers in de ketchup worden gedoopt, worden twee frieten getoond vanuit de zijkant van het beeld, waarop links een blauwe en rechts een rode vloeistof worden gegoten van bovenaf. Men zou verwachten dat rood voor ketchup zou staan, maar deze rode vloeistof vliegt alle kanten op, dit in tegenstelling tot de blauwe vloeistof. Waarom er voor twee kleuren is gekozen en voor kleuren en substanties die niet overeenkomen met de verwachting, is onduidelijk en zal zijn reden hebben liggen in de esthetica van het beeld. Zoals eerder genoemd, wordt het veraangenamen vooral ingevuld door de kleuren en door close-ups. Zoals in 13.47, waarbij het lijkt of het beeld een paarse substanties met pinda’s toont. Dit blijkt een paarse aardbei te zijn (13.51). Dit geeft een bijzonder beeld. Ook wordt dit effect gerealiseerd door beelden in slowmotion te tonen. Zoals wordt gedaan in 24.27–24.56, hier wordt op verschillende producten met verschillende substanties geslagen met een hamer. Het product breekt, spat uiteen of vormt zich om de hamer. De producten zijn allemaal fel gekleurd, dit is vanwege de witte setting waar ze in geplaatst zijn, maar ook op de markt hebben bijvoorbeeld de paprika’s een felle kleur. Eerder is ook al genoemd de overeenkomende kleuren in de settings die uit het dagelijkse leven zijn gehaald. Werknemers (koks, pizzabakkers, vakkenvullers etc.) hebben rode, witte of zwarte kleding aan. De beelden in deze documentaire zijn voornamelijk uitgezocht op (en gecreëerd vanwege) hun esthetische waarde. Maar soms kan het beeld wel als bewijs of voorbeeld van de tekst worden gezien. Vaak worden echter niet dezelfde soort producten getoond als in de tekst besproken. Het beeld toont eerder de strekking van de tekst. Bijvoorbeeld door het belang van consistentie te tonen door middel van de verschillende producten met verschillende substanties met een hamer te slaan (24.27–24.56). In 34.54–35.24 wordt gesproken over de sandwich, maar de beelden tonen een broodje hamburger en een hotdog. Daarvoor werd gesproken over de uitvinding van het broodje hamburger (en de sandwich) door uitleg te geven over de geschiedenis, maar de beelden toonden een fastfoodrestaurant (34.32–34.54). Naast het interessant maken van de documentaire blijkt de onzichtbare voice-over voornamelijk een uitleggende functie te dienen. Het element uitleggen van begrijpelijk maken wordt het meest gerealiseerd. Dit wordt met name ingevuld door het subelement uitleggen. Vaak wordt bij een uitleg een voegwoord toegevoegd om aan te geven dat er een uitleg volgt. Ook in deze documentaire komt dit voor, maar de onzichtbare voice-

128



over maakt weinig gebruik van voegwoorden. Toch zijn de voegwoorden die wel worden gebruikt vaak om aan te geven dat een uitleg volgt. Zoals over brood dat een dagelijks product is en ‘Daarom wordt dat in schijven gesneden’ (39.12) en over waarom de mens het hart van zijn vijand opat ‘om hun kracht over te nemen’ (40.12). Een uitleg heeft dan ook vaak betrekking op het geven van een reden van een uiting (zie voorgaande voorbeelden), een gevolg te geven (bijvoorbeeld 0.59) of een antwoord op een vraag (zoals 0.50) of onduidelijkheid te geven (zoals 0.08). Maar ook blijkt dat een uitleg wordt gegeven aan het publiek over een onderwerp, wat zuiver informerend bedoeld is. Zoals ‘Eieren zijn een vruchtbaarheidssymbool’ (41.45) en ‘De natuur levert ons een ware overvloed aan voedsel’ (1.48). Ook het beeld geeft enkele keren een uitleg. In 0.50 wordt dit door één beeld gedaan, hierin is in een vis een rechthoek uitgesneden en daarin ligt een visstick. Hiermee wordt aangegeven hoe een visstick uit een vis kan komen. In 3.37–3.53 wordt een heel andere uitleg gegeven, hier wordt namelijk het proces van ijsjes maken getoond. Ook in 5.48 wordt een stap getoond uit een proces, namelijk van het ontwerpen van bonbons. Naast het uitleggen wordt de documentaire begrijpelijk gemaakt door vaak specificaties te geven. De onzichtbare voice-over specificeert hiermee zijn voorgaande uiting, maar geeft geen nieuwe informatie. Zoals ‘Meer dan duizend keer per jaar, voor elke maaltijd’, de specificatie is ‘voor elke maaltijd’ (2.27). De onzichtbare voice-over maakt zijn uiting wat specifieker. Bijvoorbeeld in 7.31 vertelt zij over producten die ‘eindelijk in de schappen van de supermarkt’ terecht komen, waarna ze specificeert ‘Het duurt zes maanden om een nieuwe smaak te ontwikkelen en twee jaar om een nieuwe vorm te vinden’. Het beeld geeft ook enkele specificaties. Zo is in 13.51, 16.34 en 25.46 te zien (en wordt dus gespecificeerd) wat in het vorige shot te zien was. Het gaat respectievelijk om een aardbei, machine en bonbon. Het eerste shot is niet helemaal als het onderwerp te definiëren en het volgende shot specificeert dit door te tonen wat het nu precies is. Opvallend is een andere manier waarop de documentaire begrijpelijk wordt gemaakt voor het publiek, namelijk het geven van voorbeelden. Want dit komt in deze documentaire in ruime mate voor. Dit wordt op twee manieren ingevuld. De eerste manier is door een opsomming van voorbeelden, zoals ‘Gele boter of gekleurd sinaasappelsap (…) en (…) vanille-ijs’ (13.16) en ‘Cornflakes of aardappelchips’ (18.37). De voorbeelden worden dan gezamenlijk genoemd. De tweede manier geeft meer aandacht aan een voorbeeld. Zo is de boterhamworst in 30.11–30.36 een voorbeeld van het thema functioneren. De boterhamworst wordt niet alleen genoemd, maar ook zijn geschiedenis wordt verteld. Zo is ook het geval met bijvoorbeeld het broodje hamburger (34.39–35.01), de sandwich (35.01–35.31) en de pizza (Margherita) (32.59–33.37). Een andere manier om de documentaire begrijpelijk te maken (en hier regelmatig wordt gerealiseerd), is het geven van een samenvatting. Een samenvatting wordt al in 0.10 in de aankondiging van de documentaire gegeven. Deze samenvatting is afkomstig van de onzichtbare voice-over van Close Up. Dit is een samenvatting van de documentaire: ‘Een reis door de wereld van aantrekkelijk eten’. Daarnaast wordt aan het eind twee keer een samenvatting van de documentaire gegeven. Namelijk in 45.48: ‘De vorm van de visstick wijkt bewust af’, hier wordt een antwoord gegeven op de vraag die in het begin is gesteld (‘Waarom is een visstick rechthoekig?’ (0.30)). Dit antwoord bevat een samenvatting van het thema over de vervreemding, maar geeft ook de samenvatting van de hele documentaire. Even later wordt in 48.19 ook de documentaire samengevat, dit wordt gerealiseerd door te zeggen ‘Food design is vormgeving op zeer uiteenlopende zintuiglijke, functionele en culturele niveaus’ (vanaf 48.19). Zelfs het beeld geeft een samenvatting. Dit realiseert het door (vooraf aan de tekstuele samenvatting) vanaf 47.46 tot 48.19 verschillende beelden te tonen, (zonder toevoeging van tekst), die niet gelijk zijn aan eerdere beelden, maar hier wel aan refereren. Zo is mevrouw Gniech, die eerder aan het woord is geweest in een andere setting, te zien bij een kraam waar harten van koek met tekst erop hangen (48.10). Zo’n soort koek is eerder in beeld te zien geweest, maar net als Gniech in een andere setting. Verder wordt de documentaire begrijpelijk gemaakt door het vergelijken met de eigen wereld. Hoewel de tekst over het algemeen gaat over onderwerpen die in principe te

129



begrijpen zijn, wordt desondanks regelmatig vergeleken met iets anders dat het publiek zou moeten kennen. In 31.55 wordt dit zelfs dubbelop gedaan. Hier gaat het om pastasoorten die veel saus op kunnen nemen door hun vorm. De onzichtbare voice-over vergelijkt dit vervolgens als volgt: ‘Sommige soorten zijn een soort lepeltjes’ en daarna over de penne rigate als voorbeeld, dat de ribbels werken ‘als een profiel van een autoband’. In 32.03 worden frieten ‘als vingers’ genoemd en in 33.49 zegt de onzichtbare voice-over ‘Ronde, zware kazen kun je rollen als wijnvaten’. Zo wordt ook in 39.12 een brood vergeleken met een taart en de wijze van aansnijden hiervan (een taart in punten en een brood in schijven). Dit wordt ondersteund door het beeld. Eerst wordt een taart getoond, deze is in schijven gesneden (zoals bij een brood) en vervolgens is het brood te zien, hier staan verjaardagskaarsjes op die worden uitgeblazen. De documentaire heeft een simpele opbouw en behandelt weinig verhalen, dit kan de reden zijn dat de aandacht van het publiek weinig wordt gestuurd. Wel wordt er regelmatig een aankondiging gedaan, hoewel deze aankondigingen vaak niet op zichzelf staand voorkomen. Dat betekent dat een uiting met een aankondiging een dubbele functie heeft. Zoals ‘We willen meer’ (2.05), dit is een uitleg van de voorgaande uiting en geeft tevens een aankondiging. De aankondigingen kondigen vaak een nieuw onderwerp aan. Maar bij het element structureren hoort ook de relatie die de onzichtbare voice-over haar tekst met een andere tekst (of beeld) heeft. In deze documentaire is er veel samenspel tussen de geïnterviewden en de onzichtbare voice-over. Zo wordt regelmatig de andere tekst gespecificeerd (5.57, 20.55 en 21.37), eraan gerefereerd (5.57, 14.23 en 17.16) en een voorbeeld van gegeven (34.18, 40.08 en 40.12). Maar ook overbrugt de onzichtbare voice-over tussen een andere tekst. In 6.34 vertelt zij de volgende stap (die misschien de geïnterviewde niet of onduidelijk heeft gegeven); nadat de geïnterviewde heeft verteld hoe een proces verloopt, zegt de onzichtbare voiceover ‘Tenslotte (…)’, dit geeft de laatste stap aan. Maar na de tekst van de onzichtbare voice-over vervolgt de geïnterviewde, deze refereert aan de tekst van de onzichtbare voice-over (hoewel deze geïnterviewde dat niet heeft geweten). Want de onzichtbare voice-over sprak over virtuele bonbons op het internet en de geïnterviewde zegt ‘die beelden’ en vervolgt het onderwerp. Verder komt ook eenmaal een interviewvervanging voor in de documentaire. In 17.16 stelt de onzichtbare voice-over een vraag: ‘Wat betekent dat nu voor de toekomstige ontwikkeling voor voedingsmiddelen?’, vervolgens geeft een geïnterviewde hier antwoord op. De vraag refereert aan de uiting (van een geïnterviewde) daarvoor. Een bijzonder onderdeel in deze documentaire is dat aan het einde van de documentaire (vanaf 50.16) wordt gereflecteerd naar het maken van de documentaire. De onzichtbare voice-over heeft al een samenvatting gegeven en het beeld is zelfs al op zwart geknipt. Hiermee is aan het publiek duidelijk gemaakt dat de documentaire is afgelopen. Maar voor de aftiteling begint, worden nog een aantal beelden getoond van de totstandkoming van de documentaire.

130



Bijlage V - Analyse Here Comes the Sun 1. Beschrijving van de documentaire Here Comes the Sun Rob van Hattum, 2008 Uitgezonden door Tegenlicht van de VPRO http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2008-2009/energie-in-overvloed/here-comes-thesun.html Analyse in bijlage 10 De documentaire Here Comes the Sun gaat over zonne-energie. Met deze documentaire wordt geprobeerd om het publiek te overtuigen van de voordelen van zonne-energie en dat dit de hele wereld van energie kan voorzien. De zogenoemde mythes met betrekking tot zonne-energie worden ontkracht. Deze documentaire heeft een mannelijke onzichtbare voice-over die Nederlands spreekt. Naast deze onzichtbare voice-over is er een tweede onzichtbare voice-over. Deze hoort bij Tegenlicht, het programma dat de documentaire uitzendt. Ook worden verschillende personen geïnterviewd en is de interviewer zelf een paar keer te horen. Daarnaast is er tekst in beeld, waarin (naast de titel van de documentaire en de aftiteling) de naam van de geïnterviewden en hun beroep/bedrijf wordt genoemd. De tekst wordt ondersteund door verschillende animaties en topografische kaarten. 2. Globale opbouw sequenties Seq Tijd 1 0.00 – 1.19

Functie/thema Aankondiging

Inhoud Crisis, maar zon/alle fouten en oplossingen

2

1.19 – 3.15

Probleemstelling – oplossing

Fossiele brandstoffen heeft ernstige gevolgen (zoals oorlog), zonne-energie is oplossing

3

3.15 – 4.43

Pleidooi

Verschillende mensen prijzen zonne-energie aan

4 5

4.43 – 7.51 7.51 – 10.17

Voorargument + voorbeeld Reden seq. 4

Veel geld te verdienen + Gehrlicher Scheer zorgt voor wet/niet makkelijk geweest

6

10.47 – 10.59 Weerlegging

Kost ruimte – nee: ter grootte van Frankrijk

7 8

10.59 – 14.56 Voorargument + voorbeeld 14.56 – 16.12 Reden seq. 7

Nieuwe banen/ideeën + Köhler Subsidieprogramma Duitsland

9

16.12 – 17.14 Voorargument + voorbeeld

Veel nieuwe bedrijven + Sunpower

10


Nieuwe technologieën + SolFocus

11


Energie-industrie uit handen oliemaatschappij

12


Massaproductie mogelijk + Applied Materials

13 14

22.21 – 24.26 Evaluatie/conclusie 24.26 – 26.51 Bewijs seq. 13 + voorbeeld

ET-revolutie India komt op + Moserbaer

15 16

26.51 – 28.27 Oplossing + voorbeeld 28.27 – 29.32 Reden seq. 15

Spiegelcentrale energie voor Sevilla + Abengoa Werking spiegelcentrale/overheidsmaatregelen

17 18

29.32 – 30.54 Oplossing + voorbeeld 30.54 – 31.30 Bewijs seq. 17 + voorbeeld

CSP in woestijn + VS Kramer Junction Veel CSP wordt gebouwd + Scott

19

31.30 – 32.21 Oplossing

DESERTEC: CSP in woestijn voor Europa

20

32.21 – 37.26 Voorargument + gevolg voor tegenpartij

CSP ook voor water in woestijn + conventionele maatschappijen worden overbodig

21

37.26 – 38.38 Pleidooi

Prins van Jordanie voor zonne-energie

22

38.38 – 40.13 Oplossing

Zonne-eilanden in oceaan

23

40.13 – 42.01 Voorargument + oplossing

Geen afhankelijkheid; hoe hier? + plat dak

131



24 25

42.01 – 43.36 Oplossing 43.36 – 44.48 Weerlegging

Platte beeldschermen – goedkoop Kost niet veel ruimte

26


Is efficiënt? – ja, volgens Gehrlicher

27

46.03 – 48.59 Conclusie

Alles is er klaar voor, zonne-energie komt eraan

De sequenties zijn niet altijd duidelijk aangegeven door tekst of beeld wat betreft hun begin of eind met hints, dit wordt vooral duidelijk uit de onderwerpen van de sequenties. De functies van de sequenties zijn ook niet altijd duidelijk. Het doel is voornamelijk om zonne-energie aan te prijzen en het publiek te overtuigen van de voordelen van zonneenergie. Daarbij worden, in het verlengde daarvan, de fossiele brandstoffen en de daarin handelende energiemaatschappijen in een kwaad daglicht gesteld. 3. Soort documentaire De start van de documentaire is een aankondiging die wordt gegeven door de tweede onzichtbare voice-over van de documentaire, deze hoort bij het programma Tegenlicht. In dit programma wordt de documentaire Here Comes the Sun uitgezonden. In deze eerste sequentie wordt de aandacht van het publiek getrokken en de strekking van de documentaire gegeven. Uiteindelijk wordt de aankondiging gedaan, dat ‘alle fouten én alle oplossingen’ (0.24) worden behandeld in de documentaire. De inleiding van de documentaire Here Comes the Sun bestaat vervolgens uit twee sequenties. Een probleemstelling met betrekking tot het onderwerp (seq. 2) en een pleidooi van verschillende geïnterviewden (seq. 3). Sequentie twee geeft aan wat de problemen, nadelen en ernstige gevolgen zijn van fossiele brandstoffen en geeft aan het eind een oplossing (zonne-energie). Vervolgens komen de geïnterviewden in beeld en zij prijzen allen zonne-energie aan, waarmee zij gezamenlijk een pleidooi houden voor zonne-energie. In sequentie vier wordt een argument gegeven voor zonne-energie; er valt veel geld mee te verdienen. Dit wordt aan de hand van een voorbeeld (meneer Gehrlicher) bewezen. In sequentie vijf wordt de reden uiteengezet van sequentie vier (hoe het mogelijk is dat er veel geld te verdienen valt met zonne-energie). Sequentie zes geeft een tegenargument met meteen daarop een weerlegging. Het tegenargument is dat zonne-energie oogsten (te) veel ruimte kost, dit wordt in dezelfde sequentie weerlegd. Vervolgens zijn sequentie zeven tot en met veertien sequenties die betrekking hebben op de groeiende industrie – een revolutie is gaande (de titel Here Comes the Sun is daarbij treffend). Verschillende argumenten worden gegeven over wat de zonne-energie oplevert voor de economie. In sequentie zeven wordt aangekondigd dat nieuwe banen en ideeën ontstaan, daarbij wordt een voorbeeld gegeven van meneer Köhler die een nieuw soort baan (zonnedakinvesteerder) heeft. Sequentie acht geeft de reden van het mogelijk kunnen maken van deze baan (subsidieprogramma van zonnedakpanelen in Duitsland). Dan volgen er twee voorargumenten; in sequentie negen gaat het over nieuw ontstaande bedrijven en in sequentie tien over nieuw ontwikkelde technologieën. Beide sequenties worden bewezen aan de hand van een voorbeeld. Daarna volgt sequentie elf, dit is een weerlegging. Maar in dit geval niet een weerlegging op een tegenargument, want het gaat in op de rol van oliemaatschappijen (de tegenpartij), die de energie-industrie niet meer in handen hebben. Sequentie twaalf fungeert wederom als voorargument; hij gaat in op de massaproductie die mogelijk is in deze industrie. Uiteindelijk wordt in sequentie dertien een soort evaluatie of conclusie van het voorgaande gegeven; er is een revolutie gaande (ET-revolutie genoemd). Sequentie veertien bewijst deze evaluatie/conclusie, door het benoemen van de opkomende economieën uit Azië, wat vervolgens weer wordt bewezen met een voorbeeld (Moserbaer uit India). Vanaf sequentie vijftien worden ook oplossingen genoemd. Die oplossingen betreffen de verschillende manieren om zonne-energie te kunnen oogsten. Hiermee beargumenteert de documentaire dat zonne-energie oogsten uitvoerbaar is. Zo wordt in sequentie vijftien

132



een oplossing genoemd die te zien is in Spanje. Een spiegelcentrale zorgt daar voor de totale energie van een stad (Sevilla). De volgende sequentie geeft de reden van hoe dit mogelijk is. In sequentie zeventien wordt de volgende oplossing gegeven. Namelijk CSP (het geconcentreerd opvangen van zonne-energie) centrales die in de woestijn zouden komen te staan. Het succes hiervan wordt bewezen aan de hand van eenzelfde soort centrale in de Verenigde Staten. Een extra bewijs voor het belang van deze CSP centrales wordt gegeven in sequentie achttien aan de hand van een voorbeeld (het bedrijf Scott kan de aanvragen voor de bouw nauwelijks aan). Een derde oplossing volgt in sequentie negentien. Hier gaat het om een plan, van de Club van Rome, DESERTEC genaamd. Het plan is om een CSP centrale in de woestijn te plaatsen voor Europa. Hierop wordt nog een voorargument gegeven, namelijk dat deze centrale ook kan zorgen voor (drink)water in de woestijn zelf. Daarbij wordt gesproken over de gevolgen voor de tegenpartij. Want de conventionele energiemaatschappijen zullen overbodig worden (en daarom houden ze het zolang mogelijk tegen). In sequentie 21 wordt weer een pleidooi gehouden. Ditmaal door de prins van Jordanië (tevens woordvoerder van de Club van Rome). Na dit pleidooi volgt nog een oplossing (seq. 22): zonne-eilanden in de oceaan. Sequentie 23 geeft een voorargument, namelijk dat men niet weer afhankelijk moet zijn van monopoliserende organisaties (als reactie op de voorgaande sequenties over de tegenpartij) en daarom wordt vervolgens ingegaan op een oplossing voor hier (in de nietzonrijke landen). In sequentie 23 wordt meteen al een eerste oplossing gegeven en vervolgens in sequentie 24 nog een tweede oplossing. Op basis van die kennis (uit seq. 24) kan nogmaals de weerlegging gegeven worden, dat het oogsten van zonne-energie niet veel ruimte kost. Uiteindelijk wordt een laatste weerlegging gedaan. Dit heeft betrekking op de efficiëntie van zonne-energie. Een geïnterviewde geeft aan dat het wel degelijk efficiënt is. De laatste sequentie geeft een conclusie op het geheel. De genoemde voorargumenten worden herhaald en er wordt benadrukt dat zonne-energie eraan komt (wederom is de titel Here Comes the Sun daardoor treffend). Uit bovenstaande kan worden geconcludeerd, dat het hier gaat om een documentaire in retorische vorm. Het doel is om het publiek te overtuigen van een standpunt. Daarvoor worden argumenten gegeven en tegenargumenten worden weerlegd. 4. Toepassing globale realisatie audience design Aan het begin van een documentaire in retorische vorm moet de aandacht van het publiek worden getrokken. In Here Comes the Sun wordt dit in de eerste drie sequenties gerealiseerd. Eerst wordt dit gerealiseerd door de onzichtbare voice-over van Tegenlicht, maar in principe hoort deze niet bij de documentaire zelf. Wel werkt deze mee aan het doel om het publiek te overtuigen van het standpunt van de documentaire en hij is daarom ook van belang voor het aandacht trekken van het publiek. In de tweede sequentie wordt het onderwerp van de documentaire aangekondigd naar aanleiding van een schets van het probleem. Deze probleemstelling wordt op een vrij overdreven manier neergezet, want uiteindelijk zorgen de fossiele brandstoffen voor oorlog (2.41). Door deze ernstige probleemstelling wordt het publiek nieuwsgierig gemaakt. Ook wordt dit gedaan door een vergelijking te maken met tienduizend jaar geleden (de mens als jagerverzamelaar) en dit als een metafoor in te zetten. Sequentie drie trekt ook de aandacht van het publiek, dit wordt gedaan door een verzameling opmerkingen van geïnterviewden te combineren, wat gezamenlijk een pleidooi vormt voor zonne-energie. Aangegeven wordt hoe geweldig zonne-energie is. Maar de geïnterviewden die aan het woord komen, zijn niet voorgesteld of door tekst in beeld geïdentificeerd. Na het trekken van de aandacht van het publiek dient een stelling/uitwerking van het probleem te worden gegeven. Deze is echter in sequentie twee al te herkennen. Van 1.58 tot 2.43 wordt een uitwerking van het probleem gegeven. Dit valt binnen het trekken van de aandacht van het publiek. Het probleem wordt, zoals eerder genoemd, vrij dramatisch neergezet. Verschillende krachttermen worden ingezet om het publiek te overtuigen van de omvang van het probleem. In 2.00 wordt bijvoorbeeld door de onzichtbare voice-over gezegd: ‘geeft problemen. Grote problemen’ en ‘De prijs is hoog, in alle opzichten’. In

133



2.20 geeft hij een stelling over speculanten: ‘Speculanten willen geld. Punt uit’. Zo wordt de tegenpartij in een kwaad daglicht gesteld. In 2.43 komt de onzichtbare voice-over met de oplossing op alle gevolgen van het probleem en zet deze oplossing, zonneenergie, in als een verlosser door te beginnen met ‘Gelukkig’. De volgende stap dient een voorargument te zijn en daarna een weerlegging van een tegenargument. Dit kan vaker voorkomen en zich afwisselen. Dit is ook het geval in de deze documentaire. Vooral veel voorargumenten worden gegeven. Van sequentie vier tot vijftien worden voorargumenten gegeven, die voornamelijk gericht zijn op de groeiende industrie (wat in zijn geheel een belangrijk voorargument is). Vanaf vijftien worden er voorargumenten gegeven, die vooral betrekking hebben op verschillende technologieën en mogelijkheden voor het oogsten van zonne-energie (oftewel oplossingen om zonneenergie te winnen). Met de sequenties worden (mogelijke) tegenargumenten betreft de twijfel of zonne-energie oogsten op grote schaal wel haalbaar is, weerlegt. De meeste voorargumenten worden door het behandelen van (praktijk)voorbeelden bewezen (of kracht bij gezet). Een paar keer worden weerleggingen (seq. 6, 11, 25 en 26) gegeven, die een sequentie beslaan. Deze sequenties zijn echter allemaal vrij kort ten opzichte van de sequenties die voorargumenten behandelen. De weerleggingen gaan in op de zogenaamde ‘mythes’ met betrekking tot zonne-energie (zoals dat het teveel ruimte kost). Na het benoemen van de ‘mythe’ wordt dit meteen weerlegt. Sequentie elf weerlegt niet een ‘mythe’, maar geeft wel de aandacht aan een ‘enkele verloren oliemaatschappij’ (20.19). Deze wordt in een kwaad daglicht gesteld, door het vermelden dat de maatschappij niets wilde zeggen (20.22). Dit is een weerlegging op een mogelijk tegenargument of opmerking van het publiek. Deze zou zich kunnen vragen of de conventionele energiemaatschappijen niet aan de macht zullen blijven. Sowieso worden conventionele energiemaatschappijen en ook de fossiele brandstoffen door de documentaire heen als de tegenpartij gezien. De tegenpartij komt al niet eens aan het woord in de documentaire, maar ook wordt weinig aandacht aan hen geschonken. En wanneer dit wel wordt gedaan, dan gebeurt dit in negatieve zin. Vaak gebeurt dit tussen de regels door. In de voorargumenten worden de voordelen van zonne-energie vaak besproken in vergelijking met de tegenpartij, waarbij zone-energie wordt opgehemeld en de fossiele brandstoffen (en zij die daar in handelen) naar beneden gehaald. Als laatste dient een opsomming van het geheel te worden gegeven. Dit wordt gedaan in sequentie 27. Hier geeft de onzichtbare voice-over een conclusie van de documentaire en benoemt hij de verschillende onderwerpen die aan bod zijn geweest. Daarnaast dient dit volgens de retorische opbouw het publiek te fascineren en over te laten gaan tot actie. In deze sequentie wordt dan ook nog eens benadrukt dat de kosten van zonne-energie zullen dalen. Verder wordt dit gerealiseerd door een geïnterviewde, die noemt dat men niet belet kan worden in de opkomst van de zonne-energie, want dat kan alleen in een dictatuur (in 47.42). Afgesloten wordt met een filosofische uitspraak van Schopenhauer (48.11 ook door geïnterviewde), hij heeft gezegd dat een nieuw idee eerst als belachelijk wordt gezien, vervolgens fel wordt bestreden en dat uiteindelijk iedereen altijd al voor is geweest. Volgens de geïnterviewde (Scheer) zal het ook zo met zonne-energie gaan. 5. Frequentie lokale realisatie audience design Bij de subelementen die de onzichtbare voice-over van Tegenlicht realiseert, wordt dit tussen haakjes aangegeven met het aantal keer dat hij dit realiseert. Elementen Relatie tekst en beeld Ondersteunen


Subelementen

Tekst

Uitleggen Specificeren Aanvullen Versterken Bewijzen

7 2

Tijd

1

134

Beeld 9 (7 = 1x) 10 3 92 (80 = 20x) 14 (4 = 1x)

Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Onzichtbare voice-over in beeld Plaats Persoon/dier/onderwerp Situatie Thema ontwikkelen Inleiden Ontwikkelen Ontknoping/climax Afronden Evalueren Aandacht sturen Aankondigen Relatie met andere tekst Refereren (aan andere tekst) Samenvatten (andere tekst) Specificeren (andere tekst) Uitleggen (andere tekst) Interviewvervanging Cohesie aangeven In aantal tekstdelen: Voegwoorden Taalkundig verwijzen Herhalen Vervangen Begrijpelijk maken Uitleggen Uitleggen Specificeren Voorbeeld geven Samenvatten Corrigeren (tegenspreken) Verduidelijkende herhaling Beroep op kennis doen Spreekwoord/uitdrukking Culturele kennis Historische kennis Vergelijken eigen wereld Expliciet opgebouwde kennis Interessant maken Dramatiseren Emotie inspelen Ernstig maken/overdrijven Benadrukken – Hoeveelheid Vergelijken – tegenstelling Nieuwsgierig maken Onduidelijk zijn – vaag Vragen stellen Stelling neerzetten Stilte invoegen Kijker betrekken Relatie aangaan kijker Alsof kijker zelf meemaakt Reageren op gedachten kijker Rechtstreeks aanspreken Subjectiviteit Modaliteit Mate van zekerheid tonen Bronnen geven Bewijsvoeren op basis Getuigenis van Autoriteit Voorbeeld Mening/oordeel geven Positief uitspreken Negatief uitspreken Interpretatie geven Naamgeving Metacommunicatie Mededelingen doen Aankondigen volgende deel Over techniek (beeld/camera)

135

Marrit Nijdam 27-07-2010 16 37 17

12 (7 = 3x) 1 14 (9 = 3x)

16 2 1 4 22 4 1 2 1 1 81 (1) – 158 (1) 45 (1) – 58 (3) 60 (1) – 83 (2)

1 5 (2 = 1x) 6

2 4

9 – 11 44 64 10 4 15 2 17

(2) (1)

1 1

(1) (1)

1 6 5 2 61 (4) 3 2 1 7 (1) 8 (1) 3 14 (2)

1 2 1 5

2

7 (5 = 2x) 1 1 9 2 (2 = 1x) 2 2 2 1 1 (1) 2 4 1 (1) 1



6. Specifieke invulling lokale realisatie audience design In deze documentaire blijkt de onzichtbare voice-over erg veel gebruik te maken van het interessant maken van de documentaire door gebruik van ernstig maken/overdrijven. Er wordt niet geprobeerd om het publiek van een bepaald leed te overtuigen, maar vooral om het publiek te overtuigen van een standpunt. Vaak gaat het om woorden zoals ‘enorm’ of ‘de hele wereld’ (1.49). Door de toevoeging wordt kracht bij de uiting gezet. In de tweede sequentie, waarin het probleem geschetst wordt, gaat het vooral om het benadrukken van hoe ernstig het probleem is. In de sequenties waar het over zonneenergie gaat, worden de overdrijvingen gebruikt om aan te geven hoe goed het is. Het lijkt alsof de onzichtbare voice-over dit probeert te bewijzen. Zoals met ‘de grootste zonnebeurs ooit’ (16.19), daarna ‘alleen München was groot genoeg’ (16.24) en dan ‘Hallen vol’ (16.33). Bovendien wordt dit gerealiseerd om alles over zonne-energie te overdrijven: ‘zeer efficiënte zonnecellen’ (16.41), ‘zeer hoge rendement zonnecellen’ (17.26/17.28) of ‘(kosten) sterk gedrukt’ (17.32). Daarnaast maakt de onzichtbare voice-over ernstig door te herhalen. Zoals met ‘Zonneenergie is hot, zeer hot’ (16.35/16.37) en ‘geeft problemen. Grote problemen’ (2.00). Ook kan hij dit doen door uitdrukkingen te gebruiken, zoals ‘uit alle hoeken van de wereld’ (16.17) en ‘groeien tegen de klippen op’ (16.39). Van andere manieren van dramatiseren wordt weinig gebruik gemaakt en wanneer dit wel wordt gedaan, dan is dit niet erg overtuigend. Zo wordt emotie inspelen gedaan met ‘Gelukkig’ (2.43), waarmee de onzichtbare voice-over begint als hij de oplossing geeft, nadat het probleem is uiteengezet. Benadrukken met hoeveelheid is ook niet erg sterk, zo wordt genoemd dat machines ‘5,5 vierkante meter’ zonnepanelen maken (42.39). Wat groot is, maar het publiek niet meesleept. Het beeld geeft twee keer een benadrukking, doordat de camera ronddraait en een groot aantal zonnepanelen toont (5.10 en 7.10). Tegenstellingen worden ook gegeven door de onzichtbare voice-over; in 16.24 wordt de beurs vergeleken met het jaar ervoor vanwege de enorme groei en in 46.03 wordt de stijgende olieprijs vergeleken met de dalende zonne-energie. Een andere manier om een documentaire interessant te maken, kan worden gerealiseerd door het publiek nieuwsgierig te maken. Dit wordt in deze documentaire vooral gedaan door vragen te stellen en stellingen neer te zetten. De vragen komen pas na een half uur voor in de documentaire. Bij deze vragen wordt vaak het publiek betrokken. Door ‘we’ of ‘onze’ te gebruiken. Bij de eerste vragen geeft de onzichtbare voice-over zelf antwoord (31.40 en 38.38) op zijn vraag. In 41.36 lijkt de onzichtbare voice-over uit te gaan van een tegenargument dat aangedragen zou kunnen zijn. Want na een uiteenzetting over centrales in zonrijke gebieden, stelt de onzichtbare voice-over zelf de vraag hoe dit in niet-zonrijke gebieden gerealiseerd kan worden. Ook in 44.48 gaat de onzichtbare voiceover in op een tegenargument, door weer zelf de vraag te stellen en zelfs een alternatief te geven. Hij geeft nu niet zelf antwoord, maar dit doet een geïnterviewde. (Wat tevens zorgt voor het element interviewvervanging.) De stellingen die de onzichtbare voice-over geeft, komen (in tegenstelling tot de vragen) alleen voor in het eerste half uur. Het zijn veronderstellingen van de onzichtbare voiceover die hij stellig neerzet. Hiermee wil hij het publiek overtuigen van zijn standpunt. Zoals in 2.20 noemt hij: ‘Fossiele brandstoffen zijn een bron van speculatie geworden’, en vervolgens ‘Speculanten willen geld verdienen’, waarna hij dit nog extra kracht bij zet door te eindigen met ‘Punt uit’. Hiermee zet hij niet alleen extra kracht bij, hij geeft ook aan dat verdere discussie niet mogelijk is. Om het effect te versterken, wordt hier nog (gedurende twee shots) een stilte ingevoegd. Zo laat hij de stellingen bezinken bij het publiek. Verder zijn de stellingen vooral ter promotie van zonne-energie; zoals ‘Zonneenergie is hot’ (16.35), ‘Zonne-energie is booming business’ (6.22/6.26) en ‘revolutie gaande’ (22.26). Een laatste manier om deze documentaire interessant te maken, wordt gerealiseerd door de kijker te betrekken bij de documentaire. Dit wordt voornamelijk gedaan doordat de

136



onzichtbare voice-over een relatie met de kijker aangaat. Zoals hierboven al is genoemd, wordt de kijker betrokken in de vragen die worden gesteld, hierdoor wordt de kracht van de vraag ook sterker. Meestal wordt de kijker betrokken door ‘we’ of ‘onze’ te gebruiken. Aangezien het om een documentaire in een retorische vorm gaat, valt te verwachten dat bewijsvoering hier zeer van belang is. Desondanks wordt weinig gebruik gemaakt van bewijsvoeren. Echter op globaal niveau blijkt dit wel te worden gedaan, met sequenties die het bewijs leveren voor andere sequenties, praktijkvoorbeelden die als bewijs dienen en getuigenissen van geïnterviewden. In plaats van het inspelen op de emotie van het publiek, pleit de onzichtbare voice-over voor zonne-energie. Dit doet hij door (erg) positief hierover te spreken en door een enkele tegenargument meteen te weerleggen. Ook wordt tussen de regels door (en met name door de geïnterviewden) de huidige stand van zaken naar beneden gehaald en als negatief gezien. Het beeld bewijst verder wel verschillende keren de tekst, hierbij wordt getoond wat de onzichtbare voice-over verteld. Naast het bewijzen van de tekst, wordt ook vaak de tekst geïllustreerd (wat niet wordt meegenomen in de analyse). Dit bewijzen en illustreren wordt in deze documentaire gedaan om aan te tonen dat de onzichtbare voice-over gelijk heeft. Zo worden in 10.17 beelden getoond van de uitgestrektheid van de woestijn (door met de camera erdoorheen te rijden), wanneer de tekst aangeeft dat volgens de mythe zonne-energie oogsten veel ruimte kost. Het beeld weerlegt hiermee in feite al de mythe. Daarnaast wordt ook gebruik gemaakt van animaties (10.34) en topografische kaarten (32.05). Dit wordt ook bij de geïnterviewden gedaan. Volgens de retorica is de bewijsvoering ook afhankelijk van de geloofwaardigheid van de spreker. Dit is een lastige taak voor een onzichtbare voice-over. Met zijn taalgebruik probeert de onzichtbare voice-over van Here Comes the Sun wel op één lijn met de kijker te komen. Zoals een aantal voorbeelden al hebben aangetoond, gebruikt de onzichtbare voice-over soms Engelse, hippe woorden. Zoals ‘booming business’ (6.22), ‘hot’ (16.35) en ‘no time’ (41.49). Verder gebruikt hij veel uitdrukkingen en probeert hij een relatie aan te gaan met het publiek. Tevens probeert hij niet te afstandelijk te zijn, dit is te zien aan het refereren aan andere teksten, waarmee hij andere sprekers even belangrijk maakt. Ook uitingen als ‘Punt uit’ en ‘Gelukkig’ lijkt hij toe te passen om minder afstandelijk over te komen, doordat hij hiermee doet alsof hij in gesprek is met de kijker. Maar vormen van subjectiviteit worden weinig gerealiseerd door de onzichtbare voiceover. Alleen de onzichtbare voice-over van Close Up geeft eenmaal zijn negatieve mening (‘alle fouten’ (0.24)), de onzichtbare voice-over van Here Comes the Sun alleen een keer positief (plan van DESERTEC noemt hij ‘een spectaculair plan’ (31.49)). Wel maakt hij een paar keer gebruik van naamgeving. Maar hier gaat het om ‘mythe’ (10.17/43.51/ 44.48). Hiermee wordt verwezen naar de tegenargumenten die betrekking hebben op zonne-energie. Soms geeft de onzichtbare voice-over zelfs iets minder zekerheid mee, door ‘lijkt’ te zeggen (zoals 24.32 en 31.40). Maar daartegenover geeft hij regelmatig stellingen, waarmee hij juist veel zekerheid aangeeft. Belangrijk is, in elke documentaire, om ervoor te zorgen dat het publiek begrijpt waar de documentaire over gaat. De onzichtbare voice-over zorgt ook hier voor het begrijpelijk maken van de documentaire. Dit wordt voornamelijk gerealiseerd door specificaties van uitingen. Dit gaat om het specificeren van een voorgaande tekst, zoals in 1.49 zegt de onzichtbare voice-over dat de ‘jachtvelden enorm’ zijn geworden en specificeert dit met: ‘De hele wereld wordt afgegraasd op zoek naar energie’. Het subelement uitleggen lijkt op specificeren. Maar bij uitleggen wordt een uiting uitgelegd of wordt een uitleg gegeven aan het publiek over een bepaald onderwerp. Zoals in 6.26 wordt uitgelegd hoe de zonne-industrie in Duitsland in zijn werk gaat. In 6.26 wordt ook een verduidelijkende herhaling toegepast. Deze werkt samenvattend. Na een relaas over de zonne-industrie en hoe dit in zijn werk gaat, wordt dit verduidelijkt door de onzichtbare voice-over (waarbij hij ook de kijker betrekt door rechtstreeks aan te spreken) door te zeggen: ‘Je richt een fonds op en geeft aandelen uit’. Dit is als een soort samenvatting van het voorgaande.

137



De verduidelijkende herhaling komt maar tweemaal voor, veel vaker geeft de onzichtbare voice-over een voorbeeld (negenmaal, waarvan eenmaal door de Close Up onzichtbare voice-over). Zoals in 11.41, nadat in 11.36 de onzichtbare voice-over heeft genoemd dat de zonne-industrie nieuwe banen en ideeën oplevert, begint hij over meneer Köhler die zonnedakinvesteerder is geworden. Hiermee geeft hij een voorbeeld van iemand die een nieuwe baan heeft. Met dit voorbeeld bewijst hij tevens zijn eigen stelling. Vaak geeft hij het zelf aan dat hij een voorbeeld geeft, zoals met ‘Bijvoorbeeld’ (16.39) en ‘ook zo’n’ (17.14). Op lokaal niveau worden regelmatig voorbeelden gegeven, maar zoals uit topic twee is gebleken, wordt er ook op globaal niveau veel met voorbeelden gewerkt. Op globaal niveau hebben ze meer als doel hebben om te bewijzen dan om uit te leggen. Op lokaal niveau wordt maar twee keer een voorbeeld gebruikt om te bewijzen, zoals Köhler (11.41) en in 24.32 (‘bevestigd (…) door opkomende economieën, zoals India’). Verder spreekt de onzichtbare voice-over vijftien keer de verwachting tegen. Dit geeft hij meestal aan door de toevoeging van ‘maar’, en in 29.54 met ‘Toch’. In 2.43 zegt hij, nadat hij het probleem heeft geschetst, dat er ‘Gelukkig’ een alternatief is voor het probleem. Na een uiteenzetting van hoe ernstig het probleem is, spreekt hij de (zelf gecreëerde) verwachting. Zo kan hij de verlosser (zonne-energie) presenteren. Een andere manier om de documentaire begrijpelijk te maken, wordt gerealiseerd door een beroep op de kennis van het publiek te doen. In deze documentaire worden veel uitdrukkingen gegeven. Verschillende hiervan zorgen tevens voor ernstig maken. Zoals ‘loodste (…) door’ (8.24), ‘strijd aangaan’ (8.33) en ‘groeien tegen de klippen op’(16.37). Naast het geven van uitdrukkingen wordt een paar keer vergeleken met de eigen wereld van het publiek. In 42.17 doet het beeld een vergelijking met eigen wereld. De tekst spreekt over ‘grote platte beeldschermen’, maar specificeert dit verder niet. Het beeld toont een televisie en zo kan het publiek de ‘grote platte beeldschermen’ plaatsen. Wat betreft de tekst worden de vergelijkingen op verschillende manieren ingevuld. Zo gaat het over een machine die zonnepanelen ‘uitspuugt’ (42.39) en wordt gesproken over ‘scenario’s’ die betrokken partijen hadden met betrekking tot zonne-energie (8.39). Verder wordt een afmeting vergeleken met de eigen wereld, namelijk met ‘ter grootte van Frankrijk’ (10.34) en ‘een stad als Sevilla’ (27.31). Verder worden de kosten van zonne-energie vergeleken met de kosten van nu ‘evenveel als elektriciteit uit fossiele brandstof’ (27.10) en wordt de revolutie van de zonne-energie vergeleken met de ‘ITrevolutie’ (22.30). Om deze laatste te begrijpen, dient het publiek kennis te hebben van de historie. Men moet weten wat de IT-revolutie teweeg heeft gebracht. Ook het beeld doet twee keer een beroep op de historische kennis van het publiek. Dit is in 2.30 (Poetin) en 2.32 (gaskraan wordt dichtgedraaid), deze beelden refereren aan het gasconflict in 2006 tussen Rusland en Oekraïne. Ook doet het beeld een beroep op de culturele kennis van het publiek. Dit gaat om het beeld waar de Siegestor van München (16.12) te zien is. Het publiek moet kennis hebben van dit bouwwerk om het te kunnen plaatsen. Dit bouwwerk is minder algemeen bekend dan bijvoorbeeld de Eiffeltoren in Parijs. Verder maken zowel beeld als tekst vijfmaal de opgebouwde kennis expliciet. (Dit past ook in het onderdeel van de retorica memory.) In de tekst wordt dit viermaal gedaan (vanaf 1.47 tot 2.48). Dit wordt gerealiseerd door een vergelijking te maken met tienduizend jaar geleden toen de mens nog jager-verzamelaar was. Vervolgens wordt deze metafoor doorgetrokken en viermaal verwezen naar de metafoor (‘onze jachtvelden’ (1.47), ‘afgegraasd’ (1.49) en ‘de jacht’ (1.58 en 2.43)). Om dit te kunnen begrijpen, dient een kijker echter wel het voorgaande te hebben gezien. Ook wordt de opgebouwde kennis expliciet gemaakt, door het noemen van ‘het Duitse voorbeeld’ (27.13), waarmee gerefereerd wordt aan wat voorafgaand volop is besproken (maar niet als taalkundige verwijzing, maar een verwijzing naar de kennis die men heeft opgebouwd tijdens het kijken van de documentaire (waarin Duitsland als voorbeeld heeft gediend)). Zoals genoemd, maakt ook het beeld vijfmaal de opgebouwde kennis expliciet. In de derde sequentie (3.15–4.43) wordt een pleidooi gehouden voor zonne-energie. Dit wordt gerealiseerd door een combinatie van uitspraken van verschillende geïnterviewden. In

138



deze derde sequentie wordt echter nog niet bekend gemaakt wie deze personen zijn. Later in de documentaire komen ze allemaal terug en worden ze bekend gemaakt aan het publiek (ondersteund door tekst in beeld). Zo maakt 17.36 bekend wie de blonde vrouw uit 3.16 is, 24.47 de Indiase man uit 3.23, 16.46 de man met baard uit 3.51, 21.21 de man met snor uit 4.04 en 8.42 de man in kantoor uit 4.24. Het structuren van de documentaire is niet het belangrijkste doel van de onzichtbare voice-over, blijkende de frequentietabel. Het gaat in deze documentaire ook niet om een verhaal dat verteld moet worden, maar het publiek moet worden overtuigd en daarvoor moeten argumenten worden gegeven. Desondanks wordt het subelement ontwikkelen zestien keer gerealiseerd. Hierbij gaat het vooral om het noemen van een gevolg, waarmee de onzichtbare voice-over het publiek van zijn gelijk wil overtuigen. Zoals hij zegt, dat één land definitief is begonnen met het oogsten van zonlicht met als gevolg: ‘De lucht wordt er schoner, de duurzame elektriciteit goedkoper en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen kleiner’ (4.59). Een inleiding geeft de onzichtbare voice-over niet. Dit wordt wel gerealiseerd door het beeld. Vaak bestaat dit uit meerdere shots, wat betekent dat ook het beeld in feite niet vaak een inleiding geeft. De inleidingen worden vaak gerealiseerd door de onzichtbare voice-over door het geven van oriëntaties, het neerzetten van stellingen of door vragen te stellen, maar ook door te relateren aan andere teksten. Verder geeft de onzichtbare voice-over vier evaluaties. Hiermee wordt de voorgaande argumentatie samengevat of een positieve afronding gegeven, zoals ‘Stil en schoon wekken deze zonnecentrales elektriciteit op’ (5.10) en ‘per stuk vele gigawatts gaan produceren’ (39.54/40.01). Aankondigen blijkt in de documentaire behoorlijk vaak voor te komen. Hiermee wordt de aandacht van het publiek gestuurd. Dit wordt vooral gedaan met het aankondigen van geïnterviewden. Zoals in 42.48 tot 42.55 zegt de onzichtbare voice-over: ‘Zij gaan binnenkort goedkope zonne-energie wereldwijd beschikbaar maken’. In 42.55 geeft een geïnterviewde hierop een uitleg over hoe zij zonne-energie wereldwijd beschikbaar gaan maken. Ook het beeld kondigt een paar keer aan. Zoals in 29.54 toont het beeld opeens een nieuwe omgeving. Hiermee wordt het publiek in de aandacht gestuurd, want het wordt attent gemaakt op de verandering van onderwerp. Maar dit kan ook worden gerealiseerd door zoals in 32.51 waar in beeld een grote auto voor een gebouw staat met allemaal soldaten eromheen. Hiermee wordt aangekondigd dat een belangrijk iemand zal komen. Het relateren aan andere teksten komt vrij vaak voor. Meestal door te refereren aan een andere tekst, zoals met ‘De boodschap van Scheer’ (24.26) na een interview met Scheer. Ook vat de onzichtbare voice-over de andere tekst samen in 24.26; hij vertelt wat de boodschap van Scheer zou inhouden. In 10.17 specificeert de onzichtbare voice-over de tekst van iemand anders (wederom Scheer). Dit doet hij nadat Scheer vertelt over de mythe van te weinig ruimte voor het oogsten van zonne-energie. De onzichtbare voice-over vervolgt met: ‘Een veelgehoorde mythe (…) is dat het ruimte kost’. Hiermee maakt hij de tekst meer specifiek. Bovendien is eenmaal interviewvervanging te herkennen. In 44.48 stelt de onzichtbare voice-over twee vragen. Vervolgens worden deze beantwoord door Gehrlicher. Gehrlicher geeft niet letterlijk antwoord op de vragen, maar wel op de strekking ervan. Een goedlopende tekst heeft cohesie nodig. Dit kan worden ingevuld met voegwoorden, taalkundige verwijzingen, herhalingen en vervangingen. Ook in deze documentaire wordt hier gebruik van gemaakt. Maar in principe komt dit niet veel voor. Waarschijnlijk heeft dit te maken met dat er weinig verhalen worden verteld en dat de documentaire meer een opsomming is van argumenten. Ook in beeld is er weinig cohesie op basis van de frequentietabel, maar beelden die bij elkaar horen op basis van dezelfde setting (bijvoorbeeld verschillende shots in een fabriek) zijn niet geanalyseerd. Dit is omdat in deze documentaire de bij elkaar horende

139



beelden niet van belang zijn, aangezien er maar op enkele plaatsen is gefilmd (zoals de zonnebeurs, in de fabriek, met Gehrlicher in de auto en bij een veld met zonnepanelen). Deze settings komen vaak terug en vaak zijn het dezelfde (soort) beelden. Daarnaast willen de beelden in deze documentaire niet een verhaal vertellen. De beelden zijn er om te ondersteunen en om niet af te leiden van de tekst. Dit is ook terug te zien aan het groot aantal beelden die de tekst versterkt, voornamelijk door geen afleiding te zijn. Daarnaast wordt regelmatig het beeld gebruikt om de tekst te bewijzen, zoals eerder al is beschreven. Het beeld heeft in deze documentaire duidelijk een ondergeschikte rol en dient louter als ondersteuning van de tekst. Bij sommige beelden is het moeilijk om te interpreteren welke functie zij dienen. Het lijkt erop dat beelden soms zijn toegevoegd vanwege hun esthetische waarde (zoals 28.41). Vaak worden zulke beelden getoond tussen twee sprekers, alsof er een overgang moet worden gemaakt tussen de sprekers, maar op andere momenten geldt dit niet. Dit is daarom zonder duidelijke structurerende oorzaak. Daarnaast vertellen de beelden zelf niet iets noemenswaardigs en ze voegen niet iets toe. Verwacht zou dan kunnen worden dat de beelden aangeven wanneer een sequentie begint of eindigt, maar ook dit is niet het geval. Want dezelfde soort beelden worden zowel aan het begin als aan het eind van verschillende sequenties getoond. De sequenties zijn enkel te onderscheiden op het onderwerp dat wordt aangegeven door de tekst. Zo worden, wanneer het over München gaat (eigenlijk over de beurs van München), drie verschillende beelden getoond (vanaf 16.12) van de Siegestor van München, wat meer dan tien seconden beslaat. Maar de stad heeft eigenlijk niets met het verhaal te maken en het bouwwerk helemaal niet (ondanks dat deze symbool moet staan voor de stad). Net zo worden vier beelden getoond van het Duitse parlementsgebouw (vanaf 8.31), echter gaat het in de tekst over het parlement (de volksvertegenwoordigers) en dit alleen in 8.31. Gedurende de volgende drie shots gaat de tekst over de partijen met wie Scheer de strijd aan moest gaan om de wetgeving door het parlement te krijgen. De twee bouwwerken staan wel symbool voor de stad en het parlement, maar de beelden voegen niets toe en hebben in feite totaal geen relatie met de tekst.

140



Bijlage VI - Analyse De orka 1. Beschrijving van de documentaire Lords of the Oceans. Deel 2. De orka: oog in oog met een killer. Bertrand Loyer, 2000. Just Entertainment, DVD meerdelige serie over de dieren uit de oceaan Analyse in bijlage 11 Deze natuurdocumentaire gaat over de orka. De onzichtbare voice-over spreekt over de orka’s alsof het mensen zijn en het publiek krijgt een kijkje in het wel en wee van één familie, waarbij de nadruk ligt op één orka, Delphine. Door deze personalisering lijkt de documentaire bijna op een biografie. Het verhaal van deze familie wordt verteld aan de hand van één zomer, zodat het publiek inzicht krijgt in het gedrag van orka’s. In deze documentaire spreekt een mannelijke onzichtbare voice-over in het Engels. Hij spreekt bijna voortdurend en legt het gedrag van de orka’s uit aan het publiek. Naast de onzichtbare voice-over komt er niemand aan het woord. Wel komt er aan het begin van de documentaire en aan het eind kort tekst in beeld, dit gaat om de titel van de film, de producenten en de aftiteling. 2. Globale opbouw sequenties De opbouw van deze documentaire is niet zozeer ingedeeld in thema’s. Na een lange inleiding (bestaande uit oriëntaties) wordt het leven op de Crozet-eilanden besproken. Verschillende verhalen worden verteld om dit leven te illustreren. De rode lijn is Delphine die een laatste zomer heeft om een echte killer (orka) te worden. Seq Tijd 1 0.00 - 1.05 2 3 4 5 6 7 8 9

1.05 – 2.10 2.10 – 4.29 4.29 – 5.10 5.10 – 6.22 6.22 – 7.47 7.47 – 9.44 9.44 – 13.27 13.27 – 14.36

Functie/thema Inleiding

Inhoud Achtergrond orka’s + focus Delphine

Oriëntatie plaats Oriëntatie persoon - voorbeeld Oriëntatie persoon Oriëntatie persoon Oriëntatie situatie Oriëntatie persoon Oriëntatie persoon - voorbeeld Evaluatie (seq. 8)/oriëntatie

Crozet-eilanden Delphine zit vast, Lison komt helpen Delphine karakter Familie voorstellen Delphine moet uniek ritme leren herkennen Zeerobben – beachmaster Delphine verdwaald, Lison redt haar Ondanks gedrag, vieren ze feest. Sociale dieren

10 11

14.36 – 16.40 Leven op Crozet – aanleiding 16.40 – 23.19 Leven op Crozet – gevolg

Zomer - Vrouwtje krijgt pup/indringer in kamp Robben vrijen strand – vrouwtje wordt gevangen

12 13

23.19 – 24.34 Leven op Crozet – oriëntatie 24.34 – 25.24 Leven op Crozet – vergelijking

Koningspinguïns komen/wollige kuikens Zeerobben pups zijn gegroeid

14 15 16 17

25.24 27.24 28.05 31.12

Avond - orka’s nemen massage, komen tot rust Ondertussen – pinguïns en robben spelen/flirten Volgende ochtend – Delphine leert stranden Middaguur – orka’s op pinguïns jagen en vangen

18 19

34.33 – 36.07 Leven op Crozet 36.07 – 41.48 Leven op Crozet

20 21 22

41.48 – 44.18 Leven op Crozet – aankondiging Strand – pup wordt gepest, Delphine let niet op 44.18 – 45.38 Leven op Crozet – aankondiging Pups oefenen met zwemmen 45.38 – 47.43 Leven op Crozet - climax Orka’s achter pups aan, Delphine vangt zelf één

23

47.43 – 49.01 Evaluatie/epiloog

– – – –

27.24 28.05 31.12 34.33

Leven Leven Leven Leven

op op op op

Crozet Crozet Crozet Crozet

Hoog zomer – hagel op strand Na storm – andere orkaroep – vangen aas

Delphine killer geworden, maar wat in de winter?

141



3. Vorm documentaire De documentaire begint met een eerste inleiding (seq. 1), waarin achtergrondinformatie wordt gegeven over orka’s in het algemeen. Vervolgens wordt een focus gelegd op één orka, Delphine. Daarna zorgen sequenties twee tot en met negen voor een oriëntatie van het onderwerp. In de tweede sequentie wordt de plaats waar het verhaal zich afspeelt, georiënteerd. Daarna volgt in de derde sequentie een korte narratief, deze werkt als voorbeeld van het karakter van Delphine. De vierde sequentie geeft een tweede oriëntatie van Delphine. Vervolgens komt een oriëntatie van de hele familie, waar Delphine toe behoort. De zesde sequentie geeft een oriëntatie van de situatie aan met betrekking tot Delphine en het onderwerp van de documentaire. Daarna komt wederom een oriëntatie van persoon, hier gaat het om de bijrolspelers (robben). In sequentie acht vindt wederom een narratief plaats met Delphine in de hoofdrol. Ook hier is dit een voorbeeld van haar karakter (en dus een oriëntatie van persoon). De negende sequentie geeft een soort evaluatie op het voorval, waarmee achtergrondinformatie wordt gegeven over de orka’s in het algemeen. Vanaf sequentie tien is het zomer en wordt tot en met sequentie zeventien uiteengezet hoe het leven van de dieren op de Crozet-eilanden eruitziet. In sequentie tien krijgt een rob een pup en blijkt er een indringer in het robbenkamp te zijn. Sequentie elf is het gevolg hiervan. Tevens is dit weer een korte narratief, waarbij uiteindelijk een vrouwtje door de orka’s wordt gevangen. Sequentie twaalf is weer iets verder in de tijd en de volgende bijrolspelers (koningspinguïns) worden voorgesteld. Hun kuikens worden vergeleken met de pups uit sequentie dertien (die alweer gegroeid zijn). Sequentie veertien gaat weer over de orka’s; er wordt een uitleg gegeven over hun gedrag (krijgen massage). Ondertussen kunnen in sequentie vijftien de pinguïns en robben spelen met elkaar. Sequentie zestien gaat over Delphine, die haar technieken moet leren. Even later, sequentie zeventien, gaan de orka’s op pinguïnjacht. Vanaf sequentie achttien is het hoog zomer. Deze sequentie laat zien, hoe de zomer er uit kan zien op de eilanden. Na de storm (seq. 19) volgt een korte narratief, waarin de orka’s aas eten (wat bijzonder is). Op het strand wordt in sequentie 20 een pup gepest door een pinguïn, waardoor de pup gevaarlijk dicht bij de zee komt. Maar Delphine let niet op. Dit is al een eerste aankondiging voor het publiek. In de volgende sequentie oefenen de pups met zwemmen, ook hier wordt het gevaar aangeduid. Uiteindelijk, in sequentie 22, lukt het Delphine om een pup te vangen. Sequentie 23 sluit de documentaire af als epiloog. Het verhaal heeft een happy end en er worden vragen gesteld over hoe de orka’s zich de rest van het jaar gedragen. De documentaire heeft kenmerken van de categorische vorm, maar heeft in de hoofdlijn een narratieve vorm. Want de orkafamilie (met de focus op Delphine) worden een zomerlang gevolgd, wat chronologisch wordt weergegeven. 4. Toepassing globale realisatie audience design De abstract is in de eerste sequentie van de inleiding te herkennen. Een achtergrond van de orka’s wordt hier gegeven en een uitleg over hoe het mogelijk is dat deze informatie bekend is. In 0.50 wordt de focus gelegd op de hoofdpersoon, Delphine, en de strekking van de documentaire aangekondigd ‘Ze heeft nog een zomer om een echte killer te worden’. (De Engelse benaming voor orka is killer whale.) In deze documentaire is de orientation ruim aanwezig. De sequenties twee tot en met acht dienen allemaal als oriëntatie van plaats, persoon of situatie. Tweemaal wordt dit ingevuld aan de hand van een voorbeeld (seq. 3 en 8). Hiermee krijgt het publiek een duidelijk beeld van Delphine. Hierop vervolgt de complicating action. In deze documentaire wordt niet zozeer met verschillende thema’s gewerkt. De sequenties 10 tot en met 22 geven het leven op de Crozet-eilanden weer. Dit wordt op basis van chronologische volgorde gedaan. Dit wordt aangegeven door tijdsaanduidingen, zoals ‘zomer’ (seq. 10) en ‘hoog zomer’ (seq. 18). Sequentie veertien tot en met zeventien hebben zelf een complicating action. Hier wordt dit aangegeven door ‘avond’, ‘sinds dageraad’ en ‘middaguur’. Maar de sequenties dienen

142



niet alleen om de chronologische gebeurtenissen te tonen aan het publiek, want er zijn ook sequenties die het bijzondere leven van de dieren op de Crozet-eilanden willen tonen. Zoals sequentie veertien, waarbij de orka’s naar een (soort) spa gaan om daar te relaxen, en sequentie achttien, waarin een enorme storm jaagt over het strand, terwijl het hoog zomer is. En ook sequentie negentien toont een bijzonder tafereel. Zelfs iets wat nog nooit eerder is vertoond, namelijk dat orka’s aas vangen en opeten. Naast het ontwikkelen van het verhaal, wordt in deze documentaire ook het publiek een kijkje gegund in het leven van de dieren op de Crozet-eilanden. Na de complicating action dient de resolution plaats te vinden. De climax van het verhaal gaat het om. Deze is te vinden in de 22ste sequentie. Hier vangt Delphine zelf een pup en is daarmee een echte killer geworden. In de abstract is de aankondiging al gedaan, dat Delphine een zomer had om een killer te worden. Dit is uiteindelijk gelukt in sequentie 22. De twee voorgaande sequenties gelden als inleiding/aankondiging van deze climax. In een documentaire in narratieve vorm hoort ook een evaluation te herkennen zijn. In de laatste sequentie wordt dit gerealiseerd, want Delphine is dan na een lange jeugd een killer geworden en de documentaire wordt hier afgerond. Maar eerder, in sequentie negen, werd ook al een evaluatie gegeven. Dit was op het gedrag van Delphine. De coda (epiloog) vindt ook in sequentie 23 plaats. Er worden vragen gesteld over hoe het verder zal gaan met de orka’s na de zomer. Tevens wordt aangegeven hoe bijzonder het is, dat we een kijkje hebben kunnen nemen bij deze dieren al is het maar één zomer. Veel vragen zijn nog onbeantwoord blijkt uit 47.47. Daarmee wordt extra aangegeven hoe bijzonder het is, dat het publiek nu wel weet van het leven van de orka’s in de zomer en hoe belangrijk het is om onderzoek te doen naar de orka’s. 5. Frequentie lokale realisatie audience design Elementen Relatie tekst en beeld Ondersteunen


Thema ontwikkelen

Aandacht sturen

Cohesie aangeven


Subelementen

Tekst

Beeld


52 40 7

4 (2 = 1x) 11 2 12 1 28 (6 = 2x)

Tijd Plaats Persoon/dier Situatie Inleiden Ontwikkelen Ontknoping/climax Afronden Epiloog Evalueren Aankondigen Koppelen hoofdonderwerp Koppelen subonderwerp Terug naar onderwerp Focussen In aantal tekstdelen: Voegwoorden Taalkundig verwijzen Vervangen

15 9 147 27 3 19 10 16 2 6 35 11 2 4 30 195 – 300 118 – 165 151 – 242 10 – 10

3 7 5 5 10 (5 = 2x) 68 (55 = 13x) 4 25 (15 = 6x)

Uitleggen Specificeren Voorbeeld geven Corrigeren

60 25 2 29

143

8 5

10 (5 = 1x)

1 2 (2 = 1x)

Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Onzichtbare voice-over in beeld Beroep op kennis doen

Actualiseren Interessant maken Dramatiseren


Kijker betrekken

Subjectiviteit Modaliteit Bewijsvoeren op basis van

Mening/oordeel geven


Spreekwoord/uitdrukking Culturele kennis Vergelijken eigen wereld Expliciet opgebouwde kennis Personaliseren Verbinden met heden

13 2 14 14 29 1

Emotie inspelen Ernstig maken/overdrijven Benadrukken – Hoeveelheid Vergelijken – tegenstelling Suggereren Levendig maken Onduidelijk zijn – vaag Vragen stellen Stelling neerzetten Stilte invoegen Relatie aangaan kijker Alsof kijker zelf meemaakt Reageren op gedachten kijker Rechtstreeks aanspreken

17 30 7 4 11 2 5 3 4 4 6 2 1

Mate van zekerheid tonen Bronnen geven Inductie Deductie Getuigenis Autoriteit Positief uitspreken Negatief uitspreken Ironie tonen Interpretatie geven Naamgeving

19 1 1 4 2 5 3 3 1 17 28


1 3

8 1 3 3 8

4 (2 = 1x) 11

Over techniek (beeld/camera) 1

6. Specifieke invulling lokale realisatie audience design De onzichtbare voice-over in deze documentaire is bijna voortdurend aan het woord, dit zorgt ervoor dat veel elementen van audience design door hem worden uitgevoerd. Toch zijn er elementen die opvallen. Zo is deze documentaire tot stand gekomen op basis van beelden. Op basis van het aanbod in beelden van de orka’s is er een narratief gemaakt – Delphine heeft één zomer om een echte killer te worden. Op basis van deze geschreven tekst zijn beelden uitgezocht. Dit zorgt voor veel wisselwerking tussen tekst en beeld in de documentaire. Dit is onder andere te zien aan de hoge frequentie aan ondersteuning van de tekst aan het beeld, door voornamelijk uitleggen en specificeren. Het uitleggen van het beeld wordt vooral gedaan door betekenis te geven aan het gedrag van de dieren. Zoals in 4.00, hier zijn in beeld twee orka’s te zien die naast elkaar liggen vlakbij het strand, de tekst legt uit: ‘Lison zwiept haar eigen staart op en neer en komt naast haar dochter liggen en blijft haar aanmoedigen’. Niet alleen wordt uitgelegd wat precies te zien is, maar er wordt ook een uitleg gegeven over de betekenis van het gedrag: ‘blijft haar aanmoedigen’. Bovendien legt de onzichtbare voice-over een paar keer het beeld én het geluid uit. Aangezien het publiek niet kan interpreteren wat de geluiden betekenen die de dieren maken, legt de onzichtbare voice-over dit uit. Zoals ‘Lisons aanvalsroep’ (19.12) als uitleg van de kreet die te horen is. Naast het uitleggen van het beeld, specificeert de onzichtbare voice-over vaak het beeld. Dit wordt gerealiseerd door te verwijzen naar iets in beeld met behulp van aanwijzende voornaamwoorden, zoals ‘Dit vrouwtje’ (16.55) waarbij in beeld een vrouwtjesrob te zien

144



is. En specificeren wordt ook gerealiseerd door te specificeren wat in beeld te zien is, zoals in 14.59 waarin verschillende vogels te zien zijn, dit specificeert de onzichtbare voice-over door ‘Jagers en ijshoenders’ te noemen. Een laatste ondersteuning van de tekst aan het beeld wordt gedaan door het aanvullen van het beeld. Hierbij wordt extra informatie gegeven aan het beeld. Dit wordt gedaan in bijvoorbeeld 18.02 ‘besluipen in stilte’, hiermee vult de tekst aan dat het besluipen in stilte gebeurt. Ook in 33.05 wordt extra informatie aan het beeld toegevoegd. In dit shot worden een heleboel pinguïns getoond, die door elkaar zwemmen (chaos in beeld), de tekst vult aan ‘De truc is om te focussen op een individu en niet afgeleid raken door de chaos’. Dit ondersteunen wordt ook vice versa gedaan. Het beeld doet dit voornamelijk door de tekst te bewijzen. Dit past ook in het idee dat de beelden zijn uitgezocht op de tekst. Het beeld bewijst de tekst door voornamelijk de tekst zijn gelijk te tonen, zoals in 33.42 spreekt de onzichtbare voice-over over ‘Alleen maar veren in haar neus’, het beeld toont op dat moment onder water allerlei dwarrelende veertjes, waarmee wordt bewezen dat een orka een neus vol veertjes zou kunnen krijgen. Naast het bewijzen van de tekst zorgt het beeld regelmatig voor een versterking van de tekst. Dit wordt voornamelijk gedaan door de strekking van de tekst te benadrukken. Zo spreekt de onzichtbare voice-over in 47.01 over ‘Ineens is haar moeder bij haar’, in beeld is ook plotseling Lison bij Delphine. De strekking van het plotseling tevoorschijn komen, wordt hiermee versterkt. Ook komt het specificeren van de tekst voor. Dit wordt meestal gedaan door een soort antwoord te geven op de tekst. Zo spreekt de onzichtbare voice-over over ‘Iemand’ (32.01), het beeld specificeert iemand door het tonen van Delphine. De specificatie kan ook worden gerealiseerd door de manier waarop te tonen. Zo geeft de tekst in 45.24 aan dat Delphine haar aanwezigheid verraadt en het beeld toont hoe zij dit doet (door tonen vin). Daarnaast specificeert het beeld ook oriëntaties van persoon en plaats. Zoals met ‘tussen Zuid-Afrika en Antartica’ (1.05) geeft de onzichtbare voice-over een oriëntatie van plaats en specificeert het beeld dit door vanuit de ruimte in te zoomen op de wereldbol tot de plaats die de tekst bedoelt. Uit bovenstaande is al gebleken dat de onzichtbare voice-over in samenwerking met het beeld zorgt voor begrip bij het publiek. Dit is een belangrijke taak in deze documentaire. Dat blijkt ook uit de frequentie van de categorie begrijpelijk maken. De onzichtbare voice-over doet dit vooral zelf, het beeld voert deze taak nagenoeg niet uit. De onzichtbare voice-over geeft vooral veel uitleg aan zijn tekst. Een uitleg kan worden gegeven na een aankondiging, zoals bij 44.42 waar een aankondiging wordt gegeven: ‘Een favoriet spelletje is’ en dit wordt uitgelegd: ‘je mee laten slepen door de stroming’ (44.48). Een uitleg kan ook worden gegeven door een reden of gevolg te geven. Dit is respectievelijk te zien in 48.08 ‘De orka’s zijn hier alleen vanwege de robben’ en 45.51 ‘zullen ze verhongeren’. De uitleg kan verschillende functies dienen in de tekst, maar dient er hoofdzakelijk voor om het publiek uitleg te geven over onderwerpen waar het niet bekend mee is, zodat het de gegeven informatie kan begrijpen. Naast het geven van een uitleg, specificeert de onzichtbare voice-over zijn tekst. Ook dit zorgt voor een beter begrip bij het publiek. Bijvoorbeeld in 20.17 zegt de onzichtbare voice-over: ‘aan het jongleren’, dit specificeert hij door te beschrijven hoe dit jongleren wordt gedaan: ‘De een duwt haar onder, de ander gooit en pakt haar zodat ze niet te ver valt’. Maar vaker dan het specificeren van de tekst, corrigeert de onzichtbare voice-over zijn tekst. Hiermee zorgt hij voor meer begrip bij het publiek, maar tegelijkertijd wordt gezorgd voor een meer levendige tekst. Vaak wordt een correctie aangegeven met het voegwoord ‘maar’. Zoals bij ‘niet met één,’ (16.10) en vervolgens ‘maar met twee’ (16.31). Wanneer dit voegwoord niet is gebruikt, kan deze vaak wel worden geplaatst: ‘eten volwassen robben niet’ maar ‘wel vluchten ze soms de zee in’ (16.46). De correcties gaan tegen de verwachting in.

145



Andere manieren om de documentaire beter te kunnen laten begrijpen, komen bijna niet voor. Alleen tweemaal een voorbeeld, zoals in 4.34 waar een voorbeeld wordt gegeven op 4.29 ‘Delphine haar vrije geest heeft haar vaker in de problemen gebracht’. Veel meer wordt een beroep gedaan op de kennis van het publiek. Zo worden er een groot aantal uitdrukkingen genoemd (bijvoorbeeld 22.40: ‘Zal (…) een biet zijn’). Ook komen twee bijzondere uitdrukkingen voor. Want deze twee kunnen letterlijk worden genomen in de context van de documentaire. Zoals ‘De kust lijkt veilig’ (18.48), het gaat hier daadwerkelijk om de kust die veilig is (lijkt) en in 36.07 noemt de onzichtbare voiceover over ‘de stilte na de storm’. Het gaat hier ook daadwerkelijk over de stilte die na de storm aanwezig is. Naast de uitdrukkingen die de onzichtbare voice-over noemt, vergelijkt hij regelmatig met de eigen wereld van het publiek om het zo de tekst beter te kunnen laten begrijpen. Zoals in 3.45 wordt het gewiebel van Delphine vergeleken met een rups: ‘als een rups’ en in 5.46 wordt de vin van Rodion omschreven als: ‘zo lang als een mens’. Ook het beeld geeft een vergelijking met eigen wereld. Dit gebeurt in 35.31, waarin een pinguïn aan het beven is van de kou. Het publiek begrijpt dat het erg koud op het eiland is, omdat een mens ook dit gedrag vertoond wanneer hij het koud heeft. Ook door te personaliseren wordt de documentaire begrijpelijker gemaakt. Dit komt in deze documentaire veel voor. Niet geheel onlogisch, aangezien het hier om dieren gaat. Deze dieren worden door de onzichtbare voice-over neergezet als personen. De groep orka’s zijn een familie, waaronder één ondeugend kind (Delphine). Door de documentaire heen worden ze als mensen gezien (zoals ‘op school gezeten’ (32.01)) en krijgen ze menselijke eigenschappen toebedeeld (die vaak onder de oriëntatie persoon vallen). De familieleden hebben zelfs namen gekregen. Maar ook door de uitdrukkingen worden de dieren gepersonaliseerd, zoals in 41.24 waar Delphine ‘stoom afblazen’ moet. Daarnaast vertonen de dieren menselijk gedrag, zoals ‘flirten’ (47.47) en ‘gewoon lekker spelen’ (43.58). Daarnaast spreekt de onzichtbare voice-over over de dieren zoals men ook over mensen zou spreken, te herkennen aan bijvoorbeeld ‘Gelukkig’ (4.37) en ‘Natuurlijk’ (39.24). Ook het beeld personaliseert soms de dieren. De dieren krijgen dan menselijke eigenschappen. Zo lijkt Delphine te lachen (10.43) en verdrietig te zijn (11.54). Ook liggen twee zeeolifanten er als een liefdeskoppel bij (18.13). Verder maakt de onzichtbare voice-over de opgebouwde kennis met het publiek expliciet. Driemaal realiseert hij dit door ‘we’ te zeggen. Dit is in het begin van de documentaire in 0.42 met betrekking tot hoe de kennis van de orka’s door kan worden gegeven en aan het eind van de documentaire bespreekt de onzichtbare voice-over in 48.34 dat ‘we’ verder niets van de orka’s weten. Het gaat om ‘we’ in zijn algemeenheid. De onzichtbare voice-over bedoelt niet specifiek hemzelf en de kijker. Daarnaast realiseert hij dit met het terugkoppelen naar wat eerder in de documentaire is gebeurd. Dit wordt gedaan om het verhaal levendig te maken en het doet een beroep op de persoonlijke common ground en memory van het publiek. Het wordt gerealiseerd als ‘(verraadt) Delphine wederom dat ze er zijn’ (45.24) of als ‘(beachmaster) wacht nog steeds’ (14.55). Het publiek moet wat voorafging aan de uiting hebben gezien om deze uitingen te begrijpen. Tot nu toe ging het over de invulling van het begrijpelijk maken van de documentaire voor het publiek. Maar de onzichtbare voice-over heeft ook een belangrijke taak in het structuren van de informatie in de documentaire. Opvallend hierbij is de hoge frequentie van het oriënteren van persoon. Gedurende de documentaire wordt vaak aangegeven wie het betreft, maar de hoge frequentie heeft voornamelijk als reden dat in het begin van de documentaire een groot aantal oriëntaties van persoon wordt gedaan. Dit komt omdat hier de familie (en de andere dieren) worden voorgesteld. Naast het noemen van hun namen worden ook hun karaktereigenschappen, familiebanden en herkenningselementen benoemd. Delphine wordt bijvoorbeeld voor de eerste keer voorgesteld met ‘Dit speelse vrouwtje, Delphine, is al 14’ (0.50), haar moeder Lison wordt voorgesteld met ‘Lison, herkenbaar aan de ster op haar rugvin, is bijna 50’ (5.10) en vervolgens Venus met ‘Het andere grote vrouwtje, Venus, is haar dochter of haar jongere zus’ (5.23).

146



In vergelijking met het hoge aantal oriëntaties van persoon worden erg weinig andere oriëntaties gegeven. Dit is niet onbegrijpelijk, aangezien een oriëntatie van tijd niet veelvuldig dient voor te komen, want het verhaal duurt één zomer. Tijdsaanduidingen die een vervolg (of gevolg) aangeven, vallen onder het element ontwikkelen van verhaal. Een oriëntatie van plaats is net zo goed niet erg van belang, aangezien het gaat om één plaats. Een verschil kan bestaan tussen het strand en in de zee, maar het gaat om de Crozet-eilanden, waar hetgeen zich allemaal afspeelt. Als laatste het oriënteren van de situatie, welke wel wat vaker wordt gegeven dan tijd en plaats, maar relatief weinig ten opzichte van de oriëntatie van persoon. Het beeld geeft ook vijfmaal een oriëntatie van de situatie. Er wordt daarmee aangegeven hoe de situatie ervoor staat, zoals in 34.51 waarin getoond wordt hoe het strand eruitziet (wit door de hagel, harde wind jaagt erover). In De orka wordt aan de hand van verschillende verhalen gewerkt. Hoe de ontwikkeling verloopt van deze verhalen moet voor het publiek duidelijk worden gemaakt. Maar de onzichtbare voice-over zorgt bijna niet voor het geven van een inleiding van een verhaal. Wel wordt vaak aan het begin van een sequentie een oriëntatie gedaan, zoals ‘Vanavond’ (27.24), en ook wel een aankondiging, zoals ‘Het respijt is van korte duur’ (28.05). Het beeld geeft wel inleidingen, echter bestaat dit vaak uit meerdere inleidende shots die elkaar meteen opvolgen. Hierdoor is de frequentie in feite vrij laag. De inleidingen zijn bovendien ondersteunend aan de tekst en vaak niet al te zien voordat de tekst begint. Zoals in 14.36–14.49 dienen drie overzichtsbeelden als inleiding. Echter de onzichtbare voice-over begint zelf met ‘Het is nu echt zomer’, waarmee hij het thema verder ontwikkelt. Het beeld neemt dus de taak van de onzichtbare voice-over hierin niet over. Vanwege de vele verhalen in de documentaire komt ontwikkelen regelmatig in de tekst voor, dit wordt bijvoorbeeld aangegeven door ‘Tien minuten na’ (23.09). Vaker is het echter minder opvallend en wordt het gevolg genoemd van een gebeurtenis of het verloop van een gebeurtenis (zie bijvoorbeeld 36.28 of 37.26). Maar vooral het beeld geeft invulling aan het subelement ontwikkeling, omdat verschillende verhalen worden getoond in beeld (zoals 2.10–4.11). In 8.19–9.08 geeft het beeld zelfs een eigen korte narratief binnen een sequentie, los van de tekst. Verdeeld over vier shots wordt een inleiding, ontwikkeling, climax en afronding gegeven. Daarnaast kan de ontwikkeling in beeld bestaan uit het tonen van de nabijheid van gevaar (zoals 19.04-19.10: rob in water en orka dichtbij) of door het afwisselen van de hoofdpersonen in beeld (zoals Lison komt eraan (12.51) en Delphine wacht op Lison (12.56)). De volgende stap, de ontknoping van het verhaal, komt regelmatig voor in de tekst. In bijvoorbeeld 30.53 met ‘Ze is vrij’, nadat Delphine moest proberen los te komen. Na het geven van de ontknoping kan het verhaal worden afgerond. Het beeld doet dit meer dan de tekst. Het beeld geeft hiervoor vaak een overzichtsbeeld. Zoals in 31.08, in dit shot zwemmen de orka’s weg, wat des te meer een afronding aangeeft. Het afronden wordt in de tekst gedaan door de afloop te geven (zoals 34.12 ‘De bodem is bezaaid met lijken’). Hoewel het beeld vaak een afronding realiseert door vertrekkende personen (of i.c. dieren) te tonen, doet in deze documentaire de onzichtbare voice-over dit zelf met te zeggen ‘Ze zwemt weg’ (45.28). De onzichtbare voice-over structureert de documentaire vooral ook door de aandacht te sturen. Dit wordt veel gedaan door aankondigingen. Hij geeft dit aan door het noemen van bijvoorbeeld ‘Het respijt is van korte duur’ (28.05), hierdoor verwacht het publiek dat er iets gaat komen. In ieder geval een uitleg waarom het van korte duur is. Zo wordt het publiek gestuurd in zijn aandacht (en nieuwsgierig gemaakt). Ook structureert hij door te koppelen aan het hoofdonderwerp (de orka’s/Delphine). De andere dieren in de documentaire worden vaak gekoppeld aan de orka’s. Hiermee wordt steeds teruggegaan naar het hoofdonderwerp en blijft de rode draad van het verhaal op de voorgrond. Vaak wordt het koppelen gedaan door een vergelijking te maken. Zoals in 44.27 worden de pups vergeleken met Delphine: ‘Ook zij maken er een spelletje van’. Maar vaker is te zien dat na een sequentie over robben of pinguïns, weer terug- of overgegaan wordt naar de orka’s (bijvoorbeeld 16.40 of 25.01).

147



De aandacht van het publiek wordt ook gestuurd door te focussen, wat voornamelijk op Delphine wordt gedaan. Als er in het algemeen gesproken is (of wordt) over de orka’s, wordt dit vervolgens gespecificeerd naar Delphine, zoals in 25.24 ‘spraken al over de orka's die hier zwommen. Op haar beurt zal Delphine’. Eenmaal ligt de focus echter niet op Delphine, maar op Rodion. Dit komt, omdat Rodion op dat moment nog duidelijk in beeld te zien is (vanwege zijn lange vin is) en de rest niet. De tekst zegt ‘Rodion en de anderen’, hier wordt hij specifiek genoemd. Niet zozeer om de nadruk op hem te leggen, maar om samen te werken met het beeld. Het beeld focust niet alleen op Delphine. Want in 34.51–35.19 wordt ingezoomd op een robbenfamilie en later weer uitgezoomd. Er gebeurt verder niets in beeld. Een duidelijke manier van de focus leggen is te zien in 0.59, hier wordt het beeld op stilgezet met Delphine in beeld. Verder wordt cohesie aangegeven door de onzichtbare voice-over om voor het publiek de structuur van een tekst toegankelijk te maken. In de meeste tekstdelen wordt gebruik gemaakt van cohesiemiddelen, waardoor het geen statische tekst is. Voornamelijk veel taalkundige verwijzingen worden toegepast en met name ‘ze’. Daarnaast worden veel voegwoorden gebruikt en regelmatig vervangende woorden. De onzichtbare voice-over dramatiseert in deze documentaire wel, maar niet veel. Dit wordt vooral gerealiseerd door ernstig maken/overdrijven, zoals met ‘Dit barse niemandsland’ (1.16). De onzichtbare voice-over probeert bijna poëtisch over te komen door zulke uitspraken en uitspraken als ‘wat dagzomende vulkanische rotsen’ (1.20). Verder worden versterkingen zoals ‘woeste golven’, ‘jagen’ en ‘botsen’ (respectievelijk 1.36, 1.26 en 1.26) genoemd. Regelmatig wordt op de emotie ingespeeld. Dit wordt vooral gerealiseerd doordat de onzichtbare voice-over (maar ook het beeld) hetgeen zielig maken. Zoals met ‘hopeloos verdwaald in deze doolhof (11.37). Het publiek leeft mee met de verdwaalde. Ook doet deze onzichtbare voice-over aan suggereren. Het publiek krijgt een ‘pas op’gevoel bij bijvoorbeeld ‘Lison en Delphine duiken’ (17.30), het publiek begrijpt dat de twee duiken om de aanval in te zetten op een pup of pinguïn. Maar vaker nog suggereert de onzichtbare voice-over naar de reden waarom een voorval plaats heeft, zoals ‘misschien omdat’ (33.20). Verder zorgt de onzichtbare voice-over voor het levendig maken (naast de verhalen die getoond worden, het personaliseren, het expliciet maken van de opgebouwde kennis en de naamgeving) van de documentaire. Dit doet hij door humor te gebruiken. Vaak gaat dit gepaard met het beeld. Zoals in 15.50: vooraf heeft een vrouwtje net een pup gekregen en de onzichtbare voice-over zegt dan dat het mannetje ‘vermoeider lijkt’; het beeld toont een mannetje dat ligt te snurken (niet wakker te krijgen) en als een zoutzak op het strand ligt. Hetzelfde gebeurt in 35.31 ‘Zelfs de pinguïns lijken het koud te hebben’, waarbij een bibberende pinguïn getoond wordt. Ook zonder tekst realiseert het beeld dit. Want in 42.03 zit een pinguïn achter een pup aan. De spanning wordt meestal opgebouwd in de ontwikkelingen van de verhalen, maar ook door vaag te zijn (‘iets’ (37.30)) en onduidelijke beelden te tonen (bijvoorbeeld 30.00). Het publiek wordt zo nieuwsgierig. Dit effect wordt ook behaald door vragen te stellen. Maar de vragen komen aan het eind van de documentaire pas (47.47) en gaan over het verdere leven van de orka’s. Het publiek wordt wel nieuwsgierig gemaakt, maar krijgt geen antwoord. Wel zorgt de onzichtbare voice-over hiermee dat hij een nadruk legt op hoe bijzonder het is, dat het publiek wel de kennis uit de documentaire heeft opgedaan en geeft daarnaast het belang aan van het onderzoek. Een paar keer zet de onzichtbare voice-over stellingen neer. Meteen aan het begin wordt dit gedaan, hiermee wordt het publiek geprikkeld voor de documentaire (‘Als je naar orka’s kijkt, lijkt doden gemakkelijk’ (0.08)). Hetzelfde wordt gedaan aan het begin van het eerste verhaal ‘Voor een jonge orka is elke kust gevaarlijk’ (2.10). Ook op een andere manier prikkelt de onzichtbare het publiek met een stelling, zoals ‘Vreemd genoeg’ (36.28).

148



Om het verder spannend te maken of om het publiek nieuwsgierig te maken, laat de onzichtbare voice-over het publiek soms wachten. Zoals door te zeggen ‘Ze kunnen elkaar bijna aanraken’ (3.45). In 11.05 is dit nog duidelijker als hij zegt ‘Ze roept de familie’ en na een korte stilte ‘Ze krijgt geen antwoord’. Het publiek luistert ook gespannen op een antwoord van de familie. Het moet wachten op de ontknoping. De documentaire wordt ook interessant gemaakt door de kijker te betrekken. Het beeld realiseert dit door vaak te doen alsof de kijker het zelf meemaakt. De camera is dan als de ogen van het dier (bijvoorbeeld 12.16). De tekst realiseert dit ten eerste door een relatie aan te gaan met de kijker, zoals ‘onze orka’s’ (38.24) en ‘Onze intieme ontmoeting met de orka’s’ (48.18). Ten tweede reageert de onzichtbare voice-over op de (voorgenomen) gedachten van het publiek (bijvoorbeeld voordat honderdduizenden pinguïns in beeld te zien zijn, zegt hij ‘Het lijkt wellicht een zware taak om (…) je partner te vinden’ (23.47)). Een opvallend verschijnsel is het wijzen op de bijzonderheid door de onzichtbare voiceover (valt onder relatie aangaan kijker). Dit wordt tweemaal gedaan en ze behoren beide tot hetzelfde onderwerp. In 37.30 zegt hij ‘Niet eerder is waargenomen dat deze efficiënte jagers aas eten’ en in 38.24 ‘De camera legt voor het eerst vast dat zonder twijfel onze orka's aas eten’. Het publiek is aanwezig bij een uniek moment (en voelt zich daardoor speciaal) en ondertussen geeft de onzichtbare voice-over weer het belang aan van de documentaire en het onderzoek naar de orka’s. De onzichtbare voice-over laat zijn subjectiviteit doorschemeren. Met betrekking tot modaliteit geeft hij vooral de mate van zekerheid aan. Dit is overwegend met ‘misschien’ (zoals in 38.50) en ‘wellicht’ (zoals in 47.43), maar hij zegt ook ‘zonder twijfel’ (38.24) en ‘het feit dat’ (38.54). Om zijn gelijk aan te geven gebruikt hij verschillende soorten van bewijsvoering. Zowel inductie (14.59) als deductie (2.10, 26.31, 27.10 en 37.18) gebruikt hij als middelen voor argumentatie. Maar hij doet dit ook met getuigenissen (2.25 en 13.56), deze geeft de onzichtbare voice-over vanuit het perspectief van de orka’s. De bewijsvoering is verder op basis van autoriteit. Zoals de autoriteit van 20 jaar aan studie van de Franse wetenschappers (0.20), maar ook die van de pinguïn (35.31). Daarnaast geeft de onzichtbare voice-over vrij vaak zijn eigen interpretatie. Zoals in 29.40 zegt hij, dat de les die Delphine krijgt ‘de moeilijkste les tot nu toe’ is. Dit bepaalt hij voor Delphine. De meeste interpretaties hebben deze vorm en dat is ook niet vreemd, omdat de dieren niet voor zichzelf kunnen spreken en niet aan hun belevenissen zelf een mening of evaluatie kunnen geven. Nog veel vaker doet de onzichtbare voice-over aan naamgeving. Dit komt vooral omdat hij de orkagroep voornamelijk ‘familie’ noemt. Maar soms noemt hij ze ‘orka’s’ (zoals 31.12) of ‘walvissen’ (zoals in 35.49), terwijl hij wel de familie bedoelt. Ook noemt hij de familie ‘de zwarte vinnen’ (42.41 en 8.08). Waarschijnlijk gebruikt hij verschillende namen om de tekst niet te statisch te maken. Soms is er ook een waardering uit te lezen, zoals in 12.42 waarin Delphine ‘lastpost’ wordt genoemd en 31.29 waarin de pinguïns ‘behendige zwemmers’ worden genoemd. Enkele keren, maar niet vaak, geeft de onzichtbare voice-over zijn mening (naast dit met naamgeving te doen). Dit doet hij vooral door een waardeoordeel over iets te geven, zoals in de positieve gevallen met ‘ongelooflijke coördinatie’ (20.17) en ‘superieure intelligentie’ (38.54). En in de negatieve gevallen, zoals met ‘overdreven gespetter’ (47.14) en ‘zielige kreten’ (2.50).

149



Bijlage VII - Als de bel gaat…! Tijd 0.00

Tekst

0.05

Beeld Omroep MAX

Elementen audience design Concretisering van elementen

Kerk waarvan bel wordt geluid Dissolve. Lucht met vervolgens de titel en naam van de makers. Dissolve. Een boom van onder gefilmd met donkere wolken erachter.

Inleiding + oriënteren plaats Versterken tekst + cohesie aangeven

0.14

-Als de bel gaat…! Leven in de schaduw van de kroon -

0.32

28 november 1962, er viel een stilte over Nederland. De vorstin, Wilhelmina van Oranje, die vijftig jaar haar land had gediend,

0.42

was overleden. De gevolgen van de dood van hun baas, drong nog maar nauwelijks door tot Sophie en Thijs Booy.

Foto’s van begrafenis van Wilhelmina. Zwarte achtergrond.

0.49

De laatste secretarissen van prinses Wilhelmina, voor wie ze niet alleen zoveel jaren hadden gewerkt, maar ook geleefd hadden. Sophie en Thijs waren in de bloei van hun leven, maar het stille paleis en de

Oude filmbeelden van de begrafenis. Zwarte achtergrond.

151

Weinig in beeld + kerk Geen afleiding + dissolve

28 november 1962 + Nederland + de vorstin Wilhelmina van Oranje Die vijftig jaar land gediend Specificeren Stilte inzetten/aankondigen Datum wordt al genoemd, maar gebeurtenis nog niet Cohesie aangeven Die/er (verwijzen) Versterken tekst + cohesie Donkere wolken/geen afleiding aangeven + dissolve Koppelen hoofdonderwerp Hun baas; Sophie en Thijs Oriënteren persoon Sophie en Thijs Booy Dramatiseren – emotie Nog maar nauwelijks Aankondigen De gevolgen; welke? Op begrafenis; belangrijk Focussen Specificeren/oriënteren De laatste secretarissen van persoon prinses Wilhelmina/ Sophie en Thijs Specificeren/dramatiseren- Niet alleen gewerkt, maar ook ernstig geleefd Dramatiseren – nadruk + Zoveel jaren + bloei van hun tegenstelling leven, maar stille paleis Uitdrukking Bloei van hun leven Cohesie aangeven Niet alleen, maar ook/maar/ en (voegwoord) Wie/ze (verwijzen) Focussen + cohesie Op begrafenis + zelfde Oriënteren tijd + plaats + persoon


1.11

mistroostigheid van de verlaten lanen, leek een voorbode van hun toekomst.

1.16

- Het Loo, Apeldoorn 2008 -

1.53

-Sophie E. Booy, barones van Randwijck – Ik ben geboren in Rijswijk ZuidHolland. Op 23 augustus 1923. Mijn ouders waren Leo Hendrik Christiaan, baron van Randwijck en mijn moeder was Anna Elizabeth Wocklietz. Op mijn vijfde jaar

2.01

2.19 2.23

2.42

Werd mijn vader overgeplaatst naar Middelburg. Toen zijn wij in 1930 dus naar Middelburg gegaan. We waren een heel gezellig gezin. Vader, moeder en twee dochters. Mijn ouders waren er voor de kinderen en mijn ouders deden enorm veel aan sport. De vader van Sophie had dat niet van een vreemde. Ook haar grootvader had al sportieve belangstelling.


Oude filmbeelden van een verlaten laan met bomen. Zwarte achtergrond.

aangeven Dramatiseren – ernstig

Aankondiging Bewijzen tekst + cohesie aangeven Oude beelden veranderen in Actualiseren + oriënteren beelden van nu. Zelfde persoon + cohesie laantje, een oude vrouw loopt aangeven erover. Later zit ze op een bankje.

achtergrond Mistroostigheid van verlaten lanen Leek voorbode van toekomst Van verlaten laan + zelfde achtergrond Beelden veranderen naar nu + introduceert Sophie + veranderen

Mevrouw (Sophie) zit in huiskamer op een grote stoel aan tafel. Dissolve. Oud fotoboek ligt op een gele doek. Foto van ouders komt nar voren. Later ook andere foto’s, geheel in beeld. Sophie in huiskamer.

Cohesie aangeven

Dissolve

Relatie andere tekst – overbrugging Aankondigen/vaag zijn

Vader en grootvader Sophie

Oude filmbeelden van een groot huis. Achtergrond zwart. Wordt stilgezet. Foto van twee meisjes en foto’s van mensen aan het kanoen. Foto van een hardloopwedstrijd bij de finish.

Cohesie aangeven (Bewijsvoeren – archief)

152

Niet van vreemde; van wie dan? Ook/al (voegwoord) Dat (verwijzen) Foto van sportende man


2.48 2.50 2.52

3.00 3.12

3.22 3.25 3.29

3.39

3.45

3.51

4.00


Dat was Maurits, baron van Randwijck. Ik geloof dat hij nog een paar namen had, maar hij was voor mij opa. En zijn vrouw, was Harriet Butlink. Maar hoe wat verder weet ik niet hoor. Dat gaat een beetje ver. Ze woonden in Rossum op Vredelust. En daar was mijn grootvader burgemeester. Er werd ook geschaatst. Dat werd dan op de gracht gedaan van het slot. Dat was dus vlak, dat was dus ook geen stromend water. En het slot, dat was van een broer van mijn grootvader. En het slot bestaat nog steeds.

Sophie in huiskamer.

- Alphen a/d Rijn, citaten Thijs Booy (1923-2003) (Mijn dorp, de plek waar ik in 1923 geboren ben) (en kind was, kon niet Hollandser zijn.)

Dissolve. Wolken, een tekening van een mannengezicht komt naar voren. Oude filmbeelden. Man loopt van twee gebouwen heen en weer. Wolken erachter. Oude filmbeelden van bord waarop staat kantoor en Union stookt. Wolken erachter.

Foto van een groep mannen. Dissolve. Foto van een vrouw. Dissolve. Foto van een huis (in een fotoboek). Dissolve. Foto van groep vrouwen op een rij op ijsbaan. Daarna foto van schaatsende mensen.

Cohesie aangeven

Dissolve

Inleiding + cohesie aangeven

Weinigzeggende beelden + dissolve

Dissolve. Foto van een groot huis. Sophie in huiskamer.

(Mijn ouders hadden er een Cohesie aangeven brandstoffenhandel. Achter mijn ouderlijk huis stroomde de oude Rijn. Liep ik naar links, dan keek ik naar een korenmolen,) (die nog in bedrijf was, als ik van huis Oude beelden van een molen. naar rechts ging, was ik bij twee Wolken erachter. klapbruggen en een sluis en al gauw bij een scheepswerf. ) Oude beelden. Bord met Oriënteren plaats

153

Wolken op achtergrond

Bordje tonen van plaats


4.06

4.14

De jeugd van Thijs was niet zo vreugdevol. Het savoir vivre gevoel van de familie van Sophie ontbrak in zegge gereformeerde (? niet goed te verstaan) nest.


‘Kantoor Fa. Th. Booy’. Wolken erachter. Oude beelden. Mensen gaan een huis binnen en weer uit en lopen er langs. Wolken erachter.

De beperkingen van het geloof én Rapportboekje van Thijs de gemiste studiekansen zouden Booy, bij ‘en’ wordt hem zijn hele leven parten spelen. ingezoomd. Later cijfers.

Relatie andere tekst – refereren/specificeren Oriënteren situatie Dramatiseren – tegenstelling + ernstig Koppelen hoofdonderwerp Uitdrukking Versterken + cohesie aangeven Specificeren

Aankondigen Cohesie aangeven

4.21

(Alphen aan de Rijn had twee oranjeverenigingen. Tot het vermaak van de Wilhelmina-vereniging behoorde de kermis. De Christelijke oranjevereniging vond zulk vermaak zondig. Ik snapte niet waarom Jezus de draaimolen een gruwel vond.)

Oude filmbeelden van de kermis. Wolken erachter. Eindigt met alleen wolken.

4.40

- Eefde 1940 Vader van Randwijck was bankdirecteur en werd in 1940 overgeplaatst naar Zutphen. De oorlog was uitgebroken. Een dramatische gebeurtenis zou ook het gezin treffen.

Foto van een huis dat besneeuwd is.

Bewijsvoeren - archief Cohesie aangeven + afronden

Oriënteren tijd + persoon + plaats + situatie Ontwikkelen verhaal Uitleggen Aankondiging Cohesie aangeven Specificeren plaats tekst +

154

De jeugd van Thijs De jeugd van Thijs was niet zo vreugdevol Jeugd Sophie vs jeugd Thijs + niet zo vreugdevol Van Sophie Savoir vivre gevoel Geen afleiding, geen relatie met tekst + wolken erachter Waarom niet vreugdevol was; beperkingen geloof en gemiste studiekansen Zouden zijn hele leven parten spelen Én (voegwoord) Hem (verwijzen) Goede cijfers tonen uit rapport Wolken op achtergrond + beeld weg en alleen weer wolken

1940 + Vader van Randwijck, bankdirecteur + Zutphen + overgeplaatst Gevolg van beroep; overgeplaatst Oorlog was uitgebroken Dramatische gebeurtenis En/ook (voegwoord) Huis + sneeuw



oriënteren tijd 4.51

5.00

Het was natuurlijk een hele moeilijke tijd, het was 1940 toen we over zijn gegaan. De oorlog was dus al uitgebroken. Het twee jaar jongere zusje Henriette werd ziek. Maar omdat in die tijd geen medicijnen waren, overleed zij.

Sophie in huiskamer

Een tafeltje met allerlei foto’s in huiskamer Sophie.

Uitleggen Oriënteren persoon Uitleggen Afronden verhaal Cohesie aangeven

5.09

Sophie koestert haar foto’s.

5.14

5.29 5.33

1942 ben ik aangekomen in Utrecht en toen hadden we ons jaardiner van onze jaarclub en daar hoorden wij dat de universiteit gesloten was. Ik studeerde Rechten. Toen bleek later dat ik een loyaliteitsverklaring moest ondertekenen en dat heb ik niet gedaan en dus toen ben ik ondergedoken.

Sophie staat bij tafel en kijkt met andere vrouw naar foto die andere vrouw in handen heeft. Dissolve. Fotoboek op gele doek, nu open en daaruit verschillende foto’s van zusjes. Dissolve. Steen van Henriette van Randwijck begraafplaats. Dissolve. Sophie loopt door de laan. Camera gaat omhoog, van onder gezien allemaal bomen.

155

Versterken tekst Epiloog Oriënteren persoon + situatie/interpretatie Bewijzen tekst Herhalen + dramatiseren – gezicht geven + cohesie aangeven Afronden + cohesie aangeven Afronden + cohesie aangeven

Van dramatische gebeurtenis; Henriette werd ziek Twee jaar jongere zusje H Waarom dramatisch was; in die tijd geen medicijnen Overleed zij Maar/omdat (voegwoord) Die tijd (vervangen) Zij (verwijzen) Geen afleiding Brug naar het nu; Sophie koestert foto's Sophie + koestert foto's Ze kijkt vertederd naar foto’s Zelfde fotoboek als 2.09 + foto's vroeger zusjes + dissolve Einde van verhaal, gestorven en begraven + dissolve Weinig in beeld nog + dissolve


5.57

- Citaten Thijs Booy -

6.00

(Wassenaar 1943, door de politie in burger gegrepen, maar ontkomen.)

6.06

(Leiden 1944, door de Sicherheitspolizei opgebracht.) (Ondanks de bewaking in de Ortskommandantur weggekomen.) (De gang in, de deur uit en in het stikdonker over het hek)

6.12 6.15

6.20

(ik zou ontkomen zijn, was ik niet in het prikkeldraad gestormd.)

6.28

(Op 12 mei 1944 ben ik weer uit cel 573 van het Oranjehotel gekomen, maar niet met mijn eigen ik. Ik had in de afgrond van de dood gelopen, mijn geloof kon al die angsten niet de baas.) Hij had een oorlogssyndroom, dus dat was een beetje triest gegaan. Dus ik bedoel veel onder dokters handen, maar Dus dat is allemaal triest. Want ik heb altijd zelf het gevoel dat toen Wilhelmina stierf de oorlog voor hem ook over was. Ja dat klinkt heel gek, maar het is wel zo. - Heleen Keus, vriendin Ik heb in gesprekken met Thijs vaak

6.50

7.01

7.12


Dissolve. Bomen van onder gefilmd, vrij donker. Dissolve. Korrelig, onduidelijk, waarbij mensen worden opgepakt. Dissolve. Foto waar soldaten door straat lopen. Dissolve. Foto van bewaker voor Ortskommandantur. Dissolve. Onduidelijke foto van een gang waar iemand aan het eind de deur door gaat. Achtergrond weer de bomen. Dissolve. Foto waar de soldaten over straat lopen (zelfde). Wordt wazig en fade out.

Inleiden + cohesie aangeven Spanning opbouwen – onduidelijk

Weinigzeggende beelden + dissolve Onduidelijke beelden

Cohesie aangeven

Dissolve

Spanning opbouwen – onduidelijk + cohesie aangeven

Onduidelijke foto + zelfde achtergrond

Beeld geeft einde + cohesie Fade out + zelfde foto - herhalen

Fade in. Oude filmbeelden Inleiding + versterken van een oranje gekleurd veld tekst en water daarbij. Camera draait rond. Iemand loopt door veld. Achtergrond zwart.

Fade in + geen afleiding


Oude filmbeelden van man die vanaf terras over tuin kijkt. Achtergrond bomen.

Mevrouw zit voor een schilderij op een stoel.

156

Cohesie aangeven

Achtergrond bomen


7.26

7.43

7.57

8.06

8.13

8.21 8.29

over de oorlog gesproken. Dat wil zeggen hij kon met weinig woorden veel over de oorlog zeggen. Want hij wilde er niet veel over kwijt, het was een beladen onderwerp. - Bas de Gaay Fortman, wetenschapper en politicus Met Thijs Booy voel ik beslist wel enige geestverwantschap. Hij was van de vooroorlogse generatie. Heeft, zoals iedereen weet, in de oorlog gelijdend onder de bezetting door de Duitsers en in het verzet gezeten. - Peter Bak, historicus en schrijver Booy, als verzetsman, kwam uit de oorlog met het idee. Nu wordt alles anders, we gaan een nieuw Nederland bouwen. Maar wat je zag, in 1945, was dat het establishment van de jaren ’30 grosso modo weer terugkeerde. Dus de mentaliteit van de oorlog was zo anders, dat ik denk dat studeren moet ik helemaal niet doen. Dus toen ben ik de opvolging gaan doen van sociaal werkster. En dat was in Amsterdam en toen kwam de vraag dus van Wilhelmina. Ik weet in ieder geval dat Berkel, dominee Berkel die heeft bemiddeld. Toentertijd was er nog een functie aan het hof van hofprediker. En die legde zij het geval voor, ze was dus geamuseerd, Wilhelmina. En zij zei ik wil graag aan het werk


Meneer staat in een ruimte met achter hem verschillende televisies en rechts in beeld een poster waar een man op staat.

Meneer staat in een kantoor, met veel boeken op de achtergrond.

Sophie in huiskamer

Tekening van een jonge vrouw haar gezicht wordt uitgezoomd.

Oriënteren persoon

Sophie vroeger

Focussen

Rondje om één persoon


Foto met een verlicht rondje om een persoon. Sophie in huiskamer.

157


8.45 8.48 8.50

9.13

9.22 9.26

9.40 9.45 9.54

9.56

met geestelijk werk en ik moet iemand hebben die dus bekend is met het jeugdwerk en met de oecumene. En toen had hij een lijstje met namen, met vier personen. Nou toen keek Wilhelmina het lijstje zo door. Waarop ze zei tegen de dominee, nou die moet ik al niet hebben. Zo zei hij, waarom niet? Nou zei Wilhelmina, die is van adel en die wil ik niet hebben. Ach zei Berkel, dat moet u nou niet zeggen, want ik ken dat gezin. En dat is een vreselijk aardig gezin en die heb ik meegemaakt op de Jamboree. Er was een Jamboree in 19 3 7, 1937 en zodoende heeft Berkel ons leren kennen. En die dacht dat is aardig dat is een heel padvindersgezin en nu is het zo dat haar man, prins Hendrik was dus ook padvinder geweest. Dus padvinderij had toch iets bijzonders voor haar. En toen tenslotte zei ze, nou dan moet ik het toch maar eens proberen. We mochten elkaar. Dat voelden we gewoon aan. Zij was op mij gesteld En ik was op haar gesteld. Ik zei altijd met veel plezier zei ik altijd en met een mopje en met een glimlach ik ben sociaal werkster aan het hof geworden. - Citaten Thijs Booy (De jaren na de oorlog was ik meer


Foto van een groep meisjes. Foto van een jonge vrouw. Sophie in huiskamer.

Foto van gezin met allemaal scoutingkleding aan. Achtergrond groepsfoto. Een foto van familie die anderen de hand schudden. Foto van scouts die op een lijn staan opgesteld. Wordt kleiner en op achtergrond groepsfoto.

Cohesie aangeven

Zelfde achtergrond

Afronden

Zwart

Inleiding

Overzichtsbeeld

Sophie in huiskamer. Foto van Wilhelmina aan de thee in soort serre. Sophie in huiskamer. Zwart.

Oude filmbeelden. Een vrachtschip vaart voorbij en

158


op reis dan thuis. Tijdens mijn gevangenschap in de oorlog was ik ervan overtuigd geraakt dat ik al mijn talenten moest geven aan meer oecumenische openheid binnen de kerk en dan vooral gericht op de jeugd.) 10.11 (Toch wilde ik soms dat in die naoorlogse jaren niet had gereisd, maar op ) 10.13 (een studeerkamer had gezeten. Een academische titel is wel zeer belangrijk. ) 10.18


vaart later weg. Achtergrond wolken (paarsgetint).

Oude beelden. De boei op de boot met ‘Cort Adeler, Larvik”. Achtergrond wolken. Oude beelden van bergen met een rivier er doorheen. Achtergrond wolken. Oude beelden. Auto rijdt weg over weg tussen koeien, meer en bergen ernaast. Wolken erachter.

10.21 Booy was een rebel in de Peter Bak gereformeerde wereld, omdat hij, laat ik het maar plat zeggen, een stormloop wilde ondernemen op het establishment of op de mensen die het voor de oorlog voor het zeggen had gehad. Die mensen hadden zich vaak, niet iedereen, maar heel veel leden van dat establishment, die hadden zich niet al te moedig gedragen in de oorlog. Ze zijn ook wel schuilkelderpolitici genoemd. 10.42 Natuurlijk werd hij gezien als rebel, Bas de Gaay Fortman omdat hij de zuil open wou gooien naar anderen toe. En naar mijn mening, uit een piëtistisch geloof. 11.02 Hij was te vroeg met zijn kritiek en hij Peter Bak was ook na de periode ’45 en 40 en

159

Specificeren + cohesie aangeven

Dit zal boot zijn geweest + zelfde achtergrond

Oriënteren plaats + cohesie Omgevingsbeelden + zelfde aangeven achtergrond Afronden + cohesie aangeven

Wegrijdende auto + zelfde achtergrond en omgeving


ook wel 50. Hij was te scherp in zijn kritiek. 11.10 Thijs Booy is voor mij toch in de eerste plaats iemand die heeft bijgedragen aan de ontzuiling binnen de gereformeerde kerken in Nederland met behoud van het geloofseigene.


Bas de Gaay Fortman

11.26 Ook Wilhelmina wilde een frisse Bladzijden van een boek aan wind doen waaien door het bladeren. Alleen onderste Nederland. Zij wilde verjonging en deel te zien. vernieuwing en zocht hulp bij het schrijven van haar boek.

Koppelen subonderwerp/ relatie andere tekst – refereren Uitdrukking Oriënteren persoon + situatie Cohesie aangeven Uitleggen

11.35 ‘Eenzaam maar niet alleen’.

Zeven boeken half over elkaar heen liggend. Erachter nog de bladerende bladzijden doorschijnend. Sophie in huiskamer

11.41 De keuze viel op Thijs omdat Wilhelmina had dus uitgenodigd de uitgever en die had gezegd ik moet iemand hebben die jong is en die jongeren aanspreekt. En toen is Ten Have erbij gekomen en toen heeft Ten Have gezegd dan moet u Thijs Booy hebben. En zo is Wilhelmina op Thijs Booy gekomen. 12.03 Booy had toch door zijn werk voor de Peter Bak

160

Ontwikkelen verhaal/ aankondigen Versterken tekst Specificeren Cohesie aangeven + versterken tekst

Ook Wilhelmina

Frisse wind doen waaien Wilhelmina + wilde frisse wind doen waaien Ook/en (voegwoord) Zij (verwijzen) Frisse wind; verjonging en vernieuwing Gevolg van frisse wind; zocht hulp bij schrijven Geen afleiding Titel van boek Achtergrond is vorige shot + geen afleiding


prinses een naam. Hij had een zeker gezag. 12.10 Zou je iemand met een dergelijke naam uit de kerk zetten, ja dan kon je wachten op publiciteit op negatieve publiciteit. En daarbij 12.16 Komt ook dat de opvattingen van Booy voor een groot deel werden gedeeld door de prinses. De idee van de oecumene leefde ook heel sterk bij de prinses zelf. 12.27 En door Booy te veroordelen, veroordeelde je eigenlijk ook een beetje de prinses.


Oude filmbeelden. Twee mannen op straat aan het praten. Later loopt man met boeken naar buiten. Achtergrond zelfde beeld. Peter Bak

Afronden

Veraf gefilmd, draait weg

12.33 - Westenschouwen -

Inleiden + oriënteren plaats

12.54

Aankondigen Cohesie aangeven

Weinigzeggende beelden + omgeving tonen; steeds dichterbij Tonen van onderwerp, maar nog niet bekend bij kijker Dissolve

Cohesie aangeven

Dissolve en zelfde achtergrond

Cohesie aangeven

Dissolve en zelfde achtergrond

13.01

13.10

13.22

Van veraf een kasteel (een toren). Draait weg.

Dissolve. Camera draait van zee naar strand en duinen. Later begroeide heuvels. Met de watersnoodramp Struiken, draaien naar een stacaravan in bos. en dat was in 1953 en toen ontmoette Dissolve. Oude foto’s van een ik een keer Juliana en toen zei ze zeg ondergelopen stal en Sophie, boerderij. Achtergrond zee. die kampeerwagen van je vader staat Dissolve. Oude foto’s van die nog op Schouwen of is die ook gezin aan kamperen. weg vanwege ramp? Ik zei nee die Achtergrond zee. staat er nog. Oh zegt ze zou dan Trix misschien Dissolve. Oude foto’s van een keertje mee mogen? Omdat ik Beatrix erbij, met veel water. het zo belangrijk vind voor haar dat Ze zitten in bootjes. ze in haar latere functie al iets van Achtergrond zee. heeft meegemaakt van wat een watersnoodramp is. Ik zeg ja natuurlijk en zo kende ik dus Trix. En zo is ze ons bruidsmeisje geworden.

161


13.43

13.51 Je hebt ook heel apart ingericht en er is niets veranderd. Nou dat is natuurlijk hartstikke leuk. Ja het is toch onvoorstelbaar, meer dan 50 jaar en dat er dan niks veranderd is, ook qua indeling. Nou leuk toch? 14.05 De wagen kwam opnieuw in de aandacht tijdens het werkbezoek van Koningin Beatrix aan Westerschouwen in 1994.


Dissolve. Stacaravan van ver door de bosjes heen. Plotseling ingezoomd. Caravan van buiten, later Sophie is aan het afwassen in de caravan.

Focussen + cohesie aangeven

Plotseling inzoomen + dissolve

Koppelen hoofdonderwerp + afronden

Sophie in stacaravan + terug in het nu

Dissolve. Foto van Beatrix met heel veel mensen en pers omheen.

Relatie andere tekst – refereren Cohesie aangeven Oriënteren tijd + plaats + persoon + situatie

De wagen

14.10 Daarbij werd kunstenares Addy Dissolve. Aquarel van de Bliek gevraagd om als herinnering stacaravan.

14.15 een geschenk voor de koningin een aquarel van de kampeerwagen te maken. 14.22 - Addy Bliek, kunstenares Nou burgemeester Tees belde me op en met de opdracht om de kampeerwagen van mevrouw Booy meneer en mevrouw Booy te maken. Die kampeerwagen heeft voor de dorpsjeugd hier veel betekend, dat heeft mevrouw Booy natuurlijk niet geweten, maar iedereen heeft door de

Sophie ontmoet de kunstenares in de tuin. Addy staat in de tuin met haar huis op achtergrond, aan het eind verdwijnt ze.

162

Specificeren beeld Cohesie aangeven Uitleggen Cohesie aangeven Oriënteren persoon + situatie Aankondigen + cohesie aangeven Uitleggen Koppelen hoofdonderwerp

Tijdens (voegwoord) 1994 + Westerschouwen + Koningin Beatrix + opnieuw in aandacht tijdens werkbezoek Wat foto inhoudt Dissolve Daarbij … Daarbij/als (voegwoord) Kunstenares Addy Bliek + gevraagd als herinnering Van wat herinnering ging zijn + dissolve Van geschenk; aquarel wagen Addy met Sophie

Afronden

Mevrouw verdwijnt uit beeld



struikjes gekeken, want prinses Beatrix was er. 14.43

Tuin van Addy, zonder Addy.

Afronden

Zelfde beeld, zonder Addy.

14.47 Voor een jonge spontane vrouw als Sophie, was het wel erg stil op het Loo. De prinses woonde in een andere vleugel van het paleis met haar Dame du palais Loeki De Beaufort.

Dissolve. Uitzicht over een meertje met daaromheen bomen en omgevingsbeelden. Camera draait rond.

Terug naar hoofdonderwerp Oriënteren persoon + plaats Dramatiseren – tegenstelling Uitleggen

Weer naar Sophie Sophie/jonge spontane vrouw/ prinses + het Loo Jong en spontaan tov erg stil op het Loo Waarom zo stil was; prinses woonde ergens anders Met haar Dame du palais Nadruk op de stilte en geen afleiding + weinig in beeld + dissolve

Specificeren Versterken tekst + inleiden + cohesie aangeven 15.04 Nou ik vond het ontzettend eenzaam om daar te werken. Vooral als jongere en vooral als enige. Dan valt dat echt helemaal niet mee hoor. Want je bent natuurlijk op een persoon gefocust. 15.15 Want zo nu en dan logeerde Thijs ook op het Loo 15.23 en toen heeft ze ook tegen de Dame du palais gezegd. Dat is ook maar vreemd hè Loeki. 15.26 Die twee mensen die dan verliefd zijn op elkaar, zonder chaperonne.


Foto van man en vrouw aan praten bij boom. Zelfde achtergrond.

Cohesie aangeven

Achtergrond hetzelfde

15.32 - oktober 1954 -

Dissolve. Oude foto van man en vrouw met bloemen achter. Dissolve. Zilveren schaal op tafel, Sophie is achter in de kamer. Dissolve. Embleem van

Cohesie aangeven + inleiden

Dissolve + Sophie en Thijs nu samen

Cohesie aangeven + koppelen hoofdonderwerp

Dissolve + schaal bij Sophie

Cohesie aangeven +

Dissolve + embleem van

15.36 (Als hoogtepunt van onze bruidstijd gaf prinses Wilhelmina) 15.39 (een diner op Soestdijk, we kregen

Foto van man en vrouw in pontje/boot. Foto van Wilhelmina. Cohesie aangeven Achtergrond voorgaande foto.

163

Achtergrond is vorige shot


van haar een groot zilveren presenteerblad Stijl en Pier) 15.45 -Eefde (Mijn aanstaande schoonouders gaven de avond voor ons huwelijk in hun huis een diner voor bruidspaar en bruidspersoneel.) 15.56 (De bruidsmeisjes bleven logeren. Mijn schoonvader zei later:) 15.59 - Galapak Otto, baron van Randwijck (1763-1833) in dienst van Stadhouder Willem V en Koning Willem I -


Soestdijk op wit vlak.

koppelen subonderwerp

Soestdijk

Verandert naar lucht en camera gaat naar beneden naar groot huis van buiten, later door raam in tuin en later Sophie die buiten rondloopt. Ramen van eerste verdieping van buiten. Een pak en jurk (kostuum). Later ook details.

Inleiden + oriënteren plaats + cohesie aangeven

Verschillende kanten worden gefilmd van een huis + shots lopen in elkaar over

Oriënteren plaats

Hoe van andere kant te zien is

(Mijn voorouders hebben veel met de oranjes te maken gehad. Daarom stemt het me dankbaar dat ik een prinses van Oranje onder mijn dak heb gehad. ) 16.08 16.13 - 30 oktober 1954 (Ik wist de volgende ochtend niet wat ik zag toen de vader van Sophie de deur opendeed. Sophie in sneeuwwit brokaat. Een japon met lange sleep en daarachter de bruidsmeisjes. Toen we naar de auto’s gingen,) 16.30 (luidde de bel uit 1927, die vroeger over de Waal in Rossum had geklonken) 16.34 In het Gelderse dorpje Gorsel is het huwelijk gesloten tussen de heer Thijs Booy en jonkvrouw baronesse van Randwijck. Als bruidsmeisjes fungeerden Hare Koninklijkheid Prinses

Foto waarbij Beatrix de hoed Koppelen aan van Sophie goed doet. subonderwerp Foto’s: Bruid en Ontwikkelen verhaal bruidsmeisjes lopen door tuin en bij auto en geposeerd.

Koppelt Sophie aan Beatrix Verloop van trouwen

Een bel die wordt geluid.

Nieuwsbeelden van het bruidspaar dat naar de kerk loopt en bruidsmeisjes erachter. Later het gebouw.

164

Oriënteren plaats + situatie In het Gelderse dorpje Gorsel + personen + huwelijk gesloten + de heer Thijs Booy/jonkvrouw baronesse van Randwijck/hare koninklijkheid prinses Beatrix/



Beatrix, vrouw de Roëll en vrouw de (?). De heer Booy is particuliere secretaris van Hare Koninklijke Prinses Wilhelmina, zijn bruid is tweede secretaresse van de prinses. 16.56 In de kleine raadzaal van het stadhuis Zaal met bruidspaar. was er net ruimte genoeg

17.00 voor alle familie en gasten, die bij de sluiting van het burgerlijk huwelijk aanwezig wilden zijn. De grootste belangstelling concentreerde zich echter bij

17.07 de Broederenkerk in Zutphen. Waar het huwelijk kerkelijk werd ingezegend. Behalve prinses

17.12 Wilhelmina waren ook koningin Juliana en prinses Irene hierbij vertegenwoordigd.

17.25 De hervormde predikant professor Berkelbach van de Sprenkel bevestigde het huwelijk.

vrouw de Roëll/ vrouw de ?/ achtergrondinformatie Thijs en Booy Specificeren beeld Wie te zien zijn;als bruidsmeisjes Oriënteren plaats + situatie In de kleine raadzaal van het stadhuis + net ruimte genoeg Cohesie aangeven Er (verwijzen) Aanvullen beeld Dit is de raadzaal, die klein is Polygoonjournaal Levendig maken (vanaf 16.34 – 18.00) Beatrix Specificeren Ruimte genoeg; voor alle familie en gasten Cohesie aangeven Echter (voegwoord) Die (verwijzen) Corrigeren Veel mensen in stadhuis; maar niet grootste belangstelling Aankondigen De grootste belangstelling … Focussen Beatrix (die niet de bruid is) Kerk Uitleggen Waar grootste belangstelling: broederenkerk Zutphen Oriënteren plaats Broederenkerk Zutphen Uitleggen Waar huwelijk werd ingezegend Cohesie aangeven Waar (verwijzen) Behalve (voegwoord) Specificeren plaats Dit is Broederenkerk Aankomst Wilhelmina, Juliana Cohesie aangeven Ook (voegwoord) en Irene. Hierbij (verwijzen) Oriënteren persoon Wilhelmina/koningin Juliana/prinses Irene Tonen van personen Bewijzen tekst Bruidspaar en meisjes Ontwikkelen verhaal Vervolg huwelijk; bevestigde luisteren. Oriënteren persoon + Hervormde predikant situatie professor Berkelbach van de Sprenkel + bevestigde huwelijk 165



17.29 Na de dienst vond in het koor van de Bruidspaar en meisjes en kerk een receptie plaats, waarbij ruim familie staan opgesteld. 700

17.33 mensen het bruidspaar kwamen gelukwensen. 7.37

Rij mensen buiten die staan te wachten.

Hare Koninklijke Hoogheid prinses Wilhelmina komt uit kerk. Wilhelmina was de eerste na de dienst het kerkgebouw weer verliet.

17.47 En zo waren bij dit huwelijk dus drie generaties van onze koninklijke familie aanwezig geweest.

Bruidspaar komt uit kerk.

17.53 Het bruidspaar is na de plechtigheid voor een huwelijksreis naar het buitenland vertrokken.

Mensen gooien met rijst en bruidspaar kijkt blij. Beeld gaat op zwart.

18.00 Mijn werk hield in dat ik contact zou houden met wat jongeren en dat ik haar daar wat over zou vertellen. 18.13 En het ging dus speciaal over het jongerenleven. En hoe ze zich in jeugdbewegingen begaven en hoe ze zich op kerkelijk gebied begaven. En dat interesseerde haar. 18.28 Vandaar dat ik vaak jongerengroepen ging bezoeken. 18.30 Het is ook wel zo geweest dat zij dus een boodschap schreef aan jongeren

Sophie in huiskamer

Foto van groep mensen in gesprek. Vervolgens foto’s van Wilhelmina in gesprek.

Foto waarop iemand in de auto stapt. Sophie in huiskamer

166

Ontwikkelen verhaal Na de dienst Oriënteren plaats + situatie In het koor van de kerk + receptie Waarbij … Specificeren Cohesie aangeven Waarbij (verwijzen) Dramatiseren – nadruk Ruim 700 Oriënteren situatie + Kwamen gelukwensen + het persoon bruidspaar Dramatiseren - nadruk Rij staat zelfs buiten Uitleggen beeld Wilhelmina de eerste Oriënteren persoon Hare koninklijke hoogheid prinses Wilhelmina Ontwikkelen verhaal Eerste na de dienst Cohesie aangeven En/dus (voegwoord) Zo (verwijzen) Specificeren beeld Dit huwelijk Relatie met kijker Onze koninklijke familie Afronden verhaal Na de plechtigheid huwelijksreis Oriënteren persoon Het bruidspaar Waarom naar buitenland; voor Specificeren een huwelijksreis Afronden Beeld op zwart



gericht en op de een of andere manier kon zij niet en dan vroeg ze aan mij of ik dat wilde uitspreken namens haar. 18.44 - Lausanne 1960 Sophie en Thijs gingen als afgevaardigde van prinses Wilhelmina naar een oecumenische conferentie in Lausanne.

Foto van grote zaal met heel veel publiek, twee ringen.

Relatie andere tekst – voorbeeld Oriënteren persoon + situatie + plaats Specificeren Specificeren beeld

18.50 Prinses Irene was lid van de Nederlandse delegatie. Later verwelkomde prinses Wilhelmina

Foto van mensen zitten aan schoolbanken.

Koppelen subonderwerp Oriënteren persoon Uitleggen Ontwikkelen verhaal Uitleggen beeld

18.56 de delegatie op het Loo. Lezingen werden afgewisseld door een rebusspel met opdrachten.

Oude beelden van mensen Cohesie aangeven die praten en wachten. Uitleggen Achtergrond buitenmuur paleis (gedeeltelijk begroeid). Aanvullen beeld

19.07 - Stem van HKH Prinses Wilhelmina, 1961 Beste vrienden, deelneemsters en deelnemers en de conferentie van Lausanne. Daar ik bezweken ben van een verzoek een enkel woord tot u te richten wijl ik dit thans doe. Gij zult begrijpen dat ik mij daarvoor te oud ben en dat dit eigenlijk moet worden overgelaten aan de jongere

Oude beelden van mensen staan rondom de fontein en later verschillende beelden waarin ze spel doen. Achtergrond buitenmuur paleis.

167

Levendig maken + cohesie aangeven

Als afgevaardigde naar Lausanne Sophie en Thijs + naar oecumenische conferentie + Lausanne Als afgevaardigde prinses Wilhelmina Dit is oecumenische conferentie in Lausanne Prinses Irene Prinses Irene/prinses Wilhelmina Prinses Irene lid van Nederlandse delegatie Later Foto van Irene met Nederlandse delegatie De delegatie (vervangen) Inhoud van de dag; lezingen/rebusspel Wat deze groep allemaal ging doen Geluidsfragment van Wilhelmina + zelfde achtergrond



generaties. Weest hartelijk welkom hier op het Loo. 19.38

Oude beelden. Man gaat in koets weg. Achtergrond buitenmuur.

Afronden + cohesie aangeven

19.52 Wilhelmina wou dat wij in het paleis kwamen wonen. En ze had weet ik niet hoeveel kamers ter beschikking gesteld. Maar dat wilden wij eigenlijk niet. Dus toen hebben we toch voor dat huis gekozen waar we 49 jaar gewoond hebben. 20.08 Alleen al omdat dit huis veel groter was.

Dissolve. Sophie in de laan, camera gaat naar rechts en daar staat een huis in de verte.

Oriënteren plaats + cohesie Vanaf het Loo naar dit huis aangeven (vlakbij) + dissolve

Oude beelden komen ervoor. Van huis dichterbij. Huis van boven naar beneden en auto rijdt door hek weg en parkeert later naast het huis.

Oriënteren plaats + cohesie Totaalbeeld van huis + aangeven + afronden achtergrond is vorige shot + auto parkeert bij huis

20.23

Dissolve. Trap van onder gefilmd. Mevrouw staat in kamer met deur en tegeltjes, op achtergrond het schellenkoord. Schellenkoord.

Inleiden + cohesie aangeven Aankondigen

Weinigzeggende beelden + dissolve Tonen van schellenkoord, is nog niet besproken in tekst

Focussen

Schellenkoord nu ingezoomd

Mevrouw staat nu gedraaid naar het schellenkoord en wijst ernaar.

Focussen

Mevrouw wijst naar schellenkoord

20.30 - Manny Haywood, vroegere hulp Ik deed heel veel in het huishuiden: het huis onderhouden, gasten ontvangen, maaltijden verzorgen. 20.38 Het schellenkoord, ik weet niet of u dat kent. Op iedere kamer 20.42 hing zo’n schellenkoord zeg maar en als ze daar dan aan trokken dan wist ik dat er iets gebeurde. En welk nummer en dan wist ik ook ik moet naar kamer die of naar kamer die of naar de slaapkamer of naar de bibliotheek boven en dan viel daar een nummer en dan wist ik precies waar ik heen moest.

168

Man gaat weg + zelfde achtergrond



20.58 Hier in huis was een dubbele telefoonlijn, de gewone lijn 21.03 21.06

21.15

21.25

Keus staat voor ramen waar voor de helft gordijn voor hangt. zeg maar die een deel van de mensen Apparaatjes aan de muur. in huis heeft en het paleislijn. En de bewoners die wisten het, als de Keus voor gordijn. bel gaat, dan nam je de telefoon op. 24 uur per dag, 7 dagen in de week. Als we maar telefonisch bereikbaar Oude beelden. Man neemt waren. Hetzij thuis, hetzij op de telefoon op. Legt neer en secretarie. Dus het was helemaal neemt andere telefoon op die geen punt. gaat. Achtergrond zelfde beeld ingezoomd. Nou en toen belde ze wat als ze iets Tuin door het raam, heel in wilde hebben of als ze een de verte een gebouw. Later correspondentie wilde hebben of ze dichterbij. wilde gaan werken. Zo ging dat.

21.33 Toen het boek ‘Eenzaam maar niet alleen’ werd aangekondigd, was het meteen een succes. De prinses

Dissolve. Rijtje boeken weer.

21.40 was Thijs en Sophie erg dankbaar voor hun hulp en zei: ‘Ga naar Oostenrijk en bind de latjes onder.’ Ze begrepen het niet goed en vroegen: ‘Hoe bedoelt u Koninklijke Hoogheid?’ ‘Ga skiën,’ was het antwoord.

Dissolve. Oude beelden van Thijs en Sophie in de bergen aan het skiën. Achtergrond zelfde beeld. Beeld op zwart.

21.58 - “Op weg naar Delft”, 8 december

Fade in. Oude beelden

Afronden + oriënteren plaats

Tonen van afstand tussen paleis en huis.

Ontwikkelen thema Specificeren Oriënteren situatie Cohesie aangeven

Toen … Titel boek Boek was meteen succes Eenzaam maar niet alleen (herhalen) De prinses Zelfde beeld, dissolve Thijs en Sophie Gesprek nadoen/anekdote En/en (voegwoord) Ze/het (verwijzen) Hoe het kwam dat zij aan het skiën waren Beeld laat zien waar het over gaat, terwijl de tekst dit nog niet heeft gezegd + zwart

Oriënteren persoon Cohesie aangeven Oriënteren persoon Levendig maken Cohesie aangeven Uitleg beeld Oriënteren situatie + afronden

169

Ontwikkelen thema

Niet lang daarna



Vaag blijven Aankondigen Inleiden

Prinses Wilhelmina/Koningin Juliana + overlijden Wilhelmina Zoveel meer dan alleen/periode van onzekerheid en leegte Ze/zij/haar (verwijzen) Met/als/ook (voegwoord) Gevolg; met haar overlijden/als herinnering Iets Een apart verhaal Fade-in

Beeld draait open. Sophie in huiskamer.

Inleiden

Open draaien

Foto van Paleis op de Dam.

Oriënteren plaats

Paleis op de Dam

Specificeren

Van Paleis op de Dam


Schilderij met Sophie samen in beeld

Cohesie aangeven

Dat (verwijzen) Dan (voegwoord) Leven in de schaduw van de

begrafenis van Wilhelmina. 1962 Van boven en veraf gefilmd. Niet lang daarna zou prinses Achtergrond zwart. Wilhelmina overlijden. Ze was in het leven van Thijs en Sophie zoveel meer geweest dan alleen werkgever. Met haar overlijden brak een periode van onzekerheid aan, van leegte ook. Als herinnering aan haar mochten zij van Koningin Juliana iets persoonlijks uitkiezen. Achter hun keuze zat een apart verhaal.

22.31 Als Wilhelmina in Amsterdam zat dan belde ze ons op en dan moesten we naar Amsterdam komen. 22.38 Toen vraag ik aan de lakei: ‘Waar verwacht de prinses ons?’ Toen zegt de lakei: 22.45 ‘Op het dak mevrouw’. Ik zeg: ‘Op het dak?’

Dak van het paleis, met vrouw die erop zit. Later ingezoomd. 22.50 Nou toen dachten we, begrepen we er Sophie in huiskamer. helemaal niks meer van. En inderdaad we werden verwacht op het dak van het paleis op de Dam. 22.58 Want daar had Wilhelmina zitten Schilderij met toren erop. schilderen. 23.04 Toen dachten wij nou dat schilderij Huiskamer Sophie met willen wij hebben. Nou en toen heeft schilderij aan de wand. Juliana gezegd nou neem maar mee. 23.08 Het bleek dat een bestaan opbouwen in de burgermaatschappij heel wat

Camera gaat kamer rond. Langs tafeltje en tafel met allemaal foto’s van Sophie.

170

Oriënteren persoon + situatie Dramatiseren – ernstig

Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal



anders was dan leven in de schaduw van de kroon.

23.17 Om uit de ban te komen van de persoonlijkheid Wilhelmina, besloot Thijs zijn herinneringen op te schrijven.

Dissolve. Twee boeken op een blauw kleed.

Dramatiseren – tegenstelling + ernstig Uitdrukking Inleiden Uitdrukking Cohesie aangeven Oriënteren persoon + situatie Ontwikkelen thema Aanvullen tekst + cohesie aangeven

23.20 Hij doorbrak daarmee een ongeschreven wet. 23.30 Dat is hem op veel kritiek van het koninklijk huis komen te staan.

Dissolve. Binnenkant van een boek, met tekst ‘Het is stil op het Loo’. Dissolve. Krantenknipsels met ‘Het is stil op het Loo’

Normen aangeven Cohesie aangeven Specificeren + cohesie Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal Bewijsvoeren – archief + cohesie

23.37 Omstreeks diezelfde tijd was er een optocht voor hun huis langs van allerlei koetsen en paarden. En wat mij toen opviel toen de koets langskwam 23.47 waar prinses Margriet slash Pieter van Vollenhoven inzat, 23.50 dat Thijs heel grondig zei: ‘Dit was mijn wereld’.

Heleen Keus zit achter plakboek met de krantenknipsels en schilderij achter zich.

23.54 Die wereld zou opnieuw anders worden door de

Foto van Thijs achter bureau.

kroon (herhalen) Nu en daarvoor + heel wat anders dan Schaduw van de kroon Kamer rond Uit de ban komen Om (voegwoord) Thijs + uit ban komen Wilhelmina Gevolg: herinneringen opschrijven Tonen van waar die herinneringen terecht zullen zijn gekomen + dissolve Een ongeschreven wet Hij/daarmee (verwijzen) Van het boek (titel) + dissolve Dat/hem (verwijzen) Gevolg; veel kritiek komen te staan Krantenknipsels + dissolve

Foto van koets met mensen erin. Keus achter knipsels.

171

Relatie andere tekst – refereren Aankondigen/ontwikkelen Cohesie aangeven

Die wereld Opnieuw anders worden Die wereld (vervangen)



23.57 benoeming van Thijs Booy tot curator van de Vrije Universiteit van Amsterdam.

Foto van groep mannen aan tafel in vergadering.

24.03 Geen idee hoe hij curator is geworden. Ik weet alleen dat hij vriend van Vaderland was en Vaderland was rector magnificus, dus die zal vast wel dat hebben voorgesteld. 24.13 Peter Bak had Thijs

De Gaay Fortman

24.16 leren kennen door het archief dat hij heeft nagelaten.

Aankondigen Uitleggen Oriënteren persoon/ naamgeving Specificeren

Archief, kasten worden opengedraaid. Peter Bak bij de kasten

24.21 Volgens hem heeft Booy achteraf veel gelijk gekregen

Doos met daarop archief Thijs Booy

24.23 met waar hij in de jaren ‘50 min of meer werd verketterd.

Peter Bak haalt papieren uit doos

24.29 Tegen die achtergrond zag De Gaay Fortman senior het als rehabilitatie als curator bij

Bak leest papieren

172

Oriënteren persoon/focus Inleiden Uitleggen/modaliteit – bronnen geven

Door (voegwoord) Hint manier anders worden Waarom wereld opnieuw anders; benoeming curator Thijs Booy Curator; van VU van A'dam

Peter Bak Weinig te zien Waarom Bak verstand zou hebben over Thijs; baseert zijn mening op archief Cohesie aangeven Door (voegwoord) Dat/hij (verwijzen) Versterken + bewijzen Geen afleiding + dat Bak Booy tekst + koppelen hoofdond. kent door archief + Bak/Booy Modaliteit – afstand nemen Volgens hem Cohesie aangeven Hem (verwijzen) Oriënteren persoon/ Booy + achteraf veel gelijk naamgeving + situatie Met (voegwoord) Cohesie aangeven Waar/hij (verwijzen) Modaliteit – mate zekerheid Min of meer Oriënteren tijd Jaren ‘50 Corrigeren Achteraf gelijk gehad; hoewel hij eerst voor werd verketterd Geen afleiding Versterken (tot 24.42) Cohesie aangeven Die achtergrond (vervanging) Ook/als (voegwoorden) Het (verwijzen)


24.34 VU te benoemen. Hij heeft ook buitengewoon veel eer gehad aan die functie.


Bak achter de computer

24.39

Bak aan het typen. Naar zwart.

24.42 Nadat het archief van de prinses werd geïnventariseerd, werd de secretarie gesloten. Sophie en Thijs waren niet meer nodig.

Oude beelden. Mannen lopen met dozen, die doen ze in bak. Ze lopen daarmee weg. Aan het uitruimen. Achtergrond zelfde beeld.

24.56 Nou ik ben eerst eens even gaan bijkomen van alles. En daarna heb ik dus bij Philips hier in Data Systems inderdaad in Apeldoorn gewerkt. 25.04 - Els van Weelden, oud collega Ik heb mevrouw Booy ontmoet in de jaren ’70 ’80, bij Philips, Philips Data Systems. En daar op de commerciële afdeling, terwijl ik zelf in de technische hoek heb gezeten. 25.19 - Ferry Kroon, oud collega Nou we zaten allemaal op de na ja zeg maar promotieafdeling, was toen communicatie, waarbij mevrouw Booy, Sophie in dit geval, de bezoekers coördineerde. 25.30 Het was een taak eigenlijk, PR-taak,

Dissolve. Sophie in huiskamer.

Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon Specificeren Cohesie aangeven

Waarde oordeel/ interpretatie/evaluatie Afronden

Ontwikkelen thema Cohesie aangeven Oriënteren situatie + persoon Uitleggen Specificeren tekst Cohesie aangeven

Tegen die achtergrond De Gaay Fortman senior Waarom rehabilitatie; curator Hij (verwijzen) Ook (voegwoord) Die functie (vervangen) Buitengewoon veel eer Geen tekst en beelden geven geen belangrijke informatie en zwart Nadat Nadat (voegwoord) Secretarie gesloten + Sophie en Thijs Sophie en Thijs niet meer nodig Secretarie gesloten Dissolve

Vrouw staat in tuin.

Man staat in ruimte met zelfde televisies achtergrond als de wetenschapper.

Els in tuin

173

Cohesie aangeven

Beeld geeft cohesie aan door herhaling van plaats


25.42

26.07 26.13

26.24

ontvangen van gasten en het regelen en zorgen dat alles in de puntjes verliep. Jaa haar lach in het bijzonder, dat viel me erg op. Was op een gegeven moment, het was een heel vrolijk mens. Alhoewel op een gegeven moment ze kon ook af en toe heel boos zijn. Ik herinner me op een gegeven moment nog een keer dat ze een beetje een aanvaring had met onze afdelingschef en toen sjouwde Sophie op een gegeven moment heel boos door de gang heen en een beetje vloeken enzo. Ik heb haar, doordat ikzelf gids op het Loo ben, ontmoet ik haar daar ook. En dan was ze in de winkel en dan wilde ze wat kopen voor een kerstcadeautje voor haar personeel zei ze dan. En met de stok kwam ze binnen en dan tik tik tik. En dan zei ze: ‘Dag els, dag Els, goed je te zien.’ En dan kocht ze boeken en dan zei ze: ‘Wat zal ik eigenlijk kopen? Ik geloof dat ik maar, er is een nieuw boek uitgekomen van de doden.’ Ik zeg: ‘Nou mevrouw Booy zou u als oudere niet een jeugdiger boek kunnen geven?’ Nou dan moest ze vreselijk lachen. En dan bracht ik al die boeken die ze daar gekocht had hier bij haar thuis. En dan dronken we samen, met meneer Booy, een glaasje sherry. Nog een glaasje sherry en dan ging ik weer naar huis.


Ferry

Els Paleis winkel, verschillende beelden.

Els

174


26.54 In 2003 is Thijs dus overleden en we hadden de idee om samen hier in dit appartement zouden komen wonen. Dus we hebben samen dit uitgezocht. En toen werd Thijs ziek. 27.12 Dat was in het najaar 2002. 27.14 27.18

27.25

27.57



Mevrouw staat in leeg huis op Oriënteren persoon overloop. En wij hebben koffie gedronken. En zij Groot huis vanuit de tuin. Oriënteren plaats vroeg - Sita Israëls, vriendin Mevrouw op overloop. Toen vroeg ze aan mij: ‘Wil jij mij helpen? Want ik zie het bijna niet zitten om dit alleen te doen. En het hele huis moet leeg.’ Toen ze hier gingen verhuizen en toen Keus voor raam. dus Thijs ook al erg ziek werd. Toen hebben we de boeken uitgezocht en een gedeelte daarvan is naar Historisch Documentatiecentrum gegaan van de VU in Amsterdam. Een ander gedeelte is verhuisd naar het appartement van Sophie en je kon bij het uitzoeken van de boeken eigenlijk een weerspiegeling zien van het leven van Thijs. Grote belangstelling voor theologie, voor geschiedenis, er waren erg veel biografieën. Maar gelukkig is dat allemaal bewaard gebleven. We zijn gewoon heel erg goeie Sita op overloop. vriendinnen en ik kan haar soms ook gewoon plagen. En aan de andere kant heb ik ook zoiets van ik zorg voor je, want zo weinig mensen zijn er die om haar heen staan en voor haar zorgen.

175

Tekst heeft nog niet bekend gemaakt wie dit is. Hier zal de vrouw staan



28.10 Verder probeer ik dus iedere dag te wandelen in het park. Zodat ik nog een beetje lichaamsbeweging hou. En verder zorg ik dus helemaal voor mezelf. Dus koken enzo en ik doe boodschappen enzo.

Sophie loopt over een paadje in een park.

28.28

Dissolve. Man en vrouw zetten een koets aan paarden. Koets komt voorbij, Sophie zit in de koets.

28.39 Ondanks haar hoge leeftijd blijft Sophie houden van uitstapjes in de natuur. Zoals met neef Lucas en Angeline.

28.49

Vanaf koets achter berijders paarden op kont te zien.

28.54 28.58 - Schiermonnikoog 29.04 Meer dan veertig jaar kwamen Thijs en Sophie naar Schiermonnikoog. Veel vrienden hadden ze er niet, bang om te moeten praten over hun baan aan het hof zochten ze steeds meer de afzondering.

Dissolve. Boot komt aanvaren Vlaggetjes van boot Sophie loopt over schelpenpaadje en geniet van de zon en wind.

29.22 29.25

Inleiden + oriënteren persoon + aankondigen + cohesie aangeven Cohesie aangeven Corrigeren Specificeren Oriënteren persoon Specificeren tekst Afronden

Inleiden Aankondigen Uitleggen Oriënteren persoon + plaats + situatie Uitleggen

Bordje aan muur van Rotary club van Schiermonnikoog. Café, vervolgens groep mensen en vervolgens Sophie

176

Specificeren Cohesie aangeven Specificeren beeld Versterken Inleiden + oriënteren plaats Contrast tekst + voorbeeld

Weinig te zien + onbekende personen + koets wordt aan paarden gezet + dissolve Ondanks/zoals (voegwoorden) Sophie houdt van uitstapjes, ondanks hoge leeftijd Wat voor uitstapjes; met neef Sophie/neef Lucas/Angeline Wat voor uitstapje; met koets Weinig te zien

Boot komt aanvaren Iets feestelijks; vlaggetjes Meer dan veertig jaar naar Schiermonnikoog Thijs en Sophie + Schiermonnikoog + weinig vrienden Waarom weinig vrienden; bang om te praten Steeds meer afzondering Ze/er/ze (verwijzen) Dit is Schiermonnikoog Geen afleiding Aangeven waar we zijn Sophie onder de mensen i.t.t. tekst 29.04


29.35 29.38 29.43 29.50


in gesprek. Kerkje steekt boven bomen uit. Sophie loopt kerk binnen. Mensen in kerk gaan staan en zingen. Vlag met daarop ‘Kallemooi’.

Inleiden + oriënteren plaats Contrast tekst + voorbeeld

Sophie onder de mensen i.t.t. tekst 29.04 Inleiden + oriënteren Vlag met Kallemooi; feestdag situatie + beroep op kennis Schier + kennis van Kallemooi Contrast tekst + voorbeeld Sophie onder de mensen i.t.t. 29.04 tekst

29.57

Kinderen aan het koekhappen, Sophie aan het lachen.

30.06

Dissolve. Vlag met kroon in het midden

Aankondigen + cohesie aangeven

30.09

Boot komt aan.

Aankondigen

30.13

Mensen staan bij aankomst met allemaal Nederlands vlaggetjes. Koningin loopt met burgemeester door de straten, zwaait naar iedereen en ziet dan Sophie, ze zoenen elkaar, kletsen even. Pers komt meteen naar Sophie toe. Koningin aan het zwaaien. Gaat naar zwart.

Aankondigen

30.16

30.50

30.58 31.07 Dit kerkhof zegt mij dat het heel bijzonder is dat vriend en vijand naast elkaar liggen op dit kerkhof. Mijn man heeft in het verzet gezeten in de

Sophie loopt naar een begraafplaats. Sophie op bankje.

177

Aangeven waar we zijn

Epiloog + koppelen hoofdonderwerp

Kroon tonen; waarschijnlijk komt koninklijk bezoek + dissolve De boot komt aan; er gaat iets gebeuren Allemaal wachtende mensen op koninklijk bezoek waarschijnlijk Tonen van hoe de relatie nu is tussen Sophie en koningshuis/Beatrix

Afronden

Zwaait gedag + zwart

Inleiden

Sophie gaat ergens heen


oorlog en dan weet je wat het betekent 31.23 Tegen de vijand en dat ligt hier nou gewoon naast elkaar.

31.29 Nou moeilijk, een heel moeilijk leven, gewoon moeilijk. Omdat je toch niet 31.40 helemaal jezelf kon zijn tegenover anderen. 31.47 /Ben je gelukkig nu?/ Nou…gelukkig…dat weet ik niet.


Steen met daarop ‘Heinrich Schwiering’, later draait naar rechts naar andere steen. Dissolve. Sophie zit in Cohesie aangeven vakantiehuis achter bureau te schrijven. Agenda waarin Sophie schrijft. Sophie op de stoel

31.56 Met Sophie Booy, baronesse van Randwijck, eindigt deze tak van haar familie en daarmee misschien van generaties die hun leven nog volledig plaatsten in het teken van het koninklijk huis.

Dissolve. Sophie loopt over een laan naar een paleis, rug naar camera. Beeld wordt stilgezet en grijs.

32.30

Omroep MAX

178

Epiloog/evaluatie Oriënteren persoon/ naamgeving Cohesie aangeven

Dissolve

Brug naar het nu Sophie Booy, baronesse van Randwijck Deze tak (vervangen) En (voegwoord) Daarmee/die (verwijzen) Modaliteit – mate zekerheid Misschien Afronden Einde tak familie en einde leven in schaduw kroon Ze loopt weg, rug naar camera Afronden documentaire + stilgezet en grijs + dissolve cohesie



Bijlage VIII - Auschwitz (Factories of Death) Tijd 0.00

Tekst In 1942 begonnen de nazi’s de

0.14

West-Europese landen uit te kammen in het kader van de Endlösung, de uitroeiing van de joden.

0.24

0.28

0.38 0.42

0.50

0.56

Beeld Camera gaat langs een groot gebouw met een hek ervoor, vanaf de grond naar boven gefilmd. Later kijken we om de hoek van gebouw een straat in. (nagespeeld) Donker trappenhuis, voeten lopen snel over de trap en een zaklamp. Geen gezichten te zien, camera filmt van onder, zij en boven.

Elementen audience design Oriënteren tijd + persoon Oriënteren plaats

Concretisering elementen In 1942 + de nazi’s Waar het gaat gebeuren

Oriënteren plaats + situatie West-Europese landen + uitkammen Waarom uitkammen; in Uitleggen het kader van Specificeren Endlösung: uitroeiing van de joden Endlösung Naamgeving Levendig maken + Nagespeeld + voorbeeld van hoe zal zijn gegaan versterken + suggereren Buitenkant van een huis, witte muur Suggereren Men vermoedt dat deze met raam erin. Na een tijdje gaat het mensen zijn opgepakt. licht aan. Ze haalden zelfs de joden van Camera gaat van links naar rechts Cohesie aangeven Ze (verwijzen) de Britse Kanaaleilanden. vanaf een heuvel. Voorin een dorpje Dramatiseren - ernstig Zelfs met haven aan de zee. Oriënteren plaats + Britse Kanaaleilanden + persoon joden Kanaaleilanden Specificeren plaats Op bevel van hogerhand wordt (Nagespeeld) Officier leest een briefje uw voor aan een vrouw in een kantoor. hele familie geëvacueerd. (Nagespeeld) Vrouw die het nieuws Levendig maken + Nagespeeld + hoe ze daar We hoorden pas 50 jaar later wat hoort, kijkt geschrokken. Dan weer voorbeeld geven vandaan werden gehaald er met haar was gebeurd. de voorlezende officier en vervolgens Ongelooflijk. weer de jonge vrouw. Toen bleek dat ze in Auschwitz Oudere mevrouw in woonkamer. Kijkt was gestorven, waren we ontzet. niet in camera, maar wat naar beneden. Maar de nazi’s in Vanuit vliegtuig, groot veld met Corrigeren Maar allerlei barakken erop. Cohesie aangeven Maar (voegwoord)

179


1.01

1.09

1.13

1.16

1.21

Auschwitz en andere kampen in Polen merkten dat een enorme massamoord plannen


Oriënteren persoon Oriënteren plaats Oriënteren plaats Specificeren beeld

(nagespeeld) Duitsers gefilmd van een gat in de grond, ze komen aanlopen en kijken vervolgens in gat, bomen op achtergrond. Cohesie aangeven

iets heel anders was dan hem uitvoeren.

(nagespeeld) Camera van boven het gat. Duitsers staan in gat, daarin zit een gat met kolen/as waarboven een rooster zit. Duitsers meten de lengte van rooster. En hoe ze (nagespeeld) Duitsers knikken en zeggen wat, terwijl ze naar beneden kijken. het aanpakten, zegt veel over (nagespeeld) Duitser meet afstand hun mentaliteit. tussen spijlen van rooster. Potlood in de mond en schrijft het op. In 1942 creëerden de nazi’s, (nagespeeld) Camera gaat van boven na eerdere gruweldaden, iets naar beneden. Eerst rook en daarna wat totaal nieuw was in de vuur. Daar staan de Duitsers tussen. geschiedenis: Moordfabrieken Bij ‘gruweldaden’ alleen nog maar vlammen. Bij ‘geschiedenis’ komt om miljoenen mensen te doden. camera weer wat omhoog en zien we door de vlammen Duitsers staan. Einde weer alleen de vlammen.

1.45

- Auschwitz, The Nazis & The ‘Final Solution’ -

2.02

- Factories of Death -

2.09

De eerste West-Europese

Bouwplan, waar in witte lijnen tekeningen bijkomen, camera glijdt erover heen. Bouwtekening met rode letters de titel. Overzicht van Parijs met Eiffeltoren

180

Naamgeving Dramatiseren – ernstig Aankondigen Cohesie aangeven Levendig maken + aanvullen Cohesie aangeven Aankondigen Cohesie aangeven Interpretatie Oriënteren tijd + persoon Negatief mening Aankondigen/vaag zijn Dramatiseren – ernstig Dramatiseren – nadruk Naamgeving Schuld geven negatief + versterken tekst Oriënteren plaats

De nazi’s Overzichtsbeeld Auschwitz, Polen Auschwitz is wat in vorige shot te zien was En (voegwoord) Dat (verwijzen) Massamoord Een enorme massamoord Iets heel anders … Dan (voegwoord) Hem (verwijzen) Nagespeeld + toont hoe ze op gingen lossen En (voegwoord) Ze (verwijzen) En hoe Het (vervangen) Zegt veel over hun mentaliteit In 1942 + de nazi’s Na eerdere gruweldaden Iets Totaal nieuw in geschiedenis Miljoenen mensen Moordfabrieken Bij ‘Moordfabrieken’ Duitsers tonen + vlammen Hoe Auschwitz eruit zou hebben gezien

Oriënteren plaats

Bouwtekening

Ontwikkelen thema

De eerste; komen dus nog


joden


en Seine.

2.12

in Auschwitz kwamen uit

Overzicht van Parijs met veel gebouwen.

2.16

Frankrijk.

Grote gebouwen in Parijs.

2.17

Oude beelden: Nazi-vlag, staat bovenop een gebouw. Achter is Eiffeltoren te zien. Oude beelden: Duitse soldaten lopen voor de Arc de Triomphe, lopen naar camera toe.

2.25

De Duitsers zaten liever in Frankrijk dan in de

2.30 2.37

oorlog tegen ’t Rode Leger. De Duitsers hier prezen zichzelf

2.41

gelukkig.

2.46

Er zaten betrekkelijk weinig Duitse soldaten in Frankrijk.

2.51

Het land was opgedeeld in twee zones:

2.56

bezet en onbezet, maar de Oude beelden: Hoek van de straat, Franse regering bestuurde gebouw waarop staat ‘Kommandant beide zones. De nazi’s hadden der Stadt Paris’. Mensen lopen over

Oude beelden: Grote groep Duitse soldaten lopen uit gebouw. Oude beelden: Wegwijsbord met daarop ‘salles d’Angles’ en ‘cognac’. Soldaat staat er naast aan tros druiven te happen. Oude beelden: Soldaat die aan tros druiven zit en naar kijkt. Hij lacht. Oude beelden: Groot gebouw met nazi-vlaggen erop. Mensen (vooral soldaten) ervoor.

Oude beelden: Straat met wandelende mensen.

181

Oriënteren persoon Oriënteren plaats + inleiding thema Koppelen hoofdonderwerp Oriënteren plaats en inleiding Oriënteren plaats Specificeren plaats en inleiding Oriënteren tijd + cohesie aangeven Oriënteren persoon + situatie Oriënteren plaats/focussen Cohesie aangeven Uitleggen Oriënteren persoon Cohesie aangeven

Bewijzen archiefmateriaal Oriënteren persoon + situatie + plaats/focussen Contrast beeld

Oriënteren situatie Cohesie aangeven Aankondigen Uitleggen Cohesie aangeven

meer West-Europese joden Eiffeltoren, Seine + overzichtsbeeld In Auschwitz Parijs, overzichtsbeeld Frankrijk Parijs en overzicht Nazi-vlag + koppelen met verleden, ook hier Eiffeltoren te zien De Duitsers + liever in Frankrijk Frankrijk Dan (voegwoord) Liever Frankrijk ipv Rode Leger De Duitsers Hier (in Frankrijk) (verwijzen) Zichzelf gelukkig prijzen – oude beelden Duitse soldaten + Weinig soldaten + Frankrijk Weinig Duitse soldaten, maar veel Duitse soldaten en nazi-vlaggen. Twee zones opgedeeld Het land (vervangen) In twee zones Van twee zones; bezet en onbezet Maar, dus (voegwoord)



de Fransen dus nodig

straat.

3.04

om de joden het land uit te krijgen.

Oude foto van nazi en Fransman in Oriënteren situatie uniform. Die voorovergebogen zitten en ergens naar kijken. Camera zoomt Cohesie aangeven uit. Aankondigen

3.11

2 juli 1942 had de SS een belangrijke vergadering met de Franse politie over de massadeportaties. Uit de notulen blijkt dat de Fransen niet volledig wilden meewerken. In de onbezette zone

(nagespeeld) Mannen zitten aan een ovale tafel in een grote kamer.

zouden we de buitenlandse joden kunnen oppakken. In bezet Frankrijk zouden dergelijke acties ons in verlegenheid brengen. Als de Franse regering weigert

(nagespeeld) Duitse officier die luistert naar Franse man.

3.18

3.34

3.41 3.48 3.51 3.56

zal de Führer bepaald niet blij zijn. De Fransen wisten

3.58

dat ze wel enigszins moesten

Oriënteren situatie Oriënteren persoon Aanvulling op beeld

(nagespeeld) Aantekeningen op blaadjes worden geschreven. Later man in beeld die dat schrijft en vervolgens meer beeld over hele tafel.

(nagespeeld) Man die spreekt en de tolk naast hem. (nagespeeld) Overzicht van de tafel met personen eraan. (nagespeeld) Duitse officier die nu zelf spreekt. (nagespeeld) Fransman en tolk ernaast. (nagespeeld) Man pakt sigaret van

182

Franse regering bestuurde De nazi’s, de Fransen Staat in Duits op bord, maar Franse regering was bestuurder. Fransen nodig om joden weg te krijgen. Het land (vervangen) Overleg tussen Fransen en nazi’s, door uitzoomen wacht kijker op antwoord van overleg

Oriënteren tijd + persoon + 2 juli 1942 + de SS + situatie belangrijke vergadering Inleiding Scène van vergadering Franse politie/de Fransen Oriënteren persoon 2x/focussen 1x Bewijsvoeren – archief/ Uit de notulen blijkt modaliteit – bron geven Schuld oordeel positief/ Fransen werkten niet aankondigen volledig mee Tonen dat er notulen Bewijzen tekst werden geschreven Levendig maken (tot 4.34) Nagespeeld

Uitleggen tekst

Beelden laten zien hoe het is gegaan. Dat Fransen niet volledig meewerkten.

Oriënteren persoon/focus Oriënteren persoon Cohesie aangeven

De Fransen De Fransman Dat, ze, dit (verwijzen)


4.07 4.10 4.15 4.18

4.23

4.27 4.28

4.34

meewerken, maar ze wilden geen Franse joden uitleveren. Dit was hun oplossing. Mag ik een voorstel doen?


tafel en tolk steekt voor hem aan.

(nagespeeld) Duitse officier die luistert. We zijn bereid zoveel joden op te (nagespeeld) Fransman die spreekt. pakken als u wilt ook in bezet Frankrijk, maar alleen (nagespeeld) Ander Duitse officier. Armen over elkaar. joden met buitenlandse (nagespeeld) Duitse officier die luistert. Kijkt eerst naar rechts en dan naar links. nationaliteit. (nagespeeld) Andere Duitse officier. Armen over elkaar. Knikt onopvallend. Goed, (nagespeeld) Duitse officier over de schouder van Fransman. dat is in elk geval een eerste (nagespeeld) Tafel met de mannen stap. eraan. De Fransen gingen dus buitenlandse

4.37

joden uitleveren en hielden

4.41

hun eerste razzia vroeg in de ochtend van 16 juli 1942.

Schuld oordeel positief Uitleggen Aankondigen

Maar (voegwoord) Enigszins meewerken Wilden geen Franse joden Dit was hun oplossing

Uitleggen tekst

Wat de oplossing was

Afronding

Overzichtbeeld als begin

Overzicht van Parijs met Eiffeltoren in Relatie andere tekst – het midden. De zon gaat onder. samenvatten Oriënteren persoon/focus Cohesie aangeven Oriënteren plaats en tijd + inleiding Onderste deel van de Eiffeltoren met Oriënteren situatie zon erachter. Ingezoomd. Cohesie aangeven Oriënteren plaats en tijd + inleiding Overzichtsbeeld van Parijs in Aankondigen schemering, lichten branden in stad. Oriënteren tijd Oriënteren plaats en tijd +

183

Van vorige scène; dus De Fransen Dus (voegwoord) Eiffeltoren en ondergaande zon + overzicht Buitenlandse joden uitleveren En (voegwoord) Eiffeltoren en ondergaande zon + overzicht Eerste razzia Vroeg in de ochtend 16 juli 1942 Parijs, schemering +


4.46 4.48 4.49

4.50 4.52

In het 20e arrondissement kwam de politie

4.59

bij de familie Muller die uit Polen kwam.

5.08

Ouvert

5.09

Police, ouvert

5.11

’s Morgens werden we wakker

5.15

van gebonk op de voordeur. M’n moeder zat op haar knieën, haar armen om de benen van twee agenten. Ze smeekte ze weg te gaan. Ze smeekte, huilde en gilde. Ik zag dat de politiegenten haar met hun voeten wegduwden en zeiden: schiet op. We hebben geen uren de tijd. De politie nam die morgen Annette Muller mee, haar

5.25

5.48


(nagespeeld) Donker trappenhuis waar iemand de trap oploopt. (nagespeeld) Zaklamp die de camera in schijnt, nog steeds in trappenhuis. (nagespeeld) Twee mannen lopen de trap op in het donker. Camera achtervolgt de mannen, gefilmd van onder. (nagespeeld) Man in uniform die op trap loopt. (nagespeeld) Twee mannen lopen op de trap naar boven en kloppen op een deur. Camera volgt bewegingen van de mannen. (nagespeeld) Jonge man in uniform, die zijn lippen nat maakt. Vervolgens oudere man. (nagespeeld) Deur waar op wordt geklopt. (nagespeeld) Jonge politieman die roept. Weer kloppen op deur. (nagespeeld) Politiemannen kloppen op deur. Huis met zes ramen erin, enkele kamers zijn verlicht. Een ander licht gaat aan.

inleiding

overzicht

Levendig maken + ontwikkelen verhaal

Nagespeeld + verloop van verhaal

Oriënteren plaats/ specificatie beeld

In het 20e arrondissement

Oriënteren persoon Voorbeeld Cohesie aangeven

Familie Muller, uit Polen Familie voorbeeld razzia Die (verwijzen)

Spannend maken – stilte

Kijker moet wachten op wat er gaat gebeuren.

Dramatiseren - suggereren

Kijker vermoedt dat dit het raam van de familie Muller is

Oriënteren persoon/ focussen + situatie

De politie, Annete Muller, broertje Michel, haar

Mevrouw in beeld die in een huiskamer zit, ze zit rechts in beeld.

Oude foto in zwart-wit van twee kinderen. Camera gaat omhoog over

184


6.01

6.09

6.24

broertje Michel en haar moeder. We waren bang omdat het zo vroeg in de ochtend was. Ze zeiden dat we eten voor drie dagen moesten meenemen. Daar zat ik niet zo mee. Niet dat ik de politie zo vertrouwde, ik vertrouwde m’n moeder volkomen. Ze werden naar een kamp als dit gebracht, vol buitenlanders.


foto. Later een mevrouw die achter hen staat.

Cohesie aangeven Specificeren tekst + focussen

moeder + meenemen Die morgen (vervangen) Wie Annete, Michel en hun moeder zijn

Gebouw van dichtbij met veel ramen erin. Beneden staan fietsen voor de deur. Camera gaat naar beneden.

Cohesie aangeven Suggereren

Ze (verwijzen) Dat ze naar beneden gaan

Oude beelden (z-w), waar veel mensen lopen achter een hek. Waar verschillende barrakken staan.

Specificeren beeld Voorbeeld geven Uitleggen Vergelijken Uitleggen

Kamp als dit Als dit Wat voor kamp? Vol buitenlanders Voorbeeld van een kamp Waarom die mensen daar zaten Vanwege (voegwoord) Vanwege vervolgingen naar Frankrijk gevlucht en nu alsnog opgepakt. Zielige beelden

Man zit in woonkamer, grote bank achter zich. Hij zit links.

6.29

Velen waren vanwege vervolgingen naar

Vrouw met kind in de arm.

6.32

Frankrijk gevlucht.

Groep mensen die staan te wachten en te dringen.

6.35

Kleine jongen en de handen van een vrouw om zijn gezicht heen. Kinderen die tegen elkaar aan staan. Vrouwen die een barrak in lopen. Ik was niet zo bang. Ik dacht aan Meneer Muller in de woonkamer. het nieuwe schooljaar. Ik dacht: Wat gaat er gebeuren? Maar ook: Straks weer naar school. Daar was ik vooral mee bezig.

Dramatiseren op emotie

Ja? In het begin wilden de nazi’s alleen volwassenen

Ontwikkelen verhaal

6.37 6.38 6.42

6.53

(nagespeeld) Telefoon die rinkelt en officier die de telefoon opneemt.

Cohesie aangeven Ironie tonen

Cohesie aangeven

185

In het begin (toen nog wel, later niet meer?) Die (verwijzen)



deporteren die vervolgens zouden worden uitgeroeid. Dus Adolf Eichmann van de SS,

7.11

Oriënteren situatie

die de deportaties organiseerde, wilde eerst geen kinderen laten meegaan naar het Oosten.

(nagespeeld) Man aan telefoon van achter in zijn kantoor. Hij is gaan staan.

7.24

Dus in augustus 1942, in het kamp bij Beaune-La-Rolande

Oude foto van kamp, allemaal barakken op een rij.

7.29

scheidde de Franse

Oude foto van mensen die afscheid van elkaar nemen.

7.31

politie de gezinnen.

Oude foto van gezin die op grond zit tegen hek, wordt ingezoomd.

7.38

De politie sloeg de vrouwen terwijl wij hun kleren vasthielden. Ze spoten ons nat. Er waren kleine kinderen bij en volwassenen huilden. Toen er een wagen met een machinegeweer verscheen, viel er een stilte. M’n moeder

Mevrouw Muller in haar woonkamer.

7.49

8.02

Dramatiseren – emotie Oriënteren persoon Specificeren persoon + levendig maken Cohesie aangeven Specificeren Ontwikkelen verhaal Naamgeving Levendig maken Cohesie aangeven Ontwikkeling verhaal Oriënteren tijd + plaats

Specificeren beeld Oriënteren situatie + persoon Bewijsvoeren archief + dramatiseren – emotie Focussen op gezin: dramatiseren door een gezicht te geven

Vervolgens, dus (voegwd) Alleen volwassenen deporteren en uitroeien Uitgeroeid Adolf Eichmann, van SS Adolf Eichmann + naspelen Die (verwijzen) Alleen volwassen – dus geen kinderen mee Eerst (later wel?) Het Oosten Naspelen Dus (voegwoord) Dus; gevolg Augustus 1942 + het kamp bij Beaune-LaRolande Beaune-La-Rolande Gezinnen scheiden + Franse politie Foto’s + worden gescheiden Door in te zoomen

Meneer Muller in een woonkamer.

Oude foto van vrouw.

Herhalen + focussen

186

Van foto van gezin Muller + gezin Muller


8.06 8.11

8.20

8.25

stond vooraan tussen de vrouwen en ze gaf ons tekens met haar ogen. Michel huilde terwijl we naar haar keken. Dat is m’n laatste beeld van haar, want ze voerden de vrouwen toen weg.

De kinderen die hun ouders kwijt waren, werden overgebracht naar hier, naar Drancy, vlakbij Parijs.

8.43 8.46

Dit concentratiekamp was in feite een half afgebouwde

8.52

woonkazerne.

8.55 8.59

Het oudste kind was veertien jaar, het

9.10

jongste twee.

9.14

Een handjevol volwassenen ving

9.18

de kinderen zo goed mogelijk op.


Mevrouw Muller. Foto van vrouw en daaronder twee kinderen. Camera gaat naar beneden.

Herhalen + focussen

Foto van gezin Muller, nu van moeder naar kinderen + gezin Muller

Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon + situatie + plaats Cohesie aangeven Specificeren beeld Specificeren plaats Oriënteren plaats

Gevolg van scheiding Kinderen + kwamen in Drancy + vlakbij Parijs Die (verwijzen) Hier Draaien camera rondom Andere hoek van plaats

Specificeren beeld Corrigeren Contrasteren

Dramatiseren – emotie Oriënteren plaats Gezicht geven

Dit concentratiekamp In feite Concentratiekamp en de gezellige foto Gelijkheid plaats, door dissolve versterkt Bewijst woonkazerne + vergelijkt nu en vroeger Uitleggen over hoe het daar was Jonge kinderen Waar het was Foto van kind

Aankondigen/oriënteren persoon Uitdrukking Mening positief Gezicht geven

Een handjevol (wie dan?) volwassenen Een handjevol Zo goed mogelijk Foto van kind

Mevrouw Muller.

Overzicht van een stad met vooraan flats. Camera draait naar rechts.

De hoek van een flatgebouw vanuit een binnenplein, grote boom ervoor. Oude foto van mensen die bij elkaar zitten. Ze zitten op stro en er hangt een waslijn. Dissolve. Gebouw van flatgebouw en daarvan twee ramen. Dissolve. Oude foto. Mannen hangen uit het raam. Dissolve. Balken in plafond, vervolgens een gang. Dissolve.

Oude foto van twee meisjes die elkaar vasthouden. Dissolve. Zijkant van het gebouw. Dissolve.

Oude foto van meisje. Dissolve.

187

Cohesie aangeven Actualiseren Bewijsvoeren archief + vergelijken Oriënteren situatie


9.23

9.37

9.48 9.58 10.05

10.15 10.21

10.31

10.35 10.40

De kinderen zaten onder de parasieten en hun toestand was erbarmelijk. Ze waren heel erg vies. En ze hadden allemaal dysenterie. We noteerden hun namen, maar de meesten wisten hun achternaam niet. Ze zeiden dingen als: Ik ben het broertje van Pierre.


Vrouw in woonkamer op de stoel.

Oude foto van een kind die een hoepel vast heeft.

Oude foto van twee kinderen die elkaar vasthouden. We kregen kleine kamertjes en Oude foto van een meisje met grote ster op haar borst. sliepen op de betonnen vloer. We Mevrouw Muller moesten oppassen niet te vallen op de trap zoveel uitwerpselen lagen daar. Het was een nachtmerrie. Oude foto van jongetje. Na een korte periode in Flatgebouw van onder gefilmd, Drancy kwam er toestemming camera draait naar beneden naar de uit Berlijn ingang. Zoomt tegelijk in. In de ingang zien we een trap. en werden de kinderen Foto van een jongetje met muts op verzameld voor de reis naar en knuffel in de handen. het Oosten. Foto van meisje met mutsje en dikke jas van bont aan. We logen steeds tegen ze dat ze hun Vrouw in woonkamer.

Gezicht geven

Foto van kind

Gezicht geven

Foto van kind

Gezicht geven

Foto van kind

Gezicht geven

Foto van kind

Oriënteren tijd + situatie Cohesie aangeven Oriënteren plaats Cohesie aangeven Naamgeving Ontwikkelen verhaal Gezicht geven Gezicht geven

Na een korte periode + wat er ging gebeuren Er (verwijzen) Verschillende kanten flat En (voegwoord) Het Oosten Kinderen ook naar Oosten Foto van kind Foto van kind

Gezicht geven

Foto van kind

Gezicht geven

Foto van kind

ouders zouden terugzien. Maar ze geloofden ons gewoon niet. Gek genoeg

10.54 11.00

vermoedden ze wat er ging gebeuren. Veel kinderen zeiden: Mevrouw, adopteer me. Ze wilden dat kamp blijven.

Foto van een jongen, hand bij het oor. Foto van meisje in jurkje.

188


11.05 11.09 11.15 11.22

11.36

Hoe slecht ze het er ook hadden. De ochtend voor hun vertrek kleedden wij ze aan. De meesten konden hun tassen niet eens dragen. Zoiets vreselijks kun je je bijna niet voorstellen. Ik denk er nog steeds aan terug. Michel en Annette werden gered, hun vader had ambtenaren omgekocht.


Mevrouw in woonkamer. Foto van meisje met hoedje op.

Gezicht geven

Foto van kind

Foto van meisje in tuin.

Gezicht geven

Foto van kind

Mevrouw in woonkamer.

Foto van jongen en meisje. Zelfde als Focussen/oriënteren eerder gezien. persoon/koppelen subonderwerp Uitleggen

Waarom gered; ambtenaren omgekocht Van de foto Herhalen Moeder + stierf in Oriënteren persoon + situatie/afronding/koppelen Auschwitz hoofdonderwerp Aankondigen Maar niet de enige … Schuld negatief Duitsers niet de enige schuldigen Oriënteren persoon Michel Cohesie aangeven Maar (voegwoord) Foto Herhaling

11.43

Hun moeder stierf na haar Zelfde foto, maar nu moeder. Wordt deportatie in Auschwitz. Maar ingezoomd. voor Michel zijn de Duitsers niet de enige schuldigen. Ze pakten mensen op

11.55

omdat ze joods waren. Dat Fransen dat konden doen, snap ik 60 jaar later nog steeds niet.

Heer Muller in woonkamer.

12.06

In augustus 1942 werden 4100 kinderen naar het Oosten

Twee treinsporen op een perron. Camera gaat van spoor omhoog naar station.

Oriënteren tijd Dramatiseren - hoeveelheid Naamgeving Ontwikkelen verhaal Dramatiseren + beroep historische kennis

12.15

afgevoerd

Beeld laat zien hoe ver sporen gaan,

Dramatiseren – emotie

189

Familie Muller (Michel en Annette en hun vader)

In augustus 1942 4100 Het Oosten Kinderen weggebracht Leeg station + de herinnering aan sporen (kijker weet wat mee bedoeld wordt) Afgevoerd



boven het spoor is een brug. 12.18 12.23 12.27 12.30 12.34

12.39

in goederenwagens, samen met volwassenen uit Drancy, wildvreemden.

Dissolve naar foto van meisje met pop naast haar. Dissolve foto van jongetje op het strand. Dissolve foto van jongen in matrozenpakje. Dissolve, foto van meisje bij stoel. De reis duurde twee dagen en Dissolve, foto van jongen met nachten tot ze krullen.

hier aankwamen. Het perron van Auschwitz.

Dissolve, treinspoor maar helemaal begroeid met gras. Gefilmd in donker. Camera gaat van boven naar beneden tot op grond.

12.53

Dissolve, foto van jongen in jasje.

12.58

Dissolve, spoor van Auschwitz, dichter erop. Dissolve, foto van meisje met donker haar en lichte ogen. Dissolve, close-up van spoor en gras. Camera gaat iets vanaf, hierdoor ook te zien wat verderop is.

13.02 13.06

Er zijn maar weinig nog levende getuigen van de scènes op het perron. En maar heel weinig

13.21

die SS-er waren. Maar kort na Dissolve, foto van jongeman in

190

Dramatiseren – suggereren Sporen leiden naar … + beroep historische kennis Oriënteren situatie Hoe ze werden afgevoerd Specificeren/dramatiseren – ernstig Gezicht geven + suggereren

Wildvreemden Foto kindjes + allemaal afgevoerd?

Lengte reis Oriënteren situatie Dramatiseren - hoeveelheid Twee dagen en twee nachten Cohesie aangeven Ze (verwijzen) Hier Specificeren beeld V-o wacht even voordat Spanning – stilte hij zegt waar ze precies zijn. Koppelen hoofdonderwerp Auschwitz Oriënteren plaats Het perron van Auschwitz Dramatiseren Donkere beelden, gras is over spoor gegroeid. Roept een onheilspellend gevoel op. Gezicht geven + Foto + omgekomen? suggereren Dramatiseren – emotie Onheilspellend gevoel Cohesie (tot 13.45) Dissolve Gezicht geven + Foto + omgekomen? suggereren Cohesie aangeven En (voegwoord) Epiloog Weinig mensen nog over Dramatiseren – nadruk Nog maar weinig, en maar heel weinig Specificeren plaats + Dit is perron Auschwitz + versterken tekst weinig te zien, donker Cohesie aangeven Die (verwijzen)


13.45 13.56

14.15


aankomst van kinderen begon Oskar Gröning in Auschwitz. Ik moest toezien op de bagageinname van een net gearriveerd transport.

uniform. Eerst kraag te zien met SStekens, later gezicht.

Daarna leek het wel een kermisterrein. Overal lag rommel en tussen de rommel lagen zieke mensen, die niet meer konden lopen. Ik vond het afschuwelijk hoe die mensen behandeld werden. Een naakt kind bijvoorbeeld dat daar lag werd aan de benen weggesleept en in een vrachtwagen gegooid. En toen het gilde als een kip sloegen ze het met hoofdje tegen de vrachtwagen en werd het stil.

Gröning in woonkamer, lamp achter zich. Eerst het groene veld, daarna draait camera naar het spoor van Auschwitz.

14.33 14.39 14.40

De

14.46

kinderen gingen naar het 3 kilometer verder gelegen Auschwitz-

Corrigeren Ontwikkeling verhaal/ oriënteren tijd Oriënteren persoon Specificeren persoon + bewijzen tekst + spanning opbouwen (stilte)

Maar (voegwoord) Weinig SS-ers, maar Kort na aankomst van de kinderen Oskar Gröning Foto Gröning + SSachtergrond op kraag + eerst SS-er tonen, dan pas gezicht

Dramatiseren – suggereren/emotie

Hier gebeurde het allemaal

Inleiding + dramatiseren

Weinig inhoud + donker en prikkeldraad. Dissolve

Gröning in woonkamer.

Hoog hek van prikkeldraad in het donker. Close-up. Prikkeldraden. Extreme close-up. Dissolve. Knoppen van prikkeldraden. Extreme close-up. Dissolve Hek met prikkeldraad. Close-up. Dissolve.

Cohesie aangeven Oriënteren persoon + plaats Ontwikkelen verhaal

14.52

Birkenau naar twee gebouwen in de hoek van het

Spinnenweb tussen prikkeldraad. Extreme close-up.

191

Oriënteren plaats

De kinderen + 3 km verder gelegen AuschwitzBirkenau Waar kinderen naar toegingen na aankomst Twee gebouwen in de hoek van het complex



14.57

complex. Daar hadden

Dak met daarboven een halve maan.

14.59

de nazi’s gaskamers gemaakt. De kinderen werden opgesloten en het insecticide Zyklon B werd door een luikje naar binnen geworpen. Meer dan 4000 Franse kinderen gingen zonder ouders naar Auschwitz. Allemaal kwamen ze om.

(computer) Begint bij een klein raam van een gaskamer en gaat vervolgens naar binnen. Deur wordt gesloten, waarna het er donker is. Camera beweegt langs en in het gebouw. Einde een fade-out en zwart beeld.

Cohesie aangeven Oriënteren plaats Oriënteren persoon Uitleggen Dramatiseren – hoeveelheid Oriënteren persoon Cohesie aangeven Dramatiseren – emotie Koppelen hoofdonderwerp Afronden Oriënteren plaats + afronden + alsof kijker zelf meemaakt + levendig maken

15.28

15.36

15.48 15.58

Begin 1942 vond Oskar Gröning die misdaad nog te rechtvaardigen.

Foto van Gröning, die aan komt lopen Evaluatie/mening/schuld op straat. Camera zoomt in. negatief Oriënteren persoon/ focussen Cohesie aangeven Versterken Wij waren ervan overtuigd dat de Gröning in woonkamer. hele wereld het op ons had gemunt en dat de joden tegen ons samenzwoeren. /Maar kinderen konden jullie toch Zelfde foto van Gröning als in begin. Herhalen niets hebben gedaan?/ Camera zoomt in. De kinderen waren nog geen Gröning in woonkamer. vijanden, maar wel het bloed in hun aderen. Het gevaar was dat iemand als jood opgroeide. Daarom gingen de kinderen dezelfde weg.

192

Daar (verwijzen) Hoek van het complex De nazi’s Hoe ze werden vermoord Meer dan 4000 De kinderen, meer dan 4000 Franse kinderen En (voegwoord) Ze (verwijzen) Opgesloten, zonder ouders Naar Auschwitz Allemaal kwamen ze om Camera laat zien hoe het eruit zag toen + fade-out en tijdje zwart + camera als ogen kind + computer Begin 1942 misdaad nog te rechtvaardigen Oskar Gröning Die misdaad (vervangen) Inzoomen op Gröning

Foto Gröning


16.17

16.39

Hoewel Oskar Gröning geloofde in de desillusie van de nazi’s van een joodse samenzwering, nam hij niet deel aan het moorden en wilde hij ook niet in Auschwitz blijven. Documenten bevestigen dat hij vroeg om overplaatsing naar het front, wat werd geweigerd. Dus bleef hij in het hoofdkamp, drie kilometer van Auschwitz-Birkenau. Hij moest het geld tellen dat de joden na


Foto van Gröning, staande in uniform. Beeld gaat van voeten naar gezicht. Zodra bij gezicht is, gaat camera inzoomen.

Ingang van kamp van afstand vanaf binnen. Gebouwen en bomen te zien en ‘arbeit macht frei’ van achter. Camera gaat schuin omhoog naar gebouw waar allerlei ramen geopend zijn. Kleur van beeld wordt grauwer.

16.49

aankomst was afgenomen en het naar Berlijn laten brengen.

(nagespeeld) Gröning achter een bureautje in klein muffig kamertje.

16.56

Terwijl het hoofdmotief voor (nagespeeld) Te zien wat Gröning de Endlösung ideologisch was opschrijft, een soort schema. Doet elastiekje om geld heen.

17.04

beseften de nazi’s dat die ook financiële voordelen had.

(nagespeeld) Gezicht van Gröning.

193

Cohesie aangeven

Hoewel, en, ook (voegwd) Wat, dat, hij, hij, hij (ver.) Oriënteren persoon/focus Oskar Gröning Corrigeren Joodse samenzwering, maar moordde niet Oordeel negatief Desillusie nazi's Relatie andere tekst – Joodse samenzwering refereren/cohesie aangeven (vervangen) Bewijsvoeren – archief/ Documenten bevestigen modaliteit – bron geven Menselijkheid tonen Dramatiseren – emotie Cohesie aangeven Dus (voegwoord) Dat, hij, hij (verwijzen) Gevolg; dus bleef hij Ontwikkelen verhaal Oriënteren plaats In het hoofdkamp, 3 km van Auschwitz-Birkenau Uitleggen Wat zijn werk was; geld tellen Specificeren plaats + Overzichtbeeld + aankondigen verandering naar reconstructiekleuren en het draaien naar etage van gebouw Uitleggen Welk geld en wat verder mee doen Cohesie aangeven En (voegwoord) Het (vervangen) Cohesie aangeven Terwijl (voegwoord) Corrigeren Financiële voordelen, maar hoofdmotief ideologisch Naamgeving Endlösung Levendig maken (tot 18.08) Nagespeeld Oriënteren persoon De nazi’s Cohesie aangeven Dat, die (verwijzen) Ook (voegwoord) Uitleggen Waarom Gröning werk



17.09

In 1942 werden 200.000 Europese joden naar Auschwitz gebracht uit Frankrijk, Nederland, België, Joegoslavië, Polen

(nagespeeld) Iemand verdeeld munten en briefjes die hij uit koffers haalt. Camera gaat mee met beweging en gaat door waar iemand geld telt, daarachter nog twee mannen aan bureau te zien (waaronder Göring).

moest doen; financiële voordelen Oriënteren tijd In 1942 Dramatiseren – hoeveelheid 200.000 joden Oriënteren persoon 200.000 Europese joden uit Frankrijk, Nederland, Specificeren Belgie, Joegoslavie, Polen, Tsjechie, Slowakije, Oostenrijk en Duitsland Waarom financiële Uitleggen voordelen had

17.23

Tsjechië, Slowakije, Oostenrijk en Duitsland. Ongeveer 70% werd onmiddellijk na aankomst vermoord.

(nagespeeld) De muntteller rolt een rij munten in papiertje. (nagespeeld) Camera kijkt ‘stiekem’ naar tellende mannen. Nu briefjes (Göring)

Uitleggen

Ze moesten hun bezit aan de nazi’s geven, zogenaamd in bewaring. Als administrateur van dat buitenlandse geld gingen bijna alle valuta ter wereld door m’n handen. Geloof het of niet, ik zag Italiaanse lires voorbij komen, Spaanse peseta’s Hongaars en Mexicaans geld, dollars en Engelse ponden.

(nagespeeld) Handen die briefjes tellen. Het is Göring.

En misschien kwamen die Engelse ponden van de Kanaaleilanden.

Struiken, camera gaat omhoog en Cohesie aangeven water eronder te zien en erachter een Modaliteit – mate zekerheid haven en stad. Relatie andere tekst – refereren Oriënteren plaats Specificeren plaats +

17.28

17.34

17.41

17.50

18.01

18.08

Dramatiseren – hoeveelheid/emotie Cohesie aangeven Oriënteren persoon Uitleggen

70 % van die Europese joden Ongeveer 70 %, onmiddellijk vermoord Ze (verwijzen) De nazi’s Zogenaamd in bewaring

(nagespeeld) Göring draait aan teller met cijfers.

(nagespeeld) Göring achter zijn schouder. weer aan het opschrijven en elastiekjes om geld doen. (nagespeeld) Göring van voor.

194

En (voegwoord) Misschien Die Engelse ponden Kanaaleilanden Overzichtsbeeld


18.16

18.20

1500 kilometer van Auschwitz en toch lichtjaren ervandaan.

Oude filmbeelden van een straat waar mensen lopen, winkeltje te zien.

De Kanaaleilanden waren vóór de oorlog een fijn vakantieoord.

Oude filmbeelden, feest met een parade. Allerlei mensen staan te kijken. Mensen op versierde wagens.

18.33

18.37

18.40 18.42

18.56

19.07


De familie Potts uit Kent ging in 1939 naar de Kanaaleilanden. Met hun was hun kindermeisje Therese Steiner. Ze was haar vaderland Oostenrijk ontvlucht vanwege het antisemitisme. We raakten erg op haar gesteld. We zagen haar heel vaak. Het was of we twee moeders hadden. Toen de familie begin 1940 terugging naar Engeland mocht Therese van de

Oude filmbeelden, drie meisjes. Een meisje zit op muurtje, andere twee beide kanten ernaast. In het midden bord met ‘Guernsey’s ‘Personality Girl’’. Oude filmbeelden, vier meisjes op strand, in zand geschreven ‘Guernseys Beauty’. Oude filmbeelden, vingers schrijven in zand. Kruisje en ‘here’. Oude foto van twee vrouwen en twee meisjes op rotsgebergte. Bij ‘met’ wordt ingezoomd op vrouw.

inleiding Oriënteren plaats/koppelen hoofdonderwerp Cohesie aangeven Uitdrukking Aankondigen Oriënteren plaats Oriënteren plaats/focussen Uitleggen

1500 km van Auschwitz

En (voegwoord) Lichtjaren ervandaan Toch lichtjaren ervandaan Omgeving De Kanaaleilanden Waarom lichtjaren vandaan Dramatiseren -tegenstelling Een fijn vakantieoord Bewijsvoeren archief Fijn vakantieoord vrolijke oude beelden

Oriënteren persoon

Oriënteren plaats/focussen Specificeren persoon + focussen

De familie Potts uit Kent , kindermeisje Therese Steiner Naar de Kanaaleilanden Wie Therese is + inzoomen

Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Oriënteren tijd + situatie + persoon/focussen

Toen Toen (voegwoord) Begin 1940 + mag niet mee naar Engeland +

Mevrouw Potts in woonkamer (ook te zien geweest in begin van de film) Uitzicht over zee en deel van gebergte te zien.

195



autoriteiten niet met hen mee terug. Als Oostenrijkse was zij een ongewenste vreemdeling. Mijn moeder protesteerde, maar ze werd opgepakt. We hebben haar nooit meer gezien. Er waren antisemieten. Er was een man die zelfs tegen m’n moeder zei: Dan moet je maar geen jodinnen onder je hoede nemen. Ze vertelde het me. Afschuwelijk.

Foto van de twee vrouwen en twee meisjes op het strand, nu vanaf de zijkant. Bij ‘Oostenrijkse’ wordt weer ingezoomd op Therese. Klein meisje ervoor.

19.45

(Duits) Met Guernsey

19.47

en Jersey hebben onze troepen Engelse bodem betreden. Therese kon niet meer weg na de Duitse inval in 1940.

19.15

19.30

20.06

waaronder de beroemde Britse bobby’s.

20.10

En het was de politie van Guernsey die zorgde

(nagespeeld) Vooraan Engels sprekende man aan de telefoon,

20.01

De Duitse propaganda was blij met de hulp van de bewoners,

Cohesie aangeven Dramatiseren – emotie Herhalen + focussen

Therese Overzichtsbeeld Waarom ze niet mee mocht Hen, zij (verwijzen) Als (voegwoord) Ongewenste vreemdeling Zelfde foto + Therese ingezoomd

Mevrouw Potts in woonkamer.

Oude propagandafilm. Groot bord op gebouw met ‘Etats de Jersey 1937’ en het wapen. (propaganda) Daarna boot met daarop een Duitser. (propaganda) Auto komt aanrijden in een straat. Man met groot geweer staat bij ingang. Twee mannen stappen uit. (propaganda) Man bij deur met geweer. Op deur staat ‘Der Deutsche Kommandant der Britischen Kanalinseln’. Mannen gaan naar binnen. (propaganda) Engelsman in midden, Duitsers naast hem.

19.52

Oriënteren plaats Uitleggen

196

Relatie kijker Uitleggen

Onze troepen Verloop van oorlog

Bewijzen tekst

Duitsers op boot waar Jersey op staat. Ze kon niet meer weg Therese + in 1940

Ontwikkelen verhaal Focussen/oriënteren persoon + oriënteren tijd Bewijzen tekst Specificeren beeld Uitleggen

Gevaarlijk De Duitse propaganda Hulp van de bewoners

Levendig maken

Propagandafilm

Cohesie aangeven Kennis/naamgeving/ oriënteren persoon Bewijzen tekst Cohesie aangeven

Waaronder (voegwoord) Beroemde Britse bobby’s Engelsman erbij En (voegwoord) Die (verwijzen)


20.12

voor de registratie van de joden, op verzoek van de Duitsers.

20.19 20.22

Er zaten vier joden op Guernsey en twaalf op buureiland Jersey.

20.26 20.28

Eén van de joden

20.35

die zich had laten registreren in de herfst van 1940 op Guernsey was Therese Steiner. Net als bij de anderen kwam er op haar kaart een rode J.

20.44 20.48 20.53

Achttien maanden daarna, in april 1942, werden drie buitenlandse joden op Guernsey, Auguste Spitz, Marianne Grünfeld en Therese op het hoofdbureau van de politie ontboden.


kamer erachter zit een andere man aan bureau. (nagespeeld) Handen zitten in een kaartenbak te bladeren. (nagespeeld) Meneer die door kaarten heen bladert. (nagespeeld) Hij haalt een kaart eruit met foto erop. Legt dit op bureau, daar ligt al een andere. (nagespeeld) Gezicht van meneer te zien voor de helft. Bak ervoor. (nagespeeld) Meneer doopt pen in potje met rode inkt. Zet er een grote J op. (nagespeeld) Twee kaarten op bureau, een nu met rode J erop. Hij zet nu ook een J op de andere.

Oriënteren persoon

Politie van Guernsey

Schuld negatief/oriënteren situatie Uitleggen Levendig maken

Zorgde voor de registratie

Cohesie aangeven Oriënteren situatie

Er (verwijzen) En (voegwoord) Aantal joden op eilanden

Focussen/aankondigen

Eén van de

Oriënteren tijd + plaats + persoon + situatie

Herfst van 1940 + op Guernsey + Therese Steiner + had laten registreren Die, er (verwijzen) Net als (voegwoord) Therese Steiner, Guernsey Net als bij de anderen

Cohesie aangeven

(nagespeeld) Gezicht van meneer die schrijft. (nagespeeld) Hij doet er een stempel overheen. Oud papiertje met een lichte J er nog op. Pasfoto’s komen een voor een ervoor. Naast elkaar.

197

Op verzoek van Duitsers Naspelen

Focussen Relatie met ander beeld refereren Spanning opbouwen – stilte Kijker wacht af op wat zal gaan gebeuren. Oriënteren tijd/specificeren In april 1942 Ontwikkelen verhaal Achttien maanden daarna Oriënteren situatie + Wat er ging gebeuren + persoon + plaats drie buitenlandse joden, Spitz, Grünfeld, Therese + op Guernsey Gezicht geven/specificeren Auguste Spitz, Marianne Grünfeld en Therese Focussen Therese en Guernsey Gezicht geven Pasfoto’s vrouwen



21.03

Therese had een afspraak met brigadier Ernest Plevin.

(nagespeeld) (zoals in begin van de film) Jonge vrouw zit tegenover een man in een kantoortje.

21.10

U moet 21 april om 19.00 uur op de Weighbridge in St Peter Port zijn. U moet dit bevelschrift en identiteitspapieren meenemen. U moet warme kleren meenemen en eten en drinken. Maar niet meer bagage dan u kunt dragen.

(nagespeeld) Brigadier Plevin leest brief voor, tussendoor Therese die sip kijkt. Hij geeft haar het briefje.

21.39

Ik zie nog voor me dat we haar naar een witte vrachtwagen brachten. We brachten haar met z’n tweeën weg,

21.49

haar koffer op een fiets. We stonden daar afscheid te nemen en zagen haar het hek door gaan. Ze zwaaide nog en toen was ze weg. Het was een raadsel waar ze heen was. Je hoopte dat ze terugkwam. We konden het niet bevatten. Dat soort dingen gebeurde niet in Engeland.

22.06

22.22

22.30

Op Guernsey en in Frankrijk wist men niet dat die joden vermoord werden. Maar men wist heel goed hoezeer de nazi’s de joden haatten. Na

Focussen Voorbeeld geven Oriënteren persoon Herhalen Levendig maken

Therese Hoe het bij haar verliep Therese, Ernest Plevin Begin film ook geweest Nagespeeld

Van onder een paar takken en heldere lucht erachter. Camera gaat naar beneden en daar is allerlei struikgewas en een paadje erdoor. Vooraan een hekje. Vrouw in een woonkamer, groene muren.

Inleiding + oriënteren plaats

Omgeving van Therese, waar ze wegging

Water met daaraan huizen en een drukke weg. Camera zit op een boot en vaart weg.

Alsof kijker zelf meemaakt + suggereren

Camera als Therese + wegvarende boot; gaat dood tegemoet

Door het beeld komt de foto van de twee vrouwen en twee meisjes. Als een dissolve, maar komt niet helemaal tevoorschijn. Boot vaart weg, huizen steeds verder weg. (Bij ‘maar’) Aan het eind gaat camera naar beneden, alleen nog water in beweging door de boot. Als dissolve komen de drie pasfoto’s

Dramatiseren - emotie

Koppeling naar vroeger te maken, als een herinnering.

Evaluatie

Guernsey en Frankrijk beschouwend naar situatie gekeken Guernsey + Frankrijk (2x) En, maar, en (voegwoord)

198

Oriënteren plaats/focussen Cohesie aangeven



een paar weken in Frankrijk werden de drie vrouwen gedeporteerd uit Guernsey gearresteerd in juli 1942 in Frankrijk en getransporteerd naar Auschwitz. Alledrie stierven ze daar.

weer naar voren (bij ‘alle drie’), maar niet helemaal. Einde gaat beeld op zwart. Corrigeren

23.00

In dezelfde maand dat die drie vrouwen in Auschwitz aankwamen,

Van heel dichtbij een rijdende auto met een vlag voorop.

Ontwikkelen thema Koppelen hoofdonderwerp Cohesie aangeven

23.08

bezocht Heinrich Himmler, één van de bedenkers van de Endlösung,

Dissolve naar een foto van Himmler die hand geeft aan iemand.

23.13

het kamp.

Foto van Himmler (en andere mannen) die aan het wandelen zijn.

Oriënteren persoon + situatie Naamgeving Oriënteren persoon Specificatie beeld

23.17

Er zaten 30.000 mensen in Auschwitz,

Dat, ze (verwijzen) Die joden (vervangen) Men wist niet dat ze vermoord werden – maar wel dat ze gehaat werden Schuld positief Wisten niet Schuld negatief Maar men wist heel goed Ontwikkelen verhaal Na een paar weken Oriënteren tijd + persoon + Juli 1942 + de drie plaats + situatie vrouwen uit Guernsey + in Frankrijk + gearresteerd en getransporteerd Koppelen hoofdonderwerp Naar Auschwitz Afronden Alledrie stierven ze daar Versterken + gezicht geven Extra nadruk doordat + afronden camera alleen water toont (dus geen afleiding) + pasfoto’s + beeld op zwart

Foto van groep Duitsers aan het lopen met daarachter een groot gebouw, dat in de steigers staat.

199

Cohesie aangeven Bewijsvoeren archief + levendig maken (tot 24.02 - excl. 23.33 - 23.48) Uitleggen Cohesie aangeven Dramatiseren – nadruk Focussen

In dezelfde maand In Auschwitz Dat, die (verwijzen) Drie vrouwen (vervang.) Heinrich Himmler + kamp bezoeken Endlösung Foto Himmler Waar Himmler loopt, is dus het kamp Het kamp (vervangen) Dat Himmler het kamp bezocht met fotoverslag Over Auschwitz Er (verwijzen) 30.000 mensen Auschwitz


23.21

voornamelijk joden en Poolse politieke gevangen.

23.25 23.29

Himmler inspecteerde het uitgestrekte

23.33

complex. Het hoofdkamp, de uitbreiding bij Birkenau en het gebouw van de synthetische-rubberfabriek bij Monowitz.

23.48

23.58

24.02

Hij was getuige van de moord op joden in een gaskamer, iets wat uit het fotoverslag van zijn bezoek werd weggelaten. Himmler was tevreden met wat hij had gezien.

24.14 24.20 24.24

Foto van Himmler en mannen op een houten bouwwerk. Foto van Himmler, heeft hoed af en wrijft met doekje over zijn hoofd. Foto waarbij Himmler en meneer nu gebogen zijn over tafel en iets wordt aangewezen. Groep mannen omheen. Plattegrond van omgeving van Auschwitz. Wanneer tekst iets noemt komt rood blokje in plattegrond oplichten. Camera zoomt uit.

Foto van Himmler (en andere mannen) aan het wandelen, achtergrond bouwwerk. (nagespeeld) Vrouw trekt kampcommandant zijn jasje aan in hal. Hij draait zich om naar haar toe.

Rudolf Höss, die de leiding had over de gruwelen, werd luitenantkolonel.

(nagespeeld) Ze knoopt zijn jasje dicht. (hand en knoop te zien) (nagespeeld) Höss te zien over schouder van zijn vrouw. (nagespeeld) Vrouw kijkt Höss trots aan. (nagespeeld) Höss kijkt trots. (nagespeeld) Ze staan voor de

Höss had met z’n gezin een

Uitleggen

Van de 30.000 mensen

Oriënteren persoon/ focussen + situatie Uitleggen Specificeren

Himmler + hij inspecteerde Uitgestrekte complex Van uitgestrekte complex: hoofdkamp, Birkenau, Monowitz En (voegwoord) Op plattegrond aangeven waar gebouwen staan Getuige van moord Iets, hij (verwijzen) Op joden in gaskamer Hij was er wel, maar geen bewijs van Himmler

Cohesie aangeven Oriënteren plaats + aanvulling Foto van Himmler met hand bij mond Dramatiseren – ernstig (nadenkend) en rest omheen, wordt Cohesie aangeven ingezoomd op Himmler. Specificeren Corrigeren

Zo veel dat de kampcommandant direct werd bevorderd.

24.07 24.11


200

Oriënteren persoon/ focussen Cohesie aangeven Oriënteren situatie Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Oriënteren persoon + situatie Aankondigen Levendig maken + versterken (tot 24.35) Oriënteren persoon Cohesie aangeven Dramatiseren – ernstig Uitleggen

Wat, hij (verwijzen) Tevreden Zo veel dat Dat (verwijzen) Kampcommandant + direct bevorderd Onbekend wie kampcommandant is Nagespeeld + dat Höss fijn leventje had Rudolf Höss Die (verwijzen) Gruwelen Höss werd bevorderd

Oriënteren persoon/focus

Höss


fijn leventje in Auschwitz. Ze woonden met z’n allen in een huis vlakbij het hoofdkamp.

24.35

24.49

24.59

25.15


spiegel, hierdoor zijn ze beide twee keer te zien. Hij zet zijn pet op.

Koppelen hoofdonderwerp Cohesie aangeven Oriënteren situatie

In Auschwitz Ze (verwijzen) Fijn leventje, woonden vlakbij hoofdkamp

Veel rode daken van barakken te zien Cohesie aangeven Maar (voegwoord) vanuit de lucht. Draait eromheen. Dramatiseren -tegenstelling Maar; fijn leventje Höss t.o.v. leven gevangen Specificeren beeld Hier Specificeren Aan de andere kant van de omheining, in het kamp zelf Dramatiseren – ernstig Gevecht tegen honger, ziekten en mishandelingen Vanuit de lucht te zien Oriënteren plaats Een strijd die Kazimierz Foto, als een gevangene. Cohesie aangeven Een strijd (vervangen) Piechowski elke dag aanging. Kaalgeschoren man van zijkant en Die (verwijzen) Ik was heel gezond en sterk. van voor in streepjespak. Camera Oriënteren persoon Kazimierz Piechowski gaat van links naar rechts en dan Dramatiseren – nadruk Elke dag komt er nog een foto waar hij ook Voorbeeld geven Gevangenen - Piechowski een baret op heeft. Specificeren persoon Foto van Piechowski Dat was nodig in het kamp, want Piechowski nu in woonkamer. al was je jong, als je een papjongetje was, had je geen schijn van kans. Je moest hard zijn, een sterke wil hebben en tegen jezelf zeggen: Ik moet overleven. En om te overleven, Foto van toen van Piechowski weer. Relatie andere tekst – Aan overleven ondernam Kazimierz Van voor en met baret. Wordt refereren Piechowski in de zomer van ingezoomd op foto met baret. Cohesie aangeven En (voegwoord) 1942 een van de gewaagdste Oriënteren persoon + tijd Kazimierz Piechowski + in uitbraakpogingen in de de zomer van 1942 geschiedenis van Auschwitz. Aankondigen Ondernam uitbraakpoging Dramatiseren – ernstig Een van de gewaagdste in de geschiedenis Auschwitz Focussen Piechowski, Auschwitz Maar het leven voor gevangen hier aan de andere kant van de omheining, in het kamp zelf, was een gevecht tegen de honger, ziekten en mishandelingen.

201



25.27

Zaterdag 20 juni liepen Piechowski en drie Poolse gevangenen het hek uit naar hun werkplek een paar honderd meter verderop.

Ingang van Auschwitz, hek staat open en camera is gericht naar buiten. Camera gaat naar voren en beetje omhoog.

25.40

Onopgemerkt braken ze in in een opslagplaats waar de SS uniformen,

25.47

vuurwapens en munitie bewaarden.

(nagespeeld) Kleren van gevangenen liggen op een bult, op kist. Camera gaat omhoog en daar zijn mannen in kasten met kleren aan het graaien, ze hebben zelf Duits uniform aan. (nagespeeld) Man pakt gordel voor wapen. (nagespeeld) Man trekt leren jas aan, onder zijn uniform heeft hij een wit T-shirt met groot SS-teken. (nagespeeld) Man pakt een geweer.

25.49

25.54 25.57

26.06

Ze vermomden zich snel als SS-ers. Ze wilden met die wapens geen Duitsers doden, wetende dat er dan wraak zou worden genomen op de gevangenen. Sterker nog, mocht hun poging niet slagen,

(nagespeeld) Man laadt het geweer en geeft ander die ook al een heeft.

Specificeren persoon + Inzoomen door beeld focussen Zaterdag 20 juni + Oriënteren tijd + persoon Piechowski en drie Poolse gevangenen Focussen Piechowski Begin van uitbraak Ontwikkelen verhaal Werkplek paar honderd Oriënteren plaats meter verderop Specificeren plaats Toont waar precies Verhaal ontwikkeling Vervolg uitbraakpoging Cohesie aangeven Ze, waar (verwijzen) Uitleggen Waar SS uniformen, vuurwapens en munitie bewaarden

Levendig maken (tot 27.55, behalve 27.21 – 27.34) + ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Uitleggen beeld Cohesie aangeven Specificeren beeld Antwoord geven op kijker Uitleggen

(nagespeeld) Man pakt pistool van plank en laadt het.

Corrigeren Spannend maken – vaag

26.12

dan zouden ze zelfmoord plegen.

(nagespeeld) Man staat voor kast, deur open met gaas.

202

Uitleggen Cohesie aangeven

Uitbraakpoging nagespeeld Ze (verwijzen) Dat ze kleding aandoen Ze, dat, er (verwijzen) Dan (voegwoord) Die wapens Geen Duitser doden Anders werd wraak genomen op anderen Geen Duitser doden; sterker nog Mocht poging niet slagen (wel of niet gelukt, blijft in het midden) Wat ze zouden doen Dan (voegwoord) Ze (verwijzen)


26.15 26.18 26.20

Omdat één van de gevangenen in de SS-garage werkte, die gesloten was omdat het weekend was,


(nagespeeld) Man pakt een klein doosje. (nagespeeld) Man deelt fakkels uit. (nagespeeld) Iemand pakt fakkel Uitleggen beeld aan. Ze zijn klaar en lopen uit kamer. Cohesie aangeven

26.27

lukte het hen ook om een auto te stelen.

(nagespeeld) Een auto komt aanrijden met de mannen erin.

26.31

Ze namen een enorm risico. Het kon ze hun leven kosten.

(nagespeeld) Mannen in auto te zien, kijken angstig.

Uitleggen Cohesie aangeven Oriënteren situatie Dramatiseren – ernstig Cohesie aangeven

26.36

26.38

Maar zouden ze ons doorlaten zonder pas, documenten of wat ook? Wij geloofden

26.47

van wel. Nog 80 meter, maar Genek heeft al teruggeschakeld,

26.58

omdat de slagboom neer is.

27.02

Nog 50 meter en de slagboom is nog steeds neer. En dan hebben we letterlijk nog maar 15 meter tot de slagboom. Dan denk ik: We moeten dus zelfmoord plegen, zoals afgesproken. Ik word op dat moment op m’n schouder getikt

27.07

(nagespeeld) Een slagboom op de weg met een man ernaast en een aan de andere kant op een toren. (nagespeeld) Man in toren van dichtbij, die kijkt daarna naar de aanrijdende auto, net als de camera. Later ook geweer van man te zien. (nagespeeld) Mannen in auto. Camera zit op achterbank en filmt naar voren. (nagespeeld) Zelfde beeld met slagboom, nu komt auto aanrijden. (nagespeeld) Camera filmt door ruit van de auto, slagboom te zien. (nagespeeld) De mannen in de auto kijken angstig. Later tikt achterste voorste aan.

203

Hoe het kan dat ze opeens auto hebben (volgende shot) Omdat, omdat (voegwrd) Die (verwijzen) Waarom gesloten was Hen (verwijzen) Ook (voegwoord) Auto stelen Een enorm risico, kon leven kosten Ze, ze (verwijzen) Het (vervangen)

Spannend maken door suggereren en kijker laten wachten op ontknoping

Gevaarlijke situatie, zou het ze lukken?


Camera alsof je er bij was.


Door ruit kijken


27.21

27.34

en Józek sist me toe: Kazik, doe iets. Ik kom bij m’n positieven. Natuurlijk, ze rekenen op mij. Stelletje idioten, omhoog dat ding. Moeten we hier soms wachten?

27.42 27.48

27.52


Piechowski in woonkamer.

(nagespeeld) Auto van voor, Piechowski gaat omhoog.

(nagespeeld) Man naast spoorboom maakt los en auto kan doorrijden. (nagespeeld) Piechowski zit weer en Afronden doet hand iets omhoog. Ze rijden voorbij. (nagespeeld) Vanuit toren te zien dat ze voorbij rijden. Piechowski in woonkamer.

27.55

Je kan het euforie noemen. We waren heel blij. We waren jong, vrij en gewapend. We wisten dat ze ons niet zomaar terug kregen in de hel van Auschwitz.

28.13 28.16

(nagespeeld) Getypt papier. Weken na Piechowski’s (nagespeeld) Duitser staat aan succesvolle ontsnapping, bureau, ander bladert door getypte kregen papieren. Höss en andere (nagespeeld) Man van voor, aan het commandanten bericht dat de lezen.

28.21

28.26

SS-kampinspecteur uiterst ontevreden was.

28.31 28.34

De beveiliging moest worden verbeterd. Vooral vanwege wat er ging komen.

Climax

(nagespeeld) Man aan bureau

(nagespeeld) Man ondertekent papier. (nagespeeld) Man pakt papieren bijeen.

204

Ontknoping van verhaal, het lukt ze

Ze zijn er door

Inleiding Ontwikkelen thema

Weinigzeggend beeld Weken na Piechowski’s succesvolle ontsnapping

Oriënteren persoon

Höss en andere commandanten Höss Dat (verwijzen) SS-kampinspecteur + bericht dat hij uiterst ontevreden was Nagespeeld

Focussen Cohesie aangeven Oriënteren persoon + situatie/aankondigen Levendig maken Ontwikkelen verhaal Aankondigen Cohesie aangeven

Gevolg; beveiliging beter Wat er ging komen Vanwege (voegwoord) Wat, er (verwijzen)


28.45

Want in de zomer van 1942 had Himmler een geheim besluit genomen over de Poolse joden, van wie velen


Oude filmbeelden. Tram maakt een bocht in een drukke straat. Staat joods teken op de tram.

Cohesie aangeven Uitleggen Oriënteren tijd + persoon Aankondigen

28.58

Oriënteren plaats + aankondigen Oude filmbeelden. Meisje staat buiten Uitleggen in het getto van Warschau bij werkplaats aardappelen uit te Uitleggen beeld zaten. Op 19 juli beval Himmler dat alle Poolse joden zoeken. Camera gaat verder, waar Oriënteren plaats + tijd + in het getto en de rest van meer mensen kopen en verkopen. persoon/focussen het Generaalgouvernement Allemaal hebben ze handeltje buiten staan. Cohesie aangeven hergevestigd moesten worden, met wat hij bedoelde vermoord tegen het eind van Ontwikkelen verhaal 1942. Het betrof twee miljoen Uitleggen mensen. Honderdduizenden Dramatiseren – nadruk Specificeren persoon + suggereren

29.26

in het Warschau-getto alleen al.

29.29 29.32

Himmler gebruikte niet Auschwitz voor de massamoord, maar koos voor oorden die, in tegenstelling tot Auschwitz, uitsluitend fabrieken des doods waren.

Oude filmbeelden. Meneer verkoopt borden aan twee vrouwen. Oude beelden. Man en vrouw wegen brood. Kaart van regio Polen, camera zoomt uit. Verschillende stipjes gezet.

Focussen Suggereren Suggereren Oriënteren persoon/ focussen Koppelen hoofdonderwerp Naamgeving Cohesie aangeven

205

Want (voegwoord) Wie (verwijzen) Waarom ‘wat’ ging komen In de zomer van 1942 + Himmler, Poolse joden Een geheim besluit, Poolse joden Straat + hier zal ‘wat’ gebeuren Poolse joden; uit de getto Dit is getto Warschau Getto van Warschau + op 19 juli + Himmler, Poolse joden Dat, wat (verwijzen) Het (vervangen) En (voegwoord) Op 19 juli; vervolg Met wat hij bedoelde; vermoorden Twee miljoen mensen, honderdduizenden De mensen uit getto Warschau + suggereren dat deze mensen vermoord worden Warschau-getto Mensen wel overleefd? Mensen overleefd? Himmler Auschwitz, in tegenstelling tot Auschwitz Massamoord, fabrieken des doods Maar, in tegenstelling tot



Corrigeren Dramatiseren – ernstig Specificeren + oriënteren plaats 29.43

De meest vernietigende plek bevond zich hier

Waterplas met paar stipjes erin, later camera omhoog. Plas ligt aan een kapotte weg, een huis staat daaraan.

29.51

100 km ten noordoosten van Warschau.

Een spoorweg, aan de zijkanten houten planken.

29.59

900.000 mensen zijn in Treblinka gedood.

Groen bord met Treblinka in witte letters, daarachter een bos. Spoorweg half begroeid, die door het bos loopt.

30.03

Na Auschwitz doodden de nazi’s daar de meeste mensen.

30.08

Het is nu niet meer dan een

30.13

open plek in een bos. Dit geheime kamp werd door de nazi’s vernietigd.

29.55

Aankondigen Dramatiseren – ernstig Specificeren beeld Inleiding + oriënteren plaats Oriënteren plaats Aanvulling Oriënteren plaats

Meest vernietigende plek Meest vernietigende Hier Plas + plaats 100 km ten noordoosten van Warschau Weg die werd afgelegd Naam van plaats

900.000 mensen Treblinka Mensen gedood Betekenis spoorweg Camera laag, tussen Na (voegwoord) bloemen/struiken, open grasveld met Daar (verwijzen) bomen erachter. Koppelen hoofdonderwerp Na Auschwitz De nazi’s Oriënteren persoon Uitleggen Na Auschwitz meeste Hoge bomen in een bos. Cohesie aangeven Het (verwijzen) Epiloog Nu Dramatiseren - emotie Niet meer dan Specificeren plaats + Verschillende kanten van open plek + geen afleiding versterken (tot 30.26) Camera laag, veld met daarachter Dramatiseren -tegenstelling Veel mensen gedood t.o.v. bomen. Liggen stenen op het veld. open plek Cohesie aangeven Dit (verwijzen)

206

Dramatiseren – nadruk Oriënteren plaats Uitleggen Dramatiseren + kennis Cohesie aangeven

(voegwoord) Die (verwijzen) (Factories of Death) (her.) Niet Auschwitz, maar … Uitsluitend fabrieken des doods Waar de oorden zijn


30.19

Maar dankzij ooggetuigen is reconstructie van het kamp mogelijk gebleken.


Stenen pad door het bos.

Uitleggen Cohesie aangeven Corrigeren Bewijsvoeren – getuigenis Aankondigen

30.26

Het was heel anders dan Auschwitz-Birkenau. Treblinka was veel kleiner. 400 bij 600 meter. Het was klein omdat het maar één doel had: Moord. 99 % van de joden waren binnen twee uur na aankomst dood,

Tekening. Bovenaanzicht van kamp Cohesie aangeven en bos. Camera zoomt in naar gebouw rechts in beeld, rond gebouw Koppelen hoofdonderwerp staat hek. Uitleggen Oriënteren plaats/focussen Specificeren Uitleggen Aankondigen Uitleggen Dramatiseren– nadruk/ernstig

Versterken + specificeren plaats Cohesie aangeven Uitleggen

30.51

als gevolg van de uitlaatgassen in de gaskamers.

30.58

Ik zal nooit van m’n leven vergeten wat ik zag. Die kleine kinderen en volwassenen, wat hadden ze misdaan? Het was afschuwelijk. De eerste weken dat het Tekening van kamp. Camera zoomt kamp draaide, was het een nu uit en draait naar rechts. chaos. De gaskamers werkten Spoorweg en hek te zien. niet, treinen moesten dagen

31.18

Camera over tekening van links naar rechts. Links staan schuttingen die een doorgang zijn naar gebouw, deze heeft drie kleppen, één staat open. Dramatiseren De ‘stoep’ lijkt besmeurd met bloed. Vrouw staat in het bos.

207

Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Oriënteren situatie

Waarom een open plek is Maar, dankzij (voegwrd) Kamp vernietigd, maar toch reconstructie Ooggetuigen Reconstructie van het kamp Het, het, het (verwijzen) Dan, omdat (voegwoord) Dan Auschwitz-Birkenau Waarom heel anders was Treblinka Kleiner; 400x600 Waarom het klein was; één doel Maar één doel: … Moord; want 99 % dood 99% van de joden/ binnen twee uur na aankomst dood, moord Inzoomen: klein gebouw + omgeving ook te zien Als gevolg (voegwoord) Waarom snel dood gingen; uitlaatgassen Hier werden ze vermoord, aanwijzingen nog te zien

De eerste weken Dat, er (verwijzen) En (voegwoord) Het was een chaos



wachten en er lagen honderden lijken.

Uitleggen Dramatiseren – nadruk Versterken

31.36

31.52

32.08

De rottende lichamen verspreidden een vreselijke stank. Je kon niet naar buiten en zelfs niet eens een raam opendoen. De situatie in Treblinka liep uit de hand. Daarom bezochten SS-officieren het kamp in augustus 1942.

Vrouw staat in het bos.

(nagespeeld) Zijspan en auto’s komen aanrijden op weg in bos. Donker bos, dode takken. Camera staat ‘verdekt’ opgesteld. Draait mee naar rechts.

We weten wie het waren door (nagespeeld) Chauffeur en officier in de getuigenis van SSde auto, door voorruit gezien. sergeant Josef Oberhauser, Hobbelige weg. die erbij was.

Oriënteren situatie Uitdrukking Oriënteren plaats/focussen Cohesie aangeven Oriënteren persoon + tijd Ontwikkelen verhaal Aankondigen Inleiding Expliciet maken kennis Cohesie aangeven Bewijsvoeren – getuigenis/ modaliteit – bron geven Oriënteren persoon Uitleggen

32.17

De officieren waren Christian

32.23

Wirth, inspecteur van de dodenkampen

32.28

en z’n superieur SS-generaalmajoor Odilo Globocnik.

Waarom een chaos was; gaskamers, treinen, lijken Honderden lijken Hier gebeurde dat

(nagespeeld) Zijspan en twee auto’s erachter komen aanrijden over de weg door bos. Camera hobbelt. (nagespeeld) Twee officieren achterin de auto, van voorbank gefilmd. Rechter officier kijkt naar buiten, linker naar voren. (nagespeeld) Gezicht van man rechts in de auto, kijkt nu ook naar voren.

208

Oriënteren persoon

Situatie liep uit de hand Uit de hand lopen Treblinka Daarom (voegwoord) SS-officieren + in augustus 1942 Vervolg van chaos SS-officieren komen Auto’s komen aanrijden We Wie, het, die, er (verw.) Door de getuigenis SS-sergeant Josef Oberhauser Waarom hij het kan weten: die erbij was Christian Wirth, inspecteur dodenkampen

Naamgeving Specificeren

Dodenkampen Wie Wirth moet zijn

Cohesie aangeven Oriënteren persoon

En (voegwoord) Z’n superieur, SSgeneraal-majoor Odilo


32.31

32.41

Voor de commandant van het kamp, Irmfried Eberl, Ja

hadden ze onaangenaam nieuws.


(nagespeeld) Stoet komt aanrijden door de bocht. Camera draait mee naar rechts en ‘kijkt’ na. Rechts staat plaatsnaambord met Treblinka. (nagespeeld) Man in kantoor, leest brief en rookt. Er wordt geklopt en hij roept ze binnen. Na ‘nieuws’ draait camera beetje naar links, soldaat komt in beeld.

Specificeren persoon Oriënteren plaats

Oriënteren persoon Aankondigen Cohesie aangeven Specificeren

Globocnik Wie Globocnik moet zijn Treblinka

Commandant van het kamp, Irmfried Eberl Onaangenaam nieuws Ze (verwijzen) Hier komt onaangename nieuws vandaan

32.51

Obersturmführer, de SS- en politiemensen zijn er. SS-Führer Globocnik, samen met Polizeihauptmann Wirth.

(nagespeeld) Over schouder van Eberl, soldaat geeft bericht.

32.59

Wirth ook? Ik kom eraan.

(nagespeeld) Eberl zijn gezicht, blaast rook uit en gaat staan. Camera mee en duikt naar beneden, waar sigaret wordt uitgedrukt in asbak. (nagespeeld) Soldaat loopt uit kantoor, Eberl drukt sigaret uit en trekt jas aan. (nagespeeld) Over schouder Eberl. Officieren komen binnen. (nagespeeld) Ruggen van officieren, die kantoor inlopen.

Levendig maken (vanaf 31.52 tot 33.57)

Naspelen

Naamgeving Oriënteren situatie

(nagespeeld) Over schouder Eberl, officieren delen hem iets mee.

Cohesie aangeven Uitleggen

Mening geven neg. Koppelen subonderwerp Cohesie aangeven

Massamoord Met minimale voorbereiding gestart Ze, dat (verwijzen) Waarom minimale voorbereiding; problemen wel oplossen Eventuele problemen wel Eberl Zo’n probleem (vervang.)

33.03

33.10

Eberl groet ze.

33.14

De massamoord was met minimale voorbereiding gestart. Ze meenden dat eventuele problemen wel konden worden opgelost.

33.18

33.24

Eberl was zo’n probleem

(nagespeeld) Eberl van voren.

33.27

U bent per direct van uw taken

(nagespeeld) Over schouder Eberl,

209


33.32

33.47

ontheven. Tot uw opvolger er is, zal ik hier orde op zaken stellen. G: Als u geen Oostenrijker was geweest, had ik u voor het gerecht gesleept. Globocnik nam Eberl niet de massamoord kwalijk,

33.52

maar dat die niet efficiënt en heimelijk was gepleegd.

33.57

In Auschwitz zat Höss met hetzelfde probleem als Eberl in Treblinka: waar moest hij de duizenden lijken laten? Eerst liet hij ze begraven op dit stuk land.

34.12 34.18


Globocnik deelt mee. (nagespeeld) Eberl van voren, tussen ruggen officieren. Tekst van Wirth. Later Wirth van voren. Daarna Globocnik.

Wat het slechte nieuws was

Oriënteren persoon/focus Relatie andere tekst – uitleggen Naamgeving Reageren gedachten kijker/ normen uitleg (nagespeeld) Over schouder Eberl, de Cohesie aangeven officieren. Corrigeren

Globocnik, Eberl Voor gerecht gesleept – niet om de massamoord Massamoord Kijker dacht misschien vanwege massamoord Maar, en (voegwoord) Dat, die (verwijzen) Niet massamoord, maar inefficiëntie en openheid

Vanuit vliegtuig groot veld met bos eromheen. Camera draait omheen.

Hetzelfde probleem in Auschwitz Höss Waar moest hij de duizenden lijken laten? Duizenden lijken Eerst … Als (voegwoord) Hij, ze (verwijzen) Dit stuk land Overzichtsbeeld Dissolve, zal zelfde plaats zijn + plaats Maar, daarom (voegwrd) Ze, ze (verwijzen) In hitte rotten Daarom; gevolg Groepen joodse gevangenen

(nagespeeld) Eberl over schouder van Globocnik.

Koppelen hoofdonderwerp Oriënteren persoon Vraag stellen Dramatiseren – nadruk Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven

Dissolve naar veld met bloemen. Maar in de hitte gingen ze rotten. Daarom moesten groepen joodse gevangenen ze opgraven. We moesten de lijken

Uitleggen tekst

Dissolve naar close-up van gras en bloemen. Camera gaat omhoog langs meer bloemen.

210

Specificeren beeld Oriënteren plaats Cohesie aangeven + oriënteren plaats Cohesie aangeven Oriënteren situatie Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon


34.31

34.42

34.50

35.12 35.21

35.55

36.06


Cohesie aangeven + oriënteren plaats

Dissolve, gelijkheid + plaats

Levendig maken + versterken

Nagespeeld + allemaal vuur, leid niet af van tekst

opgraven en verbranden. We maakten een vuur met hout en petroleum. En we gooiden ze er gewoon in. Met z’n tweeën gooiden we ze erin. Eentje pakte de benen, de ander de armen. De stank was verschrikkelijk. De lijken waren bloederig, maar ook verrot. We kregen oude lappen om voor ons gezicht te doen. De SS-ers dronken de hele tijd wodka, cognac en noem maar op. Zij konden er ook niet tegen. Het was afschuwelijk. Het was vreselijk, je vergeet het nooit. Het had nooit mogen gebeuren. Ik sta hier nu om ervoor te zorgen dat het niet wordt vergeten. Dat hier mensen zijn vermoord. Dat ze hier vermoord en verbrand zijn. Ze zijn op bestachtige wijze gedood. Beestachtig.

Man staat naast een grote plas in het veld.

(nagespeeld) Vuur. Camera gaat omhoog, daar staan Duitse officieren te kijken naar de brand.

Levendig maken + versterken + schuld negatief + herhalen

Nagespeeld + allemaal vuur + Duitsers staan erbij te kijken. Dit komt door hen + begin documentaire

Om Auschwitz efficiënter te maken, vroeg Höss raad aan de SS-expert in het opruimen van lijken. In september 1942 ging Höss naar het

(nagespeeld) Dood bos, dor en verbrand. Achterin rijdt een auto.

Terug naar hoofdonderwerp Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon/ focussen + situatie Uitleggen Oriënteren tijd Oriënteren persoon/ focussen

Auschwitz Gevolg; raad vragen Höss + raadvragen over opruimen lijken Naar Chelmno voor raad In september 1942 Höss

(nagespeeld) Close-up van brandstapel/veld die volop in vuur staat. Camera glijdt naar links. (nagespeeld) Een en al vuur. Camera gaat naar links. Gaat over van veel vuur, naar minder en weer meer.

Man bij de plas in het veld.

(nagespeeld) Twee officieren op de achterbank.

211



36.13

afgelegen dorpje Chelmno.

(nagespeeld) Bos vanuit auto gezien.

36.15

We kennen de reden dankzij Höss z’n memoires en getuigenissen.

36.29

Höss wilde SS-er Paul Blobel spreken

36.35

en diens crematie-installaties bezichtigen. We hebben geprobeerd de lijken met termietbommen weg te werken. Maar dat lukte niet erg. En er ontstond een bosbrand. Dit functioneert echter prima als je op het rooster afwisselend hout en lijken legt. Interessant. Met behulp van benzineresidu’s. Dankzij deze bereidheid problemen op te lossen

(nagespeeld) Meer waar auto in weerspiegeling te zien is. Camera draait mee naar rechts. Als tekst begint, gaat camera omhoog en zien we de auto zelf rijden. (nagespeeld) Dood bos, in het midden een groot gat in zand met ladder erin. Officieren lopen naar toe. (nagespeeld) Officieren komen boven gat te staan en kijken naar beneden. (nagespeeld) Van boven soldaten. Twee lopen naar beneden. Gat te zien. Is half zwart. (nagespeeld) Soldaten lopen in gat. Hier ligt een rooster van balken boven een gat (met as). Ze meten op hoe lang de balken zijn.

36.43

36.49

37.10 37.22

Oriënteren plaats Levendig maken (vanaf 35.55) + inleiding Expliciet maken kennis Cohesie aangeven Modaliteit – bron geven/ bewijsvoeren – getuigenis

Afgelegen dorpje Chelmno Naspelen + auto is op weg

Oriënteren persoon/ focussen

Höss, SS-er Paul Blobel/ Höss

Cohesie aangeven Oriënteren situatie Levendig maken + ontwikkeling verhaal + herhalen

En (voegwoord) Crematie-installaties zien Naspelen + wat ze in Chelmno deden + begin van documentaire

(nagespeeld) Mannen boven het gat kijken naar rooster. Daar meten ze. (nagespeeld) Mannen kijken naar beneden (vanuit gat gefilmd) en draaien om.

Cohesie aangeven Relatie andere tekst – refereren Levendig maken + afronden + herhalen (nagespeeld) Soldaten lopen weg van Ontwikkelen verhaal gat. Oriënteren persoon Cohesie aangeven Dramatiseren – nadruk Schuld negatief

37.25

werd Himmlers droom verwezenlijkt en werden miljoenen Poolse joden vermoord.

37.34

Na Himmlers bevel van 19 juli Oude filmbeelden. Kar aan paarden

212

Terug naar subonderwerp

We Dankzij (voegwoord) Höss z’n memoires en getuigenissen

Dankzij (voegwoord) Deze bereidheid Naspelen + gaan weg + begin documentaire Gevolg van bereidheid Himmler, Poolse joden En (voegwoord) Miljoenen vermoord Himmlers droom – miljoenen mensen dood Na Himmlers bevel


37.41 37.44

werden er razzia’s gehouden in honderden steden en dorpen.

37.47 37.49 37.52

38.06 38.09

38.17

Maar de deportaties in Polen verliepen niet altijd zoals de nazi’s wilden.

38.21 38.26

De joden van Przemysl

38.31

hoorden in de zomer van 1942 dat zij gedeporteerd zouden worden.


rijdt vooraan voorbij, daarachter een lange rij mensen. Oude beelden. Vrouwen met kinderen op de arm in rij. Oude beelden. Groep mensen die in de rij staan. Oude beelden. Vrouw die band om arm heeft en papiertje krijgt. Oude beelden. Oude vrouw wordt met zweep gedrukt door soldaat. Oude beelden. Man en vrouw lopen op elkaar leunend over plein. Vouw wil terug, man houdt haar tegen. Andere man erbij neemt vrouw mee. Oude beelden. Groep mensen moet in kar klimmen. Soldaat staat erbij. Oude beelden. Mannen helpen anderen om in de kar te klimmen.

Cohesie aangeven

19 juli (herhalen)

Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal Dramatiseren – nadruk

Er (verwijzen) Gevolg van bevel Honderden

Bewijzen met archiefmateriaal + gezicht geven

Bewijs van razzia’s door oude beelden + deze mensen is het overkomen

Overzichtsbeeld van een stad met een rivier door midden.

Cohesie aangeven Maar, zoals (voegwoord) Oriënteren plaats + situatie In Polen + deportaties + persoon verliepen niet altijd goed + de nazi’s Niet altijd zoals ze wilden Aankondigen Inleiden + specificeren Overzichtsbeeld stad Inleiden + oriënteren plaats Overzichtsbeeld stad

Overzichtsbeeld van gebouwen in stad. Zijkant van gebouw met veel ramen erin.

Oude foto. Groep mensen in de rij naast een gebouw.

213

Oriënteren persoon + plaats Inleiden + specificeren plaats Oriënteren tijd Cohesie aangeven Oriënteren situatie Inleiding verhaal Gezicht geven

De joden van Przemysl + Przemysl Gebouw in Przemysl In de zomer van 1942 Dat, zij (verwijzen) Gedeporteerd worden O.b.v. oriëntaties Mensen waar het om gaat


38.34

Het getto was 15 juli afgegrendeld.

38.38

En nu twee weken later

38.41

wilde de SS de joden ter dood gaan brengen.

38.45 38.49

38.58 39.02

39.05

Op het Duitse hoofdkwartier hoorde

39.10

luitenant Albert Battel ervan.

39.20

Voor de oorlog had hij moeilijkheden met de nazi’s gehad omdat hij joden fatsoenlijk had behandeld.

39.28

Nu was hij woedend over de geplande operatie tegen de joden van Przemysl.


Oude foto. Mensen op en bankje aan het wachten. Witte band om de arm.

Oriënteren plaats + situatie Het getto + was afgegrendeld Gezicht geven Mensen waar het om gaat Gebouw met balkonnetjes ervoor. Ontwikkelen verhaal Nu Cohesie aangeven En (voegwoord) Specificeren Nu; Twee weken later Oriënteren plaats Hoe het er daar uitziet Stuk gebouw met een raam en deur Oriënteren persoon + De SS, de joden + ter waar balkon aan zit. situatie dood gaan brengen Oude foto. Vrouw geeft andere vrouw Gezicht geven/suggereren Deze mensen zullen wat brood. Zitten op de grond. sterven Balkon van huis. Camera gaat naar Oriënteren plaats Hier gebeurde het beneden. Ander huis met deur half open. Oude foto. Vrouwen lopen langs Gezicht geven/suggereren Deze mensen zullen niet andere vrouwen die op straat zitten. overleven Oude foto. Muur waarop een bericht Bewijsvoeren archief Nazi in hun omgeving – van de nazi is geplakt. oude foto Gebouw. Statig, met veel ramen.

Op het Duitse hoofdkwartier Ontwikkelen verhaal ‘Ondertussen’ Specificeren Duitse hoofdkwartier (nagespeeld) Man van achter in een Oriënteren persoon Luitenant Albert Battel kantoor. Is aan het bellen, draait zich Levendig maken + inleiding Naspelen + gebeurt niets om. + oriënteren persoon + dit is Battel (nagespeeld) Close-up van Battel aan Mening/schuld positief Fatsoenlijk gedaan telefoon. Oriënteren tijd + persoon + Voor de oorlog + met situatie nazi’s + moeilijkheden gehad Uitleggen Waarom moeilijkheden Cohesie aangeven Omdat (voegwoord) Hij, hij (verwijzen) (nagespeeld) Battel van iets verderaf. Terug naar subonderwerp Nu Cohesie aangeven Hij (verwijzen) Oriënteren situatie Hij was woedend

214

Oriënteren plaats


39.36

39.43

39.45

Op 26 juli trok Battel met vrachtwagens naar het getto

om de joden weg te halen die voor het leger werkten.

Hij mocht zich van z’n meerderen tegen de deportatie verzetten. Die wilden hun joodse dwangarbeiders niet kwijt.

39.56 40.02

40.25 40.35

40.42

Battel stak een tirade af tegen de dienstdoende bewakers. Hij dreigde met geweld door om versterking te vragen. Het was duidelijk voor de bewakers dat Battel het niet zomaar opgaf. Doe open. Er was moed voor nodig, met


(nagespeeld) Drie bewakers staan op straat bij wachterhokje. Fietser komt voorbij van links. Camera volgt. Tekst begint en auto’s komen aanrijden. Fietser springt op de stoep. (nagespeeld) Auto rijdt voorbij en fietser op achtergrond.

(nagespeeld) Bewaker loopt naar auto toe. Vrachtwagens achter auto.

Uitleggen Ontwikkelen verhaal Oriënteren tijd + persoon/focussen + situatie

Waarom hij woedend was Gevolg Op 26 juli + Battel + trok naar het getto

Levendig maken + ontwikkelen verhaal Uitleggen

Naspelen + wat Battel ging doen Waarom hij met vrachtwagens heenging; joden weg te halen Die (verwijzen) Voor het leger werkten Hij, die (verwijzen) Hij mocht zich verzetten Waarom hij mocht verzetten; dwangarbeiders niet kwijt

Cohesie aangeven Specificeren Cohesie aangeven Oriënteren situatie Uitleggen

(nagespeeld) Overleg tussen bewaker en Battel (in auto). (nagespeeld) Bewaker hoort Battel Oriënteren persoon/ aan. Battel spreekt. Bewaker loopt focussen + situatie weg en geeft akkoord. Cohesie aangeven Specificeren

(nagespeeld) Bewakers doen hek open. Auto’s rijden erin. Man in woonkamer.

wagens het getto ingaan en joden ophalen. Dat deed de doorsnee Duitse soldaat niet zomaar. Iedereen vond het heel (nagespeeld) Oud gebouw en heldhaftig. Hij was een heel goed verlaten straat. Auto komt langs. mens. Rijdt getto weer uit. Hek weer dicht.

215

Interpretatie Specificeren Levendig maken + climax geven

Levendig maken + afronden

Battel, Battel + stak tirade af, dreigde met geweld Hij, dat, het (verwijzen) Hoe hij met geweld dreigde; versterking te vragen Het was duidelijk Van de tirade Naspelen + ze mogen erin

Naspelen + rijdt er weer uit, is gelukt


41.07 41.20

Hij was advocaat. Maar je hebt goede advocaten en slechte. Battel gaf veel joden zelfs onderdak in de kelder van het hoofdkwartier. Kort daarna werd hij overgeplaatst.


Man in woonkamer. Gang met trap. Donker. Camera gaat van boven naar beneden. Beneden is een deur.

Oriënteren persoon/ focussen Mening (en schuld) positief Specificeren/oriënteren plaats Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Specificeren Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon/focus Cohesie aangeven Afronden Bewijzen archiefmateriaal

41.32

Een geheim rapport van de SS Oud getypt briefje van Himmler. bereikte Himmler, die Achtergrond langzaam foto van Himmler en ‘Der Reichsfuhrer’ komt noteerde dat Battel na de oorlog uit de partij moest naar voren. worden gezet.

41.46

In 1981, bijna 30 jaar na z’n dood,

Overzichtsbeeld stad vanaf een heuvel. Stad tussen bomen door te zien. Camera draait rond naar rechts. Bomen staan op de heuvel.

Epiloog Oriënteren tijd Specificeren Oriënteren plaats

41.57

werd Battel uitgeroepen tot ‘Rechtvaardige onder de volkeren’

Door een tak en bladeren schijnt de zon.

in Yad Vashem, hier in Israël. Een boom ter ere van hem staat in de ‘Tuin der rechtvaardigen’ als aandenken dat niet alle

Boom met bladeren. Camera gaat van boven naar beneden. Veld met bomen. In het gras staat een bordje met zijn naam erop.

Oriënteren persoon/ focussen Oriënteren situatie Versterken Oriënteren plaats Specificeren beeld Uitleggen Cohesie aangeven

42.00

Uitleggen

42.12

Duitsers meededen aan de

Close-up bordje van Battel.

216

Specificeren plaats + bewijzen tekst Oriënteren persoon

Battel Veel joden zelfs onderdak In de kelder van het hoofdkwartier Kort daarna Daarna (voegwoord) Hij (verwijzen) Hoe kelder uitzag Afloop van Battel Himmler, Battel/Battel Die, dat (verwijzen) Uit de partij worden gezet Notatie Himmler Battel rechtvaardig In 1981 Bijna 30 jaar na z’n dood Overzichtsbeeld, ronddraaien camera Battel Hij werd uitgeroepen tot … Geen afleiding In Yad Vashem, Israël Hier in Israël Een boom voor hem Hem, dat (verwijzen) Als (voegwoord) Waarom boom; als aandenken Waar precies is + dat er een boom voor hem is Duitsers


Endlösung.

42.16

Maar voor elke luitenant Battel waren er ontelbaren die graag meewerkten.


Schuld positief Naamgeving Voorbeeld Oude groepsfoto van Duitse soldaten. Cohesie aangeven Camera zoomt in op Battel. Dramatiseren – ernstig Versterken

42.31

Eén van de ijverigsten zat hier in Treblinka.

42.39

Eind 1942 had de nieuwe commandant Franz Stangl ’t kamp gereorganiseerd.

42.48

De methode om op grote schaal te moorden

42.54

was uitontwikkeld. Het was gedaan met de chaos van dr. Eberl. Stangls dodenkamp wekte bij hen die er aankwamen een heel andere indruk.

43.05

Er stonden bloembakken.

Van bovenaf (tekening) van Treblinka Voorbeeld geven en omgeving. (als eerder) Camera Dramatiseren – ernstig draait naar rechts (waar kamp ligt). Specificeren beeld Oriënteren plaats Aankondigen

Niet alle Duitsers Endlösung Zoals Battel Maar (voegwoord) Er, die (verwijzen) Ontelbaren, graag meewerken Battel is één uit groep

Eén van de IJverigsten Hier in Treblinka Treblinka Eén van de ijverigsten (wie?) Herhalen + specificeren Zelfde beeld + waar Treblinka lag (nagespeeld) Soldaat, close-up, aan Ontwikkelen verhaal/thema Eind 1942 – weer later het tellen. Hij schrijft iets op. Camera Oriënteren tijd + persoon + Eind 1942 + nieuwe gaat naar hand. situatie commandant, Franz Stangl + kamp gereorganiseerd Specificeren Dit is Stangl (nagespeeld) Over schouder Stangl. Climax Massamoord organiseren Hij zit achter bureau te schrijven. ontwikkeld Levendig maken + inleiden Naspelen + gebeurt niets Uitontwikkeld (nagespeeld) Stangl achter bureau Afronden Hen, die, er (verw.) aan het werk. Cohesie aangeven De chaos van dr. Eberl (vervangen) Oriënteren persoon Stangl Naamgeving Stangls dodenkamp Aankondigen Een heel andere indruk Computeranimatie. Camera zit in Alsof kijker zelf meemaakt Alsof kijker zelf in trein zit trein en kijkt naar buiten (als + levendig maken en aankomt op perron + gedeporteerde), buiten is een computer

217


43.12

De mensen hadden geen idee waar ze zaten. Hij liet de hutten verven en borden ophangen als een echt station.

43.26

Eén van hen zei een keer, ik zal die woorden nooit vergeten, hij zei het in het Duits: Kom gauw, het water wordt koud. Zo ver gingen ze. Het was een angstwekkend gebeuren en vreselijk om aan te zien. Stangl liet ’n enorme nieuwe gaskamer maken, zogenaamd doucheruimtes.

43.46


plaatsnaam te lezen. Wegwijsborden en bloembakken ook. Computeranimatie. Perron met rechts Oriënteren plaats + trein en links gebouw met deuren en levendig maken bloembakken ervoor. Camera gaat naar links en hangen verschillende bordjes met berichten. Man in woonkamer. Hij moet beetje nadenken.

Tekening, pad naar gebouw. Gebouw heeft grote Davidsster. Zoomt beetje in op ingang (waar gordijnen voor hangen).

44.04

Daar konden 3000 mensen tegelijk worden doodgemaakt. Tot voor kort wist niemand hoeveel mensen er precies zijn vermoord. Maar een paar jaar terug werd er

Tekening. Gebouw van boven gezien aan zijkant. Grote bakken staan daar onder luiken. Camera zoomt beetje in. De daken verdwijnen en er wordt getoond hoe het van binnen uitziet. Allerlei kamers met douches. Dan begint tekst met ‘tot voor kort’.

44.26

een Duits telegram ontdekt. Die onthult dat in Treblinka, Sobibor, Belze en Majdanek bij elkaar 1 miljoen 274 duizend 166 mensen zijn vermoord, in het jaar 1942. Afgezien van de typefouten moet vanwege dat totaal het

Getypte tekst op papier. Getypte letters zweven erover heen. Later wordt stukje verlicht. Na ‘Majdanek’ komt ‘Most Secret’ in rode letters eroverheen. Bij ‘166’ komt het getal in getypte letters naar voren. Bij ‘totaal’ komt ‘most secret’ weer en het aantal van Treblinka wordt in 218

Zo zou het eruit hebben gezien + computer

Oriënteren persoon/focus + Stangl + nieuwe situatie gaskamer laten maken Dramatiseren – ernstig ’n enorme gaskamer Specificeren Zogenaamd doucheruimtes Doucheruimtes (water Relatie andere tekst – refereren wordt koud) Oriënteren plaats Zo zou het eruit hebben gezien Cohesie aangeven Daar, er (verwijzen) Maar (voegwoord) Dramatiseren – nadruk/ 3000 mensen tegelijk emotie dood maken Epiloog Tot voor kort Corrigeren Eerst wist niemand, maar een paar jaar terug Oriënteren plaats Hoe het eruitzag Uitleggen Die onthult dat Cohesie aangeven Die, dat, dat (verwijzen) Vanwege (voegwoord) Oriënteren plaats Treblinka, Sobibor, Belze en Majdanek Dramatiseren – nadruk 1.274.166 mensen Oriënteren tijd/evaluatie In het jaar 1942 Modaliteit – mate zekerheid Afgezien van typefouten



aantal doden in Treblinka 713 duizend 555 zijn. Treblinka was het grootste slachthuis van nazi-Duitsland.

grote rode cijfers ervoor gezet. (één voor één)

Oriënteren plaats/focussen/ Treblinka (2x focus) terug naar subonderwerp 713.555 aantal doden Dramatiseren – nadruk Afronden + uitleggen Treblinka grootste slachthuis Slachthuis Naamgeving Versterken + bewijsvoeren Aantallen naar voren laten komen + archiefmateriaal

44.56

Maar niet lang. Omdat in Auschwitz hard was gewerkt aan nieuwe crematoria

(nagespeeld) Iemand achter bureau doet stempels op een document en legt het naast zich neer. Camera gaat naar achter en opzij. Persoon zit in een kantoor en achter ruiten staan andere mannen.

45.09 45.13

voor Auschwitz-Birkenau. De opzet van lijkenkelder 3 was al voorzien. Ja, nieuw is eigenlijk alleen dat die lijkenglijbaan hier niet komt tussen de lijkenkelders 1 en 2. Gedurende enkele maanden werden de plannen aangepast. Geplande mortuaria kregen een heel andere functie. Eerst werd een goot om lijken naar de kelder af te voeren geschrapt. Daarna kwamen er extra trappen aan de zijkant van het gebouw. Vreemd, want het gebouw was bestemd voor doden, niet voor levenden. Vervolgens werden de deuren naar de ondergrondse mortuaria

(nagespeeld) Gezicht van soldaat. (nagespeeld) Gezicht andere soldaat die naar de ander kijkt. (nagespeeld) De twee mannen staan aan de tekentafel. Bij ‘hier’ wijst hij naar de plattegrond op tafel. De plattegrond (computeranimatie) komt omhoog als maquette. Camera zoomt in. Daken verdwijnen en interieur komt naar voren bij deel maquette. Camera zoomt in op glijbaan. Bij ‘geschrapt’ verdwijnt de glijbaan en wordt lege kamer. Camera trekt naar achter en toont trappen aan de zijkant. Na ‘levenden’ gaat camera naar voren en gaat naar twee klapdeuren. Na ‘gewijzigd’ gaan de deuren van binnen de ruimte naar buiten open. Bij ‘één deur’ verdwijnt de linker deur en trekt de muur daar door. Bij ‘luchtdicht’ verandert de

Treblinka grootste, maar niet lang meer Maar niet lang (welke Aankondigen dan?) Maar, omdat (voegwoord) Cohesie aangeven Terug naar hoofdonderwerp In Auschwitz Uitleggen Niet lang, omdat … Oriënteren plaats Auschwitz-Birkenau Levendig maken Nagespeeld

45.16

219

Corrigeren

Uitleggen Oriënteren tijd Uitleggen Aankondigen Cohesie aangeven

Interpretatie Uitleggen Uitleggen Specificeren Uitleggen

Hard werken: veel aangepast Gedurende enkele maanden Aangepast: mortuaria kregen andere functie Een heel andere functie Eerst, daarna, vervolgens, maar (voegwoord) Er, die, en, dat, die (ver.) Vreemd Waarom vreemd: gebouw voor doden, niet levenden Hoe deuren gewijzigd: naar één deur Versterkt, luchtdicht, kijkgat Dat werd mortuarium


46.49

gewijzigd. Twee deuren naar buiten werden gewijzigd in één deur, die versterkt was en luchtdicht en voorzien van een kijkgat. Dat mortuarium werd een gaskamer. Auschwitz was een van de laatste kampen met moordfabrieken. Maar hun opening begin 1943 was het begin van een fase die het kamp z’n beruchte naam zou geven.

deur met vergrendeling erop en een kijkgat komt erin. Vervolgens gaat hij dicht. Na een paar seconden gaat camera omhoog, achter de deur is een grote ruimte met in het midden steunbalken. Camera draait omhoog en toont verschillende kamers. Bij ‘moordfabrieken’ verandert maquette in plattegrond. Bij ‘begin’ wordt plattegrond weggetrokken en daaronder ligt een andere plattegrond. Bij ‘fase’ komen we weer bij (nagespeeld) twee soldaten, één soldaat heeft plattegrond in handen. De mannen kijken elkaar aan.

Focussen Naamgeving Corrigeren

Een nieuw lid van het medisch team van Auschwitz begon er toen net.

(nagespeeld) Een weg door weilanden en bomen, een auto rijdt erover heen. Rijdt van camera weg.

Oriënteren persoon

47.01

De man was aan het Oostfront gewond geraakt en

47.10

had het IJzeren Kruis gekregen wegens betoonde moed. Zijn naam zou berucht worden.

47.18

47.33


Mengele, Joseph Mengele. Ik hoop op een goede samenwerking. - Aftiteling -

Ontwikkelen thema Aankondigen/beroep op historische kennis doen Specificeren + levendig maken

Aankondigen Cohesie aangeven Thema ontwikkelen Oriënteren plaats/focussen (nagespeeld) Soldaat van achter aan Vaag blijven bureau, twee andere soldaten komen Oriënteren persoon binnen. Cohesie aangeven (nagespeeld) Soldaat achter bureau Oriënteren persoon van voor. Staat op en loopt naar Uitleggen soldaat die wordt voorgesteld. Aankondigen

(nagespeeld) De nieuwe soldaat, gezicht, spreekt tegen andere. Beeld wordt stilgezet en wordt donker.

220

Cohesie aangeven Levendig maken Beroep historische kennis doen + afronden

Auschwitz Moordfabrieken Een van de laatste kampen, maar wel berucht Begin 1943 Z’n beruchte naam zou geven Hoe het er precies uitzag en ging zien + computer

Een nieuw lid medisch team Een nieuw lid Er (verwijzen) Toen Auschwitz De man Gewond geraakt En (voegwoord) IJzeren Kruis gekregen Wegens betoonde moed Zijn naam zou berucht worden Wegens (voegwoord) Nagespeeld Mengele + beeld op stil en donker



Bijlage IX - Food Design Tijd 0.00 0.03

Tekst - Close Up – De vorm van vissticks

0.05

- Close Up – en het geluid dat een worstje moet maken wanneer je erin bijt.

0.08

- Close Up – Alles wordt bedacht door food designers. - Close Up – Een reis door de wereld van aantrekkelijk - Close Up – eten in AVRO Close Up.

0.10

0.13

0.15

- Close Up –

0.30

(0.47) Waarom zijn vissticks rechthoekig?

0.50

De blokjes zijn industrieel te vervaardigen, gemakkelijk te vervoeren, ze passen precies

Beeld AVRO Een vis waarin een visstick in de buik ligt. Linksonder staat Close Up. Achtergrond is grijs met zwarte stippen. Zelfde achtergrond en Close Up. Een hand heeft een sigarenknipper vast en knipt een knakworst.

Elementen audience design Concretisering van elementen

Zelfde achtergrond en Close Up. Gekleurde smarties vallen op de ondergrond. Zelfde achtergrond en Close Up. Een hamer slaat op een oranje klodder saus. Zelfde achtergrond en Close Up. Rode vloeistof van boven gezien dat ronddraait (lijkt op een roos). Programma intro van Close Up, verschillende gezichten veranderen en de bolletjes structuur is te zien.

Uitleggen Aankondigen Cohesie aangeven Samenvatten Cohesie aangeven

De vorm van vissticks…(waar zal het overgaan?) Visstick komt in principe uit een vis Het geluid van worstje… Dat (verwijzen) Welk geluid? Als je erin bijt Het geluid van het worstje + zelfde achtergrond en naam programma Vorm en geluid wordt duidelijk Dit zal onderwerp zijn Zelfde achtergrond Van wat gaat komen Zelfde achtergrond

Aankondigen documentaire Cohesie aangeven

In AVRO Close Up Zelfde achtergrond

Cohesie aangeven

Zelfde achtergrond

Witte setting. Vanuit zwart beeld komt langzaam vissenkom tevoorschijn. Twee goudvissen aan het zwemmen. Later ook een visstick. Witte setting. Verandert naar een vis (zoals in 0.03). Wordt rechthoek uitgehaald, daar past

Vraag stellen Verwarren

Waarom? Een visstick zwemt in de kom

Uitleggen Cohesie aangeven

Antwoord op vraag Ze, ze (verwijzen) En, omdat (voegwoord)

221

Vaag zijn Aanvullen tekst Vaag zijn Cohesie aangeven Specificeren Specificeren tekst + cohesie aangeven


in onze mond en omdat ze er niet uitzien

0.59

Vissticks zijn design.

1.11

- Food Design, Een film van Martin Hablesreiter, Sonja Stummerer -

1.26 1.38

1.54

1.57

visstick in.

als vis worden ze ook graag Witte setting. Vis verandert. gegeten door wie niet van vis Visstick ligt opeens in speelgoedhoudt. vrachtwagen. Rijdt weg.

1.03

1.48


De natuur levert ons een ware overvloed aan voedsel. Ze schenkt ons zoete vruchten, knapperige groente, voedzame melk en eiwitrijk vlees.

2.00 2.03

Maar

2.05

dat is niet genoeg. Een perzik, een tomaat of een rauw ei stelt niet altijd tevreden. We willen meer.

Witte setting. Vissticks worden naast elkaar gelegd en opgestapeld. Vanuit zwart. Titel naar voren in rode letters. Een bolletje met vulling in twee helften vliegt rond naar camera toe. Spetters. Achtergrond is zwart. Extreme close-up (ECU) van bloedsinaasappel. ECU oliebol met poedersuiker. Groenteboer staat in winkel, snijdt een grote meloen open. Uitgestalde tomaten (en dozen) voor winkel. Van dichtbij.

Relatie kijker Naamgeving Cohesie aangeven + uitleggen Cohesie aangeven Uitleggen Cohesie aangeven + bewijzen tekst Stelling geven Cohesie aangeven

Onze mond De blokjes Verandert naar dit beeld + hoe visstick uit vis kan komen Ze (verwijzen) Ook (voegwoord) Gevolg van niet uitzien als vis Zelfde setting + makkelijk te vervoeren Vissticks zijn design Zelfde setting

Uitleggen Relatie kijker Cohesie aangeven Relatie kijker Specificeren/voorbeeld Cohesie aangeven

Natuur geeft ons voedsel Ons Ze (verwijzen) Ons Welke overvloed aan voedsel En (voegwoord)

Andere kant straat met uitgestalde groenten in kratten. Stuk vlees op een snijplank. Iemand hakt er een stuk af. Kraam met allerlei fruit uitgestald. Cohesie aangeven Corrigeren Man bijt in perzik bij uitgestalde Cohesie aangeven groente. Specificeren Voorbeeld geven Uitleggen/aankondigen

222

Maar (voegwoord) Maar Dat (verwijzen) Stelt niet altijd tevreden Perzik, tomaat, ei We willen meer


2.13 2.19 2.23 2.27

2.33

2.39 2.44

Meer dan duizend keer per jaar, voor elke maaltijd, snijden, koken, roeren en combineren we. We veranderen bewust het eetbare aanbod van de natuur. De menselijke behoefte om het eetbare vorm te geven, onderscheidt ons van alle andere levende wezens.

2.47


Mensen bij de slager aan de toonbank. Kaasboer achter toonbank. Gebakjes in toonbank. Chinezen in rode kleding in keuken aan het werk. Aan de straat. Koks borden aan het opmaken.

We

Aankondigen

Willen meer; bewerken voedsel

Uitleggen Benadrukken Specificeren Relatie aangaan kijker Uitleggen

Willen meer; bewerken voedsel Meer dan duizend keer per jaar Voor elke maaltijd We, we Veranderen bewust

Twee koks aan het koken in kleine Uitleggen keuken. Toonbank met schalen eten, Relatie kijker erboven klaargemaakte borden. Specificeren Chocoladesaus stroomt naar beneden. Wordt uitgezoomd en er gaan torentjes chocolademousse onderdoor. Pizzabakkers op achtergrond, Stelling/aankondigen bakken met tomaten en kaas Benadrukken voorgrond. Relatie kijker Man zit in donkere kamer (kelder). Achtergrond gereedschap staan.

2.52

Al duizenden jaren zijn wij food designers.

3.00

- Stéphane Bureaux, food designer – Je hebt een soort plicht om iets unieks te creëren. Je gaat niet kopiëren iets doen wat al gedaan is. dan heb je het verkeerde vak gekozen. Dus je bent gedoemd om nieuwe wegen in te slaan. - Hervé This, scheikundige Man in wit pak, stellage achter Wij eten gerechten, geen hem. voedsel. We eten geen eiwitten, vetten, koolhydraten, geen

3.16

Relatie kijker

223

Menselijke behoefte Ons Onderscheidt alle levende andere wezens

Wij zijn food designers Al duizenden jaren Wij


3.25

3.37 3.45 3.53 4.00

4.12

4.31 4.40

droge pasta. We stellen een gerecht samen. - Werner Mlodzianowski, smaakonderzoekerwe zijn in feite tevreden met de producten uit de jaren ’70 en ’80. maar de concurrentie is sterk. De vernieuwingsdrang. Er moet steeds iets nieuws op de markt komen. - Langnese – Heppenheim -

We wilden eigenlijk weer stijlproducten voor volwassenen - Frank Förster, productontwikkelaar ontwikkelen. Je ziet dat stijlproducten nu ook de kinderwereld binnendringen. Daar is een groot marktpotentieel. We werken daarom nauw samen met de marketing. De marketing zoekt waar de witte plekken op de kaart te vinden zijn. En samen met de marketing gaan we dan bedenken hoe we in die behoefte kunnen voorzien. Verder waren we ook nog uit op een vorm voor volwassenen. Als je de Magnum bekijkt, dan zie dat het een groot stuk ijs is, vandaar de naam ‘magnum’, plus de sierlijke vorm, waarbij je


Man op bureaustoel. Kraanwerktuigen achter hem en stapel mappen.

Rij ijsjes gaan door koude gang op Oriënteren plaats een lopende band. IJsjes worden bedrukt in fabriek. Uitleggen + cohesie IJsjes worden uitgespuwd door machine op band. Man met muts op en witte jas in fabriek.

Witte setting. Witte bol op stokje. Draait rond. Verandert naar ovaal met punt, vierkant, ander stokje, driehoek, plat rondje, rechthoek, magnum ovaal, daar komt een chocoladejasje om heen. IJsjes worden door machine in chocoladesaus geduwd. Frank Förster

224

IJsjesfabriek Proces ijsjes maken + fabriek



toch ziet dat het een flinke portie is. 4.54

In Europa komen ieder jaar tienduizend nieuwe levensmiddelen op de markt.

5.12

- Kraft Foods Image Lab – München Bij de ontwikkelingsafdelingen van de levensmiddelenindustrieën wordt voortdurend aan innovatieve producten gewerkt. - Christina Lund Jakobsen, Chocolate Developer – we gaan altijd uit van de consument. Die noemen we ‘onze echte chef’. We vragen de consument: wat zijn je behoeften, je dromen, je wensen? Dan gaan we terug naar ons researchcentrum en ontwikkelen ideeën rond deze wens. Bijvoorbeeld: een product dat je makkelijk kunt delen of makkelijk kunt openen en sluiten, of een product waar je om kunt lachen.

5.22

Witte setting. Rood hartje op stokje, verandert in een mannetje, die wiebelt zijn beentjes heen en weer, verandert in een rondje met een psychedelische krullen erop wat draait, verandert in een puddingachtige kerstboom. (v-o begint nu) Verandert in zandloper met vierkanten blokjes, draait op zijn kop. Chocola stroomt op en neer. Verandert naar een raket. Stijgt op. Vrouwen achter computer in een kantoor.

Vrouw in opnameruimte, gordijn achter zich. Achter haar grote lamp en foto’s.

225

Oriënteren plaats + situatie Europa + nieuwe levensmiddelen op de markt Benadrukken Ieder jaar tienduizend nieuwe Versterken tekst Verschillende soorten lollies/ijsjes

Oriënteren plaats + situatie Ontwikkelingsafdelingen van de levensmiddelenindustrieën + gewerkt aan innovatieve producten Dit is die afdeling Specificeren tekst


5.48

5.57

6.12

6.34

7.04

Christina Jakobsen en haar collega’s bedenken chocoladeproducten en bonbons. Met camera en computer proberen ze de wensen en verlangens van de consument te vervullen. We weten dat beeldcommunicatie in alle gevallen het beste werkt. Daarom visualiseren we onze ideeën in dit beeldlaboratorium. Het visualisatieproces begint vaak met een foto. De mensen hier weten precies wat we zoeken, wat er belangrijk aan is. Ze gaat uit van foto’s van vergelijkbare producten en veranderen het beeld op de computer. Ze kunnen de kleur veranderen, het breder of kleiner maken. Uiteindelijk komt er het idee waarmee we naar de consument willen gaan. Tenslotte krijgen de geselecteerde proefeters de virtuele bonbons via internet voorgezet en kiezen ze de beste uit. Deze proefconsumenten beslissen uitsluitend op het uiterlijk over leven en dood van een creatie. Als de consument naar die


Chocola wordt neergelegd op witte platen grote lamp erboven. Wordt gefotografeerd. Vrouwen achter computer naar een ronde bruine bol aan het kijken. Veranderen kleuren.

Uitleggen

Proces tonen

Refereren andere tekst/ oriënteren persoon Specificeren andere tekst Specificeren Uitleggen

Christina Jakobsen en haar collega’s Zij ontwikkelen bonbons Met camera en computer Wensen en verlangens consument vervullen Ze (verwijzen) Toont hoe dit wordt gedaan

Cohesie aangeven Specificeren tekst

Christina Jakobsen

Witte setting. Blokje chocolade draait rond. Krijgt noten, noten gaan weg, komt witte vlek op. Blok wordt groter en donkerder, komt witte vulling in. Vulling wordt roze en bovenop chocolade komt een ronde inkeping. Vulling verdwijnt en wordt een luchtige samenstelling. Wordt weer platter en niet luchtig. Gladde oppervlak deels, en ruwere. Blijft stilstaan.

Jakobsen voor collega’s die achter

226

Overbruggen Uitleggen Cohesie aangeven

Ernstig maken Specificeren

Tenslotte; stap door v-o verteld Hoe volgende stap gaat Tenslotte, en (voegwoord) Ze (verwijzen) Deze proefconsumenten (verv.) Uitsluitend, leven en dood Op het uiterlijk


7.10

beelden kijkt, weet niet hoe het smaakt. Er wordt ze alleen naar het uiterlijk gevraagd en naar hun idee hoe het zou smaken.


computer zitten. Witte setting. Bruine bonbon draaiend. Krijgt rode bloemen, daarna witte strepen, later een drupje wit erop en strepen daarna weer weg en ook drupje weg. Krijgt allemaal nootjes eronder. Dan met drupje erop. Jakobsen met de collega’s.

7.19

Maar de smaak moet nog ontwikkeld worden. Dat is de tweede stap.

7.25 7.31

Supermarkt, loopt de camera in. Na talloze vergaderingen, In supermarkt langs allemaal proeverijen, aanpassingen en schappen. berekeningen komt het nieuwe voedingsmiddel eindelijk terecht in de schappen van de supermarkt. Het duurt zes maanden om een nieuwe smaak te ontwikkelen en twee jaar om een nieuwe vorm te vinden. Toch houdt maar één op de twintig nieuwe producten het langer dan twee jaar vol op de markt.

Oriënteren plaats Ernstig maken Benadrukken Ontwikkelen verhaal Specificeren

In het technologietransfercentrum in Bremer Haven wordt het eetgedrag van consumenten wetenschappelijk onderzocht. We zijn hier in de keuken van

Oriënteren plaats

8.00

8.08

Vierkant gebouw aan het water.

Gebouw met daarvoor logo.

227

Cohesie aangeven Corrigeren Cohesie aangeven

Supermarkt Eindelijk Talloze, maar één op de twintig Na talloze (…) in supermarkt Zes maanden nieuwe smaak en twee jaar vorm Na, en, toch (voegwoord) Het (verwijzen) Toch; na veel tijd te hebben besteed, niet volhouden Zelfde plaats

Technologietransfercentrum, Bremer Haven Specificeren plaats tekst Centrum in Bremer Haven Wat daar wordt gedaan Uitleggen Modaliteit – mate zekerheid Wetenschappelijk onderzocht Oriënteren plaats Voorkant van gebouw tonen


8.19

8.49

9.00 9.14

9.40 9.45 9.50 9.54

ons sensorisch laboratorium. Hier doen we smaaktesten. We nodigen proefeters uit. Die komen achter die openingen in de cabine te zitten. Daar proeven ze onder gecontroleerde condities levensmiddelen. De levensmiddelen worden in deze vorm anoniem aangeboden. Elk product heef een code van drie cijfers. De proefpersoon krijgt het product. De cabine wordt gesloten. En de proefeter kan afgesloten van alle invloeden van buiten zijn oordeel geven op grond van criteria: uiterlijk, smaak, reuk en algehele indruk. Hier in het lab verzamelen we in feite gegevens. We nemen een steekproef van de Duitse smaak. De steekproef wordt statistisch doorgerekend. Je zou kunnen zeggen: hier wordt de doorsnee smaak berekend. Op die basis kan de food designer een succesvol product ontwikkelen.


Mlodzianowski, in witte jas voor luikjes. Pakt later bordje en wijst erop. Doet voor hoe het gaat.

Man in cabine, in rood licht, krijgt eten en proeft het.

Drie mensen in cabine die eten krijgen. Mlodzianowski.

Vakkenvullers bij vriesvakken. We zitten in het tijdperk van Vriezers. internet, van robots dus waarom testen we op Vakkenvuller bij zuivel. mensen? Omdat de mens heel andere Mlodzianowski. criteria aan levensmiddelen verbindt. Het gaat niet alleen om

228



objectieve, fysisch-chemische eigenschappen. Het gaat hem misschien ook om het gevoel dat een gerecht bij hem opwekt. Dat kan een machine niet, want zoiets kun je niet direct analyseren. 10.20 Voedingsmiddelen moeten onze zintuigen aanspreken.

Witte setting. Allerlei hapjes/koekjes op elkaar en door elkaar. Camera gaat erbij langs. 10.43 Meestal vertelt de aanblik Witte setting. Eerst chocola, dan van een levensmiddel al groene levensmiddelen, blauw, roze etc. wordt een cirkel van gemaakt. Camera zoomt beetje uit en draait licht. Als cirkel af is, begint v-o. 11.02 of het ons zal smaken of niet. Witte setting. Dropjes met De kleur geeft ons een aardbeien, besjes en rookworst aanwijzing van de smaak. Is naast elkaar. Camera zoomt uit en het rood? Dus zoet. Of zwart nog veel meer zwart en rode en bitter? producten.

11.13 Rode levensmiddelen worden meestal aanvaard. Ze zijn in trek: kersen, aardbeien en ook rood vlees. 11.22 Zwarte levensmiddelen hebben een uitstraling van bederf, van dood en worden als negatief ervaren. De kleurenpsychologie speelt bij de beoordeling 11.33 En dus ook bij het kopen van producten een grote rol.

Mlodzianowski.

Witte setting. Zwarte vloeistof drupt en vloeit naar beneden.

Een bord met garnalen en zwarte product ernaast. Vrouw zit met mes en vork in en stopt in mond.

229

Stelling neerzetten Relatie kijker Cohesie aangeven Uitleggen Aankondigen Cohesie aangeven Cohesie aangeven Relatie kijker Uitleggen Voorbeelden Vragen stellen Uitleggen

Voedingsmiddelen moeten zintuigen aanspreken Onze zintuigen Meestal (voegwoord) Zintuigen; aanblik Kleuren verschil tussen producten Zelfde setting Of, of, dus, of, en (voegwoord) Het, het (verwijzen) Ons, ons De kleur geeft aanwijzing Rood, zwart Is het rood? Of zwart en bitter? Dus zoet


11.40 11.43 11.46


Stapel perziken, iemand pakt een eraf. Stapels paprika's geel, groen en rood. Krat vol pruimen, naast druiven en perziken.

11.50 – Gisla Gniech, psycholoog – Mevrouw in een rode keuken. We hebben aan de universiteit experimenten gedaan met geverfde levensmiddelen: zwarte aardappelen, groene bloemkool en roodgeverfde asperges. Dat lustten de mensen niet, al was de smaak zorgvuldig gelijk gehouden. Ze aten het niet omdat ze met de smaak iets anders associeerden dan met hoe de levensmiddelen hoorden te smaken. 12.18 Pannetje rijst wordt bruine vloeistof bij gegoten door iemand en geroerd. 12.23 Schaaltjes met rijst met allemaal verschillende kleuren. 12.28 Bolletjes rijst worden op een wit bord gelegd. 12.37 De levensmiddelenindustrie Gniech aan tafel. Snoepjes voor gebruikt ongetwijfeld de zich. psychologie om producten optimaal vorm te geven. En als je dat doet, dan worden ook goed verkocht. Als die mensen geïnteresseerd zijn in wat we ze te bieden hebben, ons geld. 12.57 Dan moeten ze natuurlijk ook Kar vol met frisdrank en eten,

230

Cohesie aangeven

Zelfde soort beeld

Cohesie aangeven

Zelfde onderwerp (rijst)


een goede tegenprestatie leveren. 13.02 Kleur wekt eetlust op. Cheddarkaas werd in Engeland vroeger al met 13.16 wortelsap gekleurd om een hoger vetgehalte en dus een intensievere smaak te suggereren. Gele boter of gekleurd sinaasappelsap lijken ons lekkerder en na vele jaren vanille-ijs te hebben gegeten, zijn heel wat Europese consumenten verbaasd als ze horen dat vanille eigenlijk zwart is. 13.35 13.40 13.47 13.51 Van het vruchtenassortiment weten we dat de rode vruchten 13.58 de zoetste zijn. 14.05 Die zijn sappig en zoet en beloven ons het grootste genot. 14.08 Daarom associëren we de kleur ervan met het grootste genot ook bij andere producten die op de markt aangeboden worden.


allemaal kleur.

Witte setting. Vallende smarties in Stelling neerzetten allemaal kleuren (als eerder). Voorbeeld Vliegen alle kanten op. Oriënteren plaats + tijd Cohesie aangeven Witte setting. Blender met witte Uitleggen dikke vloeistof dat omhoog komt Uitleggen draaien en steeds meer roze Cohesie aangeven kleurt. Voorbeelden Relatie kijker Oriënteren persoon + situatie Uitleggen Cohesie aangeven

Kleine roze taartjes worden in een rek gezet. Witte setting. Cakeje met roze laag erover. Camera erlangs. Paarse substantie met soort van pinda's erin. Witte setting. Paarse aardbei (vorige shot ECU). Draait rond en verandert naar roze en naar rood. Kar van supermarkt met rode vruchten erin. Gniech aan tafel. Witte setting. Oranje aardbeien vallen naar beneden. Stuiteren omhoog.

231

Specificeren

Kleur wekt eetlust op Cheddarkaas Engeland + vroeger Herhalen Om een hoger vetgehalte Dus intensievere smaak Om, en, dus, en, als (voegwrd) Ze, dat (verwijzen) Boter, sinaasappelsap, vanille Ons Europese consumenten + verbaasd Vanille eigenlijk zwart Zelfde setting

Vorige shot was ECU van deze aardbei en wordt nu rood


14.17 14.23 Geen wonder dus dat de meerderheid van de consumenten volgens onderzoek bij voorkeur

14.35 de rode gummibeertjes pakt. De producent reageert op die voorkeur door twee keer zoveel rode beertjes in de verpakkingen te stoppen dan witte, gele, oranje


Witte setting. Vierkante pudding valt naar beneden. Nog een. Witte setting. Zwart gummibeertje. Draait rond, wordt rood.

Cohesie aangeven Refereren andere tekst Aankondigen Cohesie aangeven Oriënteren persoon Modaliteit – bron/ bewijsvoeren - autoriteit Uitleggen

Witte setting. Witte, oranje en groene gummibeertjes vallen naar beneden. Oriënteren persoon Cohesie aangeven Uitleggen Specificeren Cohesie aangeven Specificeren beeld Samenvatten

14.41 of groene. Bij de gummibeertjes vormen de rode duidelijk de meerderheid. Belangrijker nog dan het oog

Witte setting. Heleboel rode beertjes vallen naar beneden.

14.56 is de neus. Instinctief ruiken wij versheid, rijpheid of bederf.

Witte rook uit pan, waar iemand in Aankondigen roert. Uitleggen

15.02 We weten inmiddels van heel veel levensmiddelen welke chemische stoffen de smaak ervan bepalen. En met smaak bedoel ik in dit geval de geur.

Mlodzianowski in zijn kantoor.

15.17 – Heinz Hanner, Sterne Koch –

Klein geel bloementje in een

Corrigeren/aankondigen Cohesie aangeven + versterken tekst

Relatie kijker

232

Zelfde setting en gebeurt hetzelfde N.a.v rode kleur Geen wonder dus Dus (voegwoord) Dat (verwijzen) Meerderheid van de consument Volgens onderzoek Wat geen wonder is; rode gummibeertjes pakken De producent Die voorkeur (vervangen) Hoe reageren; door twee keer zoveel rode in verpakking Dan witte, gele, oranje of groene Zelfde setting en product Duidelijk Bij gummibeertjes rode meerderheid Belangrijker nog Zelfde setting en product + veel rode laten vallen De neus Waarom belangrijker; instinctief ruiken wij … Wij


We willen het beste geurenmengsel van 't zomerse Wienerwald creëren. Misschien nog een beetje van dit erbij. Nu heeft het een fijne bosgeur met lichte bloemenaccenten. Een beetje zoetig, herinnerend aan de zomer. Goed.


glazen vaasje, met een ballon eraan. Wordt een paarse bijgedaan. En nog een witte. Meneer is de bloemetjes erin aan het doen. Ruikt eraan.

16.11 Geuren bekoren ons of stoten Potjes met kruiden in een 'rek'. Camera gaat erlangs. ons af. Eigenlijk proeven wij met onze neus. De tong en het tandvlees kunnen maar vier smaken onderscheiden. Zoet, zuur, zoutachtig en bitter. 16.23 De rest doet de neus. Machine die buisje pakt. 16.34 Met dit apparaat kun je smaak, Machine nu van verder af. of liever aroma's, analyseren. 16.38 De chemicus, die ergens anders Mlodzianowski, bij de machine. in die ruimte zit, ziet op zijn computer het aromaprofiel van een levensmiddel. Op dat moment ruik ik die stof hier, aan de zogenaamde 'sniffing port' en beschrijf ik mijn geurindruk. Dat kan citroen zijn, of perzik, maar ook fecaliën. Uiteindelijk hebben we dan een totaaloverzicht van het door mensen waargenomen en geïnterpreteerde aromaspectrum. Dan hebben we de smaak geanalyseerd. 17.16 Wat betekent dat nu voor de

Man in een roodgekleurde

233

Stelling neerzetten Relatie kijker Cohesie aangeven Corrigeren (tegen verwachting in) Uitleggen

Geuren bekoren of stoten af Ons, ons, wij, onze neus Of (voegwoord) Eigenlijk proeven met neus

Specificeren Uitleggen Specificeren

Waarom met neus? Tong en tandvlees maar 4 smaken Welke? zoet, zuur, zout, bitter Gevolg daarvan Machine

Vraag stellen

Wat betekent dat voor


toekomstige ontwikkeling voor voedingsmiddelen? Met geurorgels of smaakorgels kunnen we 17.26 – Marc Bretillot, food designer al dingen samenstellen op basis van digitale gegevens. Praktisch alle geuren zijn op dit moment al synthetisch te maken en daarna kunstmatig te reproduceren. Dat bereikt zeker het grote publiek, misschien niet meteen. 17.45 We maken nu een Sweet-world met een gerookt chocoladegebakje. Daar doen we sinaasappelpartjes op. En dan roken we hele ballon nog even. En die zetten we erop. 18.06


woonkamer. Interviewvervanging + refereren andere tekst Cohesie aangeven

ontwikkeling? Alsof vraag stellen aan geïnterviewde + dat Dat (verwijzen)

Cohesie aangeven Relatie kijker Aankondigen Vaag zijn Specificeren Cohesie aangeven Voorbeelden Cohesie aangeven

Ook, of (voegwoord) Onze oren Ook de oren Iets, iets Over of iets smaakt of niet Nog aan dezelfde tafel Cornflakes, aardappelchips Ze (verwijzen)

Specificeren Rechtstreeks kijker Cohesie aangeven Cohesie aangeven Specificeren

Wanneer je erin bijt Je Er (verwijzen) Zelfde setting en gebeurtenis Slappe hoeven we niet

Zelfde man (Bretillot) nu in de keuken.

Kok in keuken. Met toetje bezig.

Hanner aan tafel, is chocoladebol van net aan het roken, met brander. Ruikt eraan.

18.27 Ook onze oren hebben iets te Hapjes op bord van Hanner, eet zeggen over of iets smaakt of hij op. Kraakt. niet.

18.37 Cornflakes of aardappelchips smaken het beste als ze hard kraken 18.46 wanneer je erin bijt.

Witte setting. Naturelchips valt naar beneden.

18.52 Slappe aardappelchips

Witte setting. IJsklontjes vallen in

Witte setting. Noten vallen.

234


hoeven we niet. Onze oren zeggen ons, dat ze niet meer vers zijn. 19.00

19.07

19.23 Sound designer Friedrich Blutner heeft ontdekt dat zestig procent van de smaak van een worstje bepaald wordt door het knakgeluid. Op basis van het geluid kunnen we met onze ogen dicht koud bier van warm bier onderscheiden. 19.38 – Synotec Psychoinformatik – Geyer – Friedrich Blutner en zijn medewerkers onderzoeken eetgeluiden.


een plas koffie.

Splitscreen. Witte setting. Rechts dikke substantie, rechts dikke saus. Vallen naar beneden. Hanner aan tafel met zijn hapjes. Drupt er vloeistof op met pipet. Luistert naar knisperend wijnglas. Glas vanbinnen gefilmd, bier wordt op gegoten.

Relatie kijker Uitleggen Cohesie aangeven Cohesie aangeven Vergelijken + cohesie aangeven

We, onze oren, ons Slap niet; want oren zeggen … Dat, ze (verwijzen) Zelfde setting en gebeurtenis Twee substanties vergelijken + zelfde setting en gebeurtenis

Oriënteren persoon

Sound designer Friedrich Blutner Sound designer Blutner Zestig procent van smaak Worstje, bier Dat (verwijzen) We, onze ogen Geen afleiding

Modaliteit – bron Benadrukken Voorbeelden Cohesie aangeven Relatie kijker Versterken tekst Bungalow in landschap.

Oriënteren persoon + situatie Bewijsvoeren – autoriteit

19.41

Vrouw breekt appel en neemt een hap en man luistert met koftelefoon op. 19.50 Oor van iemand die kauwt. 19.55 Als je op een biscuittje kauwt Man en vrouw testers. Man vertelt dan hoor je eerst een geluid. Dat en neemt een hap op laatst. is bij een vers biscuittje heel knapperig, krakend, heel duidelijk en als het dan vermalen wordt, dan wordt het

235

Oriënteren plaats Specificeren tekst

Friedrich Blutner en medewerkers + onderzoeken eetgeluiden Waarom hij voorgaande zou weten Plaats van onderzoek Hoe onderzoek wordt gedaan



geluid warmer, zachter, prettiger tot je het bijna niet meer hoort en dan slik je het door. Het geluidssignaal is tegelijkertijd een controle voor de voortgang van 't kauwproces. En dan begint 't weer opnieuw. 20.38 20.48

20.55 Ons kauwritme is vergelijkbaar met een symfonie. Tal van geluiden van mensen en dieren geven ons informatie of iets smaakt en hoe goed het smaakt.

Witte setting. Toast (ECU). Iemand krakend aan het eten. Test man en vrouw. Vrouw eet nu cracker. Blutner loopt met lama's door weiland.

Relatie kijker Specificeren andere tekst Vergelijken eigen wereld Uitleggen Cohesie aangeven Specificeren

21.11 – Friedrich Blutner, Blutner met lama. sounddesigner Als je een dier bekijkt tijdens het eten, dan valt je op dat het na een tijdje in een bepaald ritme eet. Het wordt gelijkmatiger, het dier wordt ook rustiger en de verschillende cycli zijn dan duidelijk te onderscheiden. Dan krijg je de indruk dat die manier van eten voor 21.37 dat dier ook aangenaam is. Dat Lama eet gras. is een belangrijke observatie. Friedrich Blutner heeft ontdekt dat we aan het geluid Blutner met lama in park. herkennen of het voedsel

Oriënteren persoon + situatie Specificeren andere tekst Versterken tekst Cohesie aangeven

236

Ons kauwritme, ons Kauwritme als symfonie Vergelijkbaar met symfonie Waarom; tal van geluiden Of, en (voegwoord) Het (verwijzen) En hoe goed

Friedrich Blutner + heeft ontdekt Wat hij heeft ontdekt Geen afleiding Dat, het (verwijzen) Of, zodat (voegwoord)



voldoende gekauwd hebben, zodat we het kunnen doorslikken. 21.52

21.58 22.03 Deze en andere resultaten van zijn onderzoek, 22.08 was Blutner toe om nieuwe geluiden voor levensmiddelen te ontwikkelen. 22.15 We proberen dan afzonderlijke geluidsnuances zo te veranderen dat ze een opvallend sensorisch effect hebben. Als dat doelgeluid gevonden is, dan komt het lastige, dat we proberen via aanpassingen 22.33 van de productieparameters dat doelgeluid tot stand te brengen. Bij een koekje kun 22.41 je het geluid beïnvloeden door de vorm. Een dik koekje klinkt anders dan een dun koekje. Een andere parameter is de samenstelling. Als er meer suiker in zit, klinkt het koekje knapperiger dan wanneer er minder in zit. 22.58 Dan speelt ook het bakproces een rol. Als het hard gebakken wordt, dan klinkt het anders dan 23.06 als het minder hard gaat.

Witte setting. Knakworst wordt geknakt door iemand met handschoenen aan. Witte setting. Chocoladebrokken worden van een reep gebroken. Witte setting. Appel wordt gebroken. Witte setting. Chips wordt gebroken. Blutner in testkamer.

Computerprogramma waar een koekje in scherm te zien is. Wit scherm met een koekje in grijs. Koekje draait rond en verandert. Later krijgt hij ook weer kleur.

Blutner in testkamer.

Witte setting. Koekjes vallen naar beneden. Kraken en gaan kapot.

237

Relatie kijker Specificeren

We, we Zodat we kunnen doorslikken

Cohesie aangeven

Zelfde setting en gebeurtenis

Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon + situatie

Deze (vervangen) (Na) deze resultaten Blutner + nieuwe geluiden ontwikkelen



23.16 Als consument willen we horen dat ons voedsel vers en voedzaam is, maar niet alleen ons oor bewaakt de kwaliteit van eten.

Witte setting. Koekje wordt geknapt.

23.27 Onze mond is voorzien van een volmaakte tastzin. In de mond ervaren we de consistentie en de bijtweerstand van een product.

Spaghetti wordt op gedrukt en knapt. Spaghetti verandert in een blok chocolade.

23.43 Nu is de chocolade gebroken met een kracht van ongeveer 38 Newton. 23.52 De consistentie van levensmiddelen wordt met behulp van apparaten als de texture analyser of de farinograaf wetenschappelijk onderzocht. Wij consumenten voelen instinctief of een levensmiddel rijp of onrijp, vers of bedorven is. 24.09 Voldoet een levensmiddel niet aan de verwachte consistentie dan vinden we het vies en spuwen het weer uit. Met de tastzin van de tong onderzoeken we een 24.27 laatste keer of we het voedsel inderdaad kunnen doorslikken.

Mlodzianowski, bedient het apparaat, dat voor het breken zorgt. Machine waarbij deeg wordt uitgerekt.

Samenvatten Relatie kijker Cohesie aangeven Corrigeren/aankondigen Cohesie aangeven Stelling neerzetten Relatie kijker Ernstig maken Uitleggen Uitleggen Cohesie aangeven

Uitleggen Specificeren Cohesie aangeven Modaliteit - zekerheid Relatie kijker Corrigeren

Blender met peultjes, wortelen en stuk vlees erin. Blender gaat aan en stukken vliegen rond.

Specificeren Uitleggen Relatie kijker Cohesie aangeven

Samenvatten Witte setting. Hamer slaat op saus Cohesie aangeven (Eerder geweest). Relatie kijker Cohesie aangeven

238

Horen dat voedsel goed is We, ons voedsel, ons oor Dat (verwijzen) Maar (voegwoord) Maar niet alleen het oor Zelfde setting Onze mond is voorzien van volmaakte tastzin Onze mond, we Volmaakte Niet alleen oor; onze mond Want; in mond consistentie en bijtweerstand ervaren En (voegwoord)

Consistentie gemeten met apparaten Als texture analyser en farinograaf Als, of (voegwoord) Wetenschappelijk onderzocht Wij consumenten Wij geen apparaten nodig, want voelen instinctief aan Wanneer het niet bevalt Dan is het vies en spuwen uit We, we Dan, en (voegwoord) Het, het (verwijzen) Met tastzin tong laatste keer Of (voegwoord) We Herhalen


24.35 24.38 24.42 24.44 24.47 24.49

24.56 25.02 De consistentie bepaalt ongeveer 60 procent 25.08 van de smaakervaring. Hoe groter de verschillen in consistentie die we in onze mond waarnemen, hoe sensationeler we de smaak van een product ervaren. 25.18 Het menselijk lichaam bevat 25.24 over de hele oppervlakte verdeeld vele druk-, pijn- en temperatuursensoren. De meeste aan het begin en eind van het spijsverteringskanaal en de geslachtsorgaan. Nu heeft de mond, 25.44 als opnameopening voor voedsel, veel te maken met de consistentie 25.46 en ook met de bewerking daarvan. Bij die bewerking


Witte setting. Chips wordt met Cohesie aangeven hamer op geslagen en vliegt rond. Witte setting. Vissticks worden met hamer geslagen en geplet. Witte setting. Stuk mozzarellakaas wordt met hamer geslagen. Witte setting. Schuimpje wordt Cohesie aangeven met hamer geslagen. Witte setting. Bonbon met hagel wordt geslagen met hamer. Witte setting. Pudding wordt geslagen. Gaat om hamer heen. Chocolaatjes worden gevuld met iets roze. Kok gezicht. Kok heeft drie borden waar hij het bolletje doorheen haalt.



Uitleggen Benadrukken Specificeren Vergelijken/ernstig maken Cohesie aangeven Relatie kijker

Over de consistentie Ongeveer 60 % Van de smaakervaring Hoe groter, hoe sensationeler Die (verwijzen) We, onze mond, we

Specificeren

Wat vorige ECU was

Kok gezicht, eet iets op. Gniech in rode keuken.

ECU – wit schuim op een gelig vlies. Blijkt een bonbon te zijn met vulling en laagje anijs omheen.

239


25.52 van de consistentie of het nu door sabbelen, 25.56 zuigen, bijten of kauwen is, 26.01 ervaart het lichaam een uitgebreid scala van 26.05 aangename gevoelens 26.09 die sterker zijn dan de betekenis van smaak. 26.14 Het samenspel van de verschillende bijtervaringen is het geheim van het succes van veel zoetwaren.


Open voor de helft en draait rond. ECU bladerdeegrand met wit schuim erop. ECU – bladerdeegrand met schuim Cohesie aangeven op, zakt in elkaar. ECU – Bladerdeeg met daarop Cohesie aangeven glazuur ECU – oranje jamachtig ECU – schuim en erachter een ingevet broodje Witte setting. Chocolaatjes op een rij. Rond met nootjes. Camera gaat bij langs. Andere chocolaatjes opgesneden en hebben vullingen. Witte setting. Camera gaat langs bij een rond bolletje doorzichtig en een blokje chocola en waar ze samen zijn. En een dicht chocolaatje.

26.24 In gemalen noten gewenteld, in chocolade gedoopt, met crème gevuld en middenin een knapperige hazelnoot. Veel bonbons verenigen wel vijf verschillende consistenties, 26.34 die allemaal in één beet te ECU - chocolaatje met vulling ervaren zijn. De industrie zoekt hoe ze in haar producten, 26.43 het vloeibare en vaste bij elkaar Blauwe streep, valt een kan brengen, zodat het een lichtblauwe drup doorheen. En later meer die langer drijven. 26.50 aangenaam product wordt en die Rode bolletjes in schuimend vorm ook behoudt. Een blauw. Rode bolletjes vallen. voorbeeld: Liquid Drops. 27.00 Een recept dat vooral wordt Blauwe druppen en daarachter toegepast in de moleculaire ook rode druppen. In blauwe gastronomie. Het is niets anders wordt gesneden en loopt

240

Zelfde voedsel Zelfde voedsel

Aankondigen Uitdrukking Oriënteren onderwerp

Het samenspel is het geheim Geheim van het succes Zoetwaren

Voorbeeld

Ernstig maken

Gemalen noten, chocolade, crème en hazelnoot Veel bonbons, wel vijf Bonbons verenigen vijf consistenties En (voegwoord) Zelfde setting Die (verwijzen) Allemaal (vervangen) Allemaal in één beet

Cohesie aangeven

Zelfde setting

Cohesie aangeven

Zelfde setting

Benadrukken Samenvatten Cohesie aangeven Cohesie aangeven Cohesie aangeven



dan een vloeistof of vloeibaar langzaam leeg. Ook bij rode/ gemaakt levensmiddel 27.15 een bolvorm gegeven, door het Mlodzianowski, in laboratorium. in een andere stof, calcium, in te kapselen. 27.21 Gele druppen worden in glas water gedaan. 27.28 Hier heb ik een rauw worteltje, Kok aan tafel waar hij wortel legt een gekookt worteltje, gekookt op bord (glas staat er ook bij). en gepureerd, wortelmousse, Later legt hij allerlei substanties wortelgelei, krokante wortel en van wortelen neer. Kaviaar komt wortelkaviaar. uit het glas. 28.01 Witte setting. Wit bolletje (vrucht) met vloeibare vulling wordt opengesneden. 28.05 Witte setting. Chocolademuffin wordt door de midden gesneden. Zit vulling in. 28.11 Witte setting. Door de midden gesneden croissants. Camera gaat naar achter. Voor croissants liggen allerlei verschillende soorten brood en chocolaatjes. 28.24 Witte setting. Camera gaat naar voren. Langs appels en de chocolaatjes en brood. 28.32 Witte setting, camera gaat rond. Verschillend bereide eieren liggen in rondje. 28.40 U kent 28.51 vast het verhaal van de vrouw die bij de sociale dienst komt en zegt dat ze een nieuw gebit moet, omdat ze niet meer goed

Blender met cornflakes en rood fruit wordt gehusseld. Gniech in rode keuken.

241

Cohesie aangeven

Glas staat er ook bij

Cohesie aangeven

Zelfde setting, zelfde gebeurtenis

Cohesie aangeven

Zelfde setting

Cohesie aangeven

Zelfde setting

Cohesie aangeven

Zelfde setting


kan eten. En de sociale dienst keert haar zeven euro uit voor een mixer. 29.04 Daarmee kon ze haar eten natuurlijk wel fijn maken, maar het plezier van het kauwen en eten was verdwenen. We hebben 29.15 – Werner Mlodzianowski, smaakonderzoeker – biologische ketchup getest naast gewone ketchup. De biologische werd onmiddellijk afgewezen. Het gevoel in de mond was zo nieuw, dat het als vies werd beschreven. In die ketchup zaten namelijk nog kleine stukjes tomaat. Dat werd ervaren als bedorven of slecht of als wat dan ook. 29.42

29.51 30.11 (30.21) In de jaren '70 werd in Duitsland en Oostenrijk voor

30.24 de doorsnede van boterhamworst 30.26 een norm voorgesteld. Zodat de worst precies in een gestandaardiseerd broodje past.


Blender met cornflakes en rood fruit nu verder stadium. Helemaal rood.

Mlodzianowski, bij luiken.

Witte setting. Friet waarop kleine tomaatjes vallen.

Verwarren

Mevrouw in de supermarkt aan het lopen, zoekt producten uit. Broodje wordt gesneden en een boterhamworst opgelegd.

Inleiden Voorbeeld/inleiden Oriënteren tijd + plaats

Mevrouw krijgt broodje.

Versterken tekst + ontwikkelen Oriënteren onderwerp

Mevrouw eet broodje tijdens boodschappen doen.

Oriënteren situatie Cohesie aangeven Uitleggen

242

Tomaatjes op de friet in plaats van ketchup

Boterhamworst In de jaren ’70 + Duitsland en Oostenrijk Geen afleiding + broodje klaarmaken en opeten De doorsnede van boterhamworst Een norm voorgesteld Zodat (voegwoord) De worst (vervangen) Zodat het precies past



30.35 Een goede smaak alleen is niet genoeg. Voedsel moet

Mevrouw eet rustig haar broodje.

Stelling neerzetten/ corrigeren Uitleggen

Een goede smaak niet alleen genoeg Want moet ook functioneren

30.36 ook functioneren. De Parijse food designer Stéphane

Man in kelder met machine bezig.

Cohesie aangeven Oriënteren persoon

Ook (voegwoord) Parijse food designer Stéphane Bureaux Stéphane Bureaux Wat Bureaux doet Gaat om de wortel

30.47 Bureaux houdt zich bezig met Wortel ligt bij apparaat. de praktische aspecten van het eten. 30.48 Bureaux draait wortel rond in machine. 31.00 Bij de vraag of bij het koken de Wortel draait rond en komen vorm de mooie lijnen in. 31.11 – Stéphane Bureaux, food Bureaux in kelder. designer – functie bepaalt of andersom kun je als voorbeeld geschrapte wortel nemen. De vorm wordt hier bepaald door de functie die je eraan wilt geven. Die van een lepel, een soort jamlepel, om er mee te scheppen, waarmee je de geleisubstantie kunt opscheppen zodat die om de groente heen blijft zitten en je in de mond een prettige associatie krijgt. 31.42

31.45 Ook traditionele producten hebben succes vanwege hun

Witte setting. Op wit bord ligt een ingekeepte wortel en daarnaast zo'n wortel in een kommetje met vloeistof. Witte setting. Met een vork wordt een schelpenpasta uit rode

243

Specificeren tekst persoon Uitleggen Aankondigen Uitleggen tekst Specificeren

Hoe hij zich met praktische kant bezig houdt Wat er met wortel is gebeurd

Cohesie aangeven

Wortel van Bureaux terug

Cohesie aangeven Voorbeeld

Ook, vanwege (voegwoord) Bijvoorbeeld – pastasoorten


functionaliteit. Veel pastasoorten bijvoorbeeld kunnen door hun vorm erg veel saus opnemen. 31.55 Sommige soorten zijn een soort lepeltjes. De ribbels van penne rigate werken als een profiel van een autoband.


tomatensaus gehaald. Later een kronkelpasta. Daarna een pijpje.

Witte setting. Twee witte buisjes met blauwe gel erop. Gel drupt en loopt erover. Geribbelde buisje houdt langer vast.

Uitleggen Ernstig maken Cohesie aangeven + bewijzen tekst Specificeren Voorbeeld Vergelijken eigen wereld

Beeld bewijst + cohesie aangeven Voorbeeld 32.03 En frieten worden als vingers Witte setting. Splitscreen. Aan in vloeibare ketchup gedoopt. buitenkanten worden elk een friet Cohesie aangeven Vergelijken eigen wereld vastgehouden. Blauwe gel valt links en rode ketchup rechts. Rood Cohesie aangeven + vliegt alle kanten op en vergelijken eroverheen. 32.16 Design is in eerste instantie Witte setting. Vlinderpasta draait Cohesie aangeven in het rond. Verandert in gekrulde pasta, dan in schelpenpasta. 32.27 – Marc Bretillot, food designer - Bretillot in keuken sinaasappel aan functionele esthetiek. Industrieel het snijden. design betekent het mooi maken van functionele voorwerpen. Mooi zijn zinnige voorwerpen die goed te gebruiken en praktisch zijn. Het probleem daarbij, dat waar je eigenlijk naar op zoek moet is coherentie. Je moet dingen ontwerpen die samenhangend zijn. Wat betreft het uiterlijk, de smaak en het gebruik. 32.59 In de middeleeuwen werden grote schijven bruin brood gebruikt als bord. Aan het eind van de maaltijd werden

Pizzakoks met lap deeg aan het ronddraaien.

Oriënteren tijd + situatie Inleiden/aankondigen Uitleggen

244

Door hun vorm veel saus Erg veel saus Zelfde setting + opnemen van saus door pasta Sommige soorten Penne rigate Soort lepeltjes, als profiel autoband Geribbelde houdt beter vast + zelfde setting Frieten En, als (voegwoord) Als vingers Zelfde setting

Zelfde setting

In de middeleeuwen + schijven bruin brood als bord Schijven bruin brood – pizza Werden opgegeten


ze dan gewoon opgegeten. De pizzabodem functioneert net zo. Het deeg vormt de ondergrond voor warme tomaten, gesmolten, vette kaas en vloeibare olijfolie. 33.21 En we eten hem gewoon op. De pizza geldt als culinair symbool van Italië. Rode tomaten, witte kaas en groene basilicum. Een combinatie uitgevonden 33.34 door de pizzabakker Raffaela Esposito staat symbool voor de 33.37 Italiaanse vlag. Hij vernoemde deze pizza naar de eerste koningin van het verenigde Italië, Regina Margherita.


Pizzadeeg op werkblad. Tomatensaus wordt op gesmeerd. Daarna kaas erop. En basilicum.

Pizza wordt in de oven gebakken.

Mevrouw in restaurant, krijgt pizza van bediende. Eet pizza op.

Cohesie aangeven Vergelijken eigen wereld Uitleggen Inleiden

Ze, zo (verwijzen) De pizzabodem net zo Deeg ondergrond Draait de deeg

Cohesie aangeven Relatie kijker Oriënteren onderwerp Uitleggen Specificeren Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon Uitleggen Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven

En (voegwoord) We De pizza Geldt als symbool Italië Waarom? Rode, witte, groene Pizza wordt gemaakt Raffaela Esposito Over deze combinatie Pizza wordt gebakken Hij (verwijzen) Deze pizza (vervangen) Vernoemde pizza naar 1e koningin Regina Margherita Pizza wordt opgediend en opgegeten

Oriënteren situatie Specificeren Afronden

33.49 Ronde, zware kazen kun je rollen als wijnvaten en dus makkelijk vervoeren.

Kaaswinkel, allerlei kazen achter de toonbank. Kaasboer komt met hele groot kaas, die hij op toonbank legt.

33.57 Ringvormige broodjes, zoals bagels, kun je aan een touw rijgen. Zodat je er wel tien of meer tegelijk kunt vasthouden. 34.04 We leven tegenwoordig in een zogenaamde mobiele maatschappij. En die voortdurend

Witte setting. Bagel draait rond.

Mlodzianowski. Staat op een brug met een industrieterrein op achtergrond.

245

Voorbeeld geven Rechtstreeks aanspreken Vergelijken eigen wereld Cohesie aangeven Uitleggen Voorbeeld geven Cohesie aangeven Voorbeeld geven Rechtstreeks aanspreken Uitleggen

Ronde, zware kazen Je Als wijnvaten En, dus (voegwoorden) Makkelijk vervoeren Ringvormige broodjes Zoals, zodat (voegwoord) Zoals bagels Je, je Zodat je veel kunt vasthouden


groter wordende mobiliteit heeft invloed op de vormgeving van voedsel. 34.18 Tegenwoordig willen we onderweg in de auto, op kantoor of voor de tv zonder bestek en bord eten. En daarom stoppen we hete en vette bestanddelen met saus in brooddeeg, zodat 34.32 we ze beter kunnen vasthouden.

34.36 In de 19e eeuw 34.39 werd op de emigrantenschepen van Hamburg naar New York de proviand tussen


Motorrijder heeft een pizzadoos op Voorbeeld andere tekst schoot, en eet pizza op straat. Relatie kijker Cohesie aangeven Uitleggen Specificeren Fastfoodrestaurant. Mensen aan het bestellen.

Fastfoodrestaurant, achter de toonbank, jongens aan het werk. Fastfoodrestaurant van boven gezien in de keuken.

34.44 twee broodhelften gelegd. Zodat ze aan dek makkelijker gegeten konden worden. Vermoedelijk ontstond zo uit het Noord-Duitse gerecht Roastbeef warm (? niet goed te verstaan) de 34.54 hamburger die we nu kennen. Volgens de legende zou de basis van het idee

Witte setting. Computergetekend broodje hamburger. In wit. Bestandsdelen worden uit elkaar gehaald en zweven boven elkaar. Onderdelen krijgen hun kleur apart een voor een.

35.01 om brood en vlees praktisch

Bovenstel gaat omhoog en daar

Witte setting. Mannenhand met een broodje hotdog erin. Ketchup erop.

246

Relatie kijker Cohesie aangeven Oriënteren plaats

Tegenwoordig in auto, op kantoor of voor tv We, we Of, en, daarom, zodat (voegw) En daarom; bestanddelen in brooddeeg Zodat… …beter vasthouden We Ze (verwijzen) Fastfoodrestaurant(introductie)

Oriënteren tijd In de 19e eeuw Cohesie aangeven Zelfde plaats Oriënteren situatie + plaats Werd proviand tussen broodhelften gelegd + op de emigrantenschepen H – NY Specificeren Van Hamburg naar New York Zelfde plaats Cohesie aangeven Zodat (voegwoord) Cohesie aangeven Ze, zo (verwijzen) Uitleggen Zodat makkelijker eten Modaliteit – zekerheid Vermoedelijk Uitleggen Zo ontstond hamburger Specificeren Uit het Noord-Duitse gerecht … Onderdelen van gerecht Specificeren tekst Specificeren Die we nu kennen Cohesie aangeven Die (verwijzen) Relatie kijker We Modaliteit – afstand Volgens de legende + zou nemen/inleiden+ zekerheid Cohesie aangeven Zelfde setting Cohesie aangeven Het idee brood en vlees (verv)


35.07 35.12

35.24

35.31

35.38

te combineren, zijn gelegd door de vierde Earl van Sandwich. Deze hartstochtelijke kaartspeler bestelde in 1762 z'n maaltijd tussen twee stukken brood, zodat hij zijn partij poker niet hoefde te onderbreken. Zijn kok diende gevulde dubbelgeklapte stukken wit brood op en geldt sindsdien als de uitvinder van de sandwich. Net als het kunststof omhulsel van een elektriciteitskabel doet het hamburgerbroodje dienst als isolatiemateriaal. Het beschermt de vingers tegen het hete vlees.

35.43 – Christina Lund Jakobsen, Chocolate Developer Een kind dat je iets lekkers meegeeft komt terug met vieze handen en kleren. Bij het ontwikkelen van snacks voor kinderen moeten we daaraan denken. Hoe ontwerpen we het product zodat je 35.58 er schoon bij blijft?


liggen hamburgers te bakken. Worden gekruid.

Bak met broodjes tilt iemand op. Helften van broodjes liggen naast elkaar. Wordt saus opgespoten. Mosterd, ketchup, later uitjes en augurk.

Oriënteren persoon + situatie Naamgeving/overdrijven Oriënteren tijd + situatie Uitleggen Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal Afronden Ontwikkelen verhaal

Broodjes liggen nu ook kaas op en Vergelijken eigen wereld hamburgers worden erop gelegd. Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal Onderkantjes worden op Cohesie aangeven hamburgers gelegd. Specificeren

Jongen met pet eet broodje hamburger op. Jakobsen.

Witte setting. In een hand wordt met een ijsschep een bol chocolade-ijs in hand gelegd. Later zit de bol ijs in een hoorntje

247

Ontwikkelen verhaal Afronden verhaal

Deze (verwijzen) Vierde Earl van Sandwich + basis van idee gelegd Hartstochtelijke kaartspeler In 1762 + bestelde maaltijd… …tussen twee stukken brood Zodat; poker niet onderbreken Zodat, en (voegwoord) Hij (verwijzen) Gevolg; diende sandwich op Uitkomst; en geldt als uitvinder Broodje wordt gemaakt Net als elektriciteitskabel Net als (voegwoord) Broodje wordt gemaakt Het (verwijzen) Isolatiemateriaal; beschermt tegen het hete vlees Broodje wordt gemaakt Broodje wordt opgegeten


36.06 – Frank Förster, productontwikkelaar – Van belang is natuurlijk ook de situatie waarin geconsumeerd wordt. Die gegevens krijgen we dan ook van de marketing. Waar wordt het ijs geconsumeerd? 36.17 We kijken hoe het ijs smelt, hoe snel het smelt, hoe lang het aan het stokje blijft kleven, zodat ook een langzame ijseter nog ijs aan zijn stokje heeft voordat het op de grond valt.

36.38 36.44 36.48 Wij geven ons 36.50 eten een vorm om ons uit te drukken. 36.55 Wij eten waarden, tradities en symbolen. Uit onderzoek 36.58 – Gisla Gniech, psycholoog is gebleken, dat het eten een weerspiegeling is van iemands individualiteit. Dus wat iemand 37.09 eet en ook hoe hij eet. Dat wordt natuurlijk ook door 37.13 de opvoeding beïnvloed en door de omgeving, 37.18 maar ook heel sterk door de


en heeft hand het vast. Förster in witte ruimte.

Witte setting. Twee ijsjes op stokjes. Links rood, geel en chocola laagjes en rechts magnum. Met laagjes smelt van stokje en chocolalaagje blijft op stokje hangen. Als die gesmolten is, valt ook magnum uit elkaar. Supermarkt bij de zuivelstelling. Mensen zoeken iets uit supermarktstellingen. Man bekijkt eieren vooraan in gang supermarkt. Gang supermarkt.

Zuivelstelling.

Oriënteren plaats

Supermarkt

Relatie kijker Cohesie aangeven Uitleggen Cohesie aangeven Relatie kijker Specificeren/stelling Relatie kijker

Wij, ons Zelfde plaats Om ons uit te drukken Om (voegwoord) Ons Wij eten waarden, tradities en symbolen Wij

Cohesie aangeven

Zelfde gebeurtenis

Gniech in keuken, met geel/rood schilderij achter zich.

Man in chinees restaurant aan het eten. Kauwt enorm. Donker meisje aan het eten, uit haar hand. Man aan het eten van een bord

248


psyche. 37.25 De samenleving drukt zich uit in voedsel. Voedsel is althans een van de uitingsvormen van een maatschappij. Het is altijd iets geweest dat uiting 37.36 gaf aan een manier van denken en aan culturele problemen. Het zegt veel over de staat en het functioneren 37.48 van een maatschappij. BrillatSavarin zei: Zeg me wat gij eet en ik zal zeggen wie ge zijt. 37.52 37.57

38.01

38.04 Ons eten bevat nationale symbolen en liefdessymbolen. 38.09 Seksuele toespelingen en religieuze achtergronden.

38.25 De krakeling zou in de zesde eeuw door een monnik zijn bedacht. 38.31 De croissant is al meer dan


met groente. Snijdt het. In rode shirt kok.

Witte setting. Twee sushi, verandert naar twee worsten en naar een wrap, naar een broodje hamburger. Slager aan het werk. Grote hompen vlees hangen aan plafond. Verschillende kazen, kaasboer pakt een op. Witte setting. Vier stokbroden naast elkaar. Eerste drie gewoon, de laatste zit een krul in. Witte setting. Een groot koeken hart aan draadje met ‘Gruss vann Oktoberfest’. Witte setting. Een nepborst verandert naar een chocolaatje met een 'tepel' erop. Witte setting. Rijen van chocolade en snoepjes. Eieren met verrassing. Een groot kruis met Jezus. Penissnoepjes. Croissant, chocoladepenis en hart van koek. Brood als krakeling, rozen en geld en hersenen van chocola. Witte setting. Krakeling draait rond. Witte setting. Een knuffelmaan,

249

Relatie kijker Uitleggen/aankondigen Cohesie aangeven Uitleggen/aankondigen Cohesie aangeven

Ons eten Eten bevat symbolen Zelfde setting Seksuele toespelingen en religieuze achtergronden Zelfde setting

Voorbeeld Oriënteren tijd + situatie Modaliteit - zekerheid Voorbeeld

De krakeling Zesde eeuw + monnik bedacht Zou zijn bedacht De croissant


tweeduizend jaar oud en was vermoedelijk een offergave voor de klassieke maangodin Selene.

38.39 In heidense tijden schonk men haren


verandert in een croissant.

Witte setting. Vlechtbrood.

38.44 in vlechten gevlochten als offer aan de goden. Later werd de echte

Witte setting. Vlechtbrood van de andere kant.

38.49 haarvlecht vervangen door gevlochten brood. 38.59 Het delen van een taart is een ritueel. Bij verjaardagen,

In fabriek mensen met deeg bezig. Maken vlechtbrood. In keuken wordt chocoladesaus over een taart gegoten.

39.04 bruiloften of een familiefeest snijden we de taarten in punten. 39.08 Zodat iedereen precies even groot en gelijkwaardig stuk krijgt.

Witte setting. Chocoladetaart gaat door een snijmachine. Witte setting. Slagroomtaart in repen gesneden voor de helft.

39.12 Brood daarentegen is een Een broodbol met kaarsjes erop. dagelijks product dat we Worden uitgeblazen. voortdurend gebruiken. Daarom wordt dat in schijven gesneden. Ons eetgedrag is een afspiegeling van onze culturele

250

Specificeren Oriënteren situatie Benadrukken Cohesie aangeven Modaliteit – zekerheid Specificeren Cohesie aangeven Oriënteren tijd + situatie Cohesie aangeven + oriënteren onderwerp Specificeren Cohesie aangeven Uitleggen Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Voorbeeld Voorbeeld Uitleggen Specificeren Oriënteren situatie Relatie kijker Uitleggen Cohesie aangeven Overdrijven Contrasteren tekst Vergelijken eigen wereld Voorbeeld Uitleggen Specificeren Cohesie aangeven Relatie kijker

Meer dan 2000 jaar oud Was een offergave Meer dan 2000 jaar oud En (voegwoord) Vermoedelijk Voor de klassieke maangodin Zelfde setting In heidense tijden + schonk men haren Zelfde setting + vlechtbrood In vlechten gevlochten Als (voegwoord) Als offer aan de goden Later Andere kant Gevlochten brood Taart Delen is een ritueel Bij verjaardagen, … …bruiloften of familiefeest Snijden in punten We Zodat iedereen gelijk stuk krijg Zodat (voegwoord) Precies even groot en gelijkwaardig Precies even groot; repen niet Brood daarentegen Brood Dagelijks product Dat we voortdurend gebruiken Dat, dat (verwijzen) Daarentegen, daarom (voegw.) We



waarden.

39.25 Wij definiëren onszelf door ons lievelingseten. Wij onderscheiden ons van andere culturen door dingen niet te eten die in 39.37 andere culturen wel gegeten worden. Het gaat dan om 39.40 klassieke, meestal godsdienstig bepaalde voedseltaboes.

39.47 Culturele verschillen blijken ook

Uitleggen Vergelijken eigen wereld

Daarom in schijven Met de taart van vorige shot

Mlodzianowski, kraanwerktuig op achtergrond.

Allemaal worsten gepresenteerd. Witte setting. Vrouw ligt met ogen dicht. Chocolade kruis met Jezus komt naar beneden en zij doet mond open. Witte setting. Rode gummibeertje. Wordt uitgezoomd en hij staat in een gouden krans op steel. Alsof hij heilig is. Witte setting. Schedel. Cohesie aangeven

39.55 in het consumeren van bizarre zaken. In onze kerken vind je de 40.00 schedel niet als centraal element Witte setting. Vorm van schedel. in de liturgie. Maar van schuim. 40.04 Witte setting. Roze hersenen met mes en vork ernaast. 40.08 De mens at het hart van dode Witte setting. Hart als orgaan. roofdieren en

Voorbeeld andere tekst Oriënteren persoon + situatie 40.12 van zijn vijanden om hun Witte setting. Vrouw houdt orgaan Cohesie aangeven kracht over te nemen. Het hart met chocoladesaus vast. Uitleggen consumeren Voorbeeld andere tekst 40.17 van hersenen was om de Witte setting. Vrouw mond open Cohesie aangeven wijsheid van de tegenstander om te bijten in chocoladeUitleggen te kunnen opnemen. hersenen. 40.22 Concreet gezien zijn hersenen Mlodzianowski natuurlijk bijzonder voedzaam. Ze bestaan voornamelijk uit

251

Zelfde setting

Het hart De mens + at hart dode roofdieren Om (voegwoord) Om hun kracht over te nemen Consumeren van hersenen Om (voegwoord) Om de wijsheid te kunnen opnemen



eiwit en vet. En ik weet uit eigen ervaring niet door kannibalisme maar uit restaurants, dat ze erg lekker zijn. 40.38

40.53

40.57 41.02

41.13

Witte setting. Een gebakken ei met hele dooier. Dooier wordt doorgesneden en loopt leeg. Witte setting. Sigarenknipper met Cohesie aangeven een groene asperge ertussen. Wordt geknipt. Er zijn ook mensen die de penis Witte setting. Sigarenknipper met Cohesie aangeven van anderen eten. Of van dieren. de knakworst die wordt geknipt. In het Middellandse Zeegebied Gniech. waren testikels erg in trek. Afgezien van de voedingswaarde die ze hebben, heeft zoiets altijd een betekenis. Het Witte setting. Stokbrood met allerduidelijkste voorbeeld is wel worst ertussen. In stukken van de hotdog. De seksuele gesneden. Liggen naast elkaar. Aan het eind komt worst eruit met symboliek is onmiskenbaar. De ketchup erop. worst tussen de schaamlippen, de penis tussen het broodje.

41.31

41.45 Eieren zijn een vruchtbaarheidssymbool. Met Pasen worden ze kleurig geverfd of als gevulde chocolade-eieren cadeau 41.59 gegeven.

42.03 Een Italiaanse snoepfabri-

Witte setting. Chocolade-eieren sommige open. Kuikentjes lopen er tussendoor. Paar gele surpriseeieren. In supermarkt kindje heeft chocolade-ei in de hand. Eet ervan.

Zelfde setting en herhaling

Cohesie aangeven + oriënteren onderwerp

Zelfde setting + introductie (surprise) eieren

Uitleggen Oriënteren tijd + situatie Cohesie aangeven

Eieren vruchtbaarheidssymbool Met Pasen + geverfd of cadeau Ze (verwijzen) Of (voegwoord)

Witte setting. Rood water, hangt draadje in. Komt omhoog en komt een rood ei uit. Witte setting. Rood gekleurd ei. Oriënteren persoon +

252

Zelfde setting

Een Italiaanse snoepfabrikant


kant greep die traditie aan om het hele jaar chocoladeeieren gevuld met speelgoed op de markt te brengen. Dit snoepgoed zet de mythe van vruchtbaarheid en verrassing voort.


Verkleurd naar wit. Verandert naar een gekookt ei. Geel eruit. En geel buisje erin. Gekookt ei met speelgoed erop. Chocolade-ei met buisje en speelgoed erin. Speelgoed verdwijnt. Buis verdwijnt en ei is weer dicht.

42.18 Per jaar worden er alleen al in Oostenrijk meer dan veertien miljoen stuks gegeten.

Jongentje in supermarkt ei op en heeft nu het gele buisje in handen.

42.26 Hoeveel kinderen verafschuwen tomaten, maar zijn dol op ketchup? Heel wat vleeshaters zetten hun tanden met smaak in een worstenbroodje.

Witte setting. Door de midden gesneden tomaat en drup ketchup ernaast.

situatie Cohesie aangeven

Uitleggen Uitleggen Cohesie aangeven + specificeren tekst Bewijsvoeren – statistiek Cohesie aangeven Oriënteren plaats Ernstig + benadrukken Vragen stellen Vergelijken Ernstig maken Voorbeelden geven Cohesie aangeven

42.34 Mensen die nooit vis zullen eten, zijn verzot op vissticks.

42.41 De bewuste vervreemding van het natuurproduct is één van de succesfactoren van food design. 42.47 Al duizenden jaren bewerken we levensmiddelen. Dat wil zeggen: we maken voedsel warm, zetten het op het vuur of bewerken het

Witte setting. Varkenspoot en daarnaast een worst. Camera zoomt uit en dan komt spinazie en daarnaast blok spinazie. Witte setting. Een glas melk en voorverpakte plakjes smeltkaas ernaast. Camera zoomt uit en ervoor ligt een tomaat en daarnaast ketchup. Mlodzianowski in kantoor.

253

Cohesie aangeven

Stelling neerzetten Uitleggen Cohesie aangeven

+ greep traditie aan Die traditie, dit snoepgoed, de mythe (vervangen) Om (voegwoord) Om hele jaar chocolade-eieren met speelgoed markt brengen Zet mythe voort Zelfde setting + hoe van ei naar surprise-ei is gekomen Per jaar meer dan 14 miljoen (alleen Oostenrijk) Er (verwijzen) In Oostenrijk Alleen al +meer dan 14 miljoen Hoeveel kinderen …? Tomaten – ketchup, vis – vissticks Verafschuwen, vleeshaters, verzot Ketchup, worstenbroodjes, vissticks Maar (voegwoord) Die (verwijzen) Zelfde setting

Bewuste vervreemding succesfactor food design Voorgaande voorbeelden; bewuste vervreemding Zelfde setting


biochemisch door gisting: kaas, wijn, brood, enzovoort. En dat voor een 43.04 resultaat dat met het oorspronkelijke natuurproduct weinig meer te maken heeft.


Witte setting. Geschilde aardappel draait rond. Andere kant zijn het frieten op elkaar.

43.13 In België werden vers gevangen kleine visjes gefrituurd. Als de vangst te 43.21 karig was of de rivieren dichtgevroren, sneed men aardappels in de vorm van visjes en bereidde die

Twee bakken met friet, iemand gooit uit een zak nog meer friet bij. Grote frituur. Twee bakken. Friet komt van boven en valt in bakken.

43.27 op dezelfde manier. Het verhaal wil dat uit dat surrogaatvoedsel de tegenwoordige frieten ontstonden, waarvan alleen al in Duitsland

Verschillende manden met friet worden gefrituurd.

43.36 per jaar 300.000 ton wordt gegeten. 43.40

Frieten die gefrituurd worden.

43.45

43.50 – Hervé This, scheikundige We eten technologisch. Het een illusie te denken dat het natuurlijk is. Natuurlijke producten vind je in het regenwoud. Dit en dit heb je daar niet. Dat is erg lastig. Onze runderen zijn door duizenden

Mand wordt eruit gehaald, anderen zijn er ook uitgehaald. Warmhoudplaat voor de friet. Wordt nieuwe bijgegooid. This in laboratorium. Houdt dingen omhoog.

254

Oriënteren plaats + situatie In België + visjes gefrituurd Cohesie aangeven Als (voegwoord) Ontwikkelen verhaal Als de vangst … …dan sneed men aardappels Cohesie aangeven Of, en (voegwoord) Die (verwijzen) Oriënteren situatie Sneed men aardappels Specificeren In de vorm van visjes Dezelfde manier, dat Cohesie aangeven surrogaatvoedsel (vervangen) Dat (verwijzen) Modaliteit – afstand nemen Het verhaal wil Uitleggen Waarvan alleen al Ernstig maken Alleen al in Duitsland Benadrukken 300.000 ton Ontwikkelen verhaal + versterken tekst

Friet bakken + geen afleiding



jaren fokselectie ontwikkeld. Die grote beesten heb je in 't regenwoud niet. Wel magere beestjes. Onze wortels, onze groenten: het is allemaal technologie. Dat vergeten we. 44.21 We willen het voedsel 44.30

44.36 44.41

44.57

45.07

45.27

45.33

45.38

Slachthuis. Hangen grote hompen vlees. Man snijdt stuk af. niet op tafel zetten, zoals 't in de Slachthuis. Mannen bezig met Ontwikkelen verhaal natuur voorkomt. Kulbelka zei stukken vlees. eens: Varkenskarbonades komen in de natuur niet voor. In Slachthuis. Vlees wordt door onze machine verwerkt. cultuur is het zo dat wij eigenlijk Vis op snijplank, wordt willen ontkennen dat al het geschraapt. Kop wordt voedsel een organische afgesneden. In buik wordt oorsprong heeft en geleefd gesneden. heeft. Dan denken we: Hemel, dat is kannibalisme. Sommige dingen eten we ook Gniech. niet zo graag. Dierkoppen worden in onze cultuur eigenlijk niet gegeten. Ze zien het niet meer als een Witte setting. Links een stapel dier met ribben, een worsten. Rechts een varkenskop. Camera gaat naar achter. Ervoor ruggengraat of poten. Ze zien liggen links vissticks en rechts stukken. Met wat geluk zit er nog bot aan, maar meestal ook vissen. Dan chips en aardappelen. niet. Ze eten alleen puur vlees, dat ze Witte setting. Stuk vlees met Cohesie aangeven er niet aan herinnert botjes. Wordt omheen gedraaid. Andere kant is het als een worst. dat het ooit een varken, een Slager toonbank. Allemaal stukken ezel, een haas of zelfs een hond vlees. is geweest. Witte setting. Snijmachine, wordt

255

Verwerken van vlees

Zelfde setting



een stuk vlees gesneden. 45.43 45.48 De vorm van de visstick wijkt bewust af 45.52 van die van het basisproduct vis. Rechthoeken komen in de natuur niet voor. 45.58 Juist daarom hebben vissticks zo'n succes. Alleen al in Oostenrijk worden

46.03 per jaar 38 miljoen vissticks gegeten. 46.08 Ik maak van deze tarbot een visstick. Eerst haal ik het door de bloem, dan door de eierdooier, en dan door het broodkruim. En daarna kan ik het gaan bakken. 46.25 Kinderen houden vaak niet van vis, vanwege het uiterlijk, 46.38 maar ook vanwege de smaak. Iemand kwam op het idee om vis een geometrische 46.44 – Werner Mlodzianowski, smaakonderzoeker vorm te geven door het in een rechthoek te snijden. We doen er veel paneermeel omheen, daardoor krijg je een knapperige, geroosterde smaak die iedereen wel lekker vindt. En dat product dat zo van de natuur

Tarbot ligt op snijplank. Wordt in de vis gesneden. ECU Vis op snijplank. In gesneden en bovenkant wordt afgesneden. Stuk uitgehaald. Werkblad met vis omgekeerd, stukken uitgesneden liggen ernaast. Kok snijdt nog.

Inleiden Samenvatten Oriënteren onderwerp Specificeren Cohesie aangeven Bewijsvoeren - inductie Specificeren Cohesie aangeven Oriënteren plaats Ernstig maken Bewijsvoeren – statistiek

Van boven gezien dat kok in stuk vis snijdt. Rechthoeken proberen te maken. Benadrukken Kok in keuken. Plakjes vis haalt hij Ontwikkelen verhaal door drie kommen.

Begint met een vis Visstick wijkt bewust af Visstick Van die van basisproduct vis Die (verwijzen) Rechthoeken komen niet voor Juist daarom succes Daarom (voegwoord) Zo’n (verwijzen) In Oostenrijk Alleen al Per jaar 38 miljoen (alleen in Oostenrijk) 38 miljoen Van vis naar visstick

Vis gaat in de pan met veel olie. Kok legt vier vissticks op een bord. Zijn verschillend bereid. Mlodzianowski

256

Afronden

Vissticks klaar



verwijderd is, heeft veel meer succes dan het natuurproduct. Dat is dus een argument om voedsel te bewerken. 47.12 Kijk hier hebben we een object. This bezig in zijn laboratorium. Het is een nieuwe voedingsstof. We weten nog niet wat het waard is. Het bestaat uit suiker en sinaasappel en heeft een heel zachte structuur. Je kunt dus voedingsproducten bedenken op basis van samenstelling en structuur. Als dat geen design is, dan weet ik het niet. 47.46 47.51 47.56 48.02 48.08 48.10 48.13 48.19 48.22

48.29

48.33

Rek in supermarkt met allemaal producten. Fabriek met lopende band. Allemaal bonbons naast elkaar in Samenvatten schap. Winkel waar man homp vlees snijdt op snijmachine. Allemaal worsten. Gniech naast koekharten. Japanners sushi aan het maken. Food design is Kok gezicht. Samenvatten vormgeving op zeer uiteenBord met stuk vlees, wordt schuim lopende zintuiglijke, functio- opgedaan. nele en culturele niveaus. Ernstig maken Ontwikkelen verhaal Succesvolle voedingsTwee borden klaar door koks. Uitleggen producten smaken niet alleen Wordt opgehaald door bediende. Cohesie aangeven goed omdat ze dat zijn, Aankondigen maar ook omdat ze een Tuin van restaurant. Witte tafels. Cohesie aangeven

257

Refereren aan verschillende beelden en onderwerpen uit documentaire.

Food design is … …vormgeving op uiteenlopende niveaus Zeer uiteenlopende Gerecht wordt klaargemaakt Redenen waarom goed smaken Omdat (voegwoord) Ze, dat (verwijzen) Niet alleen … Maar, ook, omdat (voegwoord)


verhaal vertellen, ze hebben een betekenis. Ze zijn meer dan ze lijken te zijn. Eten en mythe, 48.41 dat is een thema waar veel over gesproken is. De oude Griekse tegenstelling tussen Mythos en Logos 48.55 bestaat overduidelijk ook bij de moderne levensmiddelen. Wij, althans de meeste mensen, consumeren meer omdat we 't met een mythe verbinden: gezondheid, schoonheid, natuurlijkheid. De mythe dat ik de maker een eerlijke prijs betaal, de mythe dat ik bijdraag aan de duurzaamheid als ik iets niet eet, geen vlees eet en ga zo maar door. Als ik iets eet dat weinig energie kost. Dus er zit een hele reeks mythen achter die bij nadere beschouwing meer te maken hebben met een idee, een voorstelling, of pure zinnelijkheid. Daartegenover staat het verstand, de Logos. En het klinkt misschien niet zo aangenaam, maar de zinnelijk, irrationele elementen van het eten daar wil niemand afstand van doen. Daar ben ik ook wel blij om want eten was en is zinnelijk en zal dat altijd blijven. De mythe blijft de grote kracht erachter.


Bord wordt neergezet. Specificeren Specificeren/aankondigen

Ze, ze, ze, ze (verwijzen) Ze hebben een betekenis Meer dan ze lijken te zijn

Afronden

Knipt op zwart

Rij koks gezichten aan het eten. Camera draait en toont de koksmutsen die voor ze staan. Mlodzianowski. Knipt naar zwart.

258


50.16 50.19

50.27 50.31 50.35 50.38 50.44 50.49 50.51 50.55 51.02 51.06 – aftiteling -

51.31


Man tussen witte doeken en grote lampen. Chocolade eieren op tafel met de kuikens ertussen. Van de andere kant gezien. Hoe ze worden neergezet. Camera filmt een berg met eten. Glazen thee met zakjes erin worden gefilmd. Chocoladepenis wordt tussen andere producten gezet. Grote witte plaat wordt schoongemaakt. Theezakjes worden in water gehangen. Camera filmt dit. Theezakjes worden losgeknipt. Mensen aan het werk op de set. Mensen met camera die rolt over de plaat. Computerprogramma wordt gebruikt. Computerprogramma, vla wordt gemixt, speelgoedvrachtwagens vervoeren worsten, smarties etc. blender, ijsblokjes in glas. AVRO

259

Metacommunicatie

Tonen hoe documentaire is gemaakt



Bijlage X - Here Comes the Sun Tijd 0.00 0.15 0.24

Tekst

Beeld VPRO - Welcome to the real world Tegenlicht Onze afhankelijkheid van Grijze achtergrond met een zwarte fossiele brandstoffen wordt drup van Lego. Onderaan loopt een steeds problematischer. rood balkje van links naar rechts. Broeikaseffecten, dubieuze Drupje wordt grijs van boven naar leveranciers, olie-schurkenbeneden. Later komen blauwe staten en onbeheersbare prijzen vlakjes in en onderin wat rood en dragen bij aan een algeheel later geel. Lijkt op een vlam. gevoel van crisis. En toch zijn er Vanaf ‘Zo valt’ vallen blokjes weg alternatieven voor handen. Zo en wordt een zon van Lego valt er elk half uur genoeg gemaakt, die straalt. zonlicht op aarde om de hele Vanaf ‘In Tegenlicht’ komen blokjes wereld van energie te voorzien. vanaf rechtsonder erover heen, met Maar waarom doen we er niks ‘Energie in overvloed’. mee? In Tegenlicht alle fouten én alle oplossingen.

1.09 1.19 1.22

Elementen audience

Concretisering

Relatie aangaan kijker Stelling neerzetten

Onze, we Afhankelijkheid steeds problematischer Algeheel gevoel van crisis Olie-schurken-staten, onbeheersbare prijzen, algeheel gevoel crisis, de hele wereld En, toch, maar (voegw) Er, er (verwijzen) Crisis; en toch alternatief Voor handen Zo … Om hele wereld voorzien Maar waarom …? In Tegenlicht Alle fouten Geen afleiding, vlam en zon

Specificeren Ernstig maken

Cohesie aangeven Corrigeren Uitdrukking Voorbeeld geven Specificeren Vraag stellen Aankondigen docu Mening geven - neg Versterken tekst

Tegenlicht

Tienduizend jaar geleden voltrok zich een revolutie.

Graan (groen) Groot weiland groen graan, camera draait rond.

1.32

Plotseling was er voedsel in overvloed. De mens werd van jager-verzamelaar

Graan (groen) overzicht veld naar beneden.

1.35

boer.

1.37

Maar op één gebied zijn we nog

Rood mes van achterop een tractor, gaat door het geel graan heen. Graan wordt gemaaid. Stofwolken

260

Inleiden Weinig in beeld Oriënteren tijd + situatie Tienduizend jaar geleden + voltrok een revolutie Versterken tekst Geen afleiding Uitleggen Revolutie;voedsel overvloed Cohesie aangeven Er (verwijzen) Ontwikkelen Gevolg; mens werd boer Bewijzen tekst Overvloed voedsel

Corrigeren

Maar


steeds jager-verzamelaars: energie. 1.41 1.44 1.47

enorm geworden. De hele wereld wordt afgegraasd op zoek naar energie.

1.53

Zelfs onze voedselgronden zijn niet veilig meer.

1.56

1.58

Maar de jacht

2.00

geeft problemen. Grote problemen. Klimaatsverandering, gezondheidsklachten, tekorten. De prijs is hoog, in alle opzichten. We zijn even blij

2.14

ervan.

We verzamelen nog steeds hout, Man heeft een stapel takken op zijn schouder. olie, kolen, gas. Mijnwerker in een donkere mijn. Onze jachtvelden zijn Vanuit de lucht een booreiland.

1.49

2.09


als de olieprijs zakt, maar we weten dat die onvermijdelijk

Cohesie aangeven Relatie aangaan kijker Specificeren/aankondige Relatie aangaan kijker Ernstig maken Specificeren Relatie aangaan kijker Expliciet maken kennis Specificeren tekst

Van stellage wordt modder gespuwd Ernstig maken op berg modder. Specificeren Expliciet maken kennis Uitleggen tekst Grote vrachtwagens over een Specificeren geploegd weiland. Ernstig maken Relatie aangaan kijker Bewijzen tekst Vanuit de lucht. Vrachtwagen met Stilte invoegen drie karren over geploegd weiland en zakken gevuld in vrachtwagen. Bewijzen tekst Vrouw aan het werk op het land. Corrigeren Cohesie aangeven Expliciet maken kennis Specificeren tekst Zee terwijl het donker is, beetje Aankondigen oranje van de ondergaande zon. Ernstig maken Camera trekt beetje omhoog en daar staat olieplatform. Specificeren Evalueren Aanvullen tekst Snelweg met een vrachtwagen Relatie aangaan kijker vooraan die aan komt rijden. Oriënteren situatie Uitleggen tekst Olieplatform op de grond. Specificeren Cohesie aangeven

261

Maar (voegwoord) We Energie We Nog steeds (ook al in 1.37) Hout, olie, kolen, gas Onze Jachtvelden Wat met jachtveld bedoeld wordt Enorm, de hele wereld Enorm; hele wereld op zoek Afgegraasd Hoe wordt afgegraasd Zelfs voedselgronden Zelfs Onze Vrachtwagens op weiland Geen tekst, zelfde soort beeld Vrachtwagen op weiland Maar Maar (voegwoord) De jacht Jacht Geeft problemen Grote problemen, in alle opzichten Klimaat, gezondheid, tekort Prijs is hoog Veroorzaker van problemen We Zijn even blij Blij want we kunnen rijden Als de olieprijs zakt Als, maar (voegwoord)



2.41

En dat betekent: oorlog.

Corrigeren Relatie aangaan kijker Ernstig maken Versterken tekst Mannen (gestrest) op de beursvloer. Ernstig maken Versterken tekst Een grote tanker op zee. Camera Stelling neerzetten draait omheen. Uitdrukking Ernstig maken Bord op de beursvloer met de Stilte inzetten koersen. Mannen op beursvloer die bieden. Stilte inzetten Poetin die persconferentie geeft. Stelling neerzetten/ aankondigen Historische kennis Man die een kraan met rond stuur Uitleggen dichtdraait. Ernstig maken Historische kennis Op een olieplatform, grote paal die Ontwikkelen naar beneden wordt gedaan. Specificeren Cohesie aangeven Ernstig maken Versterken tekst Soldaten op een tank. Cohesie aangeven

2.43

Gelukkig lijkt de jacht op gas en olie 't af te leggen

Grote paal gaat naar beneden, in het water. Van boven gezien.

2.48

tegen een nieuwe revolutie. Het grootschalig oogsten

Woestijn met heel veel grote zonnepanelen.

2.17 2.20

naar nog grotere hoogte zal stijgen. Fossiele brandstoffen zijn een bron van speculatie geworden. Speculanten willen geld verdienen. Punt uit.

2.27 2.28 2.30

2.32

2.35

Fossiele brandstoffen geven macht. Kranen kunnen worden naar believen open- of dichtgedraaid worden. Wie niet gehoorzaamt, ziet de olie- of gastoestroom slinken of zelfs droogvallen.

262

Specificeren Corrigeren/emotie Mate zekerheid Expliciet maken kennis Specificeren Specificeren tekst Aankondigen Specificeren Specificeren tekst

Dat, die (verwijzen) Maar; niet lang blij We Onvermijdelijk Geen afleiding Nog grotere hoogte Bang voor stijging Fossiele brandstoffen …, speculanten willen geld … Bron van speculatie Punt uit Laten bezinken bij kijker Laten bezinken bij kijker Fossiele brandstoffen … Poetin macht over gas Macht; want kranen … Naar believen Gazprom sluit gastoevoer En als je niet luistert, dan … Olie- of gas Of (voegwoord) Zelfs droogvallen Geen afleiding En (voegwoord) Dat (verwijzen) Oorlog Gelukkig legt ‘t af Lijkt De jacht Op gas en olie Jacht Een nieuwe revolutie Het oogsten zonlicht Nieuwe revolutie: panelen


2.51 2.52

3.15 3.16 3.20 3.23 3.27 3.30 3.34 3.36 3.38 3.40 3.42 3.46 3.51

4.01

van zonlicht. – Here comes the sun –

Niemand beseft hoe groot dit is of kan worden. Het kan een van de snelst groeiende sectoren in de Indiase industrie worden. We moeten stoppen met klein denken en juist groot gaan denken. Dit zal overspringen naar buren als Pakistan, Bangladesh, Nepal, Sri-Lanka, allemaal. Bij zonne-energie moet je niet denken aan hier en daar wat panelen, maar aan een veld vol panelen. Onze inkomsten zijn gestegen van 10 miljoen dollar in 2004 naar vermoedelijk 1,4 miljard in dit jaar. Een enorme groei: die is nu al in twee jaar verdrievoudigd. De wereld is veranderd


Groot wit licht. Afronden Knipt naar kleiner worden tot een sprankel dat boven een boog uitkomt = de aarde vanuit de ruimte, waar de zon net ondergaat. Camera gaat erover en de zon komt boven boog in geel licht, op laatst bolletje en in aarde komt titel. Aarde wordt meer belicht en titel komt erboven.

Naar wit licht

Knipt naar groot wit licht. Blonde vrouw staat bij zonnepanelen. Camera gaat bij zonnepanelen langs. Indiase man.

Knipt naar wit licht

Blonde vrouw. Grote toren in midden van panelen. Overzicht van omgeving. Indiase man. In fabriek worden panelen gemaakt. In fabriek worden panelen gemaakt. In fabriek worden panelen gemaakt. Blonde vrouw. Veld met panelen, camera gaat bij langs. Man met baard op een beurs.

Blok ijs valt naar beneden en spat

263

Inleiden


4.04 4.07 4.09 4.11 4.14 4.17 4.19 4.21 4.24

en zonne-energie ook. Die is nu rendabel. De meeste mensen beseffen totaal niet hoe groot deze sector kan worden. Binnen vijf jaar gaat 't om gigawatts.

Ik heb één advies voor alle overheden en alle bedrijven, ook conventionele energieleveranciers: Doe geen nieuwe, grote investeringen in conventionele energie. Binnen tien jaar is ‘t namelijk weggegooid geld.

4.43 4.50

Eén land is

4.59

definitief begonnen met het oogsten van zonlicht. De lucht wordt er schoner, de duurzame elektriciteit goedkoper en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen kleiner. Duitsland is op weg

5.10

de eerste zonne-economie van de wereld te worden. Wie door Zuid-Duitsland rijdt, ziet overal om zich heen boerderijen met zonnepanelen. Hele heuvels zijn


uit elkaar. Man met snor voor bruin paneel. Fabriek van zonnepanelen. Fabriek van zonnepanelen. Fabriek van zonnepanelen. Blonde vrouw. Fabriek van zonnepanelen. Fabriek van zonnepanelen. Fabriek van zonnepanelen. Man in kantoor.

Vanuit een tuin paar huizen en een kerk. Camera draait naar rechts. Mensen in tuin aan picknicktafels. Camera omhoog, dak met panelen. Vanuit tuin, huis met veel ramen. Gaat omhoog en zonnepanelen te zien.

Oriënteren plaats

Omgeving, draaien

Aankondigen/vaag zijn Aankondigen Oriënteren situatie Ontwikkelen

Eén land (welk land?) Panelen op dak Definitief begonnen oogsten Gevolg; lucht schoner, duurzame elektriciteit goedkoper, minder afhankelijk Er (verwijzen) En (voegwoord) Duitsland Is op weg Hoe wordt geoogst Eerste zonne-economie Want: Wie door Z-D rijdt … Zuid-Duitsland + overal boerderijen met panelen Hele heuvels bedekt

Cohesie aangeven Oriënteren plaats Uitdrukking Specificeren tekst Veld met panelen erin. Camera gaat Uitleggen/aankondigen rond allemaal panelen. Uitleggen Oriënteren plaats + situatie Specificeren

264



zelfs bedekt met zonnecellen. Stil en schoon wekken deze zonnecentrales elektriciteit op.

5.36

Klaus Gehrlicher

5.40

is bouwer van dit soort zonnecentrales. Hij is al sinds de jaren '90 bezig met het plaatsen van zonnepanelen en de afgelopen jaren groeide zijn bedrijf explosief. De jaren '90

5.50

6.22 6.26

Hek voor veld met panelen met waarschuwingsbord voor elektriciteit. Man staat tussen zonnepanelen.

Ernstig maken Evalueren Specificeren beeld Bewijzen tekst + hoeveelheid Oriënteren persoon Versterken tekst

Overal, hele heuvels bedekt Stil en schoon elektriciteit Deze zonnecentrales Heuvels bedekt + lang draaien en veel panelen Klaus Gehrlicher Geen afleiding

Oriënteren persoon

Bouwer zonnecentrales, sinds jaren ’90 plaatsen Dit soort zonnecentrales Hij (verwijzen) En (voegwoord) Afgelopen jaren Explosief Gehrlicher en geen afleiding

Specificeren beeld Cohesie aangeven Ontwikkelen Ernstig maken Versterken tekst

– Klaus Gehrlicher, Gehrlicher Solar AG waren heel moeilijk. We deden veel in Spanje en zuidelijke landen. We werkten veel aan losstaande systemen voor kleine huizen in de woestijn en zo. Nu werken we vooral aan grote systemen die op het net zijn aangesloten, zoals dit. Het bedrijf groeit. We zijn nu met 120 man. Momenteel zoeken we jaarlijks 100 nieuwe mensen. We groeien dus flink. Zonne-energie is booming

Man bij de panelen (nu interviewsetting).

business, het is de snelst groeiende tak in de industrie in Duitsland. Sinds een paar jaar subsidieert de Duitse overheid de productie van zonneelektriciteit die aan het net

Langs panelen op veld.

Zon achter donkere sluierwolken.

Stelling neerzetten Versterken tekst Specificeren Uitleggen Oriënteren persoon + situatie Specificeren

265

Zonne-energie is booming… Geen afleiding …business Het is snelst groeiende tak Sinds paar jaar subsidie Duitse overheid + subsidie productie zonne-elektriciteit Die aan het net geleverd


geleverd wordt. Voor zonneelektriciteit krijgt men tweemaal de prijs, die men voor de traditionele elektriciteit krijgt. Op die manier kan er geld verdiend worden met het bouwen van zonnecentrales. Je richt een fonds op en geeft aandelen uit. Dat is tegelijkertijd

6.54

zonlicht en geld oogsten.

6.55

Dat is een van de belangrijkste redenen. Vroeger, een jaar of 15 geleden, bouwde je zonnecentrales uit idealisme en wou je de energiesector veranderen. Tegenwoordig gaat 't om geld verdienen. Het fonds verdient zo'n 6 %. Dat beloofden we in onze prospectus. We blijken zelfs op zeven à acht procent uit te komen. Met 1000 euro maak je een winst van zes procent en je koopt iets dat 20 jaar in je stroombehoefte voldoet. Je maakt 20 jaar groene stroom door in 't juiste apparaat te investeren. Die 1000 euro is dus 'n pure investering. Breng je je geld liever naar de bank of stop je het in zo'n zonnefonds?

7.10

7.43

7.51

Duitsland heeft een enorme


Uitleggen Specificeren Cohesie aangeven

Zonne-elektriciteit 2x prijs Die voor traditionele elek. Het, die, die, er, dat (verw) Men, men, op die manier (vervangen) En (voegwoord) Ontwikkelen Gevolg; zo geld verdienen Verduidelijkende herh. Je richt fonds op en geeft aandelen uit Rechtstreeks aanspreken Je Samenvatten Dat is… Versterken tekst Geen afleiding Acht panelen van dichtbij, wolken in …zonlicht en geld oogsten reflectie. Versterken tekst Geen afleiding Gehrlicher voor panelen.

Veld met panelen. Camera gaat rond. Uitgestrektheid van panelen te zien.

Hoeveelheid

Rondgaan camera

Oriënteren plaats +

Duitsland + voorsprong

Gehrlicher.

Panelen op een huis.

266



voorsprong op het gebied van zonne-energie, omdat daar de zogeheten feed-in tear-off law

7.59 8.02 8.05 8.08 8.10

8.20

is ingevoerd. Een wet die de elektriciteitsmaatschappijen verplichten om alle duurzame elektriciteit terug te kopen. Die teruggeleverde stroom wordt twintig jaar betaald uit een belasting van ongeveer één euro per maand op gewone stroom. De droom van Duitsland als zonneeconomie kwam uit de koker van één man. Socialistische politicus Hermann Scheer besloot zich eind jaren '80 volledig op de zonne-energie te

situatie Ernstig maken Specificeren Uitleggen Cohesie aangeven Straat met flats ernaast, allemaal zonnepanelen op dak. Panelen op een dak.

Uitleggen Cohesie aangeven Versterken tekst

Elektriciteitsmast van onder gezien.

Cohesie aangeven

Huizen met panelen.

Uitleggen Specificeren

Vanuit tuin, huis met panelen. Ingezoomd op panelen.

Oude foto van twee mannen. Rechter kijkt naar camera.

Naamgeving Uitdrukking Aankondigen Cohesie aangeven Oriënteren persoon

Ernstig maken Specificeren tekst persoon 8.24

storten en schreef er twee boeken over. Hij loodste de tear-off law en de energiemaatregelen door het

Twee boeken van Hermann Scheer. Cohesie aangeven Oriënteren persoon

8.31

Duitse parlement.

Parlementsgebouw van Duitsland.

8.33

Maar daarvoor moest hij wel de strijd aangaan met

Ingezoomd op parlementsgebouw.

267

Uitdrukking/ernstig Bewijzen tekst Aanvullen tekst Corrigeren Cohesie aangeven

Enorme voorsprong Op het gebied van Omdat daar … Omdat (voegwoord) Daar (verwijzen) Een wet die … Die (verwijzen) Geen afleiding Die teruggeleverde stroom (vervangen) Werking van wet Uit een belasting van… …ongeveer één euro p/m De droom van Duitsland Kwam uit de koker Eén man Herhalen Socialistische politicus Hermann Scheer, volledig op zonne-energie Volledig… Wie Scheer was eind jaren ‘80 …te storten En (voegwoord) Er (verwijzen) Schreef 2 boeken, loodste wet en maatregelen door Loodste door Twee boeken Scheer Parlementsgebouw staat voor parlement Maar; ging niet makkelijk Maar (voegwoord)



energiemaatschappijen, netbeheerders,

8.36

8.39

8.42

politici en economen, die

Uitdrukking/ernstig Specificeren Versterken tekst Vlag op parlementsgebouw.

allemaal hun eigen scenario's Parlementsgebouw tussen hek door hadden. gefilmd. We – Hermann Scheer, parlementslid Scheer. (Man in kantoor) SPD hebben drie soorten energiescenario's. Eén: het bagatelliseren van de rol van zonneenergie door wetenschappers die betaald worden door de energieleveranciers of op dezelfde manier denken als die bedrijven. Dan heb je de ambitieuzere scenario's. Daarin denkt men aan 50% gebruik van duurzame energie tot pakweg het jaar 2050. Veel wetenschappers zijn niet moedig genoeg. Ze willen niet te ver naast de gangbare denkbeelden zitten. Zodra ze namelijk buiten de grenzen van die ideeën komen worden ze ervan verdacht niet serieus te zijn. Daar hebben ze dus niet de moed voor. En je hebt andere, die zitten in 'n derde categorie. En dergelijke scenario's bestaan nu al zo'n dertig jaar. Die gaan uit van 100% duurzame energie. 100% van de totale energiebehoefte. Dat zijn de enige

268

Cohesie aangeven Versterken tekst Aankondigen Vergelijken eigen wereld Versterken tekst Expliciet maken opgebouwde kennis

Daarvoor, hij (verwijzen) Strijd aangaan Met energiemtsch., netbeh., Geen afleiding …politici en economen Die (verwijzen) Geen afleiding Allemaal eigen scenario Scenario Geen afleiding Nu bekend wie het is uit 4.24



goede scenario's, want je kan zo aantonen dat onze energiebehoefte helemaal gedekt kan worden met duurzame energie. Dat is heel simpel aan te tonen. 10.17

10.34

Het idee van 'n beperkt potentieel is Woestijn, camera rijdt doorheen. onzin. Dat is niet wetenschappelijk, maar een mythe. Een veelgehoorde mythe met betrekking tot het gebruik van zonne-energie is dat het ruimte kost, veel ruimte.

Veelgehoorde mythe is dat ruimte kost Veelgehoorde mythe Met betrekking tot Dat, het (verwijzen) Veel ruimte Veel ruimte in woestijn + geen afleiding Maar; mythe klopt niet Maar de werkelijkheid is anders. Animatie. Wereldbol. Afrika en Een gebied ter grootte van Europa vooraan. Na 'anders' zoomt Maar, om (voegwoord) Frankrijk is genoeg. in op Europa. Komt een geel Dat (verwijzen) Berekeningen tonen aan dat met vierkant om Frankrijk. Gaat naar Uitleggen Anders want: gebied als Frankrijk genoeg de huidige stand van techniek beneden en vierkant komt in een gebied van 550 bij 550 Sahara, gaat vervolgens naar rechts Vergelijken eigen wereld Ter grootte van Frankrijk Uitleggen Want: gebied 550 x 550 kilometer in de Sahara genoeg in Sahara en weer naar links. is om de totale jaarlijkse Bij 'zeer' uitzoomen, wereldbol weer Bewijsvoeren – autoriteit Berekeningen tonen aan Specificeren Met huidige stand techniek energiebehoefte van de mens te te zien en vierkantje is klein in dekken. Op mondiale schaal een Sahara. Specificeren Om behoefte te dekken zeer bescheiden oppervlak. Verduidelijkende Op mondiale schaal een herhaling bescheiden oppervlak Zeer bescheiden Ernstig maken Bewijzen tekst Animatie

10.59 11.00

We hebben technologieën nodig

11.06

om de zonne-energie te oogsten en om te zetten in bruikbare energie. De vraag is dus hoe snel wij een

Vanuit flits, zon achter elektriciteitsmast. Trein komt voorbij in woestijnachtig landschap waar masten staan. Woestijnachtig landschap met vooraan een elektriciteitsapparaat. Camera gaat naar rechts, woestijn

269

Specificeren andere tekst Naamgeving Specificeren Cohesie aangeven Ernstig maken Bewijzen tekst + versterken tekst Corrigeren Cohesie aangeven

Inleiden

Lichtflits


11.19

nieuwe industriële sector kunnen opzetten, die de technologieën produceert om duurzame energie te oogsten.

11.26 11.28 11.30 11.31 11.32

11.41

11.46 11.49

12.04 12.07

De zonne-energie levert nieuwe banen en ideeën op. Christoph Köhler heeft een nieuw beroep gevonden: zonnedakinvesteerder. Hij sloot een lening af van tien miljoen euro,

rijdt de hele dag het land door, op zoek naar dakruimte die die kan huren om zonnecellen te installeren. – Christoph Köhler, Solar Roof Exchange – We zijn altijd op zoek naar dit soort daken. Wat voor ons interessant is, is 't type dak, de hoogte, de helling. En natuurlijk de eigenaar van 't dak. We hebben dit dak voor twintig jaar van de eigenaar gehuurd en krijgen bijna 50 cent per kilowattuur. /Twintig jaar lang?/


met enkele elektriciteitsmast. Scheer.

Veld met panelen. Veld met panelen. Andere kant. Hek met waarschuwingsbord en hoogspanningsgevaar. Veld van panelen. Snelweg, onder viaduct door waar wegwijsborden aan hangen. Auto slaat af. Auto rijdt door een bocht. Camera in auto

Auto rijdt door dorp. Camera in auto. Man in auto.

Stelling neerzetten/ aankondigen

Zonne-energie levert nieuwe banen en ideeën op

Voorbeeld geven/bewijs Oriënteren persoon

Köhler Christoph Köhler, zonnedakinvesteerder Nieuw beroep gevonden Hij (verwijzen) Hoe: sloot lening af Van tien miljoen euro Camera in auto Vervolgens: rijdt land door Op zoek naar dakruimte Die, die (verwijzen) Om (voegwoord) Om zonnecellen te installeren Dit is Köhler

Aankondigen Cohesie aangeven Uitleggen Specificeren Alsof zelf meemaakt Ontwikkelen Specificeren Cohesie aangeven Specificeren Oriënteren persoon

Auto rijdt op een groot huis met dak Alsof kijker zelf af. Lijkt op een stal. meemaakt Köhler stapt uit auto. Stal/huis op achtergrond te zien.

270

In auto


12.35

13.10


Een gegarandeerde prijs. /Door de overheid?/ Door de overheid, ja. /Dat is winstgevend./ Inderdaad. Na vijftien jaar is de investering terugverdiend. De invoering van de feed-in Veld met panelen. Camera gaat tear-off law is de sleutel tot het overheen, alleen panelen te zien. Duitse succes. Netbeheerders werden verplicht om hun systemen aan te passen, zodat investeerders geld kunnen verdienen aan de productie van zonne-elektriciteit. Innovatie in een ultrasnelle ontwikkeling van de Duitse zonne-energieindustrie zijn het gevolg. Het land is inmiddels één van de grootste zonnecelfabrikanten van de wereld, maar dat ging niet vanzelf. Er heeft de eerste jaren een intellectueel Scheer. debat gewoed. Om alle te lage schattingen tegen te spreken. Om alle energiedeskundigen tegen te spreken. Energiedeskundigen zijn een deel van 't probleem. Dat is mijn ervaring. Het was nodig om aan te tonen dat ze 't mis hadden. Om aan te tonen dat ze mythen creëren. Dat ze met opzet verkeerde informatie verspreiden. Om maar te voorkomen dat er wordt nagedacht. Nagedacht over 'n alternatief. Dat was de eerste fase. Toen moesten we 'n beeld scheppen

271

Uitleggen andere tekst Uitdrukking Uitleggen Ontwikkelen Cohesie aangeven

Ontknoping Corrigeren/aankondigen Versterken tekst

Door de wetgeving Sleutel tot succes Netbeheerders systemen aanpassen Gevolg; investeerders geld verdien, innovatie gevolg Zodat, maar (voegwoord) Het land (vervangen) Dat (verwijzen) Inmiddels … Maar ging niet vanzelf Geen afleiding


14.19

14.50

van wat er zou kunnen gebeuren. En wat de voordelen waren van 'n overschakeling naar duurzame energie. Dat zette veel mensen in beweging. Dit is 'n heel geschikt gebouw. Kijk daar maar 's. Veel dakruimte. Het is 'n boerderij. Veel boeren willen dit soort daken wel verhuren. We vragen 't ze aan 't hek. We stappen uit de auto en zeggen: Wilt u uw dak verhuren? /En die daar?/ Die zijn niet zo geschikt. Deze is optimaal. Maar dit is m'n eigen dak.

14.56 14.59 15.00 15.01

Köhler kan zijn investeringen onder andere


Vanuit auto gefilmd, bij Köhler. Rijdt naar een gebouw (de stal) en er bij langs. Komt dan op een weg langs weiland en dorpje erachter.


Vanuit auto gefilmd

Cohesie aangeven

Herhalen

Inleiden Cohesie aangeven Oriënteren persoon Specificeren beeld Aankondigen Versterken tekst Uitleggen Oriënteren persoon Cohesie aangeven

Weinig in beeld Herhalen Köhler Köhler/investering Onder andere Geen afleiding Omdat subsidie 100.000 Scheer Omdat, ook (voegwoord) Een idee (vervangen) Dat (verwijzen) Zelfs Greenpeace te ver

In de auto. Langs een struik en dan een gebouw met al panelen erop. Tussen graan (groen) van onder, zon. Köhler tussen panelen. Elektriciteitsmast van onder. Köhler tussen panelen, ook omgeving te zien.

15.04

doen, omdat Scheer ook een apart subsidieprogramma invoerde voor 100.000 daken met zonnecellen. Een idee dat zelfs Greenpeace te ver ging.

Köhler loopt aan zijkant veld met panelen.

15.13

Greenpeace stelde 'n project van Scheer. 50.000 daken voor. Toen ze gevraagd werd waarom ze mijn 100.000-dakenproject niet steunden zeiden ze: het is niet realistisch.

Ernstig maken

272



Maar ik slaagde er toch in om 'n meerderheid achter mijn 100.000dakenplan te krijgen. Hoewel sommige vooraanstaande SPD'ers zeiden: Waarom zouden we extremer zijn dan Greenpeace? Mijn argument was: Denk aan de impuls voor de industrie. Dat is niet iets waar Greenpeace zich mee bezighoudt. Maar we moeten kijken naar schone energie en nieuwe banen. Een nieuwe industrie. We moeten 't breder bekijken. En daarvoor is 'n groter project nodig. 16.12

München. Meer dan

Siegestor in München. Auto rijdt omheen.

16.17

700 bedrijven uit alle hoeken van de wereld

Ingezoomd op Siegestor.

16.19

hebben zich verzameld voor de grootste zonnebeurs ooit.

Door Siegestor heen gekeken naar de straat.

16.24

Vorig jaar nog was de beurs in Freiburg, maar de omvang van de beurs verdubbelde en alleen München was groot genoeg. Hallen

Aanplakbiljet van 'Inter solar 2009', camera gaat naar rechts. Staan allemaal mensen te wachten in rij.

16.33

vol met de nieuwste zonnetechnologische

Overzicht van de beurs.

16.35

snufjes. Zonne-energie is hot,

Mensen die bij zonnepaneel kijken.

273

Oriënteren plaats Aanvullen tekst + culturele kennis Hoeveelheid Ernstig/uitdrukking

München Siegestor staat voor München Meer dan 700 Uit alle hoeken van de wereld Versterken tekst Geen afleiding Oriënteren situatie Bedrijven verzamelde voor zonnebeurs Ernstig maken Grootste ooit Vergelijken-tegenstelling Vorig jaar in Freiburg Corrigeren Maar was te klein Cohesie aangeven Maar, en (voegwoord) Ernstig maken Alleen Müchen groot genoeg Versterken tekst Veel mensen te wachten Ernstig maken Hallen vol, de nieuwste Specificeren Met de nieuwste zonnetech. Oriënteren plaats Hoe beurs uitziet Stelling neerzetten Zonne-energie is hot Versterken tekst Geen afleiding



16.37

zeer hot. En de bedrijven groeien tegen de

Door doorzichtige paneel heen mensen die bij stand staan te zien.

16.39

klippen op. Bijvoorbeeld Sunpower,

Stand van Sunpower, mensen erbij.

16.41

die zeer efficiënte zwarte zonnecellen maakt. Ons bedrijf is de afgelopen jaren

Stands met achterin Sunpower.

16.46

– Peter Aschenbrenner, Sunpower Corporation veel sneller gegroeid, dan de markt als geheel. Deze technologie is vanaf 2004 gecommercialiseerd. Sinds die tijd zijn onze inkomsten gestegen van 10 miljoen dollar in 2004 naar vermoedelijk 1,4 miljard in dit jaar. Een enorme groei: die is nu al twee jaar verdrievoudigd. Het was hard werken.

17.12

Vertegenwoordiger van Sunpower (Aschenbrenner = man met baard).

SolFocus is ook zo'n bedrijf met een nieuwe technologie.

17.18

Zij zijn gestart met de In een laboratorium haalt iemand grootschalige paneel uit een soort oven. productie van systemen, waarbij Laboratorium, man haalt glasplaat uit rek. goedkope spiegels Man bedient apparaat.

17.21

Versterken tekst Expliciet maken opgebouwde kennis

Zeer hot En (voegwoord) Veel nieuwe bedrijven Geen afleiding Groeien tegen klippen op Bijvoorbeeld Sunpower Die (verwijzen) Zeer efficiënte Die zwarte zonnecellen maakt Geen afleiding Nu bekend wie het is (3.51)

Aschenbrenner aan het vertellen over panelen.

17.14

17.20

Ernstig maken Cohesie aangeven Oriënteren situatie Versterken tekst Uitdrukking/ernstig Voorbeeld geven Oriënteren persoon Cohesie aangeven Ernstig maken Uitleggen

Stand van SolFocus.

274

Voorbeeld geven Oriënteren persoon Cohesie aangeven Refereren andere tekst Specificeren Cohesie aangeven Uitleggen Specificeren Uitleggen tekst (- 17.32)

Ook zo’n bedrijf SolFocus Zo’n bedrijf (vervangen) Zo’n bedrijf Met een nieuwe technologie Zij (verwijzen) Zijn gestart met … Waarbij… Hoe productie werkt …goedkope spiegels


17.23

van glas en aluminium

17.24 17.26 17.28

zonlicht concentreren op duurdere, zeer hoge rendement zonnecellen. Op die manier worden de kosten op zonne-energie sterk gedrukt. En zij zien een enorme markt voor zich.

17.32


Ingezoomd op apparaat die iets maakt. Bollen met gaten erin. Iemand in laboratorium. Chips worden gedrukt.

Specificeren

Van glas en aluminium

Uitleggen Ernstig maken Cohesie aangeven Ontwikkelen

Werking Zeer hoge Op die manier (vervangen) Gevolg; kosten gedrukt

Beurs, mensen kijken bij de bollen met gaten.

Ernstig maken Cohesie aangeven

Sterk gedrukt, enorme En (voegwoord) Zij (verwijzen) Zien enorme markt voor zich Uiteindelijke product Bekend wie het is uit 3.16

Aankondigen

17.36

17.48 17.52 17.54 17.57 18.02 18.05 18.09

18.23

– Nancy Hartsoch, SolFocus Het is een enorme markt, zelfs al is er al veel gebeurd. In Duitsland werken nu meer mensen in de duurzame energiesector dan in de auto-industrie en de techniek samen. Wat mij betreft, heeft 't zich als industrie al bewezen.

Blonde vrouw, met zonnepaneel achter zich (blijkt een plaat/poster te zijn waar ze voor staat).

Grote poster van zonnepanelen in China. Beursstand met groot paneel. Chinees maakt een foto op beurs. Je kunt de installatietijd met de Vertegenwoordiger geeft helft verminderen presentatie. zodat je meer winst maakt. Mannen aan het luisteren. Als zonne-energie net zo duur wordt Zonnepaneel in zwart van dichtbij. als fossiele brandstof blijft 't geen Hartsoch. kleine industrie, maar krijg je 'n enorme energiemarkt. De technologie vordert nu al enige tijd in zo'n tempo dat de efficiëntie langzaam stijgt en de kosten langzaam dalen. Met technologische doorbraken Groot paneel (met bollen) in een

275

Ontknoping Expliciet maken opgebouwde kennis


18.36

18.43

18.50

18.59 19.04 19.07 19.09 19.13 19.19

19.54 19.59

zoals onze geconcentreerde cellen en andere technologieën kun je die ontwikkeling versnellen. Dan kan de efficiëntie veel scherper stijgen. En kunnen kosten snel dalen. En het is echt heel reëel dat deze technologie net zo duur is als fossiele brandstof in 2011 of 2012. Bij zonne-energie moet je niet denken aan 'n paar panelen hier en 'n paar daar. Maar hele velden met panelen die schone energie produceren in plaats van energie uit conventionele bronnen. De meeste mensen beseffen niet hoe groot deze industrie kan worden. Over vijf jaar gaat 't om gigawatts.


veld. Camera gaat rondom. Zonlicht verblindt. Binnenkant van zonnecel.

Hartsoch.

Draaiende zonnepanelen.

Zonnepaneel met bollen. Wordt uitgezoomd. Dissolve naar bol die zon opvangt. Dissolve naar paneel met omgeving erachter. Hartsoch. Camera langs woestijn met panelen. Scheer.

De kosten van duurzame energie kunnen alleen maar dalen. Want de kosten voor duurzame energie, met uitzondering van biomassa, bestaan puur uit kosten voor de technologie. Er zijn geen kosten voor brandstoffen en geen kosten voor infrastructuren, voor energietransport. Transport van primaire energie. Geen externe factoren dus. Dat houdt in: de kosten kunnen alleen maar dalen, omdat dat nu eenmaal gebeurt bij In fabriek worden panelen gemaakt. massaproductie en technologische verbeteringen. In fabriek worden panelen gemaakt.

276


20.04


De speelruimte voor technologische verbeteringen is bij nieuwe technologieën ook veel groter dan bij oude technologieën.

Fabriek worden panelen gemaakt. Weer stap verder. Panelen worden gemaakt. Volgende stap weer.

20.19

Een enkele verloren

Door soort scherm gezien, man komt ervoor, alleen zijn broek te zien. Beurs met verschillende stands.

20.22

oliemaatschappij pikt ook een graantje mee, maar wil op de beurs niets zeggen.

Stand van bp solar.

20.28

Niet zo raar, want de zonneenergie lijkt hen uit de handen geglipt.

Beurs mensen lopen rond.

Het is in handen gekomen van de elektronica-industrie. Die hebben geleerd dat schaalvergroting en massaproductie werkt.

Mensen bij een stand. Iemand neemt foto van zonnecel.

20.08

20.15

20.30

20.31

20.40

20.44

Applied Materials is één van de bedrijven die machines leveren

Beurs met mensen.

Fabriek/laboratorium met allemaal machines en mensen aan werk. Een rode vorm wordt naar beneden gehaald. Binnenkant van machine waar rode vorm voor zit.

Inleiden

Weinig te zien

Emotie/ernstig Oriënteren plaats Uitdrukking Corrigeren Cohesie aangeven Meta-communicatie (beeld/techniek) Specificeren tekst Interpretatie geven Uitleggen Mate zekerheid Cohesie aangeven Uitdrukking Versterken tekst Uitleggen Uitdrukking Cohesie aangeven Uitleggen

Een enkele verloren Beurs Pikt graantje mee Maar Maar (voegwoord) Wil niets zeggen

Oriënteren plaats

Fabriek

Voorbeeld geven

Eén van de bedrijven die zorgt voor massaproductie Applied Materials Die (verwijzen)

Oriënteren persoon Cohesie aangeven

277

Bp solar gaat het om Niet zo raar Niets zeggen; want … Lijkt Hen (verwijzen) Uit handen geglipt Geen afleiding Waarom? Nu handen van … In handen van Het, die, dat (verwijzen) Waarom? Geleerd wat werkt


20.48

voor de productie van chips en zonnecellen. Massaproductie en technologische vernieuwingen zijn de beurswoorden.


Machine waar rode vorm weer naar beneden gaat, nu dus dichterbij.

Versterken tekst Specificeren Evalueren

Versterken tekst 20.54 20.58

21.01

21.10 21.17 21.21

21.45

21.59

We zien nu 'n enorme verandering in 't energiebewustzijn. Waar energie vandaan komt. Diverse oplossingen zijn al 25 tot 30 jaar in laboratoria bestudeerd en zijn nu klaar voor grootschalige commerciële toepassing. – Charles F. Gay, Applied Materials Wij produceren al veertig jaar apparatuur voor de productie van chips en zo'n drie jaar geleden zijn we gaan leveren aan fabrieken voor de massaproductie van zonnepanelen. De fabrieken worden steeds groter, de productie wordt hoger en dus dalen de kosten steeds sneller. Wat je nu overal ter wereld ziet, is dat de prijzen van zonnepanelen snel dalen en de elektriciteitsprijzen stijgen. We zien dat we met onze productiecapaciteit veel regio's met sterke groei overal ter wereld kunnen voorzien

Geen afleiding Voor productie chips en zonnecellen Massaproductie en techn. vernieuwingen zijn beurswoorden Geen afleiding

Twee mannen aan het werk met grote machine. Uit rode vorm komen ronde spiegels. Wordt door robotarm omhoog gebracht Mannen lopen met grote machine. Duwen ze weg. Iemand aan werk met machine. Mannen verplaatsen onderdeel van machine. Gay (man met snor).

Machine, schuift een zonnepaneel door heen en gaat naar beneden en schuift onder weg.

Machine van boven gezien. Plaat gaat doorheen.

278

Expliciet maken opgebouwde kennis

Nu bekend wie 4.04 is



22.06

van de rendabele elektriciteit.

22.09

Dit is pas 't begin. Er is momenteel 'n revolutie gaande. Een nieuwe technologische revolutie.

22.21

Voor de leek is het

Machines aan het werk.

22.23

nog niet direct zichtbaar, maar in de industrie is een

Man kijkt door veiligheidsbril.

22.26

Grote ronde bak met een machine erin. Scheer.

revolutie gaande. Een revolutie groter dan de IT-revolutie van de

Grijze blokken naast elkaar.

22.31

afgelopen decennia. Er wordt dan ook al

Iemand in wit pak en mondkapje.

22.33

gesproken van de ET-revolutie,

22.35 22.36

de Energie Technologie revolutie. Het is een industrie die zich snel ontwikkelt van het lab naar commerciële productie. Veel mensen die op deze beurs naar ons toekomen zijn afkomstig uit de chipindustrie. En zij zeggen: Het is net als dertig jaar geleden: De overgang van elektronenbuizen naar transistors. Ineens was er zicht op een geheel

Man is bezig (verderaf dan hiervoor). Iemand heeft plaatjes in hand. Een paneel wordt ingesneden door machine. Machine bezig. Gay.

22.30

22.40 22.42

Schermen naast elkaar.

279

Specificeren andere tekst Cohesie aangeven Mate zekerheid Reageren op kijker Ernstig maken Corrigeren Cohesie aangeven Stelling neerzetten Ernstig maken Vergelijken eigen wereld/historisch kennis Specificeren Cohesie aangeven Mate zekerheid Uitleggen Versterken tekst Specificeren

Revolutie; voor leek nog niet zichtbaar Het (verwijzen) Voor de leek Revolutie? Nog niet direct zichtbaar Nog niet direct Niet zichtbaar, maar … Maar (voegwoord) Een revolutie gaande Een revolutie groter dan IT-revolutie Van de afgelopen decennia Er, dan (verwijzen) Er wordt gesproken (waar?) ET-revolutie Geen afleiding Energie Technologie… …revolutie



nieuwe markt. Al die mogelijkheden die hier in ruim duizend stands te zien zijn. Het is een ongelooflijk spannende tijd voor ons allemaal. Dat hoort bij opgroeien. En daar hoort 'n sfeer van opwinding bij. Zowel grote als kleine bedrijven gaan inspelen op de vraag die er bestaat. 23.28 23.31 23.32 23.35 23.37

23.45

23.52 23.54 23.57 24.03

Alle technologische revoluties – Hermann Scheer, parlementslid SPD zijn door iemand in gang gezet. En deze hebben wij in gang gezet. Hier komt 'n ontwikkeling uit voort, die binnen tien jaar 'n einde zal maken aan 't conventionele energiesysteem. We gaan van 'n energiesector naar 'n technologiesector. De verliezers zijn de conventionele energiebedrijven. De winnaars in deze ontwikkeling op economisch vlak, zijn de ontwikkelaars van technologieën om duurzame energie te oogsten, om te zetten en op te slaan.

24.17 24.19 24.26

De boodschap van Scheer is duidelijk: Nieuwe industrieën

Machine met oranje licht erachter. Machine met paneel erop. Van andere kant. Machine die met paneel bezig is. Scheer.

Machine bezig met panelen. Gaan een hoek om. Platen schuiven door machine, rood licht. Platen schuiven over lopende band. Heleboel platen naast elkaar. Scheer.

Elektriciteitsmast. Zon komt op, oranje lucht.

Cohesie aangeven Afronden

Herhalen Weinig in beeld

China sunergy, stand, eerst op naam, daarna naar beneden.

Refereren andere tekst Samenvatten andere

Boodschap van Scheer Nieuwe industrieën nemen

280


nemen energieproductie 24.32

over. Zijn woorden lijken bevestigd te worden door opkomende economieën, zoals


Doorzichtige bol met daarin twee zonnecelplaatjes. Beurs met mensen voor een groot paneel.

24.37

India. De Indiërs hebben grootse plannen. Zon genoeg en

Meer ingezoomd naar paar mannen die bij paneel staan.

24.41

een immense behoefte aan energie én een sterke innovatiekracht. – Rajeev Krishnan, Moserbaer Phot Voltaic LTD De belangstelling in ons land is enorm. India wordt 'n megamarkt. Waarschijnlijk breekt 't in 2009, ik denk zelf in 2010, echt door. Moserbaer Industries is één van

Beurs met rechts paneel die steeds te zien was en nu ook andere panelen. Krishnan (Indiase man).

24.47

25.03 25.06 25.09

25.14

de grootste producenten van optische media in de wereld. Zij investeren volop in de nieuwste zonnetechnologie.

Doorzichtig scherm met oranje letters, erachter mensen op beurs. Ingezoomd in scherm en zoomt uit. Krishnan voor scherm praten met mannen.

tekst Bewijzen tekst Refereren andere tekst Mate zekerheid Bewijsvoeren –voorbeeld Cohesie aangeven Versterken tekst Oriënteren plaats + persoon + situatie Specificeren/aankondige Ernstig maken Specificeren

Ernstig maken Expliciet maken opgebouwde kennis

Voorbeeld geven Oriënteren persoon Specificeren Versterken tekst Ernstig maken Cohesie aangeven Oriënteren situatie

We fabriceren geen modules. Wij Krishnan. leveren zonne-energie. We willen de industrie voor zonne-energie stimuleren, dus hebben we geïnvesteerd in silicium, in dunne filmtechnologie. Ook in de productie

281

over Nieuwe industrie: China Zijn woorden Lijken bevestigd Opkomende economieën, zoals Zoals (voegwoord) Geen afleiding India + de Indiërs + grootse plannen Indiërs grootse plannen Grootse Hoe: Zon genoeg… …behoefte energie en innovatiekracht Immense, sterke Nu bekend wie man uit 3.23 is

Eén van de grootste Moserbaer Industries Van optische media Geen afleiding Grootste in de wereld, volop, nieuwste Zij (verwijzen) Investeren in zonnetechn.


25.33 25.38

25.58

26.22

26.51 26.54 26.56 27.00

van polykristallijne zonnecellen. En in technologieën voor de toekomst. We werken samen met SolFocus. En nog meer investeringen. We zien 't in een veel breder perspectief. Hoe kunnen we zonne-energie het beste helpen stimuleren? Dit is 'n volledig nieuwe industrie. Niet alleen de productie van zonne-energie. De verkoop van zonnepanelen zal stijgen en dus ook de installatie-industrie en aanverwante industrieën. Het kan een van de snelst groeiende sectoren in de Indiase industrie worden. En ik zie het nu overspringen naar buren als Pakistan, Bangladesh, Nepal, Sri Lanka, allemaal. De mensen herinneren zich de oliecrisis van 1978. Het was toen te duur. Een watt zonne-energie kostte toen nog 30 dollar. Nu kost 't minder dan drie dollar per watt. Het is dus ruim tien keer zo goedkoop geworden. Dat is onze boodschap: De wereld is veranderd, en zonneenergie ook. Het is nu rendabel.


Hartsoch bij haar stand. Mannen kijken bij een paneel, camera volgt ze en zoomt beetje in op gezicht.

Krishnan.

Gay.

Lucht met wolken en zon schijnt. Woestijn waar zonnepanelen staan, golven van warmte te zien. Landschap met koeien en bomen waar ooievaars in zitten. Spanje, Sevilla. Zon is er genoeg Graanweiland met een grote toren. en zoals het er nu uitziet,

282

Inleiden

Weinig in beeld te zien

Oriënteren plaats + situatie

Spanje, Sevilla + zon is er genoeg



Specificeren Cohesie aangeven Mate zekerheid Specificeren beeld Cohesie aangeven Oriënteren situatie

27.07

wordt Spanje het eerste land waar elektriciteit uit zonlicht evenveel gaat

Verschillende panelen

27.10

kosten als elektriciteit uit fossiele brandstof. De Spanjaarden volgen het Duitse voorbeeld, ook zij voeren inmiddels

Veld met panelen en de hoge toren.

27.13

27.18

27.23 27.26

27.31

27.48

Panelen van achter en torens die worden gebouwd.

wetten in, die levering van schone elektriciteit aan het net mogelijk maken. En de elektriciteitsmaatschappijen zelf begrijpen ook dat de zon hun nieuwe brandstof wordt.

Lift die omhoog gaat bij toren.

Abengoa experimenteert met grote spiegelcentrales. De in aanbouw zijnde centrales moeten 300 megawatt gaan leveren. Genoeg voor een stad als Sevilla. –Valerio Fernández,Abengoa Solar Dit is de eerste commerciële zonnecentrale ter wereld. Een aantal onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten heeft

Panelen worden opgebouwd. Camera draait naar rechts langs panelen en uiteindelijk toren weer te zien. Blijft lang op toren.

Veld met panelen en toren. Panelen van achter en toren.

Fernández staat voor panelen.

283

Specificeren Vergelijken eigen wereld Specificeren Oriënteren persoon Expliciet maken kennis Cohesie aangeven Specificeren Versterken tekst Specificeren Cohesie aangeven Cohesie aangeven Oriënteren persoon Corrigeren Cohesie aangeven Oriënteren persoon Uitleggen Specificeren Uitleggen Vergelijken eigen wereld Uitleggen

Sevilla Er, het, er (verwijzen) En, zoals (voegwoord) Zoals het er nu uitziet Dit is Spanje, Sevilla Waar (verwijzen) Eerste land elektriciteit evenveel kosten Uit zonlicht Evenveel als Uit fossiele brandstof De Spanjaarden Het Duitse voorbeeld Ook (voegwoord) Zij (verwijzen) Voorbeeld? Wetten invoeren Geen afleiding Welke wetten? Die levering van … Die (verwijzen) En (voegwoord) Elektriciteitsmaats. Ook maatsch. kiezen voor zon Dat (verwijzen) Abengoa, spiegelcentrales Centrales 300 mw leveren In aanbouw zijnde Genoeg voor Sevilla Stad als Sevilla Hoe centrale werkt


28.11

aangetoond dat deze technologie uitvoerbaar was. Maar er was geen bedrijf dat deze technologie commercieel wilde exploiteren. Dit project is nu door Abengoa gefinancierd. Dankzij hen is deze centrale er gekomen.

28.18 28.22

28.27

28.30

28.35

Spiegels van 120 vierkante meter per stuk reflecteren het zonlicht naar één punt op een hoge toren. Met de hoge temperaturen die daar ontstaan, worden stoomcabines aangedreven, waarmee elektriciteit opgewekt wordt.

28.41 28.44

29.01 29.06 29.10 29.14

Deze technologieën worden momenteel in landen ontwikkeld die deze revolutie steunen. In Spanje hebben we 'n feed-in tarief, dat betaalt voor elk kilowattuur energie dat we produceren. Dat maakt dit project rendabel. Op dit moment is er concurrentie tussen diverse bedrijven waardoor de kosten snel dalen. Je moet die technologieën toepassen. En aantonen dat ze rendabel zijn.


Weiland met achtergrond de toren waar zon op reflecteert. Panelen waar hijskraan in is gereflecteerd. Panelen met toren erachter, bord van uitvoerder erbij.

Afronden

Weinig te zien

Afronden

Weinig te zien, ‘verlaat’ veld

Panelen in veld.

Aanvullen beeld Versterken tekst

Werking van centrale Geen afleiding

Panelen met daarbij de toren. Reflecteert.

Ontwikkelen

Gevolg; met de hoge temperaturen die ontstaan Die (verwijzen) Daar, waarmee (verwijzen) Stoomcabines en elektriciteit opwekken

Cohesie aangeven Iemand loopt door een paadje Cohesie aangeven tussen de panelen. Camera gaat Ontwikkelen omhoog naar toren. En naar de zon. Toren waarbij lijkt alsof hij zelf zonnestralen heeft. Fernández.

Veld waarin achterin drie toren te zien zijn van verschillende hoogtes. Panelen met paadjes ertussen. Panelen met toren van Abengoa. Van ver de panelen met toren.

284



29.18

Wij denken dat zonne-energie veel sneller zal doorbreken, dan veel andere spelers op de energiemarkt denken. De stijging van de olieprijzen helpt daar zeker aan mee.

Fernández.

29.32

De Spanjaarden kijken verder dan hun eigen grenzen. Spanje is bijvoorbeeld ook betrokken bij de bouw van grote zonnecentrales in Marokko en Algerije. Centrales die zonlicht concentreren, beter bekend als Concentrated Solar Power centrales, afgekort CSP, zijn sterk in opkomst.

De Spanjaarden, Spanje + kijken verder Bijvoorbeeld ook betrokken Ook (voegwoord) Geen afleiding Marokko en Algerije Zonnepaneel van onder. Camera gaat langs andere panelen ook van Centrales die concentreren onder. in op komst Cohesie aangeven Die (verwijzen) Beter bekend als Conc. … Specificeren Afgekort CSP Specificeren Ernstig maken Sterk Snelweg in landschap met auto's. Corrigeren/aankondigen Toch niet nieuw Cohesie aangeven Toch (voegwoord) Ze (verwijzen) Aankondigen Andere omgeving Veld van zonnepanelen. Camera Oriënteren plaats De Verenigde Staten, gaat rond en bijna alleen panelen te Mojavewoestijn zien. Op laatst ook een gebouw Specificeren Mojavewoestijn erbij. Uitleggen Niet nieuw; 2 CSP in Mojave Cohesie aangeven Daar, waarmee, dat (verw) En (voegwoord) Specificeren Met behulp van parabool… Uitleggen Stoom produceren, turbines Centrale Kramer Junction Specificeren beeld Bewijsvoeren- getuigenis Meer dan twintig jaar en ervaring leert Specificeren plaats tekst Hier gaat het over Panelen. Camera gaat naar Ernstig maken Zeer goed beneden. Nog meer panelen. Versterken tekst Geen afleiding

29.42

29.54

Toch zijn ze niet nieuw.

29.57

De Verenigde Staten. In de Mojavewoestijn staan twee grote CSP zonnecentrales, daar wordt met behulp van paraboolspiegels stoom geproduceerd, waarmee turbines aan worden gedreven. De centrale bij Kramer Junction bestaat al meer dan twintig jaar en de ervaring leert dat het concept

30.16

zeer goed werkt. Deze centrale is al operationeel

Camera rijdt langs zonnecentrale in opbouw.

285

Oriënteren persoon + situatie Voorbeeld geven Cohesie aangeven Versterken tekst Oriënteren plaats Uitleggen


30.30

30.42 30.45 30.49 30.51

30.54 30.57


sinds de bouw in 1988. We zijn al jaren 'n rendabel commercieel bedrijf. Man met veiligheidshelm op voor – David Ribb,KJC Operating panelen. (Ribb) Company Het is allemaal privaat geld. Gestimuleerd via belastingvoordelen, maar 't is een particulier bedrijf. Met 'n langlopend contract met 't energiebedrijf. Deze centrale blijkt een Panelen gezien door een paars raam. betrouwbare energieleverancier en Computerprogramma met graden erop. is zeker rijp voor uitbreiding. Besturing met rode/groene lichtjes. Als je zo'n centrale bouwt weet je Panelen om gebogen stellage. precies het rendement. Groot veld (zand) wind waait over. Het Duitse bedrijf Scott levert Bovenkant van paneel met een buis de buizen waarmee de zonneerboven. Zonlicht schijnt in beeld. hitte wordt opgehaald. Het bedrijf zit al 50 jaar in de zonneenergie, maar de afgelopen tijd

31.06

kunnen ze de vraag nauwelijks meer bijbenen. De eerste centrale dateert uit de

Camera langs veld van panelen.

31.13

– Michael Harre, Scott Solar – jaren '80. Toen was 't twintig jaar stil. En nu zijn we met ruim twintig projecten tegelijk bezig. Er zijn meer CSP zonne-

Harre.

31.19

Man aan werk bij zonnepaneel. Hij

286

Inleiden Oriënteren persoon Specificeren Cohesie aangeven Bewijsvoeren getuigenis/hoeveelheid Aanvullen beeld Cohesie aangeven Ernstig maken Uitdrukking Versterken tekst

Weinig in beeld Duitse bedrijf Scott, levert buizen Waarmee zonnehitte … Waarmee (verwijzen) Maar (voegwoord) Al 50 jaar Buizen zijn van Scott Ze (verwijzen) Nauwelijks meer Bijbenen Geen afleiding


31.26

energieprojecten dan ooit tevoren. We hebben zoveel projecten dat 't moeilijk is om aan de vraag te voldoen.

31.30 31.35 31.40

31.49

32.05

32.21 32.24

CSP centrales zijn extreem effectief in zonrijke gebieden met nauwelijks bewolking. Worden de woestijnen onze nieuwe energiegronden? Daar lijkt het wel op. De Club van Rome kwam onlangs samen met het Duitse lucht- en ruimtevaartlaboratorium en het bedrijf Scott met een spectaculair plan: DESERTEC. Een groots plan voor de bouw van een netwerk van zonnecentrales in de landen rond de Middellandse Zee en de woestijngebieden in NoordAfrika. Megacentrales, die via een nieuw te bouwen gelijkstroom hoogspanningsnet elektriciteit kunnen leveren aan bijvoorbeeld Europa.

Jordanië, Aman.


is in spiegelbeeld te zien in paneel. Harre.

Elektriciteitsmasten in woestijn. Hele rij achterelkaar. Elektriciteitsmasten nu van andere kant. Herder met geiten ervoor. Herder met geiten in dorre landschap.

Dossier met logo van Club van Rome met titel 'TransMediterranean Renewable Energy Cooperation TREC'. Gaat naar beneden en daar staat 'Clean Power from Deserts' en DESERTEC. Later kaartje Europa met strepen tussen Europa, Midden-Oosten en NoordAfrika. In midden EU-MENA.

Inleiden + oriënteren plaats Ernstig maken Specificeren Vraag stellen Relatie aangaan kijker Uitleggen Mate zekerheid Cohesie aangeven Oriënteren persoon

Ernstig maken Aankondigen/mening positief Uitleggen

Weinig in beeld + omgeving (hitte) Extreem effectief In zonrijke… …gebieden … Woestijn nieuwe gronden? Onze Daar lijkt het wel op Lijkt Daar, het (verwijzen) De Club van Rome, Duitse lucht- en ruimtevaartlab, Scott Spectaculair, groots Een spectaculair plan Plan voor de bouw van een netwerk

Dissolve. Vanuit de lucht een veld met panelen. Zoomt uit bij 'mega' en toont kaart waarin veld ligt. Camera gaat naar rechts en daar ligt nog een veld, bij 'Europa' zoomt in op veld.

Ernstig maken Cohesie aangeven Uitleggen Voorbeeld geven Cohesie aangeven + bewijzen tekst

Megacentrales Die (verwijzen) Via nieuw te bouwen net … Bijvoorbeeld Europa Dissolve + in- en uitzoomen en kaartje

Stad gebouwd tegen heuvel. Auto's op weg midden in stad.

Oriënteren plaats Oriënteren plaats Specificeren

Stad tegen heuvel Jordanië, Aman Aman

287


32.26 32.29

32.33

32.44

Het oogsten van zonlicht in de woestijnen is niet alleen voor Europa bedoeld, maar natuurlijk ook voor eigen gebruik en er wordt niet alleen elektriciteit mee gemaakt: er kan ook zoet water uit zout water mee gemaakt worden. Zo wordt niet alleen het energietekort aangepakt, maar ook het watertekort, een groot probleem in het Midden-Oosten.


Mannen op straat, aan het verkopen. Man in wit zit bij winkel op straat.

Elektriciteitsmast in woestijn. Naar rechts daar staat een tent in de woestijn.

Iemand gooit zak van vrachtwagen op grond. Ander kijkt ernaar.

Specificeren plaats tekst Oriënteren plaats

Weg in Aman Leven in Aman

Refereren andere tekst

Het oogsten van zonlicht in woestijnen

Corrigeren Cohesie aangeven

Niet alleen Europa, maar … Maar, ook, en, ook (voeg) Er, er (verwijzen) Niet alleen elektriciteit Zout water zoet maken Geen afleiding Zo (verwijzen) Maar ook (voegwoord) Energietekort en watertekort Een groot probleem Woordvoerder plan, ZKH Prins El Hassan Bin Talal, … Belangrijk iemand komt …voormalig president Club van Rome Dit is de prins

Uitleggen Specificeren Versterken tekst Cohesie aangeven Samenvatten

32.51

Eén van de woordvoerders van het plan is Zijne Koninklijke

Auto voor gebouw, iemand komt uit gebouw. Soldaten staan erbij.

32.54

Hoogheid Prins El Hassan Bin Talal van Jordanië. Voormalig president van de Club van Rome. – Prince El Hassan Bin Talal, Jordanië Het gaat om zonne-energie aan de kust. Een aantal zonnecentrales aan de kust, die energie produceren en water ontzilten. De geproduceerde zonne-energie wordt vanuit de Golfregio via Noord-Afrika naar Europa getransporteerd. Dat betekent schone energie, waterstof voor Europa en energie en zoet water voor de regio van Noord-

Prins in kantoor, met vlaggen achter zich.

Ernstig maken Oriënteren persoon Aankondigen

33.00

33.09

32.25

Specificeren persoon tekst Prins.

Kaart van Middelandse Zeegebied. Met allemaal gele rondjes, blauwe vierkantjes etc. met rode lijnen aan elkaar. Heel netwerk. Zoomt naar richting Spanje. Woestijn met een vrachtwagen. Camera gaat rond. Enorme vlakte. Uiteindelijk elektriciteitsmasten rij.

288


33.45

34.13

34.44

35.13

35.20

Afrika en het Nabije Oosten. Dit plan heeft 't voordeel dat DESERTEC, dat ik aan de EU heb voorgelegd voor 't eerst 'n consensus biedt tussen ondernemingen, beleidsmakers en ingenieurs. Iedereen doet dus mee. Iedereen is 't in principe met elkaar eens. Het enige probleem is de concurrentie die dit mogelijk oplevert met 't traditionele machts-monopolie van de olieindustrie en 'n groeiende kernenergielobby. De overschakeling van deze twee energiebronnen, kernenergie en olie naar zonne-energie, betekent meer dan 'n monopoliebreuk. De olievoorraden zijn namelijk eindig en kernenergie is nog steeds gevaarlijk. Mijn standpunt is dus controversieel en misschien anti-establishment vanwege 't OPEC-monopolie. Dat helaas niet de OAPEC geworden is: een organisatie voor aardolie en energie. Ik ben voor 'n decentralisatieproces waarbij 't gaat om 'n samenwerking op energiegebied, via de zon tussen het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Europa. Als we dat hele veranderingsproces bekijken, zie je meteen dat - Hermann Scheer, parlementslid SPD 't om 'n totaal nieuwe situatie gaat. Dus stel je voor hoeveel conflicten


Prins.

Zon boven elektriciteitsmast. Naar rechts en onder. Grote woestijnvlakte. Weg loopt erdoor.

Prins.

Elektriciteitsmasten.

Scheer.

289


36.10

36.25

37.02

37.26

37.32

er kunnen ontstaan. Zijn ontstaan en zullen ontstaan. Want 't leidt tot de instorting van de economie die drijft op conventionele energie. De primaire energie-economie zal verdwijnen. Want 't is onmogelijk om als leverancier de overstap te maken van de verkoop van olie, gas, uranium en steenkool naar de verkoop van zonne- of windenergie. Want de wind en de zon zijn van iedereen. Ze zijn geen privé-bezit. En dat is de grootste, de conventionele primaire energiesector, is 't meest invloedrijk, want het heeft de hoogste omzet, het meest invloedrijke deel van de wereldeconomie. Met dat in 't achterhoofd kun je je de omvang van 't conflict voorstellen. Die leveranciers verdwijnen. Ze worden overbodig. Onontkoombaar. En daarom hebben ze belang bij uitstel. Ze weten dat hun einde op komst is, maar willen ’t uitstellen. Nog tientallen jaren. Maar dat is onacceptabel. Want de wereld kan niet wachten tot de laatste druppel olie is verbruikt of de laatste kubieke meter gas of 't laatste uranium of steenkool. Daar kunnen we niet op wachten.


Hoogspanningsdraden aan mast. Zon erboven. Scheer.

Ondergaande zon, gele lucht. Elektriciteitsmast achterin, wordt naar olie gezocht door kraan.

Drukke stad/straat met allemaal auto's worden dozen op een auto gegooid. Markt aan straat, auto rijdt 290


37.34 37.40

38.12


voorlangs. Tussen huizen door gefilmd, grote stad (wit). Allemaal schotels. doordat we met tien miljard mensen Prins. zijn over 'n paar jaar. We hebben weinig tijd om ons op dat aantal voor te bereiden. Of die tien miljard sterven door uitputting of oorlog en regionale rampen óf we zien voldoende betaalbaar water, voedsel en energie en 'n stabiele economie en klimaat als noodzakelijke voorwaarde erkend voor de beschaving. In die zin zijn Zonnecentrale bij Sevilla, camera gaat rond. Andere kant gele het menselijk probleem en het broeikaseffect complementair. Maar bloemen. of 't politiek acceptabel is 'n geval van egocentrisme versus medemenselijkheid: willen we leven in 'n zorgzame wereld of in 'n wereld van gevestigde persoonlijke belangen? Er ontstaat een nieuwe situatie

38.38

Hoe sparen we de planeet en voorzien we de mens van genoeg energie? Het potentieel van de zon is enorm. De technologie is er klaar voor. En zelfs de olielanden lijken in de richting van de zon te schuiven.

Animatie. Over de wereldbol, door de lucht, zee te zien. Ronde schijven (met licht) op zee. Camera gaat langs schijven.

39.01

In opdracht van de Verenigde Arabische Emiraten ontwikkeld een Zwitsers ingenieurbureau

Animatie. Van boven af naar schijven op zee. Tot aan midden (licht) in schijf. 291

Vragen stellen

Hoe sparen planeet, hoe voorzien mens energie Relatie aangaan kijker We, we Cohesie aangeven En, en (voegwoord) Er (verwijzen) Uitleggen Potentieel zon, technologie klaar Ernstig maken Enorm, zelfs olielanden Mate zekerheid Lijken Uitdrukking Richting te schuiven Bewijsvoeren – autoriteit Zelfs olielanden Aankondigen Ronde schijven op zee Uitleggen Waarom richting: opdracht gegeven VEA Oriënteren persoon + Zwitsers ingenieurbureau +



een plan voor enorme zonneeilanden op

39.09

situatie

zee. Op de oceanen is nog veel meer zonrijke ruimte dan in de woestijnen. En water is er genoeg. Zout water dat in installaties omgezet

Animatie. Lange rijen panelen. In midden koepel.

kan worden in zoet water. Water dat gebruikt kan worden om zonne-energie op te slaan in waterstof. Water om stoom te maken en turbines aan te drijven. De eilanden maken gebruik van een goedkoop spiegelsysteem. Hier worden vlakke spiegels gebruikt om zonlicht op de buizen te laten vallen, waarin een vloeistof sterk verhit wordt. Die warmte wordt weer gebruikt om stoom op te wekken of om zoet water te maken. Het eiland drijft in een speciale constructie

Animatie. Eiland van zijkant, camera gaat rondom.

Ernstig maken Specificeren beeld Uitleggen Ernstig maken Cohesie aangeven Specificeren

39.20

39.31

39.45

39.54

40.01

40.07

en kan zo steeds op de zon gericht blijven. De zonneeilanden moeten per stuk vele gigawatts gaan produceren en de eerste prototypes worden nu gebouwd.

Cohesie aangeven

Animatie. Gele stralen die op platen/stellages schijnen en reflecteren op buis. Hierin komt een waterlaagje naar voren en deze wordt van blauw rood en begint te stomen. Gaat langs buis naar rechts. Animatie. Koepel, panelen en daar doorheen. Onder water. Koepel ook onder water (dus een bol). Zit aan buis. Animatie. Op strand staat een gebouw waar rook uit komt, met buis naar onder water. Animatie. Strand met groot ronde cirkel panelen. Stand met iemand achter laptop,

292

Oriënteren plaats + versterken tekst Uitleggen Specificeren beeld Uitleggen Ontwikkelen Cohesie aangeven

Cohesie aangeven Uitleggen Bewijzen tekst Cohesie aangeven Specificeren Ernstig maken Evalueren Cohesie aangeven Uitleggen Bron geven

ontwikkeld plan zonneeilanden Enorme Zijn zonne-eilanden Waarom? Nog meer ruimte, genoeg water Nog veel meer En (voegwoord) Er, dat (verwijzen) Zout water voor zoet water, water voor waterstof, water voor stoom en turbines Dat (verwijzen) En (voegwoord) Hoe het eruitziet + geen afleiding Werking eilanden Hier Vlakke spiegels naar buizen Vloeistof verhit, stoom opwekken/zoet water Waarin, die (verwijzen)

Of (voegwoord) Eiland drijft in speciale constructies Speciale constructie En (voegwoord) Zo (verwijzen) Op zon gericht blijven Vele gigawatts Per stuk veel produceren En (voegwoord) Eerste prototypes gebouwd Animatie op tv te zien


40.09

Maar niet alles hoeft groots

40.13

en meeslepend te zijn. We moeten ook dichterbij huis zonne-energie kunnen oogsten. Want anders creëren we een nieuwe afhankelijkheid van grote monopolistische ondernemingen en dat wil Hermann Scheer nu precies voorkomen. Bij wijze van ideaal zouden we ons 'n toekomst kunnen voorstellen waarin heel veel kleine en middelgrote producenten zich bezighouden met de omzetting van zonneenergie en zo een klein aantal grote energiecentrales vervangen. En dat is ’n voordeel voor de samenleving. Een groot voordeel. Het is ’n overgang van een monopolistische structuur naar 'n structuur waarin iedereen eigenaar is. Naar ’n systeem van energievoorziening met 'n heleboel zelfproducerende structuren. Decentralisering zorgt voor individuele autonomie. Lokale autonomie, op 't vlak van energie. En regionaal. En nationaal. Dat is 'n voordeel, geen nadeel. Maar hoe

40.28

41.36


grote tv ernaast waar vorige shot op te zien is. Tv toont de schijven in zee.

Corrigeren/aankondigen Cohesie aangeven Cohesie aangeven

Auto rijdt door straat met huizen Relatie aangaan kijker aan zijkant. (Met Gehrlicher in auto) Cohesie aangeven Specificeren Uitleggen Oriënteren persoon Aankondigen Alsof kijker zelf meemaakt

Maar niet alles hoeft groots Maar (voegwoord) Zelfde tv We, we Want, en (voegwoord) Dat (verwijzen) Niet groots; ook dichterbij Waarom? Want anders … Hermann Scheer Scheer precies voorkomen Camera in auto

Scheer.

Beurs met mensen bij een stand. Met een rare boog.

293

Cohesie aangeven Vraag stellen Aankondigen

Maar (voegwoord) Hoe grote schaal oogsten? Vreemd voorwerp



41.38

kunnen we dan op niet-zonrijke Boog van dichterbij en gaat omhoog. gebieden op grote schaal zonlicht oogsten? Op de beurs in Duitsland zijn interessante nieuwe systemen

41.46

te zien. Bijvoorbeeld uitrolbare

41.49

zonnepanelen, die platte fabrieksdaken in no time kunnen veranderen in mini-elektriciteitscentrales.

41.54 41.55 41.58

42.01

42.17

Op een dak worden tapijten met zwarte banen neergelegd. Mensen leggen tapijten recht.

Relatie aangaan kijker Cohesie aangeven Oriënteren plaats Interpretatie geven Aankondigen Specificeren Voorbeeld geven Aankondigen Specificeren Cohesie aangeven Bewijzen tekst

We Dan (verwijzen) Op beurs in Duitsland Interessante Nieuwe systemen te zien Dichterbij Bijvoorbeeld Tapijten (tekst nog niet) Wat ze kunnen Die (verwijzen) Snel neer te leggen

Ernstig maken Oriënteren situatie Uitleggen Specificeren Cohesie aangeven Versterken tekst

Onverwachte ontwikkeling Ontwikkeling uit wereld … Fabricage lijken op elkaar Het is in feite … Het (verwijzen) Geen afleiding

Oriënteren situatie Ontwikkelen

Tijd terug nog onbetaalbaar Inmiddels massaal aangeschaft Ze (verwijzen) Tv kent iedereen Massaal En (voegwoord) Ze (verwijzen) Nu een tiende van prijs Als (voegwoord) Als je dit kunt, dan volgende stap makkelijk

Man gaat met machine over tapijt. Overzicht van tapijten op plat dak. Vanuit de lucht meerdere daken met deze tapijten.

Een onverwachte ontwikkeling Mannen bij stand aan het kijken en komt uit de wereld van de platte bespreken over een plaat. beeldschermen. De fabricage van platte schermen lijkt heel erg op de fabricage van zonnecellen. Het is in feite glas bedekt met een zeer dunne film halfgeleide materiaal. Grote platte beeldschermen Televisie met een optreden erop. waren enkele jaren geleden nog onbetaalbaar. Inmiddels worden ze

42.22

massaal aangeschaft en zijn ze een tiende van de prijs van vijf jaar geleden.

Fabriek waar iemand kijkt in machine. Camera draait en een andere man staat ook bij machine.

42.28

Als je zulke grote schermen kunt maken, is de stap naar nog grotere zonnecellen

Mensen aan het werk met machine.

294

Cohesie aangeven Vergelijken eigen wereld Ernstig maken Cohesie aangeven Ontknoping Cohesie aangeven Uitleggen



42.32

vrij simpel en dat is

Robotarm aan het werk.

42.34 42.36

precies wat er nu gebeurt. Applied Materials bouwt nu machines die zonnecellen

Machine aan het werk. Robotarm pakt een plaat glas

42.39

van ruim 5,5 vierkante meter uitspuugt.

Arm met glasplaat.

42.42

Hun afnemers zijn de grote elektronica-industrieën in Japan, Taiwan, China en India. Zij gaan binnenkort goedkope zonne-energie wereldwijd beschikbaar maken. – Charles F. Gay, Applied Materials Een zonnepaneel zoals dit, gemaakt van dunne filmsilicium maakt in acht maanden evenveel energie als het gekost heeft om 't paneel te produceren. Minder dan 'n jaar dus. De energieterugverdientijd is heel kort. En vervolgens produceert 't nog ruim 25 jaar elektriciteit. Op energievlak verdient 't zich ruimschoots terug. Voor 't eerst in de geschiedenis kan er rendabele energie vervaardigd worden. Tot nu toe moest je altijd iets verbranden.

Arm legt plaat neer.

42.45 42.48 42.51 42.53 42.55

43.21

43.29 43.33

Glasplaat rolt over machine. Dissolve. Plaat rolt. Machine duwt plaat. Plaat over lopende band. Gay.

Mannen met veiligheidshelmen halen een plaat van een houten bord van auto. Mannen plaatsen paneel. Vrachtwagen met de mannen die paneel plaatsen.

295

Cohesie aangeven

En (voegwoord) Dat (verwijzen) Aankondigen Precies wat nu gebeurt Oriënteren persoon Applied Materials Cohesie aangeven Die (verwijzen) Uitleggen Bouwt machines die grote… …cellen uitspuugt Hoeveelheid Ruim 5,5 m2 Vergelijken eigen wereld Uitspuugt (Vanaf 42.22) versterken Geen afleiding tekst Oriënteren persoon Afnemers, grote elektronica-industrieën Oriënteren plaats Japan, Taiwan, China, India Cohesie aangeven Zij (verwijzen) Aankondigen Binnenkort Oriënteren situatie Zonne-energie wereldwijd beschikbaar maken


43.36 43.38 43.40 43.41

43.49 43.51 43.54

43.59

44.05

44.11

44.19

44.30 44.34

De enorme zonnecellen kunnen simpel met machines in korte tijd tot megazonnecentrales worden geassembleerd. Letterlijk mega. Waar vroeger zonnepanelen kilowatts leverden, leveren ze nu megawatts en binnenkort wellicht

gigawatts. Bij dit soort nieuwe technologie wordt er een einde gemaakt aan de mythe dat er niet genoeg ruimte zou zijn voor betaalbare zonneenergie in niet-zonrijke landen. Als we 500 miljard kilowattuur zouden produceren zouden we daar in Duitsland 3750 vierkante kilometer voor nodig hebben. Dat is minder dan 10 procent van de oppervlakte die wordt ingenomen door gebouwen. De zonnepanelen kunnen trouwens ook geïntegreerd worden in gebouwen, op daken, boven straten en dergelijke. Verticale montage, zoals op de gevels van gebouwen, is ook 'n mogelijkheid om elektriciteit op te wekken. Dat argument is dus compleet


Mannen plaatsen plaat naast al geplaatste plaat. Schroef wordt vastgedraaid. Andere schroef. Dissolve. Zwarte rondje onder paneel, worden stekkers in gestoken.

Ernstig maken

Enorme

Ernstig maken Versterken tekst Ernstig maken Uitleggen

MegaGeen afleiding Letterlijk mega Van kilowatts, naar mega en straks giga Waar, ze (verwijzen) En (voegwoord) Wellicht Dissolve Dit soort (vervangen) Mythe Einde maken aan Dat, er (verwijzen) Einde; niet genoeg ruimte in niet-zonrijke landen

Cohesie aangeven

Mannen pakken weer een paneel. Mannen op vrachtwagen met paneel. Mannen tillen paneel van wagen.

Mannen leggen paneel op stellage.

Scheer.

Uit de lucht een stad.

Dissolve. Water loopt over panelen.

Gebouw met panelen op gevel. Van onder gefilmd. Scheer.

296

Mate zekerheid Cohesie aangeven Cohesie aangeven Naamgeving Uitdrukking Cohesie aangeven Uitleggen



belachelijk. Onzin. 44.48

Veld met panelen. Camera gaat Tot slot nog één mythe. Is dit rond. allemaal wel efficiënt? Zouden we bijvoorbeeld niet beter biobrandstoffen kunnen oogsten in plaats van zonneelektriciteit? Dit was vroeger heel onvruchtbare grond. Je kon er niets op

45.08

– Klaus Gehrlicher, Gehrlicher Solar AG verbouwen, want de opbrengsten waren heel laag. De grond was vrijwel niets waard. Daarom is dit dus 'n heel goede locatie. Daar komt nog iets bij: Zelfs al was dit prima landbouwgrond de energieopbrengst in kilowattuur per hectare is zo'n vijftig keer zo hoog als bij biomassa. Dus stel dat je 'n boer hebt, die planten verbouwt en daar plantenolie uit perst en die stookt in een gecombineerdecyclus-installatie dan levert dat maar 1-vijftigste van de elektrische energie op. Ik weet: het klinkt ongelooflijk. Maar dit levert vijftig keer zoveel op. De prijs

Gehrlicher. Einde gaat camera naar panelen.

46.03

van olie stijgt alleen maar en de prijs van

Wolken voor de zon. Camera gaat rond.

297

Afronden Naamgeving Aankondigen Vragen stellen Cohesie aangeven Voorbeeld geven Relatie aangaan kijker Interviewvervanging Versterken tekst

Vergelijken-tegenstelling Ernstig maken Cohesie aangeven Versterken tekst

Tot slot Mythe Nog één mythe Is dit efficiënt? Beter biobrandstoffen? Dit allemaal (vervangen) Bijvoorbeeld biobrandstof We Stelt vragen, antwoord… Geen afleiding …gegeven door Gehrlicher

Prijs olie en zonne-energie Alleen maar En (voegwoord) Geen afleiding


46.06

46.23

47.11 47.18 47.42

zonne-energie daalt. De technologie is d’r klaar voor. De elektronica-industrieën staan in de startblokken. Wereldwijd voeren allerlei landen dezelfde wetten in als Duitsland. Zonneenergie komt sneller dan de meeste mensen denken. – Hermann Scheer, parlementslid SPD Het Duitse voorbeeld is van betekenis voor de hele wereld. Dat lijdt geen twijfel. Het heeft heel veel overheden en politici gestimuleerd. En initiatieven. Vrije, onafhankelijke initiatieven. Bewegingen vanuit de samenleving, organisaties, bedrijven. Het heeft overal gezorgd voor duurzame energiemaatregelen. Want wat in Duitsland kan, kan overal. Door dit praktijkvoorbeeld kun je niet meer zeggen dat het niet haalbaar is of te duur of economisch niet rendabel. Die discussie is voorbij.


Gehrlicher staat aan zijkant van veld zonnepanelen. Camera gaat naar rechts naar alle panelen.

Samenvatten

Cohesie aangeven Uitdrukking Versterken tekst Scheer.

Glasplaten worden gebakken. En Blauwe platen op machine. we zullen met de productie van Scheer. zonne-energie de komende tien jaar uitkomen op kosten, inclusief nieuwe opslagmogelijkheden, op kosten per huishouden, die lager liggen dan wat nu betaald wordt voor elektriciteit via het net. Daar gaan we uitkomen. En wie zal mensen beletten om dat te doen? Dat kan niemand. Dat kan

298

Prijs daalt, technologie klaar, industrie klaar, wetten/zonne-energie komt eraan D’r (verwijzen) Dezelfde wetten (vervang) Staan in startblokken Geen afleiding


48.00 48.04 48.09 48.11

alleen in 'n dictatuur. /Hoe voelt het om zo'n revolutie te hebben gestart?/ U kent misschien de uitspraak van Schopenhauer, een 19de eeuwse Duitse filosoof. Die heeft het volgende geschreven: Een nieuw idee zal eerst worden afgedaan als 'belachelijk'. Daarna zal het fel worden bestreden. En uiteindelijk was iedereen er vanaf het allereerste begin al voor. Zo zal het met zonne-energie ook gaan.

48.59 49.14 49.30 49.35

– Aftiteling –


Robotarm verplaatst glasplaat. Robotarm van boven gezien. Glasplaat schuift over machine. Scheer.

Langs de zon. Vuur spat. Camera gaat in zon. Aarde komt te voorschijn in ruimte. Tegenlicht VPRO

299

Afronden

Camera verdwijnt in de zon



Bijlage XI - De orka Tijd 0.00 0.08

0.10

0.20

0.42

0.50

0.59

Tekst - Saint Thomas Productions presents-

Beeld Onder water langs zeewier Vin van orka boven water

Elementen audience design Concretisering van elementen Oriënteren plaats Toont waar het verhaal gaat plaatsvinden Als je naar orka's kijkt, lijkt doden Stelling neerzetten Als je kijkt, lijkt gemakkelijk gemakkelijk. (kijker heeft nog niets gezien) Rechtstreeks aanspreken Je Oriënteren persoon Introductie hoofdonderwerp Dat is het niet. Ze zijn zo succesvol Orka's zijn een rob aan Cohesie aangeven Dat, het, ze (verwijzen) Omdat (voegwoord) omdat ze alles samen doen als een het doden. Makkelijk; dat is het niet familie. Corrigeren Uitleg geven Waarom succesvol zijn; samen Zo succesvol Mening positief Succes tonen Bewijzen tekst Samen als familie Een jonge orka doet er minstens 15 Onder water, orka duikt Uitleg geven Vergelijking orka’s met jaar over de jachttechnieken en naar beneden. Orka's Vergelijken eigen wereld mensen: net zo andere vaardigheden van z'n moeder met elkaar aan het spelen. Orka's Relatie met kijker aangaan Wij (v-o en kijker) te leren. Ze ontwikkelen zich net zo langzaam en worden net zo oud als zwemmen in het rond. Cohesie aangeven Ze, die (verwijzen) wij. Dankzij de Franse wetenschappers Dankzij, en, net als (voegwrd) die deze familie 20 jaar hebben Specificeren beeld Deze familie gevolgd Modaliteit- bron/ 20 jaar studie Franse bewijsvoeren -autoriteit wetenschappers beginnen we te begrijpen hoeveel tijd Orka's boven water, Expliciet maken kennis We en moeite de familie in de opvoeding achtergrond een rots. In Cohesie aangeven En (voegwoord) stopt. baai. Personaliseren Opvoeding Focussen De familie Omgeving tonen Oriënteren plaats Dit speelse vrouwtje, Delphine, is al Orka die naar beneden Specificeren beeld Dit vrouwtje 14. Ze heeft nog een zomer om te duikt. Dichtbij gefilmd. Oriënteren persoon Speelse vrouwtje, Delphine, 14 leren een killer te worden. Cohesie aangeven Ze (verwijzen) Aankondigen Al 14, nog 1 zomer - KILLER WHALES, up close and personal - Orka van voor met Focussen Beeld op stil mond open. Beeld stil.

300


1.05

Onze familie brengt de zomer door tussen Zuid-Afrika en Antarctica.


Vanuit de ruimte de wereld die ronddraait. Ingezoomd tot plaats waarover gesproken wordt. Ingezoomd door wolken naar een eiland in de zee.

1.12

Ze patrouilleren langs de kust van de Crozet-eilanden.

1.16

Dit barse niemandsland, niet meer dan

Vanuit vliegtuig eiland gefilmd.

1.20

wat dagzomende vulkanische rotsen, ligt in de 'gordel der westenwinden'.

Vanaf het water zijkant van eiland, soort bergtoppen.

1.26

Op slechte dagen jagen de winden met 195 kilometer per uur over de oceaan tot ze op deze eilanden botsen en

Langszij de rotsen, golven die op knallen.

Kijker betrekken/focussen Oriënteren plaats + tijd Specificeren plaats tekst Cohesie aangeven Personaliseren Oriënteren plaats Specificeren plaats tekst Specificeren beeld Dramatiseren – ernstig Oriënteren plaats Dramatiseren – ernstig Beroep op kennis doen Uitleggen beeld Uitleggen Ernstig + nadruk Cohesie aangeven Specificeren beeld Bewijzen tekst Dramatiseren – ernstig Bewijzen tekst

1.36

woeste golven veroorzaken.

1.58

Het enige respijt wordt gegeven door enkele beschutte stranden, waar koningspinguïns en zeeolifanten zich graag ophouden.

Grote golven die dichtbij neerkomen. Later bij rots en dan met vissen erin. Pinguïns lopen op het Corrigeren strand. Bij ‘zeeolifanten’ Cohesie aangeven zien we zeeolifanten op strand. Oriënteren persoon

2.10

Voor een jonge orka is elke kust gevaarlijk. Delphine zit zwaar in de problemen. Haar kreten zijn al zwak en ze kan nog nauwelijks haar staart

Orka ligt in branding Deductie/stelling met pinguïns erachter. Delphine probeert staart Dramatiseren – ernstig + op te tillen. emotie

301

Onze familie Tussen Z-A en Antartica + de zomer Waar plaats precies is, inzoomen vanaf ruimte Ze (verwijzen) Patrouilleren De kust van de Crozet-eilanden Precieze plaats, inzoomen Dit barse niemandsland Barse niemandsland Rondom hele eiland filmen Niet meer dan wat dagzomende vulkanische rotsen ‘Gordel der westenwinden’ Rotsen zijn vulkanische rotsen Waarom het ‘gordel der westenwinden’ heet Jagen, botsen + 195 km p/u Ze (verwijzen) En (voegwoord) Deze eilanden Golven knallen op rotsen Woeste golven Toont de woeste golven

Enige respijt – op woestheid Waar (verwijzen) En (voegwoord) Koningspinguïns, zeeolifanten Elke kust/jonge orka deze kust/Delphine Zwaar in de problemen + zwak, nauwelijks staart optillen



optillen.

2.25

2.34

2.41

2.46 2.50

2.57 3.02

3.08

3.21

Als ze niet vlot raakt, sterft ze door uitdroging. In haar korte leven zijn er al meerdere Crozet-orka's op deze manier gestorven.

Delphine van achter gefilmd.

Focussen Cohesie aangeven Uitleggen beeld Uitleg geven Cohesie aangeven

Delphine Ze (verwijzen) Betekenis van beelden Gevolgen (leek onbekend mee) Ze, ze (verwijzen) Deze manier (vervangen) Suggereren dat ze bijna sterft In haar korte leven 14-jarige, Delphine, jongste Verhaal - gebeurtenis

Dramatiseren - suggestie Bewijsvoeren - getuigenis De 14-jarige Delphine is het jongste Orka van dichtbij onder Oriënteren persoon vrouwtje van haar familie. water. Ontwikkelen verhaal (2.10 - 4.11) Wellicht waren de woeste branding of Delphine van achter. Suggestie/modaliteit- mate Wellicht - woeste branding of de pinguïns de reden dat dit pinguïns reden avontuurlijke vrouwtje Cohesie aangeven Of (voegwoord) Dat, dit (verwijzen) Oriënteren persoon Avontuurlijke vrouwtje te dicht bij land is gekomen. Orka onder water. Uitleggen Te dichtbij Wat de reden ook is, haar familie zal Delphine van achter, Terug naar onderwerp Wat de reden ook is haar niet achterlaten. De zielige kreten maar schuin. Aankondigen Familie zal niet achterlaten Cohesie aangeven Haar (verwijzen) Mening negatief Zielige kreten zorgen ervoor dat ze eraan komen. Orka's die aan komen Cohesie aangeven Ze (verwijzen) zwemmen. Tekst legt beeld uit Betekenis van beeld Haar moeder, Lison, is veel groter en Orka's onder water, één Oriënteren persoon Haar moeder, Lison, groter zet haar eigen leven op het spel. komt dichtbij langs. Dramatiseren – emotie Zet eigen leven op het spel Cohesie aangeven En (voegwoord) Delphine moet niet alleen huilen, maar Delphine op strand Uitleg geven Wat ze zou moeten doen zichzelf helpen. Bijna neus tegen neus, ingezoomd. Camera Uitleggen beeld Vertelt wat te zien is moedigt haar moeder haar aan. draait naar Lison die in Cohesie aangeven Maar (voegwoord) zee ligt. Oriënteren persoon Delphine, haar moeder Lison heft haar rugvin en laat Delphine Lison en Delphine vanaf Uitleg beeld Vertelt wat te zien is zien wat ze moet doen. En langzaam het strand gefilmd. Oriënteren persoon Lison, Delphine buigt Delphine haar lichaam. Maar de Delphine probeert te Cohesie aangeven Ze, wat (verwijzen) branding blijft haar echter draaien, golven tegen En, maar, echter (voegwrd) terugduwen. haar aan. Verhaal ontwikkeling Eerst komt bijna goed, maar toch tegenslag

302


3.36


Ze doet beter haar best en buigt zich met al haar kracht.

Delphine van achteren, vrij dichtbij.

Verhaal ontwikkeling Cohesie aangeven Uitleg beeld Uitleg beeld Oriënteren persoon Cohesie aangeven Cohesie aangeven

4.29

Delphine haar vrije geest heeft haar al vaker in de problemen gebracht.

Delphine onder water.

4.34

Als kalf is ze ooit teruggeduwd door de Delphine komt omhoog Franse wetenschappers. met vin en gaat weer onder water.

Oriënteren persoon Personaliseren Cohesie aangeven Aankondiging Voorbeeld geven Cohesie aangeven

4.37

Sinds die dag laat de hele familie duikers bijzonder dichtbij komen.

3.42

3.45

3.57

4.00

4.05

4.11

Vervolg van daarvoor Ze (verwijzen) Wat Delphine doet Lison moedigt haar aan Lison van onder, heel Wat er gebeurt dichtbij. Lison Haar (verwijzen) En geleidelijk schuift Delphine als een Delphine wiebelt naar En, als (voegwoord) rups naar voren. Ze kunnen elkaar voren. Camera draait Ze (verwijzen) bijna aanraken. naar Lison bij 'ze'. Oriënteren persoon Delphine Vergelijken eigen wereld Als een rups Spanning opbouwen - stilte Bijna…zal het lukken? Onder water, modder Spanning opbouwen – stilte V-o is stil en bubbels, achtergrond Beeld maakt spannend – Onduidelijke beelden Delphine. vaag zijn Lison zwiept haar eigen staart op en Lison en Delphine naast Oriënteren persoon Lison, haar dochter neer en komt naast haar dochter elkaar, gefilmd vanaf Uitleg beeld Geeft aan wat gebeurt liggen en blijft haar aanmoedigen. strand. Cohesie aangeven En, en (voegwoord) Onder water allerlei Spanning opbouwen - vaag Onduidelijke beelden modder en bubbels. Orka zwemt voorbij. Ze is los. De hele familie komt bij Vinnen van Delphine en Climax geven Ze is los elkaar om haar te begroeten en mee te Lison in water aan het Uitleg geven beeld Uitleg gedrag en wat betekent doen aan de lawaaierige viering. wiebelen. Zwemmen Afronding Van spannende gebeurtenis Ze, haar (verwijzen) weg na tekst. Rest komt Cohesie aangeven ook en slaan op water. En (voegwoord)

Delphine komt van boven naar onder

303

Oriënteren persoon Actualiseren Bewijsvoering - autoriteit

Delphine Vrije geest Haar (verwijzen) Al vaker in de problemen Als kalf ooit teruggeduwd Ooit (voegwoord) Ze (verwijzen) De Franse wetenschappers Sinds die dag Wetenschappers zijn het


5.10 5.13 5.19 5.23

5.34

Wetenschappers zijn het erover eens dat Delphine het meest onstuimige, koppige en pittige lid van deze speelse familie is. Gelukkig houdt haar moeder haar een beetje in bedwang.

water. De hele familie zwemt om elkaar heen. (Onder water gefilmd)

Lison, herkenbaar aan de ster op haar rugvin, is bijna 50. Ze is een ervaren familiehoofd en leidster.

Vin boven water met ster. Meerder vinnen boven water. Orka zwemt voorbij. Orka's onder water. Grote met kleintje erbij. Eerst grote ingezoomd, later kleintje. Boven water grote vin en Junior zijn rug.

Het andere grote vrouwtje, Venus, is haar dochter of haar jongere zus. Haar vier jaar oude kalf Junior is de jongste van de familie en ze passen allemaal om de beurt op hem.

5.37

Het vijfde lid van deze familiegroep of school is Rodion herkenbaar aan z'n rugvin

5.46

dat zo lang is als een mens. Hij is Lisons oudste zoon en werd meer dan tien jaar geleden geslachtsrijp.

5.56

Bij andere zoogdieren verlaten zoons de familie om inteelt te voorkomen, maar de 30-jarige Rodion blijft bij zijn moeder. Waarom Rodion niet met z'n moeder of zus paait, is een raadsel dat alleen

6.05


Oriënteren persoon/ focussen Personaliseren Cohesie aangeven Specificeren beeld Oriënteren persoon Bewijzen tekst Cohesie aangeven Oriënteren persoon Afronden Oriënteren persoon Specificeren persoon + focussen Cohesie aangeven

erover eens Delphine, onstuimige, koppige en pittige lid, haar moeder Koppig en pittig/gelukkig Die, haar (verwijzen) Deze speelse familie Lison, ster op vin, bijna 50 Ster op vin Ze (verwijzen) Familiehoofd, leidster Wegzwemmen Venus, dochter/zus, vier jaar Junior Wie het zijn + inzoomen

En (voegwoord) Ze, hem (verwijzen) Bewijzen tekst + oriënteren Onbekende vin past op + persoon introductie van deze vin Komen onder water. Ontwikkelen verhaal Vijfde lid Grote orka vooraan. Specificeren beeld Deze familiegroep Specificeren Of school Oriënteren persoon Rodion Hele lange vin boven Cohesie aangeven Dat, hij (verwijzen) water. En (voegwoord) Vergelijken eigen wereld Zo lang als een mens Lisons oudste zoon, Oriënteren persoon geslachtsrijp Versterken tekst Lange vin Komt weer onder water. Vergelijken Bij andere zoogdieren Corrigeren Maar Rodion blijft Oriënteren persoon 30-jarige Rodion Cohesie aangeven Om, maar (voegwoord) Orka's zwemmen om Kijker betrekken gedachten Waarom Rodion niet met z’n elkaar. Lijken elkaar te (/vraag stellen) moeder of zus paait

304


dit soort langdurige onderzoeken kunnen oplossen.


kussen.

Evaluatie Oriënteren persoon Cohesie aangeven Contrast met tekst

6.22

6.33

6.39

6.45

6.50

Ondanks dat hij veel sterker is, aanvaardt Rodion z'n moeder leiderschap. Als Lison een probleemkind heeft, dan

Alle orka's met vinnen boven water.

is het Delphine. Ze zal spoedig ook geslachtsrijp worden en een eigen kalf hebben.

Delphine duikt onder water.

Maar ze beschikt nog niet over alle cruciale vaardigheden.

Het is tijd dat Delphine zich serieus aan haar opleiding gaat wijden.

Deze drukke jongeling moet leren stil te zijn en te luisteren.

6.52 6.54

Ze moet het natuurlijke ritme van de branding leren kennen.

Orka's boven water, rotsen op achtergrond.

Cohesie aangeven Oriënteren persoon + situatie Aankondigen Personaliseren Koppelen hoofdonderwerp Cohesie aangeven Oriënteren persoon + tijd + situatie Cohesie aangeven

Oriënteren situatie/ aankondigen Dramatiseren – ernstig Delphine zwemt langs Verhaal inleiding/ en draait rond. aankondigen Oriënteren persoon/ focus Personaliseren Delphine van zij, vlakbij Specificeren strand. Naamgeving Specificeren beeld Cohesie aangeven Uitleg tekst Camera gaat over Alsof kijker zelf meemaakt bodem. Delphine van voor over Cohesie aangeven de bodem. Uitleggen

305

Alleen dit soort onderzoeken kunnen oplossen (belang) Rodion Dat (verwijzen) Dit soort (vervangen) Lijken te kussen Ondanks, als, dan (voegwrd) Hij (verwijzen) Rodion, Lison + aanvaarden leiderschap Als probleemkind, dan … Probleemkind Dan is het Delphine Ze (verwijzen) Ook, en (voegwoord) Delphine + spoedig + eigen kalf Maar (voegwoord) Ze (verwijzen) Beschikt nog niet cruciale vaardigheden Alle cruciale Het is tijd Delphine Serieus aan opleiding wijden Wat die opleiding inhoudt Drukke jongeling Deze En (voegwoord) Van de opleiding Camera is als de ogen van Delphine Ze (verwijzen) Waarom stil zijn en luisteren


7.02

Als er dan iets spettert, zal ze de tempoveranderingen opmerken.


Bodem met achterin pootjes van pinguïns.

Vaag zijn Uitleggen tekst

Waarom natuurlijke ritme leren kennen; opmerken verandering Als (voegwoord) Er, dan, ze (verwijzen) Iets Iets zullen pinguïns zijn

Oriënteren persoon + tijd + situatie Alsof kijker zelf meemaakt + bewijzen tekst

Delphine + vandaag + pinguïns duidelijk zien Alsof camera ogen van Delphine zijn


Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal

Als het water woest is, dan … Als (voegwoord) Ze (verwijzen) Niet op het oog, maar op zwempatroon Maar (voegwoord) Hoe de opleiding verloopt


Als de ogen van Delphine

Ontknoping verhaal Oriënteren persoon/ focus Cohesie aangeven Uitleg geven beeld

Stopt snel met leren Delphine En (voegwoord) Betekenis gedrag in beeld

Afronding

Delphine gaat weg

Cohesie aangeven

Ze, ze (verwijzen) Maar (voegwoord)

Specificeren Cohesie aangeven

7.06 7.09

Delphine kan de pinguïns vandaag duidelijk zien.

7.14

7.15

Als het water woest is, moet ze leren

7.20

pinguïns niet op het oog te herkennen, maar op hun unieke zwempatroon.

7.24 7.28 7.31

Delphine verveelt zich snel en begint al te spelen.

7.38

Pinguïns lopen van het strand water in. Delphine ligt in water. Delphine gaat weer naar beneden. Pootjes van pinguïns onder water. Delphine onder water. Wiebelt heen en weer.

Pinguïns op het strand en in het water. Delphine’s vin te zien. Delphine gaat terug. Pinguïns aan het rond waggelen.

7.39 7.43

7.47

Delphine drijft naar boven. Delphine komt boven water. Pinguïns op het strand net vanuit water gefilmd. Delphine in het water.

Ze is uit haar concentratie. Maar iets belangrijks, iets waar ze naar had

Delphine aan het wegzwemmen.

306

Uitleggen


moeten luisteren,

7.53

glipt aan haar voorbij.

7.54

De zeeolifanten keren na acht maanden op zee terug naar hun paarstrand. Zij zijn de reden

8.02

dat meerdere orkafamilies 's zomers de Crozet-eilanden bezoeken.

8.08

De komende maanden zullen de robben de zwarte vinnen in de gaten houden. Maar op dit moment

8.16

hebben de mannetjes andere dingen aan hun hoofd. Er kan maar één beachmaster zijn.

8.19

Als volgroeide tanden de nieuwkomers niet afschrikken, is de enige manier om het strand te winnen door te vechten.

8.36 9.03


Uit haar concentratie Iets belangrijks, iets Iets (zeeolifant) belangrijks glipt aan haar (Delphine) voorbij Iets belangrijks… Aankondigen Van onder een …glipt aan haar voorbij zeeolifant die in het Cohesie aangeven Haar (verwijzen) water zwemt. Troebel Uitleg tekst + vaag blijven Iets is zeeolifant + onduidelijke water. + oriënteren persoon beelden + zeeolifant Zeeolifant komt op het Oriënteren persoon + Zeeolifanten + keren terug na strand. situatie 8 maanden Koppelen aan hoofdondw. Zij zijn de reden Cohesie aangeven Zij (verwijzen) Zee met orka die Oriënteren tijd + plaats + ’s zomers + de Crozet-eilanden omhoog komt. persoon + situatie + meerdere orkafamilies + bezoeken Zeeolifant van achter Aankondigen De komende maanden zullen die kijkt naar de zee, Naamgeving Robben, de zwarte vinnen Maar op dit moment waar vinnen te zien Terug naar onderwerp Maar (voegwoord) zijn. Cohesie aangeven Oriënteren tijd Op dit moment Koppelen aan Zeeolifanten en orka’s hoofdonderwerp samengebracht Twee zeeolifanten op Aankondigen Andere dingen aan hun hoofd het strand. Specificeert beeld De mannetjes Vaag zijn Andere dingen Uitleggen/aankondigen Kan maar 1 beachmaster zijn Zeeolifant bij de rots die Cohesie aangeven Als (voegwoord) hard brult. Toont zijn Aanvulling op beeld Volgroeide tanden, die moeten tanden. afschrikken Aankondigen Enige manier om te vechten Inleiding verhaal Tanden tonen voor gevecht Zeeolifanten in gevecht, Ontwikkeling verhaal Gevecht pinguïns achtergrond. Mond van zeeolifant die Climax geven Eén is winnaar Oriënteren situatie Vaag zijn Koppelen aan hoofdondw.

307


9.08

De prijs is het recht te paren

9.12

met zoveel vrouwtjes als een mannetje aankan. Maar deze vrouwtjes zijn al zwanger van de winnaar van vorig jaar.

9.23

9.27 9.30 9.33

Pas als hun pups drie weken oud zijn, kan de nieuwe beachmaster ze benaderen. De veteraan heeft het strand en de harem met 30 vrouwtjes gewonnen, maar hij kan niet paren en niet eten.


openstaat en brult. Vechtende mannetjes stoppen. Vrouwtje komt het strand op.

Afronding verhaal Afronden verhaal Corrigeren Specificeren beeld Oriënteren situatie

Vrouwtje ligt op strand, kijkt achterom.

Cohesie aangeven Uitleggen Cohesie aangeven

Vrouw komt strand op. Vrouwtje dat op strand ligt. Groep zeeolifanten op strand.

Naamgeving Cohesie aangeven Vergelijking eigen wereld Corrigeren Cohesie aangeven

9.36

Hij zal lang geduld moeten hebben.

9.40

9.44

9.52

De orka's kunnen niet wachten. De familie heeft minstens een rob per dag nodig.

In een uniek Crozet-orka-dialect roept Lison haar familie bijeen en ze leidt ze naar een andere baai.

Afronden Groep van ver, pinguïns Afronding/aankondiging ervoor. Cohesie aangeven Afronden Overzicht van het Afronden strand met rotsen. Zee met orka's die boven water komen.

Orka's onder water.

308

Koppelen hoofdonderwerp Specificeren Naamgeving Oriënteren persoon Uitleg bij beeld (en geluid) Oriënteren persoon + situatie Cohesie aangeven

Prijs voor de winnaar Stoppen met vechten Maar; niet alle vrouwtjes beschikbaar Deze vrouwtjes Mag paren, maar sommige al zwanger Maar (voegwoord) Hoe het verder gaat Hun, ze (verwijzen)

Veteraan En (voegwoord) Harem Maar; wel gewonnen, maar kan nog niks Maar, en (voegwoord) Hij (verwijzen) Situatie nu Lang geduld Hij (verwijzen) Groep van verderaf Overzicht van veraf

Orka’s t.o.v. beachmaster Waarom orka’s niet kunnen wachten; een rob per dag De orka’s De familie Uitleg wat kijker ziet en hoort Lison + roept bijeen en leidt naar andere baai En (voegwoord)


10.05 In 40 jaar heeft ze 10.10 elk hoekje en gaatje van deze kust leren kennen. Ze moet haar kennis doorgeven aan haar familie en

10.16 laat ze een sluipweg zien. 10.23 10.31 Delphine begint achterop te raken.

10.38 Ze wordt afgeleid door de

10.43 dansende linten. Ze is weer aan het spelen. Ze ziet een onderwatergrot en gaat de verkeerde kant op.

11.05 Ze roept de familie. Ze krijgt geen antwoord.

11.23 Ze zwemt sneller om hen in te halen, maar belandt in een dicht kelpwoud.

11.29


Ze, ze (verwijzen) 40 jaar Ze (verwijzen) Na 40 jaar weet ze veel en Orka's onder water. moet dit doorgeven Uitdrukking Elk hoekje en gaatje Deze kust Specificeren beeld Cohesie aangeven Ze (verwijzen) En (voegwoord) Orka's van boven Specificeren beeld Sluipweg tussen rotsen door. Voorbeeld geven Van kennis die Lison doorgeeft Orka onder water. Focus + oriënteren persoon Richten op één orka Delphine zwemt tussen Oriënteren persoon/ Delphine + begint achterop te wier. focussen + situatie raken Bewijzen tekst Zwemt alleen Orka die wegzwemt. Uitleggen Raakt achterop omdat ze is afgeleid Cohesie aangeven Ze (verwijzen) Zeewier waar Delphine Naamgeving Dansende linten achter zit en tussendoor Cohesie aangeven Ze, ze (verwijzen) zwemt. Ze lijkt te En (voegwoord) lachen. Expliciet maken Weer aan het spelen (koppelen opgebouwde kennis aan eerdere scène) Uitleggen/aanvullen beeld Ze ziet onderwatergrot Ontwikkeling verhaal Gaat verkeerde kant op Delphine lacht Personaliseren Delphine van voor Cohesie aangeven Ze, ze (verwijzen) tussen wier. Uitleg beeld en geluid/ Tekst vertelt wat er gebeurt ontwikkeling thema Spanning – stilte Kijker wacht op antwoord Delphine tussen wier, Cohesie aangeven Ze, hen (verwijzen) erg donker. Maar (voegwoord) Ontwikkeling verhaal Probeert in te halen, lukt niet Beeld versterkt + Dicht kelpwoud + donkere dramatiseert – emotie beelden Wier steekt boven water Bewijzen Hoe dicht het kelpwoud is Vinnen boven water.

309

Bewijsvoeren autoriteit Cohesie aangeven Verhaal inleiding


11.33 11.37 Delphine is hopeloos verdwaald in deze doolhof. Ze roept om hulp,


uit. Lijkt soort drab. Delphine zwemt alleen in donker. Achter wier Delphine.

11.47 maar hoort slechts stilte.

Delphine tussen allerlei zeewier.

11.51

Zeewier.

11.54 Voor een jonge orka, die

Delphine wiebelt heen en weer en jankt.

12.00 gewoonlijk altijd de familieleden hoort,

Zeewier.

12.03 moet de stilte zoiets zijn als opgesloten zitten in het donker. Ze herhaalt opnieuw 12.07 haar noodkreet,

Delphine boven het wier.

12.10 die zelfs door het zeewier 5 kilometer draagt. Maar haar familie

Delphine.

Zeewier.

Dramatiseren - emotie

Delphine Hopeloos verdwaald in deze doolhof Doolhof Vergelijking eigen wereld Specificeren beeld Deze doolhof Cohesie aangeven Ze (verwijzen) Dramatiseren – emotie Slechts stilte Cohesie aangeven Maar (voegwoord) Spanning opbouwen - stilte Wachten op een glimp Spanning – stilte + alsof Niets te zien; afwachten + kijker zelf meemaakt zelfde als Delphine te zien Dramatiseren – emotie Een jonge orka Cohesie aangeven Die (verwijzen) Personaliseren Delphine verdrietig Dramatiseren Gewoonlijk altijd familieleden tegenstelling/uitleg hoort Alsof kijker zelf meemaakt Zelfde als Delphine te zien Vergelijking eigen wereld Als opgesloten in het donker Cohesie aangeven Ze (verwijzen) Oriënteren persoon/ focus Dramatisering - emotie

Dramatiseren – ernstig Alsof kijker zelf meemaakt Cohesie aangeven

12.16 zwom 16 kilometer per uur en kan al

Zeewier.

12.19 te ver weg zijn. Ze keren allemaal om en hebben dus iets gehoord. Lison weet instinctief wie van haar kinderen ontbreekt.

Orkafamilie zwemt en keert om.

310

Alleen in het donker

Dramatiseren - ernstig Corrigeren Uitleg geven Cohesie aangeven Alsof kijker meemaakt Uitleg geven Ontwikkeling verhaal Cohesie aangeven

Haar noodkreet Tussen zeewier Die (verwijzen) Maar (voegwoord) Zelfs door zeewier nog ver Maar haar familie… Zwom 16 km p/u En (voegwoord) Camera als ogen Delphine Kan al te ver weg zijn Omschakeling: ze keren om Ze, wie (verwijzen) En, dus (voegwoord)



Uitleg beeld

12.28 12.30 Ze haasten zich naar Delphines noodsignaal.

Delphine boven het wier. Roept nogmaals. Orkafamilie van boven het water te zien zwemmen.

12.37 Voor de tweede keer in twee weken moeten ze de

Orkafamilie nu onder water.

12.42 lastpost van de familie redden.

Delphine boven wier.

12.45 Eén van de vele lessen die Lison

Familie zwemt in buurt van wier

12.51 haar dochter heeft geleerd, is blijven hangen: Als je verdwaald bent,

Lison bij zeewier.

12.56 blijf dan waar je bent.

Delphine tussen het wier. Zeewier.

13.00 Lison kan Delphine alleen vinden als ze op

Oriënteren persoon Interpretatie Ontwikkeling verhaal Cohesie aangeven Uitleg bij beeld Dramatiseren - ernstig Ontwikkeling verhaal Expliciet maken opgebouwde kennis Cohesie aangeven Naamgeving Beeld specificeert Evaluatie

Alsof kijker zelf meemaakt Ontwikkeling verhaal

Ze (verwijzen) Familie zwemt naar Delphine Noodsignaal, haasten Hulp komt aanzwemmen Voor de tweede keer in twee weken Ze (verwijzen) Lastpost Wie de lastpost is Eén van de vele lessen is blijven hangen Lison Ze zijn al bij zeewier Van die les Als…dan (voegwoord) Moeder is al dichtbij Wat Delphine nu doet Delphine wacht nog Lison Waarom ze op plaats moet blijven; kan vinden Als (voegwoord) Ze (verwijzen) Tussen zeewier Ze is er bijna

Ontwikkeling verhaal Beeld geeft climax

Delphine wacht nog Ze hebben elkaar gevonden

Ontwikkelen

Na twee lange uren

Oriënteren persoon Ontwikkeling verhaal Specificatie Cohesie aangeven Ontwikkeling verhaal Uitleg beeld Ontwikkeling verhaal Oriënteren persoon Specificeren Cohesie aangeven

13.03 haar plek blijft. 13.13 13.16 13.22 Na twee lange uren zijn ze weer bij

Lison zwemmend in wier. Delphine nog vast. Lison komt aanzwemmen Lison en Delphine

311

Ze keren allemaal om en hebben dus iets gehoord Lison Lison weet wie het is Wachtende Delphine


elkaar.

13.27 Ondanks Delphines ondeugende gedrag wordt ze als een heldin ontvangen. Deze walvissen zijn enorm sociaal en gebruiken


komen weer bij elkaar.

Dramatisering - ernstig Cohesie aangeven Afronden

Lange uren Ze (verwijzen) Ze zijn weer bij elkaar

Orka's zwemmen om elkaar heen.

Cohesie aangeven

Ondanks, en (voegwoord) Ze (verwijzen) Deze walvissen

Specificeren beeld/ naamgeving Evaluatie Uitleg beeld Uitleg geven

13.41 elk excuus om te feesten. Misschien zijn ze blij omdat ze altijd gevaar lopen 13.56 een familielid te verliezen. Enkele jaren terug verdween 14.00 een vrouwtje onder verdachte omstandigheden. Terwijl de familie feestviert, 14.08 trekt Junior aan het zeewier. 14.13 14.16 Hetzelfde wier waar z'n jonge speelkameraadje in verdwaalde.

Vinnen en staarten die op het water slaan. Orka's zwemmen om elkaar heen. Staarten van orka's op het water. Onder water de orka's.

Personaliseren Suggereren/modaliteit Cohesie aangeven Bewijsvoeren getuigenis Dramatiseren – ernstig

Cohesie aangeven Junior trekt aan zeewier Oriënteren persoon Orka springt heel stuk boven water. Orka weer onder water. Ironie tonen Speelt met zeewier. Aanvullen beeld Naamgeving

14.36 Het is nu echt zomer op de

Uitzicht over de baai.

14.43 Crozet-eilanden, maar helaas voor deze zonnebaders wordt het niet warmer dan 10 graden op dit strand.

Uitzicht over eiland met baai.

312

Oriënteren tijd/ontwikkelen Specificeren beeld Inleiding verhaal Inleiden Oriënteren plaats Cohesie aangeven Corrigeren

Ondanks gedrag, toch goed ontvangen Betekenis aan beeld Waarom als heldin wordt ontvangen Feesten, blij Misschien blij omdat… Ze, ze (verwijzen) Omdat (voegwoord) Aannemelijk maken door: enkele jaren terug gebeurd Onder verdachte omstandigheden Terwijl (voegwoord) Junior

Hetzelfde wier Hetzelfde wier als Delphine Jonge speelkameraadje Echt zomer Nu Het is nu Overzichtsbeeld Crozet-eilanden Maar (voegwoord) Zomer, maar niet warm


14.49 14.55 De beachmaster wacht nog steeds, al beginnen z'n vrouwtjes eindelijk te baren.

14.59 Jagers en ijshoenders verzamelen zich rond een vrouwtje, een teken dat er een pup aan zit te komen.

15.20 Het alerte vrouwtje tolereert de jagers zolang ze alleen de rommel 15.24 opruimen. 15.28 15.34 De pup krijgt pas te drinken als hij z'n

15.37 moeders roep beantwoordt. Zo kunnen ze elkaar altijd vinden op het drukke strand. 15.43 Het vrouwtje heeft al het werk gedaan, maar het mannetje 15.50 lijkt vermoeider. Gelukkig stoort


Zeeolifanten liggen op strand Beachmaster van dichtbij en vrouwtjes ernaast.

Naamgeving Specificeren beeld Uitleggen Inleiden Inleiden + oriënteren persoon Oriënteren persoon Expliciet maken opgebouwde kennis Corrigeren Oriënteren situatie

Bewijzen tekst Vrouwtje aan het baren. Bewijsvoeren - inductie Vogels erbij. Ingezoomd op pup die komt. Kop Specificeren beeld van vrouwtje en de geboorte. Cohesie aangeven Ontwikkeling verhaal Kop van vrouwtje. Aanvullen beeld Oriënteren persoon Cohesie aangeven Vogel bij pup. Uitleg beeld Mannetje gaat tussen Aankondigen vrouwtjes liggen. Vrouwtje roept naar Uitleg beeld (en geluid) haar pup. Oriënteren persoon Cohesie aangeven De pup, net geboren, maakt geluid.

Specificeren Cohesie aangeven

Vrouwtje met pup op strand. Ook anderen erachter. Mannetje ligt in diepe

Koppelen subonderwerp Corrigeren Cohesie aangeven Levendig maken (humor)

313

Zonnebaders Deze zonnebaders, dit strand Niet warmer dan 10 graden Overzichtsbeeld Gebeurt niets + zeeolifanten De beachmaster Wacht nog steeds (vorige sequentie) Al beginnen z’n vrouwtjes Beachmaster wacht, vrouwtjes beginnen te baren Beachmaster ligt te wachten Als jagers en ijshoenders verzamelen, komt pup Vertelt welke dieren te zien zijn en wat dit betekent Dat, er (verwijzen) Geboorte pup Uitleg betekenis beelden Alerte vrouwtje Ze (verwijzen) Wat vogel doet Mannetje gaat erbij liggen Betekenis beelden De pup Als (voegwoord) Hij (verwijzen) Zo kunnen ze elkaar vinden Zo (vervangen) Ze (verwijzen) Vrouwtje naar mannetje Maar het mannetje Maar (voegwoord) Lijkt vermoeider mannetje in


iemand hem tijdens zijn slaapje.

16.10 Er is een indringer in het kamp. De verslagen vrijgezellen proberen steeds weer terug te komen. De beachmaster heeft hem gezien. Hij moet niet met één,

16.31 maar met twee indringers afrekenen. Zoveel drukte is er zelden.

16.40 En Lisons familie houdt zich gereed, voor het geval dat. Tijdens de paartijd

16.46 eten volwassen robben niet. Wel vluchten ze soms de zee in als er gevochten dreigt te worden. 16.55 Dit vrouwtje is net geslachtsrijp. Ze heeft geen pup en ze is de kans waarop de vrijgezellen hebben gewacht. De beachmaster wint haar, maar kan in zijn opwinding niet wachten. Over een paar seconden


slaap op het strand. Vogel pikt op hem. Hij slaapt door. Aan eind ogen beetje open.

Personaliseren Cohesie aangeven Specificeert tekst Oriënteren situatie Specificeren Uitleg beeld Oriënteren persoon

Een mannetje 'loopt' tussen de vrouwtjes door. Gaat op één liggen. Achterin komt beachmaster omhoog en achter hem aan. Dramatiseren – ernstig Vrijgezel loopt snel weg. Personaliseren Cohesie aangeven Ontwikkeling verhaal Overzichtsbeeld van Corrigeren strand met zeeolifanten. Cohesie aangeven Twee mannetjes gaan weg van groep. Evalueren Bewijzen tekst Orka's in het water.

En, tijdens (voegwoord) Dat (verwijzen) Koppelen hoofdonderwerp En Lisons familie –naar orka’s Lisons familie Oriënteren persoon Voor het geval dat–welk geval? Aankondiging Uitleggen Tijdens de paartijd Mannetje ligt in de Corrigeren Eten niet, wel vluchten soms branding. Cohesie aangeven Ze, er (verwijzen) Als (voegwoord) Aankondigen Gaat deze rob zee invluchten? Mannetje en vrouwtje in Specificeren beeld/focussen Dit vrouwtje branding. Beachmaster Aankondigen Geslachtsrijp en geen pup komt erbij en ze gaan Cohesie aangeven Ze, ze, haar, ze (verwijzen) water in en weer uit. En, maar (voegwoord) Beachmaster gaat op Oriënteren persoon Dit vrouwtje, de beachmaster vrouwtje liggen. Uitleg beeld Uitleg over wat er gebeurt

314

Cohesie aangeven

diepe slaap Gelukkig/vogel = iemand/zijn slaapje Hem (verwijzen) Iemand is de vogel Indringer in kamp Indringer is verslagen vrijgezel Vertelt wat in beeld gebeurt Verslagen vrijgezellen/ beachmaster Steeds weer/niet 1, maar 2 Indringer in kamp Er, hem, hij (verwijzen) Gebeurtenis in beeld Maar met twee Maar (voegwoord) Er (verwijzen) Zoveel drukte is er zelden Twee mannetjes gaan weg



waren ze uit de gevaarlijke branding geweest. 17.30 Lison en Delphine duiken.

Orka's gaan onder water.

Dramatiseren –emotie/ aankondigen Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon situatie Dramatiseren – suggereren

17.34 Verderop 17.38 zwemmen Rodion en Junior en zij laten zich zien.

Komen onder water. Vinnen en spuiten boven water.

Specificeren beeld Cohesie aangeven Oriënteren persoon Cohesie aangeven

17.43 De kleine Junior springt en helpt bij het afleiden van de robben.

Junior komt boven en later vin Rodion.

17.54

Beachmaster op vrouwtje. Orka's onder water te zien van boven.

18.02 De vrouwtjes besluipen de robben in stilte. 18.08 Ze zijn volledig onzichtbaar, tot Delphine even ademhaalt.

18.13 Maar de robben hebben het druk en zijn als sitting ducks.

18.18 Lisons vin komt te snel boven water.

18.23 Het is gevaarlijk ondiep. Ze kan niet riskeren dat haar dochter weer strandt.

Specificeren beeld Oriënteren persoon/ focus Cohesie aangeven Uitleggen Ontwikkeling verhaal Ontwikkeling verhaal Aanvullen beeld Oriënteren persoon Ontwikkelen verhaal

Orka's onder water te zien, Delphine gaat naar oppervlakte. Cohesie aangeven Oriënteren persoon Uitleg beeld Beachmaster ligt naast Corrigeren vrouwtje, vin om haar Cohesie aangeven heen. Oriënteren persoon Culturele kennis Personaliseren Vin van Lison boven Ontknoping verhaal water. Oriënteren persoon + situatie Lison en Delphine onder Uitleggen water, dicht op bodem. Cohesie aangeven

315

Over een paar seconden, gevaarlijke branding Wat er gebeurt Lison en Delphine duiken Kijker denkt: pas op daar komen ze aan Dit zijn Lison en Delphine Verderop (voegwoord) Rodion en Junior En (voegwoord) Zij (verwijzen) Dit zijn Rodion en Junior De kleine Junior En (voegwoord) Waarom ze zich laten zien Robben hebben niets door ‘Ondertussen’ In stilte De vrouwtjes Delphine verpest het ommekeer Ze (verwijzen) Delphine Delphine haalt adem Maar de robben letten niet op Maar, en, als (voegwoord) De robben Sitting ducks Als liefdeskoppel Het gaat mis Lison + te snel te zien Waarom te snel boven water – gevaarlijk ondiep Ze, dat (verwijzen)


18.26 Ze keren en zorgen dat het paar hen kan zien vertrekken.

18.34 18.38 18.45 18.48 De kust lijkt veilig.

18.52 Wellicht gaat dit onervaren vrouwtje zwemmen om een gevecht te ontwijken. 19.04 19.07 19.10 19.12 Lisons aanvalsroep laat de familie weten dat ze de aanval heeft ingezet.


De robben in branding en de orka's er vlakbij. Draaien om. Paar op strand. Van zee naar robben. Mannetjes rob alleen in branding. Paartje waarvan beachmaster omkijkt. Vrouwtje gaat zee in. Vrouwtje duikt de zee in. Mannetjes botsen tegen elkaar op. Orka zwemt voorbij onder water. Vin boven water Vrouwtje in water. Vin door de zee langs branding.

19.16 19.18 Ze had haar, maar het valt niet mee een zware rob in je eentje vast te houden. Ze probeert de rob naar een voor haar familie veilige diepte te jagen. Pas als ze uit de branding is, roept ze dringend om versterking.

Orka onder water. Lison pakt vrouwtje, te zien boven water. Mannetje kijkt en pinguïns erachter. Later gaan ze uit branding.

19.51

Lison en zeeolifant vrouwtje die nog beetje

316

Ontwikkeling verhaal Dramatiseren – ernstig Expliciet opgeb. kennis Cohesie aangeven Afronden verhaal Afronden Oriënteren situatie Bewijzen tekst Oriënteren situatie Suggereren Uitdrukking Aankondigen Suggestie/modaliteit Specificeren beeld Uitleggen Ontwikkelen verhaal Ontwikkelen verhaal Ontwikkelen verhaal Ontwikkelen verhaal Uitleg beeld (en geluid) Oriënteren persoon Cohesie aangeven Ontwikkelen verhaal Ontwikkelen verhaal Uitleg beeld Cohesie aangeven Dramatiseren – ernstig Uitleggen Beeld geeft climax Ontwikkeling verhaal

Gevolg van ondiepe Gevaarlijk ondiep, riskeren Weer strandt Ze, hen (verwijzen) En (voegwoord) Het is mislukt Orka’s draaien om Paartje op strand De zee is leeg Vrijgezel ligt op de loer Lijkt veilig De kust is (lijkt) veilig Vrouwtje gaat zee in Wellicht Dit vrouwtje Waarom zwemmen; ontwijken Vrouwtje gaat zwemmen Het gevaar in hetzelfde water; vlakbij Dreigend gevaar Weet niet dat gevaar er is Betekenis wordt gegeven Lison Dat, ze (verwijzen) Aanval begint Gevaar komt eraan Wat allemaal te zien is Ze, ze, ze, ze (verwijzen) Maar (voegwoord) Zware rob in je eentje, dringend versterking Voor haar familie veilige diepte Rob wordt gepakt Beeld vertelt het verhaal


19.57 20.01 Delphine doet haar moeder na die de rob probeert te verdoven. 20.11 20.17 Met een ongelooflijke coördinatie zijn de drie vrouwtjes met de rob bijna aan het jongleren. De een duwt haar onder, de ander gooit en pakt haar zodat ze niet te ver valt. In dieper water kunnen walvissen hun prooi zo verliezen. Het kan sneller, maar net als een jachtluipaard dat haar welpen een gazelle geeft,

20.48 moet Delphine zoveel mogelijk oefenen. 20.51 Het is voorbij en Lison roept haar jongens. 21.07 Rodion en zijn moeder houden het karkas om beurten vast, zodat de ander het vlees eraf kan scheuren. 21.21

21.25 Terwijl Lison het lichaam vasthoudt, bijt Venus een hapklaar stuk voor Junior af. Het is een sterke band.


zwemt. Orka's onder water gaan naar boven. Vrouwtje probeert te zwemmen. Orka's springen langs en over. Vin van Delphine boven water. Rug van Lison. Lison en Delphine spelen met rob. Gooien beetje heen en weer met rob.

Ontwikkeling verhaal

Wat er gebeurt

Oriënteren persoon/ focus Cohesie aangeven Uitleg beeld Ontwikkeling verhaal

Delphine Die (verwijzen) Betekenis beeld Beeld vertelt verhaal

Mening positief Oriënteren persoon Vergelijking eigen wereld Specificeren Cohesie aangeven

Een ongelooflijke coördinatie De drie vrouwtjes Bijna aan het jongleren Hoe jongleren Haar, haar, ze, het, dat (ver.) En, zodat, maar, net als (voeg) Zo (vervangen) Vertelt wat te zien is In dieper water … Walvissen Net als een jachtluipaard Delphine

Uitleg beeld Uitleg Naamgeving Vergelijking eigen wereld Delphine haar vin. Oriënteren persoon/ focussen Vogels op water en Afronden orka's spelen met rob. Cohesie aangeven Oriënteren persoon Rodion en Lison van Oriënteren persoon onder, in water. Neuzen Uitleg beeld bij elkaar. Vlees wordt Cohesie aangeven afgetrokken. Specificeren Bloed komt op Afronden + dramatiseren oppervlakte, vogels emotie erop. Onder water, Venus Cohesie aangeven trekt stuk af en zwemt mee weg. Oriënteren persoon Specificeren beeld Interpretatie

317

Het is voorbij En (voegwoord) Lison Rodion en zijn moeder Betekenis gedrag Zodat (voegwoord) Zodat … Rob is dood, bloed komt boven

Terwijl (voegwoord) Het (verwijzen) Lison, Venus Stuk voor Junior Het is een sterke band



21.36 Vier jaar en nog laat hij zich voeren door zijn moeder.

22.01 22.04

22.14

22.29 22.40

Venus en Junior onder Mening negatief water. Komen bij elkaar Cohesie aangeven en om elkaar heen. Bewijzen tekst Uiteindelijk krijgt Delphine haar deel. Zee, Delphine springt Afronding omhoog. Focus/oriënteren persoon Delphine duikt onder water. Pakt een stuk rob. Ze heeft het laatste stuk vin gevonden. Zwemt weg met stuk Specificeren beeld Er is maar net genoeg voor iedereen. rob. Cohesie aangeven Als ze om beurten eten, voorkomen ze gekibbel waar andere groepen op af Uitleggen kunnen komen. Dramatiseren – ernstig Personaliseren De orka's aan het eten. Dat zal de twistzieke Vogels op het water. Koppelen hoofdonderwerp reuzenstormvogels een biet zijn. Veel gefladder en lawaai. Cohesie aangeven Oriënteren persoon

22.45 Hun gespetter leidt

22.51 de altijd nieuwsgierige Delphine af. Ze zou restjes moeten zoeken nu het 22.54 nog kan. 23.00

23.09 Tien minuten na de dood van de rob is er niets meer van over.

Vogels van onder water gefilmd. Trappelende pootjes. Delphine zwemt naar getrappel toe. De vogels vliegen weg. Een vogel vliegt over een golf. Meerdere vogels zitten op zee. Vogel vliegt boven zee.

Laatste stuk vin Ze, ze, ze, waar (verwijzen) Als (voegwoord) Net genoeg, om beurten eten Maar net genoeg voor iedereen Gekibbel

Uitdrukking Beeld (+geluid) versterkt Relatie ander beeld – ref. Alsof kijker meemaakt

Dat - Orka’s vs. reuzenstormvogels Dat (verwijzen) De twistzieke reuzenstormvogels Zal ze een biet zijn Veel lawaai en drukte Hun gespetter Camera als ogen orka

Oriënteren persoon/ focus Cohesie aangeven Stelling Afronden Afronden

Altijd nieuwsgierige Delphine Ze (verwijzen) Ze zou moeten zoeken, nu nog Vliegen weg Beeld toont einde

Uitleg

Waarom ze restjes moest zoeken In tien minuten niets meer

Evalueren

318

Vier jaar en nog laten voeren Hij (verwijzen) En (voegwoord) Laat zich voeren Uiteindelijk Delphine



23.13

Allerlei vogels boven water, orka's komen beetje boven.

23.19 Iets voorbij de landtong komen

Uitzicht over zee met rots ernaast. Pinguïns spetteren in water en gaan land op.

23.25 honderden koningspinguïns aan land, nadat ze weken ver op de oceaan voedsel hebben gezocht. Ze broeden niet tegelijk. Sommige komen het kuiken van vorig jaar voeden 23.37 en sommige komen hun broedende partner afwisselen. 23.47 Het lijkt wellicht een zware taak om na zo lang je partner te vinden. 23.54 Vooral als er 20.000 pinguïns zijn die er hetzelfde uitzien. Gelukkig hoeven pinguïns niet op gezichten af te gaan. Ze herkennen elkaar aan een uniek fluitje.

24.14 En gelukkig

24.17 vinden ze hun kuiken ook zo. Die zijn nu groter dan hun ouders.

24.23 Pas als pinguïnkuikens een jaar zijn

Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Dramatiseren – emotie Afronding + versterken Afronding + versterken

Oriënteren plaats Specificeren plaats tekst Oriënteren persoon Cohesie aangeven

Dramatiseren – nadruk Uitleggen Pinguïns komen uit Cohesie aangeven water. Uitleggen Pinguïns schudden hun Reageren gedachten kijker kop. Dramatiseren – ernstig Strand vol met pinguïns Specificeren erachter de rotsen. Dramatiseren - nadruk Camera draait om alle Cohesie aangeven pinguïns te kunnen tonen. Corrigeren Personaliseren Specificeren Versterken + bewijzen Beeld vol met pinguïns Cohesie aangeven Personaliseren Dramatiseren - nadruk Vooraan paar bruin Cohesie aangeven wollige pinguïns, achtergrond alle Oriënteren persoon volwassen pinguïns. Specificeren beeld Kuiken met oogjes dicht Uitleggen

319

over van rob Tien minuten na Er (verwijzen) Niets meer van over Einde in beeld + geen afleiding Einde in beeld + geen afleiding

Iets voorbij de landtong Toont waar precies Honderden koningspinguïns Nadat (voegwoord) Ze, ze (verwijzen) Honderden, weken, ver Over pinguïns en gedrag En (voegwoord) Over pinguïns Het lijkt wellicht Zware taak, zo lang Vooral als 20.000 dezelfde pinguïns Als (voegwoord) Er, die, er, ze (verwijzen) Gelukkig niet op gezichten Gelukkig Herkennen elkaar aan fluitje Rond draaien, vol met pinguïns En (voegwoord) Gelukkig Enorme hoeveelheid Ze, die (verwijzen) Zo (vervangen) Hun kuiken Wollige beestjes zijn kuikens Waarom ze zo wollig zijn; pas



gevoerd 24.27 door de ene ouder of de andere zijn ze vet genoeg om de

in de wind. Beeld vol pinguïns, in het midden kuikens.

Oriënteren persoon Specificeren Cohesie aangeven

24.30 vijandige oceaan te overleven.

Pinguïns op strand, zee en rotsen achter.

Dramatiseren – emotie

24.34 Zeeolifantenpups hebben slechts drie weken om vetreserves op te bouwen van de melk van hun moeder.

Zeeolifanten liggen te slapen op strand. Moeders en pups.

Koppelen subonderwerp Oriënteren persoon Dramatiseren – ernstig Inleiden Uitleggen Cohesie aangeven

24.42 Ze drinken zo'n 7 liter melk per dag en

24.51 24.55 24.58

25.01

Kleine pups bij staarten moeders. Voorste wil drinken. zijn al drie keer zo groot geworden. Pup ligt tegen buik moeder aan. Pup drinkt bij moeder. Strand met zeeolifanten, zee en rotsen erachter. De orka's zwemmen daar ergens, maar Overzicht zee met een ze maken pas kans als de pups in de vin boven water. branding gaan spelen

25.07 op een maaltje. Als de schemer invalt, volgen Rodion en de rest de moeder

Drie vinnen boven water. Duiken naar beneden, Rodion nog te zien.

25.15 naar een van haar favoriete plekken.

Lison onder water te zien. Zeewier zijkant.

25.24 Robbenjagers die hier in de tijd van Lisons oma kwamen, spraken al over

Van boven orka's zien zwemmen door een

320

Pinguïnkuikens Vet genoeg Of (voegwoord) Ze (verwijzen) Vijandige, overleven

Uitleggen

Zeeolifantenpups vs kuikens Zeeolifantenpups Slechts Gebeurt niets Melk van hun moeder Ze (verwijzen) En (voegwoord) Gevolg van al die melk


Zee/orka’s erachter

Koppelen hfdow/oriënteren persoon/naamgeving Dramatiseren - suggereren Corrigeren Cohesie aangeven

De orka’s

Cohesie aangeven Oriënteren tijd + persoon + situatie Focussen Focussen Aankondigen

Daar ergens – zijn in de buurt Maar, nog geen zorgen maken Daar, ze (verwijzen) Maar, als (voegwoord) Als, en (voegwoord) Als de schemer invalt + Rodion en de rest + volgen moeder Rodion Rodion nog in beeld Een van haar favoriete plekken

Bewijsvoering - autoriteit Oriënteren persoon + tijd

In de tijd van Lisons oma al Robbenjagers, Delphine + in


de orka's die hier zwommen. Op haar beurt zal Delphine haar kennis aan haar kleinkinderen doorgeven. 25.39 Tenminste, als de speelse Delphine ooit volwassen wordt.

25.53 26.02 Hier onttrekt Lison zich aan de 26.07 verantwoordelijkheden van de familie. Ze kan zich laten drijven en door het zeewier 26.14 haar rug laten masseren. 26.20


doorgang van zeewier.

Orka zwemt onder water voorbij. Bij 'tenminste' Delphine kopje op en neer. Orka's van boven. Lison onder water tussen zeewier. Van boven, spuit water.

Onder water. Lison tussen zeewier. Van boven. Lange slierten zeewier boven water en staarten ertussen. (rugmassage) Delphine bij een rots met neus, draait weg. Draait rond camera en zwemt weg.

26.31 Delphine onderzoekt de rotswand. Ze mag haar gevoelige huid niet openhalen, maar een zachte scrubbeurt met puimsteen helpt haar wel van jeuk af. Maar ze is maar wat aan het spelen. Iedereen die de familie heeft gevolgd, weet dat ze hier komen ontspannen. 26.59 Soms Van boven, orka onder zeewierslierten. 27.04 brengen ze hier wel 6 uur door en Onder water orka tussen wier.

27.07 lijken dan wel in trance.

Van boven tussen

321

Focussen Cohesie aangeven Specificeren beeld Corrigeren Cohesie aangeven Oriënteren persoon Personaliseren Specificeren beeld Oriënteren persoon Uitleg beeld + interpretatie Cohesie aangeven Personaliseren Vergelijken eigen wereld + uitleg beeld

Oriënteren persoon/ focus Cohesie aangeven Uitleg beeld Uitleggen Vergelijken eigen wereld Corrigeren Bewijsvoering - deductie Specificeren Cohesie aangeven Specificeren beeld Dramatiseren – nadruk Vergelijken eigen wereld

de tijd van Lisons oma Delphine Die, die (verwijzen) Hier, hier Tenminste Als (voegwoord) Speelse Delphine Ooit volwassen; net klein kind Hier Lison Betekenis van beeld en gedrag Ze (verwijzen) En (voegwoord) Verantwoordelijkheden familie Laten masseren

Delphine Ze, haar, ze, die, ze, dat (ver.) Maar, maar (voegwoord) Legt uit wat ze doet Gevoelige huid, puimsteen Scrubbeurt Maar is maar aan het spelen Iedereen die ze heeft gevolgd Soms Ze (verwijzen) En (voegwoord) Hier Wel 6 uur Lijken wel in trance


27.10 Walvissen slapen niet, 27.14 maar kunnen wel één hersenhelft uitschakelen, terwijl de andere helft zorgt dat ze blijven ademen en blijven drijven. 27.24 Vanavond, terwijl de orka's

27.29 27.35 27.43 27.46 27.50

27.53 27.56 28.02


slierten. Van onder orka met wier op rug. Van boven de slierten.

Cohesie aangeven Naamgeving + deductie Uitleg Uitleg Cohesie aangeven

Oriënteren tijd/specificeren beeld Koppelen hoofdonderwerp Oriënteren tijd + plaats + inleiden zich ontspannen, kunnen pinguïns en Pinguïns in de branding. Oriënteren persoon robben spelen en Cohesie aangeven flirten in het maan beschenen ondiepe. Pinguïns in branding Personaliseren aan spelen van zij. Dramatiseren - emotie Overzicht van branding Inleiding met pinguïns. Uitzicht met water, Inleiding pinguïns en gebergte. Pinguïns met achter hun Voorbeeld water, snavels bijna tegen elkaar aan. Zeeolifanten aan spelen Voorbeeld in water. Uitzicht vanaf strand, Afronden zee en wolken te zien. Uitzicht in witgrijze Afronden kleur, rotsen achtergrond. Nacht.

28.05 Het respijt is van korte duur.

Donker geworden. Strand met zee en rots aan zijkant.

Zon komt op achter bergen.

322

Relatie ander beeld refereren Aankondigen Oriënteren tijd

Dan (verwijzen) Walvissen Walvissen slapen niet Schakelen hersenhelft uit Maar, terwijl, en (voegwoord) Ze, dat (verwijzen)

Vanavond Terwijl de orka’s Donker geworden + op strand + overzichtsbeeld Pinguïns en robben En (voegwoord) Flirten Maan beschenen ondiepe Overzicht Overzicht Pinguïns spelen (flirten)

Zeeolifanten spelen Overzicht Overzicht en nu nacht geworden

Het respijt Is van korte duur Zon komt op


28.10 28.14 Sinds de dageraad zwemt Delphine al door hetzelfde ondiepe.

28.17 Ze oefent de stille luistertechniek, 28.20 maar dit keer luistert ze naar robben.

28.24 Voor deze volwassen robben zit de vastentijd er bijna op. Ze zullen binnenkort hun pups verlaten en de zee opgaan.

28.30 28.33 28.37 De robben en hun pups liggen steeds vaker aan de rand van het water. 28.42 28.45 28.49 Delphine moet leren haar rugvin te verbergen. 28.52 Ze gaat achter de zandbank liggen.

28.56 Maar sinds ze strandde, is Delphine niet zo dicht bij de kust geweest in haar eentje.


Zee met wat vogeltjes. Vin boven het rozige water.

Aankondigen Uitleggen Oriënteren tijd + persoon/ focussen Expliciet opgeb. kennis Vin van veraf boven Cohesie aangeven water en gaat onder. Uitleg beeld Zon komt op en Corrigeren zeerobben liggen nog in Expliciet opgeb. kennis donker op strand. Cohesie aangeven Oriënteren tijd Robben van dichtbij. Specificeren beeld/ oriënteren persoon Oriënteren situatie Cohesie aangeven

Orkavin boven water, gaat onder. Orka onder water over bodem. Zeeolifanten liggen wat in branding, pinguïns lopen erbij. Pup die op strand ligt. Robben in branding. Delphine onder water. Zandbank onder water, alsof camera haar ogen zijn. Delphine zwemt (moeizaam) voorbij.

Hetzelfde Ze (verwijzen) Betekenis van wat te zien is Maar dit keer Dit keer Ze (verwijzen) Zon komt op Deze volwassen robben

Aankondigen Ontwikkeling verhaal

Vastentijd bijna erop, zee in Ze (verwijzen) En (voegwoord) Binnenkort zee opgaan Wachtende orka


Wachtende orka

Dramatiseren - suggestie Oriënteren persoon Bewijzen tekst Bewijzen tekst Bewijzen tekst Oriënteren persoon/focus Uitleg Cohesie aangeven Uitleg beeld Kijker zelf meemaakt Expliciet opgeb. kennis Cohesie aangeven

Gevaar steeds dichterbij De robben en hun pups Liggen aan rand van water Pup aan rand water Robben aan rand water Delphine Van stille luistertechniek Ze (verwijzen) Wat ze doet Camera als ogen Delphine. Sinds ze strandde Maar (voegwoord) Ze (verwijzen) Delphine Zo dicht bij, in haar eentje

Oriënteren persoon Dramatiseren – emotie

323

Zal gevaar vandaan komen Waarom van korte duur is Sinds de dageraad + Delphine


29.04 29.10 Als ze ooit een robbenpup voor haar familie wil vangen, moet ze leren stranden. De pup is zo slim het water te verlaten. Het had niet gehoeven, want de familie heeft 29.30 andere plannen voor Delphine. Op een kalme ochtend schaart 29.34 de hele familie zich achter Delphine. Ze duwen haar steeds dichter naar het strand. 29.40 Voor Delphine moet dit de moeilijkste les tot nu toe zijn. 29.44 Ze kan geen kant op. 29.51 Venus blokkeert de uitgang en Lison duwt Delphine naar de rand als een ouder die een onwillig kind duwt.

30.00

30.02 Ze is gestrand. 30.07 Dat viel mee. Weer loskomen is een stuk moeilijker. Ze probeert los te komen. Lison en Venus dwingen haar stil te blijven liggen en het vreemde land onder haar lijf te accepteren.


Vin en rug boven water in branding. Rob in branding, vin Delphine vlakbij kust. Rob gaat strand op.

Versterken Ontwikkelen verhaal

Delphine zwemt moeizaam Delphine probeert te stranden

Cohesie aangeven

Als, want (voegwoord) Ze, ze, het (verwijzen) Waarom ze aan oefenen is De pup Zo slim Het had niet gehoeven Andere plannen Delphine + op kalme ochtend Pinguïns De hele familie, Delphine Ze (verwijzen) Wat de orka’s doen Delphine Moeilijkste les tot nu toe Dit (verwijzen) Waarom moeilijkste les Ze (verwijzen) Venus, Lison Betekenis van beeld En, als (voegwoord) Die (verwijzen) Als een ouder Onduidelijk beeld

Uitleggen Oriënteren persoon Interpretatie Corrigeren Pinguïns aan het water Aankondigen en op rotsen met Oriënteren persoon + tijd daartussen water. Aankondigen Vlak voor de kust Oriënteren persoon vinnen achter elkaar Cohesie aangeven aan. Uitleg beeld Vinnen van dichtbij. Eén Oriënteren persoon duikt onder. Interpretatie Cohesie aangeven Delphine onder water Specificeren gekomen. Cohesie aangeven Boven water, Venus ligt Oriënteren persoon stukje van Delphine af. Uitleg beeld Lison duwt Delphine Cohesie aangeven strand op. Personaliseren Delphine onder water, Spanning – vaag bladeren voor camera en deel zand. Delphine haar rug Uitleg beeld/climax boven water. Cohesie aangeven Delphine wiebelt heen Interpretatie en weer. Lison en Venus Cohesie aangeven drukken tegen haar aan. Ontwikkeling verhaal Uitleg beeld

324

Ze is gestrand Ze (verwijzen) Dat viel mee Dat, ze, haar (verwijzen) En (voegwoord) Eerste viel mee, nu het volgende – weer loskomen Wat orka’s doen en betekenis



Oriënteren persoon Dramatiseren – emotie 30.34 Uiteindelijk mag ze proberen te ontsnappen. 30.38 Ze moet leren kronkelen en

Delphine haar rug van boven. Delphine onder water wiebelt op en neer.

Afronden Cohesie aangeven Uitleg beeld Cohesie aangeven

30.41 tegelijkertijd zijwaarts draaien, zodat ze van de zachte helling kan rollen.

Vin boven water gaat naar de zij. Veel gespartel.

Cohesie aangeven

30.53 Ze is vrij en haast zich naar open zee voor Lison nog meer plannen heeft.

Orka's zwemmen van strand weg met gespartel.

Uitleg beeld Dramatiseren – emotie Cohesie aangeven Ontknoping + afronden Interpretatie

31.08

Uitzicht baai met strand Afronden en rotsen. Orka's zwemmen weg.

31.12 Rond het middaguur komt het tij weer op. De orka's hebben de robbenuittocht gemist en richten zich op de pinguïns. In tegenstelling tot de robben gaan pinguïns de hele dag in en uit het water.

Pinguïns lopen water in en gaan zwemmen.

31.26

Pinguïns onder water aan het zwemmen. Pinguïns van onder, zwemmen vlak onder oppervlakte. Pinguïns komen heel snel voorbij zwemmen,

31.29 De behendige zwemmers

31.33 bewegen zich veel soepeler dan de grotere walvissen.

325

Lison en Venus Stuk moeilijker, dwingen, vreemde land Uiteindelijk Ze (verwijzen) Wat ze moet doen Ze (verwijzen) En (voegwoord) Tegelijkertijd, zodat (voegwrd) Ze (verwijzen) Wat ze moet doen Veel gespartel Ze (verwijzen) En (voegwoord) Ze is vrij + gaat naar open zee Haast zich naar zee voor Lison nog meer plannen heeft Overzicht en orka’s zwemmen weg

Oriënteren tijd + situatie + Rond het middaguur + komt het tij weer op, robben weg en persoon dus pinguïns + de orka’s, de pinguïns Naamgeving De orka’s Cohesie aangeven En, in tegenstelling tot, en (voegwoord) Tegenstelling/vergelijking In tegenstelling tot Aankondigen Gaat iets gebeuren met pinguïns Oriënteren persoon/ Behendige zwemmers naamgeving Vergelijking Cohesie aangeven

Dan; pinguïns vs orka’s Dan (voegwoord)


31.36 Weer moet Delphine zich de speciale techniek van haar familie eigen maken. 31.34 31.43 Hobbelende pinguïns hebben een uniek ritme en 31.45 Delphine vangt de melodie op boven het natuurlijke ritme van de zee. 31.53 Ver van de kust schaduwt Rodion dezelfde groep.

31.58 32.01 Iemand die de hele dag op school heeft gezeten, kan zich moeilijk inhouden. 32.05 32.08 Delphine laat zich te snel zien.

32.14 32.15 32.17 Maar de jongens zijn klaar.

32.20 Ze slaan op het water, blokkeren de route naar open zee en zaaien paniek.

32.24 De pinguïns haasten zich naar de rotsen,


bubbels achter zich aan. Pinguïns komen aanzwemmen, rotsen op bodem. Meer pinguïns voorbij. Boven water, slierten wier voor, achter water pinguïns aan springen. Delphine aanzwemmen, tussen rotsen. Overzichtsbeeld van zee met springende pinguïns. Achterin een vin te zien.

Naamgeving Expliciet opgeb. kennis Focus/oriënteren persoon Aankondigen Ontwikkelen verhaal Uitleggen Oriënteren persoon Cohesie aangeven Oriënteren persoon Uitleggen Oriënteren plaats + situatie + persoon Cohesie aangeven Oriënteren situatie + plaats + bewijzen tekst Pinguïns springen. Spanning opbouwen - stilte Delphine onder water Personaliseren tussen rotsen door. Cohesie aangeven Aankondigen Specificeren tekst Pinguïns tussen zeewier Spanning opbouwen - stilte Delphine op zelfde Ontknoping plaats. Pinguïn komt Oriënteren persoon achter haar aan en Uitleg beeld draait zich snel om. Aanvullen tekst Pinguïn zwemt snel. Ontwikkeling verhaal Delphine zwemt voorbij. Ontwikkeling verhaal Pinguïns zwemmen. Correctie/aankondigen Cohesie aangeven Oriënteren persoon Rodion en Junior slaan Uitleg beeld op het water met hun Cohesie aangeven staart.

Grotere walvissen Weer Delphine Speciale techniek gebruiken Pinguïns in de buurt Hoe techniek werkt Hobbelende pinguïns En (voegwoord) Delphine Hoe techniek werkt Ver van de kust + schaduwt + Rodion Dezelfde groep (vervangen) Overzicht + pinguïns met vin achter + Rodion vin te zien Wachten tot iets gebeurt Iemand, op school gezeten Die (verwijzen) Moeilijk inhouden Delphine is iemand Wachten op actie Laat zich te snel zien Delphine Wat betekent beeld Laat gevolg zien Pinguïn moet weg Delphine in de buurt Maar; de jongens gaan verder Maar (voegwoord) De jongens Wat ze doen Ze (verwijzen) En (voegwoord)

Pinguïns zwemmen alle kanten op.

Geeft aan wat pinguïns doen De pinguïns

326

Uitleg beeld Oriënteren persoon



32.27 maar die zijn er te weinig.

Pinguïns op rotsen.

32.30 32.35

Orka tussen rotsen. Pinguïns op rots, vallen eraf. Delphine zwemt tussen rotsen.

32.37 Delphine kan zich nu bewijzen.

32.40

32.47 Maar ze twijfelt.

32.48 32.51 Lison en Venus 32.52 laten zien hoe het moet.

32.57

32.59 33.03 33.05 De truc is om te focussen op een individu en niet afgeleid raken door de chaos.

Dramatiseren – ernstig Versterken tekst Dramatiseren – emotie Cohesie aangeven

Haasten Chaotisch Maar te weinig Maar (voegwoord) Die (verwijzen) Ontwikkelen verhaal (32.17 Verloop – 32.48) Ontwikkelen verhaal Orka’s komen dichterbij Ontwikkelen verhaal Pinguïns vallen eraf, maar orka dichtbij Oriënteren persoon/focus Delphine Aankondigen Nu bewijzen Ontwikkelen verhaal Delphine tussen rotsen Dramatiseren – emotie Pinguïn zit vast en Delphine is vlakbij

Pinguïn ligt in water en zit vast in wierslierten en stroming. Deel van Delphine Corrigeren achter rots onder water. Cohesie aangeven Pinguïns springen in water. Pinguïn onder water. Lison en Venus van boven water gezien, zwemmen snel.


Pinguïns spatten uiteen, bubbelslierten van boven water te zien. Pinguïns onder water Venus en Lison van boven water, staarten. Heel veel pinguïns zwemmen door elkaar.

Ontwikkelen verhaal

327

Oriënteren persoon Aankondigen Cohesie aangeven Aankondigen

Maar; ze bewijst zich niet Maar (voegwoord) Ze (verwijzen) Gevolg Lison en Venus Laten zien hoe het moet Het (verwijzen) Zwemmen snel; gaat iets gebeuren Beeld toont gevolg

Ontwikkelen verhaal Ontwikkelen verhaal Uitleggen Cohesie aangeven Aanvullen beeld

De truc is En (voegwoord) Hoe met chaos (in beeld) omgaan


33.09 33.11 33.14 Venus maakt het eerste slachtoffer.

33.18 33.20 Maar ze doodt de pinguïn niet, misschien om Delphine de kans te geven toe te slaan.

33.26

33.31 33.36 Delphine moet ook leren hoe ze pinguïns moet eten. Anders krijgt ze

33.42 alleen maar veren in haar neus. 33.46 De beste techniek is om het vlees uit het lichaam te persen. Het vergt veel oefening. Elke vogel is slechts een snack. 34.09 De overblijfselen, een lege zak huid en veren, zinkt naar de bodem. 34.12 De familie vangt bij elke aanval tot 25 vogels. De bodem is bezaaid met


Pinguïns zwemmen over zeewier. Venus zelfde zeewier. Venus boven water uit met bek.

Verderaf gezien. Venus paar keer omhoog. Kop boven water, Delphine komt erbij.


Bij pinguïns

Ontwikkelen verhaal Climax geven Oriënteren persoon Suggereren/aankondigen Climax Specificeren

Zelfde zeewier Eerste slachtoffer Venus Eerste slachtoffer; volgen meer Pinguïn gevangen Wat precies gebeurt


Maar ze doodt hem niet Maar (voegwoord) Ze (verwijzen) Misschien (voor Delphine) Delphine Delphine komt erbij Pinguïn in het nauw + bijna afgelopen

Modaliteit/suggereren Oriënteren persoon/focus Bewijzen tekst Dramatiseren - emotie + afronden

Pinguïn komt omhoog en gilt. Orka zwemt omheen. Paar pinguïns zwemmen Afronden weg. Vinnen boven water. Uitleg Oriënteren persoon Cohesie aangeven

Pinguïns die kunnen ontkomen

Wat ze nog meer moet leren Delphine Ook, anders (voegwoord) Ze, ze (verwijzen) Onder water met allerlei Specificeren Waarom ze moet leren eten dwarrelende veertjes. Bewijzen+ versterken tekst Allerlei veertjes Delphine zwemt naar Uitleggen Hoe ze moet eten dode pinguïn. Pakt het Corrigeren Veel oefening, maar slecht een en laat los. Zwemt weg. snack Naamgeving Vogel Snack Vergelijking eigen wereld Zak huid van pinguïn Uitleggen/afronding Hoe het afloopt zinkt naar beneden. Dramatiseren – emotie Lege zak huid en veren Versterken tekst Lege zak zinkt Pinguïn zwemt over Oriënteren persoon De familie bodem langs restjes Uitleggen 25 vogels elke aanval

328


lijken.

34.33 Het is hoog zomer. Maar in deze afgelegen buitenpost

34.39 kunnen alle vier seizoenen in één dag langskomen. 34.51 34.54 34.57

34.59 35.10 35.15 35.19 35.27 De plotselinge temperatuurdaling is beestachtig. 35.31 Zelfs de pinguïns lijken het koud te hebben.


pinguïn. Ingezoomd op restjes.

Naamgeving Afronden Dramatiseren – ernstig Afronden

Vogels Afloop: bodem bezaaid lijken Bezaaid met lijken Inzoomen op restjes

Uitzicht over zee.

Oriënteren tijd Cohesie aangeven Corrigeren Specificeren beeld Naamgeving/dramatiseren – ernstig Inleiden Uitleggen Bewijzen tekst Oriënteren situatie

Hoog zomer Maar (voegwoord) Het is zomer, maar hier … In deze buitenpost Afgelegen buitenpost Overzichtsbeeld Weersomstandigheden Hagel in de zomer Hoe strand uitziet

Focussen op één familie, eerst inleiden, vervolgens afronden.

Zeeolifanten, steeds dichterbij, later verderaf. Gebeurt bijna niets in beeld.

Dramatiseren – ernstig

Plotselinge, beestachtig

Bewijsvoering autoriteit

Zelfs de pinguïns (stereotiepe beeld van pinguïns op zuidpool; pinguïn heeft niet snel koud ) Humor trillende pinguïn

Hagel op zee, ruggen van orka's soms boven. Strand wit, harde wind en hagel. Zeeolifanten op strand met hagel tegen zich. Pup ligt achter moeder. Mannetje erachter. Strand bijna wit. Ingezoomd op pup, die gaapt heel erg. Rob in hagel. Rob van verderaf. Stuiven van hagel over strand naar zee. Robben op strand, vogel erbij. Een pinguïn op strand, vleugels wijd en trilt.

Levendig maken/levendig maken Vergelijken eigen wereld

329

Trillen bij kou


35.40 35.45 35.49 De meer constante watertemperatuur beschermt de walvissen, maar hun warme adem verraadt hun positie aan de robben.


Pinguïns wandelen over strand, vogel achteraan. Overzicht van rotsen en zee. Vin komt boven en sproeit. Later nog een en nog een.

36.00

Rodion duikt onder water. Langzaam gaat vin naar beneden.

36.07 In de stilte na de storm is het geluid van een andere orkagroep

Nu onder water.

36.15 goed hoorbaar.

Onder water, wat zeewier. Orka onder water, zwemt langs.

36.20 Lisons familie herkent het dialect. Ze weten wie er roept en waarschijnlijk ook waarom.

36.28 Ze zetten direct de achtervolging in. Vreemd genoeg worden ze geleid

Orka's zwemmen langs.

36.36 door Rodion. Hij kan een snelheid van 40 kilometer per uur bereiken.

Vin van Rodion boven water. Rotsen (half wit) op achtergrond.

36.39 De volwassen 36.42 vrouwtjes zwemmen trager en

Rodion onder water. Andere orka's vinnen boven water. Rest onder water.

36.44 letten op Delphine en Junior.

330

Afronden

Gebeurt weinig in beeld


Overstap naar orka’s; van strand naar zee Watertemperatuur walvissen Walvissen minder last weer De walvissen

Koppelen hoofdonderwerp Uitleggen Naamgeving/oriënteren persoon Cohesie aangeven Bewijzen tekst Afronden sequentie

Ontwikkelen verhaal Uitdrukking (letterlijk) Oriënteren situatie Uitleg geluid (beeld)

Maar (voegwoord) Dat ze zich verraden Langzaam gaat vin onder water

Na de storm Stilte na de storm Een andere orkagroep te horen Orkaroep te horen

Oriënteren persoon Uitleg

Lisons familie Ze herkennen het, weten wie en waarom Ze (verwijzen) Cohesie aangeven En, ook (voegwoord) Modaliteit Waarschijnlijk ook Cohesie aangeven Ze, ze (verwijzen) Ontwikkelen verhaal Zetten achtervolging in Interpretatie/stelling Vreemd genoeg Oriënteren situatie Worden geleid door Rodion Cohesie aangeven Hij (verwijzen) Uitleg/dramatiseren nadruk Heeft snelheid van 40 km p/u Focussen Rodion in beeld Uitleggen Cohesie aangeven Oriënteren persoon

Vrouwtjes langzamer En (voegwoord) Delphine en Junior


36.50 Alle groepen rond de Crozet-eilanden zijn 36.56 klein en hebben vijf tot acht leden. Dergelijke kreten duiden vaak op de aanwezigheid van grote prooien en zijn een vraag om versterking. 37.10 37.13 Vlak voor Rodion 37.18 zwemt een groep van zeven orka's in jachtformatie. Aan de zeevogels is te zien dat ze al minstens één prooi hebben gedood.

37.26 Ze roepen nog steeds, maar Rodion wordt afgeleid door

37.30 iets in hun kielzog. Het lijk van een dwergvinviskalf. De andere groep heeft 'm vast achtergelaten om z'n moeder op te jagen. Vreemd genoeg besnuffelt Rodion het karkas. Niet eerder is waargenomen dat deze efficiënte jagers aas eten.

37.49 Hij probeert hem op te tillen, wellicht om hem naar de vrouwtjes te slepen. Het is bijna alsof hij goedkeuring van zijn moeder wil. 38.04


De hele groep van boven gezien onder water. Groep van zij, zwemt langs. Later Rodion.

Oriënteren persoon

Cohesie aangeven Uitleggen Specificeren Cohesie aangeven Modaliteit Zeewier. Oriënteren plaats Rodion door zeewier. Oriënteren plaats +persoon Groep orka's met vogels Aanvulling op beeld/ erbij. Boven water. oriënteren persoon Uitleg beeld

Rodion onder water.

Bewijsvoeren - deductie Cohesie aangeven Cohesie aangeven

Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon Karkas van een vis, nog Aankondigen/vaag zijn wat vel aan. Rodion Oriënteren plaats gaat met neus aan. Uitleggen Pakt op laatst mee. Interpretatie/modaliteit Cohesie aangeven

Rodion heeft karkas in bek en neemt mee.

Drie vinnen en ruggen

331

Aankondigen/interpretatie Oriënteren persoon Naamgeving Kijker betrekken- relatie Cohesie aangeven Uitleg beeld Modaliteit Interpretatie Uitleg tekst

Alle groepen rond Crozeteilanden En, en (voegwoord) Zijn klein Vijf tot acht leden Dergelijke kreten (vervangen) Duiden vaak op … Zeewier Vlak voor + Rodion Zeven (andere) orka's In jachtformatie, minstens een prooi gedood Aan de zeevogels te zien Dat, ze (verwijzen) Ze (verwijzen) Maar (voegwoord) Roepen nog, Rodion afgeleid Rodion Iets In hun kielzog Wat iets is Vast - achtergelaten voor zijn moeder 'm (verwijzen) Het karkas (vervangen) Vreemd genoeg Rodion Efficiënte jagers Niet eerder Hij, hem, hem, hij (verwijzen) Geeft betekenis aan beeld Wellicht Bijna alsof Hoe hij 'goedkeuring' vraagt


38.10 38.18 Lison duikt om een kijkje te nemen. 38.24 Ze lijkt haar goedkeuring te geven. De camera legt voor het eerst vast dat zonder twijfel onze orka's aas eten.

38.50 Misschien is dit gedrag ongewoon 38.54 omdat de meeste karkassen snel in de diepte verdwijnen en dit kalf in het zanderige ondiepe werd gedood. Het feit dat deze orka's van koers zijn veranderd voor een gratis lunch is nog een teken van hun superieure intelligentie. Ze laten een gouden kans niet liggen, maar passen hun gedrag aan. Tijdens de luidruchtige achtervolging konden alle orka's in de buurt ze horen. De familie wil het schrale maal echter niet delen 39.24 en eet in stilte. Natuurlijk kan Delphine haar mond weer niet houden. Alsof ze haar een lesje wil leren, trekt Lison het karkas bij haar weg naar de anderen. Delphine komt weer voorzichtig naderbij. En deze keer houdt ze haar mond.


naast elkaar boven water. Halen adem. Rodion zwemt met karkas, stukjes vallen af Lison komt aanzwemmen. Rodion laat karkas los en Lison gaat erheen en steekt in bek.

Orka duikt ook naar beneden. Lison vreet van aas. Later komt er nog een orka bij. Camera draait eromheen.

Aan het eten, wat verderaf gefilmd. Delphine begint te piepen, zwemt weg en Lison pakt karkas op. Delphine komt er weer bij.

Uitleg tekst Oriënteren persoon Uitleg beeld Cohesie aangeven Interpretatie/modaliteit Mededeling – camera Kijker betrekken – relatie aangaan (2x) Modaliteit Modaliteit Cohesie aangeven Cohesie aangeven

Specificeren beeld Modaliteit Vergelijken eigen wereld Mening positief Uitdrukking Corrigeren Dramatiseren – ernstig

Uitleg Cohesie aangeven Oriënteren persoon + focussen Expliciet opgeb. kennis Interpretatie Personaliseren Uitdrukking Uitleg beeld

332

Hoe hij 'goedkeuring' vraagt onder water Lison Wat te zien is in beeld Ze, dat (verwijzen) Ze lijkt De camera legt vast Voor het eerst + onze orka's Zonder twijfel Misschien Dit gedrag (vervangen) Omdat, en, nog, maar, tijdens, echter (voegwoord) Ze, ze (verwijzen) Dit kalf, deze orka’s Het feit dat Gratis lunch Superieure intelligentie Gouden kans Echter niet delen Zanderige ondiepe, superieure intelligentie, luidruchtige achtervolging, schrale maal Over gedrag orka’s En, en (voegwoord) Ze, haar, ze (verwijzen) Lison, Delphine + Delphine Weer (mond niet houden) Alsof (een lesje wil leren) Natuurlijk + haar mond niet houden Een lesje leren Wat er te zien is


40.45 Het kost de familie een half uur om de botten 41.10 kaal te vreten. Tot nu toe heeft Delphine zich kunnen inhouden. 41.24 Maar zoals gewoonlijk blaast ze als eerste stoom af.

41.48 Terug op het strand is de sneeuw gesmolten.

41.53

41.57 42.03

42.12

42.18


Nu met z'n drieën. Eén trekt karkas mee. Karkas meegetrokken over bodem. Orka's zwemmen weg Delphine komt aanzwemmen. Ze bubbelt, piept en kraakt.

Overzicht van strand, zee en rotsen.

Oriënteren situatie + persoon Oriënteren situatie/ aankondigen Focus/oriënteren persoon Cohesie aangeven Uitdrukking/personaliseren Personaliseren Specificeren tekst

Oriënteren plaats + tijd + situatie Ontwikkelen verhaal/terug naar subonderwerp Inleiden De volwassen robben zijn allang weg. Strand met allemaal Oriënteren situatie + Nu er geen ouders zijn, pinguïns. persoon Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Bewijzen tekst zijn de kinderen aan het spelen. Pups knallen tegen Uitleg beeld elkaar aan op strand. Oriënteren persoon Behalve deze pup misschien. Pup in branding, pinguïn Corrigeren staat erbij en slaat op Specificeren beeld/focussen hem. Modaliteit Aankondigen Aanvullen tekst + levendig maken Deze pups zijn aan hun lot Paar pups liggend op Specificeren beeld overgelaten. Terwijl hun puppyvet strand, zee en pinguïn Uitdrukking verandert in het spek dat hen tegen de erachter. Cohesie aangeven koude zee moet beschermen. Uitleggen Er zijn geen ouders die deze pinguïn Groep pinguïns en een Specificeren Specificeren beeld zeggen dat hij moet stoppen met pup, een pinguïn hapt

333

Hoe het ervoor staat + de familie Tot nu toe ingehouden Delphine Maar, zoals (voegwoord) Ze (verwijzen) Stoom afblazen Zoals gewoonlijk Hoe ze stoom afblaast Op het strand + sneeuw gesmolten Terug op het strand Overzichtsbeeld Robben weg + volwassen robben Nu geen ouders zijn Er (verwijzen) Beeld laat alleen pinguïns zien Betekenis gedrag De kinderen Behalve Deze pup Misschien Behalve deze pup misschien Waarom deze pup niet speelt + humor; pinguïn achter pup aan Deze pups Aan hun lot overgelaten Terwijl (voegwoord) Hen (verwijzen) Verandering puppyvet Waarom aan lot overgelaten Deze pinguïn


plagen. (pick on someone of his own size)


naar pup. Pup loopt naar water.

Personaliseren Uitdrukking Cohesie aangeven Dramatiseren - emotie Cohesie aangeven

42.38 Of om de pup te waarschuwen dat hij beter

Pinguïn blijft achteraan gaan en pikken.

42.41 pinguïns kan trotseren dan de zwarte vinnen in zee.

Zee ook te zien.

42.49 42.58 Alleen Delphine is

Zee met vinnen. Pinguïns in branding, Delphine zwemt vlakbij kust. Vin van Delphine gaat onder water.

Aankondigen Naamgeving Cohesie aangeven Koppelen hoofdonderwerp Koppelen hoofdonderwerp Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon/focus Corrigeren Bewijzen tekst Dramatiseren – ernstig Suggereren

Delphine nu onder water.


43.01 dichtbij genoeg om de pup te grijpen.

43.03 Maar voor het eerst is ze zo geconcentreerd, dat ze zich niet laat afleiden. Ze oefent met

43.10 stranden en wel in haar eentje. 43.17 Binnenkort zullen de pups vertrekken en dan moet ze weer een jaar wachten.

Delphine ligt in branding te wiebelen. Delphine onder water ligt op bodem.

Personaliseren Uitleg beeld Uitleg beeld Cohesie aangeven Uitleggen Oriënteren situatie Cohesie aangeven

43.24 Volgend jaar is Delphine oud genoeg voor een eigen kalf. 43.27 Als ze deze techniek wil doorgeven,

Delphine haar kop boven water. Delphine onder water.

Oriënteren situatie + persoon Cohesie aangeven

43.30 moet ze 'm zelf onder de knie hebben.

Vin boven water.

Cohesie aangeven

334

Zeggen, stoppen met plagen Someone of his own size (niet in de ondertiteling) Er, die, dat, hij (verwijzen) Pup wordt gepest Of (voegwoord) Dat, hij (verwijzen) Pup waarschuwen, beter Zwarte vinnen Dan (voegwoord) Zwarte vinnen in zee Zee ook in beeld Vinnen zijn dichtbij. Delphine Alleen Alleen Delphine dichtbij Dichtbij, grijpen van pup Vin gaat onder water; aanval wordt gestart Maar Maar (voegwoord) Ze, dat, ze, ze (verwijzen) Voor het eerst Wat Delphine aan het doen is Wat Delphine doet En (voegwoord) Waarom ze alleen oefent Binnenkort, en dan En (voegwoord) Dan, ze (verwijzen) Volgend jaar … + Delphine Als (voegwoord) Ze (verwijzen) Deze techniek (vervangen) Ze, ‘m (verwijzen)


43.35 Erop en eraf.

43.39 43.42 Ze is zelfverzekerd genoeg om pinguïns tot vlak voor de kust te achtervolgen. 43.51 Misschien wil ze deze laatste onbekommerde zomer 43.58 gewoon lekker spelen. 44.09

44.18 In de rivier

44.22 dat uitkomt in de baai, kunnen de robbenpups veilig oefenen met zwemmen.


Delphine kop onder water. Gaat liggen (erop) en zwemt weg (eraf). Vin boven water, die wegzwemt. Boven water. Delphine achter pinguïns aan. Delphine onder water.

Boven water. Zwemt van kust. Pinguïns en Delphine zwemt erachter. Zee waar Delphine zwemt en de pinguïns die strand oplopen. Stukje water, op land pinguïns en daarachter berg.

44.27 Ook zij maken een spelletje van de les. Pups onder water, met neuzen tegen elkaar. 44.31

44.42 Een favoriet spelletje is 44.48 je mee laten slepen door de stroming.

Boven water aan het spelen. Rollen op elkaar. Onder water. Pup blaast bubbels. Pups boven water te zien. Einde van rivier,

335

Uitdrukking Specificeren beeld

Onder de knie Zegt wat in beeld te zien is

Afronden

Zwemt weg

Cohesie aangeven Uitleg beeld Interpretatie Interpretatie/modaliteit Cohesie aangeven Expliciet opgeb. kennis Personaliseren Afronden Afronden + bewijzen tekst

Ze (verwijzen) Wat Delphine doet Zelfverzekerd genoeg Misschien (wil ze gewoon) Ze (verwijzen) Deze laatste zomer Gewoon lekker spelen Conclusie Delphine doet niets

Oriënteren plaats Specificeren plaats

In de rivier Waar rivier precies ligt

Specificeren Cohesie aangeven Oriënteren persoon + situatie Oriënteren plaats Cohesie aangeven Koppelen hoofdonderwerp Bewijzen tekst

Dat uitkomt in de baai Dat (verwijzen) De robbenpups + oefenen met zwemmen Omgeving Ook (voegwoord) Zij (verwijzen) Pups vs Delphine Pups aan het spelen

Specificeren/aankondigen

Een favoriet spelletje

Uitleggen Oriënteren situatie

Wat favoriete spelletje is Hoe het spel gespeeld kan


44.50 Daarna zwemmen ze terug en doen ze het nog eens.

44.58 Deze joyriders weten niet dat er elk jaar

45.01 een paar pups

45.04 te ver doorschieten. 45.07 Lison wel,

45.11 en samen met Delphine gaat ze liggen luisteren en wachten. Terwijl de rest van de familie zich verstopt, verraadt de impulsieve 45.24 Delphine wederom dat ze er zijn.

45.28 Ze zwemt weg.

45.38 Als deze pups op het strand blijven,


vlakbij opening baai. Pups onder water, stenen op bodem. Worden met stroom meegenomen en zwemmen weer terug. Pup van voor gezien die spel doet.

Boven water, einde rivier bij baai. Ziet er gevaarlijk uit. Onder water met allerlei modderdeeltjes. Lison achter modderbult onder water. Lison haar kop onder water, zwemt naar voren.

Cohesie aangeven Uitleggen Specificeren Specificeren beeld/ naamgeving/vergelijken eigen wereld Cohesie aangeven Aankondigen Dramatiseren - stilte Versterken tekst Suggereren Spannend maken - vaag Koppelen hoofdonderwerp/ oriënteren persoon Koppelen hoofdonderwerp Cohesie aangeven

Oriënteren persoon/focus Uitleg Delphine haar vin boven Expliciet opgeb. kennis water. Te zien door Oriënteren persoon pups. Cohesie aangeven Climax Bewijzen + specificeren tekst Delphine onder water. Cohesie aangeven Uitleg beeld Afronden Pup ligt in branding.

336

Cohesie aangeven Oriënteren situatie Specificeren beeld

worden Daarna, en (voegwoord) Ze, ze (verwijzen) Weer terug en nog een keer Hoe spel precies uitziet Deze joyriders

Dat, er (verwijzen) Elk jaar Een paar pups… (laat wachten) Lijkt gevaarlijk Te ver doorschieten (nu ook?) Onduidelijk beeld Lison Lison ligt om de hoek En, en, terwijl (voegwoord) Ze (verwijzen) Delphine Wat de orka’s doen Wederom Impulsieve Delphine Dat, ze, er (verwijzen) Mislukte poging door Delphine Hoe Delphine zich verraadt Ze (verwijzen) Wegzwemmen Mislukt, dus ze gaat weg Als (voegwoord) Als pups blijven Deze pups



45.51 zullen ze verhongeren.

Kopje van pup.

45.43 Ze moeten er vroeg of laat aan geloven. 45.47

Twee pups die water ingaan. Pups onder water. Lopen over zand. Kijken voorzichtig om. Pups boven water te zien. Venus ligt te wachten. Venus boven water. Pup probeert weg te zwemmen. Lison in branding. Rodion erbij. Twee pupjes met kopjes boven water. Delphine onder water, dicht op bodem.

45.57 46.01 46.08 Venus zet de achtervolging in. Lison slaat de val dicht. De rest van de familie komt helpen, maar Delphine is nergens te bekennen. 46.31 46.35 Ze heeft het geluid van haar familie genegeerd en koppig als ze is, 46.40 probeert ze het alleen. 46.42 46.45 46.47 Ze heeft goed gemikt, maar te veel hooi op haar vork genomen.

46.53 46.55 Ze roept om versterking. 46.58

Uitleggen Cohesie aangeven Cohesie aangeven Aankondigen/uitdrukking Kijker betrekken

Gevolg van op strand blijven Ze (verwijzen) Ze, er (verwijzen) Vroeg of laat aan geloven Camera ogen van pups

Ontwikkelen verhaal

Hoe moeten ze dit oplossen?

Aankondigen Oriënteren persoon/focus Uitleg beeld Cohesie aangeven Ontwikkeling verhaal Suggereren

Venus op de loer Venus, Lison, Delphine (focus) Wie wat doet Maar (voegwoord) De aanval op pup Misschien is Delphine in de buurt van deze pups? Cohesie aangeven Ze, ze (verwijzen) En (voegwoord) Personaliseren Koppig Cohesie aangeven Ze, het (verwijzen) Aankondigen Probeert alleen Dramatiseren – emotie Pup is doel van Delphine en kan niet meer wegkomen Spanning opbouwen – vaag Onduidelijk beeld

Vin boven water komt voorbij. Pup wordt geduwd door golf. Delphine door veel spetters onder water. Delphine springt op en Cohesie aangeven hapt. Ze stoeit met haar prooi. Climax Corrigeren Uitdrukking/aankondigen Versterken tekst Delphine tussen Spanning opbouwen - vaag bubbels. Springt rond boven Cohesie aangeven water. Uitleg beeld (en geluid) Tussen de bubbels. Spannend maken - vaag

337

Ze (verwijzen) Maar (voegwoord) Goed gemikt; gelukt Goed gemikt, maar te moeilijk Hooi op haar vork Gelukt, maar heeft moeite Lukt het haar om vast te houden? Onduidelijk beeld Ze (verwijzen) Wat te zien en horen is Onduidelijk beeld



47.01 Ineens is haar moeder bij haar.

Duikt op pup boven water. Opeens Lison ook. 47.11 Onder water gezien. 47.14 Delphines overdreven gespetter maakt Boven water. Delphine duidelijk slaat met staart op water. 47.19 dat ze voor het eerst iets voor haar familie heeft gevangen.

Orka's komen omhoog en duiken onder.

47.23

Orka's vinnen boven water, rotsen erachter.

Ontwikkelen verhaal Cohesie aangeven Versterken tekst Ontwikkelen verhaal Oriënteren persoon Uitleg beeld Interpretatie Mening negatief Cohesie aangeven Uitleggen Personaliseren Afronden

47.28 Na een lange jeugd is Delphine Bloed op water, Afronding/evaluatie eindelijk een killer geworden. Met haar Delphine springt op rob. Oriënteren persoon/focus hulp zullen de walvissen de komende Vogels op water. Cohesie aangeven weken goed eten. Naamgeving Interpretatie Specificeren tekst 47.43 En wellicht vindt Delphine in de Delphine met prooi aan Epiloog komende winter een partner. het rondslaan, vogels bij, rotsen erachter. Cohesie aangeven Modaliteit 47.47 Waar zal ze op letten? Moet ze haar Lison en Delphine onder Vragen stellen avontuurlijke aard laten varen voor water aan het eten. Cohesie aangeven een lange balts of flirten en paren Lison zwemt weg. Daarna ook Delphine deze walvissen kort waarna ze uit elkaar gaan? Dit zijn enkele van de weg van camera. Oriënteren persoon vele onbeantwoorde vragen. Uitdrukking Personaliseren Epiloog 48.08 De orka's komen alleen naar de kust Orka's duiken naar Uitleggen vanwege de robben. beneden en weg van Naamgeving beeld. Cohesie aangeven 48.09 Als die weg zijn, keren de walvissen Rodion van achter Cohesie aangeven

338

Ineens; ommekeer Haar (verwijzen) Ook in beeld Lison opeens Van onder water gezien Delphine Wat gespetter betekent Maakt duidelijk dat Overdreven gespetter Dat, ze (verwijzen) Wat het duidelijk maakt Voor het eerst Overzichtsbeeld

Na een lange jeugd, eindelijk Delphine Na (voegwoord) Een killer, de walvissen Met haar hulp zullen Waarom ze killer is Kijken naar toekomst; in de komende winter En (voegwoord) Wellicht Waar zal ze op letten? Lange balts of kort? Ze, ze, ze, dit (verwijzen) Of, waarna (voegwoord) Haar avontuurlijke aard Laten varen Flirten Vele onbeantwoorde vragen Reden orka’s om daar te zijn De orka’s Vanwege (voegwoord) Als (voegwoord)


terug naar hun element.

48.18 Onze intieme ontmoeting met

48.25 Delphine duurt slechts een zomer. Tot ze weer rond de landtong opduiken

48.34 zal deze hechte familie Delphine waarschijnlijk goed in de gaten houden. Het is maar een gokje. We hebben geen idee wat deze familie de andere zeven maanden doet. We weten niet eens waar ze heen gaan.


boven water waar vin uitsteekt. Langzaam naar beneden. Venus en Junior zwemmen omhoog onder water. Delphine komt aanzwemmen, over camera en weer weg. De orkafamilie zwemt weg van strand. Boven water.

Naamgeving Uitleggen Relatie aangaan kijker

Focus/oriënteren persoon Dramatiseren – ernstig Cohesie aangeven Modaliteit

Afronden Specificeren beeld Cohesie aangeven Specificeren

49.01 - Aftiteling -

Orka's onder water zwemmen om elkaar.

339

Expliciet maken kennis Afronden Afronden

Die (verwijzen) De walvissen Gedrag van walvissen Onze intieme ontmoeting

Delphine Slechts Tot (voegwoord) Ze (verwijzen) Waarschijnlijk, het is maar een gokje, geen idee, we weten niet eens Hoe het ze zal vergaan Deze hechte familie, deze familie Het, wat, ze (verwijzen) Waarschijnlijk in de gaten houden, is een gokje, geen idee, niet eens We, we Familie zwemt weg van strand Laatste beelden van familie

Masterscriptie Communicatie- en Informatiewetenschappen Marrit Nijdam Onzichtbare voice-over in beeld

Recommend Documents