emotion
music
De NAD Masters Series hebben wereldwijd stof op doen waaien. NAD kenmerkte zich altijd door een sobere bouwstijl. Degelijke apparaten met uitstekende prestaties, maar niet echt opvallend. Voor de Masters Series tekende Bjorn Erik Edvardsen, die een soort ‘carte blanche’ kreeg van het Engels/ Chinese/Deense-concern om deze set te ontwikkelen. Het resultaat is een behoorlijk compromisloos concept, dat er ook designmatig uitspringt. NAD spreekt intern van ‘NAD Build-Artistry’. Daarmee is NAD meteen terecht gekomen op het niveau van de Levinsons, Lexicons en Integra’s, althans met betrekking tot de product-awareness bij de consument en de pers.
tested
NAD MASTERS SERIES
39
‘Masters of the Universe’
tested emotion
music 40
De huidige trend is er een naar kwaliteit. Complete hometheatersystemen met de vijf obligate weergevertjes zijn volledig uit de tijd. Dat is een markt die ten onder gegaan is aan prijserosie en een volledig gebrek aan kwaliteit. Wat overblijft zijn een paar setjes met compromisloos ontworpen kleinere weergevers, de markt met de betere av-receivers en de zelf samen te stellen combo’s van processor, versterkers, schijfspelers en weergevers. Met alle drie zijn theatersystemen te bouwen die indrukwekkende prestaties neer kunnen zetten. Het wordt nog leuker als zo’n meerkanaals systeem ook ingericht is voor multichannel muziek, zoals vanaf de sacdof dvd-audio schijven. Binnen de NAD Masters Series zijn de componenten beschikbaar om compromisloze theater- en multichannel systemen te bouwen. Dat wordt feitelijk nu erg actueel. Met de komst van de HD-formaten op schijf, vraagt deze verbetering aan de beeldkant natuurlijk om audio van topkwaliteit. M15, M25 en M55
In de luisterruimte zijn de volgende NADapparaten aanwezig: de M15 surround sound pre amp/processor, de M25 zeven kanaals power amp en de M55 digital multidisc player. Wie de directe omgeving wil imponeren met specificaties en features, zal aan deze NAD-apparaten niets tekort komen. Maar, al die cijfertjes zeggen net zo weinig als cilinders, kleppen, chiptuning en rubberbreedtes op het moment dat je slecht kunt autorijden. De M25 heeft zeven kanalen en die kunnen ieder een elektrisch vermogen ontwikkelen van 160Watt in een specifieke belasting bij een maximaal te definiëren hoeveelheid vervorming. Of er ook een audiofiel-waardig geluid komt,
hangt af van het vermogen om de juiste luidsprekers te kiezen, de bijbehorende kabeltjes en de akoestische tuning. Aan deze versterker zal het dus niet liggen. De M25 zélf heeft THX certificatie level Ultra 2. In de filosofie van NAD is er veel vermogen nodig om buiten het vervormingsgebied te blijven. De versterker kan elk kanaal vol uitsturen bij een lage vervorming en dat urenlang volhouden. Extra koeling wordt dan op zeker moment verzorgt door ingebouwde ventilatoren, die overigens weer uitschakelen tijdens rustige passages in de soundtrack. Consumenten dienen zich te realiseren dat zeven keer 160Watt relatief veel is. In combinatie met gemiddeld gevoelige weergevers en samen met de vier aangesloten Velodyne subs (2 kilowatt elektrisch vermogen per sub), zijn er in een gemiddelde hometheater ruimte behoorlijk hoge geluidsdrukken te realiseren. Het systeem in de luisterruimte is dan ook voorzien van high speed limiters op de verschillende versterkerkanalen. Dat voorkomt gevaarlijke situaties op momenten dat het volume per ongeluk, of in een vlaag van popverbijstering te ver wordt opengetrokken, met name door de casual gebruikers van het theater. Boven de 95dB op de luisterpositie gaat de audio dus gewoon down. NAD denkt niet alleen in kwantiteiten, maar is zeker ook bezig met de kwaliteit van het geluid. Beiden worden feitelijk bedient door de intelligente PowerDrive techniek. Die meet de impedantie van het kanaal dat aangestuurd wordt. Zoals bekend mag worden verondersteld, is de momentele impedantie die een versterker ziet steeds wisselend en afhankelijk van het luidsprekergedrag en de uitgestuurde frequentie. Luidsprekers hebben natuurlijk ieder wél een soort basis-impedantie curve. Er zijn exempla-
ren met een lage impedantie. Die vergen veel stroom van een versterker. Andere luidsprekers hebben hogere impedanties en verlangen spanningssturing. Als je de verkeerde match maakt tussen luidsprekers en versterkers, ga je dus in de fout. De NAD regelt het automatisch. Door de dynamische impedantie van de aangesloten weergever te monitoren, zoekt de versterker bij elke voorkomende impedantie de optimale verhouding tussen spanning en stroom. In de praktijk handhaaf je dan een situatie van optimale vermogens/drive-aanpassing en een optimaal laag niveau van vervorming. Dit heeft vanzelfsprekend invloed op de hoorbare prestaties. In de luisterruimte is even een meting verricht op een kanaaltje van deze M25. Die geeft aan dat deze versterker erg stabiel is en feitelijk alles aan kan sturen. Nou, misschien dat een heel sterke inductieve belasting een probleem zou kunnen geven, maar die komt in de praktijk nauwelijks voor. NAD heeft gekozen om de zeven versterkermodulen te voeden uit één ringkerntransformator. Daar zijn binnen de industrie verschillende gedachten over. Er zijn namelijk ook theaterversterkers met een transformator per module. Het grootste bezwaar van één centrale transformator zou kunnen zijn dat een vermogensdrain, die veroorzaakt wordt door bijvoorbeeld een piekbelasting op twee modulen, de andere modulen op dat moment afknijpt. Aan de andere kant levert de transformator 1800VA en heeft de versterker nog zo’n 100.000 microfarad aan dc-storage. Je moet redelijk ruig tekeer gaan om deze versterker in de problemen te krijgen. De audiofiele prestatie wordt verder nog gefaciliteert door de inzet van in klasse-A geschakelde FET’s in de pre amp sectie van elk moduul.
tested
ʻMASTERS OF THE UNIVERSEʼ
in de keuken, in de gangen, op het terras en bij de diepvriezer toch de film blijven volgen. De M55 beschikt over een basmanagement implementatie en die geeft onder andere presets om de luidsprekerconfiguratie aan te passen voor dvd-video, dvd-audio of sacd weergave. Onderdeel daarvan is het instelbare crossover-punt van de ingebouwde low pass filters. Zoals bekend is de setting van een subwoofer verschillend bij het afspelen van dvd-video in vergelijking met alleen audio. Het is nog even zinnig om iets te zeggen over de signaalpaden van dvd-audio en sacd. De M55 heeft gescheiden signaalverwerking voor dvd-audio en sacd en derhalve een gescheiden basmanagement voor beide systemen. Dat valt niet op in het OSD. NAD heeft die keuze gemaakt vanwege gebruiksvriendelijkheid. In ieder geval maakt deze gescheiden signaalverwerking dat de speler erg goed presteert met beide formaten. De M15 Surround Sound Pre amp
De markt is vergeven van de geïntegreerde av-receivers. Het voordeel voor de consument is dat er maar één apparaat in het rack hoeft en dat je als indu-
strie op een goedkope manier zulke apparaten kunt bouwen. Het nadeel is dat, ingeval van storing, alles tegelijkertijd uitvalt. Een ander nadeel is de complexiteit van deze apparaten. Processing, audio-switching, video-switching, basmanagement, eindversterking, voorversterking en akoestische meetfaciliteiten zitten in één apparaat, plus een overdosis aan volstrekt overbodige functies. De gemiddelde consument raakt dan ook snel verdwaald binnen de vele menuopties. Een architectuur met een losse voorversterker/processor, zoals binnen de NAD Masters Series, is al een stukje overzichtelijker, maar er zijn natuurlijk nog simpeler oplossingen denkbaar. Met een losse processor heeft een consument optimale flexibiliteit in de keuze van eindversterkers en kunnen ook actieve luidsprekers ingezet worden. Het is dan ook makkelijker om die eindversterkers te verbannen naar de kelder of de centrale systeemkast voor het theater. De M15 heeft ook de THX Ultra 2 certificering en biedt voor het gemak een OSD-menu op de component-uitgang. Veel projectoren in bestaande theaters zullen nog geen HDMI-ingang hebben. Component-aansturing is dan een logi-
emotion
De M55 is natuurlijk een fenomenale propositie, vanwege de support voor zowel dvd-audio als sacd. Daarmee is meteen de mogelijkheid in huis om met de hele set (M55, M15 en M25) multichannel muziek te draaien vanaf beide schijfformaten. Dat heeft natuurlijk consequenties voor de keuze van luidsprekers. Die moeten van een gelijk type zijn als de set ook serieus wordt gebruikt voor multichannel audio. Moderne lage resolutie formaten, zoals mp3 en wma worden ook afgespeeld. ‘Gewone’ dvd’s worden door de Faroudja chip omgezet in 720p of 1080i. Door de toepassing van twee video d/a converters, kan de M55 een hoge resolutie video beeld en een standaard resolutie beeld tegelijkertijd beschikbaar hebben. In combinatie met de M15 processor kan video dan gestuurd worden naar een tweede zone. Dat is makkelijk voor een hometheater. Het hoge resolutie signaal gaat dan naar de projector en een standaard resolutie signaal voedt de overal in huis aanwezige kleine lcdscreens. Iemand die het theater even verlaat om de happen eruit te gooien of de telefoon te beantwoorden, kan dan
music
De M55 Digital Disc Player
41
NEXT
tested emotion
music 42
sche keuze. Het OSD van de processor is dan beschikbaar, zonder dat er een composiet aansluiting naar de projector hoeft te komen of een aparte monitor om het OSD te bekijken. De ‘directe’ component video uitgang biedt overigens géén OSD. De M15 heeft videoswitching aan boord en kan signalen die binnenkomen op composiet- of s-video niveau omzetten naar component. Ook HDMI kan geschakeld worden. Een ander feature betreft de meegeleverde ‘lerende’ remote control. Deze zogenaamde HTRM heeft een klein beeldschermpje aan boord en is in staat om macro’s op te bouwen voor veel voorkomende handelingen. Die macro’s zijn te programmeren op een pc. Via een USB-verbinding kunnen de macro’s dan gedownload worden naar de remote. Geweldige blauwe- en leesbare verlichting heeft deze HTRM trouwens! Andere computercommunicatie met de M15 gaat via de RS-232 interface. Toekomstige software-upgrades kunnen dan geïnstalleerd worden, maar de processor is ook aanstuurbaar voor AMX en Crestron theater automatisering. Vanzelfsprekend is het ook mogelijk om zélf een stukje software te schrijven. De M15 beschikt over een tweede video- en audio zone met een separate afstandsbediening. Daarmee kan de slaapkamer of keuken bediend worden, maar kunnen de eerder genoemde lcdschermpjes in huis ook voorzien worden van een ‘preview’ programma. Je kunt je gasten dan laten zien wat er volgende week in het hometheater draait. De processor beschikt ook over Dynamic Headroom Scaling. NAD stelt dat
het 24bit audio pad in veel hometheater-processoren werkt met een resolutie van 12-14bit, omdat de surround sound processing en de post processing veel capaciteit (rekenkracht) vergen. Die eten dan als het ware de ‘headroom’ in het gebied tussen 14bit en 24bit op. Probleem is dat die ‘headroom’ gefixeerd is op een vaste waarde, ook al wordt die ruimte niet gebruikt voor processing. Het digitale kanaal heeft zodoende permanent een lagere resolutie. De M15 kan hoge resolutiesignalen, afkomstig van dvd-audio of sacd analoog en digitaal verwerken. Het analoge pad geeft geen problemen. Het digitale pad zou de resolutie van het aangeboden signaal dus aanzienlijk kunnen verminderen. ‘Dynamic Headroom Scaling’ maximaliseert de audio resolutie van het digitale kanaal en geeft elk binnenkomend signaal de resolutie die daar bij past. De digitale signaalprocessing van binnenkomende hoge resolutiesignalen ondervind dus geen degradatie. Wat er gebeurt is dat de ‘headroom’ gescaled wordt op het signaal. Een slim algoritme benut de ruimte tussen 18bit-resolutie en 24bit-resolutie, door te gaan rekenen vanaf het msb (most significant bit). Andere processoren rekenen vanaf het lsb (least significant bit) en dan kun je die ruimte niet benutten. Los van alle features en de vele aansluitmogelijkheden, staat de constructiestandaard van deze Masters Series op hoog niveau. De behuizingen zijn opgebouwd uit panelen van gevormd aluminium en de onderdelen zijn van uitstekende kwaliteit. In vormgeving en bouwkwali-
teit is dit een totaal nieuwe richting voor NAD. Luisteren en kijken
Om een indruk te krijgen over de kwaliteit van de M55 is deze aangesloten in een separate audio-set. De video-kwaliteiten zijn beoordeeld met een Pioneer plasmascherm en een JVC projector. De volledige NAD set is beluisterd in Denemarken en stond daar aangesloten op Dali luidsprekers. In de Nederlandse luisterruimte is de set beoordeeld in combinatie met Infinity weergevers en de Velodyne subwoofer farm. De M55 speler laat duidelijk het verschil horen tussen de hoge resolutie formaten en de 16bit cd. Sacd en dvd-audio klinken ruimtelijker met méér diepte en detaillering. Het klinkt ook natuurlijker. In vergelijking daarmee klinkt de cd platter en méér gefocussed op de verschillende instrumenten. Daar wordt mee bedoeld dat een cd de aandacht legt op de vocals en instrumenten en dat de sacd ook de hele ruimte om die instrumenten en stemmen heen beter belicht. Het is ook steeds opvallend dat cd in vergelijking met sacd (en analoog) ‘hard’ klinkt. Er treedt een soort ‘verharding’ van klanken op. Begrijp niet dat deze M55 ‘hard’ klinkt. Het is alleen een puur relatieve vergelijking tussen cd en sacd. Overigens zijn de cd prestaties van deze machine uitstekend. De speler klinkt relatief neutraal, dynamisch en levendig. Bij elkaar een zéér goede prestatie van het sacd-geluid en de cdweergave, maar je kunt best nog een stapje verder. Dat is ken-
tested
ʻMASTERS OF THE UNIVERSEʼ
vriendin hebt zitten zoenen. Beter dan de schok die ontstaat, als het licht meteen in al haar confronterende helderheid ontsteekt. Je kunt het dan voor de rest van de avond vergeten en in je eentje naar de NAD-set gaan luisteren. Conclusie
Het is niet mogelijk om in vijf pagina’s alle features van deze geweldige NAD set te bespreken. Maar, deze set rekent keihard af met de middelmatigheid van de meeste compacte theatersetjes. De Masters Series is het ultieme bewijs dat het gewoon mogelijk is om een (desnoods) zevenkanaals theater te bouwen met een top-performance. De set toont ook aan dat er een geweldige combinatie kan worden gemaakt van hometheater, multichannel geluid en gewoon stereo. Kies vijf of zeven gelijke luidsprekers van goede kwaliteit, een setje subwoofers en een fraai beeldscherm of mooie projector. Met deze set krijg je een performance die dicht bij de top ligt, zonder het exorbitante prijskaartje dat sommige systemen laten zien. Tel de fenomenale geluids- en beeldkwaliteit daarbij op, de fraaie constructie en vormgeving en je hebt iets heel moois in huis.
emotion
een soort subtiliteit in klank, dynamiek en presentatie. Door de grootte van de weergevers in Denemarken en de afmetingen van de kamer, ontstaat vaak een beetje het gevoel dat je omgeven bent door een hele dichte muur van geluid. Dat doet niets af aan de kwaliteit van alle aanwezige componenten, maar het geeft aan dat er bij het ontwerp van een theater wat factoren een rol spelen. Bijvoorbeeld een hele goed match tussen de gebruikte weergevers en de ruimte. Dat er een theater van topkwaliteit gebouwd kan worden, bewezen de componenten in Nederland. Voor de test wordt nu alleen het geluidsmatig karakter van de set aangegeven. Het geluid van de complete NAD set klinkt uiterst schoon, met een tikje basiswarmte, een heel fraaie ‘clarity’ en enorm dynamisch. Ook ruimtelijk staat er een prestatie van formaat. Het is een heel korte karakterisering, maar het raakt de essentie. Om componenten zo te kunnen laten klinken, moet je erg goed ontwerpen. Het geluid komt in de buurt van wat topelektronica in solid state- of buizen uitvoering doet. De gebruiksvriendelijke NAD-set is natuurlijk volgepakt met features. Die vormen straks de boeiende ontdekkingstocht voor de gelukkige eigenaar. Het mooiste is de mute knop. Die maakt een echte fade-in en fade- out, in plaats van het harde schakelen inclusief ‘tik’ van veel mute schakelingen. Het doet denken aan de interieurverlichting van bovenmodale automobielen. Als je de deur opent, neemt het licht langzaam toe in sterkte. Romantisch, als je net met je
music
nelijk voorbehouden aan specifiek geoptimaliseerde machines voor cd, sacd of dvd-audio en daar hangt per definitie een ander prijskaartje aan. Een multispeler is natuurlijk altijd een soort compromis. Wie optimaal van zo’n speler wil genieten, kan beter geen netfilters toepassen. Er zijn uiteraard een paar positieve uitzonderingen, maar de beste upgrade die je een audiosysteem kunt geven bestaat uit het verwijderen van alle netfilters. De video-prestaties van de M55 zijn first-class, vooral via de directe digitale HDMI-connectie. Om heel eerlijk te zijn worden de verschillen tussen machines met betrekking tot de videoprestaties steeds kleiner. De topmerken gebruiken allemaal de laatste gerenommeerde chip-sets. Als je een goede implementatie maakt met een verantwoorde voeding, een goed loopwerk en de nodige afscherming, dan kan het haast niet meer stuk. De set in volledige theaterconfiguratie stond in Denemarken aangesloten op grote Dali weergevers in een relatief kleine ruimte. Het klonk uiteraard erg goed, maar in zo’n situatie ontstaat toch een vorm van ‘compact’ geluid dat niet helemaal representatief is voor wat het hele systeem kan. Een goed ontworpen theater heeft ook iets ‘luchtigs’ en transparants. In de ‘echte wereld’ sluit geluid op een natuurlijke manier om ons heen en komt van alle richtingen. Dat doet een goed theater ook. Je zit als het ware in een soort akoestische bel van geluid, die zoveel mogelijk de natuurlijke sterkteverhoudingen tussen geluiden emuleert en is gevuld met detail, micro-informatie en
43
Ruud Jonker
PRIJZEN NAD M15 NAD M25 NAD M55
€ 3250 € 3250 € 2250
AND BENELUX TEL: 013-4550955, WWW.ANDBENELUX.COM
END
