Masterplan Waddenland: een landschap vol verhalen Inleiding Noord-Groningen is een gebied vol verrassingen: de Waddenzee met de eilanden, de kust met de weidse vergezichten en prachtige vissersdorpjes, het landschap met kleine wierdendorpen, de grote boerenbedrijven in de nieuw aangelegde polders of op verzande rivierbeddingen (Fivel), de grote schat aan middeleeuwse kerken en borgen, de molens en de middeleeuwse verkavelingsstructuren. Dit Waddenland is ontstaan uit een constante wisselwerking tussen zee, land en mens. Vanaf de eerste nederzettingen in het kweldergebied rond 600 voor Christus, tot de bouw van de sluizen in Lauwersoog. De dynamiek van het water en de mogelijkheden die de mens aan natuurlijke rijkdommen heeft ervaren en benut hebben de natuur en cultuur van het gebied bepaald en bepalen die nog steeds. De waarde van deze cultuurhistorische rijkdom, zowel van monumenten, collecties als landschap, maakt dat het gebied zeer geschikt is om cultuurtoeristen te ontvangen. Voorwaarde is dan wel dat er samenhangende presentaties in het gebied zijn ontwikkeld om toeristen de rijkdom en de verhalen van het gebied onder ogen te brengen. Zo wordt Noord-Groningen meer als een geheel ervaren, waarvoor men graag naar het gebied toe wil komen om daar een paar dagen te verblijven. Ook voor bewoners is een samenhangende cultuurhistorische presentatie waardevol, omdat meer kennis van de eigen leefomgeving de waardering en betrokkenheid hiervoor vermeerdert. Samenhangende presentaties ontstaan echter niet vanzelf omdat de relatief kleine erfgoedinstellingen in dit gebied vaak alle energie en aandacht nodig hebben voor het draaiend houden van hun eigen organisatie. Daarom heeft het Museumhuis Groningen in overleg met andere erfgoedorganisaties het projectplan Waddenland ontwikkeld waarin voor het publiek de geschiedenis en verhalen van het noordelijk kustgebied worden verteld aan de hand van inhoudelijke thema’s. Hierbij zijn niet alleen de erfgoedinstellingen betrokken, maar wordt ook een beroep gedaan op de kennis van de inwoners zelf. Dit plan wordt uitgewerkt in verschillende thematische projecten waarin het publiek op verschillende plaatsen (bijv. in musea, monumenten, op plekken in het landschap) kan genieten van de Noord-Groninger cultuur. Rode draad is de grote invloed van de ligging aan zee op de cultuur van het gebied. De thema’s kunnen als hoofdstukken van Het Verhaal van Groningen worden beschouwd. Deze hoofdstukken sluiten nauw op elkaar aan en zullen thema voor thema worden uitgewerkt. Verbindend element blijft de grote invloed van de ligging aan zee op de cultuur van het gebied. Door op deze manier te werken kan de opgedane ervaring van het ene thema worden meegenomen bij een volgend thema. De verhalen kunnen bezoekers aan den lijve ervaren als ze het gebied bezoeken, maar ze kunnen er ook kennis van nemen via een digitaal bezoek aan www.hetverhaalvangroningen.nl. Zowel de digitale als de fysieke samenwerking tussen de erfgoedinstellingen vragen om kwaliteit en eigentijdse presentaties om ook jongere doelgroepen te bereiken.
Doelstellingen Gedurende Waddenland wil het Museumhuis de volgende doelen realiseren: • • • • • •
Het opstellen en integraal presenteren van “het verhaal van Noord-Groningen”, waarbij verschillende erfgoedinstellingen, bewoners en bedrijven nauw met elkaar samenwerken en met een gemeenschappelijke visie het publiek benaderen Het bereiken van een groter publiek dan tot nu toe door de afzonderlijke erfgoedinstellingen wordt bereikt. Naast cultuurtoeristen horen jongeren expliciet tot deze doelgroep. Het ontwikkelen en uitwerken van drie concrete pilots in drie regio’s Het ontwikkelen van producten voor verschillende doelgroepen (jongeren, recreanten, bewoners) Opstarten van een netwerk met partners waarbinnen activiteiten op elkaar worden afgestemd. Afspreken van onderwerpen en thema’s die de verschillende deelnemers hun bezoekers willen presenteren
Op de langere termijn wil Waddenland: •
Een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het Noordelijk kustgebied, omdat het plan wil bijdragen aan sterkere presentaties van en over het gebied en daarmee aan een groter publieksbereik. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de aanwezige (informatie)bronnen in het gebied zoals de erfgoedinstellingen, verenigingen, organisaties, bedrijven en burgers. Het plan wil zo bijdragen aan een betere economische spin-off en tot betere mogelijkheden voor educatie. Het plan wil ernaar streven om erfgoedinstellingen op de langere termijn beter in staat te stellen om hun taken uit te voeren.
De (meetbare) eindresultaten staan opgenomen onder de uitwerking van de eerste pilot (pag. 8 en 9), maar zullen in principe als richtlijn gelden voor alle drie projecten.
2
Fase 0 De netwerkpartners
Om het gebied voor bezoekers aantrekkelijk te maken door over het gebied te 'verhalen' is het van belang om het project met de verschillende partners af te stemmen. Daarom heeft het Museumhuis vanaf november 2005 met partners gesproken over de haalbaarheid van Waddenland en over de mogelijkheden om hier samen aan te werken. Natuurlijk is eerst gesproken met alle organisaties die bij het Museumhuis zijn aangesloten. Daarna zijn gesprekken gevoerd met de directeur van de Groninger Archieven, de Groninger fondsen, secretaris bezoekerscentrum Lauwersmeer, burgemeester van De Marne, wethouder cultuur gemeente Winsum, directeur Biblionet, directeur IVN (instituut voor natuur- en milieueducatie), Jan Timmer, directeur NAM, Rijkswaterstaat en vertegenwoordigers van Leader en Lancewad. Op basis van positieve reacties is Waddenland verder uitgewerkt. Zoals gezegd kent NoordGroningen veel erfgoedinstellingen. Omdat integrale samenwerking zelf al moeilijk is, is er binnen Waddenland voor gekozen om de samenwerkingsverbanden kleinschalig op te zetten en daarna uit te breiden. Vanwege de vele nieuwe initiatieven in de gemeente De Marne zal daar de eerste pilot van start gaan. Binnen deze pilot zullen bezoekers aan Zoutkamp, Vierhuizen en Lauwersoorg op verschillende plaatsen kennis maken met de geschiedenis en de invloed van de visserij en vloot (zowel oorlog als handel). Na het realiseren van de eerste pilot kunnen de volgende thema’s worden uitgewerkt. Voor het realiseren van Waddenland wordt gebruik gemaakt van deskundigheid die binnen de erfgoedinstellingen en bij de bewoners aanwezig is, maar ook van de wetenschappelijke expertise die via de onderzoeksgroep Verdronken Geschiedenis wordt aangeleverd. Deze groep is ontstaan rond de zoektocht naar het eiland Bosch (zie bijlage 1). Door het grote succes van deze manier van samenwerken is besloten om deze samenwerking voort te zetten. De Stichting Verdronken Geschiedenis i.o. zal nog onbekende aspecten van de geschiedenis van het Waddengebied onderzoeken en de resultaten beschikbaar stellen voor onder andere Waddenland.
3
De Verhalen Het Noordelijk kustgebied kent veel verhalen, die als de hoofdstukken van een boek aan elkaar geregen kunnen worden. Sommige zijn specifiek voor een bepaalde regio en daarom is er voor gekozen om deze verhalen eerst regionaal uit de werken. Als dat wenselijk is kunnen daarna partners uit een andere regio erbij worden betrokken. Samen met de partners worden deze verhalen voor verschillende soorten bezoekers aantrekkelijk en leesbaar gemaakt. De pilot De eerste pilot zal plaatsvinden in de gemeente De Marne rond Zoutkamp, Vierhuizen en Lauwersoog met als thema Vloot en Visserij. Reden om hier te starten is omdat er op dit moment verschillende activiteiten worden opgestart, zoals de vorming van een nieuw te bouwen bezoekerscentrum ‘Waddenwereld’ in het havengebied van Lauwersoog, de oprichting van een bezoekerscentrum in het Nationaal park Lauwersmeer en een projectplan om Zoutkamp te profileren als vissersdorp. (Nadere uitwerking van deze pilot wordt in het volgende hoofdstuk beschreven). De volgende twee projecten / thema's t/m 2008 (binnen deze aanvraag) Op basis van ervaringen in Zoutkamp, Vierhuizen en Lauwersoog zullen de volgende projecten / thema’s worden uitgewerkt: • •
Vruchtbare Zeeklei, grootschalige landbouw en innovatie: Leens, Usquert en Uithuizen Bewoning en Wierden: Ezinge en Warffum
Aansluitende projecten / thema's na 2008 Wanneer de resultaten positief zijn, zullen we inzetten om het project Masterplan Waddenland na 2008 een vervolg te geven. Hierin kunnen o.a. de volgende projecten / thema’s een plaats krijgen: • Dynamiek van de Waddenzee, eilanden, dijken en stormvloeden: Pieterburen • Baksteencultuur (kerken): Zeerijp als centrum met diverse verbindingen via de wierdendorpen richting zee • Handel en industrie: Delfzijl en Appingedam • Ontginning van het Veen: bodemdaling, overstromingen en inpoldering: Dollardgebied, Nieuweschans en Blauwe Stad Er zijn natuurlijk meer onderwerpen te behandelen, maar die kunnen in de loop van het proces worden benoemd. Voor alle projecten / thema’s zullen projectplannen worden ontwikkeld in overleg met organisaties en bewoners uit het gebied zelf, in aansluiting op www.hetverhaalvangroningen.nl en met de provincie. De uitwerking van deze thema’s hebben bepaalde componenten gemeen waardoor ze samen een eenheid vormen. Er zijn vaste punten waaraan moet worden voldaan: • • • •
Op basis van het verhaal dat de partijen aan het publiek willen presenteren wordt er samengewerkt Het verhaal dat verteld wordt, de doelgroep en de producten worden binnen het thema, maar ook in overleg met de andere thema’s op elkaar afgestemd Ieder thema kent een dvd met een inleiding op het thema Bij ieder thema worden bronnen gebruikt en ontsloten en verhalen verzameld uit en over het betreffende gebied
4
• • •
Het publiek kan bij iedere deelnemende (erfgoed)organisatie een verwijzing krijgen naar andere ‘hoofdstukken’ van Waddenland Bezoekers krijgen naast digitale informatie ook tastbare informatie door presentaties met objecten / replica’s De informatie / verhalen worden verwerkt in www.hetverhaalvangroningen.nl. Mensen kunnen hun bezoek aan Noord-Groningen op hun gemak voorbereiden of daar nog van nagenieten.
5
Pilot I: Visserij en vloot in Zoutkamp en Lauwersoog Het zal de meeste mensen niet direct opvallen als ze Zoutkamp bezoeken, maar deze vissersplaats was aanvankelijk een belangrijke vestingplaats aan de monding van het Reitdiep. De visserij springt voor de huidige bezoekers meer in het oog, maar die is vooral sinds de 18e eeuw ontstaan toen een deel van de vissersvloot van Schiermonnikoog een betere haven zocht aan dieper vaarwater, omdat de haven bij hen verzandde. Zoutkamp was op dat moment een verlaten schans die aan diep vaarwater lag waardoor de vissersplaats Zoutkamp kon ontstaan. Lange tijd zijn de banden met Schiermonnikoog blijven bestaan, omdat de veerboot naar dit eiland vanuit Zoutkamp vertrok. Na de bouw van de sluizen bij Lauwersoog vertrekken de veerboten vanaf deze nieuwe haven. Vooral de visserij en met name de garnalen zijn alom tegenwoordig. Met de afsluiting van het Lauwersmeer verdween een groot deel van de havenactiviteiten van Zoutkamp naar Lauwersoog, waaronder de vissersvloot. Een deel van Zoutkamp raakte wederom ontvolkt en karakteristieke vissershuisjes zijn vanuit Zoutkamp verplaatst naar het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Tegenwoordig koestert de gemeente De Marne deze karakteristieke elementen van Zoutkamp en worden zij waar mogelijk weer hersteld. Deze verhalen over de oorsprong van Zoutkamp als vesting en vissersplaats, winnen aan waarde en aantrekkelijkheid wanneer mensen niet alleen in het museum, maar ook in de haven en in het stratenplan deze geschiedenis ervaren. Datzelfde geldt voor Vierhuizen dat lange tijd als broeinest van piraterij werd gezien en op een strategische plek bij de Waddendijk lag. Ook over Lauwersoog zijn verhalen te vertellen over hoe de vissershaven en visafslag functioneren. Deze plaatsen zijn voor het publiek bereikbaar, maar worden nog niet ingezet om het verhaal van vloot en visserij te vertellen. Het is de intentie om deze plaatsen die tot de verbeelding spreken bij de publiekspresentaties te betrekken in nauwe afstemming met de erfgoedinstellingen in het gebied. Het gebied van Zoutkamp – Vierhuizen – Lauwersoog leent zich bij uitstel voor het vertellen van verhalen rondom de vloot en visserij. Piraterij is in dit verhaal een specifiek onderdeel van de vlootgeschiedenis. De volgende verhalen kunnen worden verteld: • • • • •
De zoutwinning aan zee, waar de plaats zijn naam aan dankt. De cruciale ligging van Zoutkamp aan de monding van het Reitdiep: het verhaal van een vestingplaats die de stad Groningen moet verdedigen (80-jarige oorlog); tegenwoordig is er een groot militair oefenterrein bij Lauwersoog. De geschiedenis van het Reitdiep en de Lauwers Piraterij: Vierhuizen De geschiedenis van de visserij tot vandaag de dag en de invloed op het dagelijks leven: garnalen pellen en vissen. Van kleine vissersboten tot een grote industrie
De wijze van presenteren / vertellen: In Waddenland willen erfgoedinstellingen op een nieuwe manier het publiek kennis laten nemen van de geschiedenis en de verhalen van dit gebied. Presentaties zullen daarom niet alleen plaatsvinden binnen de muren van musea en erfgoedinstellingen, maar bij voorkeur ook op andere plaatsen. Dit kan door presentaties van gidsen - afgestemd op dit thema - die bezoekers rondleidingen in het Waddengebied geven, maar ook door digitale informatie over 6
verschillende plaatsen (bijvoorbeeld via www.hetverhaalvangroningen.nl) of op verschillende plaatsen (bijvoorbeeld bij het Sluizencomplex of bij een garnalenpellerij). Deze manier van presenteren is relatief nieuw, waardoor deze pilot als voorbeeld zal fungeren voor de uitwerking van de volgende thema’s. Tijdens de pilot zullen de erfgoedpartners in Waddenland de definitieve presentaties uitwerken. De stuurgroep van www.hetverhaalvangroningen.nl zal als klankbordgroep worden geraadpleegd. De provincie Groningen zal hierover goed geïnformeerd worden. Tevens zal de provincie de evaluatie van de eerste pilot toegezonden krijgen, op basis waarvan de volgende bevoorschotting zal plaatsvinden voor het tweede project. •
• • • •
•
Presentaties van de verschillende verhalen, zowel digitaal als fysiek op verschillende plaatsen (tegelijkertijd): bijvoorbeeld de kerk van Vierhuizen, het dorpshuis van Vierhuizen, de kerk van Zoutkamp, Visserijmuseum Zoutkamp, Camping de Rousant, Restaurant Het Boze Wijf in Lauwersoog, De Veerhaven van Lauwersoog, de Veerboot tussen Lauwersoog en Schiermonnikoog, het gebouw van Waterschap Noorderzijlvest aan de dijk bij Hornhuizen. Samenhang wordt gerealiseerd door onderlinge verwijzing en door de mogelijkheid om via de digitale weg verbindingen in informatie, plaats en tijd te creëren. Digitale presentatie van verhalen over het leven en de bewoners van het gebied. Deze presentaties worden ook opgenomen in www.hetverhaalvangroningen.nl Rondleidingen door het gebied en rondvaarttochten met speciale informatie door vissers en vrijwilligers uit het gebied; bijvoorbeeld arrangement Zoutkamp – Lauwersoog per museumboot. Digitale informatie via www.hetverhaalvangroningen.nl waarbij geografische plaatsen worden gekoppeld aan historische informatie. Deze geografische plaatsen kunnen ook in het water liggen en daarmee voor vaarrecreanten interessant zijn (bijvoorbeeld vaarroutes en oriëntatiepunten op de wal) Historische jeugdroman over het leven van een vissersjongen
Partners: •
• • • • • • • • •
Visserijmuseum Zoutkamp: is op dit moment bezig met een herinrichtingsplan. Heeft de beschikking over een vissersboot, waarmee rondvaarten over het Reitdiep worden gemaakt (met inhoudelijke toelichting van een ex-vissers); bovendien worden op dit moment twee sloepen gebouwd in het kader van werk-leertrajecten die zullen worden ingezet bij rondleidingen op het water Gemeente de Marne (heeft plannen met culturele functie in haven Lauwersoog en met het profileren van Zoutkamp als vissersplaats) Bezoekerscentrum Lauwersmeer (wordt in november 2006 ingericht) Kerk van Zoutkamp Historische vereniging De Marne Bibliotheek De Marne Noordelijk Scheepvaartmuseum Groningen (werkt nauw samen met Visserijmuseum) Inwoners en vrijwilligers in het gebied Bedrijfsleven, waaronder vissers en havenbedrijven Stichting Verdronken Geschiedenis: wil onderzoek doen naar zoutwinning, vaarroutes (ook verzandde routes)
7
Doelgroep: • • •
Mensen met brede culturele belangstelling binnen en buiten het gebied Cultuurtoeristen, zowel op het land als op het water (vaarrecreanten) Kinderen en jongeren: vooral door vertaling naar moderne presentatievormen en met gebruik van nieuwe media
Bereiken van de doelgroep: Het publiek moet op een eenduidige manier worden benaderd. Dit kan goed via de publiciteitskanalen die rond www.hetverhaalvangroningen.nl worden opgezet, zoals bijv. de nieuwsbrief www.hvvg.nl, informatieronden, tijdschrift Stad & Lande, contacten met RTV Noord, Dagblad van het Noorden en Marketing Groningen. Daarnaast zal er apart foldermateriaal moeten worden ontwikkeld, door de partners van het project zelf. Bovendien zullen bij de deelnemende organisaties medewerkers op de hoogte moeten zijn van activiteiten van netwerkpartners, zodat zij ook gastheer en gastvrouw van Waddenland worden. Zodra Visserij en Vloot gerealiseerd is, zal op landelijke schaal bezoekers worden geënthousiasmeerd / uitgenodigd om een bezoek te brengen (bijvoorbeeld via ANWB, Marketing Groningen e.a.) Binnen Waddenland zal veel aandacht uitgaan naar de manier waarop oud en nieuw publiek bij Noord-Groningen kan worden betrokken. Dit zal op een nieuwe manier vormgegeven worden door producten op elkaar af te stemmen. Bezoekers kunnen gebruik maken van arrangementen of zelf een combinatie van de verschillende producten maken die op hun wensen zijn afgestemd. (Fietsen, varen, bezoek aan erfgoedinstellingen, rondleidingen etc.) Er zal uitgebreid onderzoek worden gedaan naar het publieksbereik van deze manier van werken en naar de mate waarin bezoekers het aanbod waarderen. Deze informatie is waardevol voor het in gang zetten van volgende thema’s of het bijsturen van bestaande projecten (nulmeting).
Prestatie-indicatoren De prestatie-indicatoren gelden in principe voor alle drie projecten / thema’s, maar staan hier geformuleerd op de eerste pilot. Deze indicatoren zullen onderdeel uitmaken van de evaluatie van de eerste pilot en opnieuw worden benoemd bij de start van het/de tweede project / regio. Bezoekers krijgen een samenhangend pakket aangeboden met informatie en activiteiten binnen Waddenland. Hierin kunnen zij zelf activiteiten selecteren of gebruik maken van standaard arrangementen. • • • • •
Bezoekers krijgen op minimaal twee plaatsen informatie / presentaties aangeboden over Vloot en Visserij, zowel in fysieke vorm als digitaal, met het streven naar meerdere plekken Minimaal 10 geografische plaatsen worden gekoppeld aan historische informatie die digitaal beschikbaar is Er worden minimaal 50 verhalen verzameld waarbij gebruik wordt gemaakt van verschillende soorten bronnen. Deze verhalen worden ingezet bij de presentaties en ook opgenomen op www.hetverhaalvangroningen.nl Er worden minimaal 20 gidsen opgeleid die een integraal verhaal kunnen vertellen over het gebied Publieksvriendelijke documentatie met diepgaander informatie 8
• • • • •
Minimaal 1 activiteit/arrangement voor kinderen/jongeren Minimaal 1 activiteit/arrangement voor mensen met cultuurhistorische belangstelling Minimaal 1 arrangement met een verbinding tussen water en land Bezoekersaantallen moeten zijn toegenomen, zowel bezoekers van buiten de regio als bezoekers binnen de regio* De waardering voor bezoek aan de regio moet zijn toegenomen*
* Wat betreft de bezoekersaantallen en de waardering voor de regio zullen aan het einde van de pilot de indicatoren preciezer vastgesteld moeten worden, omdat nu nog niets bekend is over de uitgangssituatie (nulmeting ontbreekt).
De samenhangende presentaties die worden ontwikkeld zijn meerdere jaren te bezoeken. Daarvoor zullen de samenwerkende organisaties in netwerkverband verantwoordelijk zijn. Dit geldt evenzeer voor het verbeteren of aanpassen van de producten. Hiermee is de investering ingezet voor langduriger output, ook nadat de pilot is afgerond. Na afronding van de pilot zal een evaluatie worden gemaakt aan de hand van de hierboven genoemde prestatie-indicatoren. Hieruit kan blijken dat de vervolgprojecten aangepast moeten worden of dat de indicatoren bijstelling behoeven. De bespreking van deze evaluatie en de eventuele bijstelling van de vervolgplannen vindt plaats met de provincie Groningen en in de stuurgroep van “Het verhaal van Groningen”.
9
Stramien voor volgende twee projecten / thema’s Waddenland is een dynamisch proces waarbij de partners grote invloed hebben. Voor de volgende projecten / thema’s wordt gebruik gemaakt van de opzet en ervaringen uit de eerste pilot. De volgende contouren kunnen worden aangegeven. Vruchtbare Zeeklei Thema’s: Vruchtbaar land als prikkel om zich in een relatief gevaarlijk gebied te vestigen (begin kolonisatie) Grootschalige landbouw op dichtgeslibde rivieren (Lauwers, Fivel) en in polders Verkavelingsvormen Landbouwinnovatie en rijkdom (o.a. Mansholt) Sociale structuren: herenboeren en arbeiders Mogelijke partners: Landgoed Verhildersum Openluchtmuseum Het Hoogeland Erfgoedlogies Usquert NLTO Bewoning en wierden Thema’s: Kolonisatie van het gebied (o.a. aandacht voor voorkomen Hunnebedden) Ontstaan van wierden Kleinschalige dorpscultuur met veel kleine kernen Middelen van bestaan Ontvolking van wierden en verdwijning Droge voeten Van Giffen Mogelijke partners: Museum Wierdenland Muzeaquarium Delfzijl Archeologen Groninger Museum Netwerk archeologische informatiepunten
10
Organisatie Zoals al eerder is aangegeven zijn de organisaties in het noordelijk kustgebied te klein en te zwaar belast om zelf samenhang in presentaties te maken en een netwerk op te zetten. Het Museumhuis Groningen wil als (museum)koepel en als initiatiefnemer van Waddenland het project trekken. Dit doet hij in overleg met de netwerkpartners en in aansluiting op www.hetverhaalvangroningen.nl. Wanneer Waddenland functioneert, kan bekeken worden of een dergelijk samenwerkingsverband onder de vleugels van het Museumhuis moet blijven of dat een andere organisatievorm geschikter zal zijn. De organisaties die aan Waddenland deelnemen blijven verantwoordelijk voor hun eigen instelling. Waddenland blijft een samenwerkingsverband. Organisaties die deelnemen verplichten zich wel aan van te voren vastgestelde afspraken over de taken en verplichtingen die iedere organisatie binnen het netwerk heeft. Gedurende het project Waddenland levert het Museumhuis de projectleider en is het Museumhuis budgethouder van het project. Omdat Waddenland niet een standaard project is, maar een dynamisch proces waarin kan blijken dat de oorspronkelijke opzet aangepast of bijgestuurd moet worden en nog niet alle activiteiten vooraf kunnen worden gepland, zal daarover regelmatig afstemming plaatsvinden met de provincie Groningen. Ook zal de erfgoedbrede stuurgroep die voor www.hetverhaalvangroningen.nl is ingesteld ook als klankbord worden gebruikt. Daarmee is meteen een verbinding gelegd tussen de digitale component van Het Verhaal van Groningen en de fysieke component. Omdat Waddenland een masterplan is waaruit verschillende deelprojecten met financieringsbronnen bestaan, wordt de eerste pilot als richtlijn genomen voor de volgende deelprojecten. Er wordt uitgegaan van een gefaseerd stappenplan, waarbij de eerste fase gedetailleerd is beschreven en het vervolg globaal. Gedurende het proces zullen de vervolgstappen op basis van de ervaringen en de evaluatie nader worden uitgewerkt in deelprojectplannen en ter goedkeuring worden overlegd aan de provincie. Na afronding van de projecten zullen de presentaties blijven bestaan en de netwerken blijven functioneren voor het bijhouden van de uitgewerkte producten en het eventueel ontwikkelen van nieuwe producten. In de loop van het plan moet blijken welke organisatievorm zich hier het beste toe leent.
11
Tijdschema Zomer – najaar 2006 Fase 0
Betrokkenheid creëren bij partners pilot
Najaar 2006
Fase I
Voorbereiding Opstarten pilot Vloot en Visserij Opstarten netwerk en organisatiestructuur N-Groningen Maken afspraken met deelnemers Opzetten publieksonderzoek Inventarisatie bestaande projecten Opstellen plan van uitvoering
Voorjaar 2007
Fase II
Uitwerking Vloot en Visserij Opzetten Vruchtbare Zeeklei Opzetten Bewoning en Wierden
Najaar 2007
Fase III
Afronden Vloot en Visserij Uitwerking Vruchtbare Zeeklei Uitwerking Bewoning en Wierden
Voorjaar 2008
Najaar 2008
Afronden Vruchtbare Zeeklei Afronden Bewoning en Wierden
Fase IV
Evaluatie Resultaten publieksonderzoek Plannen voor vervolg
In de twee jaar die voor Waddenland staan, kunnen drie inhoudelijke projecten / thema’s met hun producten worden gerealiseerd. In het voorjaar van 2008 moet worden besloten op welke wijze het project verder wordt ingericht en eventueel wordt vervolgd voor de periode na 2008.
12
Toelichting bij begroting Baten Bij het berekenen van de baten is uitgegaan van het budget van de provincie Groningen voor het ontwikkelen van integrale presentaties en op de mogelijkheden van het Museumhuis om deze presentaties en netwerken te activeren. Tijdens de voorbereiding van het plan is met de fondsen en met partners uit het bedrijfsleven gesproken. Uit reacties blijkt dat partijen enthousiast zijn over het plan. Financiering vanuit deze kant lijkt haalbaar. Lasten Fase I De volgende lasten dienen als voorbereiding op de drie thema’s: Opstarten netwerken Opstarten publieksonderzoek Inventarisatie projecten Opstarten Vloot en Visserij: voor het opstarten en uitwerken van de thema’s is € 5000,- per thema gerekend. Lasten Fase II Verzamelen van verhalen op basis van diverse bronnen: hierbij is uitgegaan van zoveel mogelijk samenwerking met andere partners zoals bijvoorbeeld met studenten van de RUG of met leden van historische verenigingen. Vastleggen en digitalisering van materiaal: kosten voor mensen die opnames maken en redigeren en gebruik apparatuur Voorzieningen presentaties: materiële kosten voor zowel de fysieke als digitale presentaties Cursus vrijwilligers: betreft voorbereiding en geven van drie cursussen en het ontwikkelen van lesmateriaal Voorlichtingsmateriaal: Maken, vormgeven en drukken van voorlichtingsfolders Opzetten thema’s: zie toelichting Fase I Lasten Fase III Zie de toelichting bij Fase II. In deze fase worden twee thema’s uitgewerkt, waardoor de kosten hoger zijn. Lasten Fase IV Het analyseren van publieksonderzoek en het uitwerken van de evaluatie wordt aan deskundigen uitbesteed.
13
Waddenland Baten fase I Provincie Groningen fondsen Museumhuis Totaal fase I
10000 9000 5000 24000
Lasten fase I opstarten netwerk afspraken met deelnemers opzetten publieksonderzoek inventarisatie bestaande projecten Opstarten Vloot en Visserij Totaal fase I
2500 2000 12000 2500 5000 24000
Baten fase II Provincie Groningen Fondsen Sponsoring Totaal Fase II
30000 45000 55000 130000
Lasten fase II verhalen verzamelen / bronnen vastleggen / digitaliseren verhalen voorzieningen presentaties dvd Vloot en Visserij afspraken met partners cursus vrijwilligers voorlichtingsmateriaal opzetten Vruchtbare Zeeklei opzetten Bewoning en Wierden Totaal Fase II
22000 23000 30000 30000 5000 5000 5000 5000 5000 130000
14
Baten fase III Provincie Groningen Fondsen Sponsoring Totaal Fase III
30000 70000 100000 200000
Lasten fase III verhalen verzamelen / bronnen Vruchtbare Zeeklei en Bewoning en Wierden vastleggen / digitaliseren verhalen (voor 2 thema's / regio's) voorzieningen presentaties (2x) dvd's (2 thema's / regio's) cursus vrijwilligers voorlichtingsmateriaal Totaal Fase III
44000 46000 30000 60000 10000 10000 200000
Baten Fase IV Provincie Groningen Fondsen Museumhuis Totaal Fase IV
10000 15000 5000 30000
Lasten Fase IV evaluatie resultaten publieksonderzoek Plannen voor vervolg Totaal Fase IV
10000 15000 5000 30000
15
Bijlage I Met Waddenland wil Noord-Groningen bewoners en bezoekers uitdagen om het land en de Waddenzee in al zijn schoonheid te leren kennen. In 2004 heeft het Museumhuis Groningen samen met het Openluchtmuseum in Warffum zich aan een project gewaagd om op kleine schaal een integrale samenwerking te realiseren rond de zoektocht naar het eiland Bosch. Het proces zelf en de uitkomsten waren zo verrassend positief dat besloten is om deze manier van werken duurzaam in een groter verband uit te proberen. De ervaring rond Bosch heeft geleerd dat concrete projecten veel energie kunnen opwekken waardoor de uitstraling groot kan worden. Integraal werken en presenteren is echter niet vanzelfsprekend en partners moeten verleid worden om buiten de eigen vastomlijnde kaders te werken. Dit proces ontwikkelt zich te best door concrete projecten, maar wel met veel aandacht en ondersteuning voor het samenwerkingsproces.
Verdronken Geschiedenis: Zoektocht naar het eiland Bosch Voor het schrijven en ontwikkelen van dit projectplan Waddenland is gebruik gemaakt van de ervaringen die het Museumhuis Groningen, het Openluchtmuseum Het Hoogeland en de verschillende (amateur)wetenschappers hebben opgedaan bij het project Verdronken Geschiedenis. Omdat deze ervaringen voor Waddenland worden gebruikt, volgt hieronder een kort verslag. In 2004 zijn Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum en het Museumhuis Groningen begonnen aan een zoektocht naar de geschiedenis van het eiland Bosch en naar de mogelijkheden om dit verhaal voor een breed publiek te vertellen. Omdat over een eiland dat aan het eind van de Middeleeuwen is verdwenen en alleen bekend is van oude kaarten moeilijk een tentoonstelling is te maken, is een projectgroep gevormd om een haalbaarheidsonderzoek te doen. De oplossing werd gevonden toen bleek dat er toch meer historische informatie te vinden was en vooral dat er ook fysisch geografisch onderzoek van het gebied voor handen was. Het combineren van kennis uit verschillende wetenschappelijke disciplines en samenwerking met bewoners uit de streek (vuurtorenwachter, wadloopgidsen, vissers) zou voldoende basis moeten geven voor de opzet van een tentoonstelling. Gevoed door het wetenschappelijke avontuur en de mogelijkheid om door interdisciplinair te werken verder te komen ontstond een internationale groep wetenschappers die wilden samenwerken rond de eilanden Bosch en Buise (in Duitsland). De publieke belangstelling was overweldigend, gevoed door verhalen uit de pers. De angst dat het thema te abstract zou zijn om de verbeelding te prikkelen bleek ongegrond. Wat ook verrassend was, waren de wetenschappelijke resultaten die door deze manier van onderzoek werden gevonden. Het enthousiasme binnen de groep werd steeds groter, omdat er inderdaad een nieuw verhaal rond Bosch verteld kon gaan worden. Dit zette aan tot meer (vrijwillig) onderzoek en een grote inzet van de deelnemers. De resultaten kwamen beschikbaar op het symposium Verdronken Geschiedenis en via het tijdschrift voor Stad & Lande. Dat maakt dat veel van wat is gemaakt de weg naar het publiek heeft gevonden. De wetenschappers staan klaar om met andere delen van het Wad verder te gaan, waaronder het gebied van de Dollard. Een ander belangrijk resultaat is het vergroten van de betrokkenheid van de bewoners bij hun gebied. Relatief veel Groningers zijn met een onbekend stukje cultuurgebied in aanraking gekomen. Een deel van de geschiedenis van Groningen ligt buitendijks in de zee en dit is voor Groningers die met de rug naar de zee staan een nieuw gegeven. De dijk is niet alleen een veilige waterscheiding, maar ook een fysieke barrière die de eenheid van landschap en cultuur doorsnijdt. Door deze eenheid weer zichtbaar te maken, wordt de waardering van landschap
16
en cultuur groter, waardoor mensen met trots over hun eigen cultuurgeschiedenis kunnen praten. Verdronken Geschiedenis heeft een aanzuigende werking gehad op allerhande mensen en organisaties die met het Waddengebied bezig zijn, vaak ieder voor zich, soms in een groter samenwerkingsverband. Hierdoor is een netwerk van contacten opgebouwd waaruit bleek dat verschillende organisaties met dezelfde thema’s bezig kunnen zijn zonder dat van elkaar te weten. Bij al deze initiatieven is behoefte aan samenwerking, coördinatie en overzicht, maar ook aan een samenbindende visie en een sturing om die samenhang te ontwikkelen.
17
