m a s k e r a d ebou w s ys teem (2) he t v ervo lg (20 02-hed en)
Hett jongste prototype staat er in tuindorp Heijplaat strak en plezierig bij.
Al 35 jaar probeert architect Maarten van der Breggen de onwillige bouw open te breken voor houtskeletbouw. Hoewel hij ook is afgestudeerd als stedenbouwkundige, dwong zijn hsb-missie hem ertoe de grote lijnen enigszins los te laten voor het niveau van details en verbindingen. Verbazing paart
foto’s: www.johnlewismarshall.com
zich aan bewondering voor deze donquichot-nonquichot.
foto: www.johnlewismarshall.com
Een volgende mijlpaal na de Houtinnovatieprijs 2003 voor
Maskerade-woonzorgproject
schikt gemaakt voor starters-, zorg-, eengezins-, familie-,
het Maskerade-bouwsysteem was de presentatie ervan
Het Open Venster Alphen a/d
groeps-, woonwerk- en kangoeroewoningen (met onder
tijdens de BouwRAI (4 t/m 7 april 2006) op het Projectplein IFD-bouwen. Het was een nieuwe poging woning-
Rijn (2006): hsb met een gevelbekleding van keramische tegels.
bouwcorporaties, projectontwikkelaars en makelaars van
ve bouwmuren en/of kolommen en niet-constructieve
aanbieders. ‘Ik vind dat de houtverwerkende industrie,
Dr. Gelinckschool in
maar ook architecten en opdrachtgevers te romantisch
Spijkenisse (2009), waarvoor
ken. We moeten hout veel meer als industrieel product
bouwen van maximaal vier verdiepingen in het systeem ondergebracht. De wandopbouw bestaat uit constructie-
hun anti-innovatie af te helpen. Deels ligt de schuld bij de
met hout omgaan door vooral de esthetiek te benadruk-
meer twee woonkamers). Verder zijn appartementenge-
Van der Breggen de Architectuurprijs Spijkenisse 2010 krijgt.
gevelelementen.
Balloonmethode Afwijkend van de hsb-platformmethode (stapeling van wanden en vloeren), heeft Van
benadrukken,’ stelt Van der Breggen in die tijd. De opzet
der Breggen een verbeterde versie van de Amerikaanse
van Maskerade is juist dat zowel architect als aannemer en
balloonmethode ontwikkeld, waarbij als verschil de vloe-
zelfbouwer er direct mee aan de slag kunnen, omdat de
ren trillingsvrij in sponningen worden opgelegd in de
detaillering vastligt. Architecten kunnen zich volledig op
wanden. Aan de platformmethode kleven namelijk ver-
het ontwerp richten door de vrijheid in vormgeving van
schillende nadelen. Zo krimpt een verdiepingsvloer
gevels, daken, loggia’s, vides en indeling.
algauw 1 tot 1,5 cm, wat ongunstig kan zijn voor de leidingen die erin liggen, voor de krakende trap die niet meer
Voet aan de grond Op het Projectplein IFD-bouwen
goed aansluit, de gevelisolatie die wordt onderbroken, en
toont hij de Maskerade-projecten die in realisering zijn.
de onderlinge bevestiging van de elementen die te com-
Ze bewijzen dat hij toch voet aan de grond krijgt: vele
plex is. Nuchter: ‘We moeten af van de veelheid van de-
tientallen woningen in Marum, Veenendaal, Rotterdam,
tails. Standaardisatie is essentieel: op hoeveel manieren
Zwijndrecht en Tiel, maar ook bijvoorbeeld woonzorg-
wil je een vloer eigenlijk aan een wand verbinden?!’
project Het Open Venster in Alphen a/d Rijn. Zijn bouwsysteem, dat als grootste voordeel de scheiding van
Bouwfouten uitgesloten Met de balloonmethode
drager en inbouw heeft, is in 2006 vrijwel voltooid en ge-
worden de aansluitdetails eenvoudig. Alle elementen vin-
augustus 2015
foto + tekeningen: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten
het houtblad
15
den vorm in de fabriek, zodat de montage op de bouwlo-
woningen in Veenendaal, twintig appartementen en wo-
Volgens de verbeterde
catie én snel én soepel verloopt. De vloeren zelf zijn holle,
ningen in Buren en de Dr. Gelinckschool in Spijkenisse,
versie van de Amerikaanse
houten Flexvloeren geworden (7,5 x 2,5 x 0,40 m), waarin
waarvoor hij de Architectuurprijs Spijkenisse 2010 krijgt.
de leidingen van elektra, ventilatie, verwarming, water en
Al deze projecten bewijzen dat er met de drie basisele-
riolering doorlopen. Ze bestaan uit Kerto-S-ribben en een
menten (constructieve bouwmuren/scheidingswanden,
Kerto-Q-bovenplaat, die samen T-liggers vormen en zo
niet-constructieve gevels, holle vloeren) eindeloos kan
een stijve vloer met een grote overspanning. Met een
worden gevarieerd in gebouwtypen, plattegronden,
zwevende dekvloer en een vrijhangend plafond wordt het
materialen en kleuren.
een verdiepingsvloer. Krimp en kier zijn vrijwel afwezig, met gunstige gevolgen voor de geluidsisolatie en het
Concept House Village Jong van hart en scherp van
warmtebehoud. Door de uniforme detaillering zijn bouw-
geest blijft Van der Breggen naar nieuwe mogelijkheden
fouten tevens nagenoeg uitgesloten. De prefabricage de-
speuren. In september 2012 vindt hij aansluiting bij Con-
cimeert het foutpercentage van 12 naar 2%, wat een aan-
cept House Village (CHV; concepthousevillage.nl). Dit is
zienlijke kostenreductie oplevert.
een proeftuin voor techniek, onderzoek en onderwijs in het voormalige tuindorp Heijplaat te Rotterdam. CHV is
Bouwbibliotheek Een niet onbelangrijk voordeel van
een initiatief van CityPorts Academy Rotterdam, gereali-
Maskerade is dat door de vrije overspanning van 7,5 m en
seerd door een consortium van Hogeschool Rotterdam,
de plafondhoogte van 3 m een grote indelingsvrijheid ont-
woningcorporatie Woonbron en de TU Delft. Doel is de
staat. Hierdoor kan bovendien op langere termijn een ap-
innovatie in de bouw effectief te versnellen, zoals in wo-
partementengebouw tot school of een woning tot kan-
ningen, bouwdelen, technieken, materialen, openbare
toor worden omgebouwd. Zo evolueren gebouwen naar
ruimte, bouwprocessen, samenwerkingen en interactie
buitenlevensloopbestendig. In 2010 heeft Van der Breg-
tussen bewoners, opdrachtgevers en bouwers. Er wordt
gen alle details zo ongeveer in een bouwbibliotheek vast-
voorzien in circa twintig duurzame woonconcepten ofte-
gelegd. Rond deze tijd zien nieuwe Maskerade-projecten
wel verschillende tijdelijke prototypewoningen. Hierach-
het licht: een kantoor in Drachten, opnieuw tientallen
ter gaan evenzovele samenwerkingen van bedrijven,
balloonmethode worden de vloeren trillingsvrij in sponningen opgelegd in de wanden. 2015: dampopen bouwen.
tekening: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten
augustus 2015 het houtblad
16
kennisinstellingen, publieke organen, particuliere op-
De Flexvloer 2015 met
makers zijn echter géén partners, doordat ze alle andere
drachtgevers en architecten schuil.
zandpakket.
marktposities hebben. Dat gaf wel enige stroefwerking. Deelnemers waren: Allicon aluminium lichtconstructies,
Interessant proces Zijn jongste Maskerade-stap is nu als derde experimenteel woonconcept op Heijplaat ge2
reedgekomen: twee appartementen (elk 80 m ) met en-
Interieur prototype Heijplaat: ruim en licht (dat gefilterd kan worden).
Binder Groenprojecten, Bouw 85 prefab houtconstructies, Faay wanden en plafonds, Fermacell, Heko Spanten, IJB Groep (fundering), Navito energy solutions (zonnepane-
treekas. De totale bouwkosten bedragen € 200.000,-. Het
len), SGT Excellente gevelsystemen, Verweij Houttech-
systeem is nóg weer verder geoptimaliseerd: bouwproces
niek, Vios Trappen en Warmteplan. Enkele andere co-ma-
compleet industrieel ingericht, strikte scheiding casco, in-
kers haakten na korte tijd ongelovig af. Maar de meeste
bouw én installaties, gebouw geheel demontabel, isolatie-
kikkers bleven welgemoed in de kruiwagen kwaken.
concept vervolmaakt, gebruik hernieuwbare biobased materialen. Helaas valt ook hier al snel de klink uit de deur. De
‘ s p i j k e r e n i s v e r l e d e n , d e m o n ta g e toegezegde subsidie blijft uit, waardoor de aannemer afhaakt. Van der Breggen laat zich wederom niet ringeloren:
to e ko m s t! ’
■ ■ ■
‘Ik besloot zelf aannemer - of eigenlijk bouwregisseur - te worden. Ik vond financiële steun bij het Europese ontwikkelingsfonds. Verder verzamelde ik een groep co-makers
Noviteiten Verdere noviteiten in het Maskerade-con-
die hun producten inbrachten. Daarbij daagden we elkaar
cept zijn het verzwaren van de vloeren met zand om de
uit tot innovaties. Dat was een heel interessant traject, we
geluidsisolatie te verbeteren en de flexibiliteit te vergro-
zochten elkaar op, discussieerden, stemden af - hierdoor
ten. De elementen worden nu onderling met bouten en
ontstond een aangename openheid.’
een kliksysteem aan elkaar verbonden, waardoor Maskerade-gebouwen simpel te demonteren zijn. ‘Spijkeren is
Maskerade-driedaagse In dit samenwerkingsproces
verleden, demontage toekomst!’ Behalve hout en zand
zou een aannemer een hinderlijke schakel zijn, in de rol
zitten er ook andere biobased materialen in het gebouw:
van Rusland dat onophoudelijk z’n veto uitspreekt. Co-
cellulose, houtwol, natuurrubber en fermacell Greenli-
augustus 2015 ne-gipsbeplating die schadelijke stoffen uit de lucht bindt.
en koelvraag in zowel het zoel- als koelseizoen trouwens
Zicht op de energie-
Voor 50% zijn de wanden gevuld met cellulose, vlas of
gering. Er is gestreefd naar een all-electric gebouw, wat
klimaatkast achter de
houtwol. Er zijn twee verschillende gevelconstructies met
hoegenaamd de toekomst is als de laatste fossiele brand-
deze isolatiematerialen toegepast, in een dampopen uit-
stoffen eenmaal zijn verstookt. Zonnepanelen en -cellen
werking, en met passiefhuiskozijnen. Het benedenappar-
verzorgen de warmwatervoorziening.
tement heeft gebalanceerde ventilatie met warmteterug-
gekleurde vlakken in de entreekas.
De ingang is een
winning, de bovenverdieping gas. De komende drie jaar
Betere afstemming De beoogde samenwerking met
wordt gemonitord welke invloed al deze voorzieningen
het onderwijs verliep wisselend. Het casco is in twee da-
hebben op de gebouwprestatie. De meetgegevens moe-
gen wind- en waterdicht neergezet. Bij de afbouw wer-
ten detailtekeningen opleveren voor de SBR Referentie-
den tweedejaarsleerlingen van Zadkine, school voor mid-
details van kennispartner SBRCURnet. Daarnaast volgen
delbaar beroepsonderwijs, ingeschakeld om ze te laten
TNO en Hogeschool Rotterdam de appartementen op
kennismaken met werkprocessen en nieuwe technieken.
energieneutraliteit, binnenklimaat en flexibiliteit.
De co-makers toonden tijdens een Maskerade-driedaagse hun specialismen. Alle uitleg en begeleiding namen veel
All-electric Niet onbelangrijk is voorts dat het installa-
tijd in beslag. Beide werelden sluiten ook niet helemaal op
tiebedrijf eigenaar van z’n spullen blijft. De bewoner
elkaar aan. Dat vereist van tevoren toch meer denkwerk
huurt de apparatuur (verwarming, warm water, ventilatie,
over een betere afstemming. De leerlingen, steeds een
zonnepanelen en -collectoren) en betaalt maandelijks een
groep van zeven à acht mensen, zijn ingezet bij het maken
vast bedrag aan de installateur. Hij betaalt dus geen ener-
van de installaties, het bevestigen van de gevelbekleding,
gierekening meer. Van der Breggen: ‘Twee gerenom-
de afwerking van wanden en plafonds, het leggen van de
meerde co-makers op installatiegebied zijn er uitgestapt.
afwerkvloeren, het monteren van de trappen, het vullen
Ze zagen (nog) te veel beren op de weg. Ik heb die ener-
van de verdiepingsvloeren met zand enzovoorts. Het
gieklimaatkast nu zelf gedaan samen met een adviseur en
leerwerkproces wordt bij het volgende Maskerade-pro-
fabrikanten van de apparatuur.’ Door de bouwkundige
ject op Heijplaat (zie slot) geëvalueerd met Zadkine en de
detaillering en de goed geïsoleerde schil zijn de warmte-
Hogeschool Rotterdam.
langwerpige, licht industriële kas van gelamineerd vuren en glas. Ter hoogte van de verdiepingen en bovenop zitten zonnepanelen.
het houtblad
foto’s: www.johnlewismarshall.com
17
artist’s impression: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten
augustus 2015 het houtblad
18
Aangenaam licht Het prototype staat er strak en ple-
Plan is aan de Heijsekade in
op wat is bereikt. ‘Ik heb er altijd voor gekozen niet bij de
zierig bij: een grote doos met forse raampartijen, voor
Heijplaat een permanent ge-
problemen te blijven, maar bij de oplossingen. Toegege-
twee derde speels ingepakt met deels horizontale grenen, deels verticale lariks gevelbekleding, en voor een derde
bouw van 14 appartementen neer te zetten. Dit moet vooral bewijzen dat Maskerade geen
ven, dat duurt heel lang. Maar ik geloof dat ik nu echt met de markt meekan, met details, prefabricage, inpasbare
met heldergroene keramische tegels. Ook dit hele gevel-
enkele beperking aan gevels
nieuwe materialen en installaties en vormgevingsvrijheid,
pakket kent een kliksysteem. De ingang is een langwerpi-
stelt.
alles van het hoogste niveau.’ Hij is in gesprek met twee
ge, licht industriële kas van gelamineerd vuren en glas, die
beleggers die interesse hebben voor zijn Maskerade-pa-
boven het gebouw uittorent. Ter hoogte van de verdie-
radepaardje.
pingen en bovenop zitten zonnepanelen. In de kas vind je de entreedeuren, de trappen (grenen en beuken) en de
Bevlogen architect En er zijn plannen om aan de rand
toegang tot de energieklimaatkasten. Ook vervult de kas
van het CHV-terrein, aan de Heijsekade langs de Maas,
een rol in de ventilatie: zij verwarmt de frisse buitenlucht
een permanent Maskerade-gebouw van 14 appartemen-
voor, eer die de woningen binnentreedt. Daarbinnen valt
ten neer te zetten. Dit nieuwe project moet vooral bewij-
het ruim-aantrekkelijke licht op. In de daktuin gaan de
zen dat Maskerade geen enkele beperking aan gevels
biologen-bovenbewoners groenten en kruiden kweken.
stelt. Er komt dus een derde deel in de serie over deze bevlogen architect en zijn lofwaardige bouwsysteem. •
Twee beleggers Van der Breggen kijkt ondanks alle strubbelingen, die ook hier niet ontbraken, tevreden terug
hans de groot
INTERNATIONALE HOUTDAG 2015 Maarten van der Breggen spreekt over 35 jaar houtskeletbouw tijdens de Internationale Houtdag 2015 (donderdag 26 november, Castellum Hoge Woerd De Meern). Voor informatie/aanmelding: www.houtblad.nl.
