MarketUpdate.nl Weekend Editie 50. De MarketUpdate Weekend Editie is een uitgave van BullionMedia

MarketUpdate.nl Weekend Editie 50. De MarketUpdate Weekend Editie is een uitgave van BullionMedia.

Inhoudsopgave Columns Schuldherstructurering werkt: Luigi Zingales' Plan B! In gesprek met Mike Maloney

Economie Amerikaanse studenten diep in de schulden, maar zonder goedbetaalde baan India drukt steeds meer bankbiljetten met hogere waarde Goud en zilver onder sterke verkoopdruk, wat is er aan de hand? 'Obama zal geen veto gebruiken tegen NDAA' Crisis in beeld grafiek (16/12/2011) Irak oorlog kost Amerikaanse belastingbetaler $4 biljoen

Kredietcrisis Vergelijkend warenonderzoek: de verhoren van de commissie De Wit & de congresverhoren in Amerika Nederlandse staat krijgt rente op kortlopende staatsobligaties Paul Farrell: Amerika's slechtste decennium ooit

Valutacrisis Federal Reserve handhaaft lage rente en blijft obligatiemarkt ondersteunen Rusland bouwt positie in Amerikaanse staatsobligaties verder af

Financiële markten Italië en Spanje staan garant voor één derde noodfonds

Banken Europese banken nog niet voorbereid op financiële storm Griekse spaartegoeden nemen met €6,8 miljard af

Grondstoffen Strategy Metals Bulletin (54)

Goud en zilvermarkt Correcties op de goud- en zilverprijzen in perspectief geplaatst Eric Sprott roept zilvermijnen op om zelf zilver aan te houden als cash

Columns Schuldherstructurering werkt: Luigi Zingales' Plan B! Door: Jaco Schipper | 14-12-2011

Een absolute MUST READ voor iedereen die denkt dat er géén oplossingen bestaan voor de financiële problemen bij banken en die op de woningmarkt. Prof. Luigi Zingales schreef in 2008 zijn Plan B. Anno 2011 zou zijn plan de rode draad moeten zijn voor de wijze waarop Nederland de crisis gaat bezweren.

_______ Voordat u aan de vertaling begint, wil ik allereerst benadrukken dat alle credits voor Luigi Zingales zijn. Deze professor Ondernemerschap en Financiën aan de University of Chicago Booth School of Business voelde het in 2008 als zijn plicht om met een alternatief plan te komen voor de compleet ridicule reddingsoperaties van Wall Street onder leiding en dwang van toenmalig Amerikaans minister van Financiën, Hank Paulson. Deze vertaling is gemaakt om te laten zien dat er simpele en doeltreffende oplossingen bestaan voor de ontstane financiële problemen. De elegantie en de eenvoud van Zingales' Plan B om de problemen op de (Amerikaanse) woningmarkt en de bijbehorende bancaire problemen aan te pakken en op te lossen, tonen aan dat - zonder dat er belastinggeld aan te pas komt - goedkope en effectieve oplossingen bestaan voor de huidige crisis. In Amerika is het inmiddels te laat; in Nederland nog niet! Zijn "Plan B" heeft mij in 2008 ertoe bewogen om snel een bewerking los te laten op de Nederlandse situatie in verband met de hypotheekrenteaftrek en die onder de aandacht te brengen bij het ministerie van Financiën. De plicht waar Zingales in zijn slotoverweging aan refereert, is er één die ik dus volledig deel. Hij en andere economen weten dat het anders kan en anders moet zodat we uit deze ellendige situatie kunnen komen. Schuldherstructurering is de enige uitweg in een met schulden overladen economie. Echter, dit is slechts één onderdeel van een pakket maatregelen die ik nodig acht. Er is nog veel meer nodig. Het centrale idee dat hiij zeer eenvoudig uiteenzet, is waar het bij het hele scala aan maatregelen die noodzakelijk zijn, om draait. Helaas geldt er dat er in Amerika niet is geluisterd naar het advies van Luigi Zingales en zijn collega's. Tot op de dag van vandaag vind ik het onbegrijpelijk en onbestaanbaar dat de Amerikaanse autoriteiten zijn door gegaan op de oude voet, of we het nu hebben over het beleid onder president George W. Bush of Barack Obama. Het is eigenlijk een regelrechte schande! Zingales' Plan B is een subliem voorbeeld van een op vrije marktwerking gebaseerde aanpak van deze monetaire en financiële systeemcrisis. Het is tevens een wijze van aanpak die in Nederland bittere noodzaak zal zijn indien wij in dit land de problemen willen oplossen en de democratische rechtsorde willen behouden. Dat laatste heeft met name betrekking op hypotheeksecuritisaties. Bij een aantal passages in de tekst heb ik (daaronder) enkele opmerkingen ter toelichting geplaatst. Tevens staan tussen [..] kleine opmerkingen, vrije vertalingen of toevoegingen ten behoeve van goedlopende zinnen. De woorden tussen (..) zijn afkomstig uit het origineel. De uitgebreide opmerkingen gaan in op onderliggende problemen die later

(dus na 12 oktober 2011) in het publieke domein aan het daglicht zijn gekomen, waaronder die van hypotheeksecuritisaties. Tevens heb ik bij één opmerking op juridische verschillen met Nederland gewezen. Als zeer belangrijke kanttekening wil ik u uitdrukkelijk meegeven dat dergelijke rommelhypotheken - of om in vakjargon te blijven: "hypotheeksecuritisaties" - ook in Nederland zijn gemaakt. De orde van omvang van deze Nederlandse hypotheekpakketten bevindt zich zo rond de €250 miljard op een totaal van €644 miljard aan uitstaande hypotheekschuld (cijfers 2011; zie DNB). Dit enorme bedrag doet mij het ergste vrezen, te meer onderinvestering in de woningmarkt met negatief eigen vermogen voor hypotheekgevers (schuldenaren) onmogelijk is op te lossen zonder een vorm van schuldherstructurering. Anders gezegd, een kleine sneeuwbal boven aan de berg kan - indien onaangepakt - resulteren in een allesverwoestende lawine zoals die reeds in de Verenigde Staten heeft plaatsgevonden. Daarbij is het voor Nederland zaak om te voorkomen dat er ook hier een juridische desintegratie van de Nederlandse huizenmarkt plaatsvindt. Dit moet ten koste van veel worden voorkomen. Mijn stellingname in deze is dat een preventief plan noodzaak is. Het belang van de centrale gedachte van Zingales' Plan B moet mijn inziens het uitgangspunt vormen voor het kabinetsbeleid om de crisis op de Nederlandse woningmarkt en de problemen in Nederlandse bancaire sector te lijf te gaan. Aan struisvogelpolitiek, of beter gezegd: kamikaze-beleid, heeft de Nederlandse burger helemaal niets. Hoe langer we wachten, des te groter de problemen zullen worden. Nu in Nederland opnieuw de discussie oplaait over de houdbaarheid van de hypotheekrenteaftrek en omdat Zingales' plan B naar mijn inzicht de enige oplossing biedt voor de huidige problemen zie ik de vertaling van zijn "Plan B" als mijn morele plicht als "econoom". Ten overvloede, alle credits voor de onderstaande tekst zijn voor professor Luigi Zingales!! _______

"Plan B" Door Luigi Zingales, Robert C. McCormack Professor of Entrepreneurship and Finance and the David G. Booth Faculty Fellow, 12 oktober 2008

Nadat een pistool tegen het hoofd van het Amerikaanse congres was gezet - dreigend met een financiële ineenstorting wanneer zijn plan niet werd goedgekeurd - is minister van Financiën Hank Paulson eindelijk aangekomen bij de enige logische conclusie: zijn plan zal niet werken. Wanhopig op zoek naar een Plan B, is Paulson langzamerhand aan het warm lopen voor de suggestie van een groot aantal economen: injecteer een zekere hoeveelheid kapitaal in het bancaire systeem. Helaas, het is te weinig en te laat. De vertrouwenscrisis die momenteel het financiële systeem raakt, is zó ernstig dat alleen een enorme kapitaalinjectie [met eigen vermogen] de markten gerust kunnen stellen [en die hen overtuigen] dat de grote banken niet zullen omvallen, [en die zorgen dat] er opnieuw vertrouwen ontstaat zodat banken aan elkaar [geld] uit lenen. De fragmentarische aanpak van $100 miljard vandaag, $100 miljard morgen zoals gebruikt werd bij AIG zal niet werken. Het eet alleen het geld op, zonder dat het gewenste effect bereikt wordt - en zonder dat dit de markt gerust stelt dat het ergste voorbij is. Eenvoudig gezegd, niets minder dan een 5% verhoging van het eigen vermogen van het bancaire stelsel zal de truc doen. We hebben het over $600 miljard. Helaas, zelfs als de [Amerikaanse] overheid bereid is om geld van deze orde van omvang uit te geven, zijn er drie problemen. Ten eerste, om het noodzakelijke vertrouwen te herstellen, moet een kapitaalinjectie het risico van wanbetaling op triviale niveaus van financiële instellingen verminderen. Dit impliceert dat de huidige uitstaande schulden (ruwweg twee biljoen [dollar] als we alleen de langlopende obligaties tellen) getransformeerd moeten worden in veilige schulden. Een groot deel van het geïnjecteerde kapitaal zal niet nieuwe leningen genereren, maar zal als een verzekering werken voor de bestaande houders van [bancaire] schulden. Hoeveel? Dat kunnen we schatten door te kijken naar credit default swaps [vrij vertaald: kredietverzekeringen] die ons inzicht geven in de kosten voor het verzekeren van schulden tegen wanbetaling. Met de prijzen van gisteren [dus: 11 oktober 2008], zouden de kosten van het verzekeren van de

twee biljoen van uitstaande langlopende obligaties meer dan $300 miljard zijn. Als gevolg hiervan zal de helft van het kapitaal dat de regering zal investeren in banken niet gaan naar nieuwe leningen, maar naar het redden van Wall Street beleggers. Ten tweede, lost een kapitaalinjectie niet de kern van het probleem op die voortvloeit uit de woningmarkt. Wanneer huiseigenaren bij hun huizen kunnen blijven weglopen en failleren, dan zal de banken-sector blijven bloeden en extra kapitaalinjecties nodig gaan hebben. Nog belangrijker is dat het reddingsplan bij uitstek en de vijandigheid die het veroorzaakt, steeds meer huiseigenaren die in een huis bezitten [waarop zij] een negatief eigen vermogen hebben ertoe zal bewegen om weg te lopen*. Velen van hen zullen denken: "Waarom moet ik volgens de regels spelen wanneer Wall Street dat niet doet?" ______ * Opmerking 1: Een wezenlijk verschil tussen het Amerikaans rechtstelsel (in de meeste staten) en de wet in Nederland, is dat Amerikanen door middel van het inleveren van de sleutel van hun huis bij de bank, hun hypotheekschuld bij de desbetreffende bank kunnen beëindigen. In Nederland kan dit niet. In Nederland wordt de schuld hoe dan ook verhaald. De hypotheek rust daarmee dus niet alleen op de woning, die heeft ook betrekking op ander eigen vermogen alsook toekomstig inkomen - ook al is dit in Nederland wettelijk met minimale eisen ten aanzien van het levensonderhoud geregeld. _______ Dit leidt ons tot het derde en belangrijkste probleem. Als we Wall Street van een bailout voorzien, waarom zouden we niet Detroit (waarschijnlijk nog eens $150 miljard) en Main Street redden? In feite heeft senator McCain [toen Republikeins presidentskandidaat] al gesproken over het kopen van de in gebreke gebleven hypotheken om mensen in hun huizen te houden. Zelfs als we ons beperken tot de subprime-hypotheken, dan hebben we het over $1.300 miljard. Waar stoppen we? We hebben een andere oplossing nodig: een plan B. Een plan dat het geld dat de regering gebruikt voor het redden van Wall Street en Main Street om [zodoende] onze kostbare dollars te besparen voor een stimuleringspakket, die van essentieel belang zal zijn om de economie [nieuw leven in te blazen]. Het redden van "Main Street" Stel dat u een huis in Californië heeft gekocht in 2006. U betaalde $400.000 met slechts 5% eigen vermogen. Helaas is tijdens de laatste twee jaar de waarde van uw huis gedaald met 30%; dus u heeft nu een hypotheek ter waarde van $380.000 en een huis dat $280.000 waard is. Zelfs als u uw maandelijkse betaling kunt betalen(en dat kan u waarschijnlijk niet), waarom zou u dan de moeite doen om de hypotheek te betalen terwijl wanneer u weg loopt, u 100.000 dollar bespaart, meer dan de meeste mensen kunnen sparen in een mensenleven? Echter, wanneer de huiseigenaar wegloopt dan zal de hypotheekhouder [lees: de bank] geen $280.000 kunnen terugverdienen. De procedure voor "foreclosure" [lees: executieverkoop] duurt enige tijd, gedurende het huis niet goed onderhouden wordt en verder in waarde daalt. De herstelratio in standaard hypothecaire faillissementen (die niet zal gaan plaatsvinden temidden van de ergste crisis sinds de Grote Depressie) is 50 cent op elke dollar van de hypotheek. Ik ben gul bij de schatting dat onder de huidige omstandigheden er misschien 50 cent voor elke dollar van de geschatte waarde van het huis terugkomt; momenteel is dat slechts 37 cent voor elke dollar van de hypotheek, en dat voor een [typisch] huis dat getaxeerd wordt op $280.000 dit overeen komt met slechts $140.000 dollar voor de hypotheeknemer [dus: de bank]. Met andere woorden, executieverkopen zijn zowel een kostbare zaak voor de geldlener als voor de schuldenaar. De hypotheekhouder krijgt slechts de helft van wat de huiseigenaren verliest als gevolg van wat wij economen onderinvestering noemen: het onvermogen om het huis te behouden. Vroeger, toen hypotheken [nog] werden verleend door uw lokale bank was er een eenvoudige oplossing voor dit enorme [probleem van] inefficiëntie. De bank schelde een deel van uw hypotheek kwijt; laten we 30% zeggen. Hierdoor ontstaat een klein positief eigen vermogen - een [financiële] prikkel - voor u om in uw huis te blijven. Omdat u in de woning verblijft en die onderhoudt, krijgt de bank een nieuwe schuld van $266.000 terug, die de $140.000 ver overschrijdt die het zou krijgen bij een executie-verkoop.

Helaas is deze win-win oplossing heden ten dage niet mogelijk. Uw hypotheek is verkocht en herverpakt in een [zogenaamd] "pool of asset-backed securities" [vrij vertaald: bundels van met-bezittingen-gedekte-beleggingspapieren] en verkocht in [verschillende] tranches [lees: financiële plakjes hypotheekclaims] met verschillende prioriteiten**. Er is onenigheid over wie het recht heeft om opnieuw te onderhandelen en heronderhandeling zou kunnen vereisen de instemming van ten minste 60% van de schuldhouders, die zijn verspreid over de hele wereld***. Dit gaat niet gebeuren. Bovendien, in tegenstelling tot uw lokale bank, kunnen houders van schuldpapier op afstand niet zeggen of u een goede kredietnemer bent die pech heeft gehad of iemand die gewoon probeert om te profiteren van de kredietgever. Bij twijfel, willen zij u niet een deel van de schuld kwijtschelden uit angst dat zelfs huiseigenaren die makkelijk hun hypotheek kunnen betalen [ook] zullen vragen om kwijtschelding. ______ ** Opmerking 2: Met prioriteiten verwijst Zingales naar de trapsgewijze veiligheid van de afzonderlijke tranches van hypotheeksecuritisaties. Die hebben elk vanwege de verschillen in kredietrisico een eigen kredietwaardigheidsstempeltje en daardoor een verschillende waarde. Deze papieren werden op secundaire markten verhandeld, en werden zelfs in synthetische vorm verhandeld: CDO squared. Die markt is sinds 2008 overleden. De beleggingen bestaan daarentegen nog en staan bij financiële partijen in de boeken. *** Opmerking 3: Wat Zingales overigens in 2008 naar aller waarschijnlijk nog niet wist, (of wel wist maar waaraan hij geen enkele ruchtbaarheid wilde of durven geven) is dat er op systeemschaal is gefraudeerd met hypotheekaktes en eigendomspapieren. We hebben hierover al geruime tijd en met enige regelmatigheid over geschreven, maar een korte samenvatting is wellicht op zijn plaats. De hypotheekpapieren moesten systematisch worden vervalst omdat er vooraf op geen enkele wijze is vast te stellen welke hypotheek in gebreke blijft en dus stuk gaat, en welke niet. Die kapotte hypotheek behoort een specifieke tranche van een hypotheeksecuritisatie toe. De vraag is: welke? De veiligste of de minst veilige? Die toewijzing heeft dus achteraf plaatsgevonden. Dit proces verloopt in Amerika via het door banken opgerichte digitale hypotheekregister MERS. Via MERS (Mortgage Electronic Registration System) werd het wettelijke en lokale eigendomsregister door de banken op eigen houtje omzeilt. Hierdoor ontdoken banken niet alleen lokale belastingen, maar erger, zij hebben de zogenaamde "chain of title" (vrij vertaald: de consistente in de opeenvolging van de eigendomstitels) juridisch onklaar gemaakt. Anders gezegd, banken kunnen in Amerika niet bewijzen dat zij de rechtmatige hypotheeknemer zijn omdat de documenten nooit adequaat zijn bijgehouden. Hierdoor kunnen zij niet op rechtmatige wijze de eigendomsakte van de hypotheekgever (de huiseigenaar) opeisen. Althans, dat kunnen claimanten (lees: banken) alleen als zij de papieren achteraf vervalsen. Dit schandaal kwam aan het licht en bekend te staan onder de noemer "robo-signing": inhuurkrachten voorzagen voor zo'n $10 per uur, honderden zo niet duizenden hypotheekcontrachten van een valse handtekening. Veel zogenaamde "robo-signers" heette bijvoorbeeld Linda Green, wie zij ook moge zijn (google die naam maar eens..). Kort gezegd komt de rol van MERS en de wijze waarop Amerikaanse banken de papieren adminisreerde erop neer dat MERS de digitale tafel is waarop Dr. Frankenstein tijdens de huizenboom de rommelhypotheken heeft gefabriceerd en nadat de huizenmarkt was ingestort - MERS de digitale tafel werd waarop Dr. Frankenstein de hypotheekpapieren toe wees aan banken, die nadien via onderaannemers de papieren vervalsten. Dat zorgt ervoor dat de gehele Amerikaanse woningmarkt in juridisch drijfzand terecht is gekomen. Immers, wat gebeurt er als blijkt dat een uit een executieverkoop gekocht huis, verkregen is door fraude? Strikt juridisch gezien, is er dan sprake van heling. Dat betekent dat het huis aan de oorspronkelijke eigenaar terug gegeven moet worden op het moment dat dit wordt aangetoond. Koopt u in zo'n markt een huis? Zullen pensioenfondsen ooit nog een bundel Amerikaanse hypotheken kopen? De enige conclusie die nu al gesteld kan worden is dat de Amerikaanse woningmarkt door het ontstaan van deze juridische nachtmerrie de komende decennia verboden terrein zijn voor buitenlandse beleggers. Men weet domweg niet waarin men belegt. ______

Hier is waar de overheid met ingrijpen kan helpen. In plaats dat zij geld naar één van beide kanten pompt [dus: of naar banken of naar huiseigenaren], moet de overheid zorgen voor een gestandaardiseerde wijze voor het heronderhandelen van hypotheken. Eén die zowel snel werkt als eerlijk is. Hier is mijn voorstel. Het [Amerikaanse] congres moet een wet aannemen die een heronderhandelde oversluiting van een hypotheek als optie beschikbaar stelt voor alle huiseigenaren die in een postcode[-gebied] wonen waar de huizenprijzen met meer dan 20% zijn gedaald sinds de tijd dat zij hun woning kochten. Waarom? Omdat er geen reden is om inwoners van Charlotte, North Carolina te matsen; daar zijn de huizenprijzen in de afgelopen twee jaar met 4% gestegen. Hoe implementeren we dit? Dankzij twee briljante economen, Chip Case en Robert Shiller, hebben we betrouwbare meetinstrumenten van prijswijzigingen van huizen op de postcode-niveau. Dus, op basis van deze onroerend goed-index kan de optie tot heronderhandelen van de hypotheek gelicht worden, en kan de nominale waarde van de hypotheek (en de bijbehorende rente) verlaagd worden met hetzelfde percentage als waarmee huizenprijzen zijn gedaald sinds de huiseigenaar dat huis heeft gekocht (of opnieuw heeft geherfinancierd). Exact zoals in mijn hypothetische voorbeeld hierboven. In ruil zal echter de hypotheekhouder een deel van het eigen vermogen van de woning krijgen op het moment dat het wordt huis verkocht wordt. Tot die tijd zullen de huiseigenaren zich gedragen alsof zij voor 100% van het huis eigenaar zijn. Pas op het moment van de verkoop zal 50% van het verschil tussen de verkoopprijs en de nieuwe [en lagere] waarde van de hypotheek worden terugbetaald aan de hypotheekhouder. Het lijkt misschien een vreemd contract, maar Stanford University heeft met succes een soortgelijke regeling getroffen voor haar faculteit: de universiteit financierde een deel van de aanschaf van het huis in ruil voor een fractie van de overwaarde vanaf het moment van vertrekking [van de lening]. De reden voor het delen van de voordelen is tweeledig. Aan de ene kant, maakt het de heronderhandeling minder aantrekkelijk voor de huiseigenaren, waardoor het onaantrekkelijk is voor diegene die het niet nodig heeft. Bijvoorbeeld, huiseigenaren met een zeer groot eigen vermogen in hun huis (die geen behoefte hebben voor een herstructurering omdat ze niet failliet dreigen te gaan) zullen het erg duur vinden om deze optie te gebruiken, omdat zij tenminste 50% van hun eigen vermogen moeten opgeven. Ten tweede vermindert dit de kosten van heronderhandeling voor de kredietinstellingen, omdat [op deze wijze] de problemen in het financiële systeem [worden] geminimaliseerd. Aangezien de optie om opnieuw te onderhandelen via de American Housing Rescue & Foreclosure Prevention Act niet stimulus genoeg blijkt te zijn, zal deze heronderhandeling opgelegd moeten worden aan geldschieters, en zal die slechts als een optie aan huiseigenaren gegeven worden. Zijn moeten hun voornemen dan wel in een relatief korte periode aankondigen. Het grote voordeel van dit programma is dat het erin voorziet dat hulp aan noodlijdende huiseigenaren gegeven wordt zonder kosten voor de federale overheid en tegen zo minimaal mogelijke kosten voor de hypotheekhouders. Het andere grote voordeel is dat het de defaults op hypotheken zal stoppen, waardoor de stortvloed aan huizen die op de markt komen en waardoor een neerwaartse druk op de vastgoedprijzen ontstaat geëlimineerd kan worden. Door de vastgoedmarkt te stabiliseren, kan dit plan helpen te voorkomen dat een verdere verslechtering van de balans van financiële instellingen plaatsvindt. Maar het zal geen oplossing bieden voor het probleem van de ernstige onderkapitalisatie van deze instellingen waarmee zij op dit moment worden geconfronteerd. Daarvoor hebben wij het tweede deel van dit plan nodig. Het redden van Wall Street Het plan voor Wall Street volgt dezelfde belangrijkste gedachte: het faciliteren van een efficiënt heronderhandeling. Het belangrijkste verschil tussen de Main Street en Wall Street plannen is het gemak waarmee de actuele waarde van de in moeilijkheden verkerende [financiële] activa [lees: hypotheekgerelateerde beleggingen op de linkerzijde van de balans bij banken] beoordeeld kan worden. Het is relatief eenvoudig om de huidige waarde van een woning te schatten door te kijken naar de aankoopprijs en op de tussenliggende daling van de waarde (via de Case & Shiller index). Bij banken echter, is deze schatting door het gebrek aan transparantie erg moeilijk te maken****. Om te voorkomen dat deze

raming noodzakelijk is, die bovendien een moeilijk proces vol met potentiële belangenconflicten zal zijn, gaan we een slim mechanisme gebruiken dat twintig jaar geleden door een advocaat en econoom, Lucian Bebchuk is bedacht. ____ **** Opmerking 4: Boekhoudkundige regels maken dat onmogelijk: mark-to-market is vervangen door mark-to-model (ook wel mark-to-fantasy) en daardoor is er nauwelijks tot geen vertrouwen in de juistheid van de boekhoudkundige waarde van hypotheken en hypotheekgerelateerde beleggingen. Zoals bij de vorige kanttekening al is gesteld: deze secundaire markt voor hypotheekbeleggingen is dood en bestaat nagenoeg niet meer. Voor zover die nog bestaat, wordt die door banken vormgegeven en wel via onderlinge twijfelachtige transacties zodat zij elkaar helpen aan een kunstmatige waarde. _____ De kerngedachte is dat het [Amerikaanse] congres een wet moet aannemen die een voorverpakte [lees: een nieuwe gestructureerde] faillissementsvorm voorschrijft, die banken in staat stelt om hun schulden te herstructureren, en [die hen bovendien in staat stelt om] het verstrekken van leningen te hervatten. Voorverpakt betekent dat alle voorwaarden vooraf zijn gespecificeerd en die banken over nacht uit [de problemen] laat komen. Het enige dat nodig zou zijn is een handtekening van een federale rechter. In de private sector zijn voorwaarden over het algemeen overeengekomen tussen de betrokken partijen. De innovatie hier zou zijn dat alle voorwaarden vooraf ingesteld worden door de overheid, waardoor het proces versneld wordt. Bedrijven die in deze speciale faillissement procedure gaan, zullen hun oude aandeelhouders weggevaagd zien worden [dat betekent dus dat er een streep door het vermogen van aandeelhouders wordt gezet] en hun bestaande schulden (commercial paper en obligaties) worden omgezet in eigen vermogen. Dit zou onmiddellijk banken solide maken doordat zij een grote buffer eigen vermogen krijgen. Zoals het er nu uitziet, hebben banken zoveel geld verloren in rommelhypotheken dat die de waarde van hun eigen vermogen bijna tot nul is getuimeld. Met andere woorden, ze zijn zo goed als failliet. Door van alle banken de schuld in eigen vermogen om te zetten, zal dit speciale Chapter 11 [dat is de naam van de wet t.a.v. faillissementen; zie: wiki] banken solvabel maken en in staat stellen om opnieuw te lenen aan hun klanten. Zeker is dat sommige van de huidige aandeelhouders het niet eens zullen zijn dat hun bank insolvabel is en zullen zich onteigend voelen door een procedure die hun belegging tot nul reduceert. Dit is waar het Bebchuk-mechanisme handig is. Na de indiening van dit speciale faillissementsregime, geven we deze aandeelhouders een week de tijd om de crediteuren van de bank uit te kopen door hen de nominale waarde van de schuld te betalen. Iedere aandeelhouder kan [dus] individueel beslissen. Als hij denkt dat het bedrijf solvabel is, betaalt hij zijn deel van de schuld [dus naar rato van zijn aandeel ten opzichte van de schuld] en herwint zijn deel van het eigen vermogen. En anders, laat hij het voor wat het is. Mijn plan zou individuele spaarders vrijstellen die federaal worden gewaarborgd [lees: gegarandeerd via het Am. depositogarantiestelsel FDIC]. Ik zou ook credit default swaps en repo-contracten vrijstellen om mogelijke rimpel effect te vermijden door het systeem (wat is gebeurd door Lehman Brothers niet door middel van een soortgelijke procedure te ontbinden). Het zou volstaan door [in de wet] te schrijven dat dit speciale faillissementsregime voor banken niet wordt beschouwd als een "default" (lees: failleren op schuld) voor zover het deze contracten betreft. Hoe zou de overheid deze insolvabele banken (en alleen die) op vrijwillige basis kunnen verleiden om dit speciale faillissementsregime te volgen? Een manier is om gebruik te maken van de kracht korte termijn schulden. Door de kort lopende schulden te betrekken in deze herstructurering, zal dit speciale faillissementsregime angst veroorzaken onder de houders van kort lopende schulden. Indien zij denken dat de instelling wel eens insolvabel kan zijn, dan zullen zij hun geld zo snel mogelijk terugtrekken uit angst om betrokken te raken bij deze schuldherstructurering. Op die manier zullen zij een liquiditeitscrisis genereren die deze instellingen dwingt tot dit speciale faillissement. Een alternatief mechanisme is dat de Fed de toegang tot liquiditeit limiteert. Zowel banken als investeringsbanken kunnen momenteel bij het noodloket van de Federal Reserve geld lenen; dat betekent dat zij door middel van het plaatsen van onderpanden, geld kunnen lenen tegen een redelijke rente. Onder mijn plan zouden de komende twee jaar alleen banken die dit speciale faillissementsregime zijn ondergaan toegang krijgen tot het noodloket. Op deze

manier hoeven solide financiële instellingen die geen behoefte hebben aan liquiditeit niet gedwongen te worden om door middel van deze herstructurering dit faillissementsmechanisme te ondergaan, terwijl die [banken die] insolvabel zijn met haast deze mogelijkheid kiezen om een nationalisatie te vermijden. Een ander probleem zou kunnen zijn dat de instellingen die in het bezit zijn van de [bancaire] schulden - [en] die [na de herstructurering] zullen eindigen als eigenaar van de aandelen - dit vanwege regelgeving of contract niet mogen [..]. Om te voorkomen dat aandelen gedumpt worden en die een negatief effect zouden hebben op de marktprijzen, is het voldoende om een norm in te stellen die het mogelijk maakt dat deze instellingen twee jaar de tijd krijgen om te voldoen aan de gestelde eisen. Dit was vroeger de gangbare praktijk voor banken die geen aandelen konden bezitten, daartoe wel gedwongen werden om die te nemen bij een herstructurering. Het mooie van deze aanpak is drieledig. Ten eerste wordt het bankwezen geherkapitaliseerd zonder kosten voor de belastingbetaler. Ten tweede, het voorkomt dat de regering betrokken raakt bij de uiterst moeilijke zaak om de waarde van financiële activa die "onder stress" staan [zeg maar de probleem-activa] te bepalen. Als de schuld wordt omgezet in eigen vermogen, dan zal de totale waarde niet veranderen, alleen de juridische aard van de schuldvordering. Ten derde, voorkomt dit plan de mogelijkheid dat de overheid voor God gaat spelen, en gaat beslissen welke banken gered worden en mogen doorgaan en welke moeten omvallen; in plaats daarvan zal de markt deze beslissingen maken. Morgen is het te laat is De Verenigde Staten (en mogelijk de wereld) wordt geconfronteerd met de grootste financiële crisis sinds de Grote Depressie. Er is een sterk verlangen voor de overheid om in te grijpen om ons te redden, maar hoe? Tot nu toe heeft de schatkist de adviezen van Wall Street opgevolgd die er uit bestaat om publieke geld te smijten naar de problemen. Echter, de kosten zullen snel escaleren. Als we dit niet stoppen, dan zullen we een ondraaglijke schuldenlast achterlaten aan onze kinderen. De tijd is gekomen dat de minister van Financiën om te luisteren naar sommige economen. Door de oorzaken van de huidige crisis te begrijpen, kunnen we die verhelpen zonder een beroep te hoeven doen op publieke middelen. Dus, ik voel het als mijn plicht om als econoom een alternatief aan te reiken: een op de markt gebaseerde oplossing, die geen publiek geld verspilt en gebruik maakt van de kracht van de overheid door slechts het proces van herstructurering te versnellen. Het is misschien niet perfect, maar het is een concrete mogelijkheid die moet worden onderzocht voordat berust wordt in de waargenomen onvermijdelijke [noodzaak] van Paulson's voorstellen.

De originele tekst kan via de persoonlijke pagina van Luigi Zingales gevonden worden, of door hier te klikken. _______ Tot slot. Er zijn meerdere mechanisme's die schuldherstructurering mogelijk maken, en niet in de laatste plaats voor die van overheden. In de nabije toekomst zal ik daar opnieuw bij stil staan en op welke wijze Europa dat kan doen. Ik zou u bij wijze van uitzondering willen vragen om familie, vrienden en bekenden die geconfronteerd worden met een negatief eigen vermogen op hun gekochte huis te wijzen op de mogelijkheden voor schuldherstructurering. De hele simpele gedachte die hieraan ten grondslag ligt is eenvoudig: hoe meer mensen weten dat dit soort eenvoudige oplossingen mogelijk is, des te groter de druk wordt op de politiek. De druk op politiek Den Haag om eens te gaan handelen en te besluiten in het ALGEMENE is te laag. Terwijl in Den Haag men alleen oog lijkt te hebben om de onhoudbare verworvenheden van het verleden te beschermen staat wat mij betreft onze toekomst en die van toekomstige generaties op het spel. Deze kennis en inzichten vormen in die zin voor mij een morele verplichting om op te wijzen; of die politiek nu uitkomt of niet. Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/columns/schuldherstructurering-werkt:-luigi-zingales-plan-b/

In gesprek met Mike Maloney Door: Jaap Raijmans | 16-12-2011

Afgelopen dinsdag had ik het genoegen om Mike Maloney in Los Angeles te ontmoeten. Het verslag hiervan leest u hier.

Mike Maloney verwierf met zijn boek ‘Guide to invest in gold and silver’ in 2007 wereldwijd erkenning dankzij zijn kritische blik op het huidige geldsysteem en zijn historisch onderzoek naar geldsystemen uit het verleden. Zijn boek is ondertussen in acht verschillende talen uitgebracht. Mike Maloney is al sinds 2005 de adviseur van Robert Kiyosaki voor zijn beleggingen in edelmetaal. Tijdens een uitgebreide lunch had ik de gelegenheid Mike Maloney enkele vragen te stellen. Ratio’s Afgelopen dinsdag waren de goud- en zilverprijs al aan correcties onderhevig. Mike Maloney zag hierin een fantastisch nieuw instapmoment ontstaan. Correcties zoals afgelopen week doen zich vaker voor en voor Maloney vormt dat geen enkele reden om zijn zienswijze te veranderen. Naast de activiteiten van zijn eigen bedrijven heeft Maloney er voor gekozen zich volledig toe te leggen op beleggingen in goud en zilver. Afhankelijk van de goudzilverratio bepaalt hij hoe hij nieuwe aankopen over beide edelmetalen verdeelt. Met ratio’s van boven de 1 op 50 koopt hij beduidend meer zilver dan goud. Toen eind april de ratio richting 1 op 30 ging was het vrijwel alleen goud dat werd aangekocht enkel om dat vervolgens bij hogere ratio’s om te ruilen voor zilver. Mike verwacht uiteindelijk een verhouding te zien waarbij goud nog maar 10 keer duurder is dan zilver. Wealth cycles Mike Maloney is een expert op het gebied van "wealth cycles". De cyclus waarin wij ons op dit moment bevinden zal wat hem betreft één van de grootste verschuivingen in vermogen teweeg gaan brengen. Iedereen die zich daarop heeft voorbereid door fysiek goud of zilver te bezitten, zal meer vermogend uit de cyclus komen. Wat ik persoonlijk erg sterk vind aan Mike Maloney en zijn onderzoek is het zoeken naar de momenten waarop goud en zilver hun rol als veilige haven hebben gediend. Wanneer mag vermogen weer aan het werk? Wanneer je met 50 troy oz. goud (ruim anderhalve kilo) een doorsnee gezinswoning in Amerika kunt kopen, vindt Maloney vastgoed weer interessant worden. Momenteel kosten 50 troy oz. goud zo'n slordige $80.000 terwijl een gemiddelde woning in de VS nog steeds $220.000 kost. Met een hogere goudprijs en een lagere huizenprijs moet uiteindelijk het transitiepunt gevonden worden. Euro of Dollar? Hoewel de aandacht van de media de afgelopen weken volledig uitging naar de euro en het mogelijk uiteenvallen van de eurozone, hecht Mike hier (in onze optiek volledig terecht) niet zoveel waarde aan. Zowel de euro als de dollar zijn valuta die enkel nog gedekt worden door schulden. Dit hele systeem zal binnen nu en 10 jaar reden zijn voor een G20 top waarop besloten zal worden om over te gaan tot een "reset" van dit systeem. Maloney stelt dat geldsystemen niet veel langer bestaan dan 40 jaar en dat het huidige dollarstelsel dit jaar zijn veertigste verjaardag heeft gevierd. Alle perikelen rondom MF Global vindt Maloney op dit moment veel belangrijker dan de ontwikkelingen in de eurozone. MF Global heeft het vertrouwen in financiële instellingen wederom ernstige schade toegebracht omdat beleggers niet langer kunnen vertrouwen dat hun geld en hun posities niet geplunderd worden omdat toezichthouders en financials er een zooitje van maken. Private gelden waarvan verondersteld werd dat deze onaantastbaar zijn, blijken - als puntje bij

paaltje komt - niks waard. Wanneer mensen zich hiervan bewust zouden zijn, dan is een self-fulfilling prophecy nabij. Wereldvaluta Mike voorzag ons van een interessant inzicht. Nadat Nixon op 15 augustus 1971 het goudloket sloot en de enige en laatste koppeling met goud werd losgelaten, bleef de fiat-dollar de wereldreservemunt. Echter, ook al wordt die fiat-dollar in het internationale verkeer veel gebruikt, voor het grootste gedeelte van de wereldbevolking gaat dat niet op. Een dollar heeft bij de Albert Heijn geen waarde evenals de euro dat niet heeft bij Wal Mart. Maloney benadrukte dat er al duizenden jaren een valuta is die als wereldreservemunt dient en dat is goud. Praktisch ziet hij de mogelijkheden door goud digitaal verhandelbaar te maken tot op de nanogram. Een echte goldcard zogezegd. Bewustwording In het hele gesprek bleek Mike Maloney een enorme drang te hebben om zo veel mogelijk mensen tijdig te informeren over hetgeen ons te wachten staat. Van financiële en economische bewustwording is niet of nauwelijks sprake bij het grote publiek. Het verschil tussen geld en valuta is zelfs voor de meeste bankiers die hij spreekt niet duidelijk. Laat staan dat het grote publiek zich bewust is van wat een ongedekte valuta zoals de dollar betekent. Momenteel is Maloney bezig met het schrijven van maar liefst drie boeken. Ook wordt de laatste hand gelegd aan een documentaire met de werktitel ‘The secret of money’. Naar alle waarschijnlijkheid is deze documentaire in maart op de BBC te bekijken. Tot die tijd kunnen wij zijn boek ‘Guide to investing in Gold & Silver’ aan een ieder aanraden.

Op

MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/columns/in-gesprek-met-mike-maloney/

Economie Amerikaanse studenten diep in de schulden, maar zonder goedbetaalde

baan Door: Frank Knopers | 11-12-2011

In Amerika is er een groeiende populatie van studenten die zich diep in de schulden hebben gestoken voor hun diploma. Nu de economische crisis heeft toegeslagen zijn er in bepaalde vakgebieden nauwelijks goede banen te vinden. De torenhoge schuld hangt als een molensteen om hun nek.

Bloomberg kwam onlangs met een uitgebreid artikel over dit probleem, dat eigenlijk al langer speelt dan de afgelopen jaren. Het waren echter de ineenstorting van de huizenbubbel en de diepe financiële crisis die de omvang van de problemen aan het licht hebben gebracht. Veel studenten werd voorgespiegeld dat ze betere kansen zouden hebben op de arbeidsmarkt met een bachelor of master diploma op zak en dat ze daarmee de schulden zouden kunnen afbetalen. Voor sommige studenten zal dat inderdaad het geval zijn, maar anderen komen na het behalen van een diploma niet aan de goed betaalde baan. Ze vinden uiteindelijk werk dat ver onder hun opleidingsniveau ligt en waarvoor ze het diploma niet eens nodig hadden. Studenten die zijn afgestudeerd in bepaalde 'zachte wetenschappen' zoals sociologie, psychologie, kunst en cultuur komen het moeilijkst aan een baan, maar ook opleidingen die zijn gerelateerd aan de vastgoedmarkt leveren vaak geen goedbetaald werk meer op. Het artikel van Bloomberg noemt een aantal voorbeelden van studenten die zich diep in de schulden hebben gestoken. Zo was Laura Sayer, die in 2006 haar bachelor diploma haalde met $5.000 aan schuld, begonnen aan een master opleiding om haar kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. Het leek haar een 'veilige gok', maar nu is ze met het master diploma in handen ook $50.000 aan schuld verder. Ze werkt als administratief medewerkster voor een non-profit organisatie, waar ze $45.000 per jaar verdient. Voor dit werk had ze het master diploma, en de lening die ze daarvoor moest afnemen, helemaal niet nodig. Een andere voorbeeld is Gerrald Ellis, een 28-jarige jongeman die een master diploma van Fordham Law School op zak heeft. Hij nam een lening van in totaal $160.000 om zijn studie te bekostigen, maar was na zijn afstuderen nog een jaar aan het zoeken naar werk. Dat heeft hij wel gevonden bij een klein advocatenbureau, waar hij werk doet om consumenten juridisch bij te staan. Vanwege zijn enorme schuld heeft hij weinig bewegingsruimte, want hij is van plan om deel te nemen aan een traject waar hij 25 jaar lang 15% van zijn inkomen moet afdragen om de lening terug te betalen. Na die 25 jaar wordt de mogelijk resterende schuld weggestreept, maar dan is hij in een compleet andere fase van zijn leven. Een hypotheek nemen is vrijwel onmogelijk met zo'n schuldenlast. Ook kan Ellis nog niet denken aan kinderen nemen, omdat hij daar op dit moment gewoo niet genoeg inkomsten voor heeft. ''De schuld heeft invloed op alle grote beslissingen die ik wil nemen, zoals het besluit waar ik wil ga wonen, welk werk ik kan doen'', aldus de afgestudeerde jongeman. Als we het probleem vertalen naar de grote groep studenten die zo diep in de schulden zitten wordt de omvang van het probleem duidelijk. Nieuwe wetgeving In ons land is het mogelijk om een huis voor 100 procent te lenen, maar in de VS kunnen studenten bijna hun volledige studie bij elkaar lenen. Door nieuwe wetgeving uit 2006 kunnen studenten door de overheid gegarandeerde leningen opnemen die even groot zijn als de volledige kosten van de master opleiding. Voor studenten in de bachelorfase is de leensom per jaar beperkt tot $27.000. Het aantal studenten dat een master opleiding volgt is gestegen tot 1,7 miljoen (exclusief rechten en geneeskunde), een 33% toename sinds 2000 volgens statistieken van de Council of Graduate Schools. De studentenleningen zijn door de versoepeling van de regels en door de nieuwe instroom van studenten sinds 2000 gegroeid tot meer dan $1.000 miljard, waarmee deze schuldenpost groter is dan de totale creditcardschulden van Amerikanen. Het niveau van wanbetaling is inmiddels ook gestegen en staat volgens het ministerie van Onderwijs op

het hoogste niveau sinds 1997. Studenten die doorleren voor recht, geneeskunde of bedrijfskundige nemen de meeste schulden op zich. Studenten geneeskunde staan gemiddeld voor $161.290 in het krijt, een toename van 55 procent sinds 2002 (niet gecorrigeerd voor inflatie), zo blijkt uit data van Association of American Medical Colleges. Voor private universiteiten zijn de studiekosten voor rechtenstudies van 1999 tot 2009 met 73 procent gestegen en bedragen ze nu gemiddeld $35.743 per jaar. Ook de lesgelden voor bedrijfskunde studies zijn enorm gestegen in de VS: van het schooljaar 2000-2001 tot 2010-2011 steeg het lesgeld met in totaal 66% naar een niveau van gemiddeld $49.500 per jaar, zo blijkt uit data van Association to Advance Collegiate Schools of Business. Tegenover de hoge studieschuld die studenten opnemen om hun master te halen staan weliswaar hogere inkomsten, maar die blijken slechts een gemiddelde te zijn die ook veel informatie niet zichtbaar maken. Mannen met een master diploma verdienen gemiddeld $14.500 meer per jaar dan afgestudeerden zonder master, bij vrouwen is het verschil $10.000 in het voordeel van de masters. De totale kosten voor het behalen van een master zijn, inclusief andere kosten die studenten maken ongeveer $40.000 per jaar, aldus Stacy Kerr van Georgetown University. Afhankelijk van hun situatie doen ze 1 tot 5 jaar over het afstuderen, waarvoor ongeveer de helft een lening moet afsluiten. De gemiddelde leensom is dan $21.000 per jaar. ''Studie is de schuld waard' Volgens Robert Manuel, decaan bij Georgetown’s School of Continuing Studies, is de master studie de schuld wel waard. De universiteit waar hij lesgeeft biedt zes master programma's aan, waaronder sport en vastgoedmanagement. De decaan zegt een transformatieproces waar te nemen onder studenten die de master programma's volgen die elke dollar waard is. Volgens Debra Stewart, directrice van de Council of Graduate Schools in Washington, is ook overtuigd van het nut van het halen van een master titel. Ze stelt dat ''een geavanceerde opleiding de weg naar succes is in de moderne economie''. Een hoge opleiding geeft volgens haar nog altijd een hoger aanzien op de werkvloer. Volgens John Beckman van de New York University tonen de cijfers aan dat een investering in een master diploma betere carrière perspectieven en een hoger inkomen geven.

Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/economie/amerikaanse-studenten-diep-in-de-schuldenmaar-zonder-goedbetaalde-baan/

India drukt steeds meer bankbiljetten met hogere waarde Door: Frank Knopers | 14-12-2011

De hoge inflatie in India heeft zijn weerslag op de hoeveelheid geld die mensen in hun portemonnee hebben. De grootste coupures, die van 500 en 1.000 roepie, worden in steeds grotere hoeveelheden gedrukt. Kleiner briefgeld van 20 en 50 roepie verdwijnt langzaam uit circulatie.

Volgens The Times of India zijn er inmiddels meer biljetten van 500 roepie in omloop dan het gezamenlijke aantal biljetten van 20 en 50 roepie. Door de aanhoudend hoge inflatie heeft de Indiase bevolking steeds meer in de portemonnee, waardoor het kleine briefgeld steeds minder functioneel wordt in het dagelijkse betalingsverkeer. De Indiase overheid drukt, vergeleken met tien jaar geleden, nu bijna 17x zoveel bankbiljetten met een waarde van 500 roepie. Werden er tussen 2000 en 2001 nog 213 miljoen van deze biljetten gemaakt, inmiddels is dat aantal gegroeid tot 3.543 miljoen stuks. De hoogste denominatie, het biljet van 1.000 roepie (dat omgerekend naar de wisselkoers van vandaag €14,26 waard is), wordt nu in 9x zo grote hoeveelheid gemaakt als in 2000-2001. Destijds was de jaarlijkse productie nog 115 miljoen biljetten, maar nu rollen er jaarlijks al 1 miljard van dergelijke 1000 roepie biljetten uit de geldpers. Sinds 2008 is de officiële inflatie in India tenminste 8% geweest, maar begin 2010 werd een veel hoger niveau van 16% bereikt. Daarmee ligt de inflatie een stuk hoger dan de voorgaande periode van 2000 tot 2006, toen de inflatie per jaar gemiddeld nog onder de 4% lag. Op TradingEconomics.com lezen we dat een hoge inflatie niet vreemd is in India, want de gemiddelde stijging van het prijspeil kwam in de periode van 1969 tot en met 2010 uit op 7,99%. Door de stijgende kosten van levensonderhoud (en door stijgende lonen), heeft de bevolking van India steeds meer geld in de portemonee (wat overigens niets zegt over de koopkracht).

Het 500 roepie biljet wordt steeds meer gedrukt door de Reserve Bank of India Volgens Manoranjan Roy, activist van RTI, kiest de bevolking liever voor biljetten met een hogere waarde dan een groter aantal biljetten met kleinere waarde. Daarom zijn de 500 en 1.000 roepie briefjes zo sterk in trek. Econoom Ajit Ranade bevestigt dit gegeven, want hij legt uit dat dezelfde levensstijl als twee jaar geleden nu 10 tot 20 procent meer geld vereist. Door de economische groei komt er meer geld in de handen van de grote massa, met name bij werknemers in de industrie- en dienstensector. Het extra geld leidt tot meer consumptie en vertaalt zich ook naar hogere prijzen. Bedrijven die de geldautomaten in India bijvullen herkennen de behoefte aan grotere coupures. Er wordt momenteel gemiddeld 7.000 roepie per keer gepind bij de geldautomaat, terwijl de gemiddelde opname drie jaar geleden nog rond de 5.000 roepie lag. ''De kosten van levensonderhoud stijgen, waardoor men meer geld nodig heeft'', aldus Mani Mamallan van het bedrijf C-H Technologies dat de geldautomaten voor de State Bank of India bijvult. Een woordvoerder van de Reserve Bank of India stelt dat de economische groei, de hoge inflatie en de lage rente op spaargeld de groeiende vraag naar meer briefgeld veroorzaken.

Inflatie in India van 2004 tot en met eind 2011 (geannualiseerd). Bron: TradingEconomics Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/economie/india-drukt-steeds-meer-bankbiljetten-met-hogerewaarde/

Goud en zilver onder sterke verkoopdruk, wat is er aan de hand? Door: Frank Knopers | 15-12-2011

Zowel goud als zilver kregen woensdag een flinke koersdaling te verwerken. In dollars zakte goud met bijna 5,2%, terwijl zilver en daling van 7% te verwerken kreeg. Ook op de aandelenmarkten was de stemming negatief, maar het waren duidelijk de grondstoffen waar de hardste klappen vielen.

Voor de lange-termijn belegger zijn dergelijke dalingen te omschrijven als een mooie koopkans, maar voor beleggers die vlak voor de daling hebben gekocht is het een zure appel waar ze even doorheen moeten bijten. Veel verschillende gebeurtenissen kwamen vandaag samen, die allemaal negatief waren voor de prijzen van het edelmetaal. Goud stond aan het begin van de Europese handel rond de $1638, maar zakte gedurende de dag in een zichzelf versterkende verkoopgolf tot een niveau van ongeveer $1570. Na de sluiting van de handel in Londen veerde de koers weer licht op, maar op moment van schrijven schommelen we alweer rond dat dieptepunt van $1570 per troy ounce. Deze maand heeft goud in dollars al 8% aan waarde verloren en in vergelijking met het record van $1920 eerder dit jaar staan we zelfs al 18% lager. Met deze sterke koersdaling van ruim 5% - en de zwakte van voorgaande dagen hebben we totnogtoe de zwakste decembermaand voor goud sinds 2008 te pakken. Drie jaar geleden was de vlucht naar liquiditeit (met name dollars) de drijvende factor achter de dalende goudprijs en nu lijkt dat weer het geval te zijn. Zo bericht Reuters dat een aantal grote investeringsfondsen een gedeelte van hun goud uit de portefeuille hebben gehaald om de blootstelling aan een verdere daling van de goudprijs te verkleinen. Fondsen die al langer in goud zitten zouden het einde van het jaar als een goed moment zien om een gedeelte verkopen en winst te nemen. Volgens de zakenbank HSBC werd goud door diverse beleggingsfondsen in de verkoop gedaan om hun cashposities te versterken. Ook gingen er geluiden dan een groot hedgefund, Paulson & Co., haar grote positie in GLD (termijncontracten voor goud) wilde afbouwen. In het derde kwartaal van dit jaar deed dit fonds al een derde van haar goudpositie van de hand, dat goed was voor een totaal volume van 1,1 miljoen troy ounces.

Goudprijs in USD

Zilverprijs in USD Verder speelde teleurstelling mee over het uitblijven van nieuwe maatregelen van de Federal Reserve. Zoals we gisteren al schreven zet de FED nog geen nieuwe stappen in haar 'goedkoop geld' beleid, iets waar sommige beleggers blijkbaar al wel op gerekend hadden. Door het verzwakken van de euro tegenover de dollar verschoven beleggers vermogen van goud naar dollars, wat de goudprijs verder onder druk zette. Dit bevestigde ook Suki Cooper, een analist van Barclays Capital in New York tegenover Bloomberg. Door de dalende koersen kwam ook de 200-daagse gemiddelde goudprijs in zicht (zie Kitco voor meer grafieken), een steunpunt dat jaren stand heeft gehouden maar dat nu vrij snel werd doorbroken. Dit was voor beleggers die geloven in

technische analyse een sterk bearish signaal, waardoor de koersen nog meer onder druk kwamen te staan. Een neveneffect van sterk dalende koersen is dat de zwakke handen in de markt (beleggers met weinig liquiditeit of met veel leverage in hun portefeuille) worden gedwongen hun posities te sluiten, wat een nieuwe verkoopgolf uitlokt.

Goudprijs zakt voor het eerst sinds eind 2008 door belangrijk steunpunt, het 200-daagse gemiddelde De koers van zilver zakte ook weg, en deed dat traditioneel met een nog groter percentage dan goud. Stond de koers aan het begin van de Europese handel nog op ongeveer $30,80, zo sloot de koers in de Londense handel op ongeveer $28,60. Een koersval van uiteindelijk 7%, die ook in de Amerikaanse handel nog niet wist op te krabbelen van het dieptepunt van die dag. Het handelsvolume was 50% groter dan het 30-daagse gemiddelde en was in de afgelopen drie maanden nog niet eerder zo groot geweest. Daarmee is ook de trend van dalende handelsvolumes gebroken. Echter weet analist James Steel van HSBC tegenover Reuters te vertellen dat het handelsvolume in de laatste dagen van het jaar traditioneel juist weer heel laag is, waardoor ''een grotere volatiliteit in de koersen verwacht kan worden''. De storm, die aan het eind van de Europese handel zo goed als uitgeraasd was, trof ook andere segmenten van de grondstoffenmarkt. Zo daalden de prijzen van WTI en Brent olie met respectievelijk 4,57 en 5,18 procent. Ook industriële metalen zoals koper, platina en palladium stonden aan het eind van de dag stevig in de min met verliezen van meerdere procenten. Platina, het edelmetaal dat al een paar maanden voor lagere prijzen wordt verhandeld dan goud, wist het gat weer wat klener te maken. Na een historisch prijsverschil van $200 is goud nu teruggezakt naar een premium van ongeveer $165 per troy ounce boven het veel schaarsere platina.

Roubini en Citi Tot slot nog wat opmerkelijke meningsverschillen op hoog niveau. Zo kwam Citi met een nieuw bericht naar buiten, waarin ze de verwachting uitspreken dat de goudprijs in de komende twee jaar de opwaartse trend zal voortzetten en daarbij tenminste het niveau van $3.400 per troy ounce zal bereiken. Komt daar nog een conflict op globale schaal bij, dan zou de koers zelfs naar de $6.000 kunnen gaan. In de woorden van Citi: ''While we remain cautious on Gold in the near term and believe that we could correct lower towards $1,600 and possibly re-test the $1,550 area we continue to believe that the bull market remains intact. As with the Equity market we believe that 2012 may be reminiscent of 1978 when Gold rallied nearly 50% off the 1977 close. Such a move would likely put Gold in the $2,300-2,400 area in the 2nd half of 2012. On a longer term basis we expect even higher levels and target a move towards $3,400 over the next 2 years or so. We are not yet on board with the idea of a move with the same magnitude as seen in 1970-1980 when the last spike in Dec 1979-Jan 1980 saw Gold almost double in price as Russia invaded Afghanistan. Such a dynamic would suggest a move above $6,000 but we prefer to take a more conservative stance and look for a move similar to that seen without that final event driven push at the high which was a “blowout top” in Jan. 1980.'' Econoom Nouriel Roubini bekijkt het van de andere kant. Viel hij eerder openlijk via twitter James Rickards aan (de auteur van het boek Currency Wars), nu komt hij ook nog eens zijn gelijk halen door de bullmarket in goud dood te verklaren. Hij plaatste op zijn twitteraccount het volgende bericht:

Op Zero Hedge werd de uitspraak van Roubini nog even doorgezaagd. Bijna alle redenen om toch maar fysiek goud in de portefeuille te hebben komen langs. Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/economie/goud-en-zilver-onder-sterke-verkoopdruk-wat-iser-aan-de-hand/

'Obama zal geen veto gebruiken tegen NDAA' Door: Jaco Schipper | 15-12-2011

De woordvoerder van president Obama heeft laten weten dat Obama's topadviseurs hem zullen adviseren geen veto uit te spreken tegen de wet die de Amerikaanse overheid het toestaat om Amerikanen verdacht van terrorisme, zonder tussenkomst van de rechter voor onbepaalde tijd vast te zetten.

Het leek erop dat Obama zijn veto ging gebruiken om de wet die het Amerikaanse ministerie van Defensie een budget van $662 miljard verschaft (alsof dit niets is..) tegen te houden. De woordvoerder van president Obama heeft kort voordat de wet ter stemming kwam, laten weten dat de topadviseurs Obama zullen adviseren om af te zien om zijn veto te gebruiken. De aandacht voor de National Defense Authorization Act gaat niet alleen uit naar het enorme budget of de mogelijkheden om strengere sancties op te leggen aan Iran en Pakistan, de wet is vooral omstreden omdat het de Amerikaanse overheid in staat stelt om Amerikaanse staatsburgers zonder tussenkomst van een rechter voor onbepaalde tijd op te sluiten. De wet gaat volgende week langs de senaat en moet dan door Obama bekrachtigd worden. In een ingezonden bijdrage in de New York Times roepen twee zeer hooggeplaatste oud-generaals Obama op zich te houden aan zijn inaugaratiespeech. Obama deed toen een beroep op Amerikanen om "de valse keuze tussen veiligheid en idealen te verwerpen." In de New York Times verwierpen zij eveneens die valse keuze en plaatste hun kritische kanttekening onder de kop "Voor altijd Guantanamo?". Zij roepen Obama op om deze wet niet te ondertekenen en vatte hun boodschap wel erg fraai samen: Having served various administrations, we know that politicians of both parties love this country and want to keep it safe. But right now some in Congress are all too willing to undermine our ideals in the name of fighting terrorism. They should remember that American ideals are assets, not liabilities. Ook de politiek geëngageerde Amerikaanse TV-host Keith Olbermann besteedde aandacht aan het zeer opmerkelijke standpunt van het Amerikaanse congres èn president Obama. Coutndown met Keith Olbermann: Indefinite Detention Definite? [Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=ROPYSUzbyM4?rel=0] Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/economie/obama-zal-geen-veto-gebruiken-tegen-ndaa/

Crisis in beeld grafiek (16/12/2011) Door: Gorka Bemer | 16-12-2011

Crisis in beeld en grafiek met vandaag het bekvechten tussen Frankrijk en Engeland en de groeiende verschillen op de internationale financiële markten.

De Britten besloten afgelopen week een nieuw Europees akkoord aan zich voorbij te laten gaan. Volgens de Britse premier David Cameron worden de Britse belastingbetalers het best beschermd als Groot-Britannië zich isoleert van het Europese vasteland. Het dwarsliggen van de Britten kan vanuit het Europese vasteland niet op veel sympathie rekenen. De voorzitter van de Franse centrale bank, Christian Noyer, zei donderdag in een interview dat Groot-Brittanië er nog slechter voor staat dan Frankrijk. Volgens Noyer zou Groot-Brittanië daarom eerder haar “triple A” status moeten kwijtraken dan Frankrijk. Vorige week werd Frankrijk door de Amerikaanse kredietbeoordelaar Standard & Poor's gewaarschuwd. Frankrijk zou namelijk kunnen worden meegesleept in een val van één van de nog zwakkere landen uit de eurozone. Noyer is van mening dat een afwaardering niet gerechtvaardigd is en niet in lijn is met de economische beginselen. Groot-Brittanië staat er volgens de voorzitter veel slechter voor dan Frankrijk en zou daarom ook eerder aan de beurt moeten zijn voor een afwaardering. “Zij hebben grotere tekorten, evenveel schuld, meer inflatie en minder groei dan Frankrijk” zei Noyer. De Britse regering stelde in een reactie dat het land een goed plan heeft om haar schulden onder controle te krijgen en weg te werken. Hieronder een paar grafieken waarin enkele economische indicatoren van Frankrijk, Groot-Brittanië en Duitsland tegen elkaar worden afgezet. Duitsland verslaat de andere twee landen uiteraard op vrijwel elk vlak. Oordeel zelf wie van de twee anderen er beter, of nog slechter, voor staat.

Bron: Reuters De onderstaande grafieken laten een vergelijkbaar beeld zien. Voor de probleemkinderen van de financiële markten wordt het steeds duurder en daarmee moeilijker om geld te lenen op de kredietmarkten. Goedkoop krediet is nog alleen weggelegd voor landen die goed presteren, of de schijn dat ze goed presteren hoog kunnen houden.

Bron: Zero Hedge

Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/economie/crisis-in-beeld-grafiek16122011/

Irak oorlog kost Amerikaanse belastingbetaler $4 biljoen Door: Gorka Bemer | 16-12-2011

De Irak oorlog kwam afgelopen donderdag officieel tot een eind. De oorlog zal naar alle waarschijnlijkheid niet de geschiedenis ingaan als een succes. Toch zullen de Amerikaanse belastingbetalers nog decennia betalen voor de Irak oorlog.

In 2003 besloten de Verenigde Staten voor de tweede maal in vijftien jaar het Irak van Saddam Hoessein binnen te vallen. Irak maakte in de ogen van de Amerikaanse overheid samen met Iran en Noord-Korea deel uit van de axis of evil. De Verenigde Staten verantwoorde de inval met “bewijs” voor massavernietigingswapens en overduidelijke connecties met terroristische anti-westerse organisaties. De Verenigde Staten hadden de nobelheid de wereld van het gevaar te ontdoen en democratie naar Irak te brengen. Meer dan acht jaar later blijkt dat er geen sprake was van massavernietigingswapens en is er nog steeds geen sprake van een veilige werkende democratie in Irak. De Amerikaanse belastingbetaler werd wederom door haar eigen overheid een oorlog ingeluisd en krijgt nu de rekening gepresenteerd. Bij de aanvang van de Irak oorlog projecteerde het Amerikaanse ministerie van defensie dat een oorlog en bezetting van Irak tussen de $50 en $80 miljard zou gaan kosten. Een economische adviseur van het Witte Huis werd in 2002 ontslagen toen hij suggereerde dat een oorlog met en bezetting van Irak $200 miljard zou gaan kosten.

De directe kosten van de oorlog komen uit rond de $800 miljard. Dat is al meer dan tien keer wat het ministerie van defensie had geprojecteerd Er zijn echter nog veel hogere indirecte kosten. Dit zijn onder andere de rentelasten van het geld dat geleend is om de oorlog te financieren, de kosten om militaire basissen aan te houden in Kuweit, Qatar en Bahrein om Irak te verdedigen of opnieuw te bezetten bij het falen van de Iraakse overheid, kosten om particulieren in te huren om Amerikaanse eigendommen in het land te beschermen en de kosten om het Iraakse leger te trainen. Daar komen de kosten voor de zorg van de meer dan 2 miljoen veteranen nog bij. De constante ontwikkeling van de gezondheidszorg zorgt ervoor dat steeds meer soldaten wonden die ze op het slagveld oplopen overleven. De zorg die volgt kan echter levenslang zijn en hoge kosten hebben. In Irak raakte meer dan 32,000 soldaten gewond. Samen met de gewonden uit Afghanistan zijn dit er zelfs 47,000. Volgens conservatieve voorspellingen zal de zorg voor veteranen de Amerikanen minstens $1,000 miljard gaan kosten. De kosten voor de Vietnam veteranen piekte pas dertig a veertig jaar na de oorlog. Het zit er daarom ook in dat de hoge kosten voor de Irak veteranen nog decennia lang gevoeld gaan worden. In totaal heeft de Irak oorlog de Amerikaanse belastingbetaler ongeveer $4.000 miljard gekost. Over een periode van 50 jaar komt dit neer op $80 miljard per jaar oftewel 1% van het Amerikaanse Bruto Binnenlands Product (BBP). De kosten lijken zo mee te vallen maar $4 biljoen is één derde van de totale staatsschuld van de Verenigde Staten. Het aangaan van de Irak oorlog heeft ervoor gezorgd dat de Amerikaanse schuld momenteel al 100% van het BBP bedraagt. De kosten van de Irak oorlog zullen nog decennia lang door de Amerikaanse belastingbetaler worden gevoeld. Bron: Market Watch Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/economie/irak-oorlog-kost-amerikaanse-belastingbetaler-$4biljoen/

Kredietcrisis Vergelijkend warenonderzoek: de verhoren van de commissie De Wit & de congresverhoren in Amerika Door: Jaco Schipper | 12-12-2011

De parlementaire enquêtecommissie De Wit die in een tweede ronde onderzoek doet naar de gebeurtenissen van de kredietcrisis in 2008 is afgerond. De verhoren waren braaf, zeker als men dit vergelijkt met de ondervraging van financiële kopstukken in Amerika. Een aanzet voor lessen voor de derde ronde.

De parlementaire enquêtecommissie De Wit heeft vorige week haar openbare verhoren voor deel twee van haar onderzoek naar de gebeurtenissen rondom het uitbreken van de kredietcrisis afgerond. De NOS heeft een puntsgewijze samenvatting gemaakt van de onderzoeksvragen van de commissie De Wit. Via NOS.nl: Onderzoeksvragen Vragen die aan de orde komen zijn bijvoorbeeld: Was het ingrijpen nodig, hoe zijn de crisismaatregelen

tot stand gekomen, waren er andere oplossingen, zijn de problemen erdoor opgelost en waren de financiële risico's niet te groot? Het onderzoek richt zich op de volgende ingrepen: Op 3 oktober 2008 koopt de staat Fortis Bank Nederland, ABN Amro Nederland en de Nederlandse verzekeringsactiviteiten van Fortis voor in totaal 16,8 miljard euro. Op 9 oktober 2008 stelt de staat 20 miljard euro staatssteun beschikbaar voor banken en verzekeraars. ING leent 10 miljard, Aegon 3 miljard en SNS 750 miljoen. Het grootste deel van deze bedragen is inmiddels terugbetaald. Op 23 oktober 2008 wordt een garantieregeling voor banken in het leven geroepen. Die houdt in dat de overheid tegen betaling garant staat voor onderlinge leningen tussen de banken. LeasePlan was de eerste die van deze regeling gebruik maakte. Uiteindelijk is in totaal voor 50 miljard euro aan garanties verleend. Op 7 oktober 2008 wordt het depositogarantiestelsel verhoogd tot 100.000 euro. Dat betekent dat als een bank failliet gaat, spaarders 100.000 euro van hun geld terug zullen krijgen. Voor de crisis bedroeg het maximum nog 38.000 euro van het spaargeld. De regeling geldt nog steeds. Op 9 oktober 2008 besluit het kabinet dat Nederlandse spaarders bij de Icesave-bank linksom of rechtsom hun geld terugkrijgen, tot een maximum van 100.000 euro. Nederland schiet 1,3 miljard voor aan de Icesave-spaarders en wacht nog op terugbetaling. Op 26 januari 2009 krijgt ING voor de tweede keer staatssteun. De overheid geeft een garantie af voor 80 procent van de Amerikaanse 'rommelhypotheken' van de bank. Hiermee zou een bedrag van 22 miljard euro gemoeid zijn. De Nederlandse financials, of het nu om banken of verzekeraars gaat, hadden iets te veel hooi op hun vork genomen en met excessief veel geleend geld risicovol belegd. De miljardendans met de financiële sector waarin de Nederlandse belastingbetaler gezogen werd, leidde tot een miljarden toename van de Nederlandse staatsschuld en betekende dat privaat genomen risico's gedeeltelijk werden verplaatst naar de publieke balans van Nederlandse belastingbetalers die op hun beurt de rekening hebben doorgeschoven naar toekomstige generaties. Als vanzelfsprekend zag Nout Wellink de "systeem-crisis" in 2008 niet aankomen. Wel heeft hij in het verleden gewaarschuwd voor exotische derivaten, maar een crisis met de omvang zoals die in 2008 zich voordeed, hadden alleen "profeten" kunnen voorzien. Wellink kan moeilijk anders beweren. Immers, als hij zou zeggen dat hij het wel had zien aankomen, dan opent hij Pandorra's Box van vragen waarom hij dan niet getracht heeft om te voorkomen dat deze systeemcrisis zou plaatsvinden. Waarom had hij niet kunnen voorkomen dat deze crisis de Nederlandse belastingbetaler miljarden zou gaan kosten? Die vraag wil je natuurlijk niet voorgelegd krijgen als je aangeeft dat je het wel hebt zien aankomen. Gezegd moet worden, dat Wellink wel degelijk via meerdere mededelingen in diverse media gewezen heeft op een verslechtering van de financiële crisis in 2008. De crisis die in Amerika toen al in alle hevigheid was losgebarsten zou ook voor Nederland gevolgen hebben. Zoveel had hij laten doorschemeren, maar een systeem-crisis waarbij van alles mis zou gaan, had volgens Wellink niemand kunnen voorzien. Kennelijk had Wellink wel vermoedens dat het niet heel erg verstandig is dat de Nederlandse grootbanken 4,5 keer de Nederlandse economie hadden geleend en hadden belegd in beleggingen waarvan de liquiditeit gedeeltelijk of volledig opdroogde, maar een systeemcrisis? Nee, dat kan niemand uit dergelijke macro-prudentiële kengetallen opmaken. Nout Wellink die in 1997 als opvolger van Wim Duisenberg aantrad als president van De Nederlandsche Bank hield toezicht op de Nederlandse banken die in steeds excessievere mate krediet zijn gaan verlenen. Wellink zegt zelf dat met de kennis achteraf makkelijk praten is, maar dat was het vooraf ook. Dat komt omdat wereldwijd de geld- en kredietexpansie een exponentiële groeivoet volgde. Ook in Nederland. De statistieken zijn er helaas alleen niet op ingericht om dit in één oogopslag zichtbaar te maken. Niemand kan er om heen dat in Nederland de geaggregeerde

hypotheekschuld van €138 miljard in 1996, naar €644 miljard in 2011 steeg. Dat is bijna een vervijfvoudiging in 15 jaar tijd; een periode waarin Nout Wellink toezicht hield op het reilen en zeilen van de Nederlandse grootbanken. En DNB zou geen aanleiding hebben gezien om rekening te houden met een systeemcrisis? DNB heeft wat ons betreft of bewust niet gekeken naar systeemrisico's of heeft dit wel zien aankomen, maar kan dit onmogelijk toegeven. Met een dergelijke insteek bezien, is de ondervraging van de parlementaire enquêtecommissie op de conclusie van Wellink wel heel erg volgzaam geweest. Wellink sprak en de commissie accepteerde de antwoorden als voldoende. Wellink vertelde de commissie: "De Nederlandsche Bank, maar ook de Nederlandse overheid heeft de systeemcrisis niet gezien. Niemand wereldwijd, behalve wat onheilsprofeten, heeft het gezien." Enfin, Wellink aan het woord:

"Ziende blind en horende doof", is het gezegde wat ons betreft altijd aan Nout Wellink zal blijven kleven want zo makkelijk kan je er als eindverantwoordelijke niet van afkomen. Zodra de commissie De Wit een derde deel zal gaan toevoegen aan haar onderzoek naar de totstandkoming en de gebeurtenissen van deze systeemcrisis (een derde deel dat iedereen nu al zou moeten kunnen voorzien), dan lijkt het ons geen onverstandige zet te zijn om in de voorbereiding eens lering te trekken uit de wijze waarop congresleden aan de andere kant van de oceaan de financiële kopstukken in Amerika ondervragen. Al deed de commissie De Wit dit alleen maar om de schijn van belangenbehartiging van de Nederlandse belastingbetaler op te houden. Ter vergelijking met de ondervragingstechnieken van de commissie De Wit, congreslid Marcy Kaptur die in 2010 oud-president van de Federal Reserve New York en huidig minister van Financiën van Amerika ondervraagt, "Marcy Kaptur chews up Tim Geithner": [Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=uGczVEWKgl8?rel=0]

Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/kredietcrisis/vergelijkend-warenonderzoek:-de-verhorenvan-de-commissie-de-wit-de-congresverhoren-in-amerika/

Nederlandse staat krijgt rente op kortlopende staatsobligaties Door: Frank Knopers | 12-12-2011

De titel van het bericht is wellicht wat verwarrend, maar de werkelijkheid is niet anders. De Nederlandse staat slaagde erin een lening met een looptijd van 3,5 maand af te sluiten tegen een negatieve rente van 0,007%. Beleggers leggen dus geld bij om geld uit te lenen aan de Nederlandse staat.

Deze opmerkelijke gebeurtenis staat in schril contrast met de stijgende rentes die we de afgelopen maanden hebben gezien in Italië, Frankrijk, Spanje en België. Blijkbaar prefereren beleggers in deze onzekere tijden de goede reputatie van de Nederlandse overheid om haar schulden terug te betalen. Dat ze bereid zijn daar geld voor bij te leggen is veelzeggend. Niet alleen geeft het aan dat er onder beleggers en vermogensbeheerders ongekend veel belangstelling is voor deze obligaties, ook laat het zien dat de banken minder vertrouwd worden. Beleggers laten immers een positieve rentevergoeding liggen door het geld niet simpelweg op een bankrekening te stallen of door obligaties te kopen van grote en stabiele bedrijven. De negatieve rente van 0,007% kan ook worden uitgelegd als een renteloze lening, ware het niet dat het rendement ook nog eens door de inflatie wordt aangevreten. Volgens het CBS kwam de inflatie in Nederland, omschreven als de consumentenprijsindex (CPI), in november uit op 2,60% (geannualiseerd). Daarmee is de reëele rente op deze kortlopende staatsobligatie duidelijk negatief, ongeveer -0,07% over de gehele looptijd. Beleggers die primair op zoek zijn naar veiligheid, en daarvoor zelfs bereid zijn geld bij te leggen, hebben gek genoeg de gunstige eigenschappen van fysiek goud en zilver nog niet en masse ontdekt. Deze bieden automatisch een correctie voor inflatie en hebben daarnaast ook door de hele geschiedenis waarde behouden. Weliswaar fluctueren de koersen van goud en zilver soms sterk, maar in het geval van fysiek goud en zilver is geen zogeheten counterparty risk in het spel. Beleggers die zich dus meer zorgen maken over de dalende waarde van de belegging zelf dan over de toekomstige cashflows die eruit voortvloeien zouden hieruit hun conclusies kunnen trekken. Het is overigens al eens eerder voorgekomen dat een land een negatieve rente kreeg op haar staatsobligaties, namelijk Zwitserland. In augustus registreerde men daar ook een negatieve rente op kortlopende staatsobligaties. Izabella Kaminska van FT Alphaville schreef hier destijds een artikel over, waarin ze uitlegde dat staatsobligaties van sterke landen zich in crisistijd als een Giffen Good gaan gedragen. Een Giffen Good is iets waar mensen meer van willen hebben als de prijs ervan stijgt, een irrationeel fenomeen dat in strijd is met de bekende wet van vraag en aanbod (dalende prijzen = meer vraag en vice versa). Vooral in crisistijd, als er angst is voor deflatie (door grote koersdalingen van aandelen, vastgoed, grondstoffen en staatsobligaties van zwakke landen), blijken beleggers te zoeken naar een veilige haven. Daardoor vluchten ze vaak massaal in beleggingen met het laagste vermeende risico, zoals staatsobligaties van de sterkere landen, geld op een bankrekening, goud en zilver. Wanneer die in prijs stijgen neemt de angst onder beleggers toe, met als gevolg dat meer beleggers willen instappen en de prijzen nog verder omhoog stuwen. Op de korte termijn kan de negatieve rente op de kortlopende staatsobligaties worden uitgelegd als een positief fenomeen voor de Nederlandse staat, omdat het de rentelasten voor de staat omlaag brengt. Echter is het tegelijkertijd een indicator voor een veel groter probleem, namelijk dat beleggers erg weinig vertrouwen hebben in de economie en zich terugtrekken tot obligaties en cash. Dit versterkt het proces van deflatie, waarin beleggers op hun geld gaan zitten en banken niet meer willen uitlenen. De Europese Bankenautoriteit (EBA) ziet dit probleem ook en gaf in haar persverklaring dan ook te kennen dat banken hun kapitaalbuffers niet moeten verhogen door de kredietverlening aan het midden- en kleinbedrijven af te knijpen.

Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/kredietcrisis/nederlandse-staat-krijgt-rente-op-kortlopendestaatsobligaties/

Paul Farrell: Amerika's slechtste decennium ooit Door: Jaco Schipper | 16-12-2011

Wij zijn fan van Paul Farrell, columnist bij Market Watch. Zijn stellingname tegen het huidige Amerikaanse financiële systeem laat geen enkele twijfel bestaan over hoe hij tegen de huidige ontwikkelingen aankijkt. Hij komt met een top 10 voorspellingen voor het Amerikaanse decennium tot 2020.

De 10 voorspellingen van Paul Farrell voor het slechtste Amerikaanse decennium ooit: 2011: De super rijken zullen miljarden blijven uitgeven voor de controle van Washington 2012: De super rijken zullen hun absolute macht over ons politieke systeem verankeren 2013: De wereldbevolking zeepbel zal exploderen die onze natuurlijke rijkdommen snel zal verspillen 2014: Pentagon's wereldwijde grondstoffenoorlog zal versnellen in de loop naar de piek van 2020 2015: Het gilde-tijdperk van globalisering doet het Amerikaanse wereldrijk ontploffen 2016: Het "Reaganomics" kapitalisme zal zichzelf vernietigen, crashes, en bankfaillissementen 2017: Klassenstrijd en revolutie: de rijke klasse zal groots verliezen, en geeft zich over 2018: De Fed en Wall Street banken zullen instorten, Glass-Steagall zal in ere hersteld worden 2019: Mondiale grondstoffenprijzen oorlog verspreidt zich, miljoenen doden, verspilling van miljarden

2020: Eerste vrouwelijke Amerikaanse president, patriarchale dominantie is dood Lees zijn hele column op MarketWatch! Must read.. Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/kredietcrisis/paul-farrell:-amerikas-slechtste-decennium-ooit/

Valutacrisis Federal Reserve handhaaft lage rente en blijft obligatiemarkt ondersteunen Door: Frank Knopers | 14-12-2011

De Federal Reserve maakte deze week de uitkomsten van haar maandelijkse beleidsvergadering bekend. Samengevat doet de FED meer van hetzelfde: de rente blijft tot midden 2013 op een niveau van 0 tot 0,25 procent en zal Operation Twist voortzetten. Ook houdt ze de deur open voor nieuwe stimulering.

De centrale bank van Amerika zegt op deze manier het beste te voldoen aan haar dubbele mandaat van maximale werkgelegenheid en prijsstabiliteit. Uit het persbericht blijkt dat de FED nog enige groei ziet in de Amerikaanse economie, maar dat de groei op wereldwijd niveau aan het vertragen is. De arbeidsmarkt laat volgens de indicatoren van de FED verbetering zien (niet volgesn de oude rekenmethode, zoals Shadowstats laat zien), maar de werkloosheid blijft nog steeds op een te hoog niveau. Huishoudens zijn volgens het persbericht gemiddeld genomen ook weer iets meer gaan consumeren, maar de investeringen door bedrijven blijven nog wel iets achter. Volgens de FED is de officiële inflatie de laatste maanden ook weer iets gezakt en wordt het vooruitzicht voor de inflatie als 'stabiel' aangemerkt. Meer van hetzelfde Deze omstandigheden vereisen volgens de Amerikaanse centrale bank een voortzetting van eerder genomen maatregelen. Zo blijft de FED via 'Operation Twist' obligaties met korte looptijd inruilen voor varianten met een langere looptijd en zal het de rente handhaven op 0 tot 0,25 procent. Dit beleid van goedkoop geld zal nog tot midden 2013 gevoerd worden, zo laat de FED opnieuw weten. Goed nieuws voor Amerikaanse banken dus, die bijna gratis geld kunnen lenen en dat kunnen gebruiken om hun balans aan te sterken of om te beleggen in bijvoorbeeld staatsobligaties. Het renteverschil is voor de bank, zodat die van inkomsten verzekerd zijn. Daar tegenover staan de spaarders en de pensioenfondsen, die netto verliezers zijn geworden van de 'goedkope dollar strategie' van de FED. Ze moeten genoegen nemen met een bijzonder lage rente of moeten een hoger risico aanvaarden om de werkelijke inflatie bij te kunnen houden. Lage inflatie, deur open voor QE3 Volgens de FED zal de inflatie voorlopig laag blijven, waardoor toekomstige monetaire verruiming (in de taal van de FED: accomodatie) tot de mogelijkheden blijft behoren. Met een zwakke economie en kwetsbare banken is het logisch dat de FED vroeg of laat opnieuw zal gaan proberen de economie aan te jagen met een soort QE3. Naar verwachting zal deze derde ronde lijken op QE1, waarbij de Federal Reserve rommelhypotheken en andere waardeloze bezittingen van de grote banken overneemt in ruil voor verse dollars (lees: getallen op een computer). De Federal Reserve slaat daarmee twee vliegen in één klap. Ten eerste hoeven de banken niet meer volledig af te boeken op de waardeloze

bezittingen die ze kunnen verkopen aan de FED en ten tweede krijgen ze vers kapitaal waarmee ze de markt op kunnen gaan om bijvoorbeeld Amerikaanse staatsobligaties te kopen. Daarmee ondersteunen ze de Amerikaanse obligatiemarkten, zodat de Obama regering makkelijk de tekorten op de begroting kan bijlenen. Het nieuwe geld dat op deze manier in omloop kan worden gebracht zal de dollar verder verzwakken, wat ongunstig is voor spaarders. Daarnaast kent het 'monetair verruimen' een ongewenst bij-effect, namelijk die van sterke inflatie in de grondstoffenprijzen. Voedsel en brandstof zullen duurder worden, precies het probleem dat aanleiding gaf voor de onrusten in het Midden-Oosten. Valuta-oorlog De Federal Reserve zet met haar beleid van goedkoop geld ook de politieke verhoudingen op scherp. De Federal Reserve weet dat de Amerikaanse consument tot over zijn oren in de schulden zit en niet meer zoveel kan consumeren als ze in de afgelopen jaren heeft gedaan. De overheid zit ook diep in de schulden en kan op veel weerstand van de bevolking rekenen als het opnieuw een stimuleringsplan opstart waar eigenlijk geen geld voor is. In deze omstandigheden zullen ook bedrijven minder bereid zijn te investeren, waardoor de enige uitweg naar economsiche groei het versterken van de export is. En wat is het ultieme wapen om de export te verbeteren? Juist, een zwakkere valuta. Door de rente laag te houden en daarmee de geldkraan maximaal open te zetten daalt de waarde van de dollar, waardoor het buitenland relatief goedkoop goederen kan importeren uit de VS. Een gunstige exportpositie door een goedkope valuta maakt import weliswaar duurder, maar de groeiende export schept in potentie meer werkgelegenheid (daar komt het mandaat van maximale werkgelegenheid en tevens de wens van Obama om de hoek kijken). Amerika probeert haar economie via een zwakkere dollar aan te jagen, wat direct ten koste gaat van andere landen. Die worden immers uit de markt geprijsd, waardoor ze minder goed kunnen concurreren met hun export. Vooral voor China is dit een groot probleem, omdat dit land voor haar economische groei zeer afhankelijk is van een sterke export. Een zwakkere exportpositie kan de werkloosheid in China doen stijgen, wat in combinatie met stijgende voedsel- en brandstofprijzen een gevaarlijke mix geeft. In de Chinese geschiedenis zijn er veel periodes van sociale onrust en geweld geweest, waardoor de Chinese regering de laatste paar decennia er alles aan doet om de bevolking tevreden en vooral rustig te houden. Europa bashen De onmacht van Amerika om haar eigen economische problemen op te lossen is tot daar aan toe, maar de FED maakt het wel heel erg bont door ook Europa op negatieve wijze in het verhaal te betrekken. De Europese schuldencrisis zou de Amerikaanse economie schade toe kunnen brengen, aldus de Amerikaanse berichtgeving. Ook Timothy Geithner, de Amerikaanse minister van Financiën, staat aan de kant van de Federal Reserve. Hij pleitte onlangs voor een daadkrachtige aanpak door de Europese leiders, maar ondertussen kan de Amerikaanse overheid en de FED niets anders bedenken dan het aanzetten van de geldpers om alle problemen te maskeren. De geldpersfinanciering raakt niet alleen de Amerikanen met een klein inkomen, maar heeft door de stijgende grondstofprijzen ook zijn weerslag op de kosten van levensonderhoud in andere werelddelen. We moeten niet vergeten dat de Amerikaanse centrale bank wezenlijk anders is dan bijvoorbeeld de ECB in Europa. Zo is de Federal Reserve een private organisatie, waarvan de grote zakenbanken in Amerika de aandeelhouders zijn. Met deze kennis kan iedereen op zijn vingers natellen wiens belangen de Federal Reserve primair dient.

Spotprent over de Amerikaanse dollar Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/valutacrisis/federal-reserve-handhaaft-lage-rente-en-blijftobligatiemarkt-ondersteunen/

Rusland bouwt positie in Amerikaanse staatsobligaties verder af Door: Frank Knopers | 16-12-2011

China en Rusland hebben niet de indruk dat Amerika echt van plan is iets te doen aan haar enorme staatsschuld. Daarom heeft China de rem gezet op het aankopen van Amerikaans staatspapier en is Rusland nu al een jaar bezig met het gecontroleerd afbouwen van haar posities.

In de langetermijnvisie van China en Rusland passen de Amerikaanse obligaties steeds minder goed thuis. In plaats daarvan zoeken de landen diversificatie, bijvoorbeeld door de goudreserves uit te breiden en de posities in grondstoffen te versterken. In de toekomst ziet Rusland haar grote gasreserves als strategische reserve, gas waar Europa sterk van afhankelijk is. China werkt op haar beurt aan het veiligstellen van een reserve aan zeldzame aardmetalen, die met name in de high-tech industrie worden gebruikt. Zowel Rusland als China willen hun blootstelling aan Amerikaanse staatsschuld verkleinen, wat voornamelijk verklaard kan worden door het beleid van de Federal Reserve dat erop gericht is de Amerikaanse dollar te verzwakken. Een zwakkere dollar betekent ook dat de obligaties die Rusland, China en vele andere landen in de boeken hebben staan minder waard worden in hun eigen valuta. Rusland begon vorig jaar oktober al met het afbouwen van haar positie in Amerikaanse staatsobligaties, zoals ook onderstaande grafiek laat zien. Bezat Rusland in oktober van vorig jaar nog voor $176,3 miljard aan zogeheten

'Treasuries', een jaar later was dat teruggelopen tot een totaal $92,1 miljard. Een afname van bijna 48%, die met name is opgevangen door aankopen van Japan en het Verenigd Koninkrijk. Deze landen voegden in diezelfde periode respectievelijk ongeveer $100 en $200 miljard aan Amerikaans schuldpapier aan hun reserves toe. Halverwege dit jaar bevestigde de economisch adviseur van de Russiche premier Medvedev dat Rusland door zou gaan met het verkopen van Amerikaans staatspapier. En zo geschiedde. Onderstaande grafiek is opgebouwd uit de TIC data, die maandelijks door het Amerikaanse ministerie van Financiën worden gepubliceerd. Deze tabel laat de totale posities in Amerikaanse staatsobligaties zien die als reserve worden aangehouden door centrale banken van de verschillende landen. China heeft in het afgelopen jaar haar posities niet verder uitgebouwd, terwijl er door het handelsoverschot wel meer dollars binnen zijn gekomen. Op die manier heeft het land haar reserve van Amerikaanse staatsobligaties procentueel toch weten te verkleinen. In plaats van de staatsschuld van Amerika te financieren zet Rusland nu in op de 'redding' van het eveneens met schulden overladen Europa. Zo maakte Arkady Dvorkovich, een plaatsvervangende minister van de Russische regering, bekend dat Rusland een noodinjectie van $20 miljard aan het IMF overweegt. Dit geld zou het IMF dan kunnen gebruiken in de aanpak van de Europese schuldencrisis. Ongetwijfeld wil Rusland daar ook iets voor terug zien, maar zover is het nog niet. Europa heeft al genoeg problemen om een eenduidig standpunt in te nemen en een allesomvattend plan op papier te zetten om de souvereine schulden te herstructureren.

Rusland heeft de afgelopen twaalf maanden haar positie in Amerikaanse staatsobligaties bijna gehalveerd Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/valutacrisis/rusland-bouwt-positie-in-amerikaansestaatsobligaties-verder-af/

Financiële markten Italië en Spanje staan garant voor één derde noodfonds Door: Gorka Bemer | 16-12-2011

De leningen die het Europese noodfonds (EFSF) verstrekt aan in moeilijkheid verkerende eurolanden worden gegarandeerd door de lidstaten van de eurozone. Dit wil zeggen dat ook Italië en Spanje voor een groot deel van de leningen aan “probleemlanden” garant staan.

In 2010 werd het Europese noodfonds EFSF opgericht. In anderhalf jaar is het noodfonds al meerdere keren uitgebreid en is de structuur aangepast. Volgens de laatste wijziging uit oktober dit jaar zullen de lidstaten tot €790 miljard aan leningen garanderen. Het fonds moet daarnaast door middel van leverage worden vergroot naar €1.000 miljard. Het fonds werd met weinig enthousiasme door de financiële markten ontvangen en heeft sinds het begin moeite met het aantrekken van kapitaal. Uit de laatste publicatie van het EFSF blijkt dat Italië en Spanje voor één derde van het noodfonds garant staan. Dit is opvallend aangezien zowel Spanje als Italië afgelopen tijd te maken had met sterk oplopende rente op hun staatspapier. Beide landen, die zelf al moeite hebben met het aantrekken van kapitaal, staan garant om geld uit te lenen aan andere “probleemlanden”. Dit terwijl zowel Spanje als Italië zelf een goede aanspraak maken op de stempel "probleemland". Griekenland, Portugal en Ierland staan als enige eurozone landen niet garant voor een deel van het EFSF. Dit is logisch aangezien het fonds in eerste instantie is opgericht om juist deze landen te ondersteunen. Wat gebeurd er echter als Spanje dan wel Italië aanspraak gaan maken op het noodfonds. Staan ze dan garant voor leningen die ze zelf ontvangen? Naar alle waarschijnlijkheid zullen de “sterke” Europese landen en in het bijzonder Duitsland de garanties overnemen. De druk op de Duitse belastingbetaler blijft op deze manier stijgen. De onzekerheid die de eurozone door middel van het EFSF probeert weg te nemen lijkt met dit soort constructies alleen maar groter te worden.

Bron: Zero Hedge

Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/financiële-markten/italië-en-spanje-staan-garant-voor-éénderde-noodfonds/

Banken Europese banken nog niet voorbereid op financiële storm Door: Jaco Schipper | 13-12-2011

Veel banken zijn niet blij met de uitkomsten van de stresstest en de wijze waarop de Europese Bankautoriteit (EBA) die test heeft uitgevoerd. Spiegel interviewde topman Andrea Enria van EBA, wat een zeer boeiend interview oplevert: het Europese banken probleem is nog lang niet opgelost.

Vorige week berichtte MarketUpdate er al over, Europese banken komen ten minste €114,7 miljard kapitaal tekort om voldoende buffers te hebben die hen in staat stelt om nieuwe schokken te kunnen opvangen. We schreven: "Het bedrag van €114,7 miljard moet met een korreltje zout worden genomen in vergelijking met andere prognoses. Volgens een berekening van het IMF hadden Europese banken in oktober al €200 miljard extra kapitaal nodig om aan de nieuwe kapitaaleisen te voldoen. Credit Suisse stelde in een rapport dat in oktober verscheen dat volgens hun berekeningen 66 banken zouden falen bij een nieuwe stresstest en dat er €400 miljard extra kapitaal nodig was om aan de strengere eisen te voldoen. Als laatste stelde Goldman Sachs dat de Europese banken €1.000 miljard nodig hebben om door de strengere test te komen. Het relatief lage bedrag van €114,7 miljard is daarom aan de erg lage kant." Je zou het de omgekeerde kaasschaafmethode kunnen noemen: er moet steeds een kapitaalplakje bij komen. Het eerste plakje is slechts zo'n €115 miljard groot. Echter, het Europese bankwezen heeft miljarden aan financiële actica waarvan iedereen weet dat die niet de waarde heeft waarvoor die in de boeken staan. Om afschrijvingen übehaupt te kunnen opvangen is er dus meer kapitaal nodig. Héél véél meer kapitaal en dat kan op meerdere manieren bewerkstelligd worden. Het probleem is echter dat aan alle manieren grote nadelen kleven en dat houdt ook Spiegel aan Andrea Enria voor. Via Spiegel de vertaling van een zeer boeiend interview met Andrea Enria van de Europese Bankautoriteit: Een stress-test die vorige week is uitgevoerd door de Europese Bankautoriteit (EBA) heeft uitgewezen dat banken ongeveer 115 miljard euro tekort komen. In een interview met SPIEGEL, verdedigt het hoofd van de Europese Bankautoriteit Andrea Enria de beslissing om de stress test uit te voeren en bespreekt hij de grote uitdagingen voor de Europese bancaire sector. SPIEGEL: De heer Enria, de Europese Bankautoriteit is opgericht met het doel van stabilisering van de bancaire systeem. Heeft dat plan gewerkt? Andrea Enria: Het is veel te vroeg om [daar iets over] te zeggen. We zijn begonnen in januari, in zeer moeilijke marktomstandigheden. Het is alsof we ons huis bouwen en er in leven, terwijl het buiten stormt. Maar er zijn een aantal zeer positieve indicaties: één van de belangrijkste tekortkomingen vóór de oprichting van de EBA was het onvermogen om te beslissen en beleidsmaatregelen te coördineren binnen de Europese Unie. Al in de eerste maanden van haar activiteiten, heeft de EBA aangetoond dat dit nu anders is.

SPIEGEL: Op dit moment lijkt het erop dat het Europese bancaire systeem kwetsbaarder dan ooit is. Wat ging er mis? Enria: De bancaire sector heeft belangrijke inspanningen geleverd om zich te versterken na de ineenstorting van Lehman Brothers. Maar nu zet de soevereine schuldencrisis een grote druk op de de financiering van banken, vooral in landen onder stress. Sinds juli zijn er slechts een paar banken in staat geweest om hun activiteiten te financieren, en alleen tegen zeer hoge prijzen. Als banken geen financiering hebben, dan zullen ze niet uitlenen, en dat beïnvloedt de reële economie. We zijn opgesloten in een vicieuze cirkel, en we moeten proberen om daaruit te breken. SPIEGEL: Toch lijken de stress-test van vorige week met de nieuwe kapitaaleisen de situatie nog verder te hebben gedestabiliseerd. Enria: Het probleem is dat iedereen lijkt te kijken naar de exercitie alsof het een soort van schoonheidswedstrijd is: zijn Duitse banken beter dan Italiaanse banken of dan Britse? Maar dat is niet het punt. We moeten kijken naar wat nodig is voor de Europese bancaire sector. We moeten genoeg kapitaal in de Europese banken brengen om ervoor te zorgen dat zij schokken kunnen weerstaan en zij door kunnen gaan om de economie te ondersteunen. De crisis heeft een systeem niveau bereikt. Dit gaat niet om het met de vinger aanwijzen van zwakke banken. SPIEGEL: Duitse banken klagen over hoe het is gedaan. Zij zeggen dat uw acties [doelend op die van EBA] chaotisch zijn geweest en dat de criteria voortdurend zijn gewijzigd. Enria: Tot op zekere hoogte, begrijp ik de klachten van banken over de door ons gecreëerde onzekerheid en het veranderen van regels, maar dit is nodig door de noodzaak om een gelijkwaardig speelveld te garanderen. Elke keer als wij beginnen met een exercitie [doelend op de stresstesten], realiseren we ons hoe divers de verschillende regelgeving is. Dus moeten wij ons aanpassen naar gelang we verder gaan, [en] geven [we] instructies geven die voor elke bank in de Europese Unie hetzelfde zijn. SPIEGEL: Is het [niet] te veel gevraagd van u en uw kleine team om de Europese bancaire systeem te reguleren? Enria: Het is heel moeilijk. Echter, het Europees systeem voor financieel toezicht is de EBA en de nationale toezichthouders. We hoeven niet in ons eentje het hele systeem te controleren. Ons mandaat is er om ervoor te zorgen dat de autoriteiten samenwerken op een gecoördineerde manier. SPIEGEL: Het hoofd van CONSOB, de Italiaanse Securities and Exchange Commission, heeft u beschuldigd van het handelen alsof u de autocratische Ayatollah Khomeini van Iran bent. Enria: Ondanks al deze berichten over de onenigheden is de samenwerking met de nationale autoriteiten zeer goed. Maar in september was er een fundamentele verandering: de crisis verergerde. En tijdens een crisis is er een natuurlijke reactie om nationale barrières op te werpen. Overheden concentreren zich meer op de bescherming van hun nationale banken, er is te veel ongecoördineerd optreden. SPIEGEL: De resultaten voor de Duitse banksector waren schokkend: Uw berekeningen voor kapitaaleisen in Duitsland groeide van € 5 miljard naar € 13,5 miljard. Is het Duitse bankwezen echt zo zwak? Enria: Hoge cijfers betekenen niet noodzakelijkerwijs dat de banken in slechte staat zijn. SPIEGEL: Maar dat is precies hoe dergelijke cijfers worden geïnterpreteerd. Enria: Met betrekking tot het moeilijkste probleem voor de banken - het probleem van financiering - zijn Duitse banken beter af dan anderen. Dat betekent niet dat zij uit de storm zijn. Zij moeten ook hun kapitaal versterken. SPIEGEL: Politici, toezichthouders en bankiers hebben u ervan beschuldigd om hardnekkig vast te houden aan formaliteiten. Bijvoorbeeld: Helaba en NordLB zakten beide voor de test omdat zij uw deadline misten met een aantal

van de afspraken. Enria: Ik heb begrepen dat NordLB en Helaba momenteel nog niet het proces hebben afgerond om hun stille deelnemingen om te zetten of te versterken. De eerste deadline was eind april, maar de conversie is niet gebeurd. Toen werd een nieuwe datum vastgesteld, op 1 december. Maar BaFin (redactionele opmerking: Duitsland 's financiële toezichthouder) informeerde ons dat beide banken ook deze termijn niet zouden halen. Op het moment dat we alle benodigde documenten hebben, dan zullen zij worden beoordeeld door een groep van toezichthouders en niet alleen door de slechte jongens in Londen [MU: hoofdkantoor van EBA is in London]. Deze procedure is de enige manier om ervoor te zorgen dat er consistentie is in de interne markt. SPIEGEL: Zoals de zaken er nu voor staan, moeten banken miljarden aan vers kapitaal zien te vinden voor het einde van juni, ondanks dat de markten praktisch zijn bevroren. Waarom een dergelijke extreem tijdschema? Enria: Er zijn grote risico's in de Europese financiële markten die elke dag kunnen materialiseren. We kunnen gewoon niet langer meer wachten om de banken hierop voor te bereiden. SPIEGEL: Maar u kunt veel banken hierdoor dwingen om publiek geld te vragen. Enria: Er zijn andere manieren om het kapitaal ratio te verhogen: Banken kunnen nieuwe aandelen uit te geven ... SPIEGEL: ... die niemand zal kopen. Enria: ... en ze kunnen winst inhouden ... SPIEGEL: ... die niet al te hoog zijn in een moeilijk jaar zoals 2011. Enria: De eerste helft van het jaar was niet slecht. Maar er zijn nog andere manieren, zoals de uitgifte van voorwaardelijk kapitaal of de verkoop van bedrijfsonderdelen. SPIEGEL: Banken als Commerzbank hebben duidelijk gemaakt dat ze hun bedrijf en hun kredietportefeuilles zullen inkrimpen. Bent u de economie door het aanscherpen van de kapitaalvereisten aan het verstikken? Enria: Wij zullen niet toestaan dat banken de kredietverlening zullen verminderen. SPIEGEL: U kunt hen dit nauwelijks verbieden dit niet te doen. Enria: Zeker niet, we zijn niet Big Brother. Maar banken moeten plannen aan de nationale toezichthouders presenteren waarin zij uitleggen hoe ze het gat gaan dichten die wij gedetecteerd hebben. Het [kapitaals]tekort is een vast bedrag en dat kan gevuld worden door de verkoop van een branche of een dochtermaatschappij; echter als een bank bijvoorbeeld de kredietverlening vermindert aan kleine en middelgrote ondernemingen, dan zal dit niet worden meegeteld bij het bereiken van onze doelstelling. SPIEGEL: Is het bijvoorbeeld mogelijk om krediet-portefeuilles te verkopen aan hedgefondsen? Enria: Ja, want als je iets verkoopt aan een andere financiële instelling, dan is het krediet er nog steeds ... SPIEGEL: ... maar dan ben je niet het financiële systeem veiliger aan het maken. Risico's worden alleen herverdeeld. Enria: We moeten banken veiliger maken. Dat is een duidelijk politiek besluit van de Europese Raad en de G-20. Banken moeten meer kapitaal en minder schulden hebben. Hoe dan ook moet je altijd kijken naar het hele pakket: zodra er een oplossing voor de staatsschuldencrisis is, zullen banken beter af zijn.

SPIEGEL: Publieke verontwaardiging gericht tegen het bankwezen is groeiende. Hebben bankiers geen lessen uit deze crisis getrokken? Enria: Banken veranderen hun gedrag en hun bedrijfsmodellen veel meer dan algemeen erkend wordt. Ik heb momenteel een tegenovergestelde zorg: Het probleem nu is dat banken steeds meer risico-avers worden. Dit kan er uiteindelijk toe leiden dat er een ernstige credit crunch ontstaat. Interview onder leiding van Martin Hesse en Anne Seith Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/banken/europese-banken-nog-niet-voorbereid-op-financiëlestorm/

Griekse spaartegoeden nemen met €6,8 miljard af Door: Gorka Bemer | 14-12-2011

De Griekse bankensector zakt steeds verder weg in de problemen. In de maand oktober zagen Griekse banken €6,8 miljard wegvloeien. Hiermee werd het record van €5,5 miljard uit de maand september ruimschoots verbroken.

Zowel Griekse huishoudens als het Griekse bedrijfsleven namen massaal geld op bij de Griekse banken. Het bericht komt nadat de European Banking Association (EBA), de Europese bankentoezichthouder, afgelopen week bekend maakte dat de Griekse bankensector het slechtst door de stresstest was gekomen. Volgens de EBA moeten Griekse banken €30 miljard ophalen om te slagen voor de stresstest. Hier moet wel nog de kanttekening bij worden geplaatst dat de schatting van de EBA naar alle waarschijnlijkheid aan de conservatieve kant is. De €6,8 miljard is een ongekende 4% van de totale spaartegoeden die de Griekse banken in hun bezit hebben. De totale spaartegoeden bedroegen aan het einde van oktober €176 miljard. In alleen 2011 namen de spaartegoeden al met €33 miljard af. Dit is een daling van meer dan 15% ten opzichte van het begin van 2011. Toen had de Griekse bankensector nog €210 miljard aan spaartegoeden in hun beheer. De vraag is of Griekse bankensector uit de vicieuze cirkel zal komen of op termijn al haar spaartegoeden zal zien opdrogen.

Bron: Zero Hedge Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/banken/griekse-spaartegoeden-nemen-met-€68-miljard-af/

Grondstoffen Strategy Metals Bulletin (54) Door: Redactie MarketUpdate.nl | 13-12-2011

Terence van der Hout is als analist verbonden aan het Gold&Discovery Fund en schrijft in zijn Engelstalige Strategy Metals Bulletin over de markt voor zeldzame aardmetalen. In deze editie gaat hij opnieuw in op de Hong Kong Rare Earth Element Conference en wijst op de krimp en groeikansen.

Aims to update investors on developments in the world of strategy metals – crucial inputs to industry, defense and technology innovation Terence van der Hout, december 4 - 10, 2011 This week’s bulletin is the final set of commentaries on the Hong Kong Rare Earth Conference, and covers the REE processing steps as described by ANSTO, summarizes the Ferro Corp presentation, and makes some concluding remarks on the conference.

ANSTO

The processing of rare earths (REE) into a product worth selling is, due to its complex nature and subsequent impact on operational costs, the make-or-break for a junior. Although I have touched on the topic of processing a lot in the past, I feel I should summarize the points laid out to us by Karin Soldenhoff from the Australian Nuclear Science and Technology Organisation (ANSTO), the institute that has been involved in designing and testing the processing flowsheets for Lynas, Arafura and Alkane. Dr. Soldenhoff identifies five stages in coming to a viable REE concentrate: 1. Batch testing small volumes of REE helps understand the mineralogy and determines what is gangue material. 2. Designing a conceptual flowsheet, including various sub-stages through bench scale testing. This also helps in making preliminary cost assessments with regard to chemical agents. Chemical agents can contribute two-thirds of the operational costs of REE processing, so this is a crucial step. 3. In a mini pilot plant, the continuous processing of the flowsheet is tested, and scale-up issues identified. Data is collected that is used for a Preliminary Feasibility Study. 4. In a subsequent pilot plant, volumes testing is done in combination with the testing of different feeds. First steps are made in integration of various steps in processing. 5. Continuous testing of the fully integrated circuit at higher volumes is done in a demonstration plant. This delivers end-products for client testing. Dr. Soldenhoff warns there are numerous considerations to make during testing, and each will have impact on economics. These pertain to whether the mineralogy is well known, whether there is just one mineral or many, whether REE is a by-product or not, whether the processing is complex or not, where does the thorium/ uranium get separated, and whether a mixed concentrate will be produced or separated into individual elements. Dr. Soldenhoff concluded that REE processing is NOT simple, and is not amenable to short cuts. As a reference, Lynas has taken over 10 years to get past this stage, and Alkane has needed 7 years to define a process for extracting two REE concentrates from their fine-grained zirconium-containing minerals.

Ferro Corp In what was possibly the most interesting presentation in Hong Kong, Jai Subramanian of Ferro Corp introduced us to the world of polishing powders and ceramics. Mr. Subramanian looked at strategies for coping with the price explosions for cerium in the glass polishing sector, and in ceramics. Glass polishing is highly sensitive to price. Where in the past cerium, at $7 per kg, was a low cost input, it has now become an input subject to efficiencies. In the polishing of flat glass, cerium has been eliminated completely. In other applications such as LCDs and camera lenses where replacement of cerium is not feasible (both price and performance are critical), manufacturers have been forced to improve upstream processes, reduce cerium usage to the benefit of zirconium, extend the life of polishing slurries, and take more liberties in what previously were the cost bottlenecks in the process. In all, the added processing costs that are the consequence of these measures are more than off-set by the reduction in cerium costs that are achieved. In the world of ceramics (capacitors used in virtually every electronic device), Mr. Subramanian said cost is a very important factor. Because of innovation advancing towards further miniaturization, tiny volumes of material are needed to manufacture something which is a low cost high performer. Raising the price of an input ten-fold has severe consequences for the price of the end-product. Mr. Subramanian distinguishes between various classes of capacitors, ranging from those where performance is critical and the REE content is largest, to those where the input of REE does not constitute a necessary improvement to the operation of the capacitor. In the former, neodymium will remain a necessary element because of its properties of remaining stable in a range of temperatures. In the lesser performanceoriented capacitors, the usage of neodymium is more one of accidental development. Palladium was originally used, and when that got too expensive, a mixture of nickel, copper and neodymium was applied. Should neodymium remain too expensive or supply-constrained, Mr. Subramanian predicts that it will be engineered out of these capacitors, possibly replaced by magnesium. This would take two to three years of innovation, but once it is out, it will not return.

Hong Kong conclusions The sum of the Hong Kong Rare Earth presentations leads me to conclude that the application of REE will become more selective. REE production is destined to shift towards a split into two worlds. One route leads up the commodity path, where the input of REE is conditional on low pricing. We have seen that in the big (in REE terms), cost-driven markets for low performance capacitors, glass polishing of flat screens and the low performance magnets, the current pricing of REE is much too steep to be sustainable. It is here that REE will eventually be engineered out of the products, in favour of lower cost inputs with similar characteristics. Innovation in this commoditized section is already in full swing, and whether the prices of rare earths drop or not, I would assume that given the insecurities involved as well as the politicization that has become inherent in REE, this development will continue, leading to a sustainably lower demand in these sub-sectors. If the REE isn’t price-competitive, it’s out. It is here that large volumes of future REE demand will probably be lost. The second route that REE will take, is where performance is a precondition for the quality of the end-product. Where the product is subject to harsh environmental conditions such as high temperatures, corrosion, etc. This is where REE are irreplaceable. Rising costs are considered a nuisance, and may lead to reduction strategies and other efficiencies, but REE will be needed for an indefinite period. Particularly in high performance magnets and phosphors, demand will remain strong and may even strengthen given the particular unique characteristics of some elements. And despite current market conditions that see speculators offloading their stocks and lower demands due to unsure global economic conditions, supply is not likely to keep up for such elements as dysprosium, europium and terbium for a while. It is these sectors that presentors at the conference refer to when they say that there will be no new and high technology without rare earths. Period. A few of these technologies, such as magneto resistance and magnetic refrigeration have the potential to tap into multi-billion dollar markets. Other markets have yet to be discovered. All it takes is a steady supply of a specific set of rare earth elements, and this is where the challenge lies for juniors: find and develop deposits containing these elements, preferably economically, and don’t get too distracted by the mixed signals that are currently being sent out to confuse uninformed investors. Terence van der Hout Twitter: @GoldDiscFund www.gdfund.com

Disclaimer: The author is a researcher for the Gold&Discovery Fund, and neither he nor the Gold&Discovery Fund has commercial ties to, or shares in, the companies reviewed, unless explicitly stated in the text. The information in this bulletin is the author’s independent opinion of developments in markets and at companies, and hence may contain factual errors, and may not reflect the opinions of the Gold&Discovery Fund. The content of this bulletin is not intended as an investment recommendation.

Copyright: The information in this bulletin can be forwarded, cited or used otherwise, but only within the context as intended by the author, and with complete reference to the source. Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/grondstoffen/strategy-metals-bulletin-(54)/

Goud en zilvermarkt

Correcties op de goud- en zilverprijzen in perspectief geplaatst Door: Frank Knopers | 11-12-2011

De koersen van goud en zilver laten al tien jaar een stijgende lijn zien, maar tussendoor zijn er verschillende correcties geweest. Sommige beleggers zien de koersdalingen als een mooi koopmoment, terwijl anderen hun belegging in waarde zien dalen en nerveus worden. Wat volgt na een correctie?

Dat was de vraag waarmee Jeff Clark van Casey Research aan de slag is gegaan. Hij pakte de grafieken van goud en zilver over de afgelopen tien jaar en registreerde de grootste correcties die er gedurende die periode zijn geweest. Vanaf het dieptepunt van elke correctie rekende hij door hoeveel de koersen stegen vanaf dat moment tot het moment drie maanden later. Clark registreerde in de goudprijs - die toch een vrij gelijkmatige trend laat zien - een vijftal correcties van 15,6 tot 27,7 procent. Na elke correctie bleek de koers zich te herstellen, al was een periode van drie maanden vaak onvoldoende om de volledige correctie ongedaan te maken. De meest recente correctie van de goudprijs, van boven de $1900 naar ongeveer $1600, was ook aanzienlijk met 15,6 procent. Als we de lijn doortrekken zal het ons niet verbazen dat de koersen zich ook deze keer weer zullen herstellen, want de fundamentele reden om goud te kopen (het minder waard worden van papiergeld in een valuta-oorlog tussen verschillende machtsblokken) zijn sterker dan ooit. Daarnaast heeft goud een zekere premium boven zilver als het in de toekomst weer een rol krijgt in ons monetaire systeem. In dat geval zal goud tegen een ongekend veel hogere koers gewaardeerd moeten worden.

Zilver heeft naast een monetaire ook een industriële component, waardoor de prijsontwikkeling van dit edelmetaal veel meer fluctuaties laat zien. De papieren zilvermarkt (SLV) is daarnaast ook heel veel kleiner dan de papieren goudmarkt (GLD), waardoor grote spelers de koersen sterk omhoog of omlaag kunnen laten bewegen. Kijken we naar de ontwikkeling van de zilverprijs over het jaar 2011, dan is het uiteindelijke rendement met 3,7 procent in zowel USD als EUR ietwat teleurstellend geweest. Zilver heeft dan ook flinke klappen te verwerken gehad, waarbij de koers tot twee maal toe met 33 procent inzakte in een zeer korte tijd. Rond deze correcties gebeuren veel verdachte dingen (in één dag de jaarproductie van zilver aanbieden op de papieren zilvermarkt, terwijl die dag veel belangrijke exchanges gesloten zijn én meerdere margin verhogingen van de CME nadat de koersen gezakt zijn (het financiële equivalent van natrappen)), maar dat is stof voor een ander artikel. Kijken we naar de zilverprijs over de afgelopen tien jaar, dan zien we toch een zeer indrukwekkend rendement van ongeveer 660 procent. Kabbelde de koers tot begin 2004 nog rond de $5, inmiddels staat de koers al rond de $30. Een geweldig rendement voor de beleggers die al wat langer in de markt zitten, maar voor nieuwe beleggers die het afgelopen jaar zijn ingestapt zou het tot enige frustratie hebben kunnen leiden. Jeff Clark heeft zeven verschillende correcties geregistreerd, variërend van 22 tot 53 procent in omvang. In de drie maanden na elke correctie wist de koers te herstellen, al zjn ze vaak niet genoeg gebleken om het verlies goed te maken.

Als we kijken naar het sterkste herstel van de zilverprijs tussen 2009 en 2010 (waarin de koers met 44,3% steeg) en dat doorrekenen naar de huidige correctie, zouden we binnenkort maximaal een koers van $40 tot $46 kunnen verwachten. Daarmee blijft de oude top van ruim $49 van eind april 2011 buiten schot, maar het is onmogelijk om op basis van deze gegevens een beleggingsstrategie toe te passen. Door de volatiliteit van de papieren goud- en zilvermarkten lijkt het de beste strategie te zijn om inderdaad te kopen in zwakte en een lange termijn perspectief te

houden. Daarvoor moeten we niet teveel blijven staren naar dagkoersen, maar vooral kijken naar de fundamenten van de goud- en zilvermarkt. Beleggers moeten de redenen om edelmetaal in de portefeuille te nemen kennen en de vraag en aanbod dynamiek in de markt in de gaten te houden. Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/goud-en-zilvermarkt/correcties-op-de-goud--en-zilverprijzenin-perspectief-geplaatst/

Eric Sprott roept zilvermijnen op om zelf zilver aan te houden als cash Door: Frank Knopers | 11-12-2011

Volgens Eric Sprott zouden mijnbouwbedrijven die zilver uit de grond halen er goed aan doen om een gedeelte van hun winst weer om te zetten in fysiek zilver. Daarmee verkleinen ze niet alleen hun risico aan het banksysteem, ook zetten de opgepompte papieren zilverhandel ermee onder druk.

De oproep van Eric Sprott is te lezen in het artikel 'Silver Producers: A Call to Action' (klik voor PDF) en lijkt ingegeven te zijn door frustratie van Eric Sprott over de manier waarop de zilverprijs tot stand komt en de verdachte handelingen die de volatiliteit van de zilverprijs op de termijnmarkt vergroten. Sprott wijst daarbij op de twee grote koersdalingen die we dit jaar hebben gezien (die van mei en die van september), waarop de spotprijs van het edelmetaal in beide gevallen ruim 30% omlaag werd gebracht. Deze dalingen waren volgens de investeerder in scene gezet, omdat er in zeer korte tijd ongebruikelijk veel zilvercontracten op de markt werden gedumpt. Aansluitend kwamen de CME (en in september ook de Chinese tegenhanger, de Shanghai Gold Exchange) met hogere margeverplichtingen voor de long posities, waardoor beleggers die al een verlies te verwerken hadden helemaal uit hun positie werden gedrukt. Volgens de CME zijn de verhogingen van de marges nodig om speculatie binnen de perken te houden en de volatiliteit van de koersen te minimaliseren, maar door de margeverplichtingen na een grote koersdaling te verhogen krijgen de long posities een tweede klap te verwerken. Het resultaat is dat nog meer 'zwakke handen' uit de markt worden gedrukt en dat de spotprijs van zilver daardoor nog verder zakt. Dit lokt weer een nieuwe verkoopgolf uit, waardoor de grote dalingen zoals we die dit jaar al twee keer hebben gezien mogelijk zijn. Termijnmarkt versus fysiek markt Volgens Eric Sprott is de papieren zilvermarkt, omschreven als de markt van termijncontracten op zilver, inmiddels compleet losgezongen van de fysieke zilvermarkt. Zo worden veel termijncontracten op de markt gekocht op marge (met geleend geld) en wordt er maar in een beperkt aantal gevallen werkelijke levering van fysiek zilver gevraagd. Daardoor kon de papieren markt niet alleen veel groter worden dan de fysieke markt, ook werd het een interessant stuk gereedschap voor zakenbanken als JPMorgan en HSBC om beleggers te ontmoedigen en geld afhandig te maken. Deze banken hebben een grote shortpositie in zilver en kunnen daarmee de koers in een bepaalde richting duwen. Er werd dan ook een zaak tegen deze banken aangespannen vanwege een verdenking van marktmanipulatie. Het onderzoek naar de vermeende manipulatie wordt uitgevoerd door de CFTC, maar daar zijn vooralsnog geen tastbare resultaten uit voortgekomen. Het frustrerende is volgens Eric Sprott de onbalans tussen de papieren zilvermarkt en de fysieke markt. De grote volatiliteit op de papieren zilvermarkt staat volgens hem haaks op de alsmaar groeiende vraag naar fysiek zilver, die na elke correctie van de spotprijs juist een stijging laat zien. De zwakte die wordt gesuggereerd door de kwakkelde koersen op de termijnmarkt voor zilver staan dan ook in groot contrast met de ongekende vraag naar het fysieke metaal door beleggers wereldwijd. Zo verkocht de US Mint, producent van de populaire 1 troy ounce Silver Eagle munten, nog nooit zoveel munten als in de maand september van dit jaar. Daarvan werd de meeste afzet in de tweede

helft van de maand geregistreerd, na de grote koersdaling van ruim 30%. Ook in India was er veel vraag naar het fysieke edelmetaal, want volgens berichtgeving van begin oktober was er onvoldoende transportcapaciteit om aan de vraag naar zilver te voldoen. Ook China kocht massaal fysiek zilver in de maand september, namelijk 264,69 ton (7,7 miljoen troy ounce). Al deze signalen geven aan dat de vraag naar zilver onverminderd sterk blijft, terwijl de spotprijs dit jaar netto weinig gestegen is.

Zilvermarkt kreeg dit jaar twee grote correcties te verwerken, vraag naar fysiek bleef onverminderd groot 1,03 miljard troy ounce De totale hoeveelheid zilver die in 2011 op de markt komt wordt door de CPM Group geschat op 1,03 miljard troy ounce. Daarvan is 767 miljoen troy ounces nieuwe productie, de rest komt weer terug op de markt via recycling en 'sloopzilver' dat bijvoorbeeld wordt opgekocht van particulieren. Vermenigvuldigd met een spotprijs van $31 per troy ounce rekent Sprott uit dat een totale marktwaarde van de jaarlijkse zilverproductie $32 miljard is. In 2010 werd er voor 777,4 miljoen troy ounce aan zilver gebruikt in de industrie en voor andere categorieën zoals fotografie en juwelen. Zou de vraag naar zilver voor de industrie met 10% dalen door de econmische crisis, dan blijft er nog maar 300 miljoen troy ounce over voor beleggers, zo legt Sprott uit. Tegen een spotprijs van $30 is de totale marktwaarde van al het zilver dan beleggers kunnen kopen slechts $9 miljard, een fractie van de bedragen die omgaan in de aandelen- en obligatiemarkten. Zilvermijnen als kopers van zilver Dat biedt volgens Eric Sprott kansen voor zilvermijnen, want die kunnen het aanbod van fysiek zilver kleiner maken door zelf wat zilver aan te houden als reserve. In plaats van alle opbrengsten op de bank te zetten zouden zilvermijnen er goed aan doen om bijvoorbeeld een kwart van hun reserves in te ruilen voor fysiek zilver. Daarmee verkleinen zilvermijnen niet alleen hun risico aan het banksysteem, ook zetten ze daarmee extra druk op met name de papieren zilvermarkt. Als alle grote zilvermijnen een kwart van hun reserves zouden omzetten in fysiek zilver zou dat zich vertalen naar een 21% kleiner aanbod van fysiek zilver voor investeerders. Dat zal de prijs van zilver verder opdrijven, waardoor de short posities in de papieren zilvermarkt in de problemen komen. Eric Sprott blijft benadrukken dat geld op een bank minder veilig is dan men denkt, omdat er weldegelijk een risico is dat de bank het geld niet meer terug kan geven in een systeemcrisis. Daaruit spreekt ook gelijk de kracht van fysiek goud en zilver, want deze kennen geen tegenpartij die zich aan een belofte moeten houden. Het verbaast Eric Sprott dan ook dat zilvermijnen het waardevolle edelmetaal uit de grond halen en dat vervolgens op de markt verkopen voor

dollars die weer op een bankrekening terechtkomen. Banken lopen leeg Volgens Eric Sprott is het risico van het omvallen van een bank nog steeds erg groot, omdat spaarders de laatste tijd veel geld bij hun banken hebben weggehaald. In augustus en september werd er in Italië voor in totaal meer dan €80 miljard van de banken gehaald door spaarders en in Griekenland is er sinds het begin van 2010 al voor €50 miljard uit het banksysteem onttrokken. Europese banken zijn in groeiende mate afhankelijk van de ECB, een situatie die uiteindelijk niet houdbaar is. Daarom doen zilvermijnen (en andere bedrijven) er volgens de zilverinvesteerder Sprott goed aan om een gedeelte van hun reserves aan te houden in fysiek edelmetaal. Bedrijven zouden dezelfde waarde moeten hechten aan het edelmetaal die beleggers er al een langere tijd aan hechten, zo concludeert Sprott in zijn rapport.

Eric Sprott is van mening dat zilvermijnen hun eigen product aan moeten houden als reserve Op MarketUpdate.nl: http://www.marketupdate.nl/nieuws/goud-en-zilvermarkt/eric-sprott-roept-zilvermijnen-op-omzelf-zilver-aan-te-houden-als-cash/

Adverteren Naast nieuws- en informatieverstrekking biedt BullionMedia BV u ook de mogelijkheid tot doelgericht adverteren. Nijverheidsweg 19 1851 NW Heiloo Tel: +31 20 8943 239 KvK: 53664116 Bank: ABN-AMRO 61.09.95.812

Weekend Editie De voorheen zeer goed gelezen Nieuws-Flash is in zijn nieuwe vorm, de MarketUpdate.nl Weekend Editie, een uitgelezen kans voor uw bedrijf om uw product of dienst onder de aandacht te brengen bij uw doelgroep. Tevens bieden wij u de mogelijk de Weekend Editie in uw eigen huisstijl wekelijks aan uw klanten versturen, voorzien van eigen inleiding. Hierdoor heeft u de mogelijkheid om met uw

[email protected]

klanten terug te blikken op het nieuws van de afgelopen week, voorzien van úw visie en

www.marketupdate.nl

mening. Adverteren op MarketUpdate.nl

Middels banners op de door uw doelgroep druk bezochte website MarketUpdate.nl kunt u op diverse opvallende plaatsen in de website uw reclame banners laten plaatsen voor zowel korte als langere perioden. U ziet dat u met MarketUpdate.nl op diverse effectieve manieren uw doelgroep kunt bereiken. Wilt u meer weten, bel met Jaap Raijmans op 06 - 52 53 26 33 voor een vrijblijvend voorstel. Ook voor het grootschalig inkopen van onze MarketUpdate.nl abonnementen voor uw eigen relaties of het wederverkopen van abonnementen zijn wij u graag van dienst! Disclaimer: Columns zijn geschreven op persoonlijke titel. Alle redacteuren van MarketUpdate houden long posities aan op fysiek goud en zilver. Columns en nieuws items zijn niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. MarketUpdate.nl Weekend Editie is een uitgave van BullionMedia BV. De rechten op deze uitgave behoren exclusief toe aan BullionMedia BV.