MarketUpdate Weekend Editie

MarketUpdate Weekend Editie - 47

1

Inhoudsopgave Special: GFMS: Rapport zilvermarkt november 2012 ................................ 3 Binnenlands nieuws ............................................................................... 11 Kwartaalbericht woningmarkt: Prijzen gaan 7% omlaag in 2013 ................................. 11 Onderwijsinstellingen speculeren met derivaten ......................................................................... 15 CBS: Bedrijfsinvesteringen en consumentenvertrouwen verder omlaag ................ 16 Kredietcrisis ........................................................................................... 18 Grafiek: Waarderingsmodellen aandelen hebben weinig waarde .................................. 18 Grafiek: Belastingverhoging niet slecht voor aandelenmarkt?......................................... 19 Huizenverkopen VS stijgen weer in oktober .................................................................................... 21 Meeste Belgen geloven nog in stijgende huizenprijzen .......................................................... 22 Percentage slechte leningen in Spanje opgelopen tot 10,71%........................................ 23 Japanse export op laagste punt in drie jaar .................................................................................... 24 Apple meest populaire aandeel onder Amerikaanse fondsbeleggers .......................... 25 Valutacrisis ............................................................................................ 26 Bank of England: Stijging van Britse pond onwenselijk ........................................................ 26 De Bank of England als verlengstuk van de Britse overheid? ........................................... 28 Timothy Geithner over fiscal cliff en schuldenplafond ............................................................. 29 Binnenlandse vraag Japanse staatsobligaties zakt verder weg ....................................... 30 Nieuws & Views ..................................................................................... 31 Interview Ron Paul over mogelijke terugkeer goudstandaard.......................................... 31 Klokhuis over geld en de Nederlandsche Bank .......................................................................................... 32 Goud- en zilvermarkt ............................................................................. 32 Wethouder uit Montana wil met goud en zilver betaald worden .................................... 32 Beleggen in goudmijnen, hot or not? .................................................................................................... 35 Meer dan 80% van Oostenrijkse goudreserve ligt in buitenland .................................... 37 George Soros koopt meer aandelen GLD ........................................................................................... 38


2

Special: GFMS: Rapport zilvermarkt november 2012 Frank Knopers | 22-11-2012

Zoals de World Gold Council regelmatig rapporten uitbrengt over de stand van zaken op de goudmarkt, zo bericht het GFMS van Thomson Reuters over de zilvermarkt. In een recent vrijgegeven rapport over de maand november maakt het GFMS de industriële vraag naar zilver inzichtelijk. Het GFMS verwacht dat de industriële vraag pas in 2014 weer zal aantrekken. Het GFMS zag de vraag naar zilver voor industriële toepassingen in de afgelopen twintig jaar sterk toenemen, zo blijkt uit het laatste rapport (PDF). Was de jaarlijkse vraag van 1992 tot en met 2001 gemiddeld nog maar 313,4 miljoen troy ounce, tussen 2002 en 2011 registreerde het GFMS een jaarlijks gemiddelde van 436,9 ton. In 2008 bereikte de industriële vraag naar zilver een record van 492,7 miljoen troy ounce. In 2009 zorgde de economische crisis voor een terugval in de vraag, maar in 2010 werd opnieuw een record neergezet van 499,6 miljoen troy ounce. Dat jaar stond nog in het teken van economische opleving, met als gevolg meer vraag naar producten waarvoor zilver nodig is. Vraag naar zilver neemt af Het jaar 2011 liet een lichte daling van de zilvervraag zien tot 481,9 miljoen troy ounce, een daling die voor het grootste gedeelte te wijten was aan een bijzonder zwak vierde kwartaal. Het GFMS ziet de zwakke industriële vraag naar het grijze edelmetaal in 2012 aanhouden en verwacht dat de totale vraag over het hele jaar zal uitkomen op 454,4 miljoen troy ounce, een daling van 5,7% ten opzichte van 2011. De volgende grafiek laat de ontwikkeling van de industriële vraag naar zilver van de afgelopen vijf jaar zien.


3

Samenstelling zilvervraag Van de kleine 1 miljard troy ounce zilver die de laatste jaren op de markt komt gaat ongeveer de helft naar industriële toepassingen. De andere helft is te verdelen naar de categorieën fotografie, zilverwaar, beleggingszilver en juwelen. Het GFMS heeft in haar laatste rapport over de zilvermarkt ook in kaart gebracht hoe de totale vraag is opgebouwd. Als we de data van 2000 en 2011 naast elkaar leggen zien we dat de vraag naar zilver voor het maken van juwelen en voor de fotografie behoorlijk is teruggelopen. Tegelijkertijd groeide de vraag naar het grijze edelmetaal voor industriële toepassingen en voor het slaan van munten en medailles (overwegend beleggingszilver). Onderstaande grafiek geeft de procentuele verschuiving weer. Hierop is niet te zien dat de totale vraag in miljoenen troy ounces door de jaren heen is toegenomen. Voor 2014 verwacht het GFMS een voortzetting van de huidige trend, met een uitzondering voor het beleggingszilver. Het GFMS houdt er rekening mee dat de procentuele vraag naar zilveren munten en medailles in 2014 kleiner zal zijn dan in 2011.

Gebruik zilver naar categorie in 2000, 2011 en 2014 (Bron: GFMS Outlook november 2012) Toekomst Door de zwakke vraag in Westerse landen is het GFMS voorzichtig met haar toekomstverwachting. In het rapport lezen we dat het GFMS verwacht dat de industriële vraag naar zilver in 2013 en 2014 weer zal aantrekken. De groei zal dan voornamelijk komen van opkomende markten zoals China en India, waar steeds meer goederen aangeschaft zullen worden waarin zilver verwerkt is. Het gaat hier om producten zoals auto's, allerlei soorten elektronica en zonnepanelen.


4

In 2000 was China verantwoordelijk voor 8% van de wereldwijde industriële vraag naar zilver, vorig jaar was dat opgelopen tot 18%. Het marktaandeel van India groeide van 9% in 2004 naar 16% in 2009, opnieuw een sterke toename. De vraag naar zilver vanuit India is moeilijker te voorspellen, omdat die ook sterk samenhangt met de waardeontwikkeling van de roepie. Een lage koers van de roepie ten opzichte van de Amerikaanse dollar zal de vraag naar het grijze edelmetaal onder druk zetten, ook voor industrieel gebruik. Het GFMS verwacht dat de industriële vraag naar zilver in Japan en Europa tenminste tot het jaar 2014 verder zal dalen, conform de trend van de afgelopen jaren. In ongeveer zes jaar tijd zakte de industriële vraag vanuit Japan van 20 naar 15 procent van de wereldwijde vraag. Volgens het GFMS zal de industriële vraag naar zilver in de VS de komende jaren ook sterk blijven, omdat er nog veel hightech productie in dit land aanwezig is. Ook produceert de VS een aanzienlijke hoeveelheid zilverpoeder en zilverpasta, grondstoffen die door andere fabrikanten verwerkt worden in elektronica en in zonnepanelen.

Marktaandeel van vijf grootste afnemers van zilver in 1990, 2000 en 2014 (Bron: GFMS Outlook november 2012) Ethyleenoxide Omdat zilver wordt gebruikt in veel verschillende industriële toepassingen is het moeilijk te voorspellen hoe de vraag zich in de toekomst zal ontwikkelen. Het GFMS ziet een aantal groeimarkten voor zilver, waarvan de productie van ethyleenoxide er één is. Zilver dient als katalysator voor de productie van


5

deze grondstof, die gebruikt wordt voor de productie van polyester. De vraag naar ethyleenoxide neemt sterk toe en daarom is er vanuit deze hoek ook steeds meer zilver nodig.

Vraag naar ethyleenoxide neemt toe en daarmee de vraag naar zilver (Bron: GFMS Outlook november 2012) Auto's Volgens het GFMS wordt er in een auto 10 tot 30 gram zilver verwerkt. Met een jaarlijkse vraag die geschat wordt op 80 miljoen auto's levert dat een totale vraag naar zilver op van minimaal 22 tot maximaal 77 miljoen troy ounce op jaarbasis. Zilver wordt in auto's gebruikt omdat het een goede elektrische geleider is dat nauwelijks roest en goed bestand is tegen extreme temperaturen. Het edelmetaal wordt gebruikt voor de stuur- en rembekrachtiging, maar ook voor de elektronica in het dashboard en de boordcomputer. Ook voor autoruiten wordt steeds vaker zilver gebruikt. Doordat auto's de laatste jaren met steeds meer technologische snufjes worden uitgerust is er per auto ook steeds meer zilver nodig. Die trend zal zich volgens in de komende jaren voortzetten, zo denkt het GFMS. Ook moderne technieken zoals parkeersensoren, nachtvisie en blindehoekdetectie zijn uitgerust met zilveren contactpuntjes. Het GFMS verwacht dat de vraag naar auto's in 2014 ongeveer 16% groter zal zijn dan in 2011. Dat betekent dat de vraag naar zilver voor de productie van auto's de komende jaren waarschijnlijk zal toenemen.


6

Productie van lichte voertuigen neemt toe (Bron: GFMS Outlook november 2012) Zonnepanelen Voor de productie van zonnepanelen wordt heel veel zilverpasta gebruikt. In het rapport van het GFMS staat dat er voor 1 Megawatt aan zonnepanelen 70 tot 80 kilogram zilver nodig is. Met een wereldwijde vraag naar zonnepanelen van omgerekend 16 Megawatt spreken we al snel over 40 miljoen troy ounce aan zilver. De vraag naar zilver voor zonnepanelen is in de afgelopen jaren werkelijk geëxplodeerd, maar volgens het GFMS is dat een trend die waarschijnlijk niet verder zal doorzetten. Vooruitkijkend verwacht men een veel lagere groei dan de 57% die we zagen tussen 2005 en 2010. Er zijn volgens het GFMS vier verschillende oorzaken aan te wijzen voor een minder sterke toekomstige vraag naar zilver voor zonnepanelen. 1.

De markt voor zonnepanelen heeft zich in de afgelopen jaren razendsnel ontwikkeld en begint nu volwassen te worden. Als gevolg daarvan zullen we vanaf nu niet meer een zodanig sterke groei zien als in de afgelopen jaren.

2.

Als gevolg van de economische crisis moeten veel overheden bezuinigen, ook op subsidies voor zonnepanelen. Hierdoor wordt zonne-energie fiscaal minder interessant en zal de vraag afnemen.

3.

De fabrikanten van zonnepanelen doen hun uiterste best om nieuwe panelen te ontwikkelen waarvoor minder zilverpasta nodig is. Door de stijgende zilverprijs van de afgelopen jaren gaan fabrikanten van zonnepanelen op zoek naar nieuwe technieken waarmee ze zilver kunnen uitsparen. Vijf jaar geleden was er nog 120 kilogram zilver nodig voor 1 Megawatt aan zonnepanelen, nu is dat nog maar 80 kilogram. Door zilverpasta aan de achterkant van de


7

zonnecellen te vervangen voor aluminiumgebaseerde pasta weten fabrikanten de kostprijs omlaag te brengen. Met de ontwikkeling van zilveren nanodeeltjes kan er mogelijk nog meer zilver worden uitgespaard. 4.

Zonnepanelen zijn er in verschillende soorten en maten, maar globaal zijn er twee verschillende technologieën: dikke en dunne folie. Eerstgenoemde heeft een marktaandeel van 80% en bevat erg veel zilver, terwijl de laatste een minimale hoeveelheid zilver bevat. Door verbeteringen aan het productieproces worden de zonnepanelen met dunne folie steeds beter. In aanschaf zijn deze een stuk goedkoper, maar het rendement is veel lager dan dat van panelen met dikke folie. Als het punt bereikt wordt waarop panelen met dunne folie meer energie opleveren voor het geld zal de vraag naar panelen met dikke folie (en veel zilver) afnemen. Onderstaande grafiek laat de opkomst van panelen met dunnen folie zien.

Zonnepanelen met dunne folie winnen aan populariteit (Bron: GFMS Outlook november 2012) Smartphones en tablets Een andere groeimarkt voor zilver zijn de smartphones en tablets. Deze gadgets bevatten een minimale hoeveelheid zilver, maar worden in zeer grote aantallen geproduceerd. Opvallend is dat er in een 'antieke' mobiele telefoon veel meer zilver zit dan in een moderne smartphone zoals de iPhone. Bevat een ouder type telefoontoestel naar schatting 0,25 gram zilver, een iPhone 3GS beschikt slechts over 0,058 gram van het grijze edelmetaal (bron: Alex Stewart International). Volgens het GFMS wordt er in moderne smartphones veel minder zilver gebruikt omdat de apparaten een relatief korte economische levensduur hebben. Gebruikers blijken gemiddeld eens in de achttien maanden al hun smartphone in te ruilen voor een nieuwer model. Door de kortere gebruiksduur


8

bezuinigen fabrikanten van telefoons op het gebruik van zilver voor de soldeerpunten. Datzelfde geldt voor tablets, waar goud en zilver ook steeds vaker worden vervangen door koper. Door de kortere gebruiksduur van dit type apparaten achten fabrikanten het gerechtvaardigd om goedkopere en minder goede materialen te gebruiken. In de afgelopen vijf jaar is de vraag naar mobiele telefoons met bijna 60% toegenomen. Vanaf de lancering van de eerste iPhone tot en met vandaag zouden er al 244 miljoen van deze toestellen verkocht zijn, goed voor een half miljoen troy ounce zilver. De tabletcomputer werd vanaf 2010 een nieuw marktsegment met de lancering van de iPad. De eerste generatie iPad bevat slechts 0,047 gram zilver (bron: Alex Stewart International) en naar verwachting zal die hoeveelheid bij de nieuwere iPad's en bij tablets van concurrenten niet veel meer of minder zijn. Sinds de lancering van de eerste iPad zijn er in totaal 84 miljoen iPad tablets verkocht, wat omgerekend ongeveer 130.000 troy ounce zilver is. Onderzoeksbureau Gartner verwacht dat er in 2012 wereldwijd 120 miljoen tablets verkocht zullen worden, goed voor een totale vraag van ongeveer 200.000 troy ounce zilver. Dit zijn geen grote hoeveelheden, maar bedenk dat deze markt een paar jaar geleden nog niet eens bestond. Computers en laptops In de printplaten van computers en laptops wordt ook zilver verwerkt, net als in het scherm van de laptop. Ook in randapparatuur zoals toetsenborden en muizen zit een minimale hoeveelheid zilver. Volgens het GFMS bevat een doorsnee computermonitor (LCD) ongeveer 0,5 gram zilver, terwijl in een laptopscherm gemiddeld 0,4 gram zit. Ook in de harde schijf van een computer of laptop zit een minimale hoeveelheid zilver. Het GFMS verwacht dat fabrikanten van computers, laptops en beeldschermen zullen bezuinigen op het gebruik van zilver, maar dat hier slechts een minimale winst uit te behalen valt. Door de opkomst van aanraakschermen is er in de toekomst mogelijk minder vraag naar toetsenborden en muizen, maar een aanraakgevoelig scherm bevat wel weer iets meer zilver. De wereldwijde vraag naar desktopcomputer stagneert al jaren, maar het aantal verkochte laptops is sinds 2007 sterk toegenomen. Concluderend stelt het GFMS in dit november rapport dat de vraag naar zilver voor deze apparaten in de toekomst netto zal toenemen, omdat de grotere vraag zwaarder weegt dan mogelijke bezuinigingen op de hoeveelheid zilver in de hardware zelf. Televisies Ook in televisies wordt zilver verwerkt, al gaat het ook hier om minimale hoeveelheden. Het GFMS becijfert dat er in een gemiddelde LCD televisie 0,05 tot 0,4 gram zilver zit. De plasmaschermen, die een aantal jaar geleden nog vrij populair waren, bevatten aanzienlijk meer zilver (10 gram per paneel). Doordat plasmatechnologie steeds meer naar de achtergrond wordt gedreven door de LCD-technologie is er gemiddeld steeds minder zilver nodig voor de productie van televisies. Het GFMS acht het mogelijk dat er in de toekomst meer zilver verwerkt zal worden in televisies, omdat de nieuwste modellen steeds meer functionaliteit aan boord hebben waarvoor zilver nodig is. Over heel 2012 worden er naar schatting 228 miljoen LCD-televisies verkocht, goed voor ongeveer 1 miljoen troy ounce aan zilver.


9

Het gebruik van zilver in verschillende apparaten (Bron: GFMS Outlook november 2012)

Frank Knopers | 10-11-2012


10

Binnenlands nieuws Kwartaalbericht woningmarkt: Prijzen gaan 7% omlaag in 2013 Frank Knopers | 19-11-2012

De Rabobank heeft deze week haar nieuwste kwartaalbericht over de Nederlandse woningmarkt vrijgegeven. Het rapport bevat tal van interessante grafieken over de problematische vastgoedmarkt. Door een toenemend aanbod van woningen en een dalende vraag moet de prijs wel zakken. Dat proces gaat steeds sneller, want dit jaar ziet de Rabobank een daling van 6% en voor volgend jaar houdt de bank rekening met een prijsdaling van nog eens 7%. De Rabobank vat in het rapport de verschillende problemen samen waar de Nederlandse woningmarkt mee te kampen heeft. In het derde kwartaal van dit jaar zakten de prijzen met gemiddeld 3,7%. De Rabobank verwacht dat over heel 2012 de huizenprijzen met gemiddeld 6% zullen dalen. Als gevolg hiervan zullen steeds meer huishoudens worden geconfronteerd met een restschuld. De Rabobank verwacht in 2013 opnieuw een daling van de huizenprijzen, als gevolg van de mismatch tussen vraag en aanbod. De prijsdaling komt volgend jaar waarschijnlijk uit op 7%, zo becijfert de Rabobank. Om dat in perspectief te plaatsen, voor een huis van €200.000 betekent dat een prijsdaling van €1.166 per maand. En dan hebben we het nog niet eens over de maandelijkse aflossing. Voor dat geld kan men waarschijnlijk zeer comfortabel huren. Mismatch vraag en aanbod De vraag naar huizen wordt afgeremd door de verwachting van huizenkopers dat de prijzen verder zullen gaan dalen, maar ook door het gegeven dat banken minder hypotheek willen verstrekken en dat nieuwe hypotheken vanaf 2013 niet meer geheel aflossingsvrij mogen zijn (dus hogere maandlasten). Het aanbod van woningen blijft groot, ondanks het gegeven dat de hoeveelheid nieuwbouw per jaar sinds 2010 al met een derde is gekrompen. In het derde kwartaal van 2012 wisselden 22.978 woningen van eigenaar, een daling van 25,3% ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Deze daling is volgens de Rabobank voor een belangrijk gedeelte toe te schrijven aan de onzekerheid aan het begin van dit jaar over het tarief van de overdrachtsbelasting vanaf 1 juli 2012. Kopers en verkopers hadden hierdoor een sterke prikkel om voor deze datum de overdracht te laten plaatsvinden. De stijging van het aantal transacties in het tweede kwartaal was dus rechtstreeks te relateren aan de daling in het derde kwartaal. In het vierde kwartaal van dit jaar verwacht de Rabobank weer een tijdelijke opleving in het aantal transacties, omdat het fiscale beleid ten aanzien van het aflossen van de hypotheek vanaf 2013 zal veranderen. De Rabobank verwacht voor heel 2012 ongeveer 118.000 en voor 2013 ongeveer 110.000 transacties.


11

Aanbod woningen groeit Het aantal te koop staande woningen is momenteel 228 duizend, ongeveer dubbel zoveel als het aantal woningen dat in een jaar tijd van eigenaar wisselt. In het derde kwartaal van 2012 stond een woning gemiddeld 336 dagen te koop, een toename van 28 dagen ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Vergeleken met een jaar eerder staan huizen nu 96 dagen langer te koop. Het percentage woningen dat langer dan een jaar te koop staat is sinds het begin van de crisis gestegen van 16,2 naar 46 procent, zo becijferde de Rabobank. Achter dit gemiddelde gaan wel grote verschillen schuil. Zo staat een tussenwoning gemiddeld 'maar' 286 dagen te koop, terwijl vrijstaande woningen gemiddeld 415 dagen een verkoopbord in de tuin hebben staan.


12

Prijsdaling De prijsdaling begon heel langzaam, maar begint nu steeds grotere vormen aan te nemen. Na de schok van 2008 en 2009 leek 2010 een beter jaar te worden. Maar sindsdien gingen de prijzen alleen maar verder naar beneden. De prijsdaling is bij alle soorten woningen zichtbaar, maar is procentueel het grootst bij de vrijstaande woningen (-18,5%). Bij de tussenwoningen was de prijsdaling de afgelopen vier jaar het meest beperkt, al praten we ook hier over een daling van 13,7% ten opzichte van 2008. De vraagprijs zakte van september 2008 tot en met september 2012 van gemiddeld bijna €330.000 naar ongeveer €307.000. Ook het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert met enige regelmaat de gemiddelde transactieprijs. Die bedroeg in het derde kwartaal van dit jaar €215.795, een daling van 8% ten opzichte van het kwartaal ervoor. Niet eerder registreerde het CBS een zodanig grote kwartaal-op-kwartaal ontwikkeling van de huizenprijzen (omhoog danwel omlaag). De Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM) zag een daling van de mediane huizenprijs van 2,8% in het derde kwartaal ten opzichte van het kwartaal daarvoor.


13


14

Grafieken afkomstig uit de Kwartaalmonitor Woningmarkt van de Rabobank

Onderwijsinstellingen speculeren met derivaten Frank Knopers | 20-11-2012

Drie scholen in het MBO en evenveel universiteiten lopen grote financiële risico's als gevolg van blootstelling aan derivaten, zo blijkt uit een onderzoek van de onderwijsinspectie dat minister Bussemaker van onderwijs (PvdA) naar de Kamer stuurt. Hogescholen zouden momenteel al €216 miljoen verlies in de boeken hebben staan door de derivaten. Hogescholen en universiteiten kopen derivaten als verzekering tegen een mogelijke stijging van de rente op een grote lening. Maar de derivaten kunnen ook los van de lening aangeschaft worden, waarbij het woord 'speculeren' meer gepast is dan verzekeren. Dit soort ongedekte derivaten zijn tegen de beleggingsregels voor scholen, maar verschillende hogescholen en universiteiten hebben zich daar niet aan gehouden. Doordat bouwprojecten werden afgeblazen was de lening niet nodig, maar werd het derivaat dat compenseert voor een stijging van de rente toch gekocht. De Universiteit van Amsterdam (UvA) zit het zwaarst in de problemen, zo blijkt uit het rapport. Deze universiteit heeft derivaten die door een daling van de rente nu €44 miljoen in de min staan. Als de universiteit deze derivaten van de hand wil doen moet het verlies nemen, een verlies van omgerekend €1.367 per student (uitgaande van de ruim 32.000 studenten in oktober 2011). De TU Eindhoven is ook


15

volop aan het speculeren geweest met de derivaten, want die moet bij verkoop van haar positie een verlies van €31 miljoen zien te verteren. Het Groenhorst College, een MBO-instelling met vestigingen in Midden-Nederland, heeft op dit moment een koersverlies van €10 miljoen op haar derivatenpositie. Daar staat overigens geen lening tegenover. Dit is overigens nog maar het topje van de ijsberg, want uit het onderzoek blijkt dat ongeveer een derde van alle instellingen in het MBO, HBO en wetenschappelijk onderwijs gebruik maakt van derivaten die zouden compenseren voor een stijging van de rente. Omdat de rente alleen maar verder is gezakt en op een bijzonder laag niveau is gebleven zijn deze derivaten veel minder waard geworden. De totale netto waarde van alle derivaten in het MBO bedraagt €74 miljoen negatief. In het hoger onderwijs is nog meer gespeculeerd met onderwijsgeld, hier zijn de verliezen op derivaten inmiddels opgelopen tot €216 miljoen. Zo lang er een lening moet worden afgelost is dat geen probleem, maar anders moet het verlies worden goedgemaakt. Onderwijsinstelling als beleggingsfonds Het is onvoorstelbaar dat hogescholen en universiteiten, die zich bezig zouden moeten houden met het opleiden van studenten en met onderzoek, zich begeven in de wereld van beleggen en speculeren. Blijkbaar ligt er genoeg geld op de plank waarmee 'gespeeld' mag worden, maar dat wordt niet aan studenten verteld. Die werden opgeschrikt door een plotseling ingevoerde (en later weer afgeschafte) langstudeerboete van €3.000 en zullen de komende jaren opnieuw geconfronteerd worden met bezuinigingen op het openbaar vervoer en stijgende kosten van het studeren. Minister Bussemaker heeft in een brief aan de Tweede Kamer aangegeven dat ze naar aanleiding van dit rapport de inspectie wil aanscherpen. Het blijft toegestaan voor instellingen om zich in te dekken tegen renteschommelingen, maar het speculeren voor winst zou verboden moeten worden. Daarnaast moeten onderwijsinstellingen als niet-professionele beleggers beschouwd gaan worden. In de rol van een publieke instelling heeft een beleggingsfonds een vreemd risicoprofiel, want hoe verdeelt men de winsten? En wie mag er opdraaien voor de verliezen?

CBS: Bedrijfsinvesteringen en consumentenvertrouwen verder omlaag Frank Knopers | 20-11-2012

Het CBS bracht dinsdag cijfers naar buiten over de bedrijfsinvesteringen in de maand september. Die vielen behoorlijk tegen, want in vergelijking met een jaar eerder werd er -8,5% minder uitgegeven aan vaste materiële activa. Dat was de grootste jaar-op-jaar daling sinds mei 2010. De krimp was veel groter dan in augustus, toen de jaar-op-jaar daling nog maar 3% bedroeg. De sterke krimp van 8,5% ten opzichte van september vorig jaar is gedeeltelijk te verklaren door het feit dat de maand september dit jaar twee werkdagen minder kende dan in 2011. Het aantal werkdagen in de maand augustus was dit jaar gelijk aan vorig jaar. Desondanks laat de trend over de afgelopen vier jaar (zie grafiek) zien dat het herstel van 2010 en de opleving van 2011 van korte duur waren. Ook bij veel andere andere statistieken die het CBS de laatste tijd publiceert over de economie zien we dit


16

beeld terug. Het herstel van 2010 en 2011 heeft niet doorgezet en de cijfers wijzen vrijwel zonder uitzondering op een verdere krimp van de economie.

Ontwikkeling bedrijfsinvesteringen jaar-op-jaar (Bron: CBS) Consumentenvertrouwen omlaag Een ander cijfer dat vandaag werd vrijgegeven was het consumentenvertrouwen in de maand november. Dat was opnieuw verder gedaald, want de score zakte met 5 punten naar een niveau van 37. Een cijfer onder de nul geeft aan dat de meerderheid negatief is en hoe lager het cijfer hoe slechter het consumentenvertrouwen is. De deelindicator van het economisch klimaat verslechterde 12 punten en kwam uit op -56. Volgens het CBS was men in november ook negatiever geworden over hun eigen financiële situatie voor de komende 12 maanden vergeleken met een maand eerder. Deze indicator, die de toekomstverwachting meet, kwam uit op een stand van -32. Dat is de laagste waarde die het CBS ooit heeft gemeten. De koopbereidheid, de andere component van het consumentenvertrouwen, liet per saldo weinig verschil zien in vergelijking met een maand eerder.

Consumentenvertrouwen verslechterde opnieuw in november 2012 (Bron: CBS)


17

Kredietcrisis Grafiek: Waarderingsmodellen aandelen hebben weinig waarde Frank Knopers | 23-11-2012

Er zijn in de loop der jaren verschillende modellen ontwikkeld om de toekomstige waardeontwikkeling van aandelen te voorspellen. De meest bekende zijn de P/E ratio (koers/winst), de CAPE (P/E van de afgelopen tien jaar), het dividendrendement en de gemiddelde winst van het bedrijf over de afgelopen tien jaar. Er zijn nog veel meer modellen ontwikkeld, maar uit onderzoek van Vanguard blijkt dat de meeste modellen amper voorspellende waarde hebben. Zeker op de korte termijn blijken de modellen allemaal erg onnauwkeurig. Onderzoekers Joseph David, Roger Aliaga-Diaz en Charles Thomas namen de koersontwikkeling van Amerikaanse aandelen van 1926 tot en met 2011 en vergeleken deze gegevens met de voorspelde koersontwikkeling volgens tal van verschillende modellen. Om de zuiverheid van het model te testen werd ook een denkbeeldig 'regenmodel' toegevoegd, dat geen relatie zou mogen hebben met de aandelenkoersen. Dit model, dat gebaseerd is op de neerslag in de VS, blijkt het nog beter te doen dan sommige modellen die bedacht zijn om aandelenkoersen te voorspellen. De P/E ratio en de gemiddelde 10-jaars P/E ratio (Shiller's CAPE model) blijken de meeste voorspellende waarde te hebben op de lange termijn. Op de korte termijn blijken bepaalde trendmatige modellen zoals die van het dividendrendement het meeste voorspellingsvermogen te hebben. Vijf modellen gaven een bijzonder zwakke relatie met de daadwerkelijke ontwikkeling van aandelenkoersen. Dit onderzoek pleit voor de value investing strategie waar Warren Buffett bekend mee is geworden. Deze strategie leunt ook sterk op de P/E ratio en heeft een lange termijn focus. Onderstaande grafiek laat zien dat die strategie inderdaad het meeste zou moeten opleveren. Enkele conclusies uit het rapport:



Op de korte termijn blijken aandelenkoersen volstrekt onvoorspelbaar te zijn. Zoals de resultaten van het onderzoek laten zien ligt de voorspellende waarde van vrijwel al deze modellen voor de waarde van een aandeel over 1 jaar dicht bij nul.



Veelgebruikte modellen zoals de gemiddelde winst over de afgelopen tien jaar, het dividendrendement, de winstmarge van het bedrijf en de algemene economische groei blijken slechte voorspellers voor de waarde van aandelen over een periode van 10 jaar.



De modellen op basis van de P/E ratio (prijs van een aandeel gedeeld door de winst) blijken op de lange termijn de beste voorspellende waarde te hebben. Onder de grafiek staat een korte toelichting van de verschillende modellen. Dit is rechtstreeks overgenomen uit het rapport, net als de grafiek. De grafiek kan uitvergroot worden door erop te klikken.


18

Voorspellende waarde van waarderingsmodellen aandelen blijkt beperkt (Bron: Vanguard)

Grafiek: Belastingverhoging niet slecht voor aandelenmarkt? Frank Knopers | 23-11-2012

Op Businessinsider verscheen eerder deze week een interessante grafiek, die werd samengesteld door Brian Belski van BMO Capital Markets. Met het oog op de naderende 'fiscal cliff' onderzocht hij het effect van een belastingverhoging op het rendement van aandelen. Uit zijn onderzoek blijkt dat de aandelenmarkt de afgelopen 100 jaar beter presteerde na een belastingverhoging dan na een belastingverlaging.

Uit dit onderzoek kunnen we nog niet opmaken of er een rechtstreeks verband zit tussen een belastingverhoging en de prestatie van de aandelenmarkt, want daarvoor zijn er veel meer factoren in het spel die de resultaten kunnen beïnvloeden. In elk geval is er een schijnbare relatie tussen belastingverhoging en de prestatie van de aandelenmarkt, zoals onderstaande grafiek uit het rapport van Belski laat zien. Hij schrijft er het volgende over in zijn rapport (via Business Insider): "...over de afgelopen 100 jaar zijn de belasting (in de VS) maar 17x verhoogd, waarvan zeven keer gedurende de Tweede Wereldoorlog. Volgens ons onderzoek is het gemiddelde


19

rendement op aandelen vrij sterk in de eerstvolgende jaren na een belastingverhoging. De S&P 500 index steeg gemiddeld ongeveer 18% in het eerste jaar na de belastingverhoging en wist de hoge rendementen in de vier jaren die daarop volgden ook nog vast te houden. Het tegenovergestelde blijkt ook uit het onderzoek, want in de jaren na iedere belastingverlaging presteerde de beurs onder het historische gemiddelde. Dit komt voornamelijk door het feit dat de economie over het algemeen zwakker is in de jaren na een belastingverlaging, niet door de belastingverlaging zelf"

Belski schrijft in zijn rapport voor BMO Capital Markets dat de bedrijfscyclus bepalend is voor het rendement op aandelen, niet het belastingbeleid. Blijkbaar loopt deze cyclus samen met verhogingen of verlagingen van de belasting, waardoor een correlatie tussen het rendement op aandelen en het belastingbeleid zichtbaar wordt. Fiscal cliff

Met ingang van 2013 worden er automatisch een aantal bezuinigingsmaatregelen doorgevoerd. Daar hoort ook een hogere dividendbelasting en een hogere rendementsheffing (capital gains tax) bij, wat in theorie juist ongunstig zou moeten zijn voor de aandelenbelegger. De afgelopen 100 jaar heeft het tegendeel bewezen, dat is wat het onderzoek van Belski laat zien.

Amerikaanse aandelenmarkt presteerde beter na een verhoging dan na een verlaging van de belasting (Bron: BMO Capital Markets)


20

Huizenverkopen VS stijgen weer in oktober Frank Knopers | 21-11-2012

De huizenprijzen in de VS zijn vanaf de top behoorlijk gezakt en tegelijkertijd zorgde de Federal Reserve voor een lagere hypotheekrente. Het gevolg: de bouw van nieuwe woningen begint eindelijk weer wat aan te trekken en bereikte het hoogste niveau in vier jaar tijd. In oktober werden er op jaarbasis en gecorrigeerd voor seizoensinvloeden 894.000 woningen gebouwd, een stijging van 3,6% ten opzichte van september. Het cijfer van die maand werd neerwaarts bijgesteld naar 863.000. Onderstaande grafiek laat zien dat de huizenmarkt in de VS nog steeds niet terug is op het oude niveau van voor de crisis. Het is ook niet te verwachten dat we dergelijke niveaus weer snel gaan bereiken, want toen werden er veel meer huizen gebouwd dan nodig was. Sinds eind 2008 stabiliseerde het aantal nieuw gebouwde woningen op een zeer laag niveau van iets meer dan 500.000 per jaar. Pas vanaf de tweede helft van vorig jaar begon het aantal nieuw gebouwde woningen weer toe te nemen. Met 894.000 nieuwe woningen op jaarbasis in de maand oktober bouwt Amerika vandaag de dag slechts half zoveel woningen als in 2003. Het aantal vergunningen voor het zetten van een nieuwe woning liep in oktober weer terug, van 890.000 naar 866.000 op jaarbasis (en gecorrigeerd voor seizoensinvloeden). Stimulering De huizenmarkt in Amerika wordt actief ondersteund door de centrale bank. Die heeft met het 'Operation Twist' programma actief de lange-termijn rente onderdrukt, de rente die ook wordt toegepast op hypotheken en daarmee de maandlasten voor huizenkopers onderdrukt. In september kondigde de Federal Reserve een nieuw QE3 programma aan, waarmee het maandelijks voor $40 miljard aan hypotheekleningen uit de markt haalt. Deze maatregelen verlicht de druk op banken, omdat die op deze manier hun balans kunnen 'opschonen' van een te grote blootstelling aan hypotheekleningen.

Nieuwbouw woningen in de VS trekt weer wat aan, geholpen door de steun van de centrale bank (Afbeelding via Zero Hedge)


21

Meeste Belgen geloven nog in stijgende huizenprijzen Frank Knopers | 19-11-2012

Niet alleen Nederland heeft te maken met een 'probleem' op de huizenmarkt, ook onze zuiderburen kunnen er wat van. In België zijn de huizenprijzen nog harder gestegen dan in ons land en dat begint voor veel starters daar nu ook een probleem te worden. De huizen zijn inmiddels zo duur geworden dat bijna de helft van de jongvolwassenen geen woning meer kan kopen zonder financiële steun van de ouders, zo blijkt uit een onderzoek van de ING. Het Belgische Nieuwsblad schreef zondag op haar website dat het kopen van een huis voor een jongvolwassene een bijna onbereikbaar doel is zonder steun van de ouders. ING deed onderzoek naar de Belgische en Europese vastgoedmarkt, waaruit blijkt dat de Belgen er nog niet geheel van doordrongen zijn dat huizenprijzen ook nog een keer kunnen dalen. Ondanks het feit dat er in de afgelopen maanden verschillende berichten voorbij zijn gekomen met de boodschap dat de Belgische huizen overgewaardeerd zijn en dat een correctie aanstaande is. Slechts 10% neemt die waarschuwing serieus, terwijl de grote meerderheid van zestig procent denkt dat de huizenprijzen in België de komende tijd alleen nog maar verder zullen stijgen. Meer dan de helft van de ondervraagde Belgen durfde de stelling aan dat huizen in België nooit meer goedkoper zullen worden dan nu het geval is. Onder jongeren is er steeds meer twijfel over de houdbaarheid van de hoge huizenprijzen, want ze hebben steeds meer moeite om de financiering rond te krijgen. Van de jongvolwassenen die onlangs een huis hebben gekocht gaf 45% aan dat dat niet mogelijk was geweest zonder hulp van ouders. Van de oudere generatie (de 55 plussers van nu) gaf slechts 31% aan dat ze het huis waarin ze wonen niet hadden kunnen kopen zonder hulp van ouders. Een zorgelijke toename die geheel in overeenstemming is met de boodschap dat huizen in België te duur zijn geworden. Weinig aflossen Een opvallend gegeven is dat de afbetaling voor de hypotheek op een eigen huis lager is dan het bedrag dat men gemiddeld kwijt is aan huren. Eén op de drie huurders in België in het onderzoek van ING gaf aan dat het betalen van de woonlasten niet makkelijk is. Vooral huurders boven de 55 jaar zouden daar naar verhouding veel moeite mee hebben. Belgen zijn nog steeds in overgrote meerderheid optimistisch gestemd over het kopen van een woning. Maar liefst 82% zou een eigen woning met hypotheek verkiezen boven een huurwoning. Dat is na Turkije en Roemenië het hoogste percentage in Europa, zo blijkt uit het onderzoek van ING. Bijgevoegd een grafiek met de ontwikkeling van de gemiddelde huizenprijzen in verschillende landen vanaf 1970 t/m 2008.


22

Ontwikkeling huizenprijzen vanaf 1970 in verschillende landen

Percentage slechte leningen in Spanje opgelopen tot 10,71% Frank Knopers | 19-11-2012

Spaanse kredietverstrekkers zagen het aantal slechte leningen in de portefeuille in de maand september opnieuw toenemen tot een record van 10,71%. Slechte leningen zijn leningen die waarschijnlijk niet volledig zullen worden afbetaald en waarop vroeg of laat waarschijnlijk afgeschreven moet worden. Het percentage slechte leningen in de boeken van Spaanse banken is sinds het barsten van de vastgoedbubbel razendsnel opgelopen. Was het aantal slechte leningen in het jaar 2007 nog minder dan 1%, inmiddels is het aandeel toegenomen tot 10,71% in september. Ten opzichte van augustus nam het totaalbedrag aan slechte leningen met €3,65 miljard toe, zo maakte de centrale bank van Spanje bekend op haar website. Het percentage slechte leningen in de boeken van de Spaanse banken was vorig jaar om deze tijd nog maar 7,16%. Het percentage leningen waarop waarschijnlijk afgeschreven moet worden bereikte in september het hoogste niveau sinds de Spaanse centrale bank in 1962 begon met de registratie van het aantal slechte leningen. De hoge werkloosheid wordt gezien als de belangrijkste oorzaak van het toenemend aantal wanbetalingen op leningen, want als gevolg van de crisis verliezen steeds meer Spanjaarden inkomsten die ze nodig hebben om schulden af te lossen. Een groot gedeelte van de slechte leningen betreft waarschijnlijk hypotheekleningen, want ook de Spanjaarden zelf kochten veel vastgoed met de verwachting dat de prijzen zouden blijven stijgen. Op het totaal aantal leningen in de Spaanse bankensector (€1,7 biljoen) gaat het om €182,2 miljard aan 'slechte leningen' waarmee de banken zichzelf mee opgescheept hebben.


23

De Spaanse banken verstrekten in september 0,2% meer leningen dan in augustus, maar 4,9% minder dan een jaar geleden. De hoeveelheid spaargeld die Spanjaarden bij banken parkeerden nam in september ten opzichte van augustus toe met 1,4%. Vergeleken met een jaar eerder is de hoeveelheid spaargeld op de Spaanse banken gezakt, namelijk met 7,3%. Onderstaande grafiek laat het percentage slechte leningen zien sinds de centrale bank van Spanje in 1962 begon met het verzamelen van gegevens (via Zero Hedge). In juni werden de verschillende landen van de Eurozone het eens over een noodlening van maximaal €100 miljard om de noodlijdende Spaanse bankensector te ondersteunen.

Japanse export op laagste punt in drie jaar Frank Knopers | 21-11-2012

De Japanse export heeft het laagste niveau bereikt in drie jaar tijd. Door de wereldwijde financiële crisis is er minder vraag vanuit Europa en de VS. Daarnaast is de handelsrelatie met China wat bekoeld als gevolg van een diplomatieke ruzie over eilanden waar beide landen aanspraak op willen maken. De hoge koers van de yen helpt daarbij ook niet mee, want het maakt de Japanse goederen voor het buitenland relatief duur. In totaal exporteerde Japan in de periode van januari tot en met oktober 2012 voor ¥53,5 biljoen (€508,3 miljard) aan goederen en diensten, een daling van 2,3% ten opzichte van diezelfde periode vorig jaar. Dat blijkt uit vandaag gepubliceerde data van het Japanse ministerie van Financiën dat door Bloomberg werd doorgerekend. Een logisch gevolg van de dalende export is een groei van het tekort op de handelsbalans. Over de eerste tien maanden van 2012 heeft Japan ¥5,3 biljoen (ruim €50 miljard) minder geëxporteerd dan geïmporteerd. De krimp van de Japanse exportmotor wordt geïllustreerd door een afwaardering door Moody's van de kredietwaardigheid van Panasonic, een Japanse elektronicagigant die veel last heeft van de economische tegenwind. De slechtere resultaten uit de export moet het bedrijf proberen op te vangen door meer te verkopen in eigen land. Door de sterke yen hebben Japanse bedrijven meer moeite om te concurreren in het buitenland. Onlangs schreven we dat Suzuki om deze reden stopt met het verkopen van auto's in de VS. Recessie De Japanse economie verkeert in een staat van recessie en heeft al jaren te maken met een zeer zwakke groei. Dat heeft ook te maken met de grote schuldenlast waaronder Japan gebukt gaat, want de hoge rentelasten op de staatsschuld moeten worden opgebracht uit belastinginkomsten. Oppositieleider Shinzo Abe denkt een einde te kunnen maken aan het kwakkelscenario door de geldpers van de Bank of Japan wat harder te laten draaien. Door meer geld te drukken kan de overheid de economie meer stimuleren en wordt de yen goedkoper ten opzichte van andere valuta. Export De Japanse export zakte in oktober voor de vijfde maand op rij en kwam dit jaar 6,5% lager uit dan in diezelfde maand vorig jaar. De export naar China kromp 11,6% als gevolg van de diplomatieke rel om een paar eilanden in de Oost-Chinese Zee. De handel tussen deze twee landen heeft een omvang van


24

omgerekend $340 miljard. De export van Japan naar de Europese Unie zakte met 20,1% ten opzichte van een jaar geleden, terwijl de uitvoer richting de VS juist met 3,1% toenam. Volgens hoofdeconoom Yuichi Kodama van Meiji Yasuda Life Insurance Co. is het te verwachten dat de krimp van de export ook in het vierde kwartaal van 2012 zal aanhouden. "De Chinese economie bereikte een bodem in de periode van juli tot en met september, maar het herstel vanaf dat niveau zal in het vierde kwartaal beperkt zijn. Ook is er geen signaal dat Chinese consumenten zullen stoppen met het boycotten van Japanse auto's", aldus Kodama. De krimp van de Japanse export is dit jaar groter dan in de voorgaande drie jaren, terwijl de industrie vorig jaar maart nog zwaar werd getroffen door een aardbeving en overstroming. Ook speelde vorig jaar de overstroming in Thailand een rol, want in dat land zitten een aantal belangrijke leveranciers voor de Japanse elektronicafabrikanten. Door de overstroming ontstonden er tekorten, waardoor ook de productie bij Japanse fabrieken getroffen werd. Het GDP van Japan kromp het afgelopen kwartaal met 3,5% op jaarbasis en zal in het vierde kwartaal waarschijnlijk ook een krimp laten zien. Daarmee belandt Japan technisch gezien in de derde recessie sinds 2008. Een recessie wordt internationaal omschreven als twee achtereenvolgende kwartalen van economische krimp. In Japan definieert de overheid zelf wanneer er sprake is van een recessie, door dieper in de cijfers te kijken en een panel te laten oordelen wanneer het land in recessie verkeert. Bank of Japan De centrale bank van Japan zou de economie kortstondig kunnen stimuleren door een ruimer monetair beleid te hanteren, zoals oppositieleider Abe bepleit. Maar dat ziet Masaaki Shirakawa, gouverneur van de Bank of Japan, niet zitten. Hij sprak zich uit tegen de oproep van Abe om de geldpers harder te laten draaien en riep de politiek op om de onafhankelijkheid van de centrale bank te respecteren. De centrale bank deed in september en oktober al aan monetaire verruiming door activa op te kopen. De waarde van de Japanse yen staat op het moment van schrijven op het laagste niveau in zeven maanden tijd, maar is nog steeds 30% duurder dan vijf jaar geleden. Een zwakke valuta is de wens van veel exporterende bedrijven, omdat de producten daarmee goedkoper op de markt verschijnen elders in de wereld in een andere valuta. In de valutaoorlog die inmiddels gaande is heeft Japan een defensieve positie ingenomen. Anders dan de Federal Reserve is de Bank of Japan nog niet overgegaan op het grootschalig en onbeperkt opkopen van obligaties en andere schuldpapieren.

Apple meest populaire aandeel onder Amerikaanse fondsbeleggers Frank Knopers | 20-11-2012

Het aandeel Apple is de lieveling van Amerikaanse fondsbeheerders, want in het derde kwartaal van dit jaar was AAPL het fonds dat het meest gedragen werd door de grote vermogensbeheerders. Maar liefst 231 fondsen waren long op Apple, de fabrikant van succesnummers als de iPod, iPhone, iPad en de MacBook. Toch lijkt er sprake te zijn van verzadiging, want in het tweede kwartaal waren er al 230 fondsen die in Apple belegd hadden. Dat blijkt uit het nieuwste 'Hedge Fund Tracker' rapport van David Kostin.


25

In het rapport heeft Kostin een overzicht opgenomen van de fondsen die in het derde kwartaal het meest populair waren onder vermogensbeheerders, zo laat Zero Hedge zien. Apple voert deze lijst overtuigend aan, want de nummer twee is Google met een long positie bij 177 verschillende fondsen. De rest van de top 10 wordt gevuld met technologiebedrijven en financiële instellingen, de sectoren waar volgens de meeste hedgefund managers de groei vandaan moet komen. Namen die ook hoog op dit populariteitslijstje staan zijn Microsoft, Qualcomm, AIG, JP Morgan Chase en Citigroup. We zijn benieuwd hoe deze lijst er in het vierde kwartaal uit zal zien. Het aandeel Apple corrigeerde vanaf de top van $700 per aandeel in september naar $560 vorige week, een correctie van 20%. Zal dat fondsbeheerders hebben afgeschrikt of zal het juist 'koopjesjagers' hebben aangetrokken? Met een koers/winst verhouding van minder dan 13 is het aandeel volgens de traditionele waarderingsmethode niet duur te noemen bij een prijs van $565 per aandeel. Apple dankt haar populariteit onder beleggers vooral aan de hoge winstmarges die het kan vragen op de producten die het verkoopt. Dat is iets wat beleggers in Apple goed in de gaten moeten houden. De concurrentie op het gebied van smartphones en tablets krijgt steeds meer voet aan de grond en ligt in technisch opzicht vaak al voor op het bedrijf uit Cupertino. Apple kondigde onlangs een kleinere versie van haar iPad tablet aan, een apparaat dat waarschijnlijk mede in de markt is gezet om antwoord te geven op de kleinere en goedkopere tablets van andere fabrikanten. Dit product kan de winstmarge onder druk zetten, omdat het product ook concurreert met de duurdere iPad.

Valutacrisis Bank of England: Stijging van Britse pond onwenselijk Frank Knopers | 21-11-2012

De Bank of England gaf woensdag de notulen vrij van de vergadering van 7 en 8 november. De centrale bank besloot toen om de rente te handhaven op 0,5% en de aankoop van staatsobligaties volgens de Asset Purchase Facility te pauzeren op £375 miljard. Uit de notulen valt op te maken dat de centrale bank een stijging van de waarde van het Britse pond als onwenselijk ziet. De leden van het comité waren van mening dat de Britse economie beter presteerde door het QE-programma van de centrale bank.

Over de economische groei:

De Bank of England ziet de economie in de VS en in eigen land weer wat aantrekken, terwijl het herstel in Europa uitblijft. De Bank of England zag het producentenvertrouwen in de eurozone verder krimpen in de maand oktober en verwacht dat de zwakke groei in Europa zal blijven aanhouden in de laatste maanden van dit jaar. Wel zijn de rentes op staatsobligaties in de zwakkere eurolanden weer wat gezakt, mede door de aankondiging van het nieuwe OMT-programma door de ECB. De situatie in Griekenland lijkt nog niet te verbeteren, maar elders in de eurozone ziet de Bank of England dat landen


26

als Spanje en Portugal weer minder moeite hebben om hun schulden te financieren. Het is opvallend dat de Bank of England naar de eurozone wijst als een mogelijke bedreiging voor het herstel van de Britse economie. Deze bedreiging wordt in één zin genoemd samen met de Amerikaanse fiscal cliff, de spanningen in het Midden-Oosten en de 'herbalancering' van de Chinese economie.

Over de inflatie:

De inflatie is de maand oktober gestegen naar 2,7%, maar dat kwam volgens de Bank of England vooral door hogere kosten voor hoger onderwijs en door stijgende prijzen van brandstof en elektriciteit. In augustus en september was de inflatie nog respectievelijk 2,5 en 2,2 procent, drie procentpunt lager dan vorig jaar om diezelfde tijd. De Bank of England verwacht dat de kosten voor brandstof en energie ook volgend jaar hoog zullen blijven, mede als gevolg van het feit dat energiemaatschappijen moeten voldoen aan strengere milieuregels en dat de overheid de belasting op brandstof zal verhogen. Elders zullen de prijzen veel minder hard moeten stijgen om volgend jaar op de gewenste 2% inflatie uit te komen, zo stelt de Bank of England in de notulen.

Over het Asset Purchase programma (APF):

De Bank of England is van mening dat het programma om staatsobligaties op te kopen effectief is geweest in de zin dat de economie er sneller door kon herstellen. Zonder het QE-programma zou de economie er, volgens de leden van de centrale bank, zwakker voor hebben gestaan. De meerderheid van de leden van de Bank of England was van mening dat het gepast was om het QE-programma niet verder uit te breiden. Door het programma uit te breiden zou de economie mogelijk nog sneller kunnen herstellen, maar daar zou momenteel nog geen noodzaak toe zijn. Ook speelde de hoge inflatie mee, want die kwam laatst uit op 2,7% op jaarbasis. Dat is weliswaar een stuk lager dan de piek van 5,2% inflatie in de herfst van vorig jaar, maar het is nog altijd meer dan de doelstelling van ongeveer 2%.

In de notulen van de vergadering van 7 en 8 november staat dat de terugbetaling van de rente op staatsobligaties van de Bank of England aan het ministerie van Financien bedoeld is om de staatsschuld te verlagen. Op die manier wordt het aantal Britse staatsobligaties in private handen teruggebracht in ruil voor extra geld. Hierdoor zou de economie verder gestimuleerd worden, precies zoals de Bank of England met haar APF stimuleringsmaatregel voor ogen heeft. De Bank of England ziet dat het QE-programma ook effect heeft gehad op de financiele markten. Er zou namelijk meer belangstelling zijn voor meer risicovolle beleggingen, zoals bedrijfsobligaties en aandelen.

Over een verlaging van de rente beneden de 0,5%:

De afgelopen maanden heeft de Bank of England veel gesproken met toezichthouder FSA en met spaarfondsen (de zogeheten 'building societies') over de implicaties van een verdere daling van de


27

rente. Door de rente verder te laten zakken ten opzichten van het huidige niveau van 0,5% zal een beperkte groep mensen profiteren, maar wordt een veel grotere groep van spaarders benadeeld. Een onderzoeksteam van de Bank of England kwam eerder tot de conclusie dat een verdere verlaging van de rente meer kwaad dan goed zal doen voor de Britse economie en daarom zien de leden van de centrale bank in overgrote meerderheid af van een verdere renteverlaging.

Over de waarde van het Britse pond:

De Bank of England schrijft in de notulen van de laatste vergadering dat de handelsbalans verbeterde na de waardedaling van het Britse pond in 2008 en 2009. De zwakkere munt zou hebben bijgedragen aan het totale handelsvolume en zou daarmee 2% aan het GDP hebben toegevoegd. Het voordeel dat de zwakkere munt had voor de export werd deels teniet gedaan door de hogere kosten van importgoederen zoals grondstoffen. De stijging van de waarde van het Britse pond in midden 2011 en midden 2012 was volgens de centrale bank onwelkom. Het zorgde voor minder investeringen vanuit het buitenland en een verslechtering van de handelsbalans.

In de notulen staat dat de Bank of England meer kan doen aan monetaire verruiming, maar dat dat gepaard moet gaan met het ontmoedigen van een eventuele waardestijging van het Britse pond.

De volledige notulen van de Bank of England zijn hier te vinden.

De Bank of England als verlengstuk van de Britse overheid? Frank Knopers | 19-11-2012

Het is bekend dat de Bank of England inmiddels £375 miljard aan Britse staatsobligaties heeft opgekocht van pensioenfondsen, verzekeraars en banken. Die obligaties hebben zoals nu blijkt een nominale waarde van slechts £327 miljard, wat betekent dat de centrale bank een verlies van £48 miljard zal lijden als het de staatsobligaties gedurende de hele looptijd op haar balans laat staan. Tegelijkertijd zal de Bank of England de renteopbrengst van deze obligaties teruggeven aan de overheid. De Federal Reserve maakte het al bont met haar verscheidene stimuleringsprogramma's, maar ook de Bank of England heeft er een handje van. Eerder schreef Marketupdate al over het omstreden besluit van de Britse centrale bank om de renteopbrengst op staatsobligaties die onder het QE programma gekocht zijn over te boeken naar het Britse ministerie van Financiën. Dat ging om een bedrag van in totaal £37 miljard, waarvan £11 miljard al dit fiscale jaar overgemaakt wordt en de rest volgend jaar. Op deze manier helpt de Britse centrale bank de overheid bij het terugdringen van het begrotingstekort, een merkwaardig samenspel waar de argeloze spaarder niet blij van kan worden. Het terugboeken van de renteopbrengst was al een opmerkelijk besluit, maar nu blijkt dat de Bank of England tegelijkertijd


28

voor ongeveer £48 miljard verlies zal leiden op het QE-programma, omdat de marktwaarde van de obligaties lager is dan de prijs die de Bank of England betaald heeft. Andrew Lilico, een econoom van Europe Economics, weet de huidige situatie in Groot Brittannië helder te verwoorden: "Het ministerie van Financiën pakt in feite een dividend van £37 miljard op een project dat een verlies zal lijden van £48 miljard". Met dat project bedoelt hij uiteraard het QE-programma van de Bank of England. Simon Ward, hoofdeconoom van Henderson Global Investors, zei dat de schaal van het nominale verlies vraagtekens zet bij de overdracht van renteopbrengsten van de Bank of England naar de overheid. "Het ministerie van Financiën zou alleen het bedrag van de Bank of England mogen overboeken boven de £48 miljard". George Osborne, de Britse minister van Financiën, gaf vorige week al toe dat hij misschien geld moet overmaken naar de Bank of England om toekomstige verliezen van de eigen centrale bank af te dekken, voor het geval dat de rente stijgt en er koersverlies optreedt. Maar noch het ministerie van Financiën noch de centrale bank wil iets vrijgeven over de schaal van de nominale verliezen op het QEprogramma. Totnogtoe heeft de Bank of England alleen de boekwaarde van de obligaties vrijgegeven. De marktwaarde van de staatsobligaties wordt verbloemd door de status die de Britse obligatiemarkt nog geniet als veilige haven. Ook heeft het QE-programma gezorgd voor kunstmatige hoge vraag naar de obligaties, waardoor de rente omlaag gedrukt kon worden. Volgens de Bank of England is er juist een koerswinst van £20 miljard geboekt op de £287 miljard aan staatsobligaties die sinds februari dit jaar gekocht zijn. Verschillende economen zijn echter van mening dat deze cijfers een te rooskleurig beeld schetsen van de werkelijkheid. Econoom Lilico: "Op basis van de marktwaarde zal er vrijwel zeker een groot verlies geleden worden door het ministerie van Financiën, omdat de obligaties die onder het QE-programma gekocht zijn sterk in prijs zullen dalen zodra de rente stijgt. De hoogst haalbare waarde van de obligaties wordt alleen gerealiseerd als de Bank of England ze gedurende de hele looptijd in de boeken laat staan. En dan is het verlies al £48 miljard." Deze cijfers wekken de indruk dat de Bank of England haar onafhankelijke positie heeft losgelaten, nu het van de overheid afhankelijk is voor de compensatie van het verlies van tenminste £48 miljard dat geleden zal worden op het QE-programma. De centrale bank en het ministerie van Financiën blijven echter volhouden dat de opbrengsten groter zullen zijn dan de verliezen. Maar als de rente boven de 3% stijgt zou de Bank of England nog meer moeten afschrijven op haar staatsobligaties. Volgens Osborne was het besluit om de renteopbrengsten terug te boeken naar de overheid louter een "cash management operation". Mervyn King, de gouverneur van de Bank of England, beschouwt de ophef rondom het QE-programma als een storm in een glas water.

Timothy Geithner over fiscal cliff en schuldenplafond Frank Knopers | 19-11-2012

De Amerikaanse minister van Financiën Timothy Geithner was recentelijk te gast bij Al Hunt op Bloomberg News. In een kort interview van 10 minuten vertelde Geithner hoe hij tegen de fiscal cliff aankijkt en wat hij vindt van het Amerikaanse schuldenplafond.


29

Voor wat betreft de fiscal cliff, het grootschalige pakket aan bezuinigingsmaatregelen dat in 2013 al doorgevoerd zal worden, is Geithner resoluut. Er moet volgens hem snel een besluit worden genomen en er is geen gelegenheid om deze maatregel langer uit te stellen. Over de invulling van de bezuinigingen kan er nog het één en ander veranderd worden, maar het is volgens de minister van Financiën belangrijk dat de Amerikaanse politiek er niet nog langer mee gaat wachten. "Je laat een donkere wolk over de economie hangen en je vermindert de noodzaak tot ingrijpen", zo antwoordde Geithner op de vraag van Al Hunt of het niet beter was om de bezuinigingen wat later door te voeren. Voor wat betreft het schuldenplafond heeft Geithner ook een uitgesproken mening. Al Hunt vroeg of hij het met Greenspan eens is dat het schuldenplafond beter in zijn geheel opgeheven kan worden [7:06]. "Oh, absolutely", antwoordde Geithner. Al Hunt vroeg vervolgens of Geithner het afschaffen van het schuldenplafond zelf zou voorstellen. Daarop zei Geithner het volgende: "Dit is iets wat alleen het Congres kan oplossen. We hebben al honderd jaar ervaring met het schuldenplafond en slechts één keer (verwijzend naar augustus 2011) besloot men het schuldenplafond aan te grijpen als een middel om voor het eerst in de geschiedenis een default van de Amerikaanse staatsoverheid af te dwingen. Het is een stuk gereedschap met een politiek doel, dat is geen houdbare strategie''. Al Hunt: "Is het niet tijd geworden om het af te schaffen?" Geithner antwoordde: "Het had al lang geleden afgeschaft moeten zijn, hoe eerder hoe beter."

Binnenlandse vraag Japanse staatsobligaties zakt verder weg Frank Knopers | 18-11-2012

Japan heeft een staatsschuld van omgerekend 220% van het GDP, de hoogste schuldquote van alle ontwikkelde landen. Desondanks blijven beleggers vertrouwen in de Japanse obligatiemarkt, want de rente op Japanse staatsleningen is extreem laag. De lage rente wordt vaak toegeschreven aan het gegeven dat de Japanse bevolking zelf de meeste staatsobligaties koop, maar dat is de laatste jaren aan het veranderen. Dat blijkt uit een nieuw rapport van het Japanse ministerie van Financiën. Het rapport van het Japanse ministerie van Financiën (PDF) verschaft nuttige inzichten over de feitelijke toestand van de Japanse obligatiemarkt. Zero Hedge haalde er één grafiek uit, die laat zien dat Japanse beleggers sinds 2010 steeds minder behoefte hebben om schuldpapieren van de eigen overheid op te kopen. Daarmee brokkelt een belangrijke pijler onder de schuldfinanciering van Japan, namelijk de spaarzame eigen bevolking, langzaam af. Doordat het buitenland sinds 2010 juist meer Japanse staatsschuld kocht bleef de rente laag. Een cirkeldiagram in het rapport van het Japanse ministerie van Financiën laat zien bij wie de overheid in het krijt staat. Japanse banken en verzekeraars zijn goed voor meer dan de helft van alle uitstaande schuldpapieren, terwijl pensionfondsen en huishoudens samen goed zijn voor ruim 15% van de totale obligatiemarkt. Buitenlandse beleggers bezitten 8,7% van de staatsschuld en de Japanse centrale Bank heeft 10,2% in de boeken staan.


30

Japanse staatsobligaties gekocht door binnenlandse beleggers

Nieuws & Views Interview Ron Paul over mogelijke terugkeer goudstandaard Frank Knopers | 21-11-2012

Ron Paul heeft zich de afgelopen jaren sterk geprofileerd als tegenstander van de status quo in Amerika. Of het nou gaat om drugsbeleid, de rol van Amerika op het internationale toneel, de 'bailouts' aan banken en bedrijven of het geldsysteem, Ron Paul heeft overal een uitgesproken mening over. In een interview met Andy Duncan van GoldMoney praat Ron Paul over de huidige economische crisis, de mogelijke terugkeer naar een goudstandaard en over wat ons te wachten staat nu Obama mag beginnen aan zijn tweede termijn als president van de VS. Het uitgangspunt van Ron Paul, die jarenlang in het Amerikaanse congres actief was en die zich twee keer heeft meegedaan aan de presidentsverkiezingen, is persoonlijke vrijheid. De Republikein bepleit een minimale inmenging van de overheid in het dagelijkse leven van de bevolking en voor zoveel mogelijk persoonlijke vrijheid. Ron Paul heeft zich de laatste jaren in de verkiezingsstrijd hard gemaakt voor een verandering in het geldsysteem. Hij schreef in het boek 'End the Fed' over de problemen die voortvloeien uit het hebben van een centrale bank die uit het niets geld kan creëren en de belangen van de overheid kan dienen.


31

Ron Paul is voorstander van geld dat gedekt wordt door goud, omdat dat vanuit zijn achtergrond van de Oostenrijkse economische school een rem zet op begrotingstekorten van de overheid. Met een goudstandaard zou de overheid min of meer gedwongen worden de begroting in evenwicht te houden, waardoor de staatsschuld minimaal blijft. Ron Paul was tijdens de presidentsrace vooral populair onder de jongeren. Niet alleen in de VS, maar ook elders in de wereld kent de 77-jarige Republikein een grote schare fans. Het interview duurt 15 minuten en is op 19 november opgenomen.

Klokhuis over geld en de Nederlandsche Bank Frank Knopers | 18-11-2012

Afgelopen vrijdag ging het educatieve kinderprogramma Klokhuis over geld. Daarin was ook Klaas Knot van de Nederlandsche Bank aan het woord. In een kort filmpje van 15 minuten laat Klokhuis zien welke watermerken er op het geld zitten en wordt kort uitgelegd hoe de DNB erop toeziet dat er vertrouwen blijft in de waarde van het geld. Ook de kluis van DNB wordt in beeld gebracht. Een saillant detail: de goudstaven liggen dieper in de kluis verstopt dan de pallets met nieuw briefgeld. Het is niet geheel toevallig dat de uitzending van Klokhuis afgelopen vrijdag over geld ging. Deze week was het namelijk de 'Week van het Geld', een initiatief van financiële instellingen, winkels, gemeenten en tal van andere bedrijven. Het doel van deze week is om kinderen meer te leren over geld en de verschillende aspecten die daarbij horen.

Goud- en zilvermarkt Wethouder uit Montana wil met goud en zilver betaald worden Frank Knopers | 23-11-2012

Het verzoek van wethouder Jerry O'Neil uit Montana om zijn salaris te laten betalen in gouden en zilveren munten is onlangs afgewezen. De man, afkomstig uit Columbia Falls, stuurde eerder deze maand een brief waarin hij zijn voorstel kracht bijzette. O'Neil is van mening dat de Amerikaanse dollar op instorten staat, gezien de ernst van de economische crisis en de hoogte van de staatsschuld. O'Neil zei tegen een journalist van lokale krant het volgende over zijn voorstel om betaald te worden in goud en zilver: "Er kunnen niet oneindig veel dollars bijgedrukt worden voordat ze compleet waardeloos worden". Volgens USA Today is de wethouder een aanhanger van Ron Paul, het voormalig Republikeinse congreslid dat al jaren pleit voor een terugkeer naar geld met 'hard geld'. Hard geld is


32

een omschrijving voor alle vormen van geld met intrinsieke waarde, zoals gouden en zilveren munten en certificaten die inwisselbaar zijn voor edelmetaal. Ron Paul denkt dat veel van de huidige economische problemen niet hadden kunnen ontstaan als Amerika onder een goudstandaard zou opereren. O'Neil verklaarde tegenover een correspondent van de Huffington Post dat hij door zijn kiezers was overgehaald om het voorstel van betaling in goud en zilver te doen. Tijdens de verkiezingscampagne kreeg O'Neil steeds te horen dat men zich zorgen maakte over de staatschuld van $16 biljoen. "Een aantal van mijn kiezers zei dat de staatsschuld nooit zo groot zou kunnen worden met goudgedekt geld", aldus de wethouder uit Montana. O'Neil voelt zich gesteund door artikel 1, sectie 10 van de Amerikaanse grondwet, waarin beschreven is dat geen enkele staat in de VS niets anders mag accepteren dan goud en zilver als betaling voor schulden en belastingen. O'Neil stelt dat hij de grondwet dient te respecteren en daarom betaling moet vragen in gouden en zilveren munten die nog steeds waarde zullen hebben als de Amerikaanse dollar gedumpt wordt. Wethouder O'Neil zou de eerste zijn binnen zijn staat die vraagt om betaling in gouden of zilveren munten. Normaal gesproken wordt het salaris overgemaakt via een cheque of een bankoverschrijving. Volgens advocaat Jaret Coles, die reageerde op de brief van O'Neil, is er geen enkele grond in de Amerikaanse grondwet of in de staatswet van Montana waarop de staat salarissen zou moeten betalen in gouden en zilveren munten. Hij voegde daaraan toe dat als O'Neil toch een betaling in goud en zilver wil krijgen, hij daarvoor een wetsvoorstel moet indienen. Utah In de staat Utah werd eerder een wet aangenomen die burgers in staat stelt te betalen met gouden en zilveren munten. Daarvoor komen alleen de Silver Eagle en de Gold Eagle muntstukken in aanmerking. Men heeft in Utah overigens nog wel het recht om betaling in edelmetaal te weigeren, terwijl dollars niet geweigerd mogen worden. Ook in andere state in de VS is er een minimale aanhang die het gebruik van gouden en zilveren munten in het betalingsverkeer wil legaliseren. Gouden en zilveren munten onhandig in het betalingsverkeer Er zijn een aantal serieuze problemen met het gebruik van gouden en zilveren muntstukken in het betalingsverkeer. De oplossing daarvoor hebben we gevonden in geld dat zijn waarde ontleent aan vertrouwen en dat geen intrinsieke waarde meer heeft.



Ten eerste wisselt de waarde van het edelmetaal dag tot dag, waardoor er discussie kan ontstaan over de waarde van muntstukken op het moment van de feitelijke transactie. Neemt men de spotprijs van goud of zilver, dan benadeelt dat de persoon die de gouden of zilveren munten aanbiedt als betaling. Men moet dus eerst een prijs overeenkomen die voor zowel de koper als de verkoper interessant is. Dit is onhandig, omdat men hiervoor steeds de actuele goudprijs en zilverprijs bij de hand moet hebben.



Ten tweede kan worden aangedragen dat gouden en zilveren munten te waardevol zijn voor gebruik in het betalingsverkeer. Een muntstuk van één troy ounce zilver is op het moment van schrijven ongeveer $37 waard. Gaat men daadwerkelijk betalen met deze munten, dan zal er


33

vrijwel altijd wisselgeld aan te pas moeten komen om de transactie te voltooien. De zilveren en gouden munten kunnen door de hoge (en fluctuerende) waarde moeilijk als wisselgeld aangeboden worden door winkeliers. Het gebruik van grote zilveren muntstukken maakt het betalingsverkeer simpelweg stroperig en omslachtig, dollars zijn veel eenvoudiger voor dat doel. De kans dat zilveren muntstukken van 1 troy ounce daadwerkelijk gaan circuleren is zodanig klein dat men zich af moet vragen wat de toegevoegde waarde is van zilveren munten naast dollars in het betalingsverkeer. Dollars zijn veel makkelijker in gebruik, hebben een 'vaste' (nominale) waarde waarover niet onderhandeld hoeft te worden en kunnen bovendien ook digitaal makkelijk gebruikt worden om betalingen mee uit te voeren (internetbankieren, pinpassen, creditcards). Zilveren munten zijn simpelweg een inferieur alternatief voor de dollarbiljetten, dollarmunten en digitale dollars op de bankrekening als het gaat om het doen van transacties.



Een derde gegeven dat in het nadeel spreekt van het gebruik van Silver Eagle en Gold Eagle muntstukken is dat de munten een hoge zuiverheid hebben en dus relatief kwetsbaar zijn. Winkeliers zullen - als ze de zilveren munten al accepteren - de voorkeur hebben voor hagelnieuwe muntstukken boven oudere exemplaren waar krassen en vlekjes op zitten. Hoe wordt het verschil tussen een muntstuk in goede of slechte conditie beoordeeld door winkeliers en consumenten? Zal de één voor een lagere prijs verhandeld worden dan een ander? Voor dollarmunten en biljetten zal er niet snel discussie ontstaan over de waarde, omdat deze hun waarde uitsluitend ontlenen aan de nominale dollars die erop gedrukt of geslagen is en niet aan (de kwaliteit van) het materiaal zelf. Een beschadigd briefje wordt in vrijwel alle gevallen geaccepteerd en kan indien gewenst bij een bank ingewisseld worden voor een nieuw exemplaar. Een smerige munt of een vies bankbiljet wordt door de meeste mensen geaccepteerd omdat dit geld haar waarde uitsluitend ontleent aan het feit dat ze in een later stadium weer makkelijk ingewisseld kan worden voor goederen en diensten van echte waarde. Dollars en euro's hebben geen intrinsieke waarde en gaan daarom gemakkelijk van hand tot hand.

Gouden en zilveren Eagle munten uit de VS


34

Drie functies van geld Het gebruik van zilveren en gouden muntstukken in het betalingsverkeer kent een aantal kleine en grote nadelen die ongedekt fiatgeld niet heeft. Daarom zal de massa de voorkeur hebben voor de euro's en dollars die ze eenvoudig kunnen omzetten in de goederen en diensten die ze nodig hebben. Met zilveren en gouden muntstukken zal dat veel lastiger zijn. Deze edelmetalen zijn weliswaar zeer liquide (er is waarschijnlijk altijd een koper voor te vinden die een goede prijs geeft), ze zijn niet liquide genoeg voor het kopen van de dagelijkse boodschappen. Terwijl ongedekt fiatgeld in chartale en girale vorm excelleert in de rekenfunctie en de ruilfunctie van geld is het minder goed in het behouden van haar waarde over de langere termijn. Gouden en zilveren munten met intrinsieke waarde blijken in de praktijk veel minder handig als rekenmiddel en ruilmiddel, maar verslaan het fiatgeld als het aankomt op het behoud van koopkracht over de langere termijn. Gelukkig staat het iedereen vrij om geheel vrijwillig een gedeelte van zijn of haar fiatgeld om te wisselen in goud en/of zilver tegen de prijs van dat moment. Vanwege dit gegeven kan fysiek goud het papiergeld niet vervangen als betaalmiddel en rekenmiddel en kan papiergeld het goud niet vervangen als spaarmiddel. Het naast elkaar bestaan van fiatgeld en goud en het gebruik van beide in hun beste rol (respectievelijk betaalmiddel/rekenmiddel en spaarmiddel) is een theorie die men Freegold noemt.

Beleggen in goudmijnen, hot or not? Frank Knopers | 19-11-2012

Door de stijging van de gouden zilverprijs is ook de belangstelling voor mijnaandelen toegenomen. Sommige beleggers en analisten zijn van mening dat mijnbouwbedrijven sterk zullen profiteren van een prijsstijging van grondstoffen en edelmetalen. Ook de geschiedenis wijst uit dat tijdens vorige crises mijnbouwaandelen werden gezien als een interessant alternatief voor een reguliere aandelenportefeuille. Maar zijn mijnbouwaandelen anno 2012 nog wel zo aantrekkelijk? Enkele weken geleden schreven we over Hugh Hendry, een Schotse hedgefundmanager die beleggers wees op de risico's van beleggen in mijnbouwaandelen. Volgens hem is er geen goede reden te bedenken om mijnaandelen te bezitten. "Het schurkt tegen waanzin aan". De risicopremie gaat omhoog als de goudprijs omhoog gaat, maar tegelijkertijd zullen meer mensen azen op het ondergrondse goud, aldus de fondsbeheerder. Het risico van confiscatie is dermate groot dat mijnbouwaandelen volgens Hugh Hendry moeilijk te waarderen zijn. In dat artikel wezen we op het gevaar van (gedeeltelijke) nationalisatie van mijnen, de inmenging van de overheid in de bedrijfsvoering en het gevaar dat hogere winstmarges op de mijnbouwactiviteit wegvloeit door een hogere winstbelasting of door stakend personeel dat een hoger loon eist. De BBC plaatste gisteren een artikel over een goudmijn in Kirgizië, die geplaagd wordt door verschillende problemen. Aan de hand van een fotocollage laat de BBC zien dat deze mijn, gelegen op maar liefst 4.000 meter boven zeeniveau, veel hindernissen moet zien te overwinnen. In oktober werd er opgeroepen tot een nationalisatie van deze mijn, omdat de waardevolle grondstoffen zouden


35

toebehoren aan het land en daarmee ook de winst die uit de mijnbouwactiviteit voortvloeit. Voorstanders van nationalisatie stellen dat de winst van de goudmijn eerlijker verdeeld kan worden als de overheid de controle over de mijn krijgt. Milieuverontreiniging Een andere tegenslag voor de goudmijn, die eigendom is van het Canadese bedrijf Centerra, is dat er veel giftig afvalwater zou weglekken. Het management van de mijn ontkent dat er sprake is van milieuvervuiling, maar uit een kritisch rapport van de regering van Kirgizië zou moeten blijken dat er wel meetbare milieuschade is. De mijnen in Kirgizië zijn belangrijk voor de economie van het land, want samen maken ze 12% uit van het GDP en in 2011 kwam meer dan de helft van alle export van het land uit deze mijnen.

Goudmijn in Kirgizië (bron: BBC) Veiligheid De veiligheid is ook een onderwerp van discussie geworden. Het bedrijf gaf eerder dit jaar toe dat het de productie omlaag heeft moeten brengen vanwege de verschuiving van grote ijsbrokken. Die zouden werknemers in gevaar kunnen brengen. Volgens een recent rapport zou de mijnbouwactiviteit hoog in de bergen nog een ander gevaar met zich meebrengen. Door aardschokken of aardverschuivingen zou een nabij gelegen stuwdam het kunnen begeven, met als gevolg dat er een grote stroom met smeltwater en ijsblokken naar beneden komt. We kunnen hieruit concluderen dat er aan mijnbouwaandelen verschillende soorten risico's verbonden zijn. Door een stijging van de goudprijs en de prijs van verschillende zeldzame grondstoffen nemen de theoretische winstmarges voor mijnbouwbedrijven toe, maar tegelijkertijd zullen ook meer spelers azen op deze winsten. Het is goed denkbaar dat overheden en mijnwerkers bij een goudprijs van $3.000 per troy ounce meer geld willen zien van het mijnbouwbedrijf dan bij een goudprijs van $300 per troy ounce.


36

ETF's en fysiek edelmetaal Veel beleggers zullen vandaag de dag voor andere instrumenten kiezen om te profiteren van een stijgende goudprijs. Zo zagen we in tien jaar tijd de populariteit van ETF's toenemen die in goud (of zilver) beleggen en is ook fysiek edelmetaal in de vorm van munten en baren vandaag de dag veel toegankelijker dan tijdens vorige crises. Er zijn dus meer alternatieven voor mijnbouwaandelen die aanzienlijk minder risico's met zich meedragen en daarmee beter afgestemd zijn met de wens van beleggers om vermogen veilig te stellen. Van 2002 tot 2012 steeg de vraag naar beleggingsgoud (munten en baren) en goud voor ETF's wereldwijd van jaarlijks 350 naar 2030 ton.

Meer dan 80% van Oostenrijkse goudreserve ligt in buitenland Frank Knopers | 23-11-2012

Oostenrijk heeft, net als Nederland en Duitsland, een aanzienlijk gedeelte van haar goudvoorraad elders opgeslagen. De centrale bank van het land maakte onlangs bekend dat 224,4 ton goud (ongeveer 80% van de totale goudvoorraad) ligt opgeslagen in het Verenigd Koninkrijk. Een beperkte hoeveelheid van 6,9 ton ligt in buurland Zwitserland, terwijl Oostenrijk maar 48,7 ton goud in haar eigen kluis heeft liggen (17%).

De centrale bank van Oostenrijk gaf als toelichting dat het goud sneller en makkelijker te verhandelen is in tijden van crisis als het op een centrale handelslocatie (zoals Londen) opgeslagen ligt. Oostenrijk bezit sinds 2007 een constante goudvoorraad van ongeveer 280 ton. In het jaar 1999 was de goudvoorraad nog wat groter, ongeveer 400 ton (zie ook ons artikel over de Goudreserves van Europese landen van 1999 t/m 2011). Tussen 1999 en 2007 heeft het land onder het Central Bank Gold Agreement een gedeelte van de goudvoorraad van de hand gedaan. Leasing

De Oostenrijkse centrale bank maakte bekend dat het haar goudreserve ook ter beschikking heeft gesteld voor leasing, al is niet duidelijk om hoeveel goud dat gaat. Het uitlenen van goud zou de Oostenrijkse centrale bank in de afgelopen tien jaar in totaal €300 miljoen hebben opgeleverd. Omdat tenminste een gedeelte van de Oostenrijkse goudvoorraad wordt uitgeleend kan de centrale bank daar niet vrij over beschikken. Er liggen meerdere claims op goud en het is de vraag hoe makkelijk de centrale bank deze claims kan 'afkopen' als het de goudstaven in de toekomst terug wil brengen naar eigen land. De Oostenrijkse sociaaldemocraat Matznetter vroeg de centrale bank om een toelichting van het feit dat ongeveer 80% van de goudvoorraad in Londen opgeslagen ligt. Volgens Wolfgang Duchatczek, gouverneur van de Oostenrijkse centrale bank, is de centrale bank er altijd duidelijk over geweest dat het goud opgeslagen ligt in centrale handelscentra zoals Londen en Zwitserland.


37

George Soros koopt meer aandelen GLD Frank Knopers | 20-11-2012

George Soros heeft zijn positie in het GLD (het grootste goud-ETF) in het derde kwartaal van dit jaar met 49% uitgebreid. De miljardair heeft inmiddels 1,32 miljoen aandelen in het ETF, wat omgerekend naar de koers van vandaag een totaalbedrag is van $221,7 miljoen. Soros heeft sinds 2010 niet meer zoveel blootstelling aan de goudprijs gehad als nu. Hij verwacht dat de goudprijs verder gaat stijgen als gevolg van het stimuleringsbeleid van centrale banken. George Soros gaf in 2010 nog aan dat hij goud ziet als de ultieme 'asset bubble'. Sindsdien in de goudprijs met 60% gestegen en zijn economen, beleggers en analisten het er nog steeds niet met elkaar over eens of de goudprijs echt een bubbel is. George Soros verdiende in 1992 veel geld door te speculeren tegen het Britse pond. De Bank of England probeerde een waardedaling van het Britse pond te voorkomen, maar bezweek onder de druk van de markt. Soros zat aan de goede kant van deze verschuiving en zag zijn vermogen sterk toenemen. Paulson Ook miljardair Paulson heeft een groot belang in het SPDR Gold Trust (GLD), zijn 21,8 miljoen aandelen in het fonds hebben een marktwaarde van $3,67 miljard. Hij is de grootste aandeelhouder in het fonds, een positie die hij in het tweede kwartaal van dit jaar al versterkte door zijn blootstelling aan GLD met 26% uit te breiden. Volgens Bloomberg vertegenwoordigt dit bedrag ongeveer 66 ton aan fysiek goud, meer dan de goudreserve van landen als Brazilië, Bulgarije en Bolivia. Met een marktkapitalisatie van $74,69 miljard zou alleen het GLD volgens deze redenering al over 1342,46 ton goud moeten beschikken. Wij twijfelen of dat het geval is. Het GLD houdt weliswaar een aanzienlijke goudvoorraad aan, maar de contracten zijn niet 1:1 gedekt door fysiek goud. Ook zijn er beperkingen opgelegd aan de mogelijkheid om aandelen in te ruilen voor fysiek goud. Zo kunnen alleen een select aantal 'authorized participants' fysiek goud opvragen en moeten ze dat doen met minstens een 'basket' van 100.000 aandelen. GLD versus fysiek goud Beleggers die aandelen kopen in het GLD doen dat in meerderheid om blootstelling te krijgen aan de goudprijs. Gaat de prijs omhoog, dan kunnen beleggers makkelijk winst nemen op deze aandelen. Ten opzichte van de opslag van fysiek goud is een afgeleide product als het GLD makkelijker en met minder kosten te verhandelen. Daarom geniet GLD onder veel beleggers nog de voorkeur boven goud. Dankzij de aanwezigheid van ETF's kan er veel meer goud op papier verkocht worden dan er feitelijk aanwezig is, waardoor een grote stroom van dollars richting 'goud' niet direct zorgt voor een prijsstijging van goud. Het GLD ETF volgt de goudprijs, die elders wordt vastgesteld op basis van vraag en aanbod. Meer over de relatie tussen GLD en de goudprijs leest u in dit artikel op FOFOA. Als Paulson daadwerkelijk 66 ton aan fysiek goud zou opvragen zou dat een veel grotere prijsstijging tot gevolg hebben dan wanneer hij het koopt via een ETF. Hetzelfde geldt in mindere mate natuurlijk ook voor George Soros. Het verschil tussen fysiek goud in eigen bezit en de aandelen van een GLD is dat eerstgenoemde volledig bezit is, terwijl het laatste een bezit is waar de verplichting van een ander aan kleeft. Kan het GLD om wat voor reden dan ook niet voldoen aan haar verplichting om goud uit te leveren, dan zou dat in de prijs verwerkt worden. De prijs van fysiek goud zal ondertussen stijgen door een vlucht van papiergoud naar fysiek goud.


38

Colofon BullionMedia BV Hemonylaan 18 1074 BH Amsterdam Telefoon: +31 20 8943 239 KvK: 53664116 Bank: ABN-AMRO 61.09.95.812 Email: [email protected] Adverteren Naast nieuws- en informatieverstrekking biedt BullionMedia BV u ook de mogelijkheid tot doelgericht adverteren. Weekend Editie De voorheen zeer goed gelezen Nieuws-Flash is in zijn nieuwe vorm, de MarketUpdate.nl Weekend Editie, een uitgelezen kans voor uw bedrijf om uw product of dienst onder de aandacht te brengen bij uw doelgroep. Tevens bieden wij u de mogelijk de Weekend Editie in uw eigen huisstijl wekelijks aan uw klanten versturen, voorzien van eigen inleiding. Hierdoor heeft u de mogelijkheid om met uw klanten terug te blikken op het nieuws van de afgelopen week, voorzien van úw visie en mening. Adverteren op MarketUpdate.nl Middels banners op de door uw doelgroep druk bezochte website MarketUpdate.nl kunt u op diverse opvallende plaatsen in de website uw reclame banners laten plaatsen voor zowel korte als langere perioden. U ziet dat u met MarketUpdate.nl op diverse effectieve manieren uw doelgroep kunt bereiken. Wilt u meer weten, bel met Jaap Raijmans op 06 - 52 53 26 33 voor een vrijblijvend voorstel. Ook voor het grootschalig inkopen van onze MarketUpdate.nl abonnementen voor uw eigen relaties of het wederverkopen van abonnementen zijn wij u graag van dienst! Disclaimer: Columns zijn geschreven op persoonlijke titel. Alle redacteuren van MarketUpdate houden long posities aan op fysiek goud en zilver. Columns en nieuws items zijn niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. MarketUpdate.nl Weekend Editie is een uitgave van BullionMedia BV. De rechten op deze uitgave behoren exclusief toe aan BullionMedia BV.


39

MarketUpdate Weekend Editie

Recommend Documents