Marijke de Blaauw John Sijnke. Tips. voor trainers. Spieken toegestaan_omslag_voor-nawerk_02.indd :43:40

Marijke de Blaauw John Sijnke

Tips voor trainers Spieken toegestaan_omslag_voor-nawerk_02.indd 1

25-09-2008 08:43:40

© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 6011 6 NUR 770 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Illustratie omslag: Marcel Jurriëns

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Spieken toegestaan_omslag_voor-nawerk_02.indd 2

25-09-2008 08:43:40

Inhoud •

Leren

5

voorbereiden • • • • •

Profiel Voorinformatie Doelen Programma Reader

7 9 11 13 15

uitvoeren • • • • • • • • • • • • • • • •

Jezelf als instrument Kennismaken Afstemmen Presenteren Opdrachten Werkvormen Materiaal Apparatuur Groepsontwikkeling Discussie Motiveren Flexibiliteit Spanningen Ruis Feedback Reflecteren

17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47

Implementeren • • • • •

Eindopdrachten Evalueren Vervolgbijeenkomsten Terugkoppeling Continuïteit en borging

49 51 53 55 57

•

Over de auteurs

59


25-09-2008 08:43:40


25-09-2008 08:43:40

leren Leren doen we doorlopend. Leren is noodzakelijk om je verder te ontwikkelen, een vereiste om bij te blijven en vooruit te komen. Maar leren is ook gewoon leuk. Dat is de reden waarom ‘leren en ontwikkelen’ de passie van veel trainers is. Zij ervaren elke dag weer hoe zinvol het is om anderen te ondersteunen bij hun ontwikkelingsproces en om met organisaties mee te denken over ontwikkelingstrajecten. En, niet in de laatste plaats: ze leren er zelf ook veel van.

De auteurs van Tips voor trainers hanteren de volgende uitgangspunten als basis voor goed trainerschap:

• Iedereen is verantwoordelijk voor het eigen leerproces. • Leeractiviteiten zijn een voorbeelden oefensituatie voor de praktijk. • Ontwikkeling van effectief gedrag komt tot stand door oefening en reflectie. • De basisgereedschappen van elke trainer zijn:

- vaardigheden in het stellen van vragen, luisteren, observeren en feedback geven;

- het vermogen om effectief te presenteren, te motiveren en te stimuleren.

• Belangrijke elementen in een effectieve leerroute zijn:

- persoonlijke leer- of ontwikkelplannen;

- reflectie - en praktijkverslagen;

- inbouwen van periodieke reflectiemomenten.

• Om de koppeling tussen leersituaties en de dagelijkse praktijk te bevorderen, heeft een training een hoog implementatiegehalte.

• Trainers hebben een coachende houding.


25-09-2008 08:43:40


25-09-2008 08:43:40

PROFIEL Basale vaardigheden

voor succesvol traine

rschap

aken aan anderen. ier iets duidelijk m an m jke eli beklijft. ijp gr be • Op een dat de boodschap de manier doen, zo en ek pr ns aa n ee • Dit op

Over welke vaardigh

eden moet je beschi

kken?

L E I F OR P 1 PIT

eden: Didactische vaardigh brengen; • De inhoud over ramma; bouw van het prog ?l ew t e h k i n a K • Methodische op ; ink ed redno neetem nedehgidraav ella tein thcaw reV • sseies cu dis n va . n e g j i r k t e n ide Le • twikkeling; n groeps.non eniart et leev leeh rood reniart nerav re nee tdrow eJ • • Begeleiden va ren. • Jezelf presente

2 PIT

igheden: f l e z e j n a a n e s i e e l ë er l e tS Communicatieve vaard llen; naste ge vra en en r e e k r e p p t s e r a b l a a h n é E .pats roov pats taag gnilekkiw tno neE • er ist Lu • dbac.tk; fee et m an l e k i u r t s e j r e v o raaw neppats leev et nad rellens taag ga Om • n; ge nin an sp et m an e d n e o d l o v r o o v g r o z n e k j i l e k k a m eg ét tein flezej teh kaam :koo raaM • ga Om • ; en mm .gnigadtiu ste Af • . en er tiv Mo •

3 PIT

Hoe pak je het aan?

tiu ken ejerkbr eeentSgen als je s goed ov .pahcsreniarst rt edfve eerelrist ooe. d Je neku e ent j lede kkinh iw tou nod,npa ekam nev rud etde netuns of trovaonD is is een ee t het aan op ku Ke.nn koem ns lge rvo Ve . nekets diehgiar tam l e d d i m n i e j f j i l b , t d j i m r e v n t u o f g i l l a v t s g n a e j r e ennaW bt he er ov je het precies weet wa het trainen: erbrengt; op je de inhoud ov • de manier waar p begeleifdt le.zej roov deog groZ waarop je de groe • de manier .t fjilb deoveg ej tad roov re groz ;flezej nav neveg leev si neniarT .s’agelloc tem net catnoc rood kjilekkertnaa flezej roov kavsreniart teh duoH .tlet rev nesseccus ej revo ne tsaalb fa moots gitamleger ej tad groZ

• •

4 PIT

dr e er i p s n ï e g f j i l B

7

• • •

5 PIT

dreecrofeg thcillew flezej ej beh naD ?gadsgniniart nee an tupegtiu kaav ej neB • .nevegeg ne dgaarveg flezej nav leev et ne .eitavitom ej jib lits snee reew nad ats ,si nekeoz et rev reizelp teh reennaW • ed keoZ ?nav eigrene jij gjirk raaW ?kavsreniart teh ni naa uoj t kert taW .tsap ej jib eid gnigadtiu

VOORBEREIDEN Spieken toegestaan_voorb_04.indd 7

UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:40:37

PROFIEL Tip 1 Kan ik het wel?

• Verwacht niet alle vaardigheden meteen onder de knie te krijgen. • Je wordt een ervaren trainer door heel veel te trainen.

Tip 2 Stel reële eisen aan jezelf

• Een ontwikkeling gaat stap voor stap. Eén haalbare stap per keer gaat sneller dan te veel stappen waarover je struikelt. • Maar ook: maak het jezelf niet té gemakkelijk en zorg voor voldoende uitdaging.

Tip 3 Steek je nek uit

• Door fouten te durven maken, ontwikkel je een doorleefd trainerschap. • Wanneer je angstvallig fouten vermijdt, blijf je in middelmatigheid steken.

Tip 4 Zorg goed voor jezelf

• Trainen is veel geven van jezelf; zorg ervoor dat je gevoed blijft. • Houd het trainersvak voor jezelf aantrekkelijk door contacten met collega’s. • Zorg dat je regelmatig stoom afblaast en over je successen vertelt.

Tip 5 Blijf geïnspireerd

• Ben je vaak uitgeput na een trainingsdag? Dan heb je jezelf wellicht geforceerd en te veel van jezelf gevraagd en gegeven. • Wanneer het plezier ver te zoeken is, sta dan weer eens stil bij je motivatie. Wat trekt jou aan in het trainersvak? Waar krijg jij energie van? Zoek de uitdaging die bij je past.

8

Spieken toegestaan_voorb_04.indd 8

25-09-2008 08:40:37

I T A M R O F N I R VOO tie Het belang va

n voorinform

E

a

men qua: je beter afstem je n ku ie at organisatie; voorinform unten van de sp Met de juiste g an tg ui rol; nsluiting op e, er varing, • visie: aa , werksituati au ve ni is nn ke • inhoud: e training? uur; lt gen. cu : ijl st ltaat van dez su • re e s, ontwikkelin st en ngen, thema’ is het gew ni at ai w tr : l e oe er d d • ing op an ng: afstemm • samenha t zijn:

EITAMROFNIROOV rmeerd moe r je geïenifo ve ro a a t a m r o f ni ek jil e t i e f r o ov g r o Z 1 P I T w en Vijf gebied

ma daarin? trainingsthe poasVt.dnit tdrow deolvnïeb dleisebdeejvitaside,mho okero etief eveit cac ejht boerrgr aaon n lda?roov gaarV • is hun satie: wat wnat s, er em ln . n e g n i n e m e n e g n i t t a v p o e k j i lnigo?osrep rood 1. De organi ee d ez e d au is aanw ers: wie zijn k kennisnive el w ; ie ? 2. De deelnem nt en d va welke re wat is de rele aining, met tr e ez d 3. Het thema: om gt ning? ing: wie vraa ezerotrfai tmben ehbgerideioke n nejmeetitadm ni l e ev e o h l a a p e B 4. De aanleid il w at git5. salHset i editoe aml:rw ofni diehleeveoh etorg gre neE .eitamrofni et capmoc mo gaarV • dig? .nekrew evgeen t atie heb je no arrin rm fo n ri o vo ond, werkerv e gr er ht Welk ac gs idin ie je functie, ople elke informat formatie over alend voor w ep b ng ni ai Naast basisin n de tr is de aard va sremenleed naa eitamrofni gaa rV r, er varingen; werksituatie ltuu eid ej ig nuk ,negnav tno tbeh tein faroorm v eitamrofnipeer dgsoanaen rve,gcued ej reennaW • fo atie over nod hebt: in : en ; ng ng ni ri ai va .ammaprgrooce rpsg ejer niicrhote ovtretmiur raad kaaM .neletim z rl,eversremenleed ed jib flez e,aro • ers; en: werksitua .nemmetpsra fakt tnijk ukgekerifich icte eptr s ai reni dnng im faroovisani mve mau argva ornpdeej droee odlnrem eih ej tad ftreai seni Bng en • . nn • ke eerdere en: aieninng .revegthke cann rdis pge o erij ch netesrtr em leed ed revonn neis ge/etrv kjar ileindg, iudinlheou ehdrevoraad seeW • ecifieke ke g/vervolg: sp .eitaulave ed roov tnup kjirgnaleb nee si tiD • • verdiepin atie. mpacte inform len vraag je om co ps ho je kunt aanvul e ks di or , w ie ngen of ere informat id re eb tg Bij korte traini ui 9 je om tsjilnega rv nee kiu rbeG ningen vraag Bij langere trai laaminim ej taw sni elng la .poraaw reilumrofnegarv nee fo ejtsjilnegarv nee kaaM • tijdens de trai .taats netew tliw .netew tliw gon tsaanraad ej taw gniniart rep kjikeB • .tnaveler neve si eitamrofni ella tein ,feit celes seeW •

2 PIT 3 PIT

4 PIT

g e o n e g e i t a m r o f n i e l a b o l g si s m o S

5 PIT

revo eitamrofni si ,tbeh nekam et eem t rok raam ej raaw nepeorg etorg jiB • nee tem naatslov nad tnuk eJ .tnaveler rednim sremenleed eleudividni .dleeb neemegla


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:40:43

VOORINFORMATIE Tip 1 Zorg voor feitelijke informatie

• Vraag vooral naar objectieve feiten. Voorkom dat je beeld beïnvloed wordt door persoonlijke opvattingen en meningen.

Tip 2 Bepaal hoeveel informatie je nodig hebt

• Vraag om compacte informatie. Een erg grote hoeveelheid informatie is lastig te verwerken.

Tip 3 Vraag informatie aan deelnemers

• Wanneer je de gevraagde informatie vooraf niet hebt ontvangen, kun je die zelf bij de deelnemers verzamelen. Maak daar ruimte voor in je programma. • Besef dat je hierdoor je programma vooraf minder specifiek kunt afstemmen. Wees daarover heel duidelijk tegenover de deelnemers en je opdrachtgever. • Dit is een belangrijk punt voor de evaluatie.

Tip 4 Gebruik een vragenlijst

• Maak een vragenlijstje of een vragenformulier waarop alles wat je minimaal wilt weten staat. • Bekijk per training wat je daarnaast nog wilt weten. • Wees selectief, niet alle informatie is even relevant.

Tip 5 Soms is globale informatie genoeg

• Bij grote groepen waar je maar kort mee te maken hebt, is informatie over individuele deelnemers minder relevant. Je kunt dan volstaan met een algemeen beeld.

10


25-09-2008 08:40:43

D O ELE N Het belang van

doelen

N ELE O D 1 PIT

t wat bereik t moe nemers helder Doelen: el de en r ve ge opdracht • maken voor t programma en worden; de training, he n va ud ho in ing aan de f a r o ov n e l e o d m e o n e B • geven richt ; stnijlin; iart ed nav neleod ed meeN • ,de t rare tsad ederjib ez lednaheb neerrekvdor aem r een d nen i pje og je w n va e uz ke de .njak iz dmnog ekel ebijks;remenleed ella re jibn.ez tadoz • bepalen ing over je aanp rd oo w nt kunnen evalue ra te ve es oc pr en • maken inhoud or waarde om op • zijn een vo

2 PIT

n e l e o d ev e i t c a r e e l u m r oF ten doelen esill ilaen erede g sso i leor od teh sla teiz tiu re teh eoh :de raabthciho z nof e dt feihe t cm a ra; eelumroF • Ve.drsrech ene ka r, het m nalpsgnilekkde iw tor nogakni jilsa notie os:rhe eptnaleeget feeh remeka nleed eDui ‘ :d ebkirng oo;vjib suD twleer ifieke der, de ec • doelen van sp t he r: ve :nav staaje lpop ni dr ’.tac eoht dlge ov eitasinagro ed nave aric irehttiin rcgg edevnen aad,tain d kl t keu aarin meg;g med s: er • doelen van m ne el – de aceht ekkiw tno kjilnde ooin srdi epvindu eeelgeniniart ed nav edniede teh naa naop k rdr em nleed eD‘ t ka r van de • doelen van wiledjijn–avinahe waat r: ne ’ . t e o d l o v e i t a s i n g r o i r e t i r c e d n a a t a d n e k a m nalpsgnil ai tr s al men? • jouw doelen ijl en je werkvor st je et m en bewerkstelling

ldoe Goede doelen vo

3 PIT

de criteria n aan de volgren aabst eot neleod kaaM t om gaat.

waar he nesteot et gniniart ed snedjit teer ininegidmnoe egtndi irereluctmte rozi f ten emzidjnneduohgurst et seeW • ul rm e training ijd. de fo bersc e• t poComnc o re neet v r:oaa wnrev net tavdnalaba h eartebi rcnn noen c t fde e eh emhiekb nleared eD‘ seikde ren, V .njiz nnen wor istisch, ha ’.seit• autiHssaa isilb rcaa nr: i nre edalertpo nak remmoe entlzi eech d tb eDaa ‘ :rnge evm obaa’.kt seiku tautissisirc ni nedert t resultaat nav• ledTo diet msb roaa odr:nhe esteot gniniart ed nav ednie teh naa ej nuk leod etnsree teH training. slaat of ee edoosknetijdde jit ns ej nde uk leod edde e ew trm teH .ndieegade rvtr thai cini znng i fobegninefeo ,susac nee ijn te en en: binn .nesteot tein gniniart • Tijdgebond periode. implementatie n ke ro afgesp

Belangrijke aand

4 PIT

achtspuntenneleod leev et t ein kiu rbestGar t kennen.

ng bij de en van de traini edreelliatededa g dt ide ehlde eeel vene ohmeer tosrde g ndo eEel .neleoddforw ohac laht tnin aagenn. ee tot ej krepeB • ve • Zorg eenkomen met .nesteoten er ov e t k j i lieom si neleod en el . do • Toets of de kunt waarmak .edsemoet g neeetndhe ield hker jilov eder iudweatd je tmok taD .k. jilegom t rok oz reelumroF • • Wee stelde doelen basis van de ge op er ue al Ev •

n jiz r e d l e h t e i n ez sl a n e l e o d r e e l u m r o f r e H

11

5 PIT

ed naa tein eid t gjirk t kieregnaa neleod revegthcardpo ed nav ej reennaW • neleod ehcsitsilaer ewuein nad reelumrof ,njiz raablaah tein fo neodlov airetirc .roov revegthcardpo ed naa gnisteot ret eid gel ne


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:40:50

DOELEN Tip 1 Benoem doelen vooraf

• Neem de doelen van de training op in de reader en behandel ze bij de start, zodat ze bij alle deelnemers bekend zijn.

Tip 2 Formuleer actieve doelen

• Formuleer actief en zichtbaar: hoe het er uitziet als het doel is gerealiseerd. Dus bijvoorbeeld: ‘De deelnemer heeft een persoonlijk ontwikkelingsplan gemaakt dat aan de criteria van de organisatie voldoet.’ in plaats van: ‘De deelnemer kan aan het einde van de training een persoonlijk ontwikke lingsplan maken dat aan de criteria van de organisatie voldoet.’

Tip 3 Maak doelen toetsbaar

• Wees terughoudend met formuleringen die niet tijdens de training te toetsen zijn. Verkies ‘De deelnemer heeft concrete handvatten verworven om op te treden in crisissituaties.’ boven: ‘De deelnemer kan optreden in crisissituaties.’ Het eerste doel kun je aan het einde van de training toetsen door middel van een casus, oefening of inzichtvragen. Het tweede doel kun je tijdens de training niet toetsen.

Tip 4 Gebruik niet te veel doelen

• Beperk je tot een aantal hoofddoelen. Een grote hoeveelheid gedetailleerde doelen is moeilijk te toetsen. • Formuleer zo kort mogelijk. Dat komt de duidelijkheid ten goede.

Tip 5 Herformuleer doelen als ze niet helder zijn

• Wanneer je van de opdrachtgever doelen aangereikt krijgt die niet aan de criteria voldoen of niet haalbaar zijn, formuleer dan nieuwe realistische doelen en leg die ter toetsing aan de opdrachtgever voor.

12


25-09-2008 08:40:50

A PROGR AMMd programma

ever. opdrachtg aag van de vr e d ste van n n ie va rtaling aat ten d ve st n t, e a e la is n a e oet rogramm lles wat je d • Jouw p leidraad: a je jn zi n n le e it voering e • De do ereiding, u rb o . vo n e le d e o bij die d ls houvast . de doelen a s te maken ma. m ra kpeouze g te • Gebruik ro is p ju je e s r e m e n l e e d n a v n e l j i t s r e e l f a m e t S n d n va e n tatie te selec tere imppleomgennim m eetle sfna ojim b tgnoeemdurtsni gidnah nee njiz bloK divaD nav neljitsreel eD o d e d ik • Gebru .sremenleed eleudividni ne nepeorg

Het belang

v an e en go e

LE TI T 1 pi T

tot een Hoe kom je

programma

?

2 PIT

g tgever? scholingsvraa nSdeED nJva re de el N E L I T N E L L I H C S REnVdEeDopNdAraVchTSrw UW EBteEreJ su SEltEaWat? rh Ve g a va a 1 vr ach ze e ci ve re t p e h e d is t is :neenljwitasreel reiv nessijudt edvr ieh edellnin o gt k?aam bloK aacsgrst • Wat ige situatie nb e id k u k h o e tr d e b is ers • Wat e deelnem ;gidludegno ,thciregleod ,hcsit karp :neoD verre zijn d • In hoe ;sezuek tem etieom ,gitamsleoveg ,dnerev resbo :nemenraaW n ;hcsit karp djitla tein ,kjileedrknealitjk sreavnd ,hecrs sigdoole:nekneD dw a a en d er rs ul e rm m e fo .hcsietsteilnosd,eddneemlnen netiulseb ,dneretnemirepxe :nessilseB 2 Doelen st: wat mo sdoelen • Stel va ? vaardigheid g , n in le in e a o tr d e ve na d n: cognitie orten doele n e o D ljitsreel ripjp o efan.ej metS • Drie so sdoelen. t nut beg e h en houding  n e epassen. n riefakreonov groz ,negnhientegfeeoleneerdneeto .opmoegt nniteie gnf:ilth esesoiw t h cardpotikjk jit kmaerep feeG  k edrag • C deereptra erperpin zichtbaar g.negniradvereeln : m k j i t k a o n c e fl e r reelumitS e id e h ig rd e arop d • Vaa manier wa e d : g in d u • Ho ainstormen omgaat. faesej nmvaentSbr de en ill n e m e n r a aW l j i t s r e e l p o f a ch rs ve de derscheid in iken. en: maak on je wilt bere nieulk n3e gId niee wën uobe hcdesenkb roov adtjije t meexaecntnweesentewleaot veg ne gdneirratev rce e rnosu ovreere tm r feeG n d zo rg n o e Z 1: ld e p e ta rd o ro • S . g n i k r ew rev o vo e Noteer onb s edleumitS ie k n e • Stap 2: . n e l e d n a h h c s i t k a r p t o t r e ij t. b m r r we e ij je opko k je doel e idee wat b e nodig. Pa ti c le se is Nu • Stap 3: eën. e beste ide twee of dri

3 pi T

4 pi T

n e k n e D l j i t s r e e l p o f a e j m e tS

4

5 PIT

.eisspr ucsid nm e anegarv thcizni roodv oeftd moieurh,ertunuie t ct.urts feeG oe het ogram g n ts va ie n le e o el D st Vast ed ti raan gnilb aru t reikv reelumitS thema’s. .kjit karp ra k jk en ge het aantal eorie en p th • Beperk in n a a afwisseling • Breng rmen. ktijk van de nde werk vo af op de pra m e uiteenlope nessiolgsenBelnjist t s r e e l p o f a e j m e tS doel voor • Houd je . deelnemers

6 PIT


UITVOEREN

13

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:40:57

PROGRAMMA Tip 1 Verhelderen van de vraag

• Vraag goed door bij de opdrachtgever wat deze precies van je verwacht. Neem geen genoegen met vage bewoordingen. Ga na of je de vraag goed begrepen hebt.

Tip 2 Zorg voor een logische opbouw

• Bijvoorbeeld: reflecteren kun je pas doen nadat je een ervaring hebt opgedaan. Een methodische opbouw van het programma is dan: Start met een oefening = opdoen van ervaringen. Daarna praat je over de opgedane ervaringen = reflecteren.

Tip 3 Houd de aandacht vast

• Begin met een aantrekkelijk onderdeel, wek meteen de interesse op. • Sluit direct aan bij de leerwens en zorg dat de deelnemers een gevoel krijgen van ‘hier heb ik wat aan’. • Eindig met een prikkelend thema.

Tip 4 Houd rekening met verschillende manieren van leren

• Wissel theorie af met actieve werkvormen. • Start de ene keer met een oefening en een andere keer met uitgebreide uitleg. • Behandel het ene thema in de vorm van discussie en het andere door het laten uitdenken van een plan.

Tip 5 Hak de knoop door

• Besef: het perfecte programma bestaat niet. • Blijf niet eindeloos afwegen of een bepaald onderdeel de allerbeste invulling van het programma is. • Spreek van tevoren met jezelf af hoeveel tijd je aan de voorbereiding besteedt; maak vervolgens je keuze en houd je daaraan.

14


25-09-2008 08:40:57

R E A D ER Verschillende functie

s van een reader

uik t wordt. ns de training gebr de tij t da l iaa er at m : bevat s vooraf moeten • Ondersteunend n dat de deelnemer tte va be l iaa er at : kan m • Voorbereidend rdieping n. re bestude en voor verdere ve eriaal of verwijzing at m t va be d: en sremenleed nav neljitsreel po fa metS • Verdiep van tijd e thema’s. in depbe o ha gnnd imeld metsfa jib tnemlee urtrd snei va gidstnte ahho neud e nen jizen blona K dveivrlo aDop nav neljitsreel eD ge t he lpt om .sremenleed eleudividni ne nepeorg • Opfrissend: he tijk. len. ha te g ru weer te rtaling naar de prak ve or n bevatten vo tte va nd n ha aa n n te ka d: ich • Vertalen opgedane inz overdracht van de bij t lp he d: en ag • Overdr NELJITS EDNELLIHCSREV ED NAV TSUWEB EJ SEEW collega’s. :neljitsreel reiv nessut diehcsredno t kaam bloK ;gidloe udp egno ,thciregleod ,hcsit karp :neoD reader op de doelgr oveg ,dnerevhu rensbo :nemenraaW Afstemmen van de;sezuek tem etieom ,gitamsleeln de de emers en iearafp op log ino rm te ; h c s i t k d j i t l a t e i n , k j i l e d n a t s r e v ,hbin csine gonl :nekneD en ik ru die • Stem taalgeb func tiebenamingen de eld be or vo bij . h c s i t s i l o s , d n e m e n n e t i u l s e b , d n e r e t n e m i r e p x e :nessilseB uik br Ge werksituatie. . en rd wo t t uik da br zo ge , de reader op de organisatie n de organisatie in va l iaa er at m l is. ee • Neem eventu nisatie ontwikkeld training en de nezeoDorlga jitsreeler l pen o f(zi a ejnj he met tbij S voorbeeld deze echt voor deze ers zijn, hoe zij em eln de de e wi van de st opor maf etva ne gnilessiw fa rda ooar v gm roet z ,de neginh ninou efdeoennedeneom thcvaang rdpokjit karp feeG • Stel .vo it slu en s?) er lezers of doen .negnirav rekjit karp po neret cefler reelumitS reader op aan.

LE TI T 1 pi T 2 PIT

3 pi T

Opbouw van een re

ader n e m e n r a aW l j i t s r e e l p o f a e j m e tS

4 pi T

• inh neou gnds iwop uoga hcve seb roov djit meen ne sneleoveg ne gnirav re roov etmiur feeG n • doele .gnikrew rev • programma .nelednah hcsit karp tot reelumitS dag • materiaal per eratuur. /lit en ing ijz • verw nekneD ljitsrde eetit l pelb o flad a een j mzoeda tSt een mering en gekleur um an gin pa et m k • Wer .eissucsid ne negarv thcizni roov etmiur ,ruut curts feeG s terug kan vinden. te voegen. deelnemer snel iet d emdatraeraiaa .kjull it ken a rp n glnto ilaet rev reelumitS aanv om ap m de in is te sbetreffende • Zorg dat er ruim ateriaal van de de m t he bij en ht ac opdr • Voeg eventuele . ag sd ng ini tra n e ss i l s e B l j i t s r e e l p o f a e j m e tS

5 PIT

6 PIT


UITVOEREN

15

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:41:03

READER Tip 1 Gebruik niet te veel tekst

• Voorkom dat een reader erg veel tekst bevat. De praktijk wijst uit dat hoe dikker de reader is, hoe minder goed hij gelezen wordt.

Tip 2 Verwijs naar literatuur

• In plaats van uitvoerig achtergrondmateriaal op te nemen, kun je ook verwij zen naar verdiepingsliteratuur, bijvoorbeeld naar de bronnen waaruit jij als trainer hebt geput.

Tip 3 Vermeld bronnen

• Als je materiaal van anderen gebruikt (zoals artikelen en citaten), vermeld dan altijd de bron.

Tip 4 Geef het programma globaal weer

• Zet je programma alleen in hoofdlijnen in de reader. Een gedetailleerd programma ontneemt je flexibiliteit en kan verwachtingen wekken die je soms niet waar kunt maken.

Tip 5 Maak een aparte verdiepingsmap

• Stel bij omvangrijke thema’s een verdiepingsmap samen (met o.a. specialis tische artikelen), beschikbaar voor wie daarvoor belangstelling heeft.

Tip 6 Zorg dat de reader maatwerk is

• Maak van een reader altijd maatwerk, door de inhoud af te stemmen op de vragen en doelen van deze organisatie. Het is het visitekaartje dat je achterlaat bij de organisatie.

16


25-09-2008 08:41:03

TNESMTR UU RM TSENNITSLA FLEZEJ IN LS JEZELF A trument keitnehtua seeW 1 P I T De waarde van jezelf als ins ekrets rednim ne egithcark ej tever m ,tneb kjiline ekrebes w echi j slakt, ozben neizjeflzel ezef.j taaL ment waaro je als tra tru ins te jks gri lan rbe Het alle rschap. Stel jezelf de .netnak arde voor succesvol traine Zel)fke nenn relisetissteen ei revoo dnarwa ed mo fo nekam et kjilediud stei mo( leenoit cnuf reih kaaM volgen tnde eb vra ej tgen naw: ,nav kiurbeg )lew peorg ed ,laartnec tein taats jij ( dreesodeg ne jij? ben • Wie .taamilkreel dnozeg nee roov svoo i kjilrejou dro?ow tnarev eid ,reniart ed t fjilb ne zijn typerend • Welke eigenschappen ten en kwaliteiten? • Wat zijn je sterke kan verbeterpunten heb je? • Welke aandachts- en ?neretpecca fo nerecroF ej slaoz flezej reetpecca ;tsap ej jib tein laatot tad gardeg tot tein flezej reecroF Wees het goede voorbeeld .tneb n.ei ni nerednarev nelliw flezeJ zie eld rbe voo als jou . e i g r e n e e d l i p s r e v s i , t n e b t e i n e j e i d d n a m rs me lne • Besef dat de dee nstemmen. t elk hciz nak eid – nenniwenliw djen irtsme d ew meaar wz nove ee ree eid saah nee tem teh kjilegreV dad • Zorg dat je woorden eid raken iets .nde evjidee rhclne sni me djirrstsber dewpooldrah nee roov reteb over, zodat • Kom geloof waardig van jou aan te nemen.

• •

2 PIT

Hoe ga je om met jezelf als • • • • •

instrument?t ein t eh t eew ki ,pleH

• •

3 PIT

.ni ezuap nee saL ?trebes om taa redtrenie v et,j eerohistnie einteéén j teema W nie ?tsar v ej tiZ te traine fec per de t: un gsp gan Uit teh keerbrednO ?ni leob ed tud ne revo reem tein pahcsdoob ej tmoK de besnte. ee kiurbeG .peorg ed temgeb srerui dnka van steije leekw h alit neveit e een oden newe amesmop argen o rp bewust ak ma t: gaa op ijd alt t Wa .mrov krew ednerevit ca rke kanten. jeemin nove i s’ram ht fder o neste mrov krew eveitanjou retw la stij djitl.laZo nelaa llavt ejegdjeome on nse roolijk v ejetkan ad gtroZ len van kui val de r ove en op es We t leren. .tbeh daarroov zelf ook nog wel wat kun zien en toon je aan dat je voor de deelnemers ijk erl voor jezelf – en erg nd eie mo ver t ers uit is t He reuk aan je betrouwik verbergt. Dit doet afb re wa je r ine tra als je als – k c a b d e e f g a a rV baarheid. .kcabdeef roov nepo ats ne nerel et tneb diereb ej tad neiz taaL

• •

•

4 PIT

17

•

:eitaulave ed snedjit dleebroovjib ,mo koo re gaarV ?tiu reniart ed t knilb niraaW ?reniart ed roov ej beh pit ekleW -

t i o o n t p o t s n er e L

5 PIT

:dleebroovjiB .nerel tnuk djitla ej tad tiu nav re ag ne nelekkiw tno flezej fjilB • -naa ruut curts reem tliw ej ne hcsitoahc lagon nepolrev negniniart wuoj taw revo meeN .nak deog tad eid agelloc nee jib fa tsnuk ed kjiK .negnerb .tsap uoj jib

VOORBEREIDEN Spieken toegestaan_uitv_04.indd 17

UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:41:31

JEZELF ALS INSTRUMENT TIP 1 Wees authentiek

• Laat jezelf zien zoals je werkelijk bent, met je krachtige en minder sterke kanten. • Maak hier functioneel (om iets duidelijk te maken of om de ander iets te leren) en gedoseerd (jij staat niet centraal, de groep wel) gebruik van, want je bent en blijft de trainer, die verantwoordelijk is voor een gezond leerklimaat.

TIP 2 Forceren of accepteren?

• Forceer jezelf niet tot gedrag dat totaal niet bij je past; accepteer jezelf zoals je bent. • Jezelf willen veranderen in iemand die je niet bent, is verspilde energie. Vergelijk het met een haas die een zwemwedstrijd wil winnen – die kan zich beter voor een hardloopwedstrijd inschrijven.

TIP 3 Help, ik weet het niet

• Zit je vast? Weet je niet hoe je verder moet? Las een pauze in. • Komt je boodschap niet meer over en dut de boel in? Onderbreek het programma en doe even heel iets anders met de groep. Gebruik een activerende werkvorm. • Zorg dat je voor noodgevallen altijd alternatieve werkvormen of thema’s in voorraad hebt.

Tip 4 Vraag feedback

• Laat zien dat je bereid bent te leren en sta open voor feedback. Vraag er ook om, bijvoorbeeld tijdens de evaluatie: - Waarin blinkt de trainer uit? - Welke tip heb je voor de trainer?

Tip 5 Leren stopt nooit

• Blijf jezelf ontwikkelen en ga ervan uit dat je altijd kunt leren. Bijvoorbeeld: jouw trainingen verlopen nogal chaotisch en je wilt meer structuur aan brengen. Kijk de kunst af bij een collega die dat goed kan. Neem over wat bij jou past.

18

Spieken toegestaan_uitv_04.indd 18

25-09-2008 08:41:32

N E K A M S I N N E K ismaking n Het belang va

een goede ken

n

g zorgt voor kennismakin

afstemming

r

tussen traine

ige Een zorgvuld ; s: er erbehoeften em ln en dee ronden en le rg te opdracht h e ac el in rm t fo inzich g tussen in m m • trainer: te ns eree inzicht in ov • trainer: en inhoud ; en ng rwachtingen ti ve h ac en rw ss tu ve g en aansluitin ers: inzicht in nden. • deelnem en achtergro ng; en ni ng ai ti tr h e d ac n rw va elkaars ve ers: inzicht in • deelnem

n een De inhoud va

kennismakin

g

nt stellen:

nde vragen ku

akingsro s de kennism

tijden waarover je Onderwerpen • naam tie • werksitua ing ar rv • werke g in id • ople tingen • verwach ngen levante traini re e training. • ander ema van de rvaringen th ke et h er t w to te e n ti • rece ang is in rela ie die van bel • informat

3 PIT

roov ej diereB e je niet nten en di eAkalenwdanch e nts erpouh tliw sremenleed ed nav ez fleeztreai s rni ep jitla ej gaarV • ngejretalewvafantdis or d vo e di ie . at en .ntein gaforrm v tnuk revegthcarge dpo ej naat lkr a ijg faroov ej eitamrofgnsr i onde to re n of kun • Beperk je kennismakin ier hebt verk le an ta m to e e d er d or tijd vo op een an beschikbare strak aan de ) je d ou H • (persoonlijke te evtan . el -r er et n e l l e t s r o o v r a a k l e s r e m e n l e e d a a L em ni ln en ee en per d erg uitweiden nezeik roovorrekoem j nduat k ,dnee enln neem k laerrsaakle srenn menleak edineg. d nav raaw nepeorg jiom B • Vo • s de ke ism relevant ej duoh reifo narm mat eiie d pveOrt.el edlerongtilojdven ethcaw redvee nolnnem ee n i s,niselhleettsnieet t roov raakletise er in Je exper Voor de sremenleeeld je edzetlf awhee neltko ewrtetvokor oo. ej mok nere tjosauvwnac eehrte edrg eiro nn avden thc. adnaa ed St ov • zijn rm .net feohebreeltv ne ne nitïn hcfo aw reee v drdlete ebroovjibdreetr voainnieng t ew . raakle nav kjilekrew ui oerig ge t van ei ge it al kw e d t ui een onderlin n is ke lij en moet b elkaar al s er em 19 ln ee nnen de d ig. • Soms ke od n et ni e d srnon gg i k a m s i n n e k e t r o k : g n i n i a r t e t r oK kennismakin kjilekazdoon ednorsgnikamsinnek nee fo fa gniniart et rok leeh nee jib ej gaarV • nesteot nad ej nuk negnithcaw reV .sejdrobmaan tem naatslov ej nuk smoS .si .negarv et po seit caer raad ne nethcil et eot ammargorp teh rood

4 PIT 5 PIT


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:41:38

KENNISMAKEN Tip 1 Maak de kennismaking niet te lang

• Kies voor een zorgvuldige kennismaking, maar voorkom een erg lange. Zeker bij grote groepen loop je de kans de aandacht van de groep kwijt te raken. • Bij meerdaagse trainingen kun je de kennismaking ook in blokken doen, verdeeld over de eerste dag. Daarmee houd je het programma afwisselend.

Tip 2 Laat iedereen zijn verwachtingen uitspreken

• Neem er geen genoegen mee als deelnemers bij de kennismaking zeggen geen verwachtingen te hebben. Iedereen heeft verwachtingen. Zonder ze uit te spreken, kun jij er niet op inspelen en valt er na afloop ook niets te evalueren.

Tip 3 Bereid je voor

• Vraag je altijd af wat je per se zelf van de deelnemers wilt horen en welke informatie je vooraf al aan je opdrachtgever kunt vragen.

Tip 4 Laat deelnemers elkaar voorstellen

• Bij groepen waarvan de deelnemers elkaar al kennen, kun je ervoor kiezen elkaar voor te stellen, in een onverwachte volgorde. Op die manier houd je de aandacht van iedereen vast en kom je ook te weten wat de deelnemers werkelijk van elkaar weten over bijvoorbeeld verwachtingen en leerbehoeften.

Tip 5 Korte training: korte kennismaking

• Vraag je bij een heel korte training af of een kennismakingsronde noodzakelijk is. Soms kun je volstaan met naambordjes. Verwachtingen kun je dan toetsen door het programma toe te lichten en daar reacties op te vragen.

20


25-09-2008 08:41:38

A F ST E M M E N Het ef fect van een go

ede afstemming

trainer en groep; leerervaringen; • contac t tussen open te staan voor om s er em eln de ereld, prak tijk en • bereidheid bij iten bij belevingsw slu te n aa r ine tra • vermogen bij de deelnemers; leerbehoeften van te leren; te werken en samen leren. • gevoel samen iveren en te stimu ot m te deelnemers de id he en leg ge • Zonder afstemming

geen resultaat!

Hoe stem je af ?

d; leidingsachtergron ie: werksituatie, op at m or ele inf du or ivi vo e ind ht or • geric ndacht vo of oefening, met aa e nd . sro en ing ing ak ht ac ism • kenn den en verw oeften, achtergron eh rb lee e iev ct lle en co n en vraag door. • Stel veel vrage van deelnemers. elden en casuïstiek dens programma • Gebruik voorbe van deelnemers tij id he en kk tro be ve ac tie • Bewerkstellig feningen. n opdrachten en oe va neoD ing ljitsreel po fa ejde mele etSmenten el dd mi door ar en; onderzoek rv re lee e iev sit po .op t nar e gee nird lesersiew fa roov groz ,negninefaa eo ne net et.hcardpokjit karp feeG • aamgena • Vr en hebben ngez n en tot ler ke ble l . n e g n i r a v r e k j i t k a r p p o neret cefler reelumitS • vo es cc su die s op de bij afstemming. De tip lb geven veel houvast Ko vid Da n va n ijle De leerst p gebaseenrd. e m e n r a aW l j i t s r e e l p o f a e j m e tS achterzijde zijn daaro gniwuohcseb roov djit meen ne sneleoveg ne gnirav re roov etmiur feeG • .gnikrew rev ne Aandachtspunten . en . n e l e d n a h h c s i t k a r p tot reens lumitS • mm te afs langrijk bij we en • Flexibiliteit is be te ver mee met de t nie Ga . ing mm t aan je afste t je precies doet wa • Er zijn grenzen wil niet zeggen da en mm ste Af s. er van deelnem kn. eD ljitsreel po fa ej metSen hteen verwacn esprok deelnemers van.ejou ide ssuor csga idnis neat neie, gade rv tdo hcele iznni ren oovdeetafg miur ,ruut curts feeG • it nu va • De kaders kji.t karp ed raan gnilat rev reeen lumitS • n richtinggeve.nd m wel en trainingsthema’s zij zal komen en wat de or de n aa t nie kwaliteit wat wel en is onderdeel van de • Wees helder in en. Transparantie ht ac rw ve ag m niet van jou silde seeln B lem jitserrs. e e l p o f a e j m e tS mnetesde jouw afstemming .neva gnnissolpo nav nedniv ne seisulcnoc nav nekkert flez roov etmiur feeG • .gnikrewnemas reelumitS •

3 PIT

4 PIT 5 PIT

6 PIT


UITVOEREN

21

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:41:45

AFSTEMMEN Tip 1 Stem af op leerstijlen van deelnemers

• De leerstijlen van David Kolb zijn een handig instrument bij afstemming op groepen en individuele deelnemers.

Tip 2 Wees je bewust van de verschillende stijlen

Kolb maakt onderscheid tussen vier leerstijlen: • Doen: praktisch, doelgericht, ongeduldig; • Waarnemen: observerend, gevoelsmatig, moeite met keuzes; • Denken: logisch, verstandelijk, niet altijd praktisch; • Beslissen: experimenterend, besluiten nemend, solistisch.

Tip 3 Stem je af op leerstijl Doen

• Geef praktijkopdrachten en oefeningen, zorg voor afwisseling en tempo. • Stimuleer reflecteren op praktijkervaringen.

Tip 4 Stem je af op leerstijl Waarnemen

• Geef ruimte voor ervaring en gevoelens en neem tijd voor beschouwing en verwerking. • Stimuleer tot praktisch handelen.

Tip 5 Stem je af op leerstijl Denken

• Geef structuur, ruimte voor inzichtvragen en discussie. • Stimuleer vertaling naar de praktijk.

Tip 6 Stem je af op leerstijl Beslissen

• Geef ruimte voor zelf trekken van conclusies en vinden van oplossingen. • Stimuleer samenwerking.

22


25-09-2008 08:41:45

PRESENTEREN Het belang van een goede presentatie

LE TI T 1 pi T

als je deze op een aansprekende • Je boodschap komt pas goed over manier brengt. t: ‘Dit ben ik en hier sta ik voor.’ • Je laat zien wat de groep aan je heef enetop sremenjeleaan ed ndat av njeelkunt jitsreafste el pomm fa m S • Met een passende presentatie toon p o g n i m m e t s f a j i b t n e m u r t s n i g i d n a h n e e n j i z b l o K d i v a D n a v neljitsreel eD de groep. .sremenleed eleudividni ne nepeorg

Voor wie is de presentatie bedoeld?

2 PIT

taal dan uitvoerenden. Pas je betoog • Managers spre NELken JITSeen EDNande ELLre IHCSREV ED NAV TSUWEB EJ SEEW en werk wijze daarbij aan. :neljitsreel reiv eers nesste utgeva diehlcleg sredjeno t kaam bloK iduen? In het • Gaat het om een team of losse indiv ;gidludegno ,thcirde e g l e o d l,hop csit karp :neoD groepsontwikkeling, in het twee geva nadruk op interactie;sen ezuek tem etieom ,gitamsleoveg ,dnerev resbo :nemenraaW individuele leer vragen. ;hcsit karp djitla tein ,kjilednatsrev ,rie hcsen igol :nekneD leerstof? Stem de inhoud van de theo • Wat weet de groep over.hde csitsilos ,dnemen netiulsje ebding ,dneen revert tnem i r e p elt diexeze:nessilseB haken af als werk vormen daarop af. Deelnemers de aandacht als het te ingewikkeld allang weten. Andersom verliezen ze is en ze je niet snappen. n e o D l j i t s r e e l p o f a e j m e tS of groep? Wat moeten ze weten, denken • Wat wil je precies bereiken bij de ng mmi .opmdat et ndit e gvols niletrek ssiwtfheld a rooerv gisroen z ,zorg negnvoor inefeeen o negoed nethecafste ardpokjit karp feeG doen? Zorg g n i r a v r e k j i t k a r p p o n e r et cefler reelumitS . n e ers. nem deel de van tijk prak de op

3 pi T

Hoe houd ik de aandacht vast? nemenraaW .ljitsreel po fa ej metS

4 pi T

e stem • Mompel niet, spreek met duidelijk n e g n i w u o h c s e b r o o v d j i t m e e n ne sneleoveg ne gnirav re roov etmiur feeG • Orden de informatie. eens opzij, loop naar iemand .toe stap gnikrew rev ren, geba k • Wees dynamisch: maa . n e l e d n a h h c s i t k a r p t o t reelumitS enzovoor t. Bijvoorbeeld door ng. sseli afwi voor zorg ar, elka er • Praat niet te lang acht afbeelding te laten zien. tussendoor een vraag te stellen of een ninlei eknding eD ljen itsde reeafslu l poiting fa evan j mejetSbetoog. • Besteed extra aandacht aan de ig. mee .eihet ssucbegi sid nneen nehet garveind thcieznhet i roov est tmaand iur ,racht uut curts feeG Deelnemers luisteren aan n begi het aan ten de beste .argu kjit kmen arp ed raan gnilat rev reelumitS • Plaats de belangrijkste punten of erwege. halv niet ist besl en aal verh je of aan het einde van alen, concretiseer met herkenbare • Blijf niet steken in abstracte verh n e ss i l s e B l j i t s r e e l p o f a e j m e tS voorbeelden.

5 PIT

6 PIT


UITVOEREN

23

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:41:51

PRESENTEREN Tip 1 Besteed aandacht aan je uiterlijk

• Zorg dat je uiterlijk niet afleidt. • Een goede indruk begint met een verzorgd uiterlijk. • Een eerste indruk kun je maar één keer maken.

Tip 2 Stel jezelf voor

• Wie ben je en wat boeit jou aan het thema van de training? Houd je informatie kort en krachtig. De deelnemers zijn meer geïnteresseerd in zichzelf dan in jou.

Tip 3 Omgaan met spanning

• Zie spanning niet alleen als een noodzakelijk kwaad. Besef dat adrenaline in je bloed ook een positief effect heeft: het verhoogt je prestatievermogen.

Tip 4 Praat niet over zenuwen

• Jij hebt waarschijnlijk zelf meer last van je gespannenheid dan de groep. Hun valt het misschien niet eens op. Als je erover praat, maak je de groep er onnodig attent op.

Tip 5 Gebruik ondersteunende middelen

• Gebruik hulpmiddelen om je presentatie interessant te houden. Beelden of geluiden zorgen voor afwisseling waardoor de presentatie boeiender wordt. Let erop dat de gebruikte hulpmiddelen je verhaal ondersteunen en niet afleiden van je boodschap.

Tip 6 Breng structuur aan

• Gestructureerde informatie beklijft beter. Leg bij elk programmaonderdeel kort uit: - Waarom: Wat maakt dit thema zo belangrijk? - Wie en wat: Wat komt hier allemaal bij kijken? - Hoe: Op welke manier wordt het behandeld? - Tijdsindeling: Hoe lang duurt het en wanneer is het pauze?

24


25-09-2008 08:41:51

EN OPDR ACHTopdrachten De zin van

werken me

t

a. werken. programm dividueel te ling in het in se f o is n fw e a p e n ermogens ere gro chten geve lende leerv om in klein il id ch e • Opdra rs h jk ve li p e o ep en de mog n een bero • Ze bied ningen doe fe e o e d n le il • Versch elijk. iten. ment mog ven de en k walite t leerrende e h n drag of ge e va g g p in o ts e e ti c to e n fl e tot re • Ze mak e zetten aan aken. plementati pdrachten o n tbaar te m fe e ch O zi eren de im e • rd rd e vo le e e b g n t id he rachte gelegenhe n eindopd drachten e p so g in rk • Verwe leerde. van het ge

drachten

te komen; gen ten ijs a sl e g; b m o ens trainin chten: rk vorm tijd ingsopdra e id w trainingsre ls e n a e : rb g o ss • vo de trainin eleerde tu s g n t e e h jd ti n n va te en n: verwerk • opdrach raktijk; opdrachte se jd ti n e e naar de p ss rd e le e • tu g n n va ndig vertale dagen in; ten: zelfsta ch g. ra d in p tt so va g n in same • verwerk onding en fr a : n te ch dra • eindop end zijn. achten pass dr op t or so aining welke Bepaal per tr ik van jk bij gebru unten is belangri n e Aandachtsp jl ti rs e le rschillende men op ve epaalde • Afstem euze voor b k je r o vo n. lend opdrachte g zijn bepa crete n de trainin va n le e n door con o d • De r te doen e o o d l e ra d o . n n vo rd van opdrachte erkers lere voor de aa n d e me d e w e indicatie re jk e ri vo g n it u la l e e • Ve je een b . Dat geeft deelnemers ervaringen ericht. genheid om g le jk e ti g k e ra d p : je eft oefeningen pdracht ge een oefeno t e ervaring. m te n a. e e cr rt n • Sta programm p een co o n re te c chten in je e fl ra d re bouwen p n o in te id jd la e ti te oende hoeveelh ld o e V d . r a st a ru n h e djit sremmemnalegeedeftfoweteineigw ej tad grkooZmt de Kvijknkeribtibsc 25 • roo ten den progra la r nfleectte hcreanrdopoospgdnraikchrew rev ve o n e E re n e van mo nebbeh raabvo kihocr sbeebspdre jitkeednneodlov sremenleed tad teew rekez ej tad groZ • goede. n te it .nerle eoevrkew t atiliutenethcardpo esdjitnessut fo nethcardposgnikrew rev

Soor ten op

5 PIT

.tnupsthcadnaa kjirgnaleb nee tad si eitamrofniroov nav nelemaz rev teh jiB •


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:41:58

OPDRACHTEN Tip 1 Reserveer tijd voor opdrachten

• Wees terughoudend met opdrachten die deelnemers bij jou moeten inleveren en die je moet nakijken of beoordelen. • Doe dat alleen als je zeker weet dat de tijd die je daar voor kwijt bent, opgenomen is in de afspraken over de tijdsbesteding voor de training.

Tip 2 Gebruik vooropdrachten bij afstemming

• Vooropdrachten kunnen je veel informatie geven over de deelnemers aan de training. Daardoor ben je beter in staat af te stemmen op de deelnemers.

Tip 3 Bespreek opdrachten altijd na

• Zorg dat er altijd ruimte is in je programma om opdrachten na te bespreken. • De ervaringen die deelnemers hebben opgedaan, zijn doorgaans de moeite waard om uit te wisselen. • Een opdracht die niet wordt nabesproken, wordt als overbodig of onduidelijk ervaren.

Tip 4 Gebruik zelfstandig uitvoeren van opdrachten voor reflectie

• Overweeg bij opdrachten tijdens de training wat jouw rol daarin is. • Opdrachten kunnen de functie hebben deelnemers aan de slag te laten gaan zonder jouw directe invloed, juist bij trainingen die mede gericht zijn op zelfwerkzaamheid. • Opdrachtmomenten kun je goed benutten voor reflectie op het proces tot dan toe en de volgende stap in het programma.

Tip 5 Zorg dat je weet of deelnemers tijd hebben voor verwerkingsopdrachten

• Zorg dat je zeker weet dat deelnemers voldoende tijd beschikbaar hebben om verwerkingsopdrachten of tussentijdse opdrachten uit te voeren. • Bij het verzamelen van voorinformatie is dat een belangrijk aandachtspunt.

26


25-09-2008 08:41:58

N E M R O V K R E W

? n werk vormen

. te verdiepen t te werken of ui a n. em ge th di n en te verlev del om ee t programma m is een mid he or kv en om er ijl d w st ei n • Ee rse leer je de gelegenh je bij de dive men bieden ruiken, kun b ge te • Werkvor n te or chillende so • Door vers theorie uit te e manier de ch is . kt en it ra p lu n ns aa del om op ee n ideaal mid • Ze zijn ee ndement. proberen. delijke leerre in te ui et h t oog • Dit verh

t va Wat is het nu

Welke soorten

heb je?

en n bordspelen evormen; kte; denk aa aa m ge lf • discussi ze e of en; bestaand materialen • spelvorm ten zoals test u ib tr ; at en e el d p en or kaar ts n met bijbeh sche modelle • theoreti r; klei en papie en kaar ten; stif ten, verf, s al ’s en dvd’s; n cd le ia n, er n de mat strumente in ek zi u m • beelden : met at tribute lpmiddelen spelvormen hu en e el en u is ng ov ni fe • audi n: fysieke oe gsactiviteite t; or vo nd-outs. zo • bewegin en , hoepels ar tikelen, ha w n, u le to ia n, er le at al m als b erialen: test kundige mat • onder wijs heeft met de elijke relatie id du n ee m werkvor ng’ op het de gebruik te ‘Samenwerki at ld d ee rg rb Zo oo • t bijv groepsleden theorie. Staa m waarbij de or kv er w behandelde n je ee dan gebruik dan een programma, enwerken. m sa n te dip. Gebruik k moe uchte lunch er b ing e d daadwerkelij ew na lijk in b eg rbeeld emers letter iddel, bijvoo ln m ee ep d p je de e s g di Al aa m • or htheid vr speelse werkv er cliëntgeric ov elkaar te ng n ni ac tiverende, re ai ie tr ld bij een verse man di ee rb op oo en ijv B en p breng t. n, rond te lo te gaan staa je een groepsleden et theorie doe M n. re . ve ti en te ac begroet hersenhelften llect aan. el om beide d id reek t het inte m sp s je Al – ft • el nh se 27 er e rh linke laaicu rag c si gnikeulrer psen ebdanreech D terappel op de vr en stim it te vi ti ea cr .nemrW oer v kkv reor wm eden nadi aeneveg et sineketeïtbiem o gnikerpseban ed kiurbeG • de intu . eleen kk ri p en ? d r e v l e g p o m r o v k r e w ed t feeh nethcizni ekleW • ft el hersenh .kjit karp nuh raan knil nee djitla geL ?eemre sremenleed ed nennuk taW •

Hoe pas je ze

toe?

6 PIT


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:04

WERKVORMEN Tip 1 Wissel je werkvormen af

• De ene keer begin je met kennisoverdracht: verkennen van de theorie. Daarna doe je een oefening: je laat de deelnemers een ervaring opdoen. • Een volgend onderwerp behandel je andersom, dan begin je met de oefening.

Tip 2 Beschrijf de werkvorm systematisch

• • • •

doel werkwijze duur benodigdheden.

Tip 3 Bereid je goed voor

• Zorg dat je alle benodigde spullen van tevoren klaarlegt. Het is uiterst vervelend als iedereen moet wachten omdat jij je spullen moet zoeken.

Tip 4 Geef duidelijke instructies

• Mensen luisteren vaak maar half. Geef je uitleg kort, bondig en gestructureerd. • Schrijf de opdracht puntsgewijs op een flap, zodat deelnemers het nog kunnen nakijken.

Tip 5 Deel de tijd goed in

• Een werkvorm kost tijd. Bedenk van tevoren goed wat je wilt bereiken. • Geef duidelijk aan hoeveel tijd de deelnemers voor de uitvoering hebben. • Stel voor jezelf vast hoeveel tijd je wilt besteden aan de nabespreking.

Tip 6 De nabespreking is cruciaal

• Gebruik de nabespreking om betekenis te geven aan de werkvormen. • Welke inzichten heeft de werkvorm opgeleverd? • Wat kunnen de deelnemers ermee? Leg altijd een link naar hun praktijk.

28


25-09-2008 08:42:04

MATERIA AL

ische materialen. kmaken van allerlei didact Je kunt als trainer gebrui Denk aan: • artikelen • testmaterialen • hand-outs.

Waar is trainingsmateria

al voor bedoeld?

LA AIRETAM 1 PIT

nier te behandelen. op een vastgestelde ma ma the een pt hel t He • kaart te brengen. thema gestructureerd in een om el idd pm hul Als • iehere iaadee s dlne jimme reVr vult teamrollen.dIed beeld aan een test over oor bijv rzic De,nnk emeon snevegeg etnaveleenl r dnetiulstiu negalstiuten seteen jib sove rem enht leevan d taaL • am ijke uitkomsten gev een eigen test in en de gez .gnithcileot rednoz geheel. srhet emetea nlem edals taal :lekit ra nee ngev av een itnaan essehet ed pro navgra nermm esira. atnevni rianelp teh jiB • uur te • Een middel om struct .nelahreh tein ne nelluvnaa raakle

Wat doe je ermee? voer artikel of hand-out levert een van oud inh de of t n e g n i t t a v n e m a s n e n e g a l s t i u n a v g n i k r e w r e v e l l e n S tes een van g • De uitsla

2 PIT

.garlsdis tiucus elasie tot. ed anraad reetneserp ne ezuap ed ni tiu negninekereb kreW • voo uit te lokken. nerestof onme et nin nedgen roow keets rood nemas netsket taV • del om rea.ctie mid • Het is een

3 PIT

Hoe pas je het toe?

djgra it kmm eera.pS hetfapro rialen als afwisseling in ate gsm inin tra ik bru Ge • .nekrew tiu netal et ameht nee sejpeorgen. mo stvoo uo-d naeld h n:ejenewil lekt iin t rakaa kiurtrbeG • rbe t wat je wilt bereik Bij vas n ore tev van l lpu Ste kke • onntwi .nebbeh roov reih ez dnjiiem t leeand v e oh faftkeen erpwa s nt ezijn e em egarv thcinte r feneG hee ede brengen welke vaardigh

zijn. uller de test t alleen zin heeft als de inv orden geeft. • Benadruk dat een tes r edrlijk eoevant drowo oW nse we end me trouw invult en geen ver sge eid arh wa peorg ekle tad fa keerps :neptsla eorgleed ni laairetais mvan sgnidit niamo rt nme av nt kiuen rbenie g jtiB • testui g een weergave een dat der hel ak Ma • .tpoolrev tolv gnikerpseban ed tadoz ,t feeh redreovdroow nee iets absoluuts. ding op een thema of of hand-out als voorberei l ike art een ik bru Ge • als verdiepin neg.kerpseen b gilepmerdghts aalpun seiten tseme w ke.egileoveG spauze in geef aandac lee een Las • dleebroovjiB .negnerb ekarps retal t nerich kaztvr egage ileonvevoo g erj de nuknab gaesp lstiurek tseing t n.ee teM • een aan n ore tev van enk Bed • ekleW .tnekreh galstiu ed ni hciz jih erreveoh ni negarv et dnamei rood teh revo rooD ?’epy t‘ edroocseg teh ne flezhciz nessut jih teiz netsmokneerevo roov remenleed ed rednoz nemeon maan ed jib nekaz ej nuk ,netarp et ’epy t‘ .netots et dfooh teh

4 PIT 5 PIT


UITVOEREN

29

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:10

MATERIAAL Tip 1 Vermijd saaiheid

• Laat deelnemers bij testuitslagen uitsluitend relevante gegevens noemen, zonder toelichting. • Bij het plenair inventariseren van de essentie van een artikel: laat deelnemers elkaar aanvullen en niet herhalen.

Tip 2 Snelle verwerking van uitslagen en samenvattingen

• Werk berekeningen uit in de pauze en presenteer daarna de totale uitslag. • Vat teksten samen door steekwoorden te noteren.

Tip 3 Spreek tijd af

• Gebruik artikelen en hand-outs om groepjes een thema te laten uitwerken. Geef richtvragen mee en spreek af hoeveel tijd ze hiervoor hebben.

Tip 4 Woordvoerder

• Bij gebruik van trainingsmateriaal in deelgroepen: spreek af dat elke groep een woordvoerder heeft, zodat de nabespreking vlot verloopt.

Tip 5 Gevoelige kwesties laagdrempelig bespreken

• Met een testuitslag kun je gevoelige zaken ter sprake brengen. Bijvoorbeeld door iemand te vragen in hoeverre hij zich in de uitslag herkent. Welke overeenkomsten ziet hij tussen zichzelf en het gescoorde ‘type’? Door over het ‘type’ te praten, kun je zaken bij de naam noemen zonder de deelnemer voor het hoofd te stoten.

30


25-09-2008 08:42:11

APPAR ATUUR De rol van ap • • • •

paratuur

; je ac tiviteiten t; steuning bij er d ieoverdrach on at t ef rm ge t van info ei it iv ct fe ef n; bevorder t de van je doele het bereiken op t ch ri ge . is ormen ling in werkv geef t af wisse

Wanneer wel

ke apparatuu

r?

s is het een sentatie: e deelnemer d re tp or in Vo po t. er h w chtbaar en overdrac lap-top/Po ij informatie raad wordt zi b e d ng ro ni e eu D st e. • Onder presentati vatting van je korte samen houvast. u als trainer geef t ook jo t een concree lnemers zich ee d e d en p el a: hel zijn sn dvd/camer voordracht, e indrukken illustreren je nting (visuel re p in en • Beelden er d en en bevor beeld te vorm n). aining is zeer tijdens de tr t het geheuge ui en n ld le ee ha b te eo terug en en gedrag eigen vid tbare process bekijken van ch en zi r en aa ak w m • Het ietrainingen communicat ef fectief bij ncrete (bijv. van co n. ldmateriaal ee b centraal staa n ning en va ai tr en ever g tussen af laten aanl e afstemmin d or vo d • Het voor en ) is bevorder werksituaties praktijk.

ruik van app

aratuur

een eren. Het is boventoon vo e d it e d oo n n t oud va je inze ner en de inh paratuur die n jou als trai aa • Laat de ap kt hi sc ge onder lden tot hulpmiddel, van videobee en on rt ve n . broke ng en training ij het onafge atieverwerki e tijdsduur b is aan inform d k os d er er ep ov B n • ee n half uur, om an maximaal ee komen. or vo te ng, zorg er d t h ndac ens een traini jd ti oen. d kt verlies van aa te aa m iets mee namen r je video-op aadwerkelijk d ee k n kost oo an ng W er ni t ai • heb s een tr ldoende tijd namen tijden p -o eo d voor dat je vo vi n n va 31 en bespreke neveitanretla roov groZ Terugkijken kjileknah fa teve inelejtijijd br! aaw ,nemrov krew eveitanretla ammargorp ej ni knedeB • tein stei reennaw tbeh feitanretla nee djitla ej tadoz ,ruutarappa nav tneb .nekrew et t kjilb deog tein fo si raabkihcseb

Regels bij geb

6 PIT


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:17

APPARATUUR Tip 1 Zorg voor reservebatterijen

• Bij apparatuur die op een batterij werkt, zoals een camera, neem je altijd een reservebatterij mee. Controleer oplaadbare batterijen altijd voor gebruik. Zorg dat je verlengsnoeren bij je hebt.

Tip 2 Zie apparatuur als een hulpmiddel

• Je bent als trainer zelf het belangrijkste instrument om iets op anderen over te brengen. Gebruik apparatuur en andere hulpmiddelen als aanvulling daarop.

Tip 3 Gebruik korte teksten

• Wanneer je teksten laat zien (bijvoorbeeld via Powerpoint), houd die dan heel kort en laat ze corresponderen met je verhaal. • Lees geprojecteerde teksten niet letterlijk voor, dat voegt niets toe.

Tip 4 Test apparatuur eerst uit

• Gebruik apparatuur nooit voor het eerst tijdens een training. Gestuntel met apparatuur haalt de kwaliteit van je training omlaag. • Zorg ervoor dat je te gebruiken apparatuur altijd vooraf kunt testen, zodat je zeker weet dat alles goed werkt.

Tip 5 Zorg voor back-up

• Draag er zorg voor dat je bij gebruik van technische hulpmiddelen iemand kunt bereiken die eventuele problemen kan oplossen, zodat jij je op de training kunt blijven concentreren.

Tip 6 Zorg voor alternatieven

• Bedenk in je programma alternatieve werkvormen, waarbij je niet afhankelijk bent van apparatuur, zodat je altijd een alternatief hebt wanneer iets niet beschikbaar is of niet goed blijkt te werken.

32


25-09-2008 08:42:17

G RO

N I L E K K I W E P S ON T sont wikke

G

ling?

ren. n elkaar le nen ze va n u k ger , o n h e p vorm aar een Wat is he r een groe twikkelt n a n a o lk h e t ic e z ep rs m als de gro deelneme eemt toe n • Als de t n e m e errend • Het le u a nive .

a n g ro e p t belang v

g ro e p s o niveaus in

nt wikkeli

ng

dividuen: tal losse in n a a ainer. n e e l via de tr niveau: opt voora o rl • Eerste e v e ti terac - De in er: leider. jes: n de train subgroep v l n worden - Ro a rming en o rv s, andere a je a p p e : u ro a g e b iv u n s e n d e • Twee tac t binn tstaat con r. - Er on stimulato sloten. teuner en rs buitenge e d n o er: n de train edback. : - Rol va enlijkheid n elkaar fe e m v a e z g e n g e : en niveau n betrokk • Derde sleden zij p e ro eleider. g g e e b ll s - A r: proce e in a ken tr e nd epen berei - Rol va mmige gro o S . en lg o opv elkaar snel ses kunnen fa e d n le il r. uu De versch a een half niveau al n het tweede

Drie

g ro e p s o evorder je

nt wikkeli

ng?

: g creëren ijze is. en bindin n e d je werk w t ie a b w id n e e h ld ig e il e e ed mer, niveau: v dag is ing re deelne • Eerste ep hoe de één ande t ro e g m . e g d n l e in e o n e oefe l iets d - Vert mers sne envoudig e e n ln e e e e f d o t : maken - L aa ersterken elkaar eld kennis terac tie v in e ers uit op g bijvoorbe m in e rl ln e e d e n d o e ig d d : o p. N de niveau it de groe • Twee eer reac ties u r e le en en vari u m - Sti epen werk ro g b u . s n tere te reagere steeds gro emers in ln e e d elijkheid t a - La rantwoord . e g v in n ll e te ig s e eid en de samen standigh ageren. u: de zelf a e iv n e tlav g•u reD t et erdin peorg ed tad po roov re saP a–m3hueid ae; vwiaNcht met re uit werken a n : e azelfviwnerk rezgaulbngeroeerpaeannopdrachte du vergroten eroep op b s n n e e z e o e k o e uaevin po eid pe-orgDnee jiB .njizmsuers alpinpazenlfaga et feoheb wuoj nak liuklav neE • 33 e ln e e d t a a flez peorg ed taaL- .tnuL pleddim tehrenni. tein reniart sla ej ats ,t reenoit cnuf eird te en presen .dnatsfa meen ,nererofl

Hoe b

6 PIT

.gnikrempo eremmils gón nee tem fa tein sremenleed feorT •


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:23

GROEPSONTWIKKELING De tips zijn afgestemd op de drie niveaus van groepsontwikkeling: • Eerste niveau: een aantal losse individuen • Tweede niveau: paarvorming en subgroepjes • Derde niveau: gezamenlijkheid

Tip 1 Niveau 1 – Ontvang de deelnemers met aandacht

• Wees op tijd en zorg dat alles klaarstaat voordat de deelnemers komen. • Begroet de deelnemers met een persoonlijke handdruk en stel ze op hun gemak.

Tip 2 Niveau 1 – Bied zekerheid

• Vertel concreet wat de deelnemers van deze training en van jou kunnen verwachten. • Vermijd onnodige stiltes, dat verhoogt de spanning. Houd de vaart erin door zelf een voorbeeld te vertellen als niemand reageert op een vraag.

Tip 3 Niveau 2 – Beloon initiatieven en lok reacties uit

• ‘Fijn dat je dit aan de kaak stelt’; ‘Wie herkent dit nog meer?’

Tip 4 Niveau 2 – Geef zelf het goede voorbeeld

• Wees open over jezelf. Hiermee nodig je deelnemers uit zelf ook open te zijn.

Tip 5 Niveau 3 – Gebruik het hier-en-nu

• Stimuleer het elkaar aanspreken door het zelf regelmatig te doen. Benoem wat je opvalt: ‘Wat maakt dat je zo fel reageert? Wat is de betekenis van jouw reactie?’

Tip 6 Niveau 3 – Pas ervoor op dat de groep niet terugvalt naar een lager niveau

• Een valkuil kan jouw behoefte aan applaus zijn. Bij een groep die op niveau drie functioneert, sta je als trainer niet in het middelpunt. Laat de groep zelf floreren, neem afstand. • Troef deelnemers niet af met een nóg slimmere opmerking.

34


25-09-2008 08:42:23

D I S C U SS I E • • • • •

t van discuss

ies?

selen. ten uit te wis om standpun el d verkennen. id n m ke kt invalshoe n geschi e ee d is en ie ill ss ch cu rs Dis vanuit ve r te maken. n een thema . ingen kenbaa en De groep ka m om r roep of team ie ndige man leef t in een g ha er n at ee w is n et re H . ntarise iten te nemen discussie inve teerde beslu en Je kunt met um rg ea b legenheid Het geef t ge

Wat is het nu

ak je Wanneer ma

gebruik van d

iscussies?

n onder werp kvorm om ee

rd te gestructuree

epaste wer • Als toeg te bespreken. bespreken. oorbeeld grijk thema an el b n ee . Er komt bijv n en va tt d ze ou h te in n e ar over in het denke • Om d daar met elka e groep aan d ep ro g om e el d d at id • Als m ar boven. La n. de groep na oord te geve beurt. een vraag in zelf het antw n va ter plekke ge s at at w la p ts ie in n n va aa at g en k ak re gesp valt me op d ust te m rbeeld: ‘Het de groep bew oo ijv om B , n. an ta ge • Spon waarnemin naar voren als trainer je wat de ander n op aa g in Je benoemt n e p p a k e t f a f ruDllie dit uit jullie et ni praten en erkennen ju ar h e ka rr el r ve oo oe d h nee rju eellinenaW .droow teh nfeact a ghiirer udvagn? nalInne gaarg njiz sremenleed egimmoS • ef atleisebhret ,)negnilbare hrng eht.jiW bd oovjib( t feeh reem edraaw edgeovegeot neeg laahrev ijk?’ ethciei rege gn neperatektm ej gidon ne egardjib sneid roov rekerps ed ej knadeb nad .negard et jisbje uccu sidsseie d snato a e? tiu redna nee sneglov rev gaarv n? a eisdsis p r ie n a m mee bereike e k Op wel : wat wil je er st va e et si h us s t. Al n de disc l ondersteun t het doel va die jouw doe de vorm m • Stel eers or ev es si ki , us nesgstoanrodpovunltete odhtoreen h duoHje twoord dan een disc k en ed B er • t an ied .tbfel jilan b egdrinjk eoisd ekaz ret gnro e dep nsl eiid eoBb st eiel sst;ucBsige d eefd tad grostZ is. • bijvoorbeeld aan g gewee aa n vr ee n er d ee ekjilegomaa neE .s’amehsl t id etnAavelerri ne negdniglaro wep dfaslpido, ntoi t eiein kjileduohni aG • w rbij groep en lg vo g aa nee po thcillestweletweennaavrraaa aw nana ee prnew rednoag tnasseretni nee tdjins eJ‘ :eit caeet r en te re eren. ar lden af m ka el op teh raan guaa regt gdaee arlngem ki rer eesk uN .nedetseb nisese nnl ucokntcr hcet adenvo aaortnbeee mom redna • Vr ynamiek: w ’.eissucsid ezed nav ameht voldoende d or vo rg Zo • s. ie conclus

3 PIT

4 PIT

g n i d n or f a e k ji l e d i u d n e e r o ov g r o Z

35

5 PIT

:rood nednorfa tnuk eJ .t gidnie stein teh ni eissucsid nee tad mokrooV • ;neveg et gnit tavnemas nee ;nekkert et eisulcnoc nee ?enekorpseb teh tem ew neod taw :nekam et nekarpsfa ?redrev ew naag eoH


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:29

DISCUSSIE Tip 1 Vat samen, met mate

• Vat nu en dan kort samen om de lijn vast te houden. • Streef daarbij geen volledigheid na want dat is vermoeiend en saai. • Werk toe naar het doel dat je wilt bereiken.

Tip 2 Voorkom éénrichtingverkeer

• Sommige groepsleden zijn geneigd zich steeds tot de trainer te richten. • Stimuleer de onderlinge discussie door niet meteen te reageren maar anderen uitnodigend aan te kijken en zonodig te vragen: ‘Wat vind jij ervan?’

Tip 3 Durf af te kappen

• Sommige deelnemers zijn graag en langdurig aan het woord. Wanneer een verhaal geen toegevoegde waarde meer heeft (bijvoorbeeld bij herhalingen), dan bedank je de spreker voor diens bijdrage en nodig je met een gerichte vraag vervolgens een ander uit aan de discussie bij te dragen.

Tip 4 Houd het doel voor ogen

• Zorg dat de discussie boeiend en ter zake doende blijft. • Ga inhoudelijk niet in op afdwalingen en irrelevante thema’s. Een mogelijke reactie: ‘Je snijdt een interessant onderwerp aan waaraan we wellicht op een ander moment aandacht kunnen besteden. Nu keer ik graag terug naar het thema van deze discussie.’

Tip 5 Zorg voor een duidelijke afronding

• Voorkom dat een discussie in het niets eindigt. Je kunt afronden door: - een samenvatting te geven; - een conclusie te trekken; - afspraken te maken: wat doen we met het besprokene? Hoe gaan we verder?

36


25-09-2008 08:42:29

MOTIVEREN Waarom is motivatie zo belangrijk? . • Motivatie geef t zin aan wat je doet op. gie ener • Dat levert positieve elijk en daardoor gemakkelijker. • Motivatie maakt leren aantrekk

Voor wie is het belangrijk?

ed okkenheid bij de training heef t invlo • Voor de trainer zelf: je eigen betr ud, inho uitvoert. Sta je niet achter de op de manier waarop je de training komen. dan is het moeilijk bevlogen over te ivatie ervaar je een training als tijd• Voor de deelnemer: zonder mot g in. verspilling. Met motivatie zet je je graa niet helder zijn, heeft dat Wanneer de motieven van de opdrachtgever de motivatie van de deelnemers.

invloed op

?s i d r e e v i t o m e g n o p e o r g e l e h e d s l a k i e o d t a W

3 PIT

.nekam raabklnem eerpseers b tigem d ej totiv eomeerd ,si dr?eevitomegno peorg eleh ed reennaW Hoe krijg je.ndee evegeg tbeh naa thcadnaa edneodlov reih ej sla redaan rev sheef ap tt.nuk eJ als hij ergens behoefte pas ercnfodat c tiuiema nednd elsp eorgem g edotive ej gierd doniseemraad ,gnikjilediudrev ret n. egarv letS • teBese er wel naar op zoek gaan ?seiceekun rp tajed niet tleepafdw s reeinge nnan, W je ?…kunt tem ej leodeb taW‘ :dleebrstem oovjimen B .njiz et • Mot’ivati versterken door steeds af te • Je kunt de motivatie oproepen of hebben zij bij hun werk nodig? op de prak tijk van de deelnemers: wat edigd zijn (bijvoorbeeld nemers niet bevr fa djitt eopd de nektoch aB t), • Als basale behoeften van de deel staa inkomen erodreig dleed: b ro vjiB .nteonts ssollag po ten einiema ej nunds k netnupkeitirk fo nerawzbeje eb egeni gimm veilighei ngoS en voor een training over .thcdan adekun b neje bbwein eh gig nininter iart esse ekjileverw hcalacht eb ezed eid nedneveggnidiel revo nethcalk van cliënten. :tsav peorg ed tem letS .niz neeg t feeh netarprood sooledniE -gnidiel ed tem naag kerpseg ni dleebroovjib :neod liw peorg ed taw .edneveg po reek edneglov ed re ej tad ne tdrow netolseg un eissucsid ed tad .tmokguret

• •

4 PIT

tsav leod t eh )wueinpo( nemas letS

• •

37

5 PIT

.nerob et naa eitavitom ed mo djit teh si uN • peorg ed tadoz ,ammargorp teh nav duohni ed revo gnimmetsneerevo tot moK • .tdniv lovniz teh .nelletsroov etercnoc flez eod ,nednah ni eiger ed duoH •


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:34

MOTIVEREN Tip 1 Afkeuren helpt niet

• Zegt iemand het nut van de training niet te zien? Ga er vooral niet tegen in. Laat je waardering blijken voor het feit dat hij het zegt en stel vragen om erachter te komen waarop zijn mening gebaseerd is. Duidelijkheid levert meer op dan doodzwijgen.

Tip 2 Wat moet ik met gebrek aan motivatie?

• Vraag wat de ander nodig heeft om er toch een zinvolle dag van te maken. • Soms heeft iemand behoefte om ‘tegen’ te blijven. Blijf dan niet doorgaan met aandacht geven, stel voor in de pauze erop terug te komen.

Tip 3 Wat doe ik als de hele groep ongemotiveerd is?

• Wanneer de hele groep ongemotiveerd is, moet je dit bespreekbaar maken. Je kunt pas verder als je hier voldoende aandacht aan hebt gegeven. • Stel vragen ter verduidelijking, daarmee nodig je de groepsleden uit concreet te zijn. Bijvoorbeeld: ‘Wat bedoel je met…? Wanneer speelt dat precies?’

Tip 4 Baken de tijd af

• Sommige bezwaren of kritiekpunten kun je niet oplossen. Bijvoorbeeld klachten over leidinggevenden die deze belachelijke training hebben bedacht. • Eindeloos doorpraten heeft geen zin. Stel met de groep vast: - wat de groep wil doen: bijvoorbeeld in gesprek gaan met de leiding gevende. - dat de discussie nu gesloten wordt en dat je er de volgende keer op terugkomt.

Tip 5 Stel samen (opnieuw) het doel vast

• Nu is het tijd om de motivatie aan te boren. • Kom tot overeenstemming over de inhoud van het programma, zodat de groep het zinvol vindt. • Houd de regie in handen, doe zelf concrete voorstellen.

38


25-09-2008 08:42:34

FLEXIBILITEITiliteit? ang van flexib

s de deelnemer ing voor wat nn hun ke t er er d is or nu ev rd. Dit b oo het hier-enh op ge en ch el zi sp • In ers voelen De deelnem bezighoudt. n de emmen. st het belang va helpt bij af en e ti va ti o tkenning van m on is nu t. ner otive van het hier-e pen. Dit dem elde • Negeren zich onbegre en het vastgest el an vo d j Zi er jk s. ri er g an em el ln b ee d de groep is ct blijven met • In conta programma.

Wat is het bel

exib Voor wie is fl

iliteit van bel

ang?

wat zij te voor jezelf. jij afstemt op er t speelruim at eë d cr je om : g lf ti h ze ndac • Voor je ze blijven aa deelnemers: at neemt toe • Voor de ningsresulta ai . tr en ed b go eb n h ee nodig er: de kans op ijgen. opdrachtgev eelruimte kr sp s er em • Voor de ln ee d en er n trai wanneer de

Wat komt er

kijken bij flex

ibiliteit?

ereid. flexibiliteit: je had voorb niet precies Tekenen van ers doen dan d an je intuïtie en ts op ie n t: ei aa it g iv af at dan a: re m C m • progra makkelijker elen met het trainer is dit n sp n re ve va ur er D n • or ee je uitkomt. Vo weten waar twikkelt als . er n ai tr je verder on d jij en n at d in zo eg , b maken voor een uten durven tsteken en fo ui ek n Je • t aan trainer. en niet vast zi en laten. teit inbouw t ole los kunn tr ili n ib co a op je ex e fl m D m er • drachtgev een progra op om e d te ij b im je ru r delen • Zorg dat dracht. Creëe de te behan immerde op te gaan met om el ib een dichtget ex fl en r uit te voeren eigen manie ijken van de g: te ver af w oo et h in thema’s. it te tnemomrHeou eldsdlae uvanlk-nuiel-va renihfltexeib h ili nav kafige u rsp berogke tsnapro eggra tkm aamMa. et • h en n le oe edlaapeb nrs ee dleebroijkoevjdiB .nenortapeitacinummoc naatseb peorg ekle nI • oo pronkel ,gnikrewnemas revo gniniart nee nI .dreegeneg sdeets tdrow noosrep naagni po tein re eilluj tad po em tlav teH‘ :ammargorp teh ej keerbredno ’?maet sla eilluj revo tid t gez taW .t gez stei X reennaw nav draa ed tem nemas t gnah ,t kaam ameht nee tot tid ej niraaw etam eD • .gniniart ed

4 PIT


UITVOEREN

39

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:40

FLEXIBILITEIT Tip 1 Houd de regie in handen

• Houd altijd het doel van de training voor ogen; daar komt de groep immers voor. • Spreek zo mogelijk af hoeveel tijd je gaat besteden aan de actuele situatie en sluit dat punt duidelijk af. • Pak vervolgens je programma weer op.

Tip 2 Pas op voor rolverwarring

• Op het moment zelf waarderen deelnemers het vaak wanneer je volledig meegaat in wat hen op dat moment dwars zit. Schiet het programma er vervolgens helemaal bij in, dan ontstaat achteraf toch vaak onvrede. • Jij bent ingehuurd als trainer en niet als brandblusser. Houd gepaste afstand en zorg dat je geen partij wordt. Bemoei je niet met zaken waar je niks mee te maken hebt. • Jouw flexibiliteit heeft grenzen. Geef deze duidelijk aan.

Tip 3 Let op de balans tussen flexibiliteit en structuur

• Er kan een heel ontspannen sfeer ontstaan, waarin je geneigd bent alles goed te vinden. Langer pauzeren, eerder stoppen om files te vermijden enzovoort. • Weeg altijd af wat het rendement is van meegaandheid. • Zorg dat er een constructieve werksfeer blijft door de structuur te bieden die past bij het niveau van groepsontwikkeling.

Tip 4 Maakt gepast gebruik van het hier-en-nu als leermoment

• In elke groep bestaan communicatiepatronen. Bijvoorbeeld een bepaalde persoon wordt steeds genegeerd. In een training over samenwerking, onderbreek je het programma: ‘Het valt me op dat jullie er niet op ingaan wanneer X iets zegt. Wat zegt dit over jullie als team?’ • De mate waarin je dit tot een thema maakt, hangt samen met de aard van de training.

40


25-09-2008 08:42:40

SPANNINGEN

aandacht geve Waarom moet je • • • •

n aan spanning

en?

belemmeren. u en de groep jo n va n re ne hebben een nnen het func tio et voor niets, ze ni er Spanningen ku jn zi Ze . duidelijk maken Ze kunnen iets betekenis. el. ts anders kunt den van het do e je niet aan ie di e gi Ze kunnen aflei er en en et spanningen vr Weggedruk te besteden.

Over welke span

ning gaat het?

Twee soorten: ningen: • Interne span wel goed? he - Doe ik t over? - Hoe kom ik ze van mij? en - Wat vind le spanningen: n; • Interactione ssen groepslede spanningen tu n. de le ps oe - onderlinge gr de trainer en en ss tu en ng - spanni

Hoe ga je met sp

anning om?

je ed voor, zodat en: n? Bereid je go ite te ci Interne spanning pa ca rs ne ker over je trai ma. • Ben je onze degen program ge n niet tegen, ee op n lle va nt ku en? Verzet je er g ng ni teru an sp n va st la ze en zet ze tot ns de training jn, visualiseer zi er ze • Heb je tijde t da er uit. Constate want dat put je ld wie, bijvoorbee kant. of bedenk met nt de pauze aan de ku ee m ke orrgpleek d ni negninnapbe s egnke ilrn. ednO erete je p Bedenk dan wat tip kunt spre neme• n et gew nerega dn,ajejidi b teop in ee jij n fela ohtegrntij inds iart ed nav naatssol eid negninnapS • een colle .neinssde ol etrtaipni o ng fo ningen: zinvol is om er en k teractionele span lij In ke za od .gew ed ni nerel testhin naho atev s eer z re tnahe w t,rno aabkeerpseb peorg nn edisnov i ner egdrnac innhtapge s kric aahtMe • • Stel va jdens een op ke over klantte besteden. Ti n aa ht ac ns een training nd de aa tij , en ud ho dit beperk t mee te werken. training kun je erleiaealdrom at m ig ht ac t e i n o o r e v n e l e e dr o O pr t he gerichtheid is roov nad tleov néé ed )nav tnupdnats teh( roov reem ej tad ni kid re tiz teH • .redna ed )nav tad( .redna ed nav ethcizpo net tleedrooveb néé ed tein ej tad pore teL • .po eem stei dnamein teihcs raad ,tseik jit rap neeg ej tad po saP •

4 PIT 5 PIT


UITVOEREN

41

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:47

SPANNINGEN Tip 1 Spanningen over je eigen functioneren: goede voorbereiding is het halve werk

• Bedenk de meest verschrikkelijke doemscenario’s: wat kan er allemaal misgaan? • Bedenk vervolgens wat je daarmee kunt. Grote kans dat de werkelijkheid meevalt.

Tip 2 Laat je niet meeslepen

• Bij spanningen kan het gevoel snel de overhand krijgen. Laat je daar niet door leiden. • Neem afstand en stel een aantal zakelijke vragen wanneer iemand zich uitspreekt: - Wat bedoel je precies? - Heb ik goed begrepen dat je dat bedoelt?

Tip 3 Spanning tussen trainer en groepsleden: vat kritiek niet onnodig persoonlijk op

• Deelnemers vinden het programma maar niks en twijfelen openlijk aan jouw theorie. De neiging is groot om je dat persoonlijk aan te trekken. Doe dat niet, vaak is de kritiek gericht op de training en niet op jou als persoon.

Tip 4 Onderlinge spanningen in de groep

• Spanningen die losstaan van de training hoef jij niet bij anderen weg te nemen of op te lossen. • Maak spanningen in de groep bespreekbaar, want ze staan het leren in de weg.

Tip 5 Oordeel en veroordeel niet

• Het zit er dik in dat je meer voor (het standpunt van) de één voelt dan voor (dat van) de ander. • Let erop dat je niet de één bevoordeelt ten opzichte van de ander. • Pas op dat je geen partij kiest, daar schiet niemand iets mee op.

42


25-09-2008 08:42:47

RU I S ie e concentrat afleiden en d e di an ta rs le factoren ve eg. is worden al leren in de w en (zender en • Onder ru t trainen en aa st ssen person s tu ui R . ng ri en to er rs m ve em et bel hebben m ook te maken en. • Ruis kan communicer e met elkaar di r) ge an tv on

Wat is ruis?

Soorten ruis

; oties, gedrag en: haamstaal, em lic e, ti na to Ruis in person in bruik, centratie. nder: taalge emming, con • bij de ze st , es ti o em tvanger: • bij de on : standigheden paratuur; geving of de om -werkende ap et ni , ie Ruis in de om at od m m co echte ac • lawaai, sl tijd. g ni • te wei happen; municatie Ruis in de com bbele boodsc du , is. ie at rm fo ijke in ingen en kenn • onduidel men, opvatt or n , en rd aa ende w • verschill

Hoe om te ga

an met ruis

stellen van t met het vast

de bron: wie

of wat is

ruis begin Omgaan met gheden te de omstandi e ruis? d om n g va le n er ro ov b in de raabdkeeom erpgesvi ebngegitaaje c i nu m m oc eg nil r e d n o k a aM • Bij ruis in deog terb in raakle slaoz – eitacinummoc egk.nilredno ed ni laroov siur ed tidZeze • ve eteren. edbac maak je jerfe .taag redrev ej ru roisovinkeprer psso egnen navgepef rew edno toiet tbsen reeoenm adjetaddekru aaismen – nepjirgeb ij at B ic • mun gnimmetsfarueis retinebonndeer e rlin ooge v eco j nm uk ,nedetseb et naa thcadnaa neve re rooDte • Bij n pauze oo nedm mreev tsen fa tee .nemokes edeog net gr.niniart ed nav tietilaijv w kooed lee azld iD .negroz rb b b preekbaa e, je dez jezelf parkeer • Bij ruis in nemen.

3 PIT

s e zu a p n a v k i u r b e g k a aM

43

4 PIT

tleov ).d.e diehrekezno ,seitome( siur enretni gniniart ed snedjit ej neidnI • neret cefler et hcsitirk reeborp ne ni ezuap nee nad sal ,nemokpo .nav re norb ed ne siur enretni eid po nee tem .vjib( kerpseg ni nad ag ,negninnaps ekjilegred nav tsal rekav ej beH • ni tein re fjilB .naag et mo eem sredna reih nedniv et reinam nee mo )agelloc !nepoldnor eem ejtnee ej


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:53

RUIS Tip 1 Reageer op luidruchtige deelnemers

Wanneer deelnemers aan een training heel luidruchtig zijn, kun je twee dingen doen: • Rechtstreeks aanspreken: feedback geven en afspraken maken. Zo maak je deelnemers medeverantwoordelijk. • Stilte inlassen en afwachten: hoe langer die stilte duurt, hoe ongemakkelijker deelnemers zich gaan voelen; de kans is groot dat ze elkaar gaan corrigeren.

Tip 2 Zorg voor een geschikte ruimte

• Wanneer ter plekke blijkt dat de trainingsruimte niet geschikt is, bijvoorbeeld door geluidsoverlast, vraag je dan serieus af of jij in deze omstandigheden wel een training kunt geven. • Maak het niet tot jouw probleem – de organisatie waarvoor jij deze training geeft, is hier verantwoordelijk voor. Improviseer, maar spreek de organisatie erop aan! • Zorg er dus voor dat de voorwaarden vooraf bekend zijn.

Tip 3 Maak onderlinge communicatie bespreekbaar

• Zit de ruis vooral in de onderlinge communicatie – zoals elkaar niet goed begrijpen – maak dat dan eerst tot onderwerp van gesprek voor je verder gaat. Door er even aandacht aan te besteden, kun je voor een betere afstemming zorgen. Dit afstemmen zal de kwaliteit van de training ten goede komen.

Tip 4 Maak gebruik van pauzes

• Indien je tijdens de training interne ruis (emoties, onzekerheid e.d.) voelt opkomen, las dan een pauze in en probeer kritisch te reflecteren op die interne ruis en de bron ervan. • Heb je vaker last van dergelijke spanningen, ga dan in gesprek (bijv. met een collega) om een manier te vinden hier anders mee om te gaan. Blijf er niet in je eentje mee rondlopen!

44


25-09-2008 08:42:53

FEEDBACK Het belang van feedback

ming/stijl); je bent en functioneren (afstem eig in t ich inz r: ine tra • Voor de belangrijkste instrument. als trainer immers zelf je deelnemers en niveau en praktijk van de op g itin slu aan : oud inh • Voor de hun leerbehoeften. p zij zelf bijdragen aan het inzicht in de wijze waaro • Voor de deelnemers: leerproces. rachtugkoppeling naar de opd reter nmvoo tte dva han te cre s r e e n l e d n a v n e l j i t s r e e l p o f a m e t S con ft gee Feedback mma. po rghet nimbijs mettell sfaen jibvan tnestij mulrof tsnpro i gigra dnah nee njiz bloK divaD nav neljitsreel eD gever en voo .sremenleed eleudividni ne nepeorg

LE TI T 1 pi T

Feedback geven, ontvang

en en vragen

ander terug t te luchten’ maar om de is niet bedoeld om ‘je har Geven: feedback NELJITS EDNrko ELLmt IH. CDa SRt kan EV Eop DN AVe ma TSUnie Wren EB: EJ SEEW twe te geven hoe hij op jou ove mo je : n e l j i t s r e e l r e i v n e s s u teit dieehme csreeheb dnot;t kaam bloK ar wa n zie ing: om te laten t. ng • de kritische kantteken eri ;gidludwa egnaro je ,thwa cirard egleod ,hvoo csirt kheb arp :neoD htiging: om te laten zien • de positieve bekrac ;sezuek tem etieom ,gitamsleoveg ,dnerev resbo :nemenraaW ;hcsit karp djitla tein ,kjilednatsrev ,hcsigol :nekneD sen die twee elementen. Bewaak het evenwicht tus.hcsitsilos ,dnemen netiulseb ,dneretnemirepxe :nessilseB te kunnen doen met is van groot belang om iets Ontvangen: echt luisteren r om het te kunnen verdediging, vraag wel doo feedback. Ga nooit in de

2 PIT

n e o D l j i t s r e e l p o f a e j m e tS

3 pi T

begrijpen. .opmet ne gnilessiw fa roov groz ,negninefeo ne nfeom thcavra rdgen pok:jit karp feeG feedback: er zel chatte gebied.nvan o nen eret cefler reelumitS egnirav rekjit karp pop Vragen: het meest onders aan een in feedback draag je bij • Door proactief te zijn communicatieklimaat. r zelf het voorbeeld. • Geef daarin als traine nemenraaW ljitsreel po fa ej metS

4 pi T

ne gniwuohcseb roov djit meen ne sneleoveg ne gnirav re roov etmiur feeG .gnikretw rev ining of oefeningen af me onderdelen van je tra it Slu g. inin . n e l e d n a h h c s i t k a r p t o t reelumitS tra de ens • Tijd nderdeel en jouw wijze dback op het trainingso fee : dje ron ack db fee een groep. Doe dat niet te stem jij je actief af op de ee arm Da n. ide ele beg van w functioneren. g immers niet oveer ljou po db fa ack ej mteevra tS gen en te vaak, het gaat in de trainin nekneD ljitsntreom fee me leemo me for het is Dit . e i s s u c s i d n n e g a r v t h c i z n i r o o v e t m i u r ,ruut curts feeG tie. lua eva • Bij de mele feedback erscheid tussen.kfor ond j rbi daa j i t k a r p e d r a a n g n ilat rev reelumitS ak Ma en. gev . en persoonlijke feedback n) ele do ud/ nho gsi inin (tra

Wanneer feedback ?

5 PIT

6 PIT

g en bij enten altijd tijdens de trainin deljelem oem gen ven rbo hie de dat n e s s i l s e B i t s r e e l p o f a e j m e t S r voo g zor Draag er en. de evaluatie aan de orde kom


UITVOEREN

45

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:42:59

FEEDBACK Tip 1 Stel feedback niet uit

• Geef feedback zo snel mogelijk; hoe langer je het bewaart, des te zwaarder wordt het. • Zeker wanneer je meerdere feedbackpunten hebt en die na verloop van tijd allemaal tegelijk geeft. Dat zal door de ander snel als een aanval worden ervaren.

Tip 2 Geef objectieve feedback

• Beperk je bij het geven van feedback in eerste instantie tot het zo objectief mogelijk beschrijven van je waarneming. Toets die vervolgens bij de ander. Door interpretaties en conclusies weg te laten, voorkom je dat de feedback een beoordelend karakter krijgt.

Tip 3 Vat samen en check de bedoeling

• Niet zelden wordt feedback anders opgevat dan het bedoeld is. • Vat feedback die je krijgt samen en toets bij de ander of dit is wat bedoeld wordt. • Door het in je eigen woorden te vertalen en die interpretatie te toetsen, zorg je voor afstemming.

Tip 4 Wees je bewust van je interpretaties

• Wees je ervan bewust dat feedback die je geeft, jouw indruk, interpretatie of beleving is. • Sta open voor de beleving van de ander en geef daar ruimte voor. Dat doe je door na het geven van je feedback te vragen of de persoon het herkent.

Tip 5 Zorg dat feedback over zichtbaar gedrag gaat

• Blijf je ervan bewust dat feedback gaat over zichtbaar gedrag en niet over de persoon. • Zorg ervoor dat feedback die jij of deelnemers aan een training geven, altijd zo concreet mogelijk is: wat heb je waargenomen? • Voeg daaraan toe welk effect dat op jou heeft en toets bij de ander of die zich dat kan voorstellen. Afstemmen op elkaar, is essentieel om feedback effectief te laten zijn.

46


25-09-2008 08:42:59

REFLECTEREN Wat is reflectere

n?

d naar je eigen op enige afstan en h sc iti kr en om flec teren is n is het vermog nderdeel van re O . en jk ki • Reflec tere te n ef fecten daar va handelen en de zo ; rom doe je het ook: e motieven: waa nd ge lig er ht ac je - kijken naar ook kunnen; n: hoe zou het ve ie at rn gen. te al - de at houdt me te trainer, mmeringen: w le be e el ap voor jou als tu ch en ns ge ei - ev le ië nt se n es lfreflec tie is ee t inzet. • Kritische ze kste instrumen rij aliteit. De ng la be s al lf ze je rijke trainerskw jij t ng la be omda n ee is ec tie n de training. nzet ten tot refl met de aard va en m sa k • Anderen aa er st t dat doet, hang mate waarin je

Waarop reflecte

er je?

jken. jezelf kunnen ki e afstand naar ig en elen op nd je ha t oe uw ties op jo l: daar voor m jken naar reac ki • Je eigen ro te ed go of te vragen Door feedback t het e informatie. ar es, maar je moe kb krijg je brui uit van het proc el de je k aa m : als trainer • Het proces ook bewaken. de elementen: kent verschillen es oc pr at er onderling? D • ? g: wat gebeur t lin ke ik w nt vidueel niveau so - Groep en, ook op indi m t er le oep? at gr w en : hoe en trainer - Leerproces opt het tussen rlo ve e ho s: ce kingspro - Samenwer

?

Hoe reflecteer je

nt kijken op lmatig terug ku ge re je Voor jezelf: ie w et m flec tiepartner • Zoek een re jken. sch mee kan ki er varingen. t de ander kriti da zo , en m sa toe • Werk af en

je

e heef t het bij m s: ulen’ maar: wat ot ‘n Voor deelnemer en ge n; flec tieverslage • Werk met re maakt dat…/ lfreflec tie: wat ze opgeroepen? he sc iti kr t to die aanzet ten n dat…? • Stel vragen er bewusktcva e m ik a b d e e f m o g a a rV n be / t… da t he t op kl ne negniniart naa sremenleed :gnivegmo ej nav kcabdeef mo gitamleger gaarV • .t krewnemas ej eiw tem s’agelloc

6 PIT


UITVOEREN

47

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:43:05

REFLECTEREN Tip 1 Werk met reflectiepartners

• Motiveer de deelnemers tot onderlinge reflectie, bijvoorbeeld door met reflectiepartners te werken die elkaar bevragen op ervaringen, overwegingen, belevingen en gedrag (bijvoorbeeld na oefeningen of als afsluiting van een trainingsdag).

Tip 2 Blijf vragen stellen

• Blijf jezelf vragen stellen: wat maakt dat het zo gaat, hoe ervaar ik dat, waar komt m’n beleving vandaan, wat kan ik anders aanpakken, met welk resultaat ben ik tevreden? • Stel dezelfde soort vragen ook aan de deelnemers.

Tip 3 Zorg voor een eigen reflectiepartner

• Zoek voor jezelf bij voorkeur een reflectiepartner die heel anders kijkt/werkt/ denkt dan jij. Zo’n partner zal je andere vragen stellen dan jij jezelf al stelt.

Tip 4 Maak ruimte in je programma voor tussentijdse reflectie

• Reflectie op je functioneren als trainer vraagt om het regelmatig nemen van enige afstand. • Door oefeningen of zelfwerkzaamheid in je programma in te lassen – de groep dus aan het werk te zetten – maak je daar ruimte voor. Ook pauzes kun je daarvoor benutten.

Tip 5 Gebruik reflectieverslagen

• Wanneer je met reflectieverslagen werkt, geef daar dan een kader bij. Bijvoor beeld een formulier waarop al een aantal vragen staat. Daarmee schep je een kader, wat deelnemers die het moeilijk vinden om te reflecteren is, op weg helpt.

Tip 6 Vraag om feedback

• Vraag regelmatig om feedback van je omgeving: deelnemers aan trainingen en collega’s met wie je samenwerkt.

48


25-09-2008 08:43:05

EINDOPDR ACHTEN Het belang van eind

opdrachten

rrendement. ven inzicht in het lee Eindopdrachten ge g van het geleerde. d. erking en toepassin e ef fec t heef t geha Ze stimuleren verw training het beoogd de of n de n va se et eld to be n n egevens, ee De trainer ka met de evaluatieg en m sa t, ijg kr ie De organisat t na de training. resultaten. erd: leren stopt nie rd vo be t rd wo tie • Implementa

• • • •

Ef fectiviteit van eind

opdrachten

t aan de training er een eindopdrach t da is nd ke be af t voor • Zorg er voor da op in de reader. n deze bijvoorbeeld em ne is; n ﬁcaat, zodat er ee de on verb halen van een certi be t he n aa t ch ra dopd • Koppel de ein n uitgaat. va el ikk de inhoud van de pr ex tra de eindopdracht, en ss tu ng ha en m or sa • Draag zorg vo drachten. rder uitgevoerde op ee en ageren, beoorng ini tra nnis van nemen, re ke : et do ee m er je wat • Bepaal vooraf atie enzovoor t. advies aan organis bij en kk tre be , gemaakt moet len de de trainingsdagen n ite bu t ch ra pd do ldoende tijd • Wanneer de ein deelnemers daar vo de of af or vo n da r worden, informee in het voor hebben. racht eventueel op en van een eindopd rk we gere uit t lan he bij em of, • Ne laatste dag orbeeld tijdens de vo bij a, mm ra og pr tste dag. bereiding op de laa trajec ten, als voor

Eindopdracht en op

drachtgever

drachtoverleg met de op dopdracht vast in ein de n resultaat. va d te ou ns we • Stem de inh organisatie ge de or do t he bij t door aanslui ak tijk, bijvoorbeeld gever, zodat deze eindopdracht en pr en ss tu . ing de en ind ev rb ve gg et de leidin • Maak een besproken wordt m (bijv. dat deze te nemen dat deze erineop rd wo t rok jibr ov neerthwa catrerdpmoetdndeieop t edr macdht neduoht ggeuda rean t seeW lde • Wees he n egninia r t gaat). de opdrachtgever na.sar i kjilesnew thcardpodnie nee tem nekrew teh fo gniniart rep laapeB • .dnelapeb jibraad njiz gniniart ed nav duohni ed ne neleod ed ,gnavmo eD • gninuetsredno art xe kaav kjit karp ed raan nelat rev tad tsuweb nav re ej seeW • nee tem tein fo lew mo njiz gnigew revo ekjirgnaleb nee nak taD .t feeh gidon .nekrew et thcardpodnie

5 PIT

VOORBEREIDEN Spieken toegestaan_impl_04.indd 49

UITVOEREN

49

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:44:20

EINDOPDRACHTEN Tip 1 Gebruik eindopdrachten als rode draad in het leerproces

• Met een eindopdracht die als een rode draad door het programma loopt, zijn deelnemers gedurende de training actief aan het werk met hun leerproces.

Tip 2 Gebruik reflectieverslagen

• Laat deelnemers over elke trainingsdag een reflectieverslag maken waarin • ze vastleggen wat hun leerrendement van die dag is geweest. Die verslagen kunnen ze dan gebruiken bij het maken van een eindopdracht.

Tip 3 Werk met een plan van aanpak

• Geef de eindopdracht het karakter van een plan van aanpak. Dat doe je door niet alleen het leerrendement te laten beschrijven, maar ook vast te laten leggen hoe ze het geleerde in de praktijk gaan toepassen, wat daarbij nodig is, hoe ze dat gaan organiseren enzovoort.

Tip 4 Betrek de organisatie

• Eindopdrachten of plannen van aanpak kun je op de laatste trainingsdag laten presenteren, bijvoorbeeld in het bijzijn van de leidinggevende. • Zorg ervoor dat eindopdrachten of plannen van aanpak niet vrijblijvend zijn. Maak een afspraak met de organisatie over verdere implementatie ervan.

Tip 5 Wees terughoudend met eindopdrachten bij korte trainingen

• Bepaal per training of het werken met een eindopdracht wenselijk is. • De omvang, de doelen en de inhoud van de training zijn daarbij bepalend. • Wees je ervan bewust dat vertalen naar de praktijk vaak extra ondersteuning nodig heeft. Dat kan een belangrijke overweging zijn om wel of niet met een eindopdracht te werken.

50

Spieken toegestaan_impl_04.indd 50

25-09-2008 08:44:20

EVALUEREN De zin van evalueren

gsproces met de deelnemers; • afronding van jouw samenwerkin ende stap: jouw evaluatie met je • bron van informatie voor de volg opdrachtgever; en zijn gerealiseerd; • vaststellen in welke mate de doel van advisering, bijvoorbeeld over • informatie vergaren ten behoeve een eventueel vervolgtrajec t.

Drie par tijen hebben belang bij evaluer

en

gerealiseerd? 1 De opdrachtgever: zijn de doelen ment? ende leerr 2 De deelnemers: wat is mijn adequaat kunnen afstemmen stijl en ud 3 De trainer: heb jij je op inho op de deelnemers? Zorg ervoor dat deze vragen in de evaluatie

altijd beantwoord worden.

Doelen en verwachtingen

terugkeren bij de evaluatie. • Stel vooraf duidelijke doelen die er. • Stem deze af met je opdrachtgev bijvoorbeeld door ze op te nemen in en, kenn ze ers nem deel de • Zorg dat de reader. n concreet uitspreken. • Laat deelnemers hun verwachtinge ingen je kunt voldoen in deze training. • Wees helder aan welke verwacht je . na elk dagdeel of na elke dag), werk • Door tussentijds te evalueren (bijv op de deelnemers. actief aan doorlopende afstemming

4 PIT

evaluaties ook altijd feedback krijgt op jouw Het leuke van het trainersvak is dat je via deel mee! funct ejioner luz ,en t feals egetrain em er. ez Doe ej sler A .jenevoor lluvni ekkelp ret djitla nereilumrofeitaulave taaL • .t gjirkguret tioon leed knifl nee ej tad nekrem

51

5 PIT

.nepeorg eretorg jib rekez ,nereilumrofeitaulave po negarv nepo mokrooV • nemas njiz kjilieom ez tad srevid oz kaav njiz ,t gjirk nad ej eid seit caer eD .djitsgnikrew rev leev netsok ne net tav et


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:44:25

EVALUEREN TIP 1

• Bij mondelinge evaluaties zetten vaak enkelingen de toon. Bij schriftelijke evaluaties krijg je meer eigen reacties. • Begin met een schriftelijke evaluatie, daarna de mondelinge evaluatie. Zo krijg je een genuanceerd beeld.

Tip 2

• Vraag bij evaluaties alleen of persoonlijke leerdoelen zijn gerealiseerd als je die vooraf hebt geïnventariseerd en besproken.

Tip 3

Evalueren is ook een vorm van feedback vragen. Dat kun je doen op de volgende gebieden: • jouw deskundigheid op inhoud; • jouw deskundigheid als trainer; • jouw stijl als trainer.

Tip 4

• Laat evaluatieformulieren altijd ter plekke invullen. Als je ze meegeeft, zul je merken dat je een flink deel nooit terugkrijgt.

Tip 5

• Voorkom open vragen op evaluatieformulieren, zeker bij grotere groepen. De reacties die je dan krijgt, zijn vaak zo divers dat ze moeilijk zijn samen te vatten en kosten veel verwerkingstijd.

52


25-09-2008 08:44:25

VERVOLGBIJEENKOMSTEN Waarom ver volgbijeenko

msten?

. sent en actueel te houden • Om het geleerde pre sen. pas geleerde te blijven toe • Als stimulans om het rstof te verdiepen. • Als middel om de lee

Wat komt er allemaal bij

kijken?

waren en welke aanvulling onkelijke trainingsdoelen • Ga na wat de oorspr enst is. of aanpassing nodig of gew helder doel. Wat moet de met de opdrachtgever een • Formuleer in overleg bijeenkomst opleveren? duidelijk zijn. ingen van de deelnemers • Zorg dat de ver wacht

Hoe pak je het aan? dig zijn: • De inhoud moet vierle praktijkervaringen; van - terugkoppeling fotsreel eredree po gnipeidreV g op eerdere leerstof; - lver edndie ahpin eb :nepeidrev et forst tsrof; eel ed mo negnirav re enadegpo ed kiurbeG • lee - nieuwe, aanvullende .geer ardde. eg wuein tem nenefeo taal ne keitsïusac gel t is - implementatie van het laatste trainingsdag. He met voldoende tijd na de st om enk bije de nen n Pla kun • t de leerstof mers praktijkervaring me belangrijk dat de deelne

3 PIT

eot swuein st ei geoV

4 PIT

swop uedo in en. stei koo ne taag teh eohtev nellet rev gaarg scht remheb enleben ed ton adtva tiunge navn, re aG • rs van oren een opdra me lne dee de dat g ut Zor ben • .fots ednen elluen vnde aa bije ,ewuenk einom t em ez tim lekkaal irP .nerelwo nerdt lliw. st op kom zodat ze beslagen ten ijs

g ni g r o b n e t i e t ï u ni t n o c r o ov t h c ad n a a : e i t a t n e m e l p mI

53

5 PIT

naag secorpreel nuh ez eoh nekam teercnoc sremenleed tad roov re groZ • .neglov rev nebbeh rebmetpes 1 po :dleebroovjiB .nekarpsfa erabteem ,etercnoc kaaM • .meetsys nekorpsegfa teh sneglov dluvegni nennalplednaheb reiv ew

revegthcardpo ed raan gnileppokgu reT

6 PIT

.tsmokneejibglov rev ed jib tsnewegsed revegthcardpo ed kerteB • .netatluser ed nav et gooh ed po revegthcardpo ed letS • .netnupsthcadnaa ne nezeivda tsnewegsed feeG •


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:44:30

VERVOLGBIJEENKOMSTEN Tip 1 Terugkoppeling van praktijkervaringen

• Bedenk van tevoren wat belangrijke en zinvolle informatie is. • Stuur de deelnemers op tijd een voorbereidingsopdracht met concrete vragen. • Geef gelegenheid om ervaringen met elkaar te delen. Laat successen benoemen.

Tip 2 Houd het interessant

• Bespreek de praktijkresultaten tijdens de bijeenkomst niet uitputtend, dat is saai. • Streef geen volledigheid na, concentreer je op de essentie. • Laat deelnemers elkaar aanvullen, voorkom dat ze bij hun reactie erg uitweiden.

Tip 3 Verdieping op eerdere leerstof

• Gebruik de opgedane ervaringen om de leerstof te verdiepen: behandel casuïstiek en laat oefenen met nieuw gedrag.

Tip 4 Voeg iets nieuws toe

• Ga ervan uit dat deelnemers graag vertellen hoe het gaat en ook iets nieuws willen leren. Prikkel ze met nieuwe, aanvullende stof.

Tip 5 Implementatie: aandacht voor continuïteit en borging

• Zorg ervoor dat deelnemers concreet maken hoe ze hun leerproces gaan vervolgen. • Maak concrete, meetbare afspraken. Bijvoorbeeld: op 1 september hebben we vier behandelplannen ingevuld volgens het afgesproken systeem.

Tip 6 Terugkoppeling naar de opdrachtgever

• Betrek de opdrachtgever desgewenst bij de vervolgbijeenkomst. • Stel de opdrachtgever op de hoogte van de resultaten. • Geef desgewenst adviezen en aandachtspunten.

54


25-09-2008 08:44:30

TERUGKOPPELING Het belang van een • • • •

zorg vuldige terugk

oppeling

te houden gever op de hoog te el om de opdracht dd mi n ee is g lin Terugkoppe . ren waar nodig. van ontwikkelingen tussentijds bij te stu om id he lijk ge mo n ïteit en borging. Het biedt ee t proces van continu he in p sta e iël nt se . Het is een es uitgevoerde training le afsluiting van de Het vormt de forme

Voor wie is terugkop

peling belangrijk?

ht. t expliciete aandac hun leerproces krijg s: er em het proces. n eln va de n de jve • Voor op de hoog te bli t oe m . ze de r: ve htge g af voor de training • Voor de opdrac nal verant woordin sio es of pr als t leg r: je • Voor de traine

Aan wie moet je teru

gkoppelen?

r. Dat kan zijn: ec te opdrachtgeve dir w jou n aa l va • In ieder ge u; het trainingsburea ng bij jou - de adviseur van nisatie die een traini ga or n ee n va r ige rd oo nw ge - de verte er t. heef t ingekocht; jij een training uitvo r op wiens verzoek ve ge ht ac dr op ne • de inter

Wat is het juiste mom

ent?

dig is van doelen llen of bijstelling no te sts va : ag sd ng ini • na de eerste tra ; jze wi rk d leerproces; we of ngen; een stokken eli ikk tw on e nd lle va • tussentijds: op n; ke za e nd pe rij ing evaluatie. • tijdens de eind

Welke manieren staa

n tot je beschikking?

contac t of e-mail. • Via telefonisch de opdrachtgever. lijk in gesprek met g en geef je aan • Je gaat persoon seng ivdscahrdijfgajeaee rvnegevnalu o fati o ev dgerasla arveop G ini ïteit tra de n va de het ein het oog continu .t fe• eh tAa einnrevegthcardsp poun edten eideneiaa tanb mrev ofeli ni ng eken jirgzij nanleme b rtevo smos t kihcseb jiJ • ht ac nd t je aa ed rewa dno eitamrofni ezed gnerB .negarv tein jih nak ,teew tein dnamei taW en borging. drachtgever. .thcadnaa spreek je met de op t evaluatieverslag be He • gidnah teh si laveg tad nI .seivda dgaarvegno nav dneideg si neeredei teiN • .’diehkjilegom‘ fo ’eitseggus‘ nee revo nad keerpS .nezeik et nedroow eredna

5 PIT


UITVOEREN

55

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:44:36

TERUGKOPPELING Tip 1 Wees op tijd en wees openhartig

• Verliep een trainingsdag moeizaam? De kans is groot dat er ruis en verhalen in de wandelgangen ontstaan. Licht de opdrachtgever meteen in over jouw rol en die van de deelnemers. Vertel wat je hebt waargenomen en hoe je deze dag beoordeelt.

Tip 2 Houd de opdrachtgever goed geïnformeerd

• Het is jouw verantwoordelijkheid dat de opdrachtgever weet hoe het gaat. • Breng de opdrachtgever altijd op de hoogte van bijzondere ontwikkelingen.

Tip 3 Blijken de doelen niet haalbaar?

• De opdrachtgever rekent je af op de gestelde doelen. Zodra je merkt dat deze niet haalbaar zijn, bespreek je dit ALTIJD met de opdrachtgever.

Tip 4 Omgaan met vertrouwelijke informatie

• Een training biedt vaak een schat aan informatie over deelnemers en de organisatie. De stelregel is: vertrouwelijke (persoonlijke) informatie bespreek je niet met derden. • Bepaalde informatie, bijvoorbeeld misstanden, kun je niet negeren. Afhankelijk van de situatie kun je dan: - met de deelnemers bespreken wat hun eigen mogelijkheden zijn; - contact opnemen met je opdrachtgever; - contact opnemen met een collega of vertrouwenspersoon.

Tip 5 Gevraagd of ongevraagd advies

• Jij beschikt soms over belangrijke informatie die de opdrachtgever niet heeft. Wat iemand niet weet, kan hij niet vragen. Breng deze informatie onder de aandacht. • Niet iedereen is gediend van ongevraagd advies. In dat geval is het handig andere woorden te kiezen. Spreek dan over een ‘suggestie’ of ‘mogelijkheid’.

56


25-09-2008 08:44:36

CONTINUITEIT EN BORGIN Het nut van continuïteit en

G

borging

de wordt toegepast. laagd wanneer het geleer ges pas is g inin tra Een • ng zijn daarvoor voor continuïteit en borgi • Expliciete aandacht en. noodzakelijke voorwaard

Wie hebben hier belang bij

?

d om het geleerde ben een training gevolg • De deelnemers: zij heb te benutten. el te realiseren ft geïnvesteerd om een do • De organisatie: zij hee in de praktijk. n iets te leren wat alles gedaan om andere • De trainer: hij heeft ze kunnen toepassen.

Wat is er voor nodig?

delijkheid over de rol en training: weder zijdse dui de aan nd gaa raf Voo • gevende en van de lnemers, van hun leiding ver wachtingen van de dee trainer. continuïteit en borging van het begin af aan zijn g: inin tra de ens Tijd • drachten en eindtraining in de vorm van op een aandachtspunt in de

stelt opdrachten. atig naar de praktijk en de trainer ver wijst regelm g: inin tra ?’ de der ens ver ee Tijd • hoe ga je erm rs: ‘Hoe doe je dat nu en vragen aan de deelneme ele er en eventu peling aan de opdrachtgev • Tussentijdse terugkop werkwijze. bijstelling van doelen en lnemers en concrete g: evalueren met de dee inin tra de van de ein het Aan • kjitkarp ed roov nekaar arpgasfjija mo eterge rcnnome c keabeg aM innen om ken voor de praktijk: ‘W ma ken pra afs -raaw naag tietïunitnoc ed gniniart ed án ez eoh sremenleed ed tem keerpseB • ren?’ tid ndit av te gnrea agtlise roov ed ew nekerpsnko eb ms gelten revoorg kreani w kser le en. po :dleebroovjiB .negrob g: ver volgbijee inin tra de Na • nup gever met evaluatie.ten cht dra op koppeling naar de ug ter g: inin tra de Na • ang. adviezen voor de voortg

4 PIT

g n a g t r o o v e d k e er p s e b n e r e v e g t h c a r d p o e d t e m r e e u l a v E

57

5 PIT

et negnilekkiw tno mo revegthcardpo ed naa gnileppokguret ed kiurbeG • .nekerpseb ed nav kjit karp ed po njiz dmetsegfa eid nezeivda ne spit etercnoc feeG • .sremenleed


UITVOEREN

IMPLEMENTEREN 25-09-2008 08:44:41

CONTINUITEIT EN BORGING Tip 1 Ondersteuning van bovenaf is een voorwaarde

• Wil een organisatie een cultuuromslag maken? Dan is actieve betrokkenheid van het management noodzakelijk. • Moeten medewerkers ander gedrag aanleren? In dat geval is voorbeeldgedrag van de leidinggevende en diens ondersteuning van het leerproces cruciaal. • Bij het aanleren van kennis is het benutten van die kennis het aandachtspunt. • Maak concrete afspraken met de opdrachtgever over de rol van de leidinggevenden.

Tip 2 Voorkom afhankelijkheid bij de deelnemers

• Na de training moeten de deelnemers het zonder jou doen. Bevorder zo snel mogelijk hun zelfstandigheid door ze tijdens de training te motiveren: - zelf oplossingen te bedenken; - elkaar te ondersteunen en tips te geven.

Tip 3 Stimuleer de deelnemers steeds een stap verder te gaan

• Bevorder de groepsontwikkeling door de deelnemers te coachen steeds meer zelf de verantwoordelijkheid te nemen. Bijvoorbeeld: op dag 1 oefent iemand aarzelend met feedback geven, op dag 2 nodig je hem uit de feedback ter plekke te geven, op dag 3 spreek je deze persoon erop aan wanneer hij het niet uit zichzelf doet.

Tip 4 Maak concrete afspraken voor de praktijk

• Bespreek met de deelnemers hoe ze ná de training de continuïteit gaan waar borgen. Bijvoorbeeld: op elk werkoverleg bespreken we de voortgang van dit punt.

Tip 5 Evalueer met de opdrachtgever en bespreek de voortgang

• Gebruik de terugkoppeling aan de opdrachtgever om ontwikkelingen te bespreken. • Geef concrete tips en adviezen die afgestemd zijn op de praktijk van de deelnemers.

58


25-09-2008 08:44:41

OVER DE AUTEURS Marijke de Blaauw Senioradviseur en trainer ouderenzorg & thuiszorg bij bureau Cerein. Ze publiceert artikelen over onder meer kleinschalig wonen en spreekt regelmatig op congressen.

John Sijnke Adviseur en trainer voor organisatie en ontwikkelingsvraagstukken bij bureau Spot. Hij publiceerde meerdere boeken en vele artikelen over communicatie & samenwerken en over de dienstverlening aan mensen met een verstandelijke beperking.

Beiden hebben veel ervaring met het geven van trainingen, het coachen van trainers en het ontwikkelen van trainingsprogramma’s en trainingsmateriaal.

www.cerein.nl www.spottraining.nl www.bsl.nl


25-09-2008 08:43:40

TIPS VOOR TR AINERS shop n training of work or wie af en toe ee vo el idd lpm hu ch • is een praktis ngen geef t; verzorg t; lmatig of vaak traini ge re e wi or vo g dersteunin inerschap. ire aspecten van tra ta • biedt ef fec tieve on en m ele st ee m bondig de • behandelt kort en n over leren en che verhandelinge tis re eo th ige er vo ef t geen uit iners. Tips voor trainers ge handvatten voor tra rete en prak tische nc trainen, maar co n training: de drie fasen van ee uit d uw bo ge op is Tips voor trainers oene bladen • Voorbereiding: de gr den bla • Uitvoering: de rode uwe bladen bla de : tie • Implementa sale informatie voorkant vind je ba de Op a. em th ek een specifi Elk blad behandelt a: over het them grijk? het thema zo belan • Waarom: wat maakt aal bij kijken? em • Wat: wat komt er all n? aa t he je k a. • Hoe: hoe pa tips over het them vind je prak tische Op de achter zijde een apar t blad een thema dat op ar na en ijz rw ve n te woorde De in kleur gedruk . is behandeld

www.bsl.nl isbn 978 90 313 6011 6 nur


25-09-2008 11:42:06

Marijke de Blaauw John Sijnke. Tips. voor trainers. Spieken toegestaan_omslag_voor-nawerk_02.indd :43:40

Recommend Documents