Mantelzorgbeleid Driezorg

Mantelzorgbeleid Driezorg Inleiding Mantelzorg is een belangrijk en omvangrijk deel van de zorg. Naar verwachting neemt het aandeel van mantelzorgers toe in verband met demografische en sociaal-economische ontwikkelingen in de gezondheidszorg. In de praktijk gaat veel van de aandacht die is gericht op mantelzorgers naar de situatie van thuiswonenden. Veel organisaties houden zich in hoofdzaak bezig met mantelzorgers in de thuissituatie, zoals Steunpunten mantelzorg en aanbieders van respijtzorg. Ook in de intramurale setting is er sprake van hulp en ondersteuning die gegeven wordt door mantelzorgers. Met de invoering van de nieuwe regelgeving rondom zorgzwaartebekostiging, groeit het belang van de inzet van mantelzorgers. Driezorg vindt het belangrijk om het beleid ten aanzien van mantelzorg goed te hebben geformuleerd en geïntegreerd in de organisatie. In deze notitie staat het beleid met betrekking tot mantelzorgondersteuning beschreven. Centraal uitgangspunt hierin is om mantelzorgondersteuning integraal onderdeel te laten zijn van de werkwijze van de organisatie. 1. Definities[1] 1.1 Definitie van mantelzorg: Mantelzorg wordt gedefinieerd als “zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie.” (Nationale Raad voor de Volksgezondheid) Mantelzorgers zijn geen beroepsmatige zorgverleners, maar geven zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie ze zorgen. Mantelzorg is niet de alledaagse zorg voor – bijvoorbeeld – een gezond kind. 1.2 Mantelzorg en vrijwilligerswerk Mantelzorg en vrijwilligerswerk zijn termen die vaak door elkaar gehaald worden. Toch zijn het verschillende dingen. Mantelzorg overkomt je Een mantelzorger kiest er niet voor om te gaan zorgen: het overkomt je, omdat je een emotionele band hebt met degene die zorg nodig heeft. Mantelzorgers zorgen soms 24 uur per dag, kunnen de zorg niet zomaar beëindigen en verrichten soms verpleegkundige handelingen.

Voor vrijwilligerswerk kies je Vrijwilligers kiezen ervoor om te zorgen. Als zij met het vrijwilligerswerk starten, is er (nog) geen emotionele band. Daarnaast zorgen zij voor een afgebakende tijd (bijvoorbeeld een dagdeel per week) en kunnen zij de zorg op eigen initiatief beëindigen. Zorgvrijwilligers werken in georganiseerd verband en verrichten nooit verpleegkundige handelingen. 1.3 Mantelzorgondersteuning Mantelzorgondersteuning is een verzamelterm voor voorzieningen en diensten die de draagkracht van mantelzorgers vergroten of de draaglast verlichten. Mantelzorgondersteuning draagt op zorginhoudelijk niveau bij aan een doelmatige, efficiënte en kwalitatief goede zorg. Vanuit het perspectief van de cliënt is mantelzorgondersteuning van belang. Ondersteuning kan spanningen verminderen en waarborgt op de langere termijn de kwaliteit van de relatie. Mantelzorgers zijn een doelgroep met eigen vragen en behoeften, waarvoor deels een apart aanbod nodig is. Steunpunten mantelzorg geven informatie, advies en emotionele steun aan mantelzorgers. Ze vervullen een doorverwijzende of bemiddelende rol. Mantelzorgondersteuning kan plaatsvinden op individueel of collectief niveau. Individueel is bijvoorbeeld de persoonlijke informatie advies en begeleiding van mantelzorgers. Collectieve steun is gericht op groepen mantelzorgers en op het ondersteunen van mantelzorgers bij de behartiging van hun belangen in het beleid van zorg- en welzijnsinstellingen en gemeenten. 2. Visie Driezorg op mantelzorg 2.1 Algemene visie Het unieke van iedere mens blijft voortbestaan, ook in situaties waarin zich een verstoring van het evenwicht voordoet door ziekte, handicap en/of ouderdom. Dat betekent dat medewerkers in hun ontmoeting met iedere cliënt rekening dienen te houden met de individuele wensen, gewoontes en tradities van betrokkene. Driezorg wil via haar zorg en dienstverlening mensen behulpzaam zijn. Dit kan variëren van een aanbod op het terrein van welzijns- en andere dienstverleningsactiviteiten (denk bijvoorbeeld aan deelname aan sociaal-culturele activiteiten en maaltijdenservice) tot intensieve zorg en verpleging. De cliënt mag van Driezorg de nodige deskundigheid en kwaliteit verwachten met betrekking tot de verschillende zorgvormen en diensten. 2.2 Visie op mantelzorg De eigen regie en het welzijn van de cliënt vormen het uitgangspunt voor de organisatie. Medewerkers (welzijn- en zorg-) hebben niet altijd de tijd om cliënten gezelligheid en aandacht te geven die zij nodig hebben. Daarom worden mantelzorgers nadrukkelijk betrokken bij ondersteunende taken rondom het welzijn van de cliënt. Mantelzorgers en de professionele zorgmedewerkers werken hierbij aanvullend op elkaar. Bij de uitwerking van deze visie wordt nadrukkelijk onderscheid gemaakt tussen vrijwilligers(beleid) en mantelzorg(beleid). 2.3 Rol mantelzorgers Mantelzorgers zijn familieleden, vrienden, buren, kennissen van een cliënt die op een actieve manier een bijdrage willen en kunnen leveren in de ondersteuning aan een bewoner, met als doel bij te dragen aan behoeften of wensen van de cliënt.

Verschil intramuraal en extramuraal De rol van mantelzorgers is extramuraal over het algemeen groter dan intramuraal. Extramuraal – dus in de thuissituatie – neemt de mantelzorger veelal bepaalde zorgtaken op zich. Intramuraal – wanneer de cliënt in een verzorging- of verpleeghuis woont – neemt het zorgteam de verzorgende taken op zich. Dit is soms een grote verandering ten aanzien van de rol van de mantelzorger, hetgeen een gewenningsproces is. Over het algemeen heeft de mantelzorger in de intramurale setting een rol bij ondersteunende taken rondom het welzijn van de cliënt, dat kan variëren van sociale steun tot (samen) boodschappen doen of een wandeling maken. 2.4 Mantelzorgers en ‘eerste contactpersonen’ De eerste contactpersoon is het aanspreekpunt voor zorgmedewerkers over allerlei zaken met betrekking tot cliënten rondom zorgzaken. De eerste contactpersoon hoeft echter geen mantelzorger te zijn. Bij het opstellen van het zorgleefplan wordt met de cliënt gesproken over de rol en taken van zowel de eerste contactpersoon als die van de mantelzorger(s). 2.5 Borging van het beleid De wijze waarop mantelzorgbeleid een onderdeel van de werkwijze van de organisatie vormt, heeft een plaats in de uitwerking van het zorgleefplan, hetgeen tevens is vastgelegd in een protocol. Daarnaast is de Beleidsfunctionaris van Driezorg door het MT aangewezen om erop toe te zien dat het beleid ten aanzien van mantelzorg aan de orde blijft komen. 3. Mantelzorgondersteuning door Driezorg De uitwerking van de visie op mantelzorgondersteuning – beschreven in paragraaf 3.1 – wordt enerzijds vormgegeven door de centrale coördinatie van mantelzorgondersteuning door een consulent en anderzijds door de ondersteuning van mantelzorgers als onderdeel van het zorgproces. Achtereenvolgens komen deze onderdelen in dit hoofdstuk aan de orde. 3.1 Visie op mantelzorgondersteuning Mantelzorgondersteuning is een integraal onderdeel van de werkwijze van de organisatie. Uitgangspunt voor mantelzorgondersteuning is het in evenwicht brengen van de draagkracht en draaglast van mantelzorgers. Dit wordt gerealiseerd door het ondersteunen, stimuleren en initiëren van activiteiten voor mantelzorgers. 3.2 Centrale coördinatie De ervaring leert dat mantelzorgers geregeld vragen hebben over uiteenlopende onderwerpen; dit strekt van het aanvragen van een indicatie, tot het invullen van formulieren. Veelal komen deze vragen terecht bij de receptie, zorgmedewerkers, zorgmanagers of welzijnsmedewerkers. Deze medewerkers helpen mantelzorgers, maar geven ook aan dat er soms een dieperliggende vraag of behoefte is, bijvoorbeeld in de vorm van emotionele steun of begeleiding. Om deze ondersteuning te kunnen bieden, heeft Driezorg een vast aanspreekpunt voor mantelzorgers binnen de organisatie aangewezen. Waar men terecht kan met vragen, waar men zijn/haar verhaal kwijt kan en waar de mantelzorger informatie kan krijgen over alles wat met de wereld rondom de mantelzorger te maken heeft. Driezorg heeft sinds 2008 een coördinator mantelzorgondersteuning in dienst die deze rol vervult. De taken van de consulent worden in paragraaf 3.3 beschreven. 3.2.1 Huidige situatie De centrale coördinatie van mantelzorgondersteuning door een mantelzorgconsulent is in 2008 vormgegeven in de Driezorglocatie Rivierenhof, met behulp van subsidie van de gemeente. Op de andere locaties is geen centraal aanspreekpunt en wordt ondersteuning door verschillende medewerkers geboden als mantelzorgers een concrete vraag hebben. Een structureel aanbod voor mantelzorgers is hier niet georganiseerd.

3.2.2 Toekomstige situatie In 2009 geeft Driezorg uitwerking aan het doel om begin 2010 de ondersteuning van mantelzorgers geborgd te hebben en een integraal onderdeel van de werkwijze van de organisatie te laten zijn. Deze doelstelling past binnen het streven om begin 2010 gecertificeerd te zijn voor PREZO, waarbij de werkwijze rondom mantelzorgbeleid dient te voldoen aan de voorwaarden van PREZO. In paragraaf 3.4 wordt de wenselijke situatie ten aanzien van de ondersteuning van mantelzorgers nader uitgewerkt 3.3 Mantelzorgconsulent De voornaamste taak van de mantelzorgconsulent is het bieden van ondersteuning aan mantelzorgers. Dit wordt in verschillende vormen gedaan, hetgeen in onderstaande paragraaf wordt toegelicht. Ook worden de overige taken van de mantelzorgconsulent beschreven. 3.3.1 Vormen van mantelzorgondersteuning Mantelzorgondersteuning wordt zowel individueel als in groepsverband geboden, in de volgende vormen: • • •

•

Informatie: de consulent geeft informatie over allerlei onderwerpen waar mantelzorgers mee te maken krijgen, zoals ziektebeelden en wet-/regelgeving; Advies: de mantelzorgconsulent geeft advies over uiteenlopende onderwerpen, bijvoorbeeld bij het maken van lastige keuzes; Praktische ondersteuning: bij bijvoorbeeld het invullen van formulieren, het aanvragen van het mantelzorgcompliment, of het uitzoeken van zaken rondom (nieuwe) wet- en regelgeving; Emotionele ondersteuning: de consulent is een klankbord bij het nemen van beslissingen of lastige vragen. De mantelzorgconsulent neemt de tijd om een goed beeld te krijgen van de situatie en de hulp die de mantelzorger nodig heeft. De consulent helpt de mantelzorger daarna op weg met informatie en adviezen en kan zo nodig doorverwijzen naar andere organisaties.

Respijtzorg, ofwel het tijdelijk overnemen van (mantel)zorg, is een grote behoefte van sommige mantelzorgers. Voor extramurale cliënten kan Driezorg in dit geval een KDO-kamer ter beschikking stellen, op basis van een indicatie. Voor andere vormen van respijtzorg, zoals het inzetten van een vrijwilliger, wordt de mantelzorger doorverwezen naar het Steunpunt Informele Zorg. 3.3.2 Individuele contacten of bijeenkomsten Bovengenoemde vormen van mantelzorgondersteuning worden gerealiseerd in de vorm van een mantelzorgsalon (bijeenkomsten) en individuele contacten. Een toelichting hierop: •

•

Individuele contacten: naar aanleiding van een eerste contact (bijv. na een ontmoeting of een vraag) tussen de mantelzorger en de consulent, wordt besproken of een vervolgafspraak wenselijk is. Is dat het geval, dan brengt de consulent een (of meerdere) huisbezoek(en) aan de mantelzorger. Gezamenlijk wordt besproken wanneer de ondersteuning door de consulent afgerond wordt. Bijeenkomsten (ofwel: mantelzorgsalon): de mantelzorgconsulent organiseert bijeenkomsten, gericht op onderwerpen waarmee mantelzorgers te maken kunnen krijgen. Hierbij houdt de consulent rekening met de behoefte van mantelzorgers. Bijeenkomsten worden gegeven in vier vormen, namelijk:

-Themabijeenkomsten: veelal wordt een spreker uitgenodigd die informatie geeft over een specifiek onderwerp; -Koffieochtenden: deze ochtenden hebben een ontspannen karakter. Het uitgangspunt is gezamenlijk koffie drinken en delen van ervaringen. Soms wordt over een concreet onderwerp gepraat; -Informatiemarkt: een markt die wordt georganiseerd met verschillende aanbieders in de regio, waarbij een bepaald onderwerp centraal staat; -Workshops: uitgangspunten hierbij zijn creativiteit en/of ontspanning. 3.3.3 Overige taken mantelzorgconsulent Naast het bieden van ondersteuning aan mantelzorgers en de organisatie daaromheen, heeft de mantelzorgconsulent de volgende taken: •

• •

•

Afstemming van het programma cq de te organiseren bijeenkomsten met het Steunpunt Informele Zorg Zwolle, met als doel aanvullend op elkaar te zijn om een zo breed mogelijk aanbod voor mantelzorgers te hebben; Verzorgen van PR: creëren van naamsbekendheid, positioneren van het steunpunt in het lokale netwerk en verzorgen van persberichten; Contacten leggen en onderhouden: zowel binnen de organisatie (bij zorgmedewerkers, leidinggevenden, welzijnsmedewerkers, receptie) als bij externen (zoals huisartsen, wijkagent, thuiszorgorganisaties). Het onderhouden van contacten is belangrijk voor een goede de doorverwijzing en optimaal gebruik van het aanbod; Rapporteren van werkzaamheden in een registratiesysteem en aan de Beleidsfunctionaris.

3.4 Ondersteuning mantelzorg als onderdeel van het zorgproces Een goede relatie tussen (zorg)medewerkers en mantelzorgers is van belang om elkaar goed te kunnen aanvullen. Beide streven er tenslotte naar om zo goed mogelijk aan de wensen van de cliënt te voldoen. Door samenwerking en onderlinge afstemming kan hier beter aan tegemoet worden gekomen. Zoals in paragraaf 3.2.2 beschreven, wordt in 2009 uitwerking gegeven aan de werkwijze ten aanzien van mantelzorgondersteuning, conform de voorwaarden van PREZO. In deze paragraaf wordt de werkwijze, ofwel wenselijke situatie, beschreven. 3.4.1 Rol EVV’er De Eerst Verantwoordelijke Verzorgende (EVV’er) is het centrale aanspreekpunt voor mantelzorgers. Deze werkwijze van EVV’ers om mantelzorgers te betrekken is als volgt: • •

• • • • •

De EVV’er stelt, samen met de cliënt, een zorgleefplan op. Hierbij worden wensen en behoeften van de cliënten besproken; De EVV’er stelt vast of een mantelzorger(s) iets t.a.v. de invulling van de behoeften kan betekenen. Onder andere bij: wandeling maken, sociale contacten, boodschappen doen; In overleg met de cliënt of via de eerste contactpersoon wordt bepaald welke mantelzorger(s) kan worden benaderd door de EVV’er; De EVV’er bespreekt met de mantelzorger(s) welke specifieke taken hij/zij op zich kan nemen, hoe vaak en wanneer dit plaatsvindt, etc.; De EVV’er legt de beschrijving van de taken vast in het zorgleefplan; De EVV’er ondersteunt en faciliteert mantelzorgers bij de uitvoering van hun taken; Evaluatie van de rol van de mantelzorger(s) vindt plaats met de evaluatie van het zorgleefplan.

Bij het kleinschalig wonen wordt het zorgleefplan samen met de cliënt en zijn/haar vertegenwoordiger opgesteld. Het contact met de vertegenwoordiger, al dan niet een mantelzorger, is al in een vroeg stadium gelegd. In dit gesprek wordt concreet gevraagd naar de mogelijkheden van ondersteuning door de vertegenwoordiger en/of de mantelzorger(s). 3.4.2 Kennis medewerkers De organisatie zorgt ervoor dat de belangen van mantelzorgers in beeld gebracht zijn en behartigd kunnen worden. Met de implementatie van het zorgleefplan, uiterlijk eind 2009, is geborgd dat dit ook daadwerkelijk zo is. De deskundigheid van medewerkers – die te maken hebben met mantelzorgers – op de volgende terreinen is daarbij van belang: •

•

Het omgaan met mantelzorgers, onder andere ten aanzien van communicatie en taak- en rolverdeling. Mantelzorgers voelen zich welkom en worden gefaciliteerd bij de uitvoering van hun taken; Verwijzing naar hulpverleners (in- en extern), waarbij o.a. kennis van de sociale kaart van belang is.

Zoals in paragraaf 2.3 beschreven is, verschilt de rol van mantelzorgers voor de extramurale en intramurale locaties/teams. Medewerkers krijgen met deze verschillen te maken en zijn in staat om hier goed op in te spelen. Bij intramurale cliënten hebben mantelzorgers over het algemeen een rol in de ondersteuning van het welzijn. De EVV’er heeft een centrale rol in e ondersteuning van mantelzorgers (zie paragraaf 3.4.1). Daarnaast is het belangrijk dat medewerkers oog hebben voor de veranderende rol van de mantelzorger, omdat het familielid of andere naaste verhuist van een zelfstandige woning naar een intramurale setting. In het beleid en de uitvoering daarvan moet rekening gehouden worden met de – wellicht in de toekomst – veranderende rol van mantelzorgers, als gevolg van de invoering van nieuwe wet- en regelgeving rondom zorgzwaartebekostiging. Woont de cliënt extramuraal, hebben mantelzorgers over het algemeen een grote rol. Medewerkers hebben dan, naast de taak om de wensen en behoeften in beeld te brengen, een belangrijke taak ten aanzien van doorverwijzing van mantelzorgers. Dit is het geval bij vragen van mantelzorgers, maar ook een oog voor het signaleren van overbelasting van mantelzorgers is van belang. Kennis van de sociale kaart een belangrijk onderdeel van de functie, zowel van medewerkers die in- als extramuraal werken. De scholing van medewerkers – teamcoördinatoren en EVV’ers – wordt geborgd in de opleidingsbrochure van Driezorg. 3.4.3 Jaarlijkse aandacht voor mantelzorgers Mantelzorgers worden in het zonnetje gezet op de Dag van de Mantelzorg, dat Driezorg jaarlijks organiseert – samen met verschillende aanbieders in de regio. Alle mantelzorgers worden – via de eerste contactpersonen – daarvoor aangeschreven. Dit vereist het bijhouden van een kloppend adressenbestand van mantelzorgers. Daarnaast wordt jaarlijks per locatie een bijeenkomst georganiseerd voor mantelzorgers, bijvoorbeeld in de vorm van een themabijeenkomst. Per locatie wordt bepaalt hoe invulling aan de bijeenkomst wordt gegeven. De zorgmanager is verantwoordelijk voor de organisatie van de bijeenkomsten en de jaarlijkse verantwoording hiervan de naar de beleidsfunctionaris. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[1] www.mezzo.nl. Mezzo is de landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligers.