Mantelzorgbeleid Verpleging en verzorging Thuis

Mantelzorgbeleid Verpleging en verzorging Thuis

Corrie Vroon Petra van den Berg

Productmanager Mantelzorg en Informele Zorg Beleidsadviseur

Mantelzorgbeleid Intramuraal Concept versie 0.1 3 december 2015

Inhoudsopgave 1 Inleiding ................................................................................................................................ 3 2 Visie op Mantelzorg.............................................................................................................. 4 3.1 Definitie Mantelzorg ........................................................................................................ 4 3.2 Positie mantelzorger in het zorgproces ...................................................................... 4 3.3 Onbetaalde en onbetaalbare zorg .............................................................................. 4 3.4 Mantelzorgondersteuning .......................................................................................... 5 3.5 Spanningsveld tussen werk en zorg ................................................................................ 5 3.6 Mantelzorgvriendelijke organisatie ................................................................................ 5 3.7 Mantelzorgbeleid ............................................................................................................ 6 3 De positie van de mantelzorger in het zorgproces thuis ..................................................... 7 4.1 Inleiding........................................................................................................................... 7 4.2 Aanmelding ...................................................................................................................... 7 4.3 Het intakegesprek ............................................................................................................ 7 4.4 Wettelijke vertegenwoordiging en belangenbehartiging ................................................ 7 4.5 afbakening van verantwoordelijkheden .......................................................................... 8 4.6 Evaluatie zorgplan ........................................................................................................... 8 4.7 Monitoren balans draagkracht/draaglast mantelzorger ................................................. 8 4.8 Acties bij overbelasting .................................................................................................... 8 4.9 Aandacht voor rouwverwerking en acceptatie ............................................................. 10 4 Ondersteuning medewerkers............................................................................................. 11 5.1 Inleiding ......................................................................................................................... 11 5.2 Scholing .......................................................................................................................... 11 5.3 Intervisie en cliëntbesprekingen.................................................................................... 11 5.4 Mantelzorgtelefoon en helpdesk Lelie zorggroep ......................................................... 11 5 Verantwoordelijkheid en ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers ............................. 12 6.1 Inleiding ......................................................................................................................... 12 6.2 Schematische weergave zorgproces m.b.t. mantelzorg ................................................ 12 6.3 Beschrijving diensten vanuit Lelie zorggroep voor mantelzorgers ............................... 13 6.3.1 Mantelzorgbijeenkomsten ...................................................................................... 13 6.3.2. Mantelzorgtelefoonlijn .......................................................................................... 13 6.3.3 Mantelzorg e-mail ................................................................................................... 14 6.3.5 Zingevingsvragen bij Mantelzorg ............................................................................ 14 6.3.6. Vakantie voor mantelzorger met zorgvrager ......................................................... 14 6.3.7 Mantelzorgondersteuning ...................................................................................... 14 6.3.8 Mantelzorgbemiddeling (bij vastgelopen mantelzorg situaties) ............................ 15 6.4 Verwijzing naar diensten en producten voor mantelzorgers – extern .......................... 15 6.4.1 Caren zorgt .............................................................................................................. 15 6.4.2 We helpen ............................................................................................................... 15 6.4.5. Alzheimercafe’s ...................................................................................................... 16 6.5 Communicatie m.b.t. mantelzorg .................................................................................. 16 6.5.1 Inleiding ................................................................................................................... 16 6.5.2 Communicatie voor cliënten en mantelzorgers ...................................................... 16 6.5.3 Communicatie extern .............................................................................................. 16 Bijlage 1 ................................................................................................................................... 17

Pagina 2 van 19


1

Inleiding

Mantelzorg is van alle tijden. Zolang er mensen zijn, zorgt men voor elkaar. Ruim tweeënhalf miljoen Nederlanders zorgen intensief voor een familielid of vriend. Zij nemen die zorg vaak op zich naast professionele zorgverleners zoals de thuiszorg. 450.000 Mantelzorgers geven aan dat zij de zorg voor hun naaste eigenlijk niet meer aankunnen. Hun aantal neemt toe. Tegelijk wil de overheid dat familieleden een grotere rol gaan spelen in de zorg. 1 In onze huidige samenleving zijn niet alleen overheden en zorgvragers op zoek naar evenwicht in de zorg, maar de derde partij, de mantelzorger doet als gelijke mee in deze zoektocht. Ze vormen samen een drie-eenheid. Op de werkvloer zien we zorgvragers, mantelzorgers en beroepskrachten wikken en wegen hoe de zorg te delen. Het hart van de zorg is daar waar zorgvragers, mantelzorgers en beroepskrachten elkaar ontmoeten binnen de zogenaamde zorgtriade.2 Professionals van Lelie zorggroep hebben al jarenlang de intrinsieke overtuiging dat mantelzorg heel belangrijk is voor de cliënt en zijn of haar netwerk. Vanuit de christelijke zorgvisie merken we op, dat we aan elkaar gegeven zijn. Vanuit de relatie met de ander kunnen we beter tot ontplooiing komen. De cliënt en zijn familie3 horen onlosmakelijk bij elkaar. Niet zelden zijn zij ook verbonden door een afhankelijkheidsrelatie, waarin zorg door de mantelzorger, helpend is geweest bij het uitstellen van de zorgvraag richting beroepskrachten. Bij het starten van de zorgvraag kan en mag deze belangrijke positie van de mantelzorger niet genegeerd, laat staan overbodig verklaard worden. Lelie zorggroep wil in dit Mantelzorgbeleid weergeven hoe deze visie vertaald wordt in concreet beleid. Dit beleid zal per product, mede gezien de aard van het karakter van de geboden zorg, verschillend ingevuld worden.

1

Stephan Bol, september 2015, Voorkom ontspoorde zorg, begin bij familie, Nederlands Dagblad Beneken, genaamd Kolmer, november 2011, pag. 46 en 47 3 Waar familie staat kan mantelzorger gelezen worden 2

Pagina 3 van 19


2

Visie op Mantelzorg

3.1 Definitie Mantelzorg Mantelzorg is langdurige zorg die buiten het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende door personen uit diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie.4 3.2 Positie mantelzorger in het zorgproces We zien de mantelzorger als ‘sleutelfiguur’ in de zorg rondom de cliënt. Hij5 heeft vaak een sterke emotionele band met de cliënt en is door liefde en loyaliteit met de zorgvrager verbonden. De mantelzorger heeft meestal al voor een langere periode intensief huishoudelijke-, verzorgende en soms verplegende taken op zich genomen. De mantelzorger behartigt ook vaak de belangen van de cliënt en/of ondersteunt de cliënt bij het nemen van beslissingen of de verwerking in het ziekteproces. Het blijkt dat met name de taken als belangenbehartiger (regiehouderschap), als meer belastend worden ervaren dan de meer concrete zorgtaken zoals ondersteunen bij algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL). De mantelzorger beschikt over veel ervaringsdeskundigheid. Hij wil meestal de zorg zelf regelen, met name in de thuissituatie, of er in elk geval invloed op kunnen uitoefenen. In deze rol willen we de mantelzorger, wanneer de cliënt en mantelzorger dat beiden wensen, graag respecteren, versterken en waar nodig ondersteunen. De professionals van Lelie zorggroep gaan uit van de gelijkwaardigheid van ieders rol en expertise en tonen hiervoor respect en streven er naar om optimaal samen te werken met het netwerk. Wij zien de mantelzorgers als belangrijke gelijkwaardige partners in de zorg. Daar waar de mantelzorg niet meer toereikend is, begint in veel gevallen de inzet van de professionele zorg. De mantelzorger heeft in het zorgproces als dichtstbijzijnde relatie van de cliënt de regisseursrol, als de cliënt (niet meer) zelf de regie kan voeren. 3.3 Onbetaalde en onbetaalbare zorg Rond de zorgvragers van Lelie zorggroep staan naast de professionals, de mantelzorgers en vrijwilligers die onbetaalde, maar vooral ook onbetaalbare zorg op zich nemen. Uit onderzoek blijkt dat de mantelzorger geen materiële vergoeding verwacht, maar wel veel waarde hecht aan erkenning en waardering voor hun zorgtaken. De professional van Lelie zorggroep waarderen de mantelzorger niet vanuit het economische perspectief, maar hebben oog voor de achterliggende waarden. Als christelijke zorgaanbieder ervaren we de zorg voor onze medemens als opdracht van onze Schepper. We houden daarbij voor ogen dat we de zorg voor de ander net zo belangrijk vinden als passende zorg voor diegene die zorg verleent aan de ander. Het welbevinden van de cliënt hangt niet af van de juiste medische zorg, verzorging en begeleiding6 maar vooral van aandacht, liefde en zorg voor alledaagse zaken.

4

VWS, 2001 Waar hij staat, kan ook zij gelezen worden. 6 Waar zorg staat kan ook begeleiding ingevuld worden. 5

Pagina 4 van 19


3.4 Mantelzorgondersteuning Zoals ook al in de inleiding beschreven zijn veel mantelzorgers overbelast. Bij het laatste onderzoek naar mantelzorg becijferde het Sociaal Cultureel Planbureau de aanwezigheid van 2,6 miljoen mantelzorgers, die minstens acht uur per week en/of langer dan drie maanden zorg verleenden aan een naaste. Partners geven positieve en negatieve evaluaties van mantelzorg weer, terwijl volwassen kinderen de zorg meer negatief dan als positief ervaren.7 Het verlenen van mantelzorg kan spanning oproepen. Vooral bij partners is er vaak sprake van een morele verplichting. Daarnaast kan de mantelzorger hoge eisen aan zichzelf stellen en heeft hij/zij moeite met het loslaten van zorgtaken en het overdragen van verantwoordelijkheid aan anderen. Wanneer de draaglast zwaarder wordt dan de draagkracht, moet de mantelzorger taken overdragen. Dit kan weer leiden tot schuldgevoelens. Als de mantelzorger niet over deze gevoelens kan spreken in zijn/haar nabije omgeving, kan dit weer leiden tot isolement, chronische vermoeidheid of burn-out. 3.5 Spanningsveld tussen werk en zorg Gezien de maatschappelijke ontwikkelingen, waarbij het overheidsbeleid meer gericht is om burgers langer zelfstandig thuis te laten wonen, kan er een steeds zwaardere last op de schouders van de mantelzorger komen te liggen. Bij opname in een instelling verwachten we dat mantelzorgers in toenemende mate overbelast zijn. Het overheidsbeleid is er op gericht om inzet van professionals, waar mogelijk, te verminderen en inzet van het netwerk te versterken. De werkende mantelzorger kan hierdoor in de knel komen. De combinatie werk en mantelzorg is niet altijd even makkelijk. Van alle werkende mantelzorgers voelt bijna de helft zich zwaar belast en ervaart problemen in de combinatie van werk en zorgtaken.8 We zien het als onze taak om oog te hebben voor de balans tussen draagkracht en draaglast bij de cliënt, maar ook bij de mantelzorger. 3.6 Mantelzorgvriendelijke organisatie Tegenwoordig is er bij één op de vier werknemers in de zorg een situatie gaande waarbij werk, privé en mantelzorg gecombineerd (moeten) worden. Binnen de zorg is het aantal werkende mantelzorgers veel hoger dan in andere beroepen. En omdat er in de komende tijd steeds meer een beroep zal worden gedaan op elke burger - als het gaat om mantelzorg, zal dit aantal waarschijnlijk alleen maar hoger worden. Uit onderzoek blijkt dat 55% van de werkende mantelzorgers het moeilijk vindt om dit thema bespreekbaar te maken. Het vraagt moed en een veilige werkomgeving om als medewerker in een team bespreekbaar te maken dat je ruimte nodig hebt voor mantelzorgtaken. Het kan enorm helpen als een medewerker zich dan gesteund voelt door zijn/haar teamcoach en collega’s. Een medewerker heeft de verantwoordelijkheid om het aan te geven als er spanning in de combinatie werk, privé en mantelzorg komt te staan. Een open cultuur is daarbij belangrijk. Dit kan door het thema ‘mantelzorg’ in het teamoverleg te bespreken en om in de

7

Counseling Magazine, nummer 2 2015, pagina 11, Beenhakker C., Informele zorg in de participatiesamenleving; Uitdagingen voor sociale netwerken en zorgvoorzieningen 8 http://www.werkenmantelzorg.nl/doelgroepen/werkgevers

Pagina 5 van 19


functioneringsgesprekken het onderwerp ‘werk en mantelzorg’ ook als gesprekspunt op te nemen. Vervolgens kan een medewerker, samen met de leidinggevende, en eventueel na overleg met de afdeling HRM, zoeken naar een op maat gesneden oplossing voor de medewerker. ‘Maak werk en mantelzorg bespreekbaar!’ Is ons motto. We ontvangen de erkenning Mantelzorgvriendelijke Organisatie op 4 januari 2016 samen met 130 andere organisaties in Nederland. 9 3.7 Mantelzorgbeleid Wanneer de professional samenwerkt met de mantelzorger, ontstaat er welhaast vanzelfsprekend een spanningsveld. Hierin is het van belang om integere en verantwoorde keuzes te maken. Als Lelie zorggroep willen we onze medewerkers handvatten bieden om met dit spanningsveld om te gaan. Om de medewerker en de mantelzorger hierin te ondersteunen, ziet Lelie zorggroep het als een opdracht om een goede afstemming tussen de professionele hulp en de mantelzorg te bereiken. Hiervoor hebben we het mantelzorgbeleid toegespitst op de geleverde producten.

9

Vroon, C. Memo werk en mantelzorg, december 2015

Pagina 6 van 19


3

De positie van de mantelzorger in het zorgproces thuis

4.1 Inleiding Bij 3.2 hebben we beschreven hoe waardevol wij de continuering van zorg door de mantelzorger vinden, zeker bij de start van professionele zorg. Daarom willen de zorgverleners graag aanvullend werken op de taken die de mantelzorger zelf uitvoert. 4.2 Aanmelding Een cliënt heeft zorg nodig. De eerste vraag is of er behoefte is aan professionele zorg, of dat er ook mogelijkheden zijn om ondersteuning en zorg vanuit de partner, het netwerk, de mantelzorger of voorliggende voorziening in te zetten. 4.3 Het intakegesprek De zorgvrager heeft primair de regie rond de zorg. De zorgvrager bepaalt wie de zorg gaat leveren en of de mantelzorger ingezet kan worden. Wanneer zorg valt onder de Zorgverzekeringswet of Wlz, stelt de indicatiesteller (bij Wlz de EVV-er), de vraag welke zorg door mantelzorgers geleverd kan worden. Door het stellen van deze vraag maakt de professional de cliënt bewust van de mogelijkheden van het netwerk. Afspraken over inzet van de mantelzorger worden vastgelegd in het zorgplan. Hierdoor ontstaat er meer zicht op het steunsysteem van de cliënt. 4.4 Wettelijke vertegenwoordiging en belangenbehartiging Bij cliënten met cognitieve problematiek die hierdoor wilsonbekwaam zijn, worden afspraken gemaakt m.b.t. vertegenwoordiging en belangenbehartiging. Er zijn verschillende vormen van vertegenwoordiging van de cliënt door mantelzorgers mogelijk: • Op het gebied van financiën: Beheert de cliënt zijn financiën niet meer zelf - en heeft hij hierover niet meer zelf de beschikking - dan dient hiervoor iemand te worden aangewezen: een curator, een bewindvoerder of een schriftelijk door de cliënt gemachtigde. De mantelzorger wordt met instemming van de cliënt of diens vertegenwoordiger geïnformeerd over de financiën. • Op het gebied van instemming en informatie De mantelzorger wordt, met instemming van de cliënt of diens vertegenwoordiger, geïnformeerd over de ziekte, de behandeling, de prognose en de uitvoering van de formele zorg. • Op het gebied van zorgen behandelzaken Kan de cliënt zijn persoonlijke belangen in zorgen behandelzaken niet meer zelf vertegenwoordigen, dan kan hiervoor iemand worden aangewezen: een curator, een mentor via stichting mentorschap),schriftelijk door de cliënt gemachtigde of een vertegenwoordiger op grond van de Wet op de Geneeskundige Behandeling Overeenkomst (WGBO). In het laatste geval geldt de volgende rangorde: echtgenoot/levensgezel, ouder, kind, broer/zus.

Pagina 7 van 19


4.5 afbakening van verantwoordelijkheden Het is niet eenvoudig om een strikte afbakening te definiëren van de taken en verantwoordelijkheden tussen professionele zorg en mantelzorg. Om recht te doen aan de cliënt en aan zijn mantelzorgers is het belangrijk om zowel in het intakeproces, maar ook bij elke evaluatie te verhelderen op welke manier de mantelzorger betrokken wil blijven bij de zorg. Om verwachtingen te verhelderen is het nodig om familie rechtstreeks te vragen wat ze het liefst willen doen. Daarnaast is het van belang om te vragen hoe frequent ze bij de zorg betrokken willen worden.10 In het zorgplan vermelden we doelen en de daarbij behorende acties die door de mantelzorger of het netwerk uitgevoerd worden. Wanneer de betreffende mantelzorger afwezig is, is het duidelijk welke taken overgenomen moeten worden.11 4.6 Evaluatie zorgplan Minimaal elk half jaar evalueert de wijkverpleegkundige het zorgplan. Hierbij is er dan opnieuw aandacht voor de inzet van de mantelzorger en ook voor de balans in draagkracht/draaglast bij de mantelzorger. Bij zorg vanuit de ZvW, maar ook vanuit de WLZ, kijkt de wijkverpleegkundige bij de evaluatie, samen met cliënt en mantelzorger of er andere vormen van zorg, zoals Hulp bij Huishouden, Intensieve Ambulante hulpverlening of casemanagement ingezet moet worden. 4.7 Monitoren balans draagkracht/draaglast mantelzorger In het komende jaar introduceren we een meetinstrument m.b.t. de ervaren zorgzwaarte bij de mantelzorger. Dit instrument heet de Self Rated Burden Scale. Met behulp van dit instrument kan de mantelzorger aangeven hoe zwaar hij de zorg ervaart. De ervaren zorgzwaarte meet de professional tijdens de intake, maar ook wanneer de zorgzwaarte toeneemt en bij elke evaluatie. Als de ervaren zorgzwaarte 40 of hoger is, mag de mantelzorger een vragenlijst invullen, de zogenaamde Caregiver Strain Index. Aan de uitkomst van de CSI is een kleurcodering gekoppeld. Bij groen hoeft er geen actie ondernemen te worden, bij oranje (lichte overbelasting) en bij rood (zware overbelasting) moet de professional acties ondernemen. Daarnaast let de professional structureel op de volgende signalen bij mantelzorgers: • Lichamelijke klachten: bijvoorbeeld verhoogde hartslag, transpireren, toenemende vermoeidheid, hoofdpijn; • Psychische klachten: bijvoorbeeld concentratiestoornissen, piekeren, slaapproblemen, depressiviteit; • Gedragsmatige klachten: bijvoorbeeld rusteloosheid, verwaarlozing lichamelijke verzorging, meer roken/drinken, paniekgedrag. 12 4.8 Acties bij overbelasting Indien er sprake is van (dreigende) overbelasting, wordt van de zorgverlener verwacht dat hij in gesprek gaat met de mantelzorger over het verminderen van de belasting. 10

Buijssen, H. (2009) Mijn moeder lag om 11 uur nog in bed. Omgaan met kritiek van familie: negen effectieve strategieën. Houten: Bohn Stafleu van Loghum 11 http://emz.kwaliteitshandboeken.nl/499_21593_werkinstructie_opstellen_zorgplan_obv_omaha.html 12 Uit: Hulpverlening aan mantelzorgers –een leerboek voor verpleegkundigen-; Huub Buijssen, 2005

Pagina 8 van 19


Samen met de mantelzorger wordt in kaart gebracht welke mogelijkheden er zijn om overbelasting te voorkomen en/of verminderen, en wordt bepaald welke stappen hiervoor ondernomen moeten worden. Mogelijkheden liggen op het gebied van vermindering van draaglast of de verhoging van draagkracht (door verbetering van de coping strategieën) (tabel 2). Vermindering draaglast Taken laten overnemen door andere mantelzorgers Taken laten overnemen door vrijwilligers Taken laten overnemen door professionele zorgverleners: structureel of in de vorm van respijtzorg Opname intramurale instelling

Verhoging draagkracht Mantelzorgers helpen hun eigen behoeften te verhelderen en serieus te nemen Zoeken van mentale of geestelijke steun Vergroten van steun van de gehele familie

Zelfvertrouwen van mantelzorger vergroten Hulp inschakelen van huisarts, maatschappelijk werker, intensief ambulant hulpverlener, psycholoog of psychiater Kennis vergroten over ziektebeeld Tabel 2. Mogelijkheden om overbelasting te voorkomen of verminderen De toolkit ontwikkelt door Vilans en V & VN kan ook een goed hulpmiddel zijn om een balans te creëren in draagkracht/draaglast. Zie link: http://www.kennispleinchronischezorg.nl/eerstelijn/mantelzorg-nieuws-toolkitsamenwerken-mantelzorgers Mocht de verpleegkundige moeilijkheden ervaren bij het voeren van het gesprek of het komen tot een concrete oplossing, dan is het mogelijk een IAH-er te betrekken bij de casus13. Dit is ook een optie als bij herhaalde screening na drie maanden blijkt dat de belasting van de mantelzorger niet is afgenomen. Via de teammanager IAH kan door de verpleegkundige een IAH-er geraadpleegd worden. De IAH-er kan dan samen met de wijkverpleegkundige en de EVZ-er Sociaal Netwerk Strategie (SNS) inzetten. De wijkverpleegkundige kan daarnaast gebruik maken van de mantelzorgtelefoon van Lelie zorggroep om advies in te winnen. Momenteel loopt inzet van de IAH via de WMO, maar we zijn aan het onderzoeken of snelle inzet van IAH binnen het zorgarrangement ZvW te realiseren valt. Juist het snel inzetten van een ervaren professional, die getraind is in het monitoren van draagkracht/draaglast, begeleiden naar andere coping strategie en deskundig is op het gebied van (oplossingsgerichte) communicatie, kan zwaardere vormen van zorg voorkomen.

13

Interne memo ‘Ondersteuning cliënt en netwerk, en versterking eigen regie bij complexe zorgvragen’, Petra van den Berg en Elje van Turennout, september 2015

Pagina 9 van 19


4.9 Aandacht voor rouwverwerking en acceptatie Onze professionals hebben niet alleen oog voor het praktische deel van de zorg. Het blijft belangrijk om te volgen welke impact de situatie heeft op de cliënt en de mantelzorger en de gevolgen van het verlies van gezondheid of verlies van dromen en verwachtingen m.b.t. de toekomst. Aandacht voor de mantelzorger is niet alleen zorgen voor voldoende vervangende zorg en het maken van de juiste afspraken, maar het gesprek aangaan over acceptatie en verlies is minstens zo waardevol.14

14

Stephan Bol, september 2015, Voorkom ontspoorde zorg, begin bij familie, Nederlands Dagblad

Pagina 10 van 19


4

Ondersteuning medewerkers

5.1 Inleiding Van medewerkers verwachten we dat ze (dreigende) overbelasting signaleren en dat ze adequate stappen kunnen zetten, zoals beschreven in het vorige hoofdstuk. Daarnaast verwachten we dat ze kunnen doorverwijzen naar passende hulpverlening. Om hen hierin te ondersteunen hebben we een aantal voorzieningen gecreëerd om medewerkers toe te rusten. 5.2 Scholing Om vraaggericht en verantwoorde zorg te kunnen verlenen is regelmatig contact met de mantelzorger voor de hulpverlener een voorwaarde. Een goede afstemming tussen mantelzorger en hulpverlener legt een basis voor goede samenwerking en ondersteuning. In het scholingsplan wordt daarom ruimte gereserveerd voor scholing rond het thema: “hoe participeert een mantelzorger optimaal in de professionele zorg?” In de afgelopen jaren is het merendeel van de professionals in de intra- en extramurale zorg getraind in het samenwerken met de mantelzorger. In deze scholing is veel aandacht besteed aan communicatie. Met behulp van open communicatie leren de professionals de behoeften van de familie en de cliënten verhelderen. Met behulp van open communicatie versterkt de professional de autonomie en eigen regie van de cliënt en de mantelzorgers. Het komende jaar krijgen alle wijkverpleegkundigen een training op het gebied van oplossingsgerichte gespreksvoering. 5.3 Intervisie en cliëntbesprekingen In het werkoverleg worden intervisiemomenten ingepland rondom het thema mantelzorg. Ook in de cliëntbesprekingen kunnen teamgenoten en de teamcoach meedenken en adviseren in de zorg voor de mantelzorger. 5.4 Mantelzorgtelefoon en helpdesk Lelie zorggroep Professionals mogen zelf ook een beroep doen op professionals met veel expertise op het gebied van mantelzorg, via de mantelzorgtelefoon van Lelie zorggroep, of de digitale helpdesk.

Pagina 11 van 19


5

Verantwoordelijkheid en ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers

6.1 Inleiding In dit hoofdstuk beschrijven we schematisch per fase de verschillende taken en wie er verantwoordelijk voor is. Daarnaast beschrijven we het interne en externe ondersteuningsaanbod. Bij zorg geleverd via de zorgverzekeringswet is de wijkverpleegkundige verantwoordelijk. Bij zorg vanuit de wet langdurige zorg de Eerstverantwoordelijke verzorgende (EVV-er) 6.2 Schematische weergave zorgproces m.b.t. mantelzorg Fase

-

Beschrijving

Aanmelding

-

Kan iemand uit het netwerk of voorveld (vrijwilligers) de gevraagde zorg leveren?

Intake

Vragen hoe de mantelzorger de betrokken kan en wil blijven in de zorg voor de zorgvrager - Rol mantelzorger in zorgplan verwoorden. - Constructief gebruik maken van elkaar zodat het een win- win situatie wordt voor beide partijen. Het relationele aspect benadrukken. Meerwaarde voor welzijn van cliënt en mantelzorger - Ruimte bieden voor herstel van de mantelzorger Bij waarnemen van behoefte aan ondersteuning verwijzen naar - mantelzorgbijeenkomsten, - mantelzorgtelefoonlijn, email van Lelie zorggroep - Vrijwilligersorganisaties (bijv: HiP, Present) - Vrijwillige hulp van (eigen) kerkelijke gemeente Bij waarnemen van signalen van een verstoorde balans in draagkracht/draaglast met psychische en/of lichamelijke klachten - Huisarts - Intensief ambulant hulpverlener - Algemeen maatschappelijk werk - Mantelzorgtelefoonlijn, email van Lelie zorggroep - NPV - Alzheimer cafés - Buurtkamers - WMO loket - Steunpunt Mantelzorg - Mantelzorgkring - Ouderenbonden - Welzijnsorganisatie - Lotgenotencontacten Website:

Preventie overbelasting/ verwijzend

Preventie overbelasting/ verwijzend

Verwijzend

Verantwoordelijk e Teamlid

-

Wijkverpleegkund ige/EVV-er

Wijkverpleegkund ige/EVV-er

EVV-er

PR &

Pagina 12 van 19


-

Uit zorg / overlijden

-

Vermelden van aanbod mantelzorgondersteuning Vermelden van mantelzorgtelefoonlijn, -mail en contact via internetformulieren Beschikbare informatie toegankelijk maken, o.a. mantelzorgbeleid Toevoegen van belangrijke links van andere organisaties: www.wehelpen.nl www.stichtingHiP.nl www.Mezzo.nl www.NPVzorg.nl www.Expertisecentrummantelzorg.nl www.Carenzorgt.nl Relevante en interessante publicaties m.b.t. mantelzorg Evaluatie en nazorg door EVV-er met familie Mogelijk behoefte aan telefonisch contact, via de mantelzorglijn van Lelie zorggroep

Communicatie

EVV-er Professional mantelzorg telefoon

6.3 Beschrijving diensten vanuit Lelie zorggroep voor mantelzorgers 6.3.1 Mantelzorgbijeenkomsten De productmanager organiseert groepsgewijze mantelzorgondersteuning. De volgende onderwerpen komen aan bod: - Voorlichting; - Ontmoeting; - Ontspanning; - Uitwisselen van ervaringen. De inhoud van de bijeenkomst hangt af van de wensen en behoeften van de de deelnemers. Het schept gelegenheid voor mantelzorger om elkaar te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen en emoties te delen. Indien nodig kan vervoer of vervangende zorg geregeld worden. 6.3.2. Mantelzorgtelefoonlijn Lelie zorggroep heeft een telefoonlijn opgezet waar mantelzorgers terecht kunnen voor: - Een luisterend oor met ruimte en aandacht voor zingevingsvragen; - Advies en informatie ; - Praktische hulp. Het idee voor deze telefoonlijn is ontstaan tijdens mantelzorgbijeenkomsten. Hier bleek dat christelijke mantelzorgers vaak vragen hebben waarvoor ze liever niet de reguliere mantelzorgtelefoon bellen maar juist graag iemand willen spreken die een zelfde achtergrond heeft. De mantelzorglijn is bereikbaar via het nummer 0900 22 44 777 (lokaal tarief).

Pagina 13 van 19


6.3.3 Mantelzorg e-mail Mantelzorgers kunnen via [email protected] een beroep doen op een professional voor: - Advies en informatie ; - Praktische hulp; - Of vragen. 6.3.4 Training mantelzorgers Wanneer een mantelzorger behoefte heeft aan een training of informatie om een bepaalde activiteit uit te kunnen voeren, bieden wij een cursus op maat aan. Dit kan in overleg met de productmanager mantelzorg. 6.3.5 Zingevingsvragen bij Mantelzorg15 1. Organiseer een ( lotgenoten)groepje. Met dit groepje kan in een aantal noden en verlangens van de mantelzorger tegemoet gekomen worden; 2. Creëer een vaste plek waar de mantelzorger een geestelijk verzorger of pastoraal werker kan ontmoeten; 3. Creëer een nazorgtraject voor mantelzorgers. 6.3.6. Vakantie voor mantelzorger met zorgvrager Tijdens onze mantelzorgbijeenkomsten horen we regelmatig dat het erg lastig is om een geschikte vakantielocatie te vinden voor een mantelzorger mét zorgvrager. Het vinden van een leuke, maar ook kwalitatief goede locatie kost veel tijd en moeite. Bovendien is het dan vaak nóg afwachten. Lelie zorggroep heeft een folder ontwikkeld met daarin verschillende locaties verspreid over heel Nederland. Op deze locaties kan een mantelzorger alleen of, samen met de zorgvrager, van een korte of lange vakantie genieten en zorg ontvangen. Het zijn prachtige locaties vaak in de buurt van weilanden, bossen, zee of een leuk stadje. Al deze locaties zijn gescreend, waardoor de mantelzorger zeker kan zijn van een geschikte locatie. De folder is gratis op te vragen via telefoonnummer: (010) 264 07 77.16 6.3.7 Mantelzorgondersteuning Veel mantelzorgers zijn gebaat bij ondersteuning, zodat zij hun zorgtaak (nog) beter uit kunnen voeren. Daarbij is het vaak noodzakelijk dat zij handvatten krijgen hoe zij balans krijgen in het zorgen voor de ander en zorgen voor zichzelf, waardoor de mantelzorger langer in staat is om mantelzorger te zijn. De mantelzorgondersteuning is gericht op personen die behoefte hebben aan ondersteuning en vaardigheden bij het omgaan met degene waar zij voor zorgen en diens situatie. Begeleiding is gericht op informeren, vaardigheden aanreiken op het gebied van communicatie, erkenning geven en ondersteuning bieden, opbouwen en uitbreiden van netwerk. Zoals in het voorgaande beleid beschreven, streeft de wijkverpleegkundige of EVV-er naar om de begeleiding op zich te nemen. Wanneer er andere expertise nodig is, verwijst zij door naar passende

15

In de bijlage bij dit schrijven staat de complete tekst van de aanbevelingen. De volledige scriptie van Liseth Klein Wolterink is op te vragen via de beleidsmedewerker mantelzorg 16 Bron: www.agathos-thuiszorg.nl/mantelzorg

Pagina 14 van 19


hulpverlening bij voorkeur binnen de organisatie, om goede onderlinge afstemming te versterken. 6.3.8 Mantelzorgbemiddeling (bij vastgelopen mantelzorg situaties) Mantelzorgen is een inspannende, bijzondere en soms ook zware taak. Tijdens het zorgproces kunnen er miscommunicaties of verschillende verwachtingspatronen ontstaan. Dat kan zorgen dat familie elkaar niet meer begrijpt of dat de relatie onder druk komt te staan door de zorg. De zorg situatie loopt dan vast. Lelie zorggroep heeft voor deze situaties een onafhankelijke mantelzorgcoach die thuis komt om de situatie in een nieuw perspectief te zetten en om alles weer op een rijtje te krijgen. De mantelzorgcoach helpt bij: - Onderlinge verwachtingen ophelderen; - Ruimte creëren voor ieders emoties en gevoelens in de zorgsituatie; - Doelen verhelderen; - Meedenken over oplossingen voor eventuele problemen; - Stilstaan bij zingevingsvragen. De mantelzorgcoach heeft daarbij oog voor de onderlinge verhoudingen binnen families en verschillende waarden en normen die ieder heeft. Zo komt er ruimte voor een open gesprek waarin iedereen zichzelf kan zijn. Informatie over de mantelzorgcoach of vragen over de aanmeldprocedure is te verkrijgen via de Mantelzorglijn: 0900 2244 777, mailen naar [email protected] of kijken op via de site: www.leliezorggroep.nl/mantelzorgcoach. 6.4 Verwijzing naar diensten en producten voor mantelzorgers – extern 6.4.1 Caren zorgt Via Carenzorgt.nl staat de cliënt in verbinding met de verwanten en deel je informatie. Op deze gratis te gebruiken website kunnen verwanten een agenda openen waarin zij taken en acties zetten voor degene die zorg ontvangt. Denk hierbij aan een agendapunt boodschappen doen op dinsdag en helpen met de boekhouding op vrijdag. Iedere persoon die helpt zet hierin zijn/haar taak, zodat er één overzichtelijke agenda ontstaat. Momenteel heeft Carenzorgt.nl ruim 37.000 actieve gebruikers per maand en is daarbij het grootste zorgplatform van Nederland.17 Momenteel maken professionals en familieleden in de extramurale zorg gebruik van dit platform. Het is gekoppeld aan het ECD. 6.4.2 We helpen Elkaar helpen wordt makkelijker door afstemming van taken, bezoek en informatie. Met Wehelpen.nl kan de hulp aan een ander gemakkelijker met elkaar gedeeld en georganiseerd worden. Als helper of hulpbehoevende kan je gratis een eigen online agenda aanmaken. Je kan vervolgens anderen (familie, vrienden, buren en collega’s) uitnodigen om mee te 17

http://www.nedap-healthcare.com/ouderenzorg/ons-voor-het-team/carenzorgt-als-verbindend-zorgnetwerk

Pagina 15 van 19


helpen. In de agenda vul je (zorg)taken in. Deze taken kan je in jouw netwerk uitzetten met de vraag wie wat zou willen oppakken. Daarnaast kan je ervaringen en berichten uitwisselen en op die manier iedereen in het netwerk op de hoogte houden 6.4.5. Alzheimercafe’s Het Alzheimer Café is een maandelijkse informele bijeenkomst voor mensen met dementie, hun naasten en belangstellenden. Nederland telt meer dan 200 Alzheimer Cafés. De maandelijkse bijeenkomsten starten meestal met een inleiding door een deskundige of de vertoning van een film, waarna de bezoekers ideeën, informatie en ervaringen kunnen uitwisselen. Ook binnen onze IMZ-locaties organiseren we Alzheimer Cafés. 6.5 Communicatie m.b.t. mantelzorg 6.5.1 Inleiding De mantelzorgondersteuning van Lelie zorggroep biedt een compleet scala aan ondersteuning voor mantelzorgers en cliënten. Belangrijk is dat de mogelijkheden actief bekend gemaakt worden binnen de organisatie, aan cliënten, stakeholders en externen. Hieronder een aantal suggesties om dit vorm te geven. 6.5.2 Communicatie voor cliënten en mantelzorgers Het aanbod van ondersteuningsmogelijkheden dient inzichtelijk te zijn en beschikbaar gesteld te worden voor cliënten en bewoners. Dit kan d.m.v. een document of brochure te verstrekken bij start van de zorg. Ook staat in dit overzicht beschreven op welke wijze kerken, pastoraat en diaconie bij de ondersteuning van de mantelzorg en/of de hulp aan de cliënt betrokken kunnen worden. 6.5.3 Communicatie extern Daarnaast willen we actief gebruik maken van de mogelijkheden van de website, om zo het aanbod van de intra- en extramurale zorg in alle regio’s te vermelden en aan te bieden. Ook vermelden we op de website informatie over collega-organisaties en andere ondersteuningsaanbod. (Zie paragraaf 6.2)

Pagina 16 van 19


Bijlage 1 Aanbevelingen naar aanleiding van scriptie na afstudeeronderzoek: Aanbevelingen voor ondersteuning aan mantelzorgers bij zingevingsvragen Op basis van de behoefte van de mantelzorgers in relatie tot de bestaande ondersteuning van Curadomi/Agathos, gecombineerd met de mogelijkheden binnen Curadomi/Agathos, formuleer ik de volgende aanbevelingen voor de organisatie: Eerste aanbeveling: Elke medewerker van de holding benadert de mantelzorger vanuit een basishouding, die bestaat uit twee elementen: a) Het eerste element is de erkenning dat het primaat van de mantelzorger de relatie met de zorgvrager is. Dat betekent dat elke medewerker van Lelie zorggroep erkent in de samenwerking met en communicatie naar de mantelzorger het primaat van de relatie van de mantelzorger naar de zorgvrager. Deze erkenning wordt vorm gegeven door de mantelzorger als een officiële partner in het zorgproces te betrekken. b) Het tweede element van de basishouding van de medewerker is de aanname dat mantelzorgers zingevingsvragen hebben. Curadomi/Agathos zal beleid moeten maken hoe de medewerker de vragen op het gebied van de zingeving kan herkennen, benoemen, erkennen en eventueel de mantelzorger kan doorverwijzen voor verdere hulp. Deze basishouding kan integraal bevorderd worden in de hele Lelie zorggroep door middel van voorlichting aan de medewerkers met concrete voorbeelden gespecificeerd naar hun beroepstaken18. Tweede aanbeveling: Het is noodzakelijk dat de mantelzorger zich realiseert dat er een actieve keuze gemaakt moet worden om wel of niet aan het zorgproces te beginnen. In de praktijk komen de medewerkers van Curadomi/Agathos met mensen in aanraking die al met de zorgtaak begonnen zijn, toch is het goed alsnog bij deze keuze stil te staan samen met de mantelzorger. Eventuele bestaande problemen zijn misschien tot deze gemiste keuze te herleiden. Derde aanbeveling: Belangrijk punt is om de mantelzorgers vanaf het begin van het zorgproces aan te moedigen hun sociale netwerk in stand te houden en om hun eigen activiteiten te waarborgen. De organisatie kan de mantelzorger vervolgens ook wijzen op de bestaande praktische ondersteuning hierbij en waar die ondersteuning gehaald kan worden. Er zijn verschillende manieren hoe de mantelzorger hierop geattendeerd kan worden. Het is goed om binnen het mantelzorgbeleid hierover na te denken. Vierde aanbeveling: Organiseer een (lotgenoten)groepje. Dit groepje kan in een aantal noden en verlangens van de mantelzorger voorzien, zoals in de behoefte om met lotgenoten emoties te delen en praktische tips uit te wisselen. Ook willen mantelzorgers van Curadomi/Agathos hulp om 18

Binnen de Protestante Zorggroep Crabbehoff is eind 2011 het proces; “zingevingsgericht werken” gestart waarbij alle medewerkers worden betrokken o.l.v. Drs.N. van der Leer.

Pagina 17 van 19


hun relatie met God te onderhouden en versterken, dit kan door middel van Bijbelstudie, viermomenten en rituelen binnen deze groep. Verder kan deze groep de plek zijn waar de mantelzorgers hun nood kunnen neerleggen. De mantelzorgers kunnen in deze groep een luisterend oor vinden. Tevens kan hier voor hen en met hen gebeden worden. De bijbel kan opengeslagen worden voor bemoediging en studie. Kortom dit groepje kan een plaats zijn waar vragen vanuit de spirituele variabele benaderd kunnen worden. Want zoals een geïnterviewde verwoordde: ze wil niet alles alleen hoeven te doen: Je zou het best fijn vinden als er een stukje met je gelezen wordt en een keer met je gebeden wordt. Niet in de kerkdienst, maar dat er persoonlijk met je gebeden wordt. Uit het huidige onderzoek van Vilans19 komt naar voren dat met een kleiner groepje (kleiner dan de bestaande lotgenotengroepen), het mogelijk is om mantelzorgers te laten nadenken over zingeving in de mantelzorg. Ook kunnen de krachtbronnen van de mantelzorger in het kleinere groepje aan bod komen. Rikkers spreekt over een groepje van minimaal vier tot maximaal acht personen20. Het doel van het groepje kan zijn om naast het delen van ieders persoonlijke actuele situatie, samen een proces aan te gaan. Zodat de zaken die aan de beheersing van de mantelzorger ontsnappen, toch een plek kunnen krijgen in het leven van de mantelzorger. Ook zouden de mantelzorgers ondersteuning kunnen vinden in het delen van hun krachtbronnen. Belangrijk is wel dat de leiding van het groepje naast hulp in de vorm van luisteren de mantelzorgers ook actief hulp kan bieden hoe er betekenis gegeven kan worden aan gevoelens.21 Deze hulp kan geboden worden door het aanbieden van kennis over de onderwerpen die ter sprake komen. Een andere belangrijke vorm van hulp geven is om gevoelens, vragen en gedachten die gerelateerd zijn aan zingevingsvragen te helpen uiten. Soms zijn er immers geen woorden te vinden om vragen te formuleren. Ondersteuning vanuit de spirituele variabele kan hierbij helpen op een manier die bij hen aansluit. De achterban van Curadomi/Agathos bestaat uit mensen die geloven in God en mensen die andere krachtbronnen hebben. Het is een punt van aandacht voor Curadomi/Agathos hoe er op deze verschillen ingespeeld moet worden. Deze groepjes kunnen overal bijeenkomen, bijvoorbeeld in één van de huizen van zorggroep Rijnmond . Ook de mogelijkheid om een groepje te vormen in samenwerking met lokale kerken is de moeite waard te onderzoeken. In Bijlage VI geef ik een voorbeeld voor het opzetten van een ondersteuningsgroep. Vijfde aanbeveling Creëer een vaste plaats waar een mantelzorger een geestelijk verzorger of een pastoraal werker kan ontmoeten. De volgende uitspraak komt van een mantelzorger, die verlangt naar een vaste plaats in het verzorgingshuiswaar zij heen kan gaan met vragen of problemen. Zij verwoordt: Dat als iemand ergens mee zit het daar kan brengen. Dat je als familie je uit kan spreken en dat er dan gebed is of dat er geestelijk met je gesproken wordt. Dat je dat weer opbeurt en dat je weer verder kan. Als je in de knoop zit, dat er dan een veilige plek is waar je je hart kunt luchten en je de draad weer kunt oppakken. Dit kan plaatsvinden in samenwerking met kerken en/of met geestelijk verzorgers van de huizen van Zorggroep Rijnmond. Ook de moeite van het overwegen waard is de 19

interviews project ‘Zin in mantelzorg’ Expertisecentrum Mantelzorg 2011’ Rikkers, De onverslijtbare mantel, p.107 21 interviews project ‘Zin in mantelzorg’ Expertisecentrum Mantelzorg 2011’ 20

Pagina 18 van 19


mogelijkheid of de geestelijke verzorger/ pastoraal werker op verzoek bij de mantelzorger thuis kan komen. Zesde aanbeveling: Creëer een nazorgtraject voor ex-mantelzorgers, de mantelzorgers geven aan behoefte aan nazorg te hebben. Mantelzorg kun je niet in zes weken afbouwen. Juist na het beëindigen van de zorgtaak komt er tijd vrij bij de mantelzorger om alle emoties ruimte te geven. Deze emoties kunnen overweldigend zijn. Alle gevoelens en gedachten kunnen in relatie met God gebracht worden, de mantelzorgers willen hier graag ondersteuning bij. De organisatie kan er een beleidspunt van maken om de exmantelzorgers niet uit het oog te verliezen. Het levensverhaal speelt hier een belangrijke rol, als ook het proces van de rouwverwerking. Hier kan het concept van het vormen van een groepje met lotgenoten onder deskundige leiding tegemoet komen aan een behoefte van de mantelzorgers. Veel voorwaarden zijn al voorhanden binnen de organisatie, zeker als de eerder genoemde aanbevelingen worden opgezet. Een goede begeleiding na de afronding van hun zorgtaak voorkomt dat deze mensen zelf zorgvrager worden.

Pagina 19 van 19

Mantelzorgbeleid Verpleging en verzorging Thuis

Recommend Documents